STRATEGIA ROZWOJU MIASTA BIŁGORAJ NA LATA

Transkrypt

1 STRATEGIA ROZWOJU MIASTA BIŁGORAJ NA LATA BIŁGORAJ 2007

2 2

3 3 SPIS TREŚCI 1. Wstęp Diagnoza stanu wyjściowego Analiza uwarunkowań zewnętrznych rozwoju miasta Analiza uwarunkowań wewnętrznych miasta Rys historyczny oraz ogólne informacje o mieście Przestrzeń i środowisko Środowisko naturalne Środowisko kulturowe zagospodarowanie przestrzenne oraz strefy funkcjonalne w mieście Społeczeństwo Demografia Wiek i struktura wykształcenia mieszkańców Gospodarstwa domowe oraz źródła ich utrzymania Warunki mieszkaniowe Lokalny rynek pracy Poziom bezrobocia i jego struktura Gospodarka Poziom rozwoju przedsiębiorczości Atrakcyjność inwestycyjna miasta Sektor turystyki Infrastruktura techniczna Infrastruktura transportowa i komunikacyjna Gospodarka wodno-ściekowa Gospodarka odpadami komunalnymi Infrastruktura elektroenergetyczna i gazowa... 31

4 4 Infrastruktura telekomunikacyjna Infrastruktura społeczna Infrastruktura edukacyjna Infrastruktura sportowa Infrastruktura kultury Infrastruktura ochrony zdrowia i pomocy społecznej Infrastruktura i zakres udzielanej pomocy społecznej Jakość rządzenia w mieście Analiza zdolności inwestycyjnej miasta Jakość kapitału społecznego w mieście Praktyka planowania strategicznego i promowania miasta Analiza SWOT Wizja strategicznego rozwoju miasta PoŜądany stan rozwoju miasta Misja oraz cele strategii Misja strategii Cele strategiczne Cele operacyjne oraz kierunki działań System wdraŝania i finansowania Strategii Środki niezbędne na realizację strategii Źródła finansowania strategii System monitorowania i oceny realizacji strategii Załącznik 1. Podsumowanie rezultatów procesu konsultacji społecznych Załącznik 2. Wieloletni plan inwestycyjny Załącznik 3. Zadania o znaczeniu priorytetowym... 70

5 5 1. WSTĘP Strategia rozwoju gminy miejskiej Biłgoraj jest kluczowym elementem planowania rozwoju lokalnego. Jest to dokument, którego celem jest wskazanie wizji oraz strategicznych kierunków rozwoju miasta. Strategia jest podstawowym instrumentem długofalowego zarządzania gminą miejską. Pozwala na zapewnienie ciągłości i trwałości w poczynaniach władz miasta, niezaleŝnie od zmieniających się uwarunkowań politycznych. Strategia umoŝliwia równieŝ efektywne gospodarowanie własnymi zasobami, takimi jak: środowisko kulturowe i przyrodnicze, zasoby ludzkie, infrastruktura czy teŝ środki finansowe. Dobrze zorganizowany proces opracowania strategii umoŝliwia zaangaŝowanie władz lokalnych oraz mieszkańców miasta w planowanie swojej przyszłości. Uwzględnienie zgłaszanych opinii i pomysłów pozwala na wypracowanie strategii, z którą społeczność lokalna będzie się utoŝsamiała, co stanowi niezbędny warunek jej skutecznej realizacji. Konieczność posiadania aktualnej strategii rozwoju miasta podyktowana jest nie tylko względami praktycznymi dobrego rządzenia, ale równieŝ wynika z uregulowań prawnych, zawartych między innymi w ustawie o samorządzie gminnym i ustawie o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, w której strategie gmin i powiatów zostały zaliczone obok strategii rozwoju kraju, strategii sektorowych oraz strategii wojewódzkich do kluczowych dokumentów planistycznych, na podstawie których powinna być prowadzona polityka rozwoju kraju 1. Strategia rozwoju miasta stanowi równieŝ formalną podstawę do przygotowania i oceny wniosków o finansowanie zadań ze źródeł zewnętrznych (krajowych i zagranicznych). ZałoŜono, Ŝe zaktualizowana strategia będzie dokumentem średniookresowym, a okres jej realizacji przypadnie na lata Przyjęcie takiego horyzontu czasowego jest zgodne z zaleceniami planistycznymi oraz pozwala na dostosowanie strategii do wymogów wynikających z obowiązującej perspektywy finansowej Unii Europejskiej Z uwagi na dość długi okres obowiązywania strategii, przyjęto, Ŝe musi to być dokument uniwersalny, koncentrujący się na rozwiązaniu najwaŝniejszych problemów rozwojowych miasta i jego mieszkańców. Znowelizowana strategia składa się z trzech zasadniczych części: diagnozy strategicznej, w której poddano analizie główne obszary rozwoju społeczno-gospodarczego miasta, z uwzględnieniem uwarunkowań 1 Art. 9 ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, Dz. U. Nr 227, poz. 1658

6 6 wewnętrznych (tj. słabych i mocnych stron miasta) oraz zewnętrznych (tj. moŝliwych szans i zagroŝeń rozwoju miasta), wizji strategicznej oraz głównych kierunków rozwoju miasta, uwzględniających jego specyfikę i zewnętrzne warunki jego funkcjonowania, systemu realizacyjnego strategii, w tym ram finansowych oraz wykazu projektów kluczowych ujętych w formie załącznika jako wieloletni plan inwestycyjny (WPI). Przy opracowaniu niniejszej strategii przyjęto model ekspercko-partycypacyjny, polegający na moŝliwie szerokim udziale władz i społeczności lokalnej w pracach nad strategią, przy jednoczesnym zaangaŝowaniu ekspertów zewnętrznych, odpowiadających między innymi za zorganizowanie procesu konsultacji społecznych oraz przygotowanie końcowej wersji dokumentu. Prace nad aktualizacją strategii trwały nieco ponad cztery miesiące i obejmowały następujące etapy: analizę obowiązujących w mieście dokumentów o charakterze strategicznym, w tym strategii rozwoju miasta przyjętej w 2001 roku, przygotowanie diagnozy stanu wyjściowego, czyli opisu sytuacji społecznogospodarczej miasta wraz z elementami analizy strategicznej, konsultacje społeczne, słuŝące między innymi weryfikacji analizy strategicznej oraz wypracowaniu wizji rozwoju miasta, identyfikację kluczowych zadań i projektów przyczyniających się do realizacji strategii, przygotowanie ostatecznej wersji strategii oraz jej zatwierdzenie przez Radę Miasta. Bazę do opracowania niniejszego dokumentu stanowiła poprzednia wersja strategii z 2001 roku. Dokument ten i stopień jego realizacji stanowił punkt wyjścia do dalszych prac analitycznych. Ponadto, niniejsza wersja bazuje na innych dokumentach planistycznych, które z mocy prawa zostały opracowane na przestrzeni ostatnich sześciu lat. Chodzi tu głównie o dokumenty związane z ochroną środowiska (program ochrony środowiska, plan gospodarki odpadami) i polityką społeczną (strategią rozwiązywania problemów społecznych). WaŜnym źródłem informacji były równieŝ dane statystyczne, uzyskane głównie z Banku Danych Regionalnych oraz wyniki Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku. Przy opracowaniu części diagnostycznej wykorzystano równieŝ wyniki badań ankietowych, przeprowadzonych w trakcie organizowania procesu konsultacji społecznych. 2. DIAGNOZA STANU WYJŚCIOWEGO Zaprezentowana poniŝej diagnoza stanu wyjściowego obejmuje szczegółową analizę uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych rozwoju miasta. Do czynników zewnętrznych mogących w istotny sposób wpłynąć na rozwój miasta zaliczono

7 7 postępujące procesy integracyjne i globalizacyjne w Europie oraz takie zjawiska jak rozwój społeczeństwa informacyjnego czy niekorzystnie kształtujące się w regionie i kraju trendy demograficzne. Oceny czynników wewnętrznych rozwoju miasta dokonano w sześciu najwaŝniejszych obszarach rozwoju społeczno-gospodarczego, zwracając szczególną uwagę na powiązanie analizowanych obszarów z przyjętym w strategii systemem monitorowania. Analiza SWOT jest podsumowaniem przeprowadzonych badań analitycznych i stanowi podstawę do sformułowania diagnozy strategicznej, która z kolei słuŝy do określenia właściwej wizji i strategii rozwoju miasta ANALIZA UWARUNKOWAŃ ZEWNĘTRZNYCH ROZWOJU MIASTA NaleŜy przypuszczać, Ŝe rozwój miasta Biłgoraj, podobnie jak zdecydowanej większości ośrodków miejskich w Polsce, będzie mocno uzaleŝniony od szeregu czynników zewnętrznych. Niektóre z nich będą miały pozytywny wpływ na rozwój miasta, natomiast inne mogą w sposób istotny powodować ograniczenia jego rozwoju. W niniejszej analizie zaprezentowano krótką charakterystykę najwaŝniejszych pozytywnych i negatywnych zjawisk, które mogą mieć wpływ na rozwój miasta. Od uświadomienia sobie znaczenia tych zjawisk zaleŝy w duŝej mierze poprawność sformułowania diagnozy i strategicznej wizji rozwoju miasta. Do głównych czynników zewnętrznych, mogących pozytywnie wpłynąć na rozwój miasta, naleŝy z pewnością zaliczyć: Postępujące procesy integracyjne w Unii Europejskiej, dokonujące się w wymiarze przestrzennym, społecznym i gospodarczym. Z licznych analiz oceniających moŝliwy wpływ procesów integracyjnych na rozwój Lubelszczyzny wynika, Ŝe w dłuŝszej perspektywie czasu naleŝy spodziewać się szeregu pozytywnych zjawisk związanych z modernizacją gospodarki i infrastruktury technicznej, napływem inwestycji i nowych technologii, rozwojem nowych form zatrudnienia, a takŝe poprawą poziomu wykształcenia i jakości Ŝycia mieszkańców regionu. NaleŜy przypuszczać, Ŝe równieŝ miasto Biłgoraj będzie objęte częścią pozytywnych procesów rozwojowych zachodzących na obszarze Polski i województwa lubelskiego. Transfer do regionu znacznych środków finansowych związanych z realizacją przez Polskę programów współfinansowanych z Unii Europejskiej. Szacuje się, Ŝe w latach łączny napływ środków z UE do województwa lubelskiego moŝe wynieść nawet 5 mld euro. Około 60% tych środków (3 mld euro) będzie pochodzić z programów realizowanych w ramach unijnej polityki spójności, natomiast pozostała kwota (2 mld euro) będzie dostępna w ramach wdraŝania w województwie lubelskim instrumentów Wspólnej Polityki Rolnej (w tym tych związanych z rozwojem obszarów wiejskich oraz płatnościami bezpośrednimi dla rolników). Od wielkości i efektywności wykorzystania tych środków będzie między innymi

8 8 w duŝej mierze zaleŝał rozwój społeczności lokalnych, w tym równieŝ miasta Biłgoraj. Zwiększająca się rola miast w realizacji polityki spójności Unii Europejskiej. Unia Europejska przywiązuje coraz większą wagę do rozwoju ośrodków miejskich w Europie. Znalazło to swoje odzwierciedlenie w Strategicznych Wytycznych Wspólnoty na lata , w których bardzo mocno podkreślono postulat uwzględniający wymiar miejski w krajowych i regionalnych programach operacyjnych. Innym waŝnym dokumentem traktującym priorytetowo rozwój ośrodków miejskich na poziomie Unii Europejskiej jest komunikat Komisji Europejskiej na temat roli miast i aglomeracji w odniesieniu do wzrostu i zatrudnienia w regionach. 2 W dokumencie tym uznano miasta za główne ośrodki zrównowaŝonego rozwoju na poziomie regionalnym oraz wskazano na najwaŝniejsze kierunki działań w zakresie rozwoju miast w Europie. Wśród priorytetowych kierunków działań wskazano między innymi na: 1. Poprawę atrakcyjności miast (komunikacja, dostęp do infrastruktury i usług), 2. Wsparcie systemu innowacji i przedsiębiorczości, 3. Zwiększenie ilości miejsc pracy (poprzez poprawę szans zatrudnienia oraz zwiększenie poziomu wykształcenia i wiedzy mieszkańców), 4. Ograniczenie zróŝnicowań wewnątrzmiejskich (poprzez poprawę bezpieczeństwa i lepszą integrację społeczną), 5. Lepsze zarządzanie oraz rozwój współpracy między ośrodkami miejskimi. Znaczenie miasta Biłgoraj w krajowej i regionalnej polityce przestrzennej. Zgodnie z krajową koncepcją przestrzennego zagospodarowania kraju, Biłgoraj naleŝy do miast małych o liczbie mieszkańców mieszczącej się w przedziale od 10 do 100 tys. osób. Jest jednym z ponad 300 ośrodków miejskich w kraju pełniących waŝne funkcje powiatowe (m.in. w zakresie usług biznesu, administracji, edukacji i ochrony zdrowia). W regionalnej sieci osadniczej Biłgoraj jest miastem średnim o dobrze rozwiniętych 2 Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego: Polityka spójności i miasta rola miast i aglomeracji w odniesieniu do wzrostu i zatrudnienia w regionach, lipiec 2006.

9 9 funkcjach regionalnych, przyczyniających się do prowadzenia zrównowaŝonej polityki rozwoju całego województwa 3. Rozwój społeczeństwa informacyjnego i moŝliwości z tym związanych. Przewiduje się, Ŝe w ciągu najbliŝszych lat nastąpi szybki rozwój technologii informacyjnych i komunikacyjnych, przyczyniający się do ich powszechnego wykorzystania przez coraz szersze kręgi społeczeństwa. Łatwy dostęp do informacji i wiedzy stanowi obecnie fundament rozwoju i moŝe stać się waŝnym czynnikiem zmierzającym do wyrównywania szans rozwojowych i osiągania większej spójności wewnątrz regionu. Wraz z upowszechnianiem się infrastruktury komunikacji elektronicznej moŝliwy będzie stopniowy rozwój róŝnych form zatrudnienia oraz samokształcenia mieszkańców. Powszechny dostęp do technik informacyjnych oraz szerokopasmowego Internetu będzie z pewnością przyczyniał się do zwiększenia atrakcyjności obszaru i ograniczał występujące w województwie problemy społeczne i gospodarcze, takie jak: bezrobocie, ubóstwo, wykluczenie społeczne, itd. Szans dla miasta naleŝy przede wszystkim upatrywać w realizacji projektu kluczowego w ramach Programu Rozwoju Polski Wschodniej Sieć szerokopasmowa Polski Wschodniej. Rosnące znaczenie walorów przyrodniczych i kulturowych w rozwoju róŝnych form turystyki. W ciągu najbliŝszych lat turystyka będzie stanowiła jedną z najszybciej rozwijających się branŝ zarówno w Europie jak i w Polsce 4. Rynek usług turystycznych będzie w duŝej mierze kształtowany przez kompleksowe produkty turystyczne, które w duŝym stopniu oparte będą na lokalnych walorach przyrodniczych i kulturowych. Biorąc pod uwagę bogate dziedzictwo przyrodnicze i kulturowe Lubelszczyzny, wydaje się, Ŝe wiele gmin z regionu będzie miało duŝe moŝliwości włączenia się w ogólnokrajowy proces rozwoju i świadczenia usług turystycznych. Dotyczy to równieŝ miasta Biłgoraj, które leŝąc w bezpośredniej strefie oddziaływania Roztocza, będzie mogło rozwijać szereg funkcji usługowych na rzecz całego obszaru. Do negatywnych czynników zewnętrznych, mogących ograniczyć moŝliwości rozwojowe miasta Biłgoraj naleŝy zaliczyć: Peryferyjne połoŝenie województwa lubelskiego i stan infrastruktury drogowej. Jest to niewątpliwie jeden z głównych czynników hamujących rozwój poszczególnych miast i gmin Lubelszczyzny. Bez usprawnienia sieci komunikacyjnej całego województwa i poprawy infrastruktury drogowej wewnątrz regionu trudno będzie planować działania strategiczne na poziomie lokalnym w zakresie przyciągania inwestycji i rozwoju nowych usług rynkowych. Dla miasta Biłgoraj najwaŝniejszą inwestycją w zakresie poprawy dostępności komunikacyjnej powinna być modernizacja drogi 3 Program rozwoju i rewitalizacji miast dla województwa lubelskiego, Biuro Planowania Przestrzennego Lublinie, Lublin Strategia rozwoju turystyki na lata , Warszawa, czerwiec 2005

10 10 nr 835 (szczególnie na odcinku Lublin-Biłgoraj oraz Biłgoraj Tarnogród Sieniawa Przeworsk). Narastająca emigracja ludzi młodych za granicę. Coraz szerszy dostęp do europejskiego rynku pracy, połączony z brakiem realnych moŝliwości zatrudnienia w miejscu zamieszkania, powoduje Ŝe coraz więcej młodych i dobrze wykształconych ludzi z regionu decyduje się na szukanie pracy poza granicami kraju. Proces ten zaczyna juŝ negatywnie wpływać na regionalny rynek pracy oraz sytuację gospodarczą w regionie, ograniczając szanse rozwojowe województwa i poszczególnych jednostek samorządowych. Ponadto, w wymiarze lokalnym, dalsze utrzymywanie się zjawisk emigracyjnych moŝe prowadzić do wyludniania się miast i obszarów wiejskich i zachwiania funkcjonowania podstawowych struktur społecznokulturowych w wielu miejscowościach Lubelszczyzny. Niedostosowanie środków unijnych do potrzeb inwestycyjnych większości samorządów lokalnych w regionie. Ryzyko takie jest coraz bardziej realne w związku z zobowiązaniem się Polski do przeznaczenia co najmniej 60% środków z Unii Europejskiej na realizację celów tzw. Strategii Lizbońskiej, koncentrującej się przede wszystkim na rozwiązywaniu problemów ogólnoeuropejskich, zaś w niewielkim stopniu uwzględniającej potrzeby rozwojowe samorządów lokalnych. Takie podejście moŝe doprowadzić do sytuacji, w której tylko niewielki odsetek samorządów lokalnych będzie mógł uzyskać wsparcie na modernizację swojej podstawowej infrastruktury, zaś zdecydowana większość będzie musiała rozłoŝyć w czasie zaplanowane inwestycje, co z pewnością ograniczy ich konkurencyjność i zdolność do inwestowania w inne obszary rozwoju ANALIZA UWARUNKOWAŃ WEWNĘTRZNYCH MIASTA Analiza uwarunkowań wewnętrznych rozwoju miasta została dokonana w sześciu podstawowych kategoriach, obejmujących takie zagadnienia jak: przestrzeń i środowisko, sfera społeczna i gospodarcza, infrastruktura techniczna i społeczna oraz zdolność instytucjonalna miasta do efektywnego rządzenia. Analizę oparto na najbardziej aktualnych danych statystycznych, starając się opisywać zachodzące trendy i zjawiska w układzie graficznym na przestrzeni ostatnich lat. Wiele zaprezentowanych danych porównano ze średnimi wartościami w województwie i kraju. Takie podejście pozwala na ukazanie pozycji konkurencyjnej jednostki i jest przydatne w procesie monitorowania rozwoju miasta w kolejnych latach.

11 RYS HISTORYCZNY ORAZ OGÓLNE INFORMACJE O MIEŚCIE Miasto Biłgoraj było zakładane na terenach leśnych i bagiennych, które generalnie nie sprzyjały osadnictwu. Akcję osiedleńczą rozpoczęli na tym terenie przedstawiciele wpływowego rodu szlacheckiego Gorajskich z Małopolski. Akt lokacyjny miasta Biłgoraj został wydany we Lwowie 11 września 1578 roku. Po otrzymaniu dokumentu lokacyjnego Adam Gorajski wybrał wzgórze na lewym brzegu Łady tworząc miasto. Chcąc zachęcić przybyszów Adam Gorajski i jego następcy uzyskali szereg przywilejów dla mieszczan. Ze względu na słabe i nieurodzajne gleby miasto od początku swego istnienia przejawiało charakter ośrodka handlowo rzemieślniczego, róŝniąc się tym od innych podobnych wielkością miast Lubelszczyzny, które jak Hrubieszów czy Tomaszów miały charakter typowo rolniczy. Łatwość pozyskania miejscowych surowców przyczyniła się do rozwoju sitarstwa, z którego miasto było znane szeroko w kraju, a takŝe w róŝnym czasie daleko poza jego granicami. Zdominowanie miasta przez jedną grupę zawodową sitarzy wytworzyło jego pewną odrębność kulturową przejawiającą się w zwyczajach, ubiorach, stylu Ŝycia i bycie materialnym. Obecnie Biłgoraj zajmuje obszar 21 km 2. Jest siedzibą gminy miejskiej oraz wiejskiej, a takŝe miastem powiatowym. Powiat biłgorajski zlokalizowany jest w południowozachodniej części województwa, a samo miasto znajduje się w środkowej części powiatu. Miasto zamieszkuje nieco ponad 27 tys. osób, co stanowi 1,2% ludności województwa. W regionalnej sieci osadniczej Biłgoraj zaliczany jest do miast średnich.

12 12 Mapa 1. Sieć osadnicza oraz powiązania komunikacyjne miasta i okolic Generalnie miasto cechuje się dobrą dostępnością komunikacyjną. Biłgoraj leŝy na skrzyŝowaniu dróg wojewódzkich przebiegających w kierunkach północ-południe (droga nr 835: Lublin Wysokie Biłgoraj Sieniawa Przeworsk Kańczuga Dynów Grabownica Starzeńska) i wschód-zachód (droga nr 858: Nisko Zarzecze Biłgoraj Zwierzyniec - Szczebrzeszyn). Biłgoraj znajduje się w odległości około 80 km od Lublina, 232 od Warszawy, 77 km od polsko-ukraińskiego przejścia drogowego w Hrebennem i 113 km od przejścia drogowego w Medyce. W bliskiej odległości przebiega Linia Hutnicza Szerokotorowa (LHS) relacji Zamość - Stalowa Wola Kraków Katowice, łącząca kraje byłego ZSRR z Górnym Śląskiem.

13 PRZESTRZEŃ I ŚRODOWISKO ŚRODOWISKO NATURALNE Biłgoraj zlokalizowany jest na Równinie Biłgorajskiej, która jest częścią Kotliny Sandomierskiej. Na terenie miasta występuje wysoki poziom wód gruntowych, ogranicza on przydatność terenów pod zabudowę, zwłaszcza w dolinach rzecznych. Występuje tu takŝe dobrze rozwinięta sieć rzeczna oraz akweny wody stojącej w północno-wschodniej i południowo-wschodniej części miasta. Na rzece Osie, na terenie osiedla Bojary, w północno-wschodniej części miasta znajduje się rekreacyjno-sportowy zalew, a w południowo-wschodniej części miasta kompleks stawów RóŜnówka. W dolinie Białej Łady zachowały się fragmenty starorzeczy oraz pozostałości młyna (w rejonie ul. Gen. Sikorskiego). Niewielkie spadki głównych rzek, powodują powstawanie meandrów w piaszczystym lub torfowym podłoŝu. Na kilku odcinkach Biała Łada ma sztucznie ukształtowany bieg. Część terenów miasta wchodzi w skład sieci ekologicznej Natura Na obszarze prawie 260 ha ustanowiono ostoję ptasią Puszcza Solska (nr PLB060008). Bliskość terenów o wysokich walorach przyrodniczych, w połączeniu z bogatym środowiskiem kulturowym, wpływa korzystnie na atrakcyjność turystyczną Biłgoraja i moŝe być waŝnym atutem w zwiększaniu konkurencyjności miasta.

14 14 Mapa 2. Walory przyrodnicze i krajobrazowe miasta Biłgoraj ŚRODOWISKO KULTUROWE O historii i bogatym dziedzictwie kulturowym miasta świadczą liczne zabytki. Na terenie Biłgoraja zarejestrowanych jest wiele zabytków architektury i kultury. Wśród nich moŝna wyróŝnić: zespoły urbanistyczne (pozostałości zagrody młynarskiej przy ul. Czerwonego KrzyŜa oraz pozostałości parku dworskiego przy ul. Włosiankarskiej wraz z oczkiem wodnym (tzw. "Małpi Gaj"), zespoły dworskie i folwarczne (np. dworek z początku XX w., dawniej siedziba magistratu),

15 15 Fotografia 1. Budynek Zagrody Sitarskiej (fot. Jerzy Cabaj) obiekty sakralne (reprezentowane przede wszystkim przez Zespoły Kościołów Parafialnych wśród nich późnobarokowy kościół p.w. Trójcy Świętej Wniebowzięcia NMP z pierwszej połowy XVIII w.; kościół pod wezwaniem Św. Jerzego z drugiej połowy XVIII w.; pofranciszkański zespół klasztorny kościół z początku XX w. p.w. Św. Marii Magdaleny, klasztor, dzwonnica, kaplica w miejscu objawienia Św. Marii Magdaleny), miejsca pamięci (12 pomników w tym m.in. KrzyŜ w miejscu egzekucji 64 partyzantów na Rapach Droga Straceń, KrzyŜ poświęcony ofiarom UB i NKWD przy ulicy Poprzecznej, KrzyŜ Katyński upamiętniający polskich oficerów zamordowanych przez NKWD, obelisk poświęcony Ŝołnierzom AK i BCh, pomnik Ŝołnierzy polskich walczących podczas II wojny światowej i 5 cmentarzy z licznymi zabytkowymi nagrobkami). Fotografia 2. Kościół p.w. Trójcy Świętej Wniebowzięcia NMP (fot. Jerzy Cabaj)

16 16 Niektóre z zabytków znajdują się w złym stanie materialnym i wymagają pilnych prac konserwatorsko-remontowych. Poprawa stanu i wyglądu zewnętrznego najwaŝniejszych obiektów zabytkowych powinna stać się z jednym z podstawowych kierunków działań w zakresie rozwoju turystyki i rekreacji na terenie miasta. ZAGOSPODAROWANIE PRZESTRZENNE ORAZ STREFY FUNKCJONALNE W MIEŚCIE Układ przestrzenny Biłgoraja, z licznymi terenami zielonymi i rekreacyjnymi stanowi waŝny element atrakcyjności miasta. Ponad połowę obszaru miasta stanowią uŝytki zielone, w tym: około 450 ha to łąki i pastwiska, 160 ha to lasy i ponad 50 ha obejmują parki, zieleńce i tereny zieleni osiedlowej. Tereny zabudowane i przeznaczone pod zabudowę stanowią około 35% powierzchni miasta. Mapa 3. Obszary funkcjonalno-przestrzenne miasta Biłgoraj W okresie międzywojennym zabudowa miasta koncentrowała się wokół rynku. W mieście znajdowało się tylko pięć okazałych budowli murowanych: piętrowy ratusz w rynku, dwa kościoły, synagoga i elektrownia. Obecnie zabudowa

17 17 skoncentrowana jest we wschodniej części miasta i rozciągnięta południkowo. W części północno-wschodniej oraz wzdłuŝ wschodniej i południowo-wschodniej granicy znajdują się lasy. Część terenów po zachodniej stronie Czarnej Łady zajmują łąki i uŝytki rolne (zabudowa koncentruje się wzdłuŝ ul. Polnej, Krzeszowskiej, Al. Jana Pawła II oraz w Osiedlu Stefana Batorego). Tereny wzdłuŝ ul. Krzeszowskiej oraz w północnej części os. Piaski i wschodniej części os. Roztocze zajmują obiekty przemysłowe oraz magazynowoskładowe. Działają tu jedne z największych przedsiębiorstw biłgorajskich: POL-SKONE i Model Opakowania. W południowej strefie miasta wzdłuŝ ulicy Krzeszowskiej (na 36 ha), działa ponad 13 przedsiębiorstw, w tym m.in.: Black Red White, Zakłady Dziewiarskie MEWA, Mostostal Met sp. z.o.o. WzdłuŜ trasy dawnej kolejki wąskotorowej, a takŝe w okolicach ul. Poniatowskiego w Os. Sitarska oraz przy Białej Ładzie w Os. Bojary znajdują się ogródki działkowe o powierzchni ponad 32 ha. Dodatkowo tereny zielone miasta wzbogacone są o 6,5 ha powierzchni Parku RóŜnówka oraz o sześć zieleńców w mieście (o powierzchni 3 ha) SPOŁECZEŃSTWO DEMOGRAFIA Na koniec października 2007 roku liczba ludności miasta kształtowała się na poziomie 27,1 tys. osób i od 2004 wykazuje niewielką tendencję wzrostową. Długoterminowe prognozy demograficzne wskazują na dalszy lekki wzrost liczby ludności. Przewiduje się, Ŝe do 2015 roku liczba mieszkańców miasta wzrośnie do około 27,3 tys. osób. Wykres 1. Liczba ludności zameldowanej w mieście Biłgoraj Źródło: Dane Urzędu Miasta Biłgoraj

18 18 Wzrost liczby ludności spowodowany jest głównie dodatnim przyrostem naturalnym. W roku 2006 saldo migracji stanowiło -42 osoby, natomiast przyrost naturalny wynosił 108 osób. Niestety nie ma oficjalnych danych mówiących o emigracji zarobkowej mieszkańców za granicę. Ocenia się, Ŝe zjawisko to jest powszechne i moŝe dotyczyć nawet 3% mieszkańców miasta. Wykres 2. Przyrost naturalny i migracje w mieście Biłgoraj Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US WIEK I STRUKTURA WYKSZTAŁCENIA MIESZKAŃCÓW Ludność miasta cechuje korzystna struktura wiekowa (lepsza niŝ w województwie i kraju). Struktura wieku wskazuje na niski udział osób w wieku poprodukcyjnym (powyŝej 59 lat dla kobiet i 64 lat dla męŝczyzn). Odsetek osób w tym wieku wynosi 11,5%, podczas gdy średnia dla województwa wynosi nieco ponad 16%. Odsetek ludności w wieku produkcyjnym wynosi w mieście 66,5% (o 4,2 punktu procentowego więcej niŝ średnio w województwie). Wykres 3. Udział ludności wg ekonomicznych grup wieku w % ludności ogółem Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US

19 19 Korzystna struktura wiekowa wpływa pozytywnie na wskaźnik obciąŝenia demograficznego, liczonego jako liczba osób w wieku nieprodukcyjnym przypadających na 100 osób w wieku produkcyjnym. Obecnie wskaźnik ten dla miasta wynosi 50,5 osób i jest niŝszy o 5,4 niŝ w kraju i o 10,1 niŝ w województwie (60,6). NiŜsza wartość tego wskaźnika wskazuje na lepsze warunki funkcjonowania lokalnej gospodarki oraz mniejsze obciąŝenie socjalne (w tym równieŝ dla budŝetu miasta). Wykształcenie ludności jest wskaźnikiem w duŝym stopniu obrazującym potencjał miasta do rozwoju, zmiany struktury lokalnej gospodarki oraz aktywność społeczną i ekonomiczną mieszkańców. W Biłgoraju notuje się wyŝszy poziom wykształcenia niŝ średnie wartości dla kraju i województwa. Prawie 13% ludności z wykształceniem wyŝszym koresponduje z 8,4% w kraju i 8% w województwie. Wykształceniem średnim legitymuje się 40% mieszkańców miasta, przy wartościach 24% w kraju i 23,2% w województwie. Odsetek osób o najniŝszym poziomie wykształcenia jest równieŝ korzystny. Jedynie ok. 2% mieszkańców nie ma wykształcenia nawet na poziomie ukończonej szkoły podstawowej (przy 3% dla kraju i 4,5% dla województwa). Wykres 4. Struktura wykształcenia ludności miasta Biłgoraj Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US Mając na uwadze wyzwania związane z budowaniem gospodarki opartej na wiedzy, podnoszenie poziomu wykształcenia i kwalifikacji mieszkańców (w tym w systemie kształcenia ustawicznego) powinno być nadal jednym z priorytetowych działań władz miasta.

20 20 GOSPODARSTWA DOMOWE ORAZ ŹRÓDŁA ICH UTRZYMANIA Ogółem w mieście jest 8,5 tys. gospodarstw domowych, z których przewaŝająca część (prawie 75%) to gospodarstwa jednorodzinne. Ponad 45% gospodarstw utrzymuje się ze źródeł zarobkowych (zatrudnienie, praca na własny rachunek, praca w gospodarstwie rolnym). Natomiast pozostała część gospodarstw domowych (54%) utrzymuje się głównie z emerytur, rent i zasiłków społecznych. Wykres 5. Gospodarstwa domowe wg źródeł utrzymania Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US Nie ma dokładnych danych mówiących o poziomie dochodów mieszkańców miasta Biłgoraja. MoŜna jedynie przypuszczać, Ŝe są one porównywalne lub nieco wyŝsze niŝ średnio w powiecie (2 108 zł na koniec 2006 roku) i województwie (2 180 zł) i nieco niŝsze niŝ w kraju (2 507 zł). WARUNKI MIESZKANIOWE Administracyjnie Biłgoraj jest podzielony na 12 osiedli, na terenie których znajduje się ogółem 153 bloki mieszkalne z około 4,2 tys. mieszkań. Rokrocznie w mieście przybywa średnio 50 mieszkań indywidualnych. Tylko w roku 2006 ich liczba zwiększyła się o 59 mieszkań (ponad 6,7 tys. m 2 powierzchni uŝytkowej). W tym samym roku do uŝytku oddano 57 budynków mieszkalnych o powierzchni uŝytkowej wynoszącej ponad 6,6 tys. m 2 o łącznej kubaturze 38 tys. m 3.

21 21 Wykres 6. Liczba mieszkań oddanych do uŝytku Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US W celu realizacji ustawowych zadań związanych z zaspokajaniem potrzeb mieszkaniowych, miasto Biłgoraj w październiku 1997 r. powołało jednoosobową spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością pod nazwą Towarzystwo Budownictwa Społecznego (TBS). Jedynym udziałowcem w spółce jest Gmina Miasto Biłgoraj. Towarzystwo Budownictwa Społecznego buduje mieszkania na wynajem dzięki wniesionym w aporcie gruntom przez wspólnika, preferencyjnym kredytom udzielanym przez Krajowy Fundusz Mieszkaniowy zaciągany w Banku Gospodarstwa Krajowego oraz partycypacjom od przyszłych najemców. W latach TBS wybudowało 3 budynki mieszkalne wielorodzinne o łącznej liczbie 75 mieszkań. W roku 2008 planowane jest zakończenie realizacji dwóch budynków mieszkalnych przy ul. Łąkowej w Biłgoraju o łącznej liczbie 60 mieszkań. W roku 2009 planowane jest rozpoczęcie inwestycji budowy ok. 50 mieszkań przy ul. Włosiankarskiej natomiast do 2015 roku planuje się budowę jeszcze około 150 mieszkań. Wyrazem zaangaŝowania miasta w budownictwo społeczne jest przekazywanie spółce w formie aportu kolejnych terenów pod budowę budynków mieszkalnych. Prawie wszystkie budynki wyposaŝone są w infrastrukturę wodno-kanalizacyjną i ciepłowniczą. Niestety tylko niecałe 40% posiada dostęp do sieci gazowej.

22 22 Wykres 7. Liczba mieszkań wyposaŝonych w niezbędną infrastrukturę sanitarno-ciepłowniczą Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US LOKALNY RYNEK PRACY Na koniec 2006 roku liczba pracujących w mieście kształtowała się na poziomie osób. Stosunkowo niewielka liczba pracujących wynika między innymi z faktu, Ŝe obecnie obowiązująca statystyka nie obejmuje osób pracujących w firmach mikro (zatrudniających do 9 osób), a takich na terenie miasta jest zdecydowana większość. Wykres 8. Liczba pracujących w latach Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US Korzystnie kształtuje się struktura pracujących w mieście, która moŝe świadczyć o pozytywnych zmianach restrukturyzacyjnych w lokalnej gospodarce. AŜ 45% osób pracuje w sektorze przemysłowym, zaś 20% zatrudnionych jest w sektorze usług

23 23 rynkowych. W najbliŝszych latach naleŝy dąŝyć do dalszego rozwoju miejsc pracy w mieście głównie w sektorze usług rynkowych i produkcji przemysłowej. Wykres 9. Liczba zatrudnionych w podziale na sektory Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US POZIOM BEZROBOCIA I JEGO STRUKTURA Na koniec czerwca 2007 roku liczba bezrobotnych w mieście wynosiła osoby, z czego 56% stanowiły kobiety. Od kilku lat liczba bezrobotnych w mieście (podobnie jak w powiecie i województwie) systematycznie spada. W porównaniu z grudniem 2006 liczba bezrobotnych w mieście spadła o 14 punktów procentowych. Stopa bezrobocia w powiecie biłgorajskim (na dzień 30 sierpnia 2007 roku) wyniosła 9,4%, w województwie lubelskim 13,1%, natomiast w kraju 12%. W województwie lubelskim tylko grodzki powiat lubelski miał niŝsza stopę bezrobocia (9,3%). Wykres 10. Liczba bezrobotnych w mieście Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US

24 24 Nie ma dokładnych danych mówiących o strukturze bezrobocia w mieście. Generalnie wśród osób bezrobotnych dominują osoby słabo wykształcone i stosunkowo młode (od 18 do 44 roku Ŝycia). Obserwowany spadek bezrobocia wynika nie tylko z coraz lepszej koniunktury gospodarczej w powiecie i mieście, ale równieŝ jest rezultatem emigracji młodych ludzi za granicę. Aby utrzymać spadające bezrobocie oraz powstrzymać proces emigracji młodych ludzi za granicę naleŝy między innymi zadbać o lepsze warunki kształcenia zawodowego młodzieŝy i stworzenie lepszej oferty zatrudnieniowej, m.in. poprzez wszechstronny rozwój przedsiębiorczości w mieście GOSPODARKA Profil gospodarczy miasta Biłgoraj kształtowany jest w duŝym stopniu przez dobrze rozwinięty przemysł, sektor usługowy oraz rzemiosło. Obecnie Biłgoraj jest waŝnym ośrodkiem przemysłowym. Na terenie miasta działa bądź ma swoją siedzibę kilka duŝych zakładów produkcyjnych, w tym: Black Red White (jeden z większych producentów mebli w kraju), Model Opakowania sp. z.o.o. (produkcja opakowań z tektury falistej), POL-SKONE (produkcja okien i drzwi), Zakłady Dziewiarskie MEWA" S.A. (produkcja bielizny), Mostostal-Met sp. z.o.o. (produkcja wyrobów metalowych). Ponadto na terenie miasta funkcjonuje wiele mniejszych przedsiębiorstw przemysłowych (głównie reprezentujących przemysł spoŝywczy i lekki). Biłgoraj jest teŝ waŝnym ośrodkiem usługowym. Oprócz wypełniania waŝnych funkcji miasta powiatowego w sferze administracji, edukacji i ochrony zdrowia, miasto posiada dobrze rozwiniętą sieć handlową reprezentowaną przez większość funkcjonujących w kraju sieci sklepów. Większość obiektów handlowych zlokalizowana jest wzdłuŝ głównych ulic miasta tj. Tadeusza Kościuszki, Nadstawnej, Gen. Komorowskiego, Bohaterów Monte Cassino i Tarnogrodzkiej. POZIOM ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI Na koniec 2006 roku na terenie miasta funkcjonowały podmioty gospodarcze zarejestrowane w systemie REGON, w tym prawie 80% to osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Tzw. wskaźnik przedsiębiorczości, liczony liczbą zarejestrowanych podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców, wynosi 106,5 i jest prawie dwa razy wyŝszy niŝ średnia dla województwa (68 podmiotów) i nieco wyŝszy niŝ w kraju (95 podmiotów).

25 25 Wykres 11. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US Najliczniej reprezentowaną dziedziną działalności przedsiębiorstw jest handel i naprawy, w której działa 1118 podmiotów gospodarczych (prawie 40% firm). W sekcji K (obsługa nieruchomości oraz usługi na rzecz biznesu) działają 323 jednostki, zaś w transporcie i łączności (sekcja I) podmiotów. W sekcji H (hotele i restauracje) działa tylko 69 podmiotów, co moŝe świadczyć o ciągle słabo rozwiniętej bazie gastronomiczno-noclegowej w mieście. Wykres 12. Podmioty gospodarki narodowej wg sekcji PKD Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US

26 26 ATRAKCYJNOŚĆ INWESTYCYJNA MIASTA O poziomie atrakcyjności inwestycyjnej miasta świadczy między innymi obecność inwestorów zagranicznych. Na koniec 2006 roku na terenie miasta działało 2 spółki z udziałem kapitału zagranicznego. Liczba ta jest mniejsza niŝ w innych miastach województwa 5, ale renoma i profil działających spółek świadczą o stosunkowo dobrej pozycji konkurencyjnej miasta w zakresie przyciągania inwestycji zewnętrznych. Wysoka atrakcyjność inwestycyjna miasta wynika między innymi z dostępności terenów inwestycyjnych oraz prowadzenia przez władze miasta aktywnej polityki proinwestycyjnej. Na terenie miasta znajduje się łącznie ok. 115 ha, które w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego zostały przeznaczone jako tereny pod przyszłe inwestycje przemysłowe i handlowo usługowe. Około 35 ha znajduje się w południowej części miasta a pozostałe w północnej. Dokładną powierzchnię oraz lokalizację tych terenów uściśli miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, który jest obecnie w trakcie opracowywania. Ponadto na podstawie Uchwały Nr XV/120/07 Rady Miasta Biłgoraj z dnia 31 sierpnia 2007 roku oferowane są ulgi podatkowe dla przedsiębiorstw spoza branŝy handlowej i pośrednictwa finansowego, o ile w ciągu roku stworzą nowe miejsca pracy. Warunki otrzymania ulg podatkowych określa wspomniana uchwała rady miasta. WaŜną rolę w tworzeniu sprzyjającego klimatu dla przyciągania inwestycji i rozwoju przedsiębiorczości w mieście pełnią instytucje otoczenia biznesu, reprezentowane głównie przez banki, stowarzyszenia gospodarcze oraz agencje rozwoju lokalnego. Na szczególną uwagę w tym zakresie zasługuje działalność Biłgorajskiej Agencji Rozwoju Regionalnego, która oferuje szereg instrumentów wspierania przedsiębiorczości, w tym: Fundusz Poręczeń Kredytowych, Inkubator Przedsiębiorczości, Lokalne Centrum Informacji i Obsługi Biznesu. SEKTOR TURYSTYKI Rozwój sektora turystyki moŝe być jedną z form wzmacniania lokalnej gospodarki i tworzenia nowych miejsc pracy. Liczne walory przyrodnicze i kulturowe stanowią dobrą podstawę do rozwoju róŝnych form turystyki w mieście. Biłgoraj jest dobrą bazą wypadową na Roztocze i Puszczę Solską, co sprawia, Ŝe kaŝdego roku miasto jest odwiedzane przez coraz liczniejsze grono turystów. W granicach Osiedla Bojary znajduje się rekreacyjny zalew, zaś w samym w centrum 5 Na przykład na koniec 2006 roku w Puławach funkcjonowało 18 spółek z kapitałem zagranicznym, w Zamościu 36, zaś w Chełmie 39.

27 27 miasta, przy ul. Nadstawnej 32, znajduje się skansen "Zagroda sitarska". Równocześnie planowana jest budowa duŝego centrum rekreacyjnego: Miasteczko Kultur Wschodnich, które swoim stylem i architekturą ma nawiązywać do XIXwiecznego Biłgoraja (planuje się tutaj wybudowanie parku wodnego, duŝej hali sportowej i wielu innych obiektów rekreacyjnych). Biłgoraj jest takŝe waŝnym węzłem szlaków turystycznych (2 pieszych i 6 rowerowych). Przez teren miasta lub w jego pobliŝu przebiegają między innymi: Szlak Roztoczański do Zwierzyńca, Puszczański do Górecka Kościelnego, Białej Łady (Biłgoraj śelebsko Bidaczów Stary), "Wzgórze Polak Pogranicze regionów", Dawnych Rzemiosł Ludowych, szlak wzdłuŝ trasy dawnej kolejki wąskotorowej, Szlak im. Józefa Złotkiewicza do Tarnogrodu oraz niebieski szlak rowerowy do Osuch im. Tadeusza Iwanowskiego. Niestety, pomimo bogatych walorów przyrodniczych i kulturowych, miasto wciąŝ postrzegane jest jako obszar mało atrakcyjny i przyjazny dla turystów. Do głównych czynników ograniczających rozwój sektora turystyki w mieście naleŝy zaliczyć: dość niski poziom podstawowej infrastruktury, w tym przede wszystkim bazy gastronomicznej i noclegowej, niezbędnej do stworzenia kompleksowej oferty turystycznej i zapewnienia zadawalającej jakości usług (5 obiektów zbiorowego zakwaterowania, jeden ośrodek szkoleniowy oraz 49 obiektów gastronomicznych), generalnie zbyt mała aktywność miasta w zakresie promowania swoich walorów turystycznych i wynikająca z tego ciągle niska liczba turystów zagranicznych odwiedzających miasto (485 turystów zagranicznych, którym udzielono w roku 2006 łącznie noclegów), brak atrakcyjnej oferty turystycznej zdolnej przyciągnąć i zatrzymać na dłuŝej turystów, w tym unikatowych produktów turystycznych, INFRASTRUKTURA TECHNICZNA WyposaŜenie miasta w podstawową infrastrukturę techniczną decyduje w duŝym stopniu o jakości Ŝycia mieszkańców i wpływa na atrakcyjność inwestycyjną miasta. PoniŜej dokonano krótkiej analizy głównych elementów składowych infrastruktury technicznej w mieście. INFRASTRUKTURA TRANSPORTOWA I KOMUNIKACYJNA Biłgoraj jest węzłem dwóch dróg wojewódzkich: drogi nr 835 i drogi nr 858. W odległości około 5 km na południe od granic miasta z drogą wojewódzką nr 835 łączy się droga wojewódzka nr 853, łącząca Biłgoraj z Tomaszowem Lubelskim.

28 28 W północnej części miasta przebiegają dwie linie kolejowe na wspólnym torowisku: linia normalnotorowa oraz Linia Hutnicza Szerokotorowa. Przy ul. Dworcowej zlokalizowany jest dworzec kolejowy wraz z urządzeniami obsługi technicznej i handlowej. Linie kolejowe krzyŝują się z drogami w jednym poziomie, za wyjątkiem drogi wojewódzkiej nr 835, która przebiega wiaduktem nad liniami kolejowymi. Miasto posiada połączenie kolejowe m.in. z Zamościem, Stalową Wolą, Wrocławiem, Katowicami i Krakowem. Lokalny oddział PKS (dworzec znajduje się przy ul. Bohaterów Monte Cassino) obsługuje bezpośrednie połączenia m.in. z Chełmem, Zamościem, Lublinem, Warszawą, Krakowem, Rzeszowem i Łodzią. Układ ulic centrum miasta jest otwarty i praktycznie niezmieniony w porównaniu do stanu z początku istnienia miasta. Na koniec 2006 roku sieć wszystkich ulic w mieście liczyła łącznie 82,6 km, przy czym większość ma utwardzoną nawierzchnię. Podstawowy układ drogowy miasta składa się z dwóch ciągów podłuŝnych zbiegających się w południowej części miasta (układ przypominający literę Y ) poprzecinanych drogami w układzie poprzecznym. W obrębie układu podstawowego odbywa się prawie cały ruch tranzytowy wykorzystujący drogi wojewódzkie. Pod względem technicznym (szerokości w liniach rozgraniczających, szerokości jezdni) zadowalające parametry ma jedynie Al. Jana Pawła II, przebiegająca częściowo w przekroju drogowym a częściowo w ulicznym. Pozostałe podstawowe ciągi drogowe, ukształtowane historycznie mają gorsze parametry techniczne. Drogi układu podstawowego oprócz funkcji tranzytowych pełnią rolę bezpośredniej obsługi terenów intensywnie zagospodarowanych, czego szczególnym przykładem jest ulica T. Kościuszki, będąca skupiskiem róŝnego rodzaju usług, a tym samym generatorem kolizji (ruchu pieszego, parkowania, zaopatrzenia itp.). Z punktu widzenia sprawności i bezpieczeństwa ruchu jest to sytuacja niekorzystna. Drogowy układ uzupełniający pełni przede wszystkim funkcję obsługi obszarów przyległych. Obecnie prowadzonych jest szereg inwestycji mających na celu usprawnienie funkcjonującego układu komunikacyjnego oraz odciąŝenie głównych ciągów tranzytowych. Są to przede wszystkim odcinki naleŝące do kategorii dróg powiatowych: Al. 400 Lecia, ul. 11 Listopada i ul. Poniatowskiego. Miasto nie posiada pełnej obwodnicy. Ruch tranzytowy odbywa się po ulicach: Lubelskiej, Zamojskiej, Długiej, Bohaterów Monte Cassino, Al. Jana Pawła II i Krzeszowskiej. W najbliŝszym czasie ma powstać część północna obwodnicy, biegnąca od ul. Zamojskiej na Rapach do Al. Jana Pawła II, oraz część południowa biegnąca wzdłuŝ Al. Jana Pawła II do ul. Motorowej. Parametry techniczne i uŝytkowe większości dróg nie odpowiadają wymaganym standardom. Wiele odcinków dróg nie posiada dostatecznej nośności bardzo

29 29 waŝnego parametru technicznego przy obecnym stałym wzroście przewozu towarów transportem kołowym. Rocznie z budŝetu miasta wydaje się około 10% środków na prace remontowe i modernizacyjne dróg. Niezmiernie waŝną kwestią w okresie wdraŝania strategii, będzie skuteczne pozyskiwanie środków zewnętrznych na modernizację sieci dróg, na którą składa się 23 km dróg gminnych (w tym 2,5 km o nawierzchni gruntowej) oraz 49 km dróg powiatowych. Realizacja modernizacji sieci dróg w mieście wymaga ścisłej współpracy Urzędu Miasta ze Starostwem Powiatowym i instytucjami podległymi tym jednostkom. GOSPODARKA WODNO-ŚCIEKOWA Podstawowe znaczenie przy zaopatrzeniu miasta w wodę posiada miejska stacja uzdatniania wody przy ul. Targowej. Aktualnie ujęcie wody podziemnej, zlokalizowane w dolinie rzeki Biała Łada, posiada dziesięć studni głębinowych, a zasoby eksploatacyjne tego ujęcia zatwierdzone w kat. B wynoszą: m 3 /d (370 m 3 /h). Maksymalny dobowy pobór wody z tego ujęcia wynosi m 3 /d i stanowi 60 % zatwierdzonej wydajności eksploatacyjnej ujęcia. Długość sieci wodociągowej na terenie miasta wynosi 78,3 km, a długość przyłączy ponad 85 km. Z sieci wodociągowej miasta, do której podłączonych jest budynków mieszkalnych, korzysta osób. Siecią wodociągową objęto około 99% potencjalnych uŝytkowników miasta, a siecią kanalizacyjną 86% i w najbliŝszych latach wskaźnik ten prawdopodobnie wzrośnie w związku z planowanymi inwestycjami w tym zakresie. Wykres 13. Długość sieci wodociągowej i kanalizacyjnej (w km) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US

30 30 Do 2007 roku powstało ponad 78 km sieci wodociągowej i 68 km sieci kanalizacyjnej. Jednak długość przyłączy wodociągowych jest ponad dwukrotnie wyŝsza (ponad 85 km) w stosunku do długości przyłączy kanalizacyjnych (40 km). Mapa 4. Stopień wyposaŝenia miasta w sieć kanalizacyjną i gazową Ścieki z sieci kanalizacyjnej trafiają do miejskiej oczyszczalni ścieków, której dobowa przepustowość wynosi średnio około m 3 (maksymalnie m 3 ). W oczyszczalni wykonano 2 ciągi technologiczne, które pracują w zaleŝności od potrzeb. Obecnie do miejskiej oczyszczalni trafia średnio m 3 ścieków na dobę. W przyszłości wskaźnik wykorzystania oczyszczalni wzrośnie w związku z planowanym podłączeniem do sieci miejskiej terenów przyległych do miasta.

31 31 W ciągu najbliŝszych lat naleŝy kontynuować działania na rzecz wyposaŝenia pozostałej części miasta w infrastrukturę kanalizacyjną. Budowa sieci kanalizacyjnej w dzielnicach miasta o rozproszonej zabudowie jest nieopłacalna pod względem ekonomicznym oraz kłopotliwa do realizacji pod względem technicznym. Dlatego jej budowa na tych obszarach zaleŝeć będzie od tempa uzupełniania zabudowy zwartej. Tymczasowym rozwiązaniem moŝe być instalacja bezodpływowych szamb, z których ścieki będą wywoŝone do oczyszczalni. GOSPODARKA ODPADAMI KOMUNALNYMI Na stan środowiska znacząco wpływa gospodarka odpadami. Ocenia się, Ŝe rocznie na terenie miasta powstaje około 6,5 tys. Mg odpadów komunalnych (w tym 4,5 tys. Mg z gospodarstw domowych). Około 30% tych odpadów to odpady biodegradowalne. Szacuje się, Ŝe w najbliŝszych latach ilość odpadów komunalnych w mieście będzie nieznacznie rosła. Całość odpadów z miasta, jak i z okolicznych gmin, trafia na składowisko w Korczowie. Ocenia się, Ŝe rocznie na składowisko trafia około 8 tys. Mg. Głównym odbiorcą odpadów jest Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej sp. z o.o., które dysponuje 7 samochodami oraz 210 pojemnikami na selektywną zbiórkę odpadów (w 70 stanowiskach znajdują się kontenery na szkło, makulaturę i tworzywa sztuczne). W ciągu najbliŝszych lat naleŝy podjąć działania udoskonalające system zbiórki, segregacji i biodegradacji odpadów w mieście. Zarys funkcjonowania takiego systemu został opracowany w Planie gospodarki odpadami dla miasta Biłgoraj oraz Programie ochrony środowiska dla miasta Biłgoraj. Oprócz zrealizowania niezbędnych inwestycji, waŝnym elementem efektywnej gospodarki odpadami powinny być działania uświadamiające mieszkańców miasta w zakresie właściwego postępowania z powstającymi w ich gospodarstwach odpadami. INFRASTRUKTURA ELEKTROENERGETYCZNA I GAZOWA Energia elektryczna stanowi podstawowe źródło energetyczne. Na terenie miasta wszystkie zakłady, instytucje i gospodarstwa domowe są zelektryfikowane. NaleŜy podkreślić, iŝ wraz z postępem technicznym wzrasta zapotrzebowanie na pobór mocy z sieci elektrycznej. Producentem ciepła dla potrzeb miasta jest Zakład Energetyki Cieplnej (ZEC). Eksploatuje jedną kotłownię węglową i cztery kotłownie gazowe oraz podłączone do nich sieci ciepłownicze. Modernizacja kotłowni węglowych na gazowe miała miejsce w latach Obecnie są to kotłownie o mocy: 1,79 MW, 2,24 MW, 0,81 MW oraz 0,096 MW. Trzy kotłownie gazowe na terenie miasta są eksploatowane równieŝ przez Spółdzielnię Mieszkaniową Łada. Długość sieci ciepłowniczej wysokich parametrów wynosi 10,68 km, natomiast niskich parametrów 1,81 km.

32 32 Tabela 1. Wielkość wyprodukowanego ciepła przez ZEC w latach Rok Wielkość wyprodukowanego ciepła w GJ/rok Na podstawie uchwały z 23 listopada 2007 roku dla zapewnienia racjonalnego i właściwego ekonomicznie funkcjonowania, ZEC został zlikwidowany jako zakład budŝetowy w celu zawiązania jednoosobowej sp. z o.o. Gminy Miasto Biłgoraj. Aktualnie miasto posiada nieco ponad 118 km sieci gazowej i zgazyfikowane jest w około 40% (współczynnik sieci rozdzielczej wynosi 336,2 km sieci na 100 km 2 ). JednakŜe wykorzystanie tego dostępu jest niewielkie tylko 25% gospodarstw domowych korzysta z gazu przewodowego. Wykorzystanie do celów ciepłowniczych kotłowni opalanych głównie węglem i drewnem skutkuje stosunkowo wysokim zanieczyszczeniem powietrza w okresie grzewczym. INFRASTRUKTURA TELEKOMUNIKACYJNA Dostępność mieszkańców miasta do infrastruktury telekomunikacyjnej systematycznie poprawia się. Dzieje się tak za sprawą rozwoju telefonii stacjonarnej (głównie TP S.A.), jak i coraz powszechniejszego dostępu mieszkańców do usług telefonii komórkowej. Praktycznie cały obszar miasta objęty jest zasięgiem wszystkich funkcjonujących w Polsce operatorów sieci komórkowej (GSM/GPRS). Dostęp do internetu jest oferowany przez kilku działających w mieście operatorów: TP S.A., Best Net, Informiks, F.H.M., Enter, Marwin S.C., Stokrotka LAN, Multimedia Polska, Orange, Derkom (Era), Plus GSM. Urząd Miasta, szkoły, biblioteka oraz placówki słuŝby zdrowia mają dostęp do szerokopasmowego internetu oferowanego głównie przez TP S.A. Dalszy rozwój społeczeństwa informacyjnego na terenie miasta będzie uzaleŝniony od realizacji projektu rozwoju sieci szerokopasmowej w Polsce Wschodniej w ramach PO RPW, ograniczenia bariery ekonomicznej w dostępie do internetu oraz od efektywnego informatyzowania administracji w mieście, połączonej z procesem uświadamiania i edukacji mieszkańców dotyczącej korzystania z usług i technologii informatycznych.

33 INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA Infrastruktura społeczna jest to zespół instytucji i obiektów publicznych zaspokajających potrzeby socjalne, oświatowe i kulturalne ludności. Do infrastruktury społecznej zaliczamy infrastrukturę z zakresu oświaty i wychowania, kultury, ochrony zdrowia i opieki społecznej, wypoczynku i kultury fizycznej oraz bezpieczeństwa. Od stanu infrastruktury społecznej zaleŝy jakość Ŝycia mieszkańców i ich szanse rozwoju. INFRASTRUKTURA EDUKACYJNA Miasto dysponuje stosunkowo dobrze rozwiniętą siecią placówek oświatowowychowawczych. Na terenie miasta funkcjonują: cztery szkoły podstawowe sześcioklasowe, dwa gimnazja, cztery licea ogólnokształcące, cztery licea profilowane, cztery zasadnicze szkoły zawodowe, szkoła muzyczna I stopnia i trzy szkoły policealne. Wykres 14. Infrastruktura edukacyjna w mieście Biłgoraj Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDR GUS Ponadto w mieście funkcjonują: jedna placówka opiekuńcza (Ŝłobek) oraz trzy placówki wychowania przedszkolnego. Łącznie edukacją przedszkolną objętych jest 782 dzieci, co stanowi nieco ponad 66% populacji dzieci, które powinny być objęte tego typu edukacją. Wskaźnik dla województwa wynosi prawie 72%. Na terenie miasta działa równieŝ "Wioska Dziecięca SOS" osiedle domków jednorodzinnych dla rodzin zastępczych jedna z czterech tego typu placówek w kraju.