Pytania semantyki filozoficznej: (i) jaki mechanizm ustala/stabilizuje semantyczne własności słów? (ii) dzięki czemu słowa coś znaczą?

Transkrypt

1 Pytania semantyki filozoficznej: (i) jaki mechanizm ustala/stabilizuje semantyczne własności słów? (ii) dzięki czemu słowa coś znaczą?

2 Pytania semantyki filozoficznej: (i) jaki mechanizm ustala/stabilizuje semantyczne własności słów? (ii) dzięki czemu słowa coś znaczą? Zadanie semantyki językoznawczej: ustalić własności semantyczne słów należących do danego języka etnicznego

3 Pytania semantyki filozoficznej: (i) jaki mechanizm ustala/stabilizuje semantyczne własności słów? (ii) dzięki czemu słowa coś znaczą? Zadanie semantyki językoznawczej: ustalić własności semantyczne słów należących do danego języka etnicznego Paul H. Grice podaje interesującą odpowiedź na pytanie (ii). znaczenie naturalne / znaczenie non-naturalne znaczenie mówiącego / znaczenie językowe

4 (a) (b) Unoszący się dym znaczy, że w pobliżu pali się ogień. Wysypka na ciele pacjenta znaczy, że jest on chory na odrę.

5 (a) (b) (c) (d) Unoszący się dym znaczy, że w pobliżu pali się ogień. Wysypka na ciele pacjenta znaczy, że jest on chory na odrę. Trzy uderzenia dzwonka autobusowego znaczą, że w autobusie nie ma wolnych miejsc. Uwaga wygłoszona za pomocą zdania Kowalski nie może żyć bez swojej starej jędzy znaczy, że Kowalski stale potrzebuje wsparcia swojej małżonki.

6 (a) (b) (c) (d) Unoszący się dym znaczy, że w pobliżu pali się ogień. Wysypka na ciele pacjenta znaczy, że jest on chory na odrę. Trzy uderzenia dzwonka autobusowego znaczą, że w autobusie nie ma wolnych miejsc. Uwaga wygłoszona za pomocą zdania Kowalski nie może żyć bez swojej starej jędzy znaczy, że Kowalski stale potrzebuje wsparcia swojej małżonki. (a) & (b) znaczenie naturalne (c) & (d) znaczenie non-naturalne

7 (a) (b) (c) (d) Unoszący się dym znaczy, że w pobliżu pali się ogień. Wysypka na ciele pacjenta znaczy, że jest on chory na odrę. Trzy uderzenia dzwonka autobusowego znaczą, że w autobusie nie ma wolnych miejsc. Uwaga wygłoszona za pomocą zdania Kowalski nie może żyć bez swojej starej jędzy znaczy, że Kowalski stale potrzebuje wsparcia swojej małżonki. (a) & (b) znaczenie naturalne (c) & (d) znaczenie non-naturalne znaki naturalne / znaki non-naturalne

8 ZNACZENIE JĘZYKOWE = to, co okaz słowa S znaczy w języku J ze względu na swój typ (1) ZNACZENIE MÓWIĄCEGO = to, co mówiący M, wypowiadając okaz słowa S, ma na myśli (2) INTENCJA KOMUNIKACYJNA = intencja komunikacyjna, z jaką M wypowiada okaz słowa S

9 ad (2) M musi mieć intencję wzbudzenia u odbiorcy pewnego przekonania za pomocą x. Musi też mieć intencję, aby jego wypowiedź została rozpoznana jako sformułowana z taką właśnie intencją. Intencje te nie są jednak niezależne od siebie. Intencją M jest to, aby rozpoznanie, o którym mowa, odegrało istotną rolę w wywołaniu wchodzącego w grę przekonania. Jeśli tak nie jest, coś musiało pójść nie tak ze spełnieniem intencji, którą ma M. 1 Możemy powiedzieć, że A znaczy NN coś za pomocą x jest z grubsza rzecz biorąc równoważne A wypowiada x z intencją wzbudzenia pewnego przekonania dzięki rozpoznaniu tej intencji. (Sformułowanie to zdaje się zawierać paradoks samoodniesienia, ale w rzeczywistości tak nie jest.) 2 1 Grice 1957: Ibid.: 384.

10 ad (2) M znaczy coś za pomocą wypowiedzenia x jest prawdziwe zawsze i tylko wtedy, gdy dla pewnego odbiorcy S, M wypowiedział x z intencją, by: [1] wywołać u S określoną reakcję r [2] S myślał (rozpoznał), że M ma intencję [1] [3] S spełnił intencję [1] na podstawie tego, że spełnił intencję [2]. 3 3 Grice 1969: 151.

11 ad (2) Dygresja: psychologia potoczna i właściwe jej wyjaśnienia działań

12 ad (2) Dygresja: psychologia potoczna i właściwe jej wyjaśnienia działań przekonania i pragnienia jako składniki umysłu wyposażone we własności przyczynowe i semantyczne

13 ad (2) Dygresja: psychologia potoczna i właściwe jej wyjaśnienia działań przekonania i pragnienia jako składniki umysłu wyposażone we własności przyczynowe i semantyczne

14 ad (2) Dygresja: psychologia potoczna i właściwe jej wyjaśnienia działań przekonania i pragnienia jako składniki umysłu wyposażone we własności przyczynowe i semantyczne Intencje komunikacyjne są szczególnym przypadkiem pragnień.

15 ZNACZENIE JĘZYKOWE = to, co okaz słowa S znaczy w języku J ze względu na swój typ (1) ZNACZENIE MÓWIĄCEGO = to, co mówiący M, wypowiadając okaz słowa S, ma na myśli (2) INTENCJA KOMUNIKACYJNA = intencja komunikacyjna, z jaką M wypowiada okaz słowa S

16 ad (1) Wyjściowa idea: słowa są konwencjonalnymi narzędziami komunikacji.

17 ad (1) Wyjściowa idea: słowa są konwencjonalnymi narzędziami komunikacji. Działanie a wykonane w okolicznościach C jest konwencjonalnym sposobem na wykonanie czynności D w społeczności G zawsze i tylko wtedy, gdy: i. członkowie G są wzajemne przekonani, że jeśli kiedykolwiek jeden z nich wykona działanie a w okolicznościach C, to wykonuje czynność D, oraz ii. działanie a uchodzi za wykonanie czynności D tylko dlatego, że członkowie G mają takie wzajemne przekonanie. 4 4 Zob. Bach i Harnish 1979: 109 oraz 121.

18 ad (1) Wyjściowa idea: słowa są konwencjonalnymi narzędziami komunikacji. Działanie a wykonane w okolicznościach C jest konwencjonalnym sposobem na wykonanie czynności D w społeczności G zawsze i tylko wtedy, gdy: i. członkowie G są wzajemne przekonani, że jeśli kiedykolwiek jeden z nich wykona działanie a w okolicznościach C, to wykonuje czynność D, oraz ii. działanie a uchodzi za wykonanie czynności D tylko dlatego, że członkowie G mają takie wzajemne przekonanie. 5 D czynność komunikacyjna, czyli znaczenie mówiącego a wypowiedzenie słowa S 5 Zob. Bach i Harnish 1979: 109 oraz 121.

19 Teoria implikatury sytuacja problemowa zastana przez Grice'a: teza o wieloznaczności versus teorie semantyczne Russella i Fregego

20 Teoria implikatury sytuacja problemowa zastana przez Grice'a: teza o wieloznaczności versus teorie semantyczne Russella i Fregego (1) Jan jest filozofem i ma prawo jazdy. (2) Jan wsiadł na motor i odjechał w siną dal. (3) Jan spadł z dachu i złamał nogę.

21 Teoria implikatury sytuacja problemowa zastana przez Grice'a: teza o wieloznaczności versus teorie semantyczne Russella i Fregego (1) Jan jest filozofem i ma prawo jazdy. (2) Jan wsiadł na motor i odjechał w siną dal. (3) Jan spadł z dachu i złamał nogę. znaczenie wypowiedzi: pierwotne (= semantycznie określone warunki prawdziwości) wtórne (= pragmatycznie określona implikatura)

22 (4) A i B rozmawiają o problemach Jana: A: Biedny Jan! Jak można mu pomóc? B: Piotr jest zięciem prezesa Kwiatkowskiego!

23 (4) A i B rozmawiają o problemach Jana: A: Biedny Jan! Jak można mu pomóc? B: Piotr jest zięciem prezesa Kwiatkowskiego! To, co semantycznie wynika ze zdania wypowiedzianego przez B: Prezes Kwiatkowski jest teściem Piotra. Piotr nie jest kawalerem.

24 (4) A i B rozmawiają o problemach Jana: A: Biedny Jan! Jak można mu pomóc? B: Piotr jest zięciem prezesa Kwiatkowskiego! To, co semantycznie wynika ze zdania wypowiedzianego przez B: Prezes Kwiatkowski jest teściem Piotra. Piotr nie jest kawalerem. To, co konwersacyjnie wynika ze stwierdzenia B: Można poprosić Piotra, by wstawił się za Janem u prezesa Kwiatkowskiego.

25 (4) A i B rozmawiają o problemach Jana: A: Biedny Jan! Jak można mu pomóc? B: Piotr jest zięciem prezesa Kwiatkowskiego! To, co semantycznie wynika ze zdania wypowiedzianego przez B: Prezes Kwiatkowski jest teściem Piotra. Piotr nie jest kawalerem. To, co konwersacyjnie wynika ze stwierdzenia B: Można poprosić Piotra, by wstawił się za Janem u prezesa Kwiatkowskiego. (5) A i B rozmawiają o karierze Piotra: A: Ciekawe dlaczego Piotr tak szybko awansował? B: Piotr jest zięciem prezesa Kwiatkowskiego!

26 implikatury są: zależne od kontekstu

27 implikatury są: zależne od kontekstu wywnioskowane, a nie odkodowane

28 implikatury są: zależne od kontekstu wywnioskowane, a nie odkodowane odwoływalne

29 implikatury są: zależne od kontekstu wywnioskowane, a nie odkodowane odwoływalne nie mają wpływu na warunki prawdziwości wypowiedzi ( wypowiedź fałszywa a nadużycie)

30 ZASADA WSPÓŁPRACY Mów tak, aby twój wkład do wymiany zdań, w której uczestniczysz, był taki, jak tego się aktualnie oczekuje.

31 ZASADA WSPÓŁPRACY Mów tak, aby twój wkład do wymiany zdań, w której uczestniczysz, był taki, jak tego się aktualnie oczekuje. Zasady (maksymy) konwersacyjne: 1. ilości 2. jakości 3. stosunku (relacji, relewancji) 4. sposobu

32 Wystąpienie implikowania konwersacyjnego musi być stwierdzalne w toku rozumowania, jeśli bowiem jest ono tylko intuicyjnie wyczuwane, to o ile intuicji tej nie można zastąpić rozumowaniem, implikowanie (o ile w ogóle wystąpiło) nie ma charakteru konwersacyjnego: jest implikowaniem konwencjonalnym. Uświadamiając sobie, że wystąpiło pewne określone implikowanie konwersacyjne, słuchacz uwzględnia następujące dane: (1) konwencjonalne znaczenie użytych słów oraz tożsamość odpowiednich denotatów; (2) Zasadę Współpracy i jej maksymy; (3) kontekst językowy i pozajęzykowy wypowiedzi; (4) inne elementy założonej wiedzy; (5) fakt (lub domniemanie), że wszystko, o czym mowa w punktach poprzednich, jest dostępne obu partnerom, oraz że obaj wiedzą lub zakładają, że tak właśnie jest Grice 1980: 103.

33 WORKING-OUT SCHEMA Ogólny schemat wydobywania implikowań konwersacyjnych można opisać jak następuje: Powiedział, że p; nie ma powodu przypuszczać, że nie przestrzega maksym, a co najmniej samej Zasady Współpracy; nie uczyniłby tego, gdyby nie sądził, że q; wie (i wie, że ja wiem, że on wie), że potrafię uświadomić sobie, iż założenie, że on sądzi, że q, jest potrzebne; nie zrobił niczego, by zapobiec memu pomyśleniu, że q; zatem chce, abym sądził, że q, a co najmniej nie ma nic przeciwko temu, bym tak sądził; przeto implikował, że q. 7 7 Ibid.

34 Grupa A: Sytuacje, w których nie naruszono żadnej zasady, albo przynajmniej nic wyraźnie nie wskazuje na naruszenie jakiejś zasady. (6) A: Mam ochotę na pizzę! B: Tuż za rogiem jest restauracja.

35 Grupa B: Sytuacje, w których pewne zasady zostały naruszone ze względu na konflikt z innymi. (7) A: Gdzie mieszka Janek? B: Gdzieś na południu Polski.

36 Grupa C: Sytuacje, w których pewna zasada jest naruszona na poziomie znaczenia pierwotnego, ale jest tak dlatego, że mówiący przestrzega tej zasady (lub przynajmniej zasady współpracy jako takiej) na poziomie tego, co konwersacyjnie implikowane. C1. Naruszenia zasady ilości: (8) Profesor pisze opinię o studencie X: Pan X regularnie uczęszczał na moje seminarium i posługiwał się poprawną polszczyzną.

37 Grupa C: Sytuacje, w których pewna zasada jest naruszona na poziomie znaczenia pierwotnego, ale jest tak dlatego, że mówiący przestrzega tej zasady (lub przynajmniej zasady współpracy jako takiej) na poziomie tego, co konwersacyjnie implikowane. C1. Naruszenia zasady ilości: (8) Profesor pisze opinię o studencie X: Pan X regularnie uczęszczał na moje seminarium i posługiwał się poprawną polszczyzną. (9) A: Maria mnie kocha! B: Kocha lub nie kocha.

38 Grupa C: Sytuacje, w których pewna zasada jest naruszona na poziomie znaczenia pierwotnego, ale jest tak dlatego, że mówiący przestrzega tej zasady (lub przynajmniej zasady współpracy jako takiej) na poziomie tego, co konwersacyjnie implikowane. C1. Naruszenia zasady ilości: (8) Profesor pisze opinię o studencie X: Pan X regularnie uczęszczał na moje seminarium i posługiwał się poprawną polszczyzną. (9) A: Maria mnie kocha! B: Kocha lub nie kocha. (10) Jarosław Kaczyński: Jeśli ktoś ma pieniądze, to skądś je ma.

39 Grupa C: Sytuacje, w których pewna zasada jest naruszona na poziomie znaczenia pierwotnego, ale jest tak dlatego, że mówiący przestrzega tej zasady (lub przynajmniej zasady współpracy jako takiej) na poziomie tego, co konwersacyjnie implikowane. C1. Naruszenia zasady ilości: (8) Profesor pisze opinię o studencie X: Pan X regularnie uczęszczał na moje seminarium i posługiwał się poprawną polszczyzną. (9) A: Maria mnie kocha! B: Kocha lub nie kocha. (10) Jarosław Kaczyński: Jeśli ktoś ma pieniądze, to skądś je ma. (11) A: Czy babcia już zdrowa? B: Zdrowa i bardzo ciekawa, co u ciebie.

40 C2. Naruszenia zasady jakości: (12) A: Teheran jest stolicą Turcji. B: Jasne, a Moskwa jest stolicą Francji.

41 C2. Naruszenia zasady jakości: (12) A: Teheran jest stolicą Turcji. B: Jasne, a Moskwa jest stolicą Francji. np. hiperbole: (13) Joanna Szczypińska: Platforma Obywatelska nie ma programu wyborczego. (14) Wszystkie ładne dziewczyny kochają marynarzy. (15) Ten stek jest surowy.

42 C2. Naruszenia zasady jakości: (12) A: Teheran jest stolicą Turcji. B: Jasne, a Moskwa jest stolicą Francji. np. hiperbole: (13) Joanna Szczypińska: Platforma Obywatelska nie ma programu wyborczego. (14) Wszystkie ładne dziewczyny kochają marynarzy. (15) Ten stek jest surowy. np. metafory: (16) Muchy brzęczały, a prelegent szczęśliwie dopłynął do drugiego brzegu swojego referatu.

43 C3. Naruszenia zasady stosunku: (17) A: Jasiu, czy ty mnie jeszcze kochasz? B: Ładną pogodę dziś mamy!

44 C3. Naruszenia zasady stosunku: (17) A: Jasiu, czy ty mnie jeszcze kochasz? B: Ładną pogodę dziś mamy! (18) A: Pójdziemy do kina? B: Jestem dziś bardzo zmęczona.

45 C3. Naruszenia zasady stosunku: (17) A: Jasiu, czy ty mnie jeszcze kochasz? B: Ładną pogodę dziś mamy! (18) A: Pójdziemy do kina? B: Jestem dziś bardzo zmęczona. C4. Wielosłowie i rozwlekłość: (19) A: Co Anna zatańczyła? B: Wykonała serię ruchów charakterystycznych dla mazura.

46 inne przykłady: implikatury skalarne: (20) Marek ma trzy córki.

47 inne przykłady: implikatury skalarne: (20) Marek ma trzy córki. implikatury uogólnione (to rodzaj implikatur konwersacyjnych): (21) Niektórzy studenci zdali egzamin. (22) Wczoraj widziałem Jana, jak wychodził z kina z pewną kobietą.

48 inne przykłady: implikatury skalarne: (20) Marek ma trzy córki. implikatury uogólnione (to rodzaj implikatur konwersacyjnych): (21) Niektórzy studenci zdali egzamin. (22) Wczoraj widziałem Jana, jak wychodził z kina z pewną kobietą. implikatury konwencjonalne (czyli nie konwersacyjne) (23) Jan jest bogatym, choć uczciwym człowiekiem.