PODSUMOWANIE IV KWARTAŁU 2010 I ROKU 2010

Transkrypt

1 PODSUMOWANIE IV KWARTAŁU 2010 I ROKU 2010 NA RYNKU NIESKARBOWYCH INSTRUMENTÓW DŁUŻNYCH W POLSCE Rynek papierów dłużnych Na koniec IV kwartału 2010 wartość papierów dłużnych wyemitowanych przez banki, przedsiębiorstwa i jednostki samorządu terytorialnego przekroczyła 67,2 mld PLN, a więc zwiększyła się w ciągu roku o 40,2%. Natomiast w ciągu ostatniego kwartału wzrosła o 6,3%. IV kw I kw II kw III kw IV kw Wartość rynku PLNm , , , , ,87 dynamika w skali roku 7,3% 19,3% 40,5% 47,1% 40,2% dynamika w skali kwartału 11,6% 5,6% 15,9% 7,7% 6,3% Krótkoterminowe papiery dłużne PLNm 9 969, , , , ,81 dynamika w skali roku -23,0% -13,4% -1,8% 15,1% 48,4% dynamika w skali kwartału -18,1% 7,1% 6,3% 23,5% 5,5% Obligacje przedsiębiorstw (pow. 365 dni) PLNm , , , , ,83 dynamika w skali roku -18,6% 0,9% 6,1% 19,3% 44,6% dynamika w skali kwartału -11,6% 14,9% 5,7% 11,0% 7,2% liczba emitentów Obligacje banków (pow. 365 dni) PLNm , , , , ,46 dynamika w skali roku 53,0% 58,9% 110,3% 103,5% 26,8% dynamika w skali kwartału 62,8% 0,0% 30,2% -4,1% 1,5% liczba emitentów Obligacje komunalne (pow. 365 dni) PLNm 6 906, , , , ,76 dynamika w skali roku 54,8% 61,5% 72,8% 68,7% 57,2% dynamika w skali kwartału 27,0% 2,7% 12,3% 15,2% 18,4% liczba emitentów Struktura rynku papierów dłużnych wyemitowanych w IV kw Struktura krajowego rynku nieskarbowych papierów dłużnych, stan na 31 grudnia 2010 Obligacje komunalne 30,49% Obligacje przedsiębiorstw 48,01% Papiery krótkoterminowe 21,99% Obligacje przedsiębiorstw 26,13% Papiery dłużne banków 21,50% Obligacje komunalne 16,13% Papiery dłużne banków (powyżej 