Cechy osobowości kierowców skazanych na karę pozbawienia wolności za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości

Transkrypt

1 Psychiar. Pol. 2015; 49(2): PL ISSN (PRINT), ISSN (ONLINE) DOI: h://dx.doi.org/ /pp/27823 Cechy osobowości kierowców skazanych na karę ozbawienia wolności za rowadzenie ojazdu mechanicznego w sanie nierzeźwości Personaliy rais of drivers serving a cusodial senence for drink driving Beaa Pawłowska, Ewa Rzeszuko II Klinika Psychiarii i Rehabiliacji Psychiarycznej UM w Lublinie P.o. Kierownika: dr hab. n. med. M. Olajossy Summary Objecives: The aim of he work was he analysis of ersonaliy rais of men serving a cusodial senence for driving under he influence of alcohol. Mehods: The sudy included 44 males serving a cusodial senence for drink driving, 45 males serving a cusodial senence for assaul and robbery as well as 32 men wih no criminal record, who had never driven a moor vehicle under he influence of alcohol. The following research mehods were used during he sudy: he Socio-demograhic Quesionnaire designed by he auhors, he KRS, he Caell s IPAT, he NI, he ACL and he Life syle Quesionnaire. Resuls: The obained resuls indicae significan saisical differences beween he men serving he cusodial senence for drink driving as regards sress coing, anxiey level, inensified need o look for new exeriences as well as ani-social ersonaliy rais. Conclusions:The men serving a cusodial senence for drink driving show inensified rais of anisocial ersonaliy, higher level of anxiey, inensified imulsiveness irriabiliy, disrus, aggression, egocenrism, eccenriciy, inensified need for recogniion, breaking social sandards, exeriencing various simuli, new imressions, greaer adaaion difficulies, less self-disciline, lower self-eseem as well as more frequenly used desrucive, escais and emoional sress coing sraegies as comared o he eole wih no criminal record, who never drove while under he influence of alcohol. As regards he inensiy of ersonaliy disorders, sress coing sraegies and self-image no significan differences were found beween he men serving a cusodial senence for drink driving and hose imrisoned for assaul and robbery. Słowa klucze: osobowość, kierowcy, alkohol Key words: ersonaliy, drivers, alcohol Badanie nie było sonsorowane.

2 316 Beaa Pawłowska, Ewa Rzeszuko Wsę Z raoru rocznego Komendy Głównej Policji [1] wynika, że w 2012 roku nierzeźwi uczesnicy ruchu sowodowali wyadków (9,2% ogółu), w kórych zginęło 475 osób (13,3%), a rannych zosało osób (8,9%). Najbardziej liczną gruę nierzeźwych srawców wyadków sanowili kierujący ojazdami, owodując wyadków, w kórych zginęło 306 osób, a rannych zosało osób. W odniesieniu do ogólnej liczby wyadków sowodowanych rzez kierujących, osoby nierzeźwe sanowiły 7,7%. W ej gruie nierzeźwych kierujących największe zagrożenie bezieczeńswa sanowili kierowcy samochodów osobowych. Sowodowali oni wyadki (74,6% wyadków sowodowanych rzez nierzeźwych kierujących), w kórych zginęły 242 osoby, j. 79,2% śmierelnych ofiar zdarzeń sowodowanych rzez nierzeźwych kierujących, a ranne w ych wyadkach zosały osoby (79,5%). Najwięcej wyadków sowodowali oni na skuek