HYDROCHEMICZNE UWARUNKOWANIA LOKALIZACJI ZBIORNIKA WODNEGO MAŁEJ RETENCJI UNISZOWA

Transkrypt

1 ZESZYTY PROBLEMOWE POSTĘPÓW NAUK ROLNICZYCH 2008 z. 528: HYDROCHEMICZNE UWARUNKOWANIA LOKALIZACJI ZBIORNIKA WODNEGO MAŁEJ RETENCJI UNISZOWA Andrzej Bogdał, Krzysztof Ostrowski Katedra Melioracji i Kształtowania Środowiska, Uniwersytet Rolniczy im. H. Kołłątaja w Krakowie Wstęp Skromne zasoby wodne na terenie naszego kraju skłoniły władze administracyjne do realizacji programu małej retencji, polegającego m.in. na gromadzeniu wody w małych zbiornikach retencyjnych [TRYBAŁA 1996]. WdraŜając program małej retencji naleŝy mieć na uwadze nie tylko ilość gromadzonej wody, ale równieŝ jej czystość. W wielu przypadkach zła jakość wody ogranicza jej społeczno-gospodarcze, rekreacyjne czy ekologiczne wykorzystanie. Nieodpowiednia jakość wody moŝe równieŝ powodować utrudnienia w eksploatacji zbiorników małej retencji, w których moŝe dochodzić do eutrofizacji lub deficytu tlenowego. Dotychczas w większości zlewni, w których przewiduje się budowę zbiorników małej retencji, nie prowadzono systematycznych badań jakości wód. Badania takie są jednak konieczne, poniewaŝ wody w tych zlewniach naraŝone są na zanieczyszczenia pochodzące z działalności rolniczej, osadnictwa wiejskiego o nieuporządkowanej gospodarce wodno-ściekowej oraz innej działalności gospodarczej [RAJDA i in. 2001]. Celem pracy jest ocena jakości i walorów uŝytkowych wody odpływającej ze zlewni potoku Uniszowskiego, dla określenia moŝliwości jej retencjonowania w planowanym zbiorniku małej retencji. Zakres i metody badań Badania cech jakościowych wody odpływającej potokiem Uniszowskim prowadzono od stycznia do grudnia 2005 roku. W km potoku, tj. w miejscu projektowanej zapory czołowej zbiornika wodnego Uniszowa, systematycznie, raz w miesiącu pobierano próby wody, w których bezpośrednio w terenie oznaczano: temperaturę, ph, stęŝenie tlenu rozpuszczonego i stopień nasycenia tlenem oraz przewodność elektrolityczną, natomiast w laboratorium metodami standardowymi [HERMANOWICZ i in. 1999]: zawiesinę ogólną, fosforany (PO 4 3- ), amoniak (NH 4 ), azotyny (NO 2 ), azotany (NO 3 ), substancje rozpuszczone, siarczany (SO 4 2- ), chlorki (Cl - ), wapń

2 196 A. Bogdał, K. Ostrowski (Ca 2+ ), magnez (Mg 2+ ), sód (Na + ), potas (K + ), Ŝelazo ogólne (Fe 2+/3+ ) i mangan (Mn 2+ ) oraz jednorazowo: BZT 5, liczbę baterii grupy coli i liczbę bakterii grupy coli typu kałowego. Ponadto opracowano parametry morfometryczne, fizjograficzne i hydrograficzne oraz określono warunki glebowe i uŝytkowanie zlewni potoku Uniszowskiego. Uwarunkowania społeczno-gospodarcze oraz potencjalne źródła zanieczyszczeń wód ustalono na podstawie badań ankietowych w gospodarstwach leŝących w granicach zlewni. Jakość wody odpływającej potokiem Uniszowskim oceniono zgodnie z obowiązującym Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 roku w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanów wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód [ROZPORZĄDZENIE 2004]. Natomiast walory uŝytkowe wody określono porównując badane wskaźniki z wartościami granicznymi jakim powinna odpowiadać woda wykorzystywana dla celów spoŝywczych [ROZPORZĄDZENIE 2002b], do bytowania ryb [ROZPORZĄDZENIE 2002a] i do kąpieli [ROZPORZĄDZENIE 