Nowe stanowisko kruszczyka drobnolistnego Epipactis microphylla (Ehrh.) Sw. na Śląsku Opolskim

Transkrypt

1 KRZYSZTOF SPAŁEK Zakład Biologii Roślin, Katedra Biosystematyki, Uniwersytet Opolski Opole, ul. Oleska 22 Nowe stanowisko kruszczyka drobnolistnego Epipactis microphylla (Ehrh.) Sw. na Śląsku Opolskim Kruszczyk drobnolistny występuje w Polsce bardzo rzadko. Znany jest obecnie z pięciu stanowisk: Kamień Śląski koło Strzelec Opolskich (Fiek 1881), wzgórze Lipowiec w Babicach koło Chrzanowa (Pawłowski 1928), Czaszyn koło Sanoka na Pogórzu Bukowskim (Oklejewicz 1991), Grabowiec koło Pińczowa w Niecce Nidziańskiej (Szeląg 1993) oraz Pieninki w Pienińskim Parku Narodowym (Wróbel 1999). W skali kraju gatunek ten uznawany jest za zagrożony kategoria EN (Baryła 2001). Na Czerwonej liście roślin naczyniowych w Polsce (Zarzycki, Szeląg 2006) zaliczony został do kategorii gatunków narażonych (VU). Ze względu na rzadkość występowania na Śląsku Opolskim został umieszczony w Czerwonej księdze roślin województwa opolskiego w kategorii krytycznie zagrożony (CR) (Spałek 2002). Jest również gatunkiem krytycznie zagrożonym w Czechach (Procházka 2001) oraz zagrożonym wymarciem w Niemczech (Korneck i in. 1996). Kruszczyk drobnolistny jest byliną o drobnych wąskolancetowatych lub jajowatych liściach, osiągającą 15 do 30 cm wysokości. Jego kwiaty barwy zielonawej lub czerwonobrunatnej zebrane są w luźny, jednostronny kwiatostan. Kwitnie od czerwca do lipca. Prawdopodobnie nie każdego roku rośliny wytwarzają części nadziemne (Szlachetko, Skakuj 1996, Rutkowski 1998). Kruszczyk drobnolistny należy do podelementu subśródziemnomorskiego. Rośnie w południowej i centralnej 70

2 Ryc. 1. Kruszczyk drobnolistny Epipactis microphylla na Górze Szpicy koło Gogolina na Śląsku Opolskim Epipactis microphylla on the Szpica Mount in the Opole Silesia. (Photo Krzysztof Spałek). 71

3 Europie. Na terenie Polski osiąga północną granicę zasięgu (Meusel i in. 1965). Gatunek ten rośnie w lasach liściastych, szczególnie bukowych, w drzewostanach o niewielkim zwarciu i przeważnie w ekspozycji południowej, na żyznych glebach o odczynie obojętnym do zasadowego (Oberdorfer 1994, Szlachetko, Skakuj 1996). Na Śląsku Opolskim gatunek ten dotychczas został stwierdzony z okolic Kamienia Śląskiego (Fiek 1881). W późniejszym czasie podano dokładniejszą lokalizację miejsca jego występowania na północ od Wilczego Jaru tzw. Wolfsschlucht między Kamieniem Śląskim i Górażdżami (Schube 1903). W okresie międzywojennym zebrany został w okolicach Górażdży przez K. Bialuchę, którego okaz zielnikowy znajduje się w zbiorach przyrodniczych Muzeum Śląska Opolskiego (Michalak 1965, Nowak A., Nowak S. 2005). Po II wojnie światowej kruszczyk drobnolistny był tam jeszcze zbierany w 1963 r. (Kobierski 1974). Później przez dłuższy czas nie był obserwowany. Dopiero w trakcie badań florystycznych, prowadzonych w 1998 r. w okolicach Kamienia Śląskiego, odnaleziono powtórnie jego stanowisko (Spałek 1999). W 2006 r. znaleziono na Śląsku Opolskim nowe stanowisko kruszczyka drobnolistnego, położone na południowo-zachodnim stoku Góry Szpicy koło Gogolina (kwadrat ATPOL CF17, współrzędne geograficzne 50 o 30 N, 18 o 04 E), na obszarze mezoregionu Chełm, wchodzącego w skład Wyżyny Śląskiej (Kondracki 1998). Stanowisko to znajduje się około 5 km od dotychczas znanego jego miejsca występowania koło Kamienia Śląskiego. Kruszczyk drobnolistny występuje tu w ciepłolubnej buczynie storczykowej należącej do podzwiązku Cephalanthero-Fagenion. W jej dobrze wykształconym drzewostanie występuje buk pospolity Fagus sylvatica. W słabo wykształconym runie tej fitocenozy dominuje ciemiężyk białokwiatowy Vincetoxicum hirundinaria, przytulia wonna Galium odoratum i miodownik melisowaty Melittis melissophyllum, którym towarzyszą: gnieźnik leśny Neottia nidus-avis, buławnik wielkokwiatowy Cephalanthera damasonium, sałatnik leśny Mycelis muralis, bodziszek cuchnący Geranium robertianum, niecierpek drobnokwiatowy Impatiens parviflora, żankiel zwyczajny Sanicula europaea 72