niedososowania rędkości do warunków ruchu (69,7%), nieudzielenia ierwszeńswa rzejazdu oraz jazdy niewłaściwą sroną drogi. Przyczyny ak licznych wyadków sowodowanych rzez kierowców rowadzących ojazd mechaniczny w sanie nierzeźwości uarywane są w: sołecznej akceacji, cichym rzyzwoleniu na rowadzenie ojazdu o sożyciu alkoholu, łagodnych karach, karach w zawieszeniu, kórym oddawani są wymienieni kierowcy, a akże w ich cechach osobowości i czynnikach rodzinnych. Jonah [2] informuje o nasilonej imulsywności osób skazanych za jazdę od wływem alkoholu. Jonah i Ulleberg [2, 3] odkreślają jednocześnie, że osoby wielokronie skazane za rowadzenie samochodu od wływem alkoholu uzyskiwały wyższe wyniki w skalach oceniających oszukiwanie wrażeń niż osoby skazane za en czyn o raz ierwszy. Ulleberg [3] wyodrębnił dwie gruy osób rowadzących ojazdy w sosób ryzykowny. Pierwszą gruę sanowili głównie mężczyźni charakeryzujący się małym nasileniem alruizmu, lęku, nasiloną orzebą oszukiwania wrażeń i brakiem odowiedzialności związanej z rowadzeniem ojazdu. Osoby z drugiej gruy miały nasiloną orzebę oszukiwania wrażeń, agresji, małe nasilenie lęku oraz rzejawiały brak rzysosowania emocjonalnego. Badacze emau [3, 4] odkreślają, że osoby rowadzące ojazdy w sosób ryzykowny wykazują nasiloną orzebę oszukiwania wrażeń, wrogość, drażliwość, agresję i brak rzysosowania. Badani z gruy osób częso jeżdżących ryzykownie byli znacząco bardziej agresywni, mniej emayczni, mniej zorienowani zadaniowo, skłonni do rzejawiania zachowań anysołecznych. Zdaniem Beirnessa [4] ryzykowna jazda, owodowanie wyadków rzez kierowców, kórzy mają 18 la, jes związana z mniejszym rzywiązaniem do radycyjnych warości, większym zaorzebowaniem na symulację, mniejszą ewnością siebie, większym oszukiwaniem doznań, bardziej olerancyjnymi osawami odnośnie do zachowań dewiacyjnych, bardziej liberalnymi osawami koncenrującymi się wokół sożywania alkoholu. Nochajski i Sasiewicz [5] wskazują na wysęowanie u osób skazanych za rowadzenie samochodu w sanie nierzeźwości cech charakerysycznych dla osobowości anysołecznej. Zakrajesk i Shoe [6] swierdzili, że osoby, u kórych wcześnie wysąiła inicjacja alkoholowa, w większym soniu rzejawiają ryzykowne zachowania doyczące rowadzenia sa-

3 Cechy osobowości kierowców skazanych na karę ozbawienia wolności 317 mochodu od wływem alkoholu. Okazuje się akże, że nadużywanie alkoholu rzez rodziców jes czynnikiem ryzyka rowadzenia ojazdów od jego wływem zarówno u mężczyzn, jak i u kobie. W Polsce brakuje badań, kórych rzedmioem byłaby analiza cech osobowości osób rowadzących ojazdy w sanie nierzeźwości. Bąk i Bąk-Gajda [7] odkreślają, że funkcjonowanie kierowcy w ruchu drogowym warunkują czynniki sychofizyczne, rzysosowanie sołeczne, konrola emocji oraz umiejęność radzenia sobie ze sresem w złożonej syuacji zadaniowej. Na odsawie lieraury emau sformułowano nasęujące hioezy badawcze: 1. Mężczyzn odbywających karę ozbawienia wolności za rowadzenie samochodu w sanie nierzeźwości charakeryzuje nasilona imulsywność, cechy osobowości anysołecznej, emocjonalne sosoby radzenia sobie ze sresem oraz nasilony nieokój. W związku z ym, że rowadzenie