2002]. Charakterystyka zlewni Zlewnia potoku Uniszowskiego połoŝona jest na terenie wsi Bistuszowa i Uniszowa, naleŝących do gminy Ryglice, powiatu tarnowskiego w województwie małopolskim. Geograficznie zlewnia leŝy w mezoregionie Pogórza CięŜkowickiego [KONDRACKI 1998]. Jej najwyŝszym punktem jest Góra Brzanka o wysokości 533,73 m n.p.m. Zlewnia, o powierzchni 5 km 2, ma charakter górski, poniewaŝ usytuowana jest w przedziale hipsometrycznym m n.p.m. (deniwelacja 300 m), a pochylenie jej terenu waha się od około 5% do 68%. Największa część zlewni, tj. około 30% obszaru ma nachylenie z przedziału 10 18% (tab. 1). Potok Uniszowski jest lewobrzeŝnym dopływem Szwedki uchodzącej do rzeki Białej prawostronnego dopływu Dunajca. Jest to ciek V rzędu o dobrze wykształconym, wciętym, średnio na głębokość około 1,5 m, korycie oraz zakrzaczonych i zadrzewionych brzegach. Średni spadek dna cieku głównego wynosi 5,04%. Sieć hydrograficzną o całkowitej długości 12 km stanowią, oprócz cieku głównego 4 prawobrzeŝne i 4 lewobrzeŝne dopływy, tworząc znaczną gęstość sieci wodnej w zlewni (tab. 1). Zlewnię pokrywają gleby brunatne wyługowane wytworzone ze skał osadowych o spoiwie niewęglanowym, które pod względem gatunkowym naleŝą do utworów pyłowych podścielanych pyłami ilastymi. UŜytkowanie terenu zlewni ma charakter leśno-rolniczy, poniewaŝ ponad 54% jej powierzchni pokrywają lasy, które występują w południowej części zlewni. Grunty orne są drugim co do wielkości rodzajem uŝytkowania, na których uprawia się głównie pszenicę, Ŝyto, ziemniaki i buraki pastewne. Znaczną cześć zlewni zajmują uŝytki zielone, usytuowane wzdłuŝ potoku Uniszowskiego i jego dopływów. Uprawa części uŝytków rolniczych została zaniechana, powstały nieuŝytki rolnicze (tab. 1). WaŜniejsze cechy fizjograficzne i uŝytkowanie zlewni badawczej More important physiographic features and land use of study catchment Zlewnia Uniszowa Tabela 1; Table 1

3 HYDROCHEMICZNE UWARUNKOWANIA LOKALIZACJI ZBIORNIKA WODNEGO Uniszowa catchment Powierzchnia zlewni; Area of catchment (km 2 ) 5,07 Długość zlewni; Length of catchment (km) 4,12 Średnia szerokość zlewni; Mean width of catchment (km) 1,23 Długość działu wodnego; Length of watershead (km) 11,36 Wysokość (m n.p.m.); Altitude (m a.s.l.) - zakres; range - średnia waŝona; weighted average Średni waŝony spadek terenu zlewni (%) Weighted average slop of catchment area (%) 233,5 533,73 336,0 Długość cieku głównego; Length of main water-course (km) 4,79 Gęstość sieci wodnej; Water network density (km km -2 ) 2,37 UŜytkowanie; Land use (%): - grunty orne; arable land - uŝytki zielone; greenland - lasy i zadrzewienia; forests and afforestations - sady; orchards - tereny zabudowane; build-up area - nieuŝytki; wasteland Tereny zabudowane znajdują się w środkowej i północnej części zlewni i zajmują, wraz z niewielkimi sadami przydomowymi, niecałe 4% jej powierzchni (tab. 1). W 45 spośród 64 zagród połoŝonych w granicach zlewni prowadzona jest gospodarka rolna oraz hodowla zwierząt. Powierzchnie gospodarstw wahają się od 1 do 15 ha (średnio 3,03 ha), w których nawoŝenie wynosi kg NPK ha -1, ponadto niektóre gospodarstwa stosują równieŝ nawoŝenie obornikiem (średnio 6,2 t ha -1 ) i gnojowicą. Gospodarstwa nie są zwodociągowanie. Woda jest czerpana