Badanie skuteczno ci i efektywno ci wsparcia osób 45+, 50+, 55+ w poszczególnych priorytetach komponentu regionalnego PO KL w województwie skim

Transkrypt

1 c Badanie skuteczno ci i efektywno ci wsparcia osób 45+, 50+, 55+ w poszczególnych priorytetach komponentu regionalnego PO KL w województwie skim Raport ko cowy Projekt wspó finansowany przez Uni Europejsk ze rodków Europejskiego Funduszu Spo ecznego

2 BADANIE SKUTECZNO CI I EFEKTYWNO CI WSPARCIA OSÓB 45+, 50+, 55+ W POSZCZEGÓLNYCH PRIORYTETACH KOMPONENTU REGIONALNEGO PO KL W WOJEWÓDZTWIE SKIM Raport ko cowy Zamawiaj cy: Województwo skie ul. Ligonia Katowice Wykonawca: Pracownia Bada i Doradztwa Re-Source Korczy ski Sarapata sp.j. ul. Sp awie 53; Pozna Tel biuro@re-source.pl 2

3 Streszczenie Metodologia badania Niniejszy raport zosta przygotowany przez Pracowni Bada i Doradztwa Re-Source na zlecenie Województwa skiego w ramach badania ewaluacyjnego pn. Badanie skuteczno ci i efektywno ci wsparcia osób 45+, 50+, 55+ w poszczególnych priorytetach komponentu regionalnego PO KL w województwie skim wspó finansowanego przez Uni Europejsk ze rodków Europejskiego Funduszu Spo ecznego w ramach Pomocy Technicznej PO KL Celem badania by o zbadanie przyczyny niskiego udzia u osób w wieku 45+, 50+, 55+ w projektach komponentu regionalnego Programu Operacyjnego Kapita Ludzki, jak równie przyczyny niskiego udzia u tych osób w rynku pracy w województwie skim. Obszary badawcze obejmowa y nast puj ce zagadnienia: Analiza profilu gospodarczy województwa; Diagnoza sytuacji grupy docelowej w wieku 45+,50+,55+ w województwie skim; Charakterystyka uczestników projektów- osób powy ej wieku 45+ do 55+; Ocena zapisów dokumentów programowych dotycz cych oceny wsparcia kierowanego do osób 45+ do 55+ w ramach Dzia ania 6.1, 6.2, 6.3, 7.2, 8.1, 9.3, 9.6 PO KL; Ocena skuteczno ci realizowanych projektów; Efektywno wsparcia udzielanego osobom w grupie docelowej 45+ do 55+ w województwie skim w ramach Dzia 6.1, 6.2, 6.3, 7.2, 8.1, 9.3, 9.6 PO KL; Efektywno projektów zrealizowanych w ramach analizowanych typów operacji w Dzia aniach 6.1, 6.2, 6.3, 7.2, 8.1, 9.3, 9.6 PO KL; Analiza i ocena barier oraz problemów w podej ciu i/lub utrzymaniu aktywno ci zawodowej osób w wieku od 45+ do 55+. W ramach ewaluacji zastosowano nast puj ce metody i techniki badawcze: analiz desk research obejmuj : raporty, badania, ekspertyzy dot. osób w wieku obj tych wsparciem w ramach PO KL, sprawozdania oraz dane przekazane przez IP i IPII, dokumenty programowe PO KL, oferty pracy (og oszenia prasowe oraz dane WUP), dane statystyczne GUS, dane Spisu Powszechnego 2011 oraz dane wynikowe ogólnopolskiego sonda u pn. Diagnoza Spo eczna komputerowo wspomagany wywiad telefoniczny CATI z uczestnikami szkole (n=300), projektodawcami (n=103), przedsi biorcami (n=352) ankiet internetow CAWI z cz onkami Komisji Oceny Projektów (n=41) pog bione wywiady telefoniczne ITI z realizatorami projektów w ramach Poddzia ania PO KL (n=6), wywiady pog bione IDI i ITI z ekspertami ds. rynku pracy (n=8), wywiady pog bione ITI z realizatorami projektów (n=2), uczestnikami projektów (n=13), studia przypadków projektów (n=12), analiza komparatywna dotycz ca dokumentów i wdro onych rozwi za europejskich z zakresu wsparcia i aktywizacji osób 45+, panel ekspercki z przedstawicielami PUP, IP, IP II. Profil gospodarczy województwa 1. Jak wynika z analizy ofert pracy najwi ksze zapotrzebowanie na pracowników jest w bran y Przetwórstwo przemys owe (prawie ¼). Na drugim miejscu w ród analizowanych og osze znalaz a si sekcja Handel hurtowy i detaliczny oraz naprawa pojazdów, a tu za ni : Dzia alno profesjonalna, naukowa i techniczna. Szczególnie poszukiwani s specjali ci a nast pnie technicy i inny redni personel. W ród ofert pracy zg aszanych do urz dów pracy najwi cej (prawie ¼) dot. pracowników us ug i sprzedawców, a tu po nich plasuj si robotnicy przemys owi i rzemie lnicy. Wed ug danych zawartych w publikacji WUP zawody najbardziej poszukiwane nale w nie do grupy robotników przemys owych i rzemie lników. 2. Bran e, które cechuje wy szy poziom koncentracji w województwie skim ni w kraju ogó em bior c pod uwag liczb zarejestrowanych podmiotów gospodarczych - to: dostawa wody; gospodarowanie ciekami i odpadami oraz dzia alno zwi zana z rekultywacj (sekcja E), dzia alno finansowa i ubezpieczeniowa (K), handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, w czaj c motocykle (sekcja G), dzia alno zwi zana z zakwaterowaniem i us ugami gastronomicznymi (sekcja I) oraz przetwórstwo przemys owe (sekcja C) i dzia alno zwi zana z kultur, rozrywk i rekreacj (sekcja R). Mianem ko a rozp dowego regionalnej gospodarki nale y okre li przed wszystkim sekcj C przetwórstwo przemys owe, H - Transport i gospodarka magazynowa oraz K dzia alno finansowa i ubezpieczeniowa. 3. W województwie skim funkcjonuje szereg instytucji nale cych do Publicznych S b Zatrudnienia (PSZ). Jest WUP w Katowicach oraz 31 PUP, 401 agencji zatrudnienia, 854 instytucje szkoleniowe, szereg instytucji dialogu spo ecznego i partnerstwa lokalnego. W sk ad tych ostatnich wchodz m.in. 283 NGO wiadcz ce us ugi na rzecz rynku pracy i osób 3

4 bezrobotnych. Istotn rol pe ni równie Instytucje Otoczenia Biznesu (IOB), s to mi dzy innymi agencje rozwoju lokalnego i regionalnego, izby gospodarcze, Inkubatory technologiczne, inkubatory przedsi biorczo ci oraz o rodki szkoleniowo-doradcze. Sytuacja grupy docelowej w wieku 45+,50+,55+ w województwie skim 1. Kobiety przewa aj liczebnie w ka dej z subkategorii wiekowych. Przewaga ta wyra nie ro nie wraz z wiekiem. Prawie 1/3 omawianej grupy to osoby z wykszta ceniem zasadniczym zawodowym. Wykszta ceniem wy szym legitymuje si co dziesi ta osoba. Najwi ksza cz zamieszkuje subregion centralny. 2. Status na rynku pracy jest wyra nie ró ny w przypadku trzech subkategorii wiekowych. Wraz z wiekiem spada liczba pracuj cych i bezrobotnych, na korzy liczby biernych zawodowo. W najm odszej subkategorii pracuj cy stanowi ponad 60%, w najstarszej ju tylko 15,4%. Wska nik pracuj cych jest najwy szy w subregionie pó nocnym, najni szy w zachodnim. W badanej grupie prawie ¾ osób pracuj cych to pracownicy najemni na pe ny etat. Zdecydowana wi kszo (ok.85%) to osoby pe nosprawne. Oko o ¾ to osoby b ce w zwi zku ma skim, jednak wraz z wiekiem ro nie liczba osób owdowia ych. Charakterystyka uczestników projektów - osób powy ej wieku 45+ do Liczba projektów, w których bra y udzia osoby w wieku 45+, w poszczególnych Dzia aniach PO KL wynosi w sumie Ponad 60% z nich stanowi y kobiety. Dominuj dwie kategorie wiekowe: oraz Co pi ty uczestnik mia 56 lub wi cej lat. Znaczna wi kszo uczestników to mieszka cy miast. Ponad po owa to osoby z wykszta ceniem ponadgimnazjalnym, co 5 uczestnik deklarowa si wykszta ceniem wy szym. Ponad po ow stanowi y osoby bezrobotne, a niemal 40% pracuj cy. Wi kszo uczestników wskaza a na brak w asnego zaanga owania w aktywno spo eczn. Analizie poddana zosta a równie ocena dost pu do edukacji, kultury, opieki zdrowotnej, a tak e poziom poczucia bezpiecze stwa w badanej grupie. Dominuj oceny wskazuj ce na raczej atwy i pe ny dost p, jednak zwraca si uwag na utrudnienia w dost pie do s by zdrowia. 2. Je li chodzi o formy wsparcia, z których korzystali uczestnicy, to najwi cej osób korzysta o ze szkole, warsztatów i kursów. Zdecydowanie dominuj motywacj w ród uczestników projektów jest ch zdobycia nowej wiedzy / umiej tno ci, która dotyczy ponad po owy respondentów. Drugie w kolejno ci najcz stsze wskazanie pozostawanie bez pracy sugeruje, e uczestnikami projektów kierowa y jednak intencje powi zane bezpo rednio z funkcjonowaniem na rynku pracy. Rodzaje motywacji nie ró ni si znacznie w zale no ci od wieku. Dla mieszka ców obszarów wiejskich wi ksze znaczenie przy decydowaniu si na udzia w projekcie mia a trudna sytuacja materialna. W przypadku osób bezrobotnych g ówn motywacj do wzi cia udzia u w projekcie by o pozostawanie bez pracy. Z kolei w przypadku osób nieaktywnych zawodowo oraz pracuj cych dominuj cy charakter mia a motywacja zwi zana z ch ci zdobycia wiedzy / umiej tno ci. Ten ostatni typ motywacji wzrasta równie wraz ze wzrostem poziomu wykszta cenia. Je li chodzi o oczekiwania to odzwierciedlaj one motywacje. Najcz ciej uczestnicy oczekiwali, e udzia w projekcie pozwoli im na zdobycie nowych lub rozwini cie ju posiadanych umiej tno ci. W wi kszo ci oczekiwania te spe ni y si w du ym lub b. du ym stopniu, i nie ró ni si znacznie w zale no ci od p ci, wieku i wykszta cenia. Bior c pod uwag status na rynku pracy- osoby bezrobotne oczekiwa y g ównie zdobycia nowej lub lepszej pracy, a pracuj cy rozwini cia posiadanych, lub zdobycia nowych umiej tno ci. 3. Je li chodzi o wp yw zidentyfikowanych cech uczestników na rodzaj zastosowanych instrumentów przeprowadzono analizy pozwalaj zidentyfikowa determinanty udzia u w dwóch najbardziej rozpowszechnionych formach wsparcia: szkoleniach i doradztwie. Na wybór szkolenia najwi kszy wp yw mia a sytuacja zawodowa (cz ciej pracuj cy), p (wi kszo kobiet), a w przypadku m czyzn- poziom wykszta cenia (najcz ciej ponadgimnazjalne). Na wybór doradztwa wp ywa znacz co poziom wykszta cenia (cz ciej wy sze), natomiast w ród osób z ni szym poz. wykszta cenia przewa aj bezrobotni i nieaktywni, a wewn trz tej kategorii kobiety (do 55 r..) Ocena zapisów dokumentów programowych dotycz cych oceny wsparcia kierowanego do osób 45+ do 55+ w ramach Dzia ania 6.1, 6.2, 6.3, 7.2, 8.1, 9.3, 9.6 PO KL 1. Analizie poddano 6 dokumentów SzOP PO KL. oraz zapisy Planów Dzia ania na poszczególne lata ( ) w odniesieniu do kryteriów wyboru projektów w ramach Dzia 6.1, 6.2, 6.3, 7.2, 8.1, 9.3, 9.6. adne z analizowanych Dzia nie jest specyficznie dedykowane osobom w wieku 45+ czy 55+, jednak e ka de z nich w mniejszym lub wi kszym stopniu uwzgl dnia w grupie odbiorców osoby starsze. Oprócz kryteriów wyboru odnosz cych si do analizowanej kategorii odbiorców, w poszczególnych Dzia aniach obowi zywa y ogólne kryteria dost pu weryfikuj ce czas trwania projektu, adresowanie wsparcia do mieszka ców województwa skiego czy te bardziej szczegó owe, profiluj ce wsparcie dla osób niepe nosprawnych, d ugotrwale bezrobotnych, o niskich kwalifikacjach i inne. Ewolucj kryteriów na przestrzeni analizowanych lat nale y uzna za zasadn, jako e sta y si one coraz bardziej precyzyjne i nastawione na mierzalne efekty. Zwrócono uwag nie tylko na obecno osób wieku np. 45+ w grupie docelowej, ale te na dostosowanie wsparcia do specyfiki uczestników tak, aby projekt by faktycznie skuteczny. Wydaje si zatem, i obecne kryteria pozwalaj potencjalnie na wybór lepszych projektów, czyli z jednej strony bardziej adekwatnych, a z drugiej efektywniejszych. Niebagatelne znaczenie ma tak e promowanie szkole dedykowanych osobom 45+, 50+ i 55+, gdy 4