ojazdu w akim sanie jes syuacją, w kórej kierowca naraża życie innych ludzi oraz swoje, w racy sformułowano hioezę drugą: 2. Mężczyźni odbywający karę ozbawienia wolności za rowadzenie ojazdu w sanie nierzeźwości nie różnią się w zakresie cech osobowości od mężczyzn odbywających karę ozbawienia wolności za rozboje i obicia. Maeriał Badaniami objęo 44 mężczyzn odbywających karę ozbawienia wolności za rowadzenie samochodu w sanie nierzeźwości (ar. 178a kk; grua I), 45 mężczyzn odbywających karę ozbawienia wolności za rozboje i obicia (ar. 280 kk; grua II) oraz 32 mężczyzn nigdy nie karanych za rzesęswa, kórzy nigdy nie rowadzili samochodu od wływem alkoholu, sanowiących gruę konrolną (grua III). W gruie I 6 mężczyzn sowodowało wyadek, rowadząc samochód w sanie nierzeźwości (ar. 178a 4 kk). Osoby z gru I i II nie były karane wcześniej za inne rzesęswa. Badania wykonano w laach Średni wiek osób z gruy I wynosił 38 la, średnia długość odbywanej kary ozbawienia wolności 7 miesięcy, a długość orzeczonej kary 20 miesięcy. Średni wiek mężczyzn z gruy II wynosił 30 la, a z gruy III 37 la. Ponad 60% osób z wszyskich rzech gru mieszkało w mieście. We wszyskich gruach najwięcej osób miało wykszałcenie zawodowe i odsawowe, a najmniej wyższe. Z danych zamieszczonych w dokumenacji wynika, że zesół uzależnienia od alkoholu swierdzono u 57% mężczyzn z gruy I i 24% z gruy II. W gruie III żadna z osób nie sełniała kryeriów uzależnienia. Inne środki sychoakywne rzyjmowało 14% osób z gruy I, 31% z gruy II i 6% z gruy III. Samouszkodzeń dokonywało 7% mężczyzn z gruy I, 22% z II i 0% z III, zaś róby samobójcze odejmowało 2% osób z gruy I, 13% z II i 0% mężczyzn z gruy III. O szkodliwym sożywaniu alkoholu rzez rodziców informowało 33% mężczyzn z gruy I, 35% z II i 16% z III. Przemocy fizycznej ze srony rodziców doświadczało 16% mężczyzn z gruy I, 24% z II i 6% z III. W rodzinie nieełnej wychowywało się 11% osób z gruy I, 32% z gruy II i 0% z gruy III.

4 318 Beaa Pawłowska, Ewa Rzeszuko Meody W racy zasosowano nasęujące meody badawcze: Ankieę socjodemograficzną własnej konsrukcji, Kwesionariusz Radzenia Sobie ze Sresem Janke, Erdmanna, Boucseina w olskim oracowaniu Januszewskiej [8], Kwesionariusz Narcyzmu N Deneke, Hilgensock, Müller w olskim oracowaniu Januszewskiego [9], Tes Przymionikowy ACL Gougha i Heilbruna w olskim oracowaniu Płużek [10], Arkusz Samooceny Caella w olskim oracowaniu Hirszla [11] oraz Kwesionariusz Syl Życia auorswa Trzebińskiej [12]. Kwesionariusz en składa się z 10 skal odowiadających 10 yom zaburzeń osobowości wyróżnionym w DSM-IV. Wyniki W celu weryfikacji hioezy 1 orównano za omocą esu -Sudena wyniki mężczyzn z gruy I i III w zakresie danych uzyskanych na odsawie kwesionariuszy badających różne cechy osobowości. W związku z ym, że jeżeli w każdej z orównywanych gru liczba osób rzekracza 30, o założenie normalności rozkładu nie jes założeniem kryycznym (z uwagi na cenralne wierdzenie graniczne, kóre mówi, że rozkład z róby jes normalny bez względu na rozkład danej zmiennej w oulacji [13, 14]) zasosowano es -Sudena. W analizowanym rzyadku zasosowano en es, srawdzając jednocześnie założenie o