ze studni kopanych (67,2%) lub głębinowych (32,8%). Brak jest kanalizacji. Większość gospodarstw wyposaŝona jest w zbiorniki betonowane (78,1%), z których ścieki komunalne wywoŝone są na uŝytki rolne. Pozostałe (21,9%) gospodarstwa odprowadzają ścieki bezpośrednio do gruntu. Podstawowymi materiałami opałowymi są drewno, węgiel oraz gaz propan-butan emitujące pyły oraz związki chemiczne, które pośrednio wpływają na jakość wód. Średnio w gospodarstwie spala się 5,8 m 3 rok -1 drewna oraz 1,54 t rok -1 węgla. Gospodarka odpadami stałymi jest prowadzona przez Urząd Gminy w Ryglicach. Mieszkańcy składują odpady bez segregacji do worków foliowych, które są zabierane i wywoŝone na składowiska. 17,5 21,3 11,7 54,5 1,8 2,1 8,6 Wyniki badań Temperatura wody płynącej potokiem Uniszowskim była ściśle powiązana z termiką powietrza i wahała się od 0,8 C (luty) do 16,5 C (lipiec). Jej wartość średnia roczna wynosiła 8,2 C, a średnia z pierwszego półrocza była o 3,4 C niŝsza niŝ z drugiego. Największe stęŝenie zawiesiny ogólnej stwierdzono w maju (37,2 mg dm -3 ), duŝe w okresie od lutego do kwietnia, a najmniejsze w lipcu (1,8 mg dm -3 ). Średnio stęŝenie tego składnika w pierwszym półroczu było o 15,1 mg dm -3 większe niŝ w drugim, a średnio w roku wyniosło 14,2 mg. dm -3. Z tego wynika, Ŝe w warunkach badanej zlewni większe stęŝenia zawiesiny ogólnej powodują roztopy wiosenne, niŝ deszcze letnie.

4 198 A. Bogdał, K. Ostrowski Największą wartość ph odnotowano w lipcu (8,13), a najmniejszą (7,31) w lutym. Średnia roczna wartość tej cechy wody wynosiła 7,78, przy czym w pierwszym półroczu była o 0,16 mniejsza niŝ w drugim. StęŜenie tlenu rozpuszczonego wyniosło średnio 9,08 mg dm -3, osiągając największą wartość w lutym (11,90 mg dm -3 ), a najmniejszą we wrześniu (6,26 mg dm -3 ). Średnio w pierwszym półroczu stęŝenie to było o 3,23 mg dm -3 większe niŝ w drugim, co potwierdza prawidłowość, Ŝe ze spadkiem temperatury wody rozpuszczalność tlenu wzrasta. Stopień nasycenia wody tlenem wahał się od 60% do 97% i wyniósł średnio 78%, a przebieg jego zmienności był podobny do dynamiki stęŝeń tlenu rozpuszczonego. Wartości stęŝeń fosforanów utrzymywały się w ciągu roku na stosunkowo niskim, stabilnym poziomie. Tylko w listopadzie (0,095 mg dm -3 ) stęŝenie tego składnika było zdecydowanie większe niŝ w innych miesiącach, co znacznie wpłynęło na wartość średnią roczną (0,028 mg dm -3 ). Tak relatywnie wysoka jednorazowa wartość PO 4 3- mogła być spowodowana zrzutem ścieków lub jesiennym nawoŝeniem uŝytków rolnych. StęŜenia amoniaku w ciągu roku podlegały duŝym wahaniom, ale przy niskich wartościach, nieprzekraczających normy dla I klasy czystości wód. Największe jego stęŝenia odnotowano w marcu i kwietniu oraz nieco niŝsze w styczniu i lutym, a więc w okresie pozawegetacyjnym, w którym nie pobierane są związki biogenne przez rośliny. StęŜenia azotynów równieŝ charakteryzowały się duŝą dynamiką zmian. Największe wartości tego składnika stwierdzono w maju i grudniu (0,032 i 0,037 mg dm -3 ). Średnio najwięcej azotynów zawierała woda w okresie wiosennym i jesiennym, co sugeruje, Ŝe składnik ten mógł być dostarczany z nawoŝeniem azotowym. Średnio w obu półroczach stęŝenia azotynów kształtowały się na tym samym poziomie (0,015 mg dm -3 ). Największą wartość