Paweł Matej Instytucja skazania bez rozprawy w polskim KPK. Studenckie Zeszyty Naukowe 4/7, 71-75

Transkrypt

1 Paweł Matej Instytucja skazania bez rozprawy w polskim KPK Studenckie Zeszyty Naukowe 4/7,

2 Studenckie Zeszyty Naukowe N r 7 Paw eł M atej, student III roku Instytucja skazania bez rozprawy w polskim KPK. I O bow iązujący od 1 września 1998 roku K odeks Postępow ania Karnego wprow adził istotną nowość: możliwość porozum ienia się i uzgodnienia rozstrzygnięcia przez uczestników postępowania karnego, a następnie w ydania przez sąd wyroku bez przeprow adzania rozpraw y1. Wiąże się to z odejściem od dotychczasowej polityki karnej i klasycznego pojm ow ania procesu karnego m ającego służyć realizacji norm kam om aterialnych na rzecz porozum ienia się oskarżonego z pokrzyw dzonym w kwestii naprawienia szkody i zadośćuczynienia. Taki sposób rozstrzygania i eliminacji konfliktów pow stałych między stronami na skutek popełnienia przestępstwa w pewnym stopniu upodabnia proces kam y w zakresie celów, jakie mają być osiągnięte, do procesu cywilnego. D W doktrynie wskazuje się, iż polskie rozwiązanie oparte jest na tzw. Pattegiam ento, znanej procedurze włoskiej2, nie jest jednak jego prostą recepcją do polskich warunków. Patte-giamento polega na możliwości uzgodnienia wspólnej propozycji co do kary między oskarżycielem i obroną. Sąd może orzec karę na zgodny wniosek stron w sprawach o przestępstwa zagrożone karą nie przekraczającą 3 lat pozbawienia wolności. Kara orzeczona na zgodny wniosek powinna być niższa o 1/3 od ustawowego zagrożenia i nie może przekroczyć 2 lat. W tym trybie można też orzec karę grzywny; wniosek może także obejmować zawieszenie w ykonania kary. Do uzgodnienia między oskarżycielem i obrońcą może także dojść ju ż w postępowaniu przygotowawczym. Zostaje ono w tedy przedłożone sędziemu śledczemu. U zgodnienie może nastąpić w początkowej fazie postępow ania głów nego, nie później jednak niż w chwili rozpoczęcia rozpraw y głównej. Otrzym awszy zgodny wniosek stron co do w ym iaru kary, sąd może propozycję przyjąć i wym ierzyć karę w wymiarze wnioskowanym. M oże też propozycji nie przyjąć i prowadzić rozpraw ę na zasadach ogólnych, ew entualnie uniewinnić oskarżonego. O rzekając na zgodny w niosek, sąd przeprow adza postępowanie dow odow e w yłącznie na podstawie akt sprawy. 1 A rt. 335 w zw. Z art. 343 Ustawy z 6 czerw ca 1997 r. Kodeks Postępow ania Karnego (Dz. U. Z 1997 r. Nr. 89, poz. 555) 1 p o r. art kp k W io ch z 1989 r. 71