homogeniczności wariancji i sosując es dla danych homogenicznych lub heerogenicznych. Zweryfikowano onado różnice między gruami esem U Manna Whineya, kóry owierdził isoność saysyczną różnic w zakresie skal, w kórych swierdzono ją wcześniej esem. W abelach ozosawiono wyniki esu -Sudena z uwagi na jego większą moc. Dane orzymane na odsawie Ankiey socjodemograficznej informują, że uzależnionych od alkoholu jes isonie więcej mężczyzn z gruy I niż z gruy III (Chi 2 = 27,1; = 0,001). Nasęnie orównano sosoby radzenia sobie ze sresem u osób z obu ych gru. Skale KRS Tabela 1. Porównanie sosobów radzenia sobie ze sresem u osób z gru I i III II Tendencja unikowa 12,95 3,16 11,06 3,24 2,50 0,015 Użalanie się nad sobą 9,44 3,45 7,16 3,41 2,82 0,006 Obwinianie siebie 10,93 3,60 8,50 3,50 2,89 0,005 Uzależnienie 4,39 3,47 2,66 3,69 2,06 0,043 Uwaga: W abeli zamieszczono ylko e skale, w zakresie kórych wysąiły isone saysycznie różnice między orównywanymi gruami osób. Mężczyźni z gruy I uzyskali isonie wyższe wyniki w zakresie czerech skal Kwesionariusza Radzenia Sobie ze Sresem: Tendencja unikowa, Użalanie się nad

5 Cechy osobowości kierowców skazanych na karę ozbawienia wolności 319 sobą, Obwinianie siebie i Uzależnienie. Wyniki e informują, że mężczyźni rowadzący samochód w sanie nierzeźwości isonie częściej niż mężczyźni z gruy konrolnej w syuacji sresu uciekają od rudności, użalają się nad sobą, długorwale koncenrują się na oniesionych orażkach, obwiniają siebie oraz nadużywają alkoholu i innych środków sychoakywnych. Tabela 2 rzedsawia wyniki uzyskane rzez mężczyzn z gru I i III w zakresie skal Arkusza Samooznania Caella. Skale Arkusza Samooznania Caella Tabela 2. Nasilenie nieokoju u osób z gru I i III II Brak inegracji osobowości 6,39 2,97 4,16 2,48 3,42 0,001 Niezrównoważenie emocjonalne 4,68 2,68 3,03 2,33 2,77 0,007 Podejrzliwość 3,45 1,70 2,55 1,69 2,28 0,026 Poczucie winy 10,66 3,61 8,87 3,71 2,09 0,040 Naięcie wewnęrzne 11,39 3,43 8,61 3,36 3,47 0,001 Nieokój jawny 12,30 6,03 8,74 6,29 2,47 0,016 Nieokój ukryy 16,57 4,94 12,26 5,10 3,67 0,001 Nieokój ogólny 31,95 9,96 23,81 10,33 3,44 0,001 Mężczyźni z gruy I uzyskali isonie saysycznie wyższe wyniki w zakresie wszyskich skal Arkusza Samooznania Caella. Charakeryzuje ich isonie bardziej nasilony nieokój, zarówno jawny, jak i ukryy. Są również bardziej imulsywni, niezrównoważeni emocjonalnie, niedojrzali, skłonni do reakcji drażliwych, mają bardziej nasiloną orzebę uzyskania wsółczucia, uznania, uwagi, akceacji, mniejszą olerancję na frusrację, niższe oczucie własnej warości. W sosunku do innych ludzi są bardziej odejrzliwi, nieufni, agresywni, wrodzy, egocenryczni i ekscenryczni niż osoby z gruy III. Mężczyzn z gruy I charakeryzuje nasilone naięcie i rudności rzysosowawcze. Tabela 3 rzedsawia wyniki uzyskane rzez mężczyzn z gru I i III w zakresie skal Tesu Przymionikowego ACL. ACL Tabela 3. Porównanie obrazu realnego u osób z gru I i III II Porzeba auonomii 47,84 5,59 45,13 5,35 2,07 0,04 Skala męskości 45,26 6,37 49,83 6,38-3,02 0,01 Uwaga: W abeli zamieszczono ylko e skale, w zakresie kórych wysąiły isone saysycznie różnice między orównywanymi gruami osób.