stęŝenia azotanów stwierdzono w marcu (6,996 mg dm -3 ), najmniejszą w październiku (0,261 mg dm -3 ), a średnia roczna wyniosła 2,455 mg dm -3. W pierwszym półroczu woda zawierała o ponad 4-krotnie więcej azotanów niŝ w drugim. Taki rozkład stęŝeń świadczy o niewielkim zanieczyszczeniu wód badanej zlewni azotanami, gdyŝ w wodach czystych ze względu na zahamowaną wegetację roślin, największe stęŝenia tego składnika występują właśnie w miesiącach zimowych. Wartości przewodności elektrolitycznej kształtowały się na stosunkowo niskim poziomie od 210 do 501 µs cm -1, a średnia roczna wyniosła 363 µs cm -1. W pierwszym półroczu średnia wartość tej cechy była o 121 µs cm -1 mniejsza niŝ w drugim. StęŜenia substancji rozpuszczonych nigdy nie przekroczyły 300 mg. dm -3, tj. normy I klasy czystości wód. Wartość minimalna wystąpiła w marcu (170 mg dm -3 ), a maksymalna w styczniu (300 mg dm -3 ). Średnie roczne stęŝenie tego składnika wyniosło 237 mg dm -3, przy czym w drugim półroczu było o około 19% większe niŝ w pierwszym. StęŜenia siarczanów wahały się od 8,44 mg dm -3 w sierpniu do 47,79 mg dm -3 w styczniu, przy średniej rocznej 30,29 mg dm -3. Fakt, Ŝe najwięcej siarczanów zawiera woda w miesiącach zimowych, moŝna wiązać z ogrzewaniem gospodarstw domowych węglem, który jest często zasiarczony. StęŜenia chlorków zmieniały się od 5,21 mg dm -3 w czerwcu do 10,19 mg dm -3 w listopadzie, a więc kształtowały się znacznie poniŝej norm dopuszczalnych dla wód I klasy czystości. Średnie roczne stęŝenie chlorków wyniosło 6,76 mg dm -3. Przebieg zmienności tego składnika był bardzo regularny od stycznia do marca jego wartości wzrastały, następnie malały do czerwca, by w listopadzie osiągnąć swoje maksimum.

5 HYDROCHEMICZNE UWARUNKOWANIA LOKALIZACJI ZBIORNIKA WODNEGO Przebieg zmian stęŝeń wapnia, magnezu, sodu i potasu był podobny. Wartość maksymalną tych składników odnotowano w listopadzie. StęŜenia wapnia i magnezu osiągały odpowiednio od 26,21 52,67 mg dm -3 i 5,65 11,61 mg dm -3, a średnio rocznie wynosiły 40,49 i 8,66 mg dm -3. We wrześniu listopadzie stęŝenia wapnia nieznacznie przekroczyły normy I klasy czystości wód (50 mg. dm -3 ). Pierwsze półrocze charakteryzowało się średnio mniejszymi stęŝeniami wapnia i magnezu odpowiednio o około 44% i 48%. Średnie stęŝenia sodu i potasu wynosiły odpowiednio 10,80 i 2,25 mg dm -3. W półroczu drugim były o około 36 i 31% większe niŝ w pierwszym. Większe stęŝenia tych składników późną jesienią, mogą mieć związek z nawoŝeniem organicznym gleb, co przy zanikającej wegetacji roślin stwarza dogodne warunki ich wypłukiwania. StęŜenia Ŝelaza ogólnego zmieniały się w granicach 0,22 0,71 mg dm -3 i za wyjątkiem tej najniŝszej wartości, stwierdzonej w marcu, przekraczały wartości normowe dla II klasy czystości wód. Tak duŝe stęŝenia tego składnika naleŝy wiązać z zasobnością gleb zlewni, szczególnie, Ŝe na duŝej jej części występują gleby płowe, które w swojej genezie mają wpisane ługowanie Ŝelaza [ZAWADZKI 1999]. StęŜenia manganu wahały się od 0,039 0,124 mg dm -3. Najmniejszą wartość odnotowano w październiku, natomiast największe w styczniu i kwietniu, co w pierwszym przypadku moŝe mieć związek z okresem grzewczym, a w drugim z wiosennymi roztopami. Średnio w pierwszym półroczu stwierdzono około 1,5-krotnie