3 D odatkow ą korzyścią dla oskarżonego jest krótszy niż w postępow aniu zwyczajnym term in zatarcia skazania wynoszący 2 lata (w przypadku zbrodni term in ten ulega wydłużeniu do 5 lat)1. Interesujące jest to, iż złożenie wspólnego wniosku nie jest w prawie w łoskim rozum iane jako przyznanie się oskarżonego do winy. Zbliża to instytucję patte-giam ento do wywodzącej się z praktyki system ów prawa com mon law instytucji plea bargaining, oznaczającego dosłownie targowanie się o przyznanie do winy. Czym zatem jest instytucja plea bargaining 4? Stanowi ona najistotniejsze porozum ienie w angielskim procesie karnym. Jej sens zasadza się w tym, że w procesie opartym na tradycji common law rozpraw a rozpoczyna się w sprawach karnych zgłoszeniem tzw. Plea - deklaracji w kwestii swej winy, których jednak nie można utożsam iać z przyznaniem się. Złożenie guilty plea (odpowiadające przyznaniu się) pow oduje iż przewód sądowy jest zbędny, a sąd od razu przystępuje do wyrokowania. Daje to wymiarowi sprawiedliwości znaczną oszczędność czasu i środków. Stąd też system różnych zachęt dla oskarżonych do złożenia guilty plea, polegających najczęściej na proponowaniu łagodniejszej kary. DI W róćm y jednak do instytucji skazania bez rozpraw y przewidzianej w polskiej ustaw ie procesowej. Jego istota sprow adza się do tego, iż oskarżony uzgadnia z prokuratorem zasady, na jakich ma ponieść odpow iedzialność karną. Przybierają one następnie postać wynegocjowanej z oskarżonym propozycji zaw artej we wniosku prokuratora skierowanym do sądu, który w razie uwzględnienia tego wniosku rezygnuje z przeprowadzenia rozprawy. Aby to mogło jednak nastąpić konieczne jest zaistnienie określonych podstaw zawartych w art. 335 kpk. Powinny one istnieć kumulatywnie, a brak którejkolwiek z nich powoduje, iż skazonie bez rozpraw y jest niedopuszczalne. M ożna wyróżnić pięć podstaw koniecznych do skazania bez rozpraw y5, a są nimi: 1. W niesienie aktu oskarżenia i dołączenie do niego wniosku prokuratora o skazanie oskarżonego bez rozprawy. 2. N iew ątpliw ość okoliczności popełnienia przestępstwa. 3. Zagrożenie karą pozbaw ienia wolności do lat Zgoda oskarżonego. 5. Pozytyw na prognoza co do osoby oskarżonego. 1 W ię c e j n a te m a t u re g u lo w a n ia w ło sk ie g o : A n d rz e j R. Ś w ia tlo w sk i: P o r o z u m i e n i a u-p r o c e s i e k a r n y m n ie k t ó r y c h fk iń s iw e u r o i > e js k ic h P rz e g lą d S ą d o w y, n r 1 * W ięcej na tem at p l e a b a r i> a in in x z o b. A ndrzej R. Św iatlow ski: P o r o z u m i e n i a w p r o c e s i e k a r n y m n ie k t ó r y c h / m i i s i w e u r o p e j s k i c h Przegląd Sądowy, nr I. także A. Św iatlow ski: Z j a w i s k o p l e a b e r g a m i /ig ( w y t a r g o w a n e p r z y z n a n i e s i ę ) u- a n g i e l s k i m p r o c e s i e k a r n y m P a le s tra n r * Por. R. K o p e r W a r u n k i s k a z a n i a o s k a r ż o n e g o w y r o k ie m b e z r o q m t w y P rz e g lą d S ą d o w y nr. 5 72

4 Studenckie Zeszyty Naukowe N r 7 Konstrukcja pierwszej z podstaw wskazuje na to iż przede wszystkim muszą zachodzić podstawy do wniesienia aktu oskarżenia. Dopiero do aktu oskarżenia może być dołączony wniosek o skazanie bez rozprawy jako szczególnego rodzaju pismo procesowe, będące pewnego rodzaju uzupełnieniem w stosunku do aktu oskarżenia. Stanowi on propozycję prokuratora uzgodnioną z podejrzanym, a skierowaną do sądu, aby ten wymierzył mu karę, lub zastosował środek kamy określony we wniosku. Trzeba też przyjąć m ożliwość cofnięcia przez prokuratora w niosku o skazanie bez rozprawy. Dotyczy to zw łaszcza sytuacji, gdy ujawnią się now e okoliczności przesądzające o braku którejkolwiek z przesłanek zastosowania art Przyczynić się to może do wzmocnienia stabilności wyroków w ydaw anych bez przeprow adzenia rozprawy. K olejną z przesłanek skazania bez rozpraw y jest wym aganie, aby okoliczności popełnienia przestępstwa nie budziły wątpliwości. Będzie ona spełniona w sytuacji, gdy: - Oskarżony przyznał się do zarzucanego mu czynu, a przyznanie to jest wiarygodne w świetle zgrom adzonych dowodów i nie nasuwa żadnych w ątpliw ości. - Oskarżonego ujęto na gorącym uczynku popełnienia przestępstw a albo organ ścigania dysponuje innymi dowodami, które w sposób oczyw isty i bezpośredni wskazują na oskarżonego jako sprawcę czynu i potw ierdzają fakt dokonania przez niego czynu (dowody zebrane w spraw ie są pewne) - O skarżony nie kw estionuje szczegółów zdarzenia i nie w ystępują rozbieżności - w zakresie ustalenia stanu faktycznego - m iędzy nim i oskarżycielem Następną przesłanką dopuszczenia skazania oskarżonego bez rozprawy jest zagrożenie karą do 5 lat pozbawienia wolności. Decyduje tutaj ustawowe zagrożenie karą pozbawienia wolności nie przekraczające wspomnianych 5 lat, występujące w części szczególnej kodeksu karnego. Nie ma natomiast znaczenia ewentualne obostrzenie wynikające z części ogólnej lub części szczególnej kodeksu karnego. Kolejną przesłanką jest uzyskanie od oskarżonego zgody na skazanie go bez przeprow adzenia rozprawy. Prokurator uzyskując zgodę oskarżonego pow i nien mieć pewność, iż jest on świadomy znaczenia rozpraw y i rezygnacji z określonych upraw nień przysługujących mu w jej toku. Zgoda powinna być udzielona przez oskarżonego osobiście. Powinna być też dobrowolna. W yrażenie bowiem przez niego zgody pod wpływem przymusu, groźby, błędu, podstępu lub innych form oddziaływania spowoduje wadliwość złożop igo oświadczenia. Tym samym także oświadczenie w przedmiocie porozumienia z prokuratorem w sprawie skazania bez rozprawy będzie dotknięte nieważnością. Wydaje się być także słuszny pogląd wyrażony przez E. Kruk6, iż zgoda oskarżonego powinna być połączona z przyznaniem się oskarżonego do popełnienia zarzuca E. K ru k HYmA s k a z u j ą c y n a / w i e d z e n i u s ą d u i i n s t a n c ji. Z t ig a tfn i e n ia w y b r a n e A n n a le s U n iv c rsi(a tis M a ria c C u rie - S k ło d o w s k a Lublin - Polonia vol. XLV. scctio G

5 nego mu przestępstwa. Brak bowiem takiego przyznania się oskarżonego poddaje w wątpliwość pomyślną prognozę co do osoby sprawcy czynu przestępnego. Z kolei według S. Waltosia7 samo wyrażenie zgody na skazanie bez rozprawy urasta do rangi ekwiwalentu przyznania się, który w takim przypadku jest wystarczający, chociażby nawet oskarżony w wyjaśnieniach zaprzeczał dopuszczenia się czynu. Ostatnią z przesłanek dopuszczalności skazania bez rozprawy jest pomyślna prognoza co do osoby sprawcy przestępstwa. To postawa oskarżonego ma bowiem uzasadniać przyjęcie, iż cele postępowania zostaną osiągnięte, mimo nieprzeprowadzenia rozprawy. Aby to ustalić należy wziąć pod uwagę takie czynniki jak: stosunek oskarżonego do popełnionego czynu, stosunek do pokrzywdzonego, zwłaszcza wyrażenie skruchy lub naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem. Nie bez znaczenia będą też elementy składające się na osobowość oskarżonego, w tym także sposób życia oskarżonego przed dokonaniem przestępstwa8. IV Po wpłynięciu aktu oskarżenia wraz z wnioskiem o skazanie, prezes sądu kieruje spraw ę - w ramach wstępnej kontroli aktu oskarżenia na posiedzenie. Udział prokuratora w tym posiedzeniu jest obowiązkowy, natom iast inne strony, obrońcy i pełnom ocnicy mogą wziąć w nim udział, jeżeli się stawią. W trakcie posiedzenia sąd nie przeprowadza postępowania dowodowego. Odczytuje się jednak dokumenty zawarte w aktach. Za ujawnione bez odczytywania uznaje się dane dotyczące oskarżonego, oraz wynik wywiadu środowiskowego. Sąd nie jest związany wnioskiem prokuratora. Stosownie do okoliczności może go uw zględnić lub odrzucić. Nie może jednak uznać go częściowo lub zastosować inną karę bądź środek karny niż zawarte we wniosku. Po rozpatrzeniu wniosku sąd m oże wydać wyrok skazujący, bądź w przypadku gdy nie zgadza się z wnioskiem prokuratora wyznaczyć termin rozprawy, dalej rozpoznając dany przypadek na zasadach ogólnych. Wyrok wydany na takim posiedzeniu podlega takim sam ym rygorom jak wyrok zapadły na rozprawie. V Liczne dyskusje w doktrynie wzbudziło pytanie o charakter art. 335 kpk: Czy jest on w yłącznie procesowy, czy również zaw iera elem enty m aterialnoprawne? Czy przepis ten, zawierający katalog dopuszczalnych w zakresie tej instytucji środków, stanowi sam odzielną podstawę prawną do ich stosowania, czy też należy sięgnąć do przepisów ogólnych kodeksu karnego? S. W altoś: N o w e i n s t y t u c j e w k o d e k s i e p o s t ę p o w a n i a k a n i e g o z I r. Państw o i Prawo 1997, nr.8 * W ięcej n a te m a t p rz e s ła n e k sk a z a n ia b e z ro z p ra w y : R. K o p er W a r u n k i s k a z a n i a o s k a r ż o n e g o w y r o k ie m b e z n> zj> raw y P rz e g lą d S ą d o w y 1999, nr. 5. ta k ż e E. K ru k W y r o k s k a z u j ą c y n a / w s i e d z e n i u s ą d u I i n s t a n c ji. Z a g a d n i e n i a w y b r a n e A n n a lc s U n iv c rs ila lis M a ria e C u rie - S k ło d o w sk a L u b lin - P o lo n ia v ol. XLV, s cctio G , o ra z S. Walu*»: N o w e in s t y tu c je w k o d e k s i e \ w s i f / x t w a n i a k a n i e g o z : Państw o i Praw o 1997, nr.8 74

6 Studenckie Zeszyty Naukowe N r 7 E. Kruk9 twierdzi, że sąd uwzględniając wniosek prokuratora złożony w trybie art. 335 kpk, stosuje instytucje i środki przewidziane w tym przepisie, niezależnie od tego, czy w danym przypadku przepisy kodeksu karnego na to pozwalają tym samym uznaje, że przepis art. 335 kpk ma charakter normy prawa karnego materialnego. R. Koper10 wyraża pogląd, że instytucje przewidziane w art. 335 kpk winny być stosowane w trybie i na zasadach kodeksu karnego. Przepis zaś art. 335 stanowi uzupełnienie regulacji materialnoprawnych i nie może być rozpatrywany w oderwaniu od ich ogólnych zasad i założeń sformułowanych w kodeksie karnym. W edług R. A. Stefańskiego" przepis art. 335 kpk stanowi sam oistną podstawę prawną do stosowania instytucji w nim wymienionych, lecz według zasad w ynikających z kodeksu karnego, z m odyfikacjam i. W reszcie autorzy kom entarza do kodeksu postępow ania karnego pod red. P. H ofm ańskiego12 uznają przepis art. 335 kpk za normę o charakterze wyłącznie proceduralnym. D yskusję nad powyższym problemem podsum owała uchwala Sądu N ajw yższego z 8 II 2000 r., który stwierdził, iż Odstąpienie przez Sąd od w ym ierzenia kary, na wniosek prokuratora złożony w trybie art kpk, uzależnione jest od tego, czy na takie rozstrzygnięcie pozw alają przepisy m aterialnego prawa karnego. Tym samym Sąd Najwyższy określił jednoznacznie charakter przepisu art.335 kpk jako wyłącznie procesowy. VI Kończąc rozważania należy jeszcze wspomnieć, że z instytucją skazania bez rozpraw y w iążą się też pewne niebezpieczeństwa: O skarżony w yrażając zgodę na skazanie bez rozpraw y rezygnuje z określonych upraw nień przysługujących mu w toku rozprawy, traci możliwość w szechstronnego i dokładnego rozpatrzenia jeg o sprawy przez sąd. Problem mogą też stanowić sytuacje polegające na tym, iż oskarżony, faktycznie niewinny, wyraża zgodę na skazanie ze względów taktycznych, nie chcąc ryzykować długotrwałego procesu i uzgadniając w ramach negocjacji łagodniejsze skazanie. Wydaje się więc, że jedynym lekarstwem, mogącym chronić przed takimi niebezpieczeństwami, powinno być dokładne i szczegółowe przeprowadzenie postępowania dowodowego. Wykonanie tego obowiązku powinno spoczywać przede wszystkim na organie prowadzącym postępowanie przygotowawcze. Podsumowując wypada stwierdzić, iż skazanie oskarżonego bez rozprawy, stanowiące nowe uregulowanie pozwala rokować na przyszłość duże nadzieje. Dopiero jednak czas i praktyka sądów pokaże, czy ta instytucja okaże się skuteczna i czy będzie dobrze służyć stronom postępowania karnego i wymiarowi sprawiedliwości w ogóle. P o r. E. K ru k U w a g i o s k a z a n i u b e z r o q > r a w y u - n o w y m k o d e k s i e p o s t ę / w u a n i a k a n i e g o P ro k u ra tu ra i P ra w o n r.4 10 Por. R. K oper W a r u n k i s k a z a n i a o s k a r ż o n e g o w y r o k ie m b e z m z f t r a w y Przegląd Sądow y nr Por. R. A. Stefański: W n io s e k p r o k u r a t o r a o s k a z a n i e o s k a r ż o n e g o b e z ro zł> r a w y Prokuratura i Praw o nr.2 12 K m i e k s f> o slfi> o w a n ia k a r n e g o, t. f f, K o m e n ta r z. W a r s t w a /