6 320 Beaa Pawłowska, Ewa Rzeszuko Osoby z gruy I uzyskały isonie wyższe wyniki w skali Porzeba auonomii, a isonie niższe w skali Męskość. Wyniki e wskazują, że osoby e mają isonie bardziej nasiloną niż mężczyźni z gruy III orzebę łamania norm, zasad sołecznych, raw, wysęowania rzeciwko auoryeom oraz charakeryzuje ich mniejsza samodyscylina, a akże większe dążenie do zmiany i doświadczania różnorodnych bodźców. Tabela 4 rzedsawia wyniki uzyskane rzez mężczyzn z gru I i III w zakresie skal Kwesionariusza Narcyzmu N. Kwesionariusz N Tabela 4. Porównanie cech narcysycznych u osób z gru I i III II Izolacja sołeczna 2,47 0,50 2,21 0,45 2,27 0,03 Uwaga: W abeli zamieszczono ylko e skale, w zakresie kórych wysąiły isone saysycznie różnice między orównywanymi gruami osób Mężczyźni z gruy I uzyskali isonie wyższe wyniki w skali Izolacja sołeczna, co oznacza, że częściej niż osoby z gruy konrolnej wybierają samoność z owodu braku zaufania do ludzi, kórych oceniają jako rozczarowujących, zagrażających i niegodnych zaufania. Tabela 5 rzedsawia wyniki uzyskane rzez mężczyzn z gru I i III w zakresie skal Kwesionariusza Syl Życia auorswa Trzebińskiej. Tyy osobowości Tabela 5. Porównanie nasilenia cech osobowości u osób z gru I i III II Paranoidalna 2,02 0,80 1,48 0,66 3,05 0,003 Borderline 1,19 0,71 0,87 0,62 1,97 0,052 Anysołeczna 1,37 0,85 0,88 0,64 2,73 0,008 Uwaga: W abeli zamieszczono ylko e skale, w zakresie kórych wysąiły isone saysycznie różnice między orównywanymi gruami osób. Osoby z gruy I uzyskały isonie wyższe wyniki w skalach: Osobowość aranoidalna, anysołeczna i borderline niż mężczyźni z gruy III. W celu weryfikacji hioezy 2, w kolejnej części racy orównano w zakresie cech osobowości mężczyzn odbywających karę ozbawienia wolności za rowadzenie ojazdu mechanicznego w sanie nierzeźwości (grua I) z osobami odbywającymi karę ozbawienia wolności za rozboje i obicia (grua II). Na odsawie danych zebranych w ankiecie socjodemograficznej auorswa Rzeszuko oraz informacji zamieszczonych w dokumenacji można sformułować wniosek, że znacząco więcej mężczyzn z gruy I było uzależnionych od alkoholu (Chi 2 = 9,68; = 0,002), zaś isonie więcej mężczyzn

7 Cechy osobowości kierowców skazanych na karę ozbawienia wolności 321 z gruy II dokonywało samouszkodzeń (Chi 2 = 4,23; = 0,04), odejmowało róby samobójcze (Chi 2 = 3,76; = 0,05) oraz rzyjmowało inne środki sychoakywne (Chi 2 = 3,90; = 0,05). W zakresie sosobów radzenia sobie ze sresem mierzonych KRS, cech osobowości mierzonych Kwesionariuszem Syl Życia Trzebińskiej, obrazu siebie określonego na odsawie Tesu Przymionikowego ACL, nie swierdzono isonych różnic między mężczyznami z gru I i II. Mężczyźni z gruy I różnią się isonie od mężczyzn z gruy II w zakresie wyników uzyskanych w skalach Arkusza Samooznania Caella (ab. 6) oraz Kwesionariusza Narcyzmu N (ab. 7). Tabela 6 rzedsawia wyniki uzyskane rzez mężczyzn z gru I i II w zakresie skal Arkusza Samooznania Caella. Skale Arkusza Samooznania Caella Tabela 6. Nasilenie nieokoju u osób z gru I i II I Poczucie winy 10,66 3,61 8,48 3,73 2,79 0,01 Nieokój ukryy 16,57 4,94 14,20 4,31 2,39 0,02 Nieokój ogólny 31,95 9,96 27,50 10,50 2,04 0,04 Uwaga: W abeli