5 wi kszo z nich wykazuje potrzeb dokszta cania si, niestety w niewielkim stopniu identyfikowan przez przedsi biorców i pracodawców. 2. Cz onkowie KOP ocenili generalnie pozytywnie zarówno szczegó owe kryteria dost pu, jak i szczegó owe kryteria strategiczne w kontek cie ich u yteczno ci jako narz dzi wyboru najlepszych projektów adresowanych do grupy docelowej w wieku powy ej 45 lat. Cz onkowie KOP pozytywnie ocenili równie zmiany, jakie by y wprowadzane w odniesieniu do kryteriów dost pu i strategicznych, które wprowadzano w latach S oni ponadto przekonani o celowo ci rozwi zania polegaj cego na obowi zywaniu kryteriów dedykowanych projektom adresowanym do osób z 45+. Ocena skuteczno ci realizowanych projektów 1. W poszczególnych Priorytetach cz wska ników zosta a osi gni ta a cz znacznie nawet przekroczona. Wida jednak wyra nie, i w pierwszej grupie wska ników znalaz y si rezultaty, które relatywnie atwo jest uzyska, podczas gdy znacznie trudniejsze jest na przyk ad utworzenie zadeklarowanej liczby miejsc pracy. Trzeba jednak pami ta, i cz z realizowanych projektów zako czy si w 2014 roku, zatem warto docelowa mo e jeszcze zosta osi gni ta. 2. Jak wynika z analizy- w celu osi gni cia postulowanych warto ci docelowych wska ników w omawianych Osiach Priorytetowych konieczne jest odpowiednie sprofilowanie wsparcia w nast pnych konkursach oraz Planach Dzia (poprzez kryteria strategiczne). W przypadku Dzia z Priorytetu VI istotne jest zaadresowanie wsparcia do osób w wieku 50+ oraz promowanie Indywidualnych Planów Dzia w ramach nast pnych projektów. Z kolei je li chodzi o Dzia anie 8.1.2, to u yteczne wydaje si rozwi zanie zaproponowane w Sprawozdaniu polegaj ce na premiowaniu poprzez odpowiednie kryteria strategiczne projektów adresowanych do osób zwolnionych w przedsi biorstwach dotkni tych procesami restrukturyzacyjnymi. Ponadto w kolejnych konkursach Poddzia ania zwi kszony nacisk po ony winien zosta na obj cie wsparciem wi kszej liczby przedsi biorstw. Zgodnie z opini IP2 zmiana zakresu typów projektów dopuszczalnych do realizacji w ramach Dzia ania 9.6 z uwagi na du popularno przedmiotowych form wsparcia, powinna umo liwi zbli enie si do zak adanego poziomu warto ci docelowej wska nika. Efektywno wsparcia udzielonego osobom w grupie docelowej 45+ do 55+ w województwie skim w ramach Dzia 6.1, 6.2, 6.3, 7.2, 8.1, 9.3, 9.6 PO KL 1. Najpopularniejsze umiej tno ci i kwalifikacje uzyskane przez uczestników projektów zwi zane s z wykonywaniem zada charakterystycznych dla danego stanowiska pracy (ponad ¼). Co pi ta osoba potwierdzi a nabycie kompetencji z zakresu technologii informacyjno-telekomunikacyjnych, trzecie miejsce w rankingu zajmuj umiej tno ci mi kkie a niewiele mniej wskaza uzyska y kompetencje j zykowe. 2. Najwy sz adekwatno ci w ród osób w wieku 45+ cieszy si bezpo rednie wsparcie finansowe, jednak korzysta a z nich niewielka cz badanych. 3. Zgodnie z deklaracjami uczestników w okresie 100 dni od zako czenia udzia u w projekcie (ok. 3 miesi cy), 1/3 z nich pozostawa a bez zatrudnienia. Natomiast w okresie dwa razy d szym, czyli po pó roku od zako czenia udzia u w projekcie, ilo osób pozostaj cych bez pracy nieznacznie spad a, co wiadczy o odroczeniu w czasie efektu zatrudnieniowego. Jednocze nie, nale y zwróci uwag na znacznie mniejszy odsetek osób aktualnie zatrudnionych na umow o prac, w porównaniu z sytuacj zawodow uczestników w 100 dni (ok. 3 miesi ce) oraz 6 miesi cy po zako czeniu udzia u w projekcie, co mo e wskazywa na krótkotrwa efektu zatrudnieniowego uzyskanego w tej kategorii wiekowej. Na faktyczn wielko efektu zatrudnieniowego interwencji mo e dopiero wskazywa porównanie sytuacji na rynku pracy ka dego z uczestników w dwóch momentach czasowych przed przyst pieniem do projektu oraz w chwili obecnej. 40% osób, które przed przyst pieniem do projektów nie pracowa o tj. by y one bezrobotne lub nieaktywne zawodowo, w chwili obecnej jest zatrudnionych. 4. Instrumentami, które zosta y ocenione najwy ej s formy bezpo redniego wsparcia finansowego tj. rodki na podj cie dzia alno ci gospodarczej oraz wsparcie pomostowe. Najmniej przydatn form wsparcia bior c od uwag jej wp yw na popraw sytuacji zawodowej zdaniem uczestników projektów obj tych ewaluacj w wieku 45+ jest IPD. Zmiany, których wdro enie - wed ug uczestników - zwi kszy oby przydatno w poprawie sytuacji zawodowej to: wyd enie czasu trwania szkole i zwi kszenie ich szczegó owo ci; ostrzejsza selekcja osób prowadz cych zaj cia; zwi kszenie liczby zaj i tematów praktycznych; wprowadzenie elementu praktyk i sta y; skoncentrowanie si na przekazywaniu wiedzy i umiej tno ci realnie przydatnych na rynku pracy; wprowadzenie mo liwo ci kontynuacji zaj na wy szym poziomie zaawansowania; wprowadzenie bezpo redniego wsparcia finansowego; wprowadzenie wsparcia w zakresie po rednictwa pracy; dostosowanie poziomu zaj do mo liwo ci uczestników / odpowiedni podzia na grupy. 5. Uczestnicy w wieku 45+ nie postrzegaj wsparcia, uzyskanego w ramach komponentu regionalnego PO KL w województwie skim, jako wysoce niezb dnego. Najwi ksz skal efektu zdarzenia niezale nego zidentyfikowano w odniesieniu do efektów zwi zanych ze zmian wiadomo ci i postaw. Oznacza to, e projekty mia y niewielki wp yw na zmian wiadomo ci osób w wieku 45+, istotno kszta cenia ustawicznego czy mobilno zawodow i terytorialn. Najwi kszy wp yw realizowanych projektów odnotowano w odniesieniu do twardych efektów tj. znalezienia bardziej atrakcyjnej pracy czy zwi kszenia dochodów. 6. Czynnikiem oddzia uj cym negatywne na efekty realizowanych projektów jest zdaniem beneficjentów, postawa bezpo rednich odbiorców wsparcia, czyli grup docelowych oraz w drugiej kolejno ci wielko bud etu projektu. 5

6 Czynnikiem o charakterze pozytywnym, który w najwi kszym stopniu determinuje efektywno projektów s zasoby ludzkie b ce w dyspozycji realizatorów projektów. 7. Najwa niejszym destymulatorem w zakresie aktywno ci osób w wieku 45+ w obszarze kszta cenia ustawicznego, jest w opinii projektodawców - przekonanie tych e osób, e kszta cenie i dokszta canie w jakikolwiek sposób poprawi ich sytuacj na rynku pracy. 8. Zdecydowana wi kszo projektodawców uwa a, e uzyskane efekty projektu by y adekwatne do skali zaanga owanych rodków finansowych. 9. Problemami, z którymi najcz ciej borykaj si realizatorzy projektów, w których uczestniczy y osoby w wieku 45+ s : biurokracja, zmieniaj ce si wytyczne i interpretacje oraz rezygnacje z uczestnictwa w projekcie (przerwania). Efektywno projektów zrealizowanych w ramach analizowanych typów operacji w Dzia aniach 6.1, 6.2, 6.3, 7.2, 8.1, 9.3, 9.6 PO KL 1. W przypadku ewaluowanych projektów mamy do czynienia z bardzo du efektywno ci ewaluowanych projektów w zakresie podnoszenia poziomu wiedzy i umiej tno ci oraz zmiany postaw osób w wieku 45+, jednak bez pó niejszego prze enia tych zmian na twarde efekty odnosz ce si do sytuacji zawodowej odbiorców wsparcia. 2. Analizuj c zró nicowanie ze wzgl du na zastosowany instrument wsparcia, nale y zwróci uwag na efektywno Poddzia ania PO KL w wyposa aniu osób w wieku 45+ w umiej tno ci (nowe lub rozbudowane), Dzia 6.3 i 9.3 w kszta towaniu postaw dotycz cych konieczno ci ci ego dokszta cania si oraz Dzia ania 6.2 w generowaniu twardych efektów takich jak: podj cie pracy czy zwi kszenie dochodów z pracy zawodowej. 3. Kompleksowo wsparcia jest skutecznym instrumentem zapewniania twardych rezultatów wsparcia osób w wieku 45+ i okazuje si mie znaczenie w przypadku trzech rodzajów efektów uczestnictwa w projekcie, które ilustruj nast puj ce warianty odpowiedzi: Dzi ki uczestnictwu w projekcie uda o mi si podj prac, Dzi ki uczestnictwu w projekcie zwi kszy y si moje dochody oraz Dzi ki uczestnictwu w projekcie jestem bardziej gotowy do zmiany miejsca zamieszkania w celu znalezienia pracy. Bariery oraz problemy w podj ciu i/lub utrzymaniu aktywno ci zawodowej osób w wieku od 45+ do Uczestnicy projektów obj tych niniejsz ewaluacj jako jeden z najwa niejszych aktualnie problemów zwi zanych z ich funkcjonowaniem na rynku pracy (tj. znalezienie i utrzymanie zatrudnienia) wskazywali wiek. Czynnik ten utrudnia funkcjonowanie na rynku pracy co czwartemu uczestnikowi projektów w wieku 45+. Jednocze nie, wiek jest czynnikiem w istotnie wi kszym stopniu utrudniaj cym znalezienie i utrzymanie zatrudnienia kobietom ni m czyznom. Drugim problemem osób w wieku 45+ na rynku pracy jest zgodnie z ich samoocen czynnik zewn trzny wobec nich, a mianowicie: niewielka ilo ofert pracy. 2. Pracodawcy z terenu województwa skiego s w umiarkowanym stopniu zainteresowani zatrudnianiem osób w wieku 45+ (w najmniejszym stopniu w bran y us ugowej, w najwi kszym transportowej). 3. ród pracodawców mamy do czynienia z przekonaniem o tym, i osoby z grupy 45+ nie s dobrymi pracownikami w ramach okre lonych grup zawodowych (prace zaawansowane technologicznie, prace zwi zane z wysi kiem fizycznym itp.). 4. Wyniki badania wskazuj na du e oddzia ywanie stereotypów zwi zanych z wiekiem. Przedsi biorcy, którzy aktualnie zatrudniaj osoby w wieku 45+ postrzegaj pracowników w tym wieku zdecydowanie bardziej pozytywnie ni przedsi biorcy, którzy nie zatrudniaj osób w tej grupie wiekowej. 6

7 Spis tre ci Streszczenie... 3 Spis tre ci... 7 Wprowadzenie... 8 Wyniki badania Profil gospodarczy województwa Zapotrzebowanie na zawody/ kwalifikacje Bran e rozwojowe gospodarki regionalnej Dzia alno instytucji rynku pracy w województwie skim Diagnoza sytuacji grupy docelowej w wieku 45+, 50+, 55+ w województwie skim Charakterystyka uczestników projektów - osób powy ej wieku 45+ do Charakterystyka uczestników projektów Poziom motywacji i intencje uczestników przyst puj cych do projektu Oczekiwania i potrzeby osób korzystaj cych ze wsparcia Ocena zapisów dokumentów programowych dotycz cych oceny wsparcia kierowanego do osób 45+ do 55+ w ramach Dzia ania 6.1, 6.2, 6.3, 7.2, 8.1, 9.3, 9.6 PO KL Zapisy Szczegó owego Opisu Priorytetów PO KL Kryteria wyboru projektów Ocena skuteczno ci realizowanych projektów Efektywno wsparcia udzielonego osobom w grupie docelowej 45+ do 55+ w województwie skim w ramach Dzia 6.1, 6.2, 6.3, 7.2, 8.1, 9.3, 9.6 PO KL Efekty projektów W kontek cie efektów projektów nale y tak e zwróci uwag na dodatkowe rezultaty, które nie s zwi zane z nabywaniem nowych umiej tno ci, a jednak powinny by postrzegane jako szczególne cenne efekty wsparcia. W badaniu jako ciowym podkre lono znaczenie takich efektów wygenerowanych przez projekty jak: wzrost samooceny, wzrost pewno ci siebie, integracja z innymi uczestnikami projektu, prze amanie barier w komunikacji z potencjalnymi pracodawcami, nabranie ch ci do dzia ania, wzrost samodzielno ci i niezale no ci (tak e w aspekcie finansowym), Adekwatno projektów do potrzeb uczestników Efektywno zatrudnieniowa Ocena poszczególnych form wsparcia Efekt deadweight Czynniki determinuj ce efektywno projektów Efektywno kosztowa Problemy w realizacji projektów Efektywno projektów zrealizowanych w ramach analizowanych typów operacji w Dzia aniach 6.1, 6.2, 6.3, 7.2, 8.1, 9.3, 9.6 PO KL Efektywno poszczególnych form wsparcia Kompleksowo wsparcia optymalna liczba form Dobre praktyki Bariery oraz problemy w podj ciu i/lub utrzymaniu aktywno ci zawodowej osób w wieku od 45+ do Problemy i bariery osób w wieku 45+ w podj ciu/utrzymaniu aktywno ci zawodowej Postawa przedsi biorców w kwestii zatrudniania osób Wnioski i rekomendacje

8 Spis wykresów Spis tabel Wprowadzenie Niniejszy raport zosta przygotowany przez Pracowni Bada i Doradztwa Re-Source Korczy ski Sarapata sp. j. w ramach prowadzonego na zlecenie Urz du Marsza kowskiego Województwa skiego badania ewaluacyjnego pn. Badanie skuteczno ci i efektywno ci wsparcia osób 45+, 50+, 55+ w poszczególnych priorytetach komponentu regionalnego PO KL w województwie skim wspó finansowanego przez Uni Europejsk ze rodków Europejskiego Funduszu Spo ecznego w ramach Pomocy Technicznej PO KL Celem badania by o zbadanie przyczyny niskiego udzia u osób w wieku 45+, 50+, 55+ w projektach komponentu regionalnego Programu Operacyjnego Kapita Ludzki, jak równie przyczyny niskiego udzia u tych osób w rynku pracy w województwie skim. Cele szczegó owe badania obejmowa y: Wskazanie najefektywniejszych form wsparcia dla osób 45+, 50+, 55+ z uwzgl dnieniem statusu na rynku pracy. Wskazanie przyczyn problemów ze znalezieniem zatrudnienia pomimo udzielonego wsparcia z uwzgl dnieniem struktury demograficznej uczestników projektów, osób 45+, 50+, 55+. Wskazanie barier i problemów w podj ciu lub utrzymaniu aktywno ci zawodowej i spo ecznej osób 45+, 50+, 55, które skorzysta y ze wsparcia. Analiza struktury uczestników projektów (przedzia wiekowy, poziom wykszta cenia, p, miejsce zamieszkania - miasto-wie, status na rynku pracy, tj. pracuj cy\ bezrobotni\ bierni zawodowo, okres pozostawania bez pracy). Analiza przyczyn niskiego udzia u osób starszych we wsparciu w ramach POKL oraz przyczyny wysokiego bezrobocia w woj. skim. Analiza skuteczno ci form wsparcia oraz efektywno ci korzystania z kryteriów w PD. Zaprojektowanie form i rodzaju wsparcia dla osób od 45+ do 55+ w przysz ym okresie programowania tj r. Zakres badania obejmowa projekty realizowane w ramach komponentu regionalnego PO KL województwie skim w Dzia aniach, w przypadku których w gronie uczestników by y osoby w wieku 45+. Badanie realizowano w okresie IX XI W ramach badania zastosowane zosta y nast puj ce techniki badawcze:. Desk research analiza raportów, bada, ekspertyz, publikacji naukowych dot. skiego rynku pracy i osób 50+ oraz wyników bada krajowych b innych województw dotycz cych osób w wieku obj tych wsparciem w ramach PO KL, analiza dokumentów programowych PO KL, sprawozda oraz danych przekazanych przez IP i IPII (KSI SIMIK, PEFS, wnioski o dofinansowanie), analiza danych statystycznych GUS, Spisu Powszechnego 2010, danych wynikowych z ogólnopolskiego sonda u pt. Diagnoza Spo eczna, oferty pracy (og oszenia prasowe oraz dane WUP). Komputerowo wspomagany wywiad telefoniczny (CATI) Technika wywiadu telefonicznego wspomaganego komputerowo (CATI) zosta a wykorzystana do przeprowadzenia wywiadów z: uczestnikami szkole, dobór losowy, badaniem obj to osoby, które zako czy y swój udzia w projektach i spe niaj kryterium wiekowe tzn. w momencie przyst powania do projektu by y w wieku 45+, 50+, 55+ dobór losowo-warstwowy nieproporcjonalny (cechy kontrolowane: kategoria wiekowa oraz Dzia anie/poddzia anie). Zrealizowano 300 wywiadów. 8

9 Tabela 1. Struktura zrealizowanej próby w badaniu uczestników szkole Grupa wiekowa zia anie lat lat 56 lat i wi cej Ogó em Ogó em ród o: opracowanie w asne na podstawie danych wynikowych Podczas porównywania wyników dla poszczególnych kategorii wiekowych lub poszczególnych Dzia prezentowane s dane niewa one, natomiast podczas prezentacji wyników ogó em dane zosta y poddane procedurze wa enia, która mia a celu proporcjonalne odwzorowanie struktury populacji. projektodawcami dobór losowy, badaniem obj to realizatorów projektów zako czonych (którzy z yli wniosek o atno ko cow ). Zrealizowano 103 wywiady, w tym: Dzia anie 6.1=22, Dzia anie 6.2=10, Dzia anie 6.3=18, Dzia anie 7.2=23, Dzia anie 8.1=24, Dzia anie 9.3=6. Podczas prezentacji wyników ogó em dane zosta y poddane procedurze wa enia, która mia a celu proporcjonalne odwzorowanie struktury projektodawców ze wzgl du na Dzia anie. przedsi biorcami dobór losowy, cechy kontrolowane: wielko przedsi biorstwa oraz bran a - sektor gospodarki. Zrealizowano 352 wywiady, w tym z mikro-: 202, ma ymi: 87, rednimi: 51, du ymi przedsi biorstwami: 12. Dane prezentowane ogó em tj. bez podzia u na kategorie wielko ci poddano procedurze wa enia, by prezentowane wyniki by y reprezentatywne dla ogó u skich przedsi biorstw. Operatem losowym by a komercyjna baza danych przedsi biorstw HBI. Ankieta internetowa (CAWI) Badaniem z zastosowaniem CAWI obj to cz onków Komisji Oceny Projektów. Uzyskano 41 wype nionych ankiet. Wywiady pog bione Wywiady pog bione zosta y przeprowadzone z (dobór celowy): ekspertami ds. rynku pracy, n=8, w tym WUP=1, PUP=3, instytucje naukowe prowadz ce badania w obszarze rynku pracy (UE w Katowicach)=2, instytucje wspieraj ce rynek pracy=2 realizatorami projektów, n=2 uczestnikami projektów, n=13 Studia przypadków Opracowano 2 studia przypadku projektów, w przypadku których wszystkie dzia ania w projekcie kierowane by y do osób w wieku 45+ oraz 10 studiów przypadków uczestników projektów w wieku 45+. Zastosowano dobór celowy. Analiza komparatywna Analiza dotyczy a dokumentów i wdro onych rozwi za europejskich z zakresu wsparcia i aktywizacji osób 45+. Panel ekspercki W panelu, który mia form dyskusji grupowej nad propozycjami rekomendacji, wzi li udzia zaproszeni przedstawiciele Powiatowych Urz dów Pracy w: Sosnowcu, Katowicach, Mys owicach), IP oraz IPII dla PO KL woj. skiego. Raport zawiera wyniki ca ci analiz przeprowadzonych w ramach przedmiotowego badania, wraz z katalogiem rekomendacji przedstawionym w tabeli wniosków i rekomendacji. 9

10 Wyniki badania W niniejszej zasadniczej cz ci raportu przedstawiono wyniki zrealizowanego badania ewaluacyjnego. Struktura analizy odzwierciedla problematyk badania okre lon przez jego cele szczegó owe. PROFIL GOSPODARCZY WOJEWÓDZTWA W ramach poni szego rozdzia u przedstawiono informacje na temat zapotrzebowania na poszczególne zawody i kwalifikacje na skim rynku pracy 1. Wskazano tak e bran e, w których rozwija si gospodarka w regionie oraz scharakteryzowano instytucje rynku pracy dzia aj ce na terenie województwa skiego. Ze wzgl du na charakter prezentowanych danych, nie odnosz si one w sposób bezpo redni do grupy 45+ (jest to bowiem analiza specyfiki gospodarczej regionu, a nie poszczególnych kategorii jego mieszka ców). Przedstawione tu dane traktowa jednak nale y jako niezb dny kontekst dla analizy sytuacji grupy wiekowej obj tej niniejszym badaniem identyfikacja zapotrzebowania na okre lone zawody i kwalifikacje na skim rynku pracy wraz ze wskazaniem bran rozwojowych, przy jednoczesnym okre leniu (w dalszej cz ci raportu) specyfiki badanej grupy docelowej pozwala stwierdzi, na ile osoby b ce jej przedstawicielami wpisuj si (ze swoimi umiej tno ciami oraz specyfik wynikaj z profilu demograficznego) w tendencje wyst puj ce na skim rynku pracy. Z kolei analiza swoistej infrastruktury instytucjonalnej instytucji rynku pracy oraz instytucji otoczenia biznesu pozwala wst pnie okre li pola dla dzia alno ci tych instytucji adresowanej do osób z grupy 50+. Zapotrzebowanie na zawody/ kwalifikacje Zapotrzebowanie na zawody/kwalifikacje zosta o okre lone na podstawie kilku róde, by zapewni reprezentatywno omawianych danych (w niniejszym przypadku ród o danych warunkuje bardzo cz sto charakter ofert pracy, które si w nim pojawiaj ). W pierwszej kolejno ci przedstawiono wyniki analizy ofert pracy, która obj a portale: pracuj.pl, gazeta.praca.pl oraz praca.onet.pl, a tak e pras codzienn : Gazeta Wyborcza oraz Polska Dziennik Zachodni Katowice. W poni szych zestawieniach uwzgl dniono 6063 og oszenia o prac opublikowane w okresie sierpie -pa dziernik Wykres 1. Rozk ad ofert pracy wed ug bran y, której dotyczy o og oszenie C. Przetwórstwo przemys owe G. Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów M. Dzia alno profesjonalna, naukowa i techniczna F. Budownictwo H. Transport i gospodarka magazynowa J. Informacja i komunikacja K. Dzia alno finansowa i ubezpieczeniowa N. Dzia alno w zakresie us ug administrowania I. Dzia alno zwi zana z zakwaterowaniem P. Edukacja S. Pozosta a dzia alno us ugowa D. Wytwarzanie i zaopatrywanie w energi elektryczn O. Administracja publiczna i obrona narodowa L. Dzia alno zwi zana z obs ug rynku nieruchomo ci Q. Opieka zdrowotna i pomoc spo eczna B. Górnictwo i wydobywanie R. Dzia alno zwi zana z kultur, rozrywk i rekreacj A. Rolnictwo, le nictwo, owiectwo i rybactwo T. Gospodarstwa domowe zatrudniaj ce pracowników E. Dostawa wody; gospodarowanie ciekami i odpadami 1,1% 1,1% 0,7% 0,6% 0,6% 0,5% 0,4% 0,3% 0,3% 0,3% 1,7% 3,5% 6,9% 6,4% 6,0% 7,7% 10,5% 12,9% 14,8% 23,6% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% ród o: opracowanie w asne na podstawie analizy zebranych ofert pracy, n=5814, bd=249 1 W niniejszej cz ci raportu wykorzystano wyniki realizowanego przez Wykonawc na zlecenie Zamawiaj cego badania ewalucyjnego pt. Przystosowanie ofert szkoleniowych oraz prowadzonych inwestycji w zakresie kszta cenia ustawicznego do potrzeb rynku pracy w województwie skim. 10

11 Na podstawie informacji zawartych w og oszeniu oraz oceny eksperckiej oferty pracy zosta y zaklasyfikowane do odpowiednich sekcji PKD zgodnie z klasyfikacj z 2007 roku. Najwi cej og osze dotyczy o zapotrzebowania na pracowników w bran y Przetwórstwo przemys owe (23,6%), jednak e brak jest wyra nej dominacji jakiego sektora. Na drugim miejscu ród analizowanych og osze znalaz a si sekcja Handel hurtowy i detaliczny oraz naprawa pojazdów (14,8% ofert pracy), a tu za ni : Dzia alno profesjonalna, naukowa i techniczna (12,9%). Co 10 og oszenie dotyczy o propozycji pracy z obszaru Budownictwo. Udzia pozosta ych bran w analizowanej grupie ofert nie przekroczy progu 10%, w tym a 8 z nich nawet 1%. Wykres 2. Rozk ad analizowanych ofert pracy wed ug poszukiwanych zawodów Specjali ci 27,7% Technicy i inny redni personel 17,8% Parlamentarzy ci, wy si urz dnicy i kierownicy Robotnicy przemys owi i rzemie lnicy 12,4% 14,0% Pracownicy us ug osobistych i sprzedawcy Pracownicy biurowi Operatorzy i monterzy maszyn i urz dze 8,9% 8,4% 8,2% Pracownicy przy pracach prostych 2,3% Rolnicy, ogrodnicy, le nicy i rybacy 0,1% ród o: opracowanie w asne na podstawie analizy zebranych ofert pracy, n=6050, bd=13 Prawie 28% ofert pracy dotyczy o stanowisk specjalistycznych. Na drugim miejscu w ród poszukiwanych w woj. skim pracowników znale li si technicy i redni personel (17,8%), a nast pnie (14%) wy si urz dnicy b kierownicy. Wida zatem wyra nie, i znacznie mniejszym zainteresowaniem firm zamieszczaj cych og oszenia o prac w analizowanych serwisach i tytu ach prasowych ciesz si pracownicy wykonuj cy czynno ci, które nie wymagaj specjalistycznej wiedzy i przygotowania (tylko 2,3% ofert dotyczy o pracowników przy pracach prostych, a 0,1% skierowanych by o do rolników, ogrodników, le ników czy rybaków). Fakt dominacji osób o przynajmniej rednim poziomie kwalifikacji oznacza, e przekwalifikowywanie pracowników w celu dostosowywania ich kompetencji do potrzeb pracodawców mo e nie by skuteczne w przypadku wsparcia szkoleniowego, które ma uzasadnienie jako metoda nabywania w miar prostych kwalifikacji zawodowych, a w przypadku zawodów bardziej specjalistycznych jedynie umiej tno ci uzupe niaj cych. Potwierdzeniem tego jest równie fakt dominacji w ród poszukiwanych pracowników osób, które winny posiada wykszta cenie na poziomie wy szym z tego rodzaju wymogiem mamy do czynienia w przypadku 75,1% ofert (szczegó owa analiza pokaza a, i najbardziej po danym rodzajem wykszta cenia wy szego, które zosta o wskazane w og oszeniu, jest wykszta cenie techniczne 74,9% oraz ekonomiczne 25,1%), w odniesieniu do 21,1% ofert pracy wymagane jest wykszta cenie rednie. Ni szy poziom wymaganego wykszta cenia dotyczy zdecydowanie mniejszych odsetków osób. Innymi s owy, oczekiwania pracodawców w zakresie wykszta cenia sugeruj, i poszukuj oni osób o relatywnie wysokim poziomie posiadanych kwalifikacji zawodowych. Dodatkowo poddano analizie szczegó owe rodzaje umiej tno ci wymaganych przez og oszeniodawców. Wykres 3. Oferty pracy wed ug wymaganych umiej tno ci twardych 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 70% 60% 60,7% 50% 40% 47,1% 43,4% 35,7% 30% 24,3% 20% 10% 0% zyki obce technologie IT charakterystyczne zadania obs uga maszyn i urz dze zagadnienia teoretyczne 9,6% bie ce informacje 1,1% 1,1% korzystanie z narz dzi zagadnienia finansowe ród o: opracowanie w asne na podstawie analizy zebranych ofert pracy, n=4231, bd=

12 ród wymaganych umiej tno ci twardych zdecydowanie na pierwszym miejscu znalaz y si j zyki obce (60,7% ofert pracy), a nast pnie znajomo technologii IT ponad 47%. Umiej tno wykonywania zada charakterystycznych dla danego stanowiska pracy wymagana by a w przypadku 43,4% og osze. Relatywnie istotna okaza a si tak e obs uga maszyn i urz dze, konieczna w przypadku 35,7% nieobsadzonych stanowisk pracy. Zdecydowanie najrzadziej po dan ze wspominanych w ofertach kwalifikacji by a umiej tno korzystania z narz dzi oraz znajomo zagadnie finansowych. W badaniu jako ciowym zwrócono uwag na specyfik grupy 45+ w kontek cie kompetencji informatycznych podkre laj c, e w tej grupie nadal istnieje zapotrzebowanie na rozwój umiej tno ci z zakresu IT na relatywnie ogólnym i podstawowym poziomie, gdy dla wielu osób z tej kategorii wiekowej jest to wzgl dnie nowy obszar ich zawodowej aktywno ci. Rekomendacja 1. Cho w przypadku kompetencji z zakresu IT oraz j zykowych pracodawcy oczekuj przede wszystkim od pracowników, e b rzeczonymi kompetencjami dysponowa w stopniu zaawansowanym (co uzasadnia realizacj projektów rozwijaj cych owe kompetencje na poziomie zaawansowanym lub dostosowuj cych je do specyfiki danego rodzaju pracy), to jednak w przypadku osób z grupy 45+ nale y tak e poprzez dofinansowanie odpowiedniego typu projektów stworzy mo liwo nabywania ogólnych i podstawowych kompetencji w zakresie pos ugiwania si j zykiem obcym. W przypadku tej kategorii mog one bowiem stanowi narz dzie aktywizacji spo ecznej, a nie tylko zawodowej kompetencje j zykowe i informatyczne maj obecnie charakter nie tyle kompetencji zawodowych, co cywilizacyjnych i w tym znaczeniu mo liwo pos ugiwania si nimi cho by w stopniu podstawowym stanowi istotny czynnik zapobiegaj cy wykluczeniu spo ecznemu. Wykres 4. Oferty pracy wed ug wymaganych umiej tno ci mi kkich 60% 54,5% 50% 40% 36,9% 32,4% 30% 24,7% 20% 10% 15,8% 12,6% 10,4% 0% umiej tno ci komunikacyjne samodzielno / odpowiedzialno dyspozycyjno umiej tno pracy w zespole ród o: opracowanie w asne na podstawie analizy zebranych ofert pracy, n=2770, bd=3293 odporno na stres kreatywno dok adno / solidno Analiza zebranych og osze pod k tem wymaganych umiej tno ci mi kkich pokaza a, i ponad po owa z nich (54,5%) skierowana by a do kandydatów posiadaj cych umiej tno ci komunikacyjne. Ponadto w przypadku 36,9% stanowisk pracy wymagana by a samodzielno oraz odpowiedzialno za powierzone dzia ania, a w niewiele mniejszym odsetku (32,4%) tak e dyspozycyjno pracowników. Relatywnie istotna okaza a si tak e umiej tno pracy w zespole, wskazywana w 1/4 cz ci propozycji pracy. Rekomendacja 2. W celu zwi kszenia adekwatno ci kompetencji pracowniczych do potrzeb tych pracodawców, którzy wymagaj umiej tno ci o charakterze mi kkim zdecydowanie najwi kszy nacisk powinien by po ony na szkolenia z zakresu umiej tno ci komunikacyjnych, przy czym by zapewni mo liwie najwy szy poziom skuteczno ci i adekwatno ci tego rodzaju szkole niezb dne jest ich ka dorazowe uszczegó owienie i dostosowanie do specyfiki pracy danego uczestnika szkole. Tego rodzaju tematyka szkole ma swoje uzasadnienie tak e w przypadku osób w wieku 45+, gdzie dodatkowo znaczenie mog mie aspekty komunikacji mi dzypokoleniowej (w szczególno ci dotyczy oby to osób z kategorii 55+, poniewa w przypadku tych osób potencjalnie cz ciej wyst puje mo liwo wspó pracy na gruncie zawodowym z przedstawicielami kolejnego, m odszego pokolenia czyli ludzi m odszych o lat). Cennym ród em informacji o strukturze popytu i poda y na prac w województwie skim mog by równie dane opracowywane cyklicznie przez Wojewódzki Urz d Pracy w Katowicach na podstawie struktury zawodowej zarejestrowanych osób bezrobotnych oraz struktury zawodowej dost pnych miejsc pracy wg ofert pracy zg aszanych do urz dów pracy. Jest to szczególnie u yteczne w kontek cie, wspomnianego wcze niej, uwarunkowania charakteru i zakresu prezentowanych danych poprzez rodzaj ród a danych. Z tego wzgl du dane z zasobów WUP traktowa nale y jako informacje dope niaj ce dotychczasowego obrazu zapotrzebowania na zawody i kwalifikacje nakre lonego w oparciu o analiz og osze internetowych i prasowych. Poni szy wykres prezentuje ilo ofert pracy wg grup zawodowych dla I pó rocza 2012 roku. 12

13 Wykres 5. Liczba ofert pracy zg aszanych do urz dów pracy wg grup zawodowych w I pó roczu 2012 roku Pracownicy us ug i sprzedawcy 24,5% Robotnicy przemys owi i rzemie lnicy 21,5% Pracownicy przy pracach prostych 16,0% Pracownicy biurowi Operatorzy i monterzy maszyn i urz dze Technicy i inny redni personel Specjali ci 11,9% 10,0% 7,9% 6,6% Przedstawiciele w adz publicznych, wy si urz dnicy Rolnicy, ogrodnicy, le nicy i rybacy 1,0% 0,5% ród o: opracowanie w asne na podstawie: WUP Katowice (2012) Ranking zawodów deficytowych i nadwy kowych w województwie skim w I pó roczu 2012 roku, s ; n= ród zg oszonych ofert pracy najwi ksza cz skierowana by a do pracowników us ug osobistych i sprzedawców, stanowi y one niemal ¼ wszystkich ofert. Relatywnie du e udzia y posiadaj równie oferty pracy zg oszone dla: robotników przemys owych i rzemie lników (21,5%) oraz pracowników przy pracach prostych (16%). Niewielka ilo ofert pracy kierowana by a dla grupy rolników, ogrodników, le ników i rybaków, przedstawicieli w adz publicznych, wy szych urz dników oraz specjalistów. Innymi s owy, struktura zawodowa pracowników poszukiwanych najcz ciej za po rednictwem urz dów pracy okazuje si by zgo a odmienna od struktury zawodowej pracowników poszukiwanych poprzez og oszenia prasowe i internetowe. Ró nica ta polega przede wszystkim na tym, i w przypadku urz dów pracy w wyra nie wi kszym stopniu poszukiwane s osoby o relatywnie niskim poziomie kwalifikacji i specjalizacji zawodowej. Zidentyfikowana odmienno charakterystyki poszukiwanych pracowników ze wzgl du na stosowane sposoby rekrutacji oznacza, e w przypadku ewentualnego wsparcia zwi zanego z po rednictwem pracy adresowanego do osób w wieku 45+ rzeczona pomoc musi równie mie form zdywersyfikowan, tj. uwzgl dniaj specyfik okre lonych sposobów rekrutacji ze na wzgl du dominuj cy charakter ofert pracy w ramach danego sposobu poszukiwania pracowników. Jednocze nie, wsparcie dla osób poszukuj cych zatrudnienia obejmuj ce tak e po rednictwo pracy by by o w pe ni skuteczne musia oby uwzgl dnia równie ró norodno róde informacji na temat osób poszukiwanych przez skich pracodawców. Wykorzystanie ró norodnych róde informacji o strukturze popytu na prac umo liwi przeprowadzenie rzetelnej identyfikacji zapotrzebowania regionalnego i tym samym trafn realizacj po rednictwa pracy. Dodatkowo warto wspomnie, i wed ug danych zawartych w publikacji WUP 2 zawodami najbardziej poszukiwanymi w stosunku do liczby osób bezrobotnych s przede wszystkim monterzy ocieple budynków, kierownicy ruchu w zak adzie górniczym, strza owi, spawacze metod MIG oraz nauczyciele logopedzi. Co atwo zauwa wi kszo z wyró nionych zawodów nale y do grupy robotników przemys owych i robotników, która to grupa znalaz a si jak wcze niej stwierdzono na drugiej pozycji w rankingu grup zawodowych, których przedstawiciele byli najcz ciej poszukiwani przez skich pracodawców za po rednictwem urz dów pracy. Dla porównania warto doda, i w ród zawodów nadwy kowych takich, w których jest najmniej ofert pracy w stosunku do liczby zarejestrowanych bezrobotnych znajduj si przede wszystkim: technik hotelarstwa, technik technologii odzie y, specjalista do spraw bada spo eczno-ekonomicznych, adowacz, filolog - filologia obcoj zyczna, technik ekonomista, technik organizacji us ug gastronomicznych oraz inwentaryzator. Bran e rozwojowe gospodarki regionalnej 0% 10% 20% 30% W odniesieniu do analizy g ównych ga zi gospodarki regionalnej maj cej na celu wskazanie kluczowych - ze wzgl du na ich potencja rozwojowy i konsekwencji wp yw na rynek pracy bran, zastosowano równanie (wska nik) lokalizacji (location quotient - LQ 3 ). Analizie poddano nast puj ce zmienne: a) liczba podmiotów gospodarki narodowej (ogó em i/ lub w sektorze prywatnym) prowadz cych dzia alno w poszczególnych bran ach (sekcjach Polskiej Klasyfikacji Dzia alno ci - PKD i/lub sektorach ekonomicznych), b) liczba pracuj cych w gospodarce narodowej wed ug bran (sekcji PKD i/lub sektorów ekonomicznych), c) oraz dodatkowo, w zwi zku ze specyfik gospodarki województwa skiego - zatrudnienie w przemy le wed ug dzia ów PKD. 2 WUP Katowice (2012) Ranking zawodów deficytowych i nadwy kowych w województwie skim w I pó roczu 2012 roku, s Wska nik obliczany jako iloraz dwóch warto ci: udzia u podmiotów gospodarczych danej sekcji PKD w ród ogó u podmiotów gospodarczych w województwie skim oraz udzia u podmiotów gospodarczych danej sekcji PKD w ród ogó u podmiotów gospodarczych w Polsce 13

14 Dane statystyczne by y analizowane dla poziomu województwa oraz obszaru referencyjnego Polski. szczegó owe wyniki przeprowadzonej analizy przedstawione zosta y w aneksie do raportu. Wykres 6. Klasyfikacja bran gospodarki województwa skiego ze wzgl du na dynamik i warto wspó czynnika lokalizacji podmiotów gospodarczych ogó em, NISKA WYSOKA DODATNIA D O 0,01 F H C dynamika LQ K J L G 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1 1,1 1,2 ` M I N UJEMNA E A warto LQ ,04 ród o: opracowanie w asne na podstawie danych GUS Rozpatruj c ww. bran e w kontek cie popytu na prac, najwi ksze mo liwo ci zatrudnienia osób w wieku 45+, 50+, uwzgl dniaj c specyfik pracy w danej bran y oraz mo liwo ci i i ograniczenia osób w wieku 45+, 50+, 55+ (m.in. zdrowotne, znajomo technologii IT, mobilno itd. 4 ) dotyczy b sektora us ug rynkowych, a szczególnie tym dzia alno ci finansowej i ubezpieczeniowej, w której do wiadczenie pracowników (zdobywane z wiekiem) i inne cechy charakteru typowe dla osób w starszym wieku (opanowanie, powaga itd. jako cechy zwi kszaj ce wiarygodno w oczach klientów) s jednym ze znacz cych atutów na rynku pracy. Jednocze nie analiza wska nika lokalizacji z uwzgl dnieniem wielko ci zatrudnienia w poszczególnych sekcjach przemys u (której szczegó owe wyniki przedstawiono w aneksie do niniejszego raportu) wskazuje na relatywnie du y potencja zatrudnieniowy w bran y górniczej. Ww. zjawisko odzwierciedla specyfik gospodarki województwa skiego, jakim s rozwijaj ce si holdingi górnicze. Jednocze nie jednak bran a ta ma potencja prozatrudnieniowy, ale wy cznie w odniesieniu do osób w m odszym wieku, natomiast osoby w wieku 45+, 50+, 55+ s kategori masowo opuszczaj bran górnicz. Jest to zwi zane z uzyskaniem prawa do wiadcze emerytalnych w wieku obni onym z tytu u wykonywania pracy górniczej 5. Na problem zwi zany z du ilo ci mieszka ców województwa skiego, którzy opuszczaj bran górnicz cych jeszcze w wieku produkcyjnym i trudno ciami z zagospodarowaniem ich na rynku pracy (ze wzgl du m.in. na ograniczony zakres kwalifikacji pozagórniczych) zwracali uwag respondenci wywiadów pog bionych oraz uczestnicy panelu ekspertów. Ponadto, znaczna cz tych osób ze wzgl du na wysoko wiadcze emerytalnych pragnie pozosta nieaktywna zawodowo. Problem ten ma jednak charakter systemowy i musi zosta rozwi zany na poziomie krajowym. Dzia alno instytucji rynku pracy w województwie skim Poni szy rozdzia prezentuje analiz dzia alno ci instytucji rynku pracy, które funkcjonuj w województwie skim. Scharakteryzowane zosta y tu publiczne s by zatrudnienia, Ochotnicze Hufce Pracy 6, agencje zatrudnienia, instytucje szkoleniowe, instytucje dialogu spo ecznego ze szczególnym uwzgl dnieniem organizacji pozarz dowych (NGO) dzia aj cych w obszarze zatrudnienia, a tak e poszczególne podmioty tworz ce zbiór instytucji otoczenia biznesu (IOB). Instytucje rynku 4 Szerzej na ten temat por. rozdzia pt. Bariery oraz problemy w podj ciu i/lub utrzymaniu aktywno ci zawodowej osób w wieku od 45+ do Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze Spo ecznych oraz ustawy Karta Nauczyciela umo liwia górnikom przechodzenie na wcze niejsz emerytur po przepracowaniu 25 lat pod ziemi i to bez wzgl du na wiek. Wcze niejsza emerytura przys uguje górnikowi, który uko czy 55 lat ycia i ma okres pracy górniczej wynosz cy cznie z okresami pracy równorz dnej co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla m czyzn, w tym co najmniej 10 lat pracy górniczej. Górnicy mog otrzyma emerytur równie w wieku 50 lat. (kobiety maj ce co najmniej 20 lat, a m czy ni co najmniej 25 lat pracy górniczej i równorz dnej, w tym co najmniej 15 lat pracy górniczej). 6 Zosta y one pomini te w analizie ze wzgl du na fakt adresowania swoich dzia do osób w wieku do 25 roku ycia. 14

15 pracy realizuj zadania pa stwa w zakresie promocji zatrudnienia, agodzenia skutków bezrobocia oraz aktywizacji zawodowej. Celem dzia podejmowanych przez instytucje rynku pracy jest d enie do: pe nego i produktywnego zatrudnienia, rozwoju zasobów ludzkich, osi gni cia wysokiej jako ci pracy, wzmacniania integracji oraz solidarno ci spo ecznej, zwi kszenia mobilno ci na rynku pracy. Zgodnie z definicj stosowan przez Ministerstwo Pracy i Polityki Spo ecznej instytucje rynku pracy to: publiczne s by zatrudnienia, Ochotnicze Hufce Pracy, agencje zatrudnienia, instytucje szkoleniowe oraz instytucje dialogu spo ecznego i partnerstwa lokalnego 7. Dodatkowo jednak w analizie uwzgl dniono tak e instytucje otoczenia biznesu. Na potrzeby poni szej analizy korzystano z materia ów dost pnych na portalu Ministerstwa Pracy i Polityki Spo ecznej, Wojewódzkiego i Powiatowych Urz dów Pracy w województwie skim, Portalu Innowacji (w ramach Polskiej Agencji Rozwoju Przedsi biorczo ci) wraz z udost pnionymi tam bazami instytucji, z bazy danych organizacji pozarz dowych z Krajowego Rejestru Agencji Zatrudnienia oraz z Rejestru Instytucji Szkoleniowych (RIS). Publiczne s by zatrudnienia (PSZ) Publiczne s by zatrudnienia tworz organy zatrudnienia wraz z powiatowymi i wojewódzkimi urz dami pracy, urz dem obs uguj cym ministra w ciwego do spraw pracy oraz urz dami wojewódzkimi, realizuj cymi zadania okre lone ustaw 8. W województwie skim funkcjonuje: Wojewódzki Urz d Pracy w Katowicach, wraz z dwiema filiami w Cz stochowie i Bielsku-Bia ej, 31 Powiatowych Urz dów Pracy, wraz z dwiema jednostkami: PUP w Bielsku- Bia ej filia w Czechowicach Dziedzicach oraz Gminnym Centrum pracy w Koniecpolu przy PUP w Cz stochowie. Dzia ania podejmowane przez PSZ w obszarze rynku pracy: 9 1. Podstawowe us ugi rynku pracy: po rednictwo pracy i us ugi EURES, poradnictwo zawodowe i informacja zawodowa, planowanie rozwoju zawodowego i organizowanie szkole, pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy i prowadzenie klubów pracy. 2. Instrumenty wpieraj ce podstawowe us ugi rynku pracy: finansowanie kosztów przejazdu do miejsca pracy, odbywania sta u, szkolenia i odbywania zaj w zakresie poradnictwa zawodowego poza miejscem sta ego zamieszkania, w zwi zku ze skierowaniem przez urz d pracy, finansowanie kosztów zakwaterowania w miejscu pracy, osobie która podj a zatrudnienie lub inn prac zarobkow, sta, szkolenie lub zaj cia w zakresie poradnictwa zawodowego poza miejscem sta ego zamieszkania, w przypadku skierowania przez urz d pracy, dofinansowanie na wyposa enie miejsca pracy, podj cie dzia alno ci gospodarczej lub koszty pomocy prawnej, konsultacji i doradztwa, refundowanie poniesionych kosztów z tytu u op aconych sk adek na ubezpieczenie spo eczne w zwi zku z zatrudnieniem skierowanego bezrobotnego, finansowanie dodatków aktywizacyjnych przy podj ciu zatrudnienia w niepe nym wymiarze czasu pracy. Instytucje szkoleniowe Instytucjami szkoleniowymi s publiczne i niepubliczne podmioty prowadz ce na podstawie odr bnych przepisów edukacj pozaszkoln. Ka da instytucja szkoleniowa zainteresowana prowadzeniem szkole dla osób bezrobotnych i poszukuj cych pracy z wykorzystaniem rodków publicznych jest zobowi zana posiada wpis do Rejestru Instytucji Szkoleniowych (RIS). RIS prowadzony jest w formie elektronicznej. Jest on jawny i dost pny na stronach internetowych wojewódzkich urz dów pracy. Aktualnie w Rejestrze Instytucji Szkoleniowych wpisane s 854 podmioty z woj. skiego. Instytucje dialogu spo ecznego i partnerstwa lokalnego Instytucjami dialogu spo ecznego s organizacje i instytucje zajmuj ce si problematyk rynku pracy: organizacje zwi zków zawodowych, pracodawców i bezrobotnych oraz organizacje pozarz dowe wspó pracuj ce z publicznymi s bami zatrudnienia i Ochotniczymi Hufcami Pracy w zakresie realizacji zada okre lonych ustaw 10. Instytucje partnerstwa lokalnego s instytucjami realizuj cymi inicjatywy partnerów rynku pracy, tworzonymi na rzecz realizacji zada okre lonych ustaw i wspieranymi przez organy samorz du terytorialnego 11. Zwi zki zawodowe lub organizacje zwi zków zawodowych 7 Instytucje rynku pracy, Ministerstwo Pracy i Polityki Spo ecznej, data wej cia: Ibidem 9 Us ugi rynku pracy, Ministerstwo Pracy i polityki Spo ecznej, data wej cia: Instytucje Rynku Pracy, Ministerstwo Pracy i Polityki Spo ecznej, data wej cia: Ibidem 15

16 Ustawa o zwi zkach zawodowych z dnia 23 maja 1991 r. okre la definicj zwi zków zawodowych dzia aj cych w Polsce. Art. 1. Zwi zek zawodowy jest dobrowoln i samorz dn organizacj ludzi pracy, powo an do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych. Zwi zek zawodowy jest niezale ny w swojej dzia alno ci statutowej od pracodawców, administracji pa stwowej i samorz du terytorialnego oraz od innych organizacji. Organy pa stwowe, samorz du terytorialnego i pracodawcy obowi zani s traktowa jednakowo wszystkie zwi zki zawodowe 12. W województwie skim dzia aj trzy centrale zwi zkowe: Niezale ny Samorz dny Zwi zek Zawodowy Solidarno, Forum Zwi zków Zawodowych, Ogólnopolskie Porozumienie Zwi zków Zawodowych (OPZZ). Organizacje pracodawców Organizacje pracodawców s to podmioty samorz dne i niezale ne w swej dzia alno ci statutowej od administracji pa stwowej i samorz dowej, których celem jest obrona interesów i praw pracodawców wobec zwi zków zawodowych, organów w adzy i administracji. W Polsce dzia alno organizacji pracodawców reguluje ustawa z dnia 23 maja 1991r. o organizacjach pracodawców. Zwi zek pracodawców podlega obowi zkowi rejestracji w Krajowym Rejestrze S dowym. W Polsce dzia aj cztery g ówne organizacje pracodawców: Pracodawcy RP, Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych lewiatan, Zwi zek Rzemios a Polskiego, Business Center Club Zwi zek Pracodawców 13. Organizacje pozarz dowe (NGO) Zgodnie z definicj zawart w Ustawie o dzia alno ci po ytku publicznym i o wolontariacie (2003) organizacjami pozarz dowymi s nieb ce jednostkami sektora finansów publicznych i niedzia aj ce w celu osi gni cia zysku, osoby prawne lub jednostki nieposiadaj ce osobowo ci prawnej utworzone na podstawie przepisów ustaw, w tym fundacje i stowarzyszenia. Okre lenia równoznaczne: organizacja non-profit, organizacja spo eczna (obywatelska), organizacja charytatywna, organizacja wolontarystyczna (ochotnicza) oraz NGO od angielskiego okre lenia organizacji pozarz dowej (non-governmental organization) 14. W województwie skim zarejestrowanych jest 283 czynnych organizacji pozarz dowych dzia aj cych na rzecz osób bezrobotnych i wiadcz cych us ugi rynku pracy 15. Rozmieszczenie geograficzne wymienionych podmiotów na podstawie bazy NGO Organizacje pozarz dowe dzia aj ce na rzecz osób bezrobotnych i wiadcz ce us ugi rynku pracy. Opisywane wy ej organizacje pozarz dowe wiadcz ró ne dzia ania w ramach swojego funkcjonowania. Poni szy wykres przedstawia struktur typów dzielno ci podejmowanych przez wspomniane skie NGO. Wykres 7. Typy dzia realizowanych przez NGO wiadcz ce us ugi na rzecz rynku pracy i osób bezrobotnych w województwie skim 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Reprezentowanie interesów bezrobotnych i grup zawodowych 16,6% Zatrudnianie, oferowanie miejsc pracy osobom bezrobotnym Po rednictwo pracy, organizowanie zatrudnienia, u atwianie dost pu do ofert pracy Pomoc w samo zatrudnieniu i wspieranie przedsi biorczo ci 24,7% 26,9% 29,7% Doradztwo zawodowe, poradnictwo 37,5% Szkolenie, podnoszenie kwalifikacji 71,7% ród o: opracowanie w asne na podstawie Bazy Danych NGO, n=283, procenty nie sumuj si do 100 z powodu mo liwo ci udzielenia wielokrotnej odpowiedzi 12 Dz. U. z 2001 nr 79 poz Art.1 13 Organizacje Pracodawców, Dialog Spo eczny, data wej cia: Dz.U. z 2010 r., Nr 234, poz.1536 z pó n. zm. 15 Organizacje pozarz dowe dzia aj ce na rzecz osób bezrobotnych i wiadcz ce us ugi rynku pracy, data wej cia:

17 Ponad 70% spo ród omawianych instytucji pozarz dowych wiadczy us ugi w zakresie szkolenia i podnoszenia kwalifikacji. Jest to najpopularniejszy rodzaj dzia alno ci podejmowany przez NGO dzia aj ce w obszarze us ug rynku pracy i pomocy osobom bezrobotnym. Najmniej wskaza uzyska a odpowied Reprezentowanie interesów bezrobotnych i grup zawodowych - tego typu dzia alno ci zajmuje si tylko 16,6% spo ród wymienionych organizacji. Warto jednak w tym miejscu podkre li, e z punktu widzenia potrzeb grupy, której dotyczy niniejsze badanie istotna jest tak e aktywno tych organizacji pozarz dowych, które prowadz dzia alno w obszarze szeroko rozumianej aktywizacji i integracji spo ecznej. W przypadku osób z kategorii wiekowej 45+ oprócz kwestii aktywizacji zawodowej wa nym aspektem wsparcia powinna by aktywizacja i integracja spo eczna (szczególnie w podgrupie osób najstarszych, w tym, przede wszystkim, w ród osób opuszczaj cych rynek pracy). Jest to uzasadnione z ono ci problemów, które dotycz wskazanej grupy. Instytucje otoczenia biznesu Instytucje otoczenia biznesu (IOB) oferuj przedsi biorcom pomoc zwi zan z tworzeniem, prowadzeniem i rozwojem przedsi biorstwa. Zaliczamy do nich mi dzy innymi: izby gospodarcze, agencje rozwoju regionalnego i lokalnego, samorz dy przedsi biorców, centra wspierania przedsi biorczo ci, centra i o rodki transferu technologii, instytucje sfery badawczorozwojowej, parki naukowo-technologiczne i przemys owe. IOB to równie o rodki zapewniaj ce pocz tkuj cym przedsi biorcom z sektora MSP pomoc w uruchomieniu i prowadzeniu firmy oferuj cej produkt lub us ug, która powsta a w wyniku zastosowania nowej technologii (inkubatory przedsi biorczo ci). W województwie skim funkcjonuje blisko 200 instytucji otoczenia biznesu 16. Z poni szej charakterystyki wy czono te podmioty, które ze wzgl du na specyfik swojej dzia alno ci nie adresuj swojej dzia alno ci do osób z kategorii, które dotyczy niniejsze badanie (chodzi tu zarówno o te podmioty, które adresuj swoj dzia alno do istniej cych przedsi biorstw, jak i organizacje, które adresuj swoj dzia alno do odbiorców indywidualnych, ale w ród odbiorców ich dzia nie mieszcz si osoby z kategorii wiekowej 45+). W rezultacie z analizy wy czono: parki naukowo-technologiczne i przemys owe, preinkubatory dzia aj ce w ramach sieci Akademickich Inkubatorów Przedsi biorczo ci oraz centra transferu technologii i instytucje sfery badawczo-rozwojowej. Instytucje dzia aj ce na rzecz rozwoju regionalnego oraz izby gospodarcze 17 Do najwa niejszych instytucji dzia aj cych na rzecz rozwoju regionu nale : Górno ska Agencja Rozwoju Regionalnego (GARR), Górno ska Agencja Przekszta ce Przedsi biorstw (GAPP), Agencja Rozwoju Lokalnego w Sosnowcu (ARL), Fundusz Górno ski. Izby Gospodarcze: Regionalna Izba Gospodarcza w Katowicach, Izba Budownicza w Katowicach, Izba Rzemie lnicza oraz Ma ej i redniej Przedsi biorczo ci w Katowicach, Górnicza Izba Przemys owo Handlowa w Katowicach, ska Izba Rolnicza w Katowicach, Regionalna Izba Przemys owo Handlowa w Gliwicach, Izba Przemys owo Handlowa w Tarnowskich Górach. Podstawowym celem dzia alno ci organizacji wspieraj cych przedsi biorczo jest podnoszenie konkurencyjno ci ma ych i rednich przedsi biorstw oraz ich rozwój a tak e tworzenie warunków, metod i narz dzi do podnoszenia konkurencyjno ci gospodarki Regionu ska. Instytucje te najcz ciej oferuj us ugi doradcze i konsultingowe, szeroki zakres us ug szkoleniowych, podstawowe i specjalistyczne us ugi informacyjne czy us ugi finansowe. Izby gospodarcze zrzeszaj podmioty gospodarcze prowadz ce dzia alno w województwie skim i reprezentuj ich interesy. Jednocze nie jednak podejmuj one tak e dzia alno skierowan do osób, które dopiero planuj uruchomienie dzia alno ci gospodarczej oferuj c im w ramach dzia alno ci bie cej lub realizowanych projektów wsparcie szkoleniowe, informacyjne lub doradcze. Ponadto w regionie prowadz dzia alno fundusze po yczkowe, por czeniowe i venture capital. Do zarejestrowanych w Stowarzyszeniu Organizatorów O rodków Innowacji i Przedsi biorczo ci w Polsce nale : Bielski Fundusz Por cze Kredytowych, Biuro Por cze kredytowych w ramach Centrum przedsi biorczo ci w Chorzowie, Fundusz Por cze Kredytowych w Jastrz biu Zdroju, ski Regionalny Fundusz Por czeniowy w Katowicach, Agencja Rozwoju Lokalnego w Sosnowcu, Fundusz Por czeniowy Miasta Zabrze Instytucje otoczenia biznesu, Portal Innowacji, data wej cia: Otoczenie biznesu, Regionalne Centrum Obs ugi Inwestora, data wej cia: Stowarzyszenie Organizatorów O rodków Innowacji i Przedsi biorczo ci w Polsce, data wej cia:

18 Inkubatory technologiczne i przedsi biorczo ci Z punktu widzenia specyfiki tej kategorii podmiotów wyró ni nale y dwa g ówne ich typy: a) Inkubatory technologiczne Inkubator technologiczny to rodzaj programu inkubacji przedsi biorczo ci, rozwijany w otoczeniu lub powi zaniu z instytucjami naukowo-badawczymi, definiowany jako wyodr bniony organizacyjnie i oparty na nieruchomo ci o rodek, cz cy ofert lokalow z us ugami wspieraj cymi rozwój ma ych firm. G ówne funkcje inkubatora technologicznego obejmuj wspomaganie rozwoju nowo powsta ych firm oraz optymalizacj warunków dla transferu i komercjalizacji technologii poprzez: kontakty z instytucjami naukowymi i ocen przedsi wzi innowacyjnych; us ugi wspieraj ce biznes, np. doradztwo finansowe, marketingowe, prawne, organizacyjne i technologiczne; pomoc w pozyskiwaniu rodków finansowych, w tym funduszy wysokiego ryzyka; tworzenie w ciwego klimatu dla podejmowania dzia alno ci gospodarczej i realizacji przedsi wzi innowacyjnych, dostarczanie odpowiedniej do potrzeb powierzchni na dzia alno gospodarcz ; dost p do laboratoriów w placówkach naukowych 19. W województwie skim funkcjonuj : Beskidzki Inkubator Technologiczny, Inkubator Innowacji Technologicznych i Us ugowych - Architektura i Budownictwo w Rudzie skiej, Rybnicki Inkubator Technologiczny 20. b) Inkubatory przedsi biorczo ci Inkubator przedsi biorczo ci jest zorganizowanym kompleksem gospodarczym, w sk ad którego wchodzi szeroka grupa wyodr bnionych i opartych na nieruchomo ci o rodków, posiadaj cych ofert wynajmu lokali oraz us ug wspieraj cych ma e i rednie firmy. Celem funkcjonowania kompleksu jest wspomaganie rozwoju nowo powsta ych firm (start-up ów) oraz optymalizacja warunków dla transferu i komercjalizacji technologii. Ponadto inkubatory przedsi biorczo ci dostarczaj us ugi doradcze, ównie w zakresie ekonomii, finansów, zagadnie prawnych, prawa w asno ci intelektualnej, organizacji oraz technologii oraz oferuj pomoc w pozyskaniu rodków finansowych z ró nych róde (fundusze zal kowe, venture capital, unijne dotacje itd.) 21. W województwie skim funkcjonuj nast puj ce Inkubatory: dzi ski Inkubator Przedsi biorczo ci, Bielskie Centrum przedsi biorczo ci, Inkubator Przedsi biorczo ci w Chorzowie, Cz stochowski Inkubator Przedsi biorczo ci, Inkubator Przedsi biorczo ci w ramach Agencji Rozwoju Lokalnego w Gliwicach, Centrum Edukacji i Biznesu Nowe Gliwice Jastrz bski Inkubator Przedsi biorczo ci, Inkubator Przedsi biorczo ci w Knurowie Rudzki Inkubator Przedsi biorczo ci, Inkubator Przedsi biorczo ci w Tarnowskich Górach, Centrum Przedsi biorczo ci w Woli 22. rodki szkoleniowo-doradcze Kolejn wa kategori podmiotów s o rodki szkoleniowo- doradcze. Ich najwi ksza koncentracja ma miejsce w wi kszych miastach województwa. Poni ej znajduje si wykaz o rodków prowadz cych dzia alno szkoleniowo-doradcz, wed ug miast w jakich funkcjonuj : Katowice: rodek Wspierania Przedsi biorczo ci w ramach Górno skiej Agencji Przekszta ce Przedsi biorstw, Regionalna Izba Gospodarcza, Górno ska Agencja Rozwoju Regionalnego, Regionalny O rodek Europejskiego Funduszu Spo ecznego, Centrum Szkoleniowo-Informacyjne w ramach G ównego Instytutu Górnictwa Gliwice: Centrum Informacji Gospodarczej, Punkt Konsultacyjny w ramach Agencji Rozwoju Lokalnego AGROTUR. Regionalny rodek Szkolenia Ekonomicznego PTE, O rodek Wspierania Przedsi biorczo ci przy skiej Fundacji wspierania Przedsi biorczo ci, Stowarzyszenie BUSINESS MANAGEMENT CLUB Rybnik: Regionalny O rodek Europejskiego Funduszu Spo ecznego, Punkt Konsultacyjny w ramach Izby Przemys owo- Handlowej Rybnickiego Okr gu Przemys owego 19 Inkubatory Technologiczne, Portal Innowacji, data wej cia: Inkubatory Technologiczne, SOOIPP, data wej cia: Inkubatory Przedsi biorczo ci, Portal Innowacji, ibidem. 22 Inkubatory Przedsi biorczo ci, SOOIPP, data wej cia:

19 Bielsko Bia a: Bielskie Centrum Przedsi biorczo ci, Regionalny O rodek Europejskiego Funduszu Spo ecznego, Agencja Rozwoju Regionalnego, Regionalna Izba Handlu i Przemys u Cz stochowa: Regionalny O rodek Europejskiego Funduszu Spo ecznego, O rodek Rozwoju Regionalnego, Agencja Rozwoju Regionalnego, A tak e: Centrum Kszta cenia Zawodowego w ramach Regionalnego Agencji Promocji Zatrudnienia (D browa Górnicza), Dzia Przedsi biorczo ci w ramach skiego Zamku Sztuki i Przedsi biorczo ci (Cieszyn), rodek Wspierania Przedsi biorczo ci w ramach Jastrz bskiego Inkubatora Przedsi biorczo ci (Jastrz bie Zdrój), Agencja Rozwoju Lokalnego AGROTUR (Krupski M yn), Agencja Rozwoju Lokalnego AGROTUR (Pyrzowice), Punkt Konsultacyjny w ramach Rudzkiej Agencji Rozwoju Inwestor (Ruda ska), Agencja Rozwoju Lokalnego (Sosnowiec), Cech Rzemie lników i innych Przedsi biorców (Wodzis aw ski), Punkt Konsultacyjny w ramach O rodka Kszta cenia Samorz du Terytorialnego im. Waleriana Pa ki FRDL (Zabrze), Punkt Konsultacyjny Agencji Rozwoju Przedsi biorczo ci ( ory), Punkt Konsultacyjny Agencji Rozwoju Regionalnego ( ywiec) 23. Uwzgl dniaj c charakterystyk instytucji rynku pracy dzia aj cych w woj. skim nale y podkre li celowo anga owania w dzia ania adresowane do osób z kategorii 45+ ró nego typu podmiotów (ze wzgl du na ró norodno podejmowanych dzia i profil oferowanych us ug). W przypadku instytucji podejmuj cych dzia ania bezpo rednio w obszarze rynku pracy (publiczne s y zatrudnienia, agencje zatrudnienia) ich rola zwi zana by aby przede wszystkim z dzia aniami wspomagaj cymi proces poszukiwania zatrudnienia przez osoby w wieku 45+. W odniesieniu do instytucji dialogu spo ecznego i partnerstwa lokalnego kluczowe zadania zwi zane by yby z dzia aniami informacyjnymi i u wiadamiaj cymi odnosz cymi si do kwestii zatrudniania osób w wieku 45+ i korzy ci z tego p yn cych (zwi zki zawodowe lub organizacje zwi zków zawodowych, organizacje pracodawców) oraz wspieraniem reprezentantów tej grupy w obszarze aktywizacji i integracji zawodowej oraz spo ecznej (organizacje pozarz dowe). Co si natomiast tyczy instytucji otoczenia biznesu, to ich rol nale y rozpatrywa przede wszystkim w kontek cie wspomagania aktywno ci osób z grupy 45+ w obszarze przedsi biorczo ci (instytucje dzia aj ce na rzecz rozwoju regionalnego oraz izby gospodarcze, inkubatory technologiczne i przedsi biorczo ci) oraz rozwijania kwalifikacji osób z rzeczonej kategorii w ró nych ich aspektach (o rodki szkoleniowodoradcze). Powy sze instytucje powinny by traktowane jako potencjalny realizator przedsi wzi adresowanych do osób w wieku 45+ (w zale no ci od swoich kompetencji i obszaru dzia alno ci instytucji), ale tak e jako adresat dzia podejmowanych w formule projektu systemowego, którego ogólnym celem by oby podwy szenie poziomu wiadomo ci ró nych kategorii interesariuszy w zakresie specyfiki grupy 45+, zarówno je li chodzi o jej potencja, jak i dotykaj ce jej ograniczenia i problemy. W odniesieniu do instytucji rynku pracy by oby to m.in. stworzenie zaplecza ekspercko-badawczego podejmuj cego problemy grupy 45+ oraz wspomaganie dzia alno ci informacyjno-promocyjnej skierowanej do osób z tej kategorii (ma to szczególne znaczenie w przypadku tych podmiotów, które nie s kojarzone z podejmowaniem dzia dedykowanych omawianej grupie wiekowej, np. inkubatorów przedsi biorczo ci i technologicznych). Powy sze wnioski traktowa nale y nie tyle jako rekomendacj, ile ogólne zalecenie wynikaj ce ze zidentyfikowanej specyfiki poszczególnych typów instytucji oraz nakre lenie mo liwych pól aktywno ci ró nych typów podmiotów w podejmowaniu dzia alno ci na rzecz osób z grupy 45+. Ich zagospodarowanie nie zale y jednak wy cznie od dzia podejmowanych na szczeblu wojewódzkim w ramach wdra ania instrumentów wsparcia w przysz ym okresie finansowania, ale tak e wizji rozwoju i profilu dzia alno ci przyjmowanych przez rzeczone instytucje. 23 Stowarzyszenie Organizatorów O rodków Innowacji i Przedsi biorczo ci w Polsce, data wej cia: Na niebiesko zaznaczone s instytucje, które wpisane s do Rejestru Instytucji Szkoleniowych. 19

20 DIAGNOZA SYTUACJI GRUPY DOCELOWEJ W WIEKU 45+, 50+, 55+ W WOJEWÓDZTWIE SKIM W niniejszej cz ci raportu przedstawiono analiz sytuacji osób 45+,50+, 55+ na skim rynku pracy. Tam gdzie by o to mo liwe i uzasadnione uwzgl dniono równie podzia terytorialny na subregiony i powiaty. Zmienne, które uwzgl dniono w ramach analizy, to: p, wykszta cenie, status na rynku pracy, stan zdrowia oraz uwarunkowania rodzinne i osobiste. Podrozdzia ten zosta przygotowany w oparciu o dane GUS z Narodowego Spisu Ludno ci i Mieszka 2011 oraz dane Banku Danych Lokalnych dotycz ce województwa skiego, a tak e wybrane zmienne z wynikowych baz danych z sonda u pt. Diagnoza Spo eczna Ze wzgl du na sposób zbierania i prezentacji danych w obu ród ach (i brak mo liwo ci wyodr bnienia kategorii osób w wieku 45+, 50+, 55+, informacje przedstawione s na dost pnych przedzia ach, tj lat, lata oraz 55+. Omawiana grupa to osoby w wieku 45+, zamieszka e w województwie skim. Na potrzeby analiz g ówna kategoria 45+ charakteryzowana b dzie w podziale na trzy subkategorie wiekowe 45-49, oraz 55+. Subkategorie te znacznie ró ni si pod wzgl dem liczebno ci: spo ród mieszka ców województwa w wieku 45+, 12,3 % stanowi osoby w wieku lat, 14,6% populacji to osoby w wieku lata, pozosta e 73,1 % mieszka ców województwa w analizowanej kategorii wiekowej to osoby, które przekroczy y 55 rok ycia (co wynika w du ej mierze z braku okre lenia górnej granicy wiekowej). W omawianej kategorii wiekowej w ród mieszka ców województwa skiego, wi kszo stanowi kobiety (56,5%).Na poni szym wykresie przedstawiono struktur p ciow mieszka ców województwa w wieku 45+ w podziale na trzy podkategorie wiekowe. Wykres 8. Struktura mieszka ców woj. skiego z grupy 45+ ze wzgl du na p oraz podkategorie wiekowe 70% 60% 50% 40% 30% 49,8% 50,2% 51,3% 48,7% 41,4% 58,6% czy ni 20% Kobiety 10% 0% ród o: opracowanie w asne na podstawie GUS - Bank Danych Lokalnych 2011, n= Powy szy wykres przedstawia zmiany zachodz ce w obr bie proporcji liczby kobiet i m czyzn wraz rosn cym wiekiem. W najm odszej spo ród interesuj cych nas subkategorii proporcja jest niemal równa. M czy ni stanowi 49,8%, natomiast kobiety 50,2% populacji mieszka ców województwa skiego w wieku lat. W ród osób nale cych do podgrupy starszej (50-54 lata) ró nica ta pog bia si i kobiety coraz bardziej przewa aj liczebnie nad m czyznami, jednak nadal nie to znaczne rozbie no ci. Sytuacja zmienia si natomiast stanowczo w subkategorii osób najstarszych, maj cych 55 i wi cej lat. Tutaj kobiety stanowi 58,6%, a m czy ni 41,4% ca ej kategorii. Rekomendacja 3. Ze wzgl du na narastaj ce zró nicowania w strukturze p ciowej populacji osób w wieku 45+ polegaj ce na rosn cym udziale kobiet w wy szych kategoriach wiekowych, projekty adresowane do najstarszej subkategorii (55+) powinny uwzgl dnia zwi kszony udzia kobiet w grupie uczestników realizowanych dzia. Nie chodzi tu wy cznie o aspekt ilo ciowy (dominacja kobiet ród odbiorców wsparcia), ale tak e po enie wi kszego nacisku na specyfik problemów tej grupy (np. wcze niejsze opuszczanie rynku pracy). 24 Diagnoza Spo eczna. Warunki i jako ycia Polaków - projekt badawczy o charakterze ogólnopolskim. Przedmiotem badania s najwa niejsze aspekty ycia (ekonomiczne i poza ekonomiczne) gospodarstw domowych i ich cz onków. Badanie ma charakter badania panelowego. Jest realizowane w cyklu dwuletnim. Na potrzeby analizy odfiltrowano i poddano analizie odpowiedzi mieszka ców województwa skiego w wieku