4 dzwonek brzoskwiniolistny Campanula persicifolia, wilczomlecz sosnka Euphorbia cyparissias i fiołek Rivina Viola riviniana. Populacja kruszczyka drobnolistnego na omawianym stanowisku liczyła 3 osobniki. Zagrożeniem dla tego stanowiska są wszelkie prace leśne wykonywane na obszarze jego występowania. SUMMARY A new locality of Epipactis microphylla (Ehrh.) Sw. in the Opole Silesia In 2006 a new locality of Epipactis microphylla was found on the Szpica Mount near Gogolin in the Opole Silesia (square CF17 of the ATPOL grid; 50 o 30 N, 18 o 04 E). Small population (3 specimens) grows here in the forest community from Cephalanthero-Fagenion suballiance. PIŚMIENNICTWO Baryła J Epipactis microphylla (Ehrh.) Sw. Kruszczyk drobnolistny. W: Kaźmierczakowa R., Zarzycki K. (red.). Polska Czerwona Księga Roślin. Inst. Bot. im. W. Szafera PAN, Inst. Ochr. Przyr. PAN, Kraków. Fiek E Flora von Schlesien. J.U. Kern s Verl., Breslau. Kobierski L Rośliny naczyniowe Garbu Tarnogórskiego na Wyżynie Śląskiej. Roczn. Muz. Górnośl. w Bytomiu, Ser. Przyr. 8: Kondracki J Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa. Korneck D., Schnittler M., Vollmer I Rote Liste der Farnund Blütenpflanzen (Pteridophyta et Spermatophyta) Deutschlands. W: Ludwig G., Schnittler M. (red.). Rote Liste gefährdeter Pflanzen Deutschlands. Schr.-R. f. Vegetationskde. 28: Meusel H., Jäger E., Weinert E Vergleichende Chorologie der Zentraleuropäischen Flora. Veb Gustaw Fischer Verlag, Jena. Michalak S Materiały zielnikowe Muzeum Śląska Opolskiego. Zesz. Przyr. Opol. Tow. Przyj. Nauk 5:

5 Nowak A., Nowak S Katalog zielnika roślin naczyniowych Muzeum Śląska Opolskiego. Zbiory z lat z terenów dzisiejszej Polski. Muzeum Śląska Opolskiego, Opole. Oberdorfer E Pflanzensoziologische Exkursionsflora. 7 Auflage, Verlag Eugen Ulmer, Stuttgart. Oklejewicz K Nowe stanowisko Epipactis microphylla (Orchidaceae) w Dołach Jasielsko-Sanockich w południowo-wschodniej Polsce. Fragm. Flor. Geobot. 35: Pawłowski B O kilku nowo odkrytych lub mało znanych roślinach Polski. Spraw. Komis. Fizjogr. PAU 62: Procházka F. (red.) Černý a červený seznam cévnatých rostlin České republiky (stav v roce 2000). Příroda 18: Rutkowski L Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Schube T Die Verbreitung der Gefässpflanzen in Schlesien, preussischen und österreichischen Anteils. Druck von R. Nischowsky, Breslau. Spałek K Locality of Epipactis microphylla (Ehrh.) Sw. (Orchidaceae) near Kamień Śląski in the Silesian Upland. Natura Silesiae Superioris 3: Spałek K Kruszczyk drobnolistny Epipactis microphylla (Ehrh.) Sw. W: Nowak A., Spałek K. (red.). Czerwona księga roślin województwa opolskiego. Rośliny naczyniowe wymarłe, zagrożone i rzadkie. Opol. TPN, Opole. Szeląg Z Epipactis microphylla (Orchidaceae) w Polsce. Fragm. Flor. Geobot. 38: Szlachetko D.L., Skakuj M Storczyki Polski. Sorus, Poznań. Wróbel I Nowe stanowisko Epipactis microphylla (Orchidaceae) w Polsce. Fragm. Flor. Geobot. Ser. Polonica 6: Zarzycki K., Szeląg Z Czerwona lista roślin naczyniowych w Polsce. W: Mirek Z., Zarzycki K., Wojewoda W., Szeląg Z. (red.). Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Inst. Bot. im. W. Szafera, PAN, Kraków. 74