zamieszczono ylko e skale, w zakresie kórych wysąiły isone saysycznie różnice między orównywanymi gruami osób Mężczyźni z gruy I uzyskali isonie saysycznie wyższe wyniki w zakresie skal Arkusza Samooznania: Nieokój ukryy, Nieokój ogólny i Poczucie winy. Charakeryzuje ich bardziej nasilony nieokój ogólny i ukryy, bardziej nasilone oczucie osamonienia, nieadekwaności i agresji skierowanej do siebie niż osoby z gruy II. Tabela 7 rzedsawia wyniki uzyskane rzez mężczyzn z gru I i II w zakresie skal Kwesionariusza Narcyzmu N. Kwesionariusz N Tabela 7. Porównanie cech narcysycznych u osób z gru I i II I Warość ideału 3,22 0,68 3,50 0,62-2,01 0,05 Uwaga: W abeli zamieszczono ylko e skale, w zakresie kórych wysąiły isone saysycznie różnice między orównywanymi gruami osób Mężczyźni z gruy II uzyskali isonie wyższe wyniki w skali Warość ideału niż mężczyźni z gruy I. Mężczyźni odbywający karę ozbawienia wolności za rozboje i obicia w orównaniu z mężczyznami odbywającymi karę ozbawienia wolności za rowadzenie ojazdu w sanie nierzeźwości mają większe rzekonanie o ym, że mają i kierują się leszymi zasadami niż inni ludzie, kórymi ogardzają.

8 322 Beaa Pawłowska, Ewa Rzeszuko Podsumowanie i dyskusja Orzymane wyniki badań ozwoliły na weryfikację sformułowanych w racy hioez badawczych. Na odsawie uzyskanych wyników wykazano, że mężczyzn odbywających karę ozbawienia wolności za rowadzenie ojazdu mechanicznego w sanie nierzeźwości, w orównaniu z osobami nierowadzącymi ojazdu od wływem alkoholu, nigdy niekaranych, charakeryzują bardziej nasilone cechy osobowości anysołecznej, nasilony nieokój, zwiększona imulsywność, naięcie wewnęrzne, niezrównoważenie emocjonalne, drażliwość, nieufność, agresja, wrogość, egocenryzm, ekscenryczność, nasilona orzeba uzyskania uznania, uwagi, akceacji, odkreślania swojej niezależności, łamania norm, zasad sołecznych i raw, wysęowania rzeciwko auoryeom oraz dążenia do zmiany, doświadczania różnorodności bodźców i nowych wrażeń. Mężczyźni rowadzący ojazdy w sanie nierzeźwości w orównaniu z gruą konrolną mają większe rudności rzysosowawcze, mniejszą samodyscylinę, niższą olerancję na frusrację, niższe oczucie własnej warości oraz częściej sosują desrukcyjne sosoby radzenia sobie ze sresem: uciekają od roblemów, obwiniają siebie, długorwale koncenrują się na oniesionych orażkach oraz w syuacji sresu częściej sożywają alkohol i sosują inne środki sychoakywne. Wyniki e koresondują z oinią badaczy, kórzy zwracają uwagę na nasiloną imulsywność [2], orzebę oszukiwania doznań [3], łamania norm sołecznych [15], brak alruizmu, nasiloną agresję, wrogość, drażliwość [16], lęk, niski oziom rzysosowania emocjonalnego [3, 4], brak emaii oraz skłonność do rzejawiania zachowań anysołecznych [5] u osób skazanych za rowadzenie samochodu od wływem alkoholu. Ineresujące wydają się wyniki, kóre wskazują na brak isonych różnic w zakresie sosobów radzenia sobie ze sresem, obrazu siebie, zaburzeń osobowości, wrogości, agresji, imulsywności, niedojrzałości emocjonalnej, naięcia, oziomu rzysosowania sołecznego oraz resekowania norm i zasad sołecznych między mężczyznami odbywającymi karę ozbawienia wolności za rowadzenie ojazdu mechanicznego w sanie