a Polskie Towarzystwo Mykologiczne b International Society for Fungal Conservation

Transkrypt

1 Technologie zrywki drewna minimalizujące ingerencję w środowisko leśne, alternatywne dla obecnie stosowanych na obszarze leśnych siedlisk przyrodniczych Natura 2000 w Puszczy Bukowej. Wstęp Kamil Kędra a, b a Polskie Towarzystwo Mykologiczne b International Society for Fungal Conservation kamil_kedra@o2.pl Puszcza Bukowa to obszar Nadleśnictwa Gryfino, wchodzi także w skład Leśnego Kompleksu Promocyjnego Puszcze Szczecińskie. Ideą przewodnią tworzenia LKP jest promowanie zrównoważonej gospodarki leśnej racjonalnego instrumentu pozwalającego korzystać z naturalnych zasobów leśnych bez szkody dla ich wewnętrznej równowagi (Fronczak 2007). LKP to obszary funkcjonalne o znaczeniu ekologicznym, edukacyjnym i społecznym, a zasady ich zagospodarowania są opiniowane przez rady naukowo-społeczne (ZHL 2011). W ostatnich latach znacznie wzrosła masa największych pojazdów wywożących drewno z terenu Puszczy Bukowej. Odbiorcy drewna to głównie przedstawiciele przemysłu drzewnego meblarskiego, tartacznego (panele wykończeniowe), przetwórstwa drzewnego (płyty drewnopochodne) a także papierniczego oraz energetycznego, ze względu na dużą wartość opałową buka. Kilka lat temu odbiorcy drewna wjeżdżali do lasu samochodami zabierającymi po 8-9 ton drewna, obecnie są to auta wywożące jednorazowo nawet po 20 ton (Kraśnicki 2010). Brak dużej składnicy zbiorczej w okolicach Puszczy zmusza Nadleśnictwo do zezwalania kupcom na odbiór drewna ze składnic przydrożnych znajdujących się na terenie lasu. Powoduje to znaczne szkody m in. rozjeżdżanie istniejących dróg oraz zaleganie surowca w terenie do czasu zabrania przez odbiorcę. Obecnie nadleśnictwo nastawione jest na remont dróg wywozowych i dostosowanie ich do potrzeb dużych pojazdów odbiorców. Wydaje się, że najlepszym rozwiązaniem byłoby zainwestowanie w stworzenie większej składnicy zbiorczej i wprowadzenie zakazu wjazdu do lasu pojazdów odbiorców. Dominujący system pozyskania drewna na terenie Puszczy Bukowej to metoda sortymentowa (drewna długiego i krótkiego). W obrębie utworów zwałowych moreny czołowej (utwory lekko szkieletowe, warstwowo: gliny piaszczyste, piaski gliniaste a także piaski luźne i gliny zwykłe), na terenie Puszczy Bukowej występują różnorodne warunki wilgotnościowe, ze względu na liczne wierzchowiny oraz zagłębienia odpływowe. Na wierzchowinach mogą kształtować się gleby np. brunatne głęboko gruntowoglejowe, natomiast w zagłębieniach opadowoglejowe (Brożek, Zwydak 2010). Ze względu na fakt, że drogi wywozowe przebiegają najczęściej w dolinach, którymi okresowo mogą spływać wody należy uznać że przynajmniej miejscami jest to grunt niezbyt dobrze odwadniany a przyjęte urządzenia zrywkowe powinny być przygotowane także na trudniejsze warunki, gdyż najczęściej obecne tu gliny (różnego typu) ulegają silnemu uplastycznieniu pod wpływem wilgoci. Zgodnie z wymaganiami określonymi w przetargu na usługi leśne w Nadleśnictwie Gryfino na lata : od wykonawców wymaga się dysponowania przynajmniej 1 skiderem klasy minimum LKT-80 oraz przynajmniej jednym zestawem do mechanicznej zrywki nasiębiernej z żurawiem hydraulicznym. W niniejszym opracowaniu omówiono aktualnie stosowany w Nadleśnictwie system zrywkowy oraz alternatywne dla niego systemy o mniejszej ingerencji w środowisko leśne. 1

2 I. Technologie zrywki drewna Przedstawiono następujące warianty w obrębie trzyetapowej zrywki drewna (zrywka drewna do szlaku, przemieszczenie wzdłuż szlaku do węzła z drogą wywozową i wywóz na składnicę zbiorczą) lub dwuetapowej (gdy zrywka od pnia do szlaku kończy się w miejscu umożliwiającym dojazd i załadunek forwardera bez dodatkowych szkód w drzewostanie, z pominięciem pktu 2). 1) zrywka pojedynczego drzewa w częściach od pnia do szlaku zrywkowego (największe trudności terenowe, duże spadki: konieczność zwrotności, precyzji i minimalizacji uszkodzeń). Zrywka półpodwieszona lub podwieszona wariant 1.1: żelazny koń (np PRO z dźwigiem hydraulicznym lub/i wózkiem) wariant 1.2: koń (+moderator i czepiec zrywkowy PCV lub dwukółka zrywkowa) wariant 1.3: wciągarka kabestanowa (np. PW 17 Multi+czepiec zrywkowy PCV) wariant 1.4: ślizg PCV (np. leykam logline) + wybrany wariant z 1-3 wariant 1.5: kolejka linowa (np. Larix 3T) 2) (opcjonalnie) zrywka drewna leżącego wzdłuż szlaku zrywkowego do składnicy tymczasowej przy drodze wywozowej. Zrywka półpodwieszona lub nasiębierna wariant 2.1: skider LKT-80 Turbo (obecnie stosowany w Nadleśnictwie) wariant 2.2: skider gąsienicowy wariant 2.3: miniforwarder (np. Terri 34) wariant 2.4: koń (+moderator i czepiec zrywkowy PCV lub dwukółka zrywkowa) lub forwarder konny (zaprzęg dwukonny z wozem konnym) 3) wywóz drewna ze składnicy tymczasowej (tylko główne drogi wywozowe) wariant 3.1: forwarder (np. Timberjack 810D lub 1110D) wariant 3.2: forwarder konny (zaprzęg dwukonny z wozem konnym) 2

3 Ad. 1) zrywka pojedynczego drzewa w częściach od pnia do szlaku zrywkowego WARIANT 1.1: żelazny koń (np PRO z dźwigiem hydraulicznym lub/i wózkiem) Żelazny koń to urządzenie charakteryzujące się małymi wymiarami (ok. 1m szerokości), względnie dużą siłą uciągu (zwykle ok. 1T), zwrotnością (praktycznie zawraca w miejscu) i niskim naciskiem jednostkowym na podłoże (średnio ok. 5 (10) kpa). Przyjmuje się, że nacisk jednostkowy pojazdów pracujących przy zrywce drewna nie powinien przekraczać kpa (Gil 1999). Wśród urządzeń tego typu można znaleźć modele, które radzą sobie z kątem nachylenia stoku nawet do 100% (45 ). Radzą sobie świetnie także w warunkach zimowych. Układ jezdny gąsienicowy. Nazwa Żelazny koń wymiary: szer./dł./wys. [m] 1,2 / 2,6 / 1,3 nacisk jednostkowy [kpa] 5 (1,4 2,15 N/cm2) waga [kg] 500 prędkość [km/h] 4-6 maksymalny ładunek [kg] maksymalny spadek ter. [%] 100 moc silnika [KM] 18 układ jezdny gąsienicowy wyposażenie wciągarka - 20m liny, przyczepa kombi, żuraw hydrauliczny cena [PLN]

4 Model 2090 PRO to mikrociągnik gąsienicowy z żurawiem teleskopowym o zasięgu 2 metrów. Podczas testów udowodniono, że urządzenie radzi sobie także z transportem dużych sortymentów, np. 12-metrowa dłużyca o średnicy 41 cm, manipulacja odbyła się bez problemów (Jirikowski 2009). Żelazny koń może być także agregowany z wózkiem 2-kołowym, tworząc w ten sposób mikroforwarder. 4

5 Innym przykładem może być żelazny koń MK18 RC o podobnych parametrach, ale sterowany zdalnie. 5

6 Kolejny przykład tego typu urządzenia to żelazny koń KASPEN. Jednorazowo może przewieźć ok. 1,5 m 3 drewna. Jest także wyposażony we wciągarkę sterowaną radiowo z 20 m liny stalowej o grubości 8mm. źródła:

7 WARIANT 1.2: koń (+moderator i czepiec zrywkowy PCV lub dwukółka zrywkowa) Wleczona zrywka konna powoduje spore uszkodzenia gleby, jest możliwa do stosowania na krótkich odległościach 50 (100) m. Użyteczność tego typu zrywki wzrasta w okresie zimowym (większy współczynnik tarcia ślizgowego, mniejsze uszkodzenia gleby). Wielkość maksymalnego ładunku zwiększa także użycie dwukółki zrywkowej (zrywka półpodwieszona). nazwa koń ciężki wymiary: szer./dł./wys. [m] - nacisk jednostkowy [kpa] 70 (dla zrywki wleczonej) waga [kg] prędkość [km/h] - maksymalny ładunek [kg] 110 maksymalny spadek ter. [%] - moc silnika [KM] - układ jezdny - wyposażenie - cena [PLN] źródło: 7

8 WARIANT 1.3: wciągarka kabestanowa (np. PW 17 Multi+czepiec zrywkowy PCV) Z uwagi na wleczony charakter zrywki, w celu minimalizacji szkód w środowisku leśnym, zaleca się zrywkę w okresie zimowym (większy współczynnik tarcia ślizgowego, mniejsze uszkodzenia gleby) oraz użycia dodatkowego sprzętu zrywkowego (np. czepiec zrywkowy PCV). Wciągarka ma możliwość zainstalowania liny o dowolnej długości (w sprzedaży dostępna jest lina o długości 300m w cenie 950zł). nazwa PW 17 Multi wymiary: szer./dł./wys. [m] - nacisk jednostkowy [kpa] - waga [kg] (z silnikiem) prędkość 12,5 m/min 47 m/min (nawijanie liny) maksymalny ładunek [kg] maksymalny spadek ter. [%] - moc silnika [KM] 4 układ jezdny - wyposażenie lina 60 m (możliwość dowolnego zwiększenia długości) cena [PLN] źródło: 8

9 WARIANT 1.4: ślizg PCV (np. leykam logline) + wybrany wariant z 1-3 Ślizgi z PCV są lekkie i wytrzymałe, minimalizują wpływ zrywki na środowisko leśne. Wykorzystują naturalne pochylenie terenu (dla spadków 10 50%). Montaż ułatwia użycie wciągarki, sekcje mają po 5m długości i 35cm średnicy. Transport drewna w okolice ślizgu może odbywać się za pomocą wciągarki kabestanowej, żelaznego konia lub innych urządzeń pomocniczych. Koszt zakupu 200m ślizgu wraz z hamulcami to ok. 60 tyś. zł. źródło: WARIANT 1.5: kolejka linowa (np. Larix 3T) W warunkach Puszczy Bukowej, gdzie spadki stoków mają niekiedy znaczne nachylenia, jednak odległości na których występują są stosunkowo krótkie, warto rozważyć możliwość stosowania niewielkich, przenośnych (mobilnych) kolejek linowych, np. Larix 3T, Larix Kombi H (np. w oddziale 262 średni spadek 34% na odległości do ok. 150m). nazwa Larix: Kombi H - T3 wymiary: szer./dł./wys. [m] - nacisk jednostkowy [kpa] - waga [kg] prędkość 0,8 m/s (nawijanie liny) maksymalny ładunek [kg] maksymalny spadek ter. [%] - moc silnika [KM] - układ jezdny - wyposażenie Zasięg: 350 m m cena [PLN]

10 źródło: 10

11 Ad. 2) zrywka drewna leżącego wzdłuż szlaku zrywkowego do składnicy tymczasowej WARIANT 2.1: skider LKT-80 (obecnie stosowany w Nadleśnictwie) Cechą odróżniającą LKT 80 od późniejszych modeli jest napięcie znamionowe układu elektrycznego wynoszące 12 V, nieopuszczana płyta oporowa, mniejsza masa oraz jednobębnowa wciągarka (w późniejszych modelach dwubębnowe). Promień skrętu = 9,3m. nazwa LKT 80 LKT 82 Turbo wymiary: szer./dł./wys. [m] 2,2 / 5,3 / 2,6 2,3 / 5,8 / 3,0 nacisk jednostkowy [kpa] ponad 100 waga [kg] prędkość [km/h] 25 maksymalny ładunek [kg] maksymalny spadek ter. [%] 25% moc silnika [KM] 82 KM 124 KM układ jezdny kołowy wyposażenie wciągarka jednobębnowa (77m liny) - dwubębnowa (74 m) cena [PLN] źródło: 11

12 WARIANT 2.2: skider gąsienicowy (np. ASV Posi-Track RC-100 mały skider gąsienicowy) Skidery gąsienicowe charakteryzują się małymi naciskami jednostkowymi na grunt oraz wysokimi możliwościami poruszania się w trudnym terenie. Większe skidery gąsienicowe mogą wyrządzać znaczne szkody w środowisku leśnym (Gil 2013). nazwa ASV Posi-Track RC-100 wymiary: szer./dł./wys. [m] 1,8 / 3,0 / 2,0 nacisk jednostkowy [kpa] 25 waga [kg] prędkość [km/h] maksymalny ładunek [kg] maksymalny spadek ter. [%] 50% moc silnika [KM] 100 układ jezdny gąsienicowy wyposażenie - cena [PLN] ok źródło: 12

13 WARIANT 2.3: miniforwarder (np. Terri 34) Terri 34 napędzany jest silnikiem wysokoprężnym Perkinsa o mocy 72 KM. Ma hydrostatyczne przeniesienie napędu, umożliwiające jazdę z szybkością do 19 km/h. Wózek przedni i wózek tylny mają trzykołowe osie typu boogie oraz gumowo-stalowe gąsienice. To właśnie gąsienice są największym atutem miniforwardera: dzięki nim nacisk na podłoże przy maksymalnym obciążeniu tylnego wózka wynosi tylko 0,46 kg/cm² (Łasica 2013). Możliwości stosowania urządzenia istotnie ogranicza jego wysoka cena (650 tyś zł). nazwa Terri 34 wymiary: szer./dł./wys. [m] 1,9 / 6,5 / 2,9 nacisk jednostkowy [kpa] 46 waga [kg] Max kg prędkość [km/h] 19 maksymalny ładunek [kg] maksymalny spadek ter. [%] - moc silnika [KM] 72 układ jezdny gąsienicowy wyposażenie żuraw hydrauliczny z chwytakiem cena [PLN]

14 źródła: WARIANT 2.4: koń (+moderator i czepiec zrywkowy PCV lub dwukółka zrywkowa) lub forwarder konny (zaprzęg dwukonny z wozem konnym) Zrywka nasiębierna charakteryzuje się najmniejszymi wartościami nacisku na podłoże. Zastosowanie wózka zrywkowego znacznie zwiększa możliwości uciągu zaprzęgu konnego. Obecnie dostępne są nowe technologie wózków do zrywki konnej, także wózki wyposażone w niezależny żuraw hydrauliczny z chwytakiem. nazwa forwarder konny wymiary: szer./dł./wys. [cm] - nacisk jednostkowy [kpa] - waga [kg] prędkość [km/h] - maksymalny ładunek [kg] maksymalny spadek ter. [%] - moc silnika [KM] - układ jezdny - wyposażenie wózek zrywkowy cena [PLN] (wózek bez chwytaka) źródło: 14

15 Ad. 3) wywóz drewna ze składnicy tymczasowej (tylko główne drogi wywozowe) WARIANT 3.1: forwarder (np. Timberjack 810D lub 1110D) nazwa 810D 1110D wymiary: szer./dł./wys. [m] 2,5 / 8,0 / 3,7-2,7 / 9,4 / 3,8 nacisk jednostkowy [kpa] 85 waga [kg] prędkość [km/h] max. 23 maksymalny ładunek [kg] maksymalny spadek ter. [%] - moc silnika [KM] układ jezdny kołowy wyposażenie dźwig hydrauliczny z chwytakiem, do 10m zasięgu cena [PLN] ok źródło: WARIANT 3.2: forwarder konny (zaprzęg dwukonny z wozem konnym, jak w 2.4) 15

16 II. Elementy kosztorysu 1) Koszty jednostkowe ciągnika LKT 80 z dwukółką z napędem, cena zakupu 340tyś.zł (Dudek 2011). LKT 80 + dwukółka z Pozycja kosztów napędem zł/rok zł/h Amortyzacja ,98 Odsetki bankowe ,7 Ubezpieczenie ,44 I. Koszty stałe -razem ,12 Paliwo ,27 Oleje, smary ,25 Płace załogi k. kucia i weterynaryjne ,28 II. Koszty zmienne - razem ,8 Koszt zrywki razem (I + II) ,92 2) Koszty jednostkowe zaprzęgu dwukonnego z wozem konnym (forwarder konny), cena zakupu 15tyś.zł (Dudek 2011). Pozycja kosztów Zaprzęg 2-konny + wóz konny zł/rok zł/h Amortyzacja ,26 Odsetki bankowe 672 0,51 Ubezpieczenie 500 0,38 I. Koszty stałe -razem ,15 K.pasz na dzień pracy ,87 K. pasz na dzień postoju ,67 Płace załogi K. kucia i weterynaryjne 600 0,45 II. Koszty zmienne - razem ,99 Koszt zrywki razem (I + II) ,14 3) Porównanie kosztów jednostkowych zrywki nasiębiernej skiderem LKT 80 z dwukółką z napędem i zaprzęgiem dwukonnym z wozem konnym (forwarderem konnym), w zależności od odległości zrywki (Dudek 2011). technologia zrywki LKT 80 + dwukółka z napędem Zaprzęg 2-konny + wóz konny (zrywka w górę stoku) Zaprzęg 2-konny + wóz konny (zrywka w dół stoku) Odległość zrywki [m] koszt zrywki [zł/m 3 ] 18,18 20,54 22,91 25,28 7,72 9,41 11,12 12,84 7,13 7,99 8,84 9,69 16

17 4) Koszty jednostkowe prac związanych z pozyskaniem drewna przy użyciu: - pilarki spalinowej (Husqvarna 375XP) - harwestera (Silvatec model 884TH) - ciągnika rolniczego (Ursus C-385M z wciągarką zawieszoną na TUZ) - forwardera (Valmet 860 z klembankiem.) (Długosiewicz, Grzebieniowski 2009) Pozycja kosztów Pilarka spalinowa Harwester Ciągnik rolniczy Forwarder Roczne koszty eksploatacyjne [zł] Amortyzacja Przechowanie Ubezpieczenie Koszty stałe - razem Paliwa Naprawy Robocizny Koszty zmienne - razem Roczne koszty ekspl Koszt jednostkowy [zł/m3] 7,63 13,83 15,34 12,92 III. Wnioski 1) Czynnością, która najwydatniej wydłuża czas cyklu pracy urządzeń zrywkowych jest załadunek, wraz z czynnościami manipulacyjnymi (Dudek 2011). Z tego względu większą wydajnością cechują się systemy zrywkowe najlepiej rozwiązujące ten problem (mechanizacja załadunku i możliwość łatwego manewrowania na stanowisku), np. żelazny koń z chwytakiem hydraulicznym. 2) Zrywka konna w warunkach Puszczy Bukowej wydaje się mieć zastosowanie głównie jako zrywka nasiębierna, pomiędzy punktami pośrednimi transportu. Zalety takiego rozwiązania to wysoka wydajność pracy, niskie koszty, niewielka ingerencja w środowisko, dobra możliwość manewrowania a przez to skrócenie czasu załadunku (zwłaszcza przy użyciu wózka z własnym dźwigiem hydraulicznym). Puszcza Bukowa to także Park Krajobrazowy, wyjątkowo istotne są tutaj aspekty społeczne (estetyka krajobrazowa, edukacja przyrodnicza), także z tego względu zrywka konna (jako opcja dla najwrażliwszych terenów) byłaby właściwym rozwiązaniem. Problemem pozostaje brak zaplecza dla zrywki konnej (stadnina koni zimnokrwistych), jednak należy traktować to jako niszę, która w przyszłości może zostać zapełniona. 3) Żelazny koń, to urządzenie które wydaje się najlepiej spełniać wytyczne gospodarcze i przyrodnicze. Jest to maszyna cechująca się największą precyzją, dużą wydajnością, ok. 6m 3 /h (zwłaszcza w porównaniu z niewielkimi wymiarami) i możliwością pracy w trudnych warunkach. Uszkodzenia w środowisku, powstałe w wyniku zrywki półpodwieszonej można wydajnie minimalizować stosując wyposażenie dodatkowe, jak wózek zrywkowy (zrywka nasiębierna) oraz dźwig z chwytakiem. 17

18 4) Wykonawca prac zrywkowych na terenie Nadleśnictwa Gryfino powinien dysponować wystarczająco szerokim zestawem urządzeń do wykonania prac zrywkowych w różnorodnych warunkach terenu i wymagań ochronnych (podejście indywidualne, nie schematyczne). W skład takiego zestawu może wchodzić np. 1 wciągarka kabestanowa, 2 urządzenia typu żelazny koń oraz 1 ciągnik gąsienicowy - o dużej sile uciągu, stosunkowo małych rozmiarach i niskim nacisku jednostkowym na glebę (np. typu Posi-Track RC-100). Takie oferty, gwarantujące minimalizację szkód w środowisku naturalnym, powinny być promowane w przetargach na wykonie usług leśnych na terenie Nadleśnictwa. 5) Rozwiązaniem wartym sprawdzenia w warunkach Puszczy Bukowej jest mała, mobilna kolejka linowa (np. typu Larix) o dużej wydajności (10m 3 /h) dla niewielkich odległości zrywki ( m). Gęsta sieć szlaków zrywkowych, potrzeba maksymalizacji ochrony środowiska naturalnego, duże gabaryty pozyskiwanych sortymentów oraz specyfika ukształtowania terenu świadczą o celowości podjęcia prób w tym kierunku. W Leśnym Kompleksie Promocyjnym zaleca się stosowanie eksperymentalnych i pilotażowych metod hodowlano-ochronnych i promowanie postępu naukowo-technicznego, bazującego na podstawach ekologicznych (Fronczak 2007, ZHL 2011). 6) Innym rozwiązaniem zrywkowym, wartym przeprowadzenia prób w warunkach Puszczy Bukowej jest ślizg PCV typu Leykam logline. Sama zrywka odbywa się dzięki sile grawitacji, naturalnemu spadkowi terenu oraz niskiej wartości współczynnika tarcia ślizgowego (0,27 dla buka z korą). Ograniczona średnica ślizgu (35 cm) umożliwia zastosowanie głównie w drzewostanach trzebieżowych. 7) Najlepszym okresem do prowadzenia prac związanych z pozyskaniem drewna jest okres zimowy, generuje najmniejsze szkody w środowisku naturalnym. W tym okresie występują też najmniejsze opory ruchu dla zrywki (niskie współczynniki tarcia ślizgowego i tocznego), zmniejsza to wydatnie czasochłonność i pracochłonność a co za tym idzie - koszty prac pozyskaniowych. 8) Ciągnik typu LKT to ciężki sprzęt zrywkowy, który powoduje znaczne, utrzymujące się przez długi czas szkody w środowisku leśnym. To także wysokie koszty zrywki, ok. 120 zł/h. W najtrudniejszych warunkach Puszczy Bukowej ciągnik kołowy typu skider nie zapewnia pełnej operacyjności ruch tylko w dół stoku w terenie o spadku >33% 18º (Gil 2007). Należy dążyć do zastąpienia tego typu sprzętu mniejszymi ciągnikami gąsienicowymi lub innymi rozwiązaniami, mniej ingerującymi w środowisko, jak wciągarka kabestanowa, zrywka konna, kolejka linowa czy ślizg PCV w zależności od specyfiki konkretnej sytuacji. 9) Warto rozważyć lokalizację składnicy zbiorczej w niedalekim sąsiedztwie Puszczy Bukowej, która umożliwiłaby przechowywanie surowca drzewnego w odpowiednich warunkach przez dłuższy czas. W dużym stopniu uniezależniłoby to czas prowadzonych prac pozyskaniowych od okresu odbioru drewna. Prowadzone prace mogłyby odbywać się w okresie zimowym, nie byłoby też potrzeby składowania większych ilości drewna przez dłuższy czas na składnicach przydrożnych w okresie wiosenno-letnim (możliwość deprecjacji surowca oraz zasiedlania kłód przez faunę kambio- i ksylofagów). Lokalizacja większej składnicy drewna umożliwiłaby także wprowadzenie zakazu wjazdu pojazdów odbiorców drewna na teren Puszczy. 18

19 Literatura: Brożek S., Zwydak M Atlas gleb leśnych Polski. CILP, Warszawa. Długosiewicz L., Grzebieniowski W Porównanie wybranych technologii pozyskania drewna pod względem wydajności i kosztów. Inżynieria Rolnicza 8(117). Dudek T Badanie wydajności technologii zrywki drewna w lasach górskich. Część 2. Drzewostany rębne. Technika Rolnicza Ogrodnicza Leśna, nr 4. Dudek T Efektywność wybranych technologii zrywki drewna krótkiego w lasach górskich.technika Rolnicza Ogrodnicza Leśna, nr 2. Duduek Efektywność wybranych technologii zrywki drewna długiego w lasach górskich. Technika Rolnicza Ogrodnicza Leśna, nr 2. Fronczak K Leśne Kompleksy Promocyjne. Las w dziewiętnastu odsłonach. CILP, Warszawa. Gil W Zrywka drewna ciągnikami forwarder w ujęciu kodeksu praktyk pozyskaniowych. Polskie Towarzystwo Leśne, Sylwan, Warszawa,. 7, Gil W Badania porównawcze ciągników rolniczych jako środków zrywkowych w wybranych zakładach usług leśnych. Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej w Krakowie nr 435. Rozprawy z. 316, 128 str. Gil W Materiały do ćwiczeń z przedmiotu Transport Leśny. UR Kraków. Haze M. (red.) Zasady Hodowli Lasu. CILP, Warszawa. Jirikowski W Test żelaznego konia (Typ 2090 Pro) z dźwigiem hydraulicznym. Kraśnicki A Demolują Puszczę. Strony lokalne Gazety Wyborczej Szczecin nr 222, wydanie z dnia 22/09/2010 Wydarzenia, str. 3. Łasica W Mały forwarder ze Szwecji. Portal internetowy Drwal. 19