więcej manganu. Analiza wyników badanych cech w wodzie potoku Uniszowskiego wykazała, Ŝe wartości temperatury, ph, fosforanów, amoniaku, substancji rozpuszczonych, siarczanów, chlorków i magnezu we wszystkich terminach oznaczeń nie przekraczały norm I klasy czystości wód (rys. 1). Wartość przewodności elektrolitycznej tylko w jednym przypadku, a stęŝenia tlenu rozpuszczonego, azotynów, azotanów i wapnia 2- krotnie przekroczyły normę I klasy. StęŜenia manganu 7-krotnie przekraczały normę I klasy, a w dwóch przypadkach II klasy, natomiast stęŝenia zawiesiny po 3 razy były wyŝsze od norm I i II klasy. Najsilniej na obniŝenie jakości wody wpływało Ŝelazo ogólne, które w jedenastu przypadkach przewyŝszyło normę II klasy czystości wód. Spośród 19 badanych cech w wodzie potoku Uniszowskiego, 16 uwzględnianych jest przy ocenie jakości wody [ROZPORZĄDZENIE 2004]. Wyniki badań wykazały, Ŝe 9 cech pozwalało zakwalifikować wodę do I klasy czystości, 4 do klasy II, a 3 do klasy III (rys. 1). Na podstawie tej oceny moŝna stwierdzić, Ŝe woda odpływająca z obszaru badanej zlewni kwalifikuje się do III klasy czystości, tj. do wód o zadowalającej jakości.

6 200 A. Bogdał, K. Ostrowski Rys. 1. Częstotliwość (%) występowania wartości badanych cech w poszczególnych klasach jakości wód Fig. 1. Frequncy (%) of occurrence of investigated characteristic values in particular classes of quality water Ocena przydatności wody do spoŝycia wykazała, Ŝe wartości: temperatury wody, ph, BZT 5, fosforanów, amoniaku, azotanów, przewodności elektrolitycznej, siarczanów i chlorków w Ŝadnym terminie oznaczeń nie przekroczyły wartości granicznych kategorii A1, tj. wody wymagającej prostego uzdatniania fizycznego. Wskaźniki mikrobiologiczne liczba bakterii grupy coli i grupy coli typu kałowego, których w jednorazowym badaniu ustalono odpowiednio na 1100 i 23 szt. 100 ml -1, oraz stopień nasycenia wody tlenem i stęŝenia Ŝelaza kwalifikowały wodę do kategorii A2, tj. wody wymagającej typowego uzdatniania fizycznego i chemicznego. Wartości stęŝeń manganu w styczniu i kwietniu kwalifikowały wodę do kategorii A3, tj. wody wymagającej wysokosprawnego uzdatniania fizycznego i chemicznego, w marcu, lipcu i październiku były niŝsze, a w pozostałych miesiącach wyŝsze od wartości granicznych kategorii A1. StęŜenie zawiesiny ogólnej w lutym przekraczało wartości graniczne

7 HYDROCHEMICZNE UWARUNKOWANIA LOKALIZACJI ZBIORNIKA WODNEGO kategorii A1, w marcu kategorii A2, a w maju kategorii A3, natomiast w pozostałych miesiącach nie wykraczało poza wartości graniczne kategorii A1 [ROZPORZĄDZENIE 2002b]. Badania wody potoku Uniszowskiego wykazały, Ŝe temperatura, zawiesina ogólna, ph, BZT 5, fosforany oraz azot amonowy gwarantują sprzyjające warunki dla bytowania ryb łososiowatych i karpiowatych. Ze względu na warunki tlenowe nie ma przeszkód do bytowania ryb karpiowatych, natomiast w sierpniu i wrześniu moŝe zabraknąć tlenu dla ryb łososiowatych, poniewaŝ jego stęŝenia w tych miesiącach były mniejsze od wymaganych 7 mg dm -3. Najniekorzystniejsze warunki do bytowania ryb powodują azotyny, które w około 58% i 25% oznaczeń odpowiednio dla ryb łososiowatych i karpiowatych, przekraczały dopuszczalne wartości stęŝeń [ROZPORZĄDZENIE 2002a]. Ze względu na BZT 5, liczbę bakterii grupy coli i coli typu kałowego, ph, tlen rozpuszczony, fosforany, azot amonowy i azotanowy, badana woda spełnia warunki wody do kąpieli. Barwa wody tylko w przypadku wysokich stanów była nieakceptowalna. Na powierzchni wody nie stwierdzono widocznych plam, które informowałyby o jej zanieczyszczeniu olejami lub substancjami ropopochodnymi, a zapach wody był zawsze naturalny. StęŜenia zawiesiny ogólnej tylko w marcu i maju przekraczały wartości dopuszczalne, a więc w czasie, w którym woda zazwyczaj nie jest wykorzystywana do kąpieli i rekreacji. Natomiast stopień nasycenia wody tlenem wskazywał na niezbyt korzystne warunki w okresie od sierpnia do stycznia [ROZPORZĄDZENIE 2002]. Wnioski 1. Badane cechy fizykochemiczne w wodzie potoku Uniszowskiego charakteryzowały się znaczną dynamiką zmian w poszczególnych miesiącach i porach roku. 2. Jakość wody odpływającej z obszaru badanej zlewni zaleŝała od stęŝeń zawiesiny ogólnej, Ŝelaza ogólnego i manganu, kwalifikujących ją do III klasy czystości, tj. do wód o zadowalającej jakości. 3. Woda potoku Uniszowskiego mogłaby być wykorzystana przez ludność do spoŝycia po wysokosprawnym uzdatnianiu fizycznym i chemicznym. 4. Niekorzystnie na warunki bytowania ryb mogą wpływać tylko azotyny, które zarówno dla ryb łososiowatych, jak i karpiowatych przekraczają dopuszczalne stęŝenia. Ponadto dla rozwoju ryb łososiowatych niewystarczające są warunki tlenowe. 5. Spośród badanych wskaźników tylko stęŝenia zawiesiny ogólnej oraz stopień nasycenia wody tlenem sporadycznie nie spełniają kryteriów wody do kąpieli. 6. Dla zapewnienia odpowiedniej jakości i walorów uŝytkowych wody w planowanym zbiorniku małej retencji, zasilanym ze zlewni potoku Uniszowskiego, naleŝy podjąć działania ograniczające jej zanieczyszczanie przez zawiesinę ogólną, azotyny, Ŝelazo ogólne i mangan. Literatura HERMANOWICZ W., DOJLIDO J., DOśAŃSKA W., KOZIOROWSKI B., ZERBE J Fizyczno-

8 202 A. Bogdał, K. Ostrowski chemiczne badanie wody i ścieków. Arkady, Warszawa: 556 ss. KONDRACKI J Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa: 441 ss. RAJDA W., OSTROWSKI K., BOGDAŁ A Zawartość wybranych składników fizykochemicznych w wodzie opadowej i odpływającej z mikrozlewni leśnej. Zesz. Nauk. AR Kraków, Ser. InŜynieria Środowiska 21: ROZPORZĄDZENIE Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać woda w kąpieliskach. Dz. U nr 183 poz ROZPORZĄDZENIE 2002a. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem Ŝycia ryb w warunkach naturalnych. Dz. U nr 176 poz ROZPORZĄDZENIE 2002b. Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spoŝycia. Dz. U nr 204 poz ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanów wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód. Dz. U nr 32 poz TRYBAŁA M Gospodarka wodna w rolnictwie. Wyd. PWRiL, Warszawa: 256 ss. ZAWADZKI S Gleboznawstwo. Wyd. IV PWRiL, Warszawa: 560 ss. Słowa kluczowe: mała retencja, hydrochemizm wód, jakość wód Streszczenie W pracy oceniono jakość i walory uŝytkowe wody odpływającej potokiem Uniszowskim dla określenia moŝliwości jej retencjonowania w planowanym zbiorniku małej retencji. Raz w miesiącu, od stycznia do grudnia 2005 r., pobierano próby wody. W terenie oznaczano: temperaturę, ph, stęŝenie tlenu rozpuszczonego i stopień nasycenia tlenem, oraz przewodność elektrolityczną, natomiast w laboratorium: zawiesinę ogólną, fosforany, amoniak, azotyny, azotany, substancje rozpuszczone, siarczany, chlorki, wapń, magnez, sód, potas, Ŝelazo ogólne i mangan oraz jednorazowo: BZT 5, liczbę baterii grupy coli i liczbę bakterii grupy coli typu kałowego. Badane cechy charakteryzowały się znaczną dynamiką zmian w poszczególnych miesiącach i porach roku. Wartości temperatury, ph, fosforanów, amoniaku, substancji rozpuszczonych, siarczanów, chlorków i magnezu nie przekraczały normy I klasy czystości wód. Natomiast pozostałe cechy z róŝną częstotliwością przewyŝszały normę I klasy, a zawiesina ogólna, Ŝelazo i mangan nawet normę II klasy, przez co woda potoku kwalifikuje się do III klasy czystości. Badania wykazały, Ŝe woda potoku Uniszowskiego moŝe być wykorzystana do spoŝycia po wykonaniu wysokosprawnego uzdatniania fizycznego i chemicznego. Spośród badanych cech na warunki bytowania ryb niekorzystnie wpływają głównie azotyny, a stęŝenia zawiesiny ogólnej oraz stopień nasycenia wody tlenem sporadycznie nie spełniają kryteriów wody do kąpieli.

9 HYDROCHEMICZNE UWARUNKOWANIA LOKALIZACJI ZBIORNIKA WODNEGO HYDROCHEMICAL CONDITIONS OF LOCALIZATION OF UNISZOWA - A SMALL WATER RESERVOIR Andrzej Bogdał, Krzysztof Ostrowski Department of Land Reclamation and Environmental Development, Agricultural University, Kraków Key words: small retention, hydrochemistry of waters, water quality Summary The aim of the paper was an assessment of quality and usable values of water outflowing with the Uniszowski stream to determine its potential retention in a planned small water retention reservoir. Water was sampled once a month from January till December Temperature, ph, dissolved nitrogen concentrations and degree of oxygen saturation of water as well as electrolytic conductivity were measured on site, whereas total suspended solids, phosphates, ammonia, nitrates, nitrites, dissolved substances, sulphates, chlorides, calcium, magnesium, sodium, total iron and manganese were assessed in a laboratory. Single laboratory analyses comprised also BOD 5, coliform bacteria count and the number of faeceal coliform bacteria. The analyzed features revealed a considerable dynamics of changes in individual months and seasons of the year. Values of temperature, ph, phosphates, ammonia, dissolved substances, sulphates, chlorides and magnesium did not exceed the norm for I class water purity. On the other hand the other features exceeded the norm for I class water purity with various frequency, and total suspended solids, iron and manganese concentrations were even higher than II class norm, therefore the stream water was classified to III purity class. The research demonstrated that water in the Uniszowski stream may be used for consumption only after highly efficient physical and chemical treatment. From among the analyzed features mainly nitrites negatively affect fish living conditions, whereas total suspended solid concentrations and degree of water oxygen saturation do not meet the bathing water criteria only sporadically. Dr inŝ. Andrzej Bogdał Dr hab. inŝ. Krzysztof Ostrowski, prof. UR Katedra Melioracji i Kształtowania Środowiska Uniwersytet Rolniczy im. H. Kołłątaja al. Mickiewicza 24/ KRAKÓW rmbogdal@cyf-kr.edu.pl, rmostrow@cyf-kr.edu.pl