nierzeźwości a mężczyznami skazanymi za rozboje i obicia. Cechy osobowości dyssocjalnej charakeryzują więc obie gruy. Mężczyzn rowadzących ojazdy w sanie nierzeźwości różni od osób dokonujących rozbojów i obicia bardziej nasilony nieokój, oczucie winy, a mniejsze rzekonanie o kierowaniu się leszymi zasadami od innych ludzi. Z orzymanych wyników można onado wnioskować, że isonie więcej mężczyzn z gruy I niż z II jes uzależnionych od alkoholu. Niekórzy auorzy odkreślają, że osoby rowadzące samochód w sanie nierzeźwości funkcjonują od względem sychologicznym odobnie jak osoby uzależnione od alkoholu [17]. Cechy osobowości, akie jak imulsywność, wykorzysywanie unikających, emocjonalnych sosobów radzenia sobie ze sresem, sożywanie alkoholu w syuacji sresu, nasilony lęk i nieokój charakeryzują zarówno mężczyzn odbywających karę ozbawienia wolności za rowadzenie ojazdu w sanie nierzeźwości, jak i osoby uzależnione od alkoholu [16 18]. Niska lub bardzo wysoka samoocena, kóra zdaniem Łosiaka [19] wsółwysęuje z dużym sożyciem alkoholu, nie jes jednak związana z rowadzeniem

9 Cechy osobowości kierowców skazanych na karę ozbawienia wolności 323 ojazdów mechanicznych w sanie nierzeźwości. Badania wykazały, że mężczyźni z gruy I nie różnią się w zakresie oziomu samooceny od mężczyzn z gruy konrolnej. Na odsawie uzyskanych wyników można sformułować wniosek, że isonie mniej osób skazanych za rowadzenie ojazdu w sanie nierzeźwości niż mężczyzn skazanych za rozboje i obicia dokonywało samouszkodzeń, odejmowało róby samobójcze oraz rzyjmowało środki sychoakywne. Na uwagę zasługują również wyniki badań wskazujące, że o szkodliwym sożywaniu alkoholu rzez rodzica oraz doświadczaniu rzemocy fizycznej ze srony rodziców informowało więcej mężczyzn skazanych na karę ozbawienia wolności za rowadzenie ojazdu w sanie nierzeźwości oraz za rozboje i obicia niż mężczyzn niekaranych. Niekórzy badacze emau [6] odkreślają, że szkodliwe sożywanie alkoholu rzez rodziców może być czynnikiem ryzyka rowadzenia ojazdu od wływem alkoholu zarówno rzez kobiey, jak i rzez mężczyzn, a uzależnienie rodziców od alkoholu jes czynnikiem rognosycznym owrou do akich zachowań [16]. Można jednocześnie sformułować hioezę, że doświadczana ze srony rodziców rzemoc fizyczna, agresja, jes czynnikiem srzyjającym uczeniu się zachowań agresywnych rzez dzieci, kórych rzejawem jes również ryzykowne rowadzenie ojazdu. Wnioski 1. Mężczyzn odbywających karę ozbawienia wolności za rowadzenie ojazdu w sanie nierzeźwości charakeryzują isonie bardziej nasilone cechy osobowości dyssocjalnej, bardziej nasilony nieokój, imulsywność, drażliwość, nieufność, agresja, egocenryzm, ekscenryczność, nasilona orzeba uzyskania uznania, łamania norm sołecznych, doświadczania różnorodności bodźców, nowych wrażeń, większe rudności rzysosowawcze, mniejsza samodyscylina, niższe oczucie własnej warości oraz częściej sosowane desrukcyjne, ucieczkowe i emocjonalne sosoby radzenia sobie ze sresem w orównaniu z osobami niekaranymi za rzesęswa, kóre nigdy nie rowadziły ojazdu w sanie nierzeźwości. 2. W zakresie nasilenia cech zaburzeń osobowości, sosobów radzenia sobie ze sresem oraz obrazu siebie nie swierdzono isonych różnic między mężczyznami odbywającymi karę ozbawienia wolności za rowadzenie ojazdu mechanicznego w sanie nierzeźwości a mężczyznami odbywającymi karę ozbawienia wolności za rozboje i obicia. Piśmiennicwo 1. Komenda Główna Policji. Biuro Ruchu Drogowego, Zesół Profilakyki i Analiz. Wyadki drogowe w Polsce w 2012 roku. Warszawa 2013; h://dlakierowcow.olicja.l/dk/ saysyka/47493dok.hml [dosę ]. 2. Jonah BA. Sensaion seeking and risky driving: a review and synhesis of he lieraure. Accid. Anal. Prev. 1997; 29(5):

10 324 Beaa Pawłowska, Ewa Rzeszuko 3. Ulleberg P. Personaliy subyes of young drivers. Relaionshi o risk-aking references, acciden involvemen, and resonse o a raffic safey camaign. Transoraion Res. Par F: Traffic Psychol. Behav. 2002; 4(4): Beirness OJ. Do we really drive as we live? The role of ersonaliy facors in road crashes. Alcohol Drugs Driv. 1993; 9(3 4): Nochajski TH, Sasiewicz PR. Relase o driving under he influence (DUI): A review. Clin. Psychol. Rev. 2006; 26(2): Zakrajesk SJ, Shoe JT. Longiudinal examinaion of underage drinking and subsequen drinking and risky driving. J. Safey Res. 2006; 37(5): Bąk J, Bąk-Gajda D. Psychologiczne czynniki bezieczeńswa ruchu drogowego. Eksl. Niezawodn. 2008; 3: Januszewska E. Kwesionariusz Radzenia Sobie ze Sresem. Warość diagnosyczna i wyniki badań młodzieży. W: Oleś P. red. Wybrane zagadnienia z sychologii klinicznej i osobowości. Meody diagnosyczne w badaniach dzieci i młodzieży. Lublin: Towarzyswo Naukowe KUL; s Januszewski A. Kwesionariusz Narcyzmu. Warość diagnosyczna w świele wyników badań olskiej młodzieży. W: Oleś P. red. Wybrane zagadnienia z sychologii klinicznej i osobowości. Meody diagnosyczne w badaniach dzieci i młodzieży. Lublin: Towarzyswo Naukowe KUL; s Juros A, Oleś P. Srukura czynnikowa i skuieniowa Tesu Przymionikowego ACL H.G. Gougha i A.B. Helbruna. W: Brzeziński J, Hornowska E. red. Z sychomerycznych roblemów diagnosyki sychologicznej. Poznań: Wydawnicwo Naukowe UAM; s Siek S. Wybrane meody badania osobowości. Warszawa: Wydawnicwo ATK; Trzebińska E. Szaleńswo bez uray rozumu. Z badań nad zaburzeniami osobowości. Warszawa: Wydawnicwo SWPS; Sanisz A. Przysęny kurs saysyki z zasosowaniem STATISTICA PL na rzykładach z medycyny. Kraków: SaSof; Francuz P, Mackiewicz R. Przewodnik o meodologii i saysyce nie ylko dla sychologów. Lublin: Wydawnicwo KUL; Bina M, Graziano F, Bonino S. Risky driving and Lifesyles in adolescence. Accid. Anal. Prev. 2006; 38(3): Ulleberg P, Rundmo T. Personaliy. aiudes and risk erceion as redicors of risky driving behaviour among young drivers. Safey Sci. 2003; 41(5): Hubicka B, Källmén H, Hilunen A, Bergman H. Personaliy rais and menal healh of severe drunk drivers in Sweden. Soc. Psychiary Psychiar. Eidemiol. 2010; 45(7): Kałwa A. Imulsywność a odejmowanie decyzji u osób uzależnionych od alkoholu. Psychiar. Pol. 2013; 47(2): Łosiak W. Samoocena i oczekiwania związane z alkoholem a sożywanie alkoholu rzez uczniów szkół średnich. Psychiar. Pol. 2008; 42(3): Adres: Beaa Pawłowska II Klinika Psychiarii i Rehabiliacji Psychiarycznej Uniwersye Medyczny w Lublinie Lublin, ul. Głuska 1 Orzymano: Zrecenzowano: Orzymano o orawie: Przyjęo do druku: