Szkoła austriacka. Rozwój głównych idei od Mengera do libertarianizmu. Janina Godłów-Legiędź

Transkrypt

1 Szkoła austriacka Rozwój głównych idei od Mengera do libertarianizmu

2 Twórcy kierunku subiektywno-marginalnego C. Menger, W. S. Jevons, L. Walras

3 Prekursorzy J. H. Thünnen, 1826 Alokacja czynników produkcji wg zasady wyrównania produktu krańcowego A. Cournot, 1838 Funkcja popytu Rachunek róŝniczkowy do rozwiązania problemu równowagi monopolu H. Gossen1854 Prawo malejącej uŝyteczności krańcowej

4 Rewolucja marginalna W.S. Jevons, Teoria ekonomii politycznej, 1871 początek szkoły neoklasycznej Carl Menger, Podstawy ekonomii, 1871 początek szkoły austriackiej Leon Walras, Elementy czystej ekonomii, 1874 szkoła matematyczna Niemal równoczesne odkrycie zasady malejącej uŝyteczności krańcowej jako podstawy teorii ekonomicznej.

5 ZałoŜenia metodologiczne 1. Nowe ujęcie przedmiotu ekonomii 2. Indywidualizm, subiektywizm, prymat konsumenta 3. Zasada optymalizacji, znaczenie wielkości krańcowych, akcentowanie ilościowego charakteru zjawisk ekonomicznych, stosowanie matematyki

6 Przedmiot ekonomii Rzadkość dóbr i zasobów i nieograniczoność potrzeb Problem ekonomiczny - to problem racjonalnego wykorzystania danych zasobów. W miejsce klasycznej teorii rozwoju pojawia się statyczna teoria równowagi.

7 Podczas gdy ekonomiści klasyczni badali zmiany takich czynników, jak liczba ludności, zasoby kapitału, poziom techniki, zasoby naturalne marginaliści przyjmują załoŝenie, Ŝe te czynniki są dane. Dana jest określona liczba ludności, o róŝnych potrzebach i zdolnościach produkcyjnych, wyposaŝona w określony zasób gruntów i inne źródła materiałów i surowców, naleŝy znaleźć taki sposób wykorzystania pracy ludzkiej, który maksymalizuje uŝyteczność wytworzonego produktu ( Jevons). Ekonomia to teoria racjonalnego działania. Teoria wyboru. Przedmiotem jest analizy ekonomicznej jest kształtowanie cen i alokacja zasobów przy danej podaŝy czynników produkcji.

8 Indywidualizm, subiektywizm, prymat konsumpcji Zjawiska ekonomiczne mogą być wyjaśnione przez odwołanie się do wiedzy, przekonań, odczuć i oczekiwań jednostek. Szczególnego znaczenia nabiera konsument Rozwój mikroekonomii: teorii zachowania konsumenta i teorii przedsiębiorstwa.

9 Zasada optymalizacji, znaczenie wielkości krańcowych i metod matematycznych Szukając maksymalnych wartości takich zmiennych jak wielkość produkcji, uŝyteczność, zysk stosowano w kaŝdym przypadku tę samą procedurę analityczną poszukiwano maksymalnej wartości określonej funkcji. Rozwiązanie sprowadzało się do zasady zrównania wielkości krańcowych. U podstaw tego rozumowania załoŝenie, Ŝe zachowanie ekonomiczne to zachowania maksymalizujące przy określonych załoŝeniach (prawo malejących przychodów i prawo malejącej uŝyteczności). Szkoła austriacka nie akceptowała metod matematycznych.

10 Szkoła austriacka Carl Menger ZałoŜyciel szkoły austriackiej i współtwórca marginalizmu. Subiektywna teoria wartości Geneza pieniądza naturalny (organiczny) rozwój instytucji społecznych

11 F. Wieser E. Böhm-Bawerk

12 Ludwig Mises Friedrich Hayek

13 Israel M. Kirzner Murray N. Rothbard

14 Friedrich Hayek po polsku

15 Ludwig Mises po polsku

16 W duchu libertariańskim

17 Charakterystyczne idee szkoły austriackiej

18 Do II wojny światowej Indywidualizm i subiektywizm metodologiczny Marginalizm czyli akcentowanie znaczenia zmian wielkości krańcowych. Wpływ uŝyteczności i malejącej uŝyteczności krańcowej na popyt i ceny rynkowe. Akcentowanie znaczenia kosztów alternatywnej decyzji. Rozpatrywanie struktury produkcji jako wyrazu czasowych preferencji konsumentów w powiązaniu z teorią produkcyjności procesów okręŝnych.

19 Późniejszy rozwój ujawnił nowe idee, świadczące o odmienności austriaków od głównego nurtu Rynek i konkurencja jako procesy uczenia się i odkrywania rozproszonej wiedzy. Decyzje jednostek jako autonomiczne akty wyboru podejmowane w sytuacji generalnej niepewności wynikającej z niepełnej informacji i zmieniających się warunków działania. Odrzucenie neoklasycznej statycznej teorii równowagi i zastąpienie jej koncepcją procesu dochodzenia do równowagi rynkowej.

20 Klasyczna a austriacka teoria wartości Co jest podstawą procesu kształtowania wartości i cen: PodaŜ czy popyt? Koszty produkcji czy satysfakcja z konsumpcji?

21 Klasyczna teoria wartości Ujęcie Johna Stuarta Milla

22 Trzy rodzaje dóbr i trzy zasady determinujące cenę c c c q q q O cenie decyduje popyt O cenie decyduje przeciętny koszt produkcji O cenie decyduje najwyŝszy koszt produkcji

23 Zarzuty wobec teorii klasycznej brak jednolitej zasady wysokie koszty poniesione w przeszłości nie muszą prowadzić do wysokich cen

24 Na szczęście, nie ma nic w prawach wartości, co by pozostawało do wyjaśnienia dla współczesnego czy przyszłego pisarza, teoria dotycząca tego zagadnienia jest pełna. ( J.S. Mill, 1848)

25 Nowe rozwiązanie UŜyteczność, a nie poniesiony koszt podstawą ceny. Wartość dóbr nie wynika z pracy zuŝytej na ich wytworzenie, ale ze zdolności tych dóbr do zaspokajania ludzkich potrzeb. Menger odwrócił logikę teorii wartości. To nie praca i inne czynniki produkcji decydują o wartości dóbr finalnych, lecz wartość dóbr finalnych określona przez uŝyteczność decyduje o tym, jaką dochody uzyskują czynniki produkcji. Decyduje popyt i konsument, a nie podaŝ i warunki produkcji.

26 Które zdanie jest zgodne z logiką teorii szkoły austriackiej? X moŝe duŝo zarobić, bo konsumenci są gotowi duŝo płacić za produkowany przez niego produkt. Produkt jest drogi, bo praca pana X niezbędna do jego wytworzenia wymaga wysokiego wynagrodzenia.

27 Perły nie dlatego są cenne, Ŝe ludzie nurkowali, aby je zdobyć, ale ludzie nurkują poszukując ich, bo perły są cenne.

28 Dzieła artysty nie dlatego osiągają wysokie ceny, Ŝe artysta musi być wysoko wynagradzany. Raczej powiemy, Ŝe artysta duŝo zarabia, bo ludzie chcą duŝo płacić za jego dzieła.

29 Zasada maiejącej uŝyteczności krańcowej I prawo Gossena Podstawą wartości jest uŝyteczność krańcowa Wyjaśnienie paradoksu Smitha

30 Dwa aspekty zjawiska wartości Subiektywny, związany z intensywnością potrzeb i ludzkimi doznaniami uŝyteczność Obiektywny związany z warunkami produkcji ilość dóbr

31 Koszt alternatywny Austriacy zastosowali zasadę uŝyteczności do wyjaśnienia wartości wszystkich dóbr i czynników produkcji. Na uŝyteczności oparli takŝe pojęcie kosztu produkcji. Koszt produkcji wyprowadzili z faktu, iŝ czynniki produkcji mają alternatywne zastosowania. Czynnik produkcji wykorzystany do produkcji dobra A mógł być wykorzystany do produkcji dobra B. Utracona uŝyteczność dobra B jest kosztem produkcji dobra A. Tak rozumiany koszt produkcji nazywamy kosztem alternatywnym.

32 Pojęcie i znaczenie kapitału Menger: dobra niŝszych i wyŝszych rzędów Böhm-Bawerk: pierwotne i pochodne czynniki produkcji Struktura produkcji jako wyraz preferencji czasowych konsumentów i produkcyjności procesów okręŝnych Znaczenie oszczędzania i stopy procentowej PienięŜna teoria cyklu koniunkturalnego

33 Stopa procentowa ( Bohm- Bawerk) Ludzie wyŝej cenią dobra teraźniejsze aniŝeli przyszłe. Stopa procentowa rekompensuje zatem rezygnację z dóbr teraźniejszych, która występuje, gdy oszczędzamy.

34 OkręŜne procesy produkcji zwiększają wydajność Dzięki zwiększeniu ilości stadiów produkcji z danej ilości pracy i ziemi moŝna wyprodukować więcej dóbr konsumpcyjnych Wydobywanie przetwarzanie, handel surowców, hurtowy, detaliczny Wcześniejsze późniejsze stadia

35 Spór o racjonalność gospodarki socjalistycznej Mises i Hayek kontra Lange Ludwig Mises Oskar Lange

36 Stanowiska w sporze Mises: bez rynku nie ma cen, a zatem niemoŝliwy jest rachunek ekonomiczny Lange: moŝliwe są dwa rozwiązania 1. Zastosowanie koncepcji równowagi ogólnej szkoły matematycznej 2. Naśladowanie procedury rynkowej przez CUP metoda prób i błędów Hayek: trudności dwojakiego rodzaju 1. Techniczne: jak rozwiązać równania? 2. Merytoryczne: jak posiąść odpowiednią wiedzę?

37 Socjalizm rynkowy Langego Decyzjami kierowników produkcji nie rządzi zasada maksymalizacji zysku, lecz reguły postępowania mające na celu najlepsze zaspokojenie preferencji konsumentów: I. reguła wyboru kombinacji czynników produkcji minimalizującej przeciętny koszt produkcji II. reguła wyboru wielkości produkcji zapewniającej zrównanie kosztu krańcowego z ceną produktu. CUP narzuca parametryczny charakter cen Centralny Urząd Planowania

38 Spór: cytaty NaleŜy wspomnieć, Ŝe taka procedura (wyznaczania cen za pomocą rozwiązania układu równań przypis J.G.L) Ŝadną miarą nie moŝe mieć na celu ustalania cen. Uczyńmy najbardziej sprzyjające załoŝenia dla takiej kalkulacji: załóŝmy, Ŝe przezwycięŝyliśmy wszystkie trudności ze znalezieniem danych, znamy ophelimites róŝnych towarów dla kaŝdej jednostki, wszystkie warunki produkcji wszystkich towarów itd.. To jest właśnie przyjęcie absurdalnej hipotezy. Ale to jeszcze nie wystarcza, aby uczynić rozwiązanie problemu moŝliwym. W przypadku 100 osób i 700 towarów będzie warunków, musimy zatem rozwiązać układ równań. Praktycznie przerasta to moŝliwości analizy algebraicznej, tym bardziej, jeŝeli rozwaŝymy fantastyczną liczbę równań, którą otrzymamy dla czterdziestu milionów ludzi i kilku tysięcy towarów. Wówczas role zostałby zmienione: to nie matematyka pomagałaby ekonomii politycznej, ale ekonomia pomagałaby matematyce. (Pareto, cyt. za Hayek)

39 O. Lange, Maszyna licząca i rynek, 1965 Gdybym pisał dziś na nowo mój artykuł miałbym zadanie o wiele łatwiejsze. Hayekowi odpowiedziałbym: na czym właściwie polega trudność? Dajmy układ równań równoczesnych komputerowi do rozwiązania i wyniki otrzymamy w niecałą sekundę. Proces rynkowy i jego kłopotliwe tâtonnements tonnements okazują się przestarzałe. W gruncie rzeczy moŝna go uznać za swoistą aparaturę obliczeniową ery przedelektronicznej.

40 Hayek, Dwie strony fikcji, 1982 JeŜeli mówimy, Ŝe pewne informacje są dane, tzn. znane to naleŝy zapytać: komu są znane? Są znane tysiącom jednostek w gospodarce rynkowej, ale z tego nie wynika, Ŝe mogą być znane władzy planującej w gospodarce socjalistycznej. WyraŜenie analfabety dana data ciągle powraca u Langego. Wydaje się ono mieć nieodparty urok dla ekonomistów matematycznych, poniewaŝ fałszywie zapewnia ich, Ŝe wiedzą to, czego nie wiedzą... Na pomieszaniu podtrzymywanym przez ten pleonazm oparte jest całe obalenie dowodu Misesa przez Langego. (Hayek, Two Pages Fiction..., 1982)

41 Rola sporu w rozwoju poglądów Hayeka Argumentacja epistemologiczna: Rynek jako proces uczenia się i odkrywania wiedzy. Krytyczny stosunek do ekonomii matematycznej i neoklasycznej ekonomia austriacka jako heterodoksja.

42 Znaczenie szkoły austriackiej Wkład do teorii: wartości, kapitału, cyklu koniunkturalnego, pieniądza Obrona wolnego rynku: rynek jako system warunkujący wolność jednostki i racjonalne gospodarowanie znaczenie mechanizmu cenowego Argumentacja epistemologiczna Funkcja alokacyjna i dystrybucyjna cen Wolność negatywna i sprawiedliwość komutatywna

43 Wolność negatywna i pozytywna Wolność negatywna niezaleŝność od arbitralnej woli kogoś innego (wolność od przymusu personalnego, a nie przymusu wynikającego z praw przyrody, braku środków do Ŝycia). Zakłada odpowiedzialność jednostki za jej los. WiąŜe się z koncepcją sprawiedliwości komutatywnej. Wolność pozytywna prawo do zaspokojenia potrzeb na elementarnym poziomie ( zawiera w sobie postulat sprawiedliwości, równości i powszechnego dobrobytu). Związana z koncepcją sprawiedliwości dystrybutywnej.

44 Zwycięstwo Hayeka

45 Libertarianizm Dwaj uczniowie I. M. Kirzner i M. N. Rothbard reprezentują postawę skrajnie leseferystyczną. Aby odciąć się od amerykańskiego liberalizmu, który przyswoił sobie wiele elementów interwencjonizmu państwowego i zamanifestować swa wierność skrajnie wolnościowym ideałom, uczniowie Misesa uŝywają terminu libertarianizm. Libertarianie nie tylko odrzucają ekonomiczną ingerencję państwa, ale są pełni wrogości do państwa w ogóle, a szczególnie państwa amerykańskiego. Zdaniem Rothbarda problemy współczesności takie, jak ubóstwo, zanieczyszczenie środowiska, naduŝycia władzy moŝna rozwiązać realizując bez ograniczeń logikę systemu rynkowego

46 Rothbard o państwie Rothbard patrzy na historię i człowieka z perspektywy nieustannego konfliktu między wolnością a władzą reprezentowaną przez instytucje państwowe i kościelne, między pokojową, produktywną jednostką, a państwem uzurpującym sobie prawo do jej produktów. Państwo przywłaszczyło sobie monopolistyczną władzę do uświęconego prawem kidnapingu i nazwało to poborem do wojska; tak jak uzyskało monopol na zalegalizowany rabunek i nazywa to opodatkowaniem.

47 Libertarianizm to bezwarunkowa wierność ideom Wolności jednostki Ograniczonego rządu (nieingerencji państwa w gospodarkę)

48 Co moŝe oznaczać równość? Równość wobec prawa Prawo do równych dochodów c Prawo do równości szans q Tylko z tym zgadza się zwolennik libertarianizmu Jego realizacja wymagałaby nierównego traktowania ludzi Jego pełna realizacja oznaczałaby, ze piękni są oszpecani, uroczy krępowani, inteligentni poddawani praniu mózgu

49 Stosunek libertarian do wybranych kwestii społecznych i ekonomicznych: rasizmu, edukacji, religii, ubezpieczeń

50 Problem rasizmu Rasizm to poszukiwanie automatycznego szacunku (raczej pseudoszacunku) dla samego siebie (Ayn Rand). Krytyka rasowych i płciowych kryteriów jako przejawów dyskryminacji (konflikty na tle kwot rasowych)

51 Rozdział państwa i kościoła jako warunek wolności sumienia Państwo nie moŝe ingerować w sprawy sumienia jednostki Usunięcie religii z Ŝycia politycznego zwiększa harmonię społeczną Konkurencja wzmacnia religie i kościoły Przedsiębiorstwa przywykłe do subwencji, czy taryf stają się słabe i niekonkurencyjne, podobnie dzieje się z kościołami, synagogami, meczetami, czy innymi świątyniami, (Boaz, s. 145).

52 Ubezpieczenia zdrowotne Medyczne rachunki oszczędnościowe (nieopodatkowane) Ubezpieczenie z wysoki udziałem własnym na wypadek katastrof (prawdziwe ubezpieczenieporównanie z ubezpieczeniem samochodu) Kalkulacja: Składka 2200 zamiast 5200, 3000 na indywidualnym rachunku medycznym. Pracownik oszczędza, jeŝeli jego wydatki na zdrowie są mniejsze niŝ 3000 (94% rodzin am.) stanowiłoby to motywację do zdrowego stylu Ŝycia.

53 Państwo dobrobytu - problem biedy - rodzina Podwójna pułapka: płace minimalne i licencje na wykonywanie zawodu, z jednej strony, a programy socjalne jako sposób na przetrwanie z drugiej łatwość uzaleŝnienia Aby nie znaleźć się poniŝej poziomu ubóstwa naleŝy 1. Skończyć szkołę, 2. Nie zajść w ciąŝę, 3. Znaleźć pracę Tymczasem w systemie państwa dobrobytu są reguły, które utrudniają spełnienie powyŝszych warunków

54 Wartości rodzinne Dopóki państwo sprzyjać będzie młodym niepracującym kobietom mającym dzieci bez ojców, liczba nieślubnych dzieci będzie duŝa ( 68% wśród czarnych, 23% wśród białych) Programy socjalne niszczą więzi rodzinne, odpowiedzialność wynikająca z więzów rodzinnych przenoszona jest na państwo

55 Libertarianie nie uwaŝają, Ŝe państwo powinno popierać tradycyjne formy rodziny, ale powinno zaprzestać destrukcyjnego oddziaływania na rodzinę MałŜeństwo jest dobrowolną umową, która dla wielu ma religijne znaczenie. NaleŜy powrócić do koncepcji małŝeństwa jako kontraktu cywilnego lub aktu religijnego Pary powinny mieć prawo do spisywania własnych umów, a sądy powinny je respektować.

56 Literatura: H. Landreth, D. Colander, Historia myśli ekonomicznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s M. Blaug, Teoria ekonomii. Ujęcie retrospektywne, Wydawnictwo Naukowe PWn, Warszawa 2000, s D. Boaz, Libertarianizm, Zysk i S-k, Poznań J. Godłów-Legiędź, Liberalizm. Od ekonomii klasycznej do transformacji, Absolwent, Łódź 2001, s

57 Szkoła matematyczna Koncepcja równowagi ogólnej

58

59 System Walrasa - załoŝenia ilość dóbr wytwarzanych w gospodarce wynosi n pi oznacza cenę, qi ilość i- tego dobra; liczba usług produkcyjnych wynosi m Pj oznacza cenę, Qj produkcyjnej ilość j-tej usługi

60 System Walrasa - równania 1. Równania popytu na dobra qi = fi ( p1,..., pn ; P1,...Pm) (i = 1,...n) 2. Równania kosztów. Aby system był w równowadze cena kaŝdego dobra musi równać się kosztowi wytworzenia. Pi = Σ aji Pj ( i = 1,..., n ) 3. Współczynniki substytucji technicznej aji = fji(p,...,p) ( i = 1,...,n; j = 1,..., m )

61 4. PodaŜ usług produkcyjnych Qj = fj (p1,...pn; Pj,...Pm) ( j = 1,..., m ) 5. Warunki równowagi na rynkach usług produkcyjnych Qj = Σajiqi ( j = 1,..., m ) 6. Dobro obrachunkowe ( numeraire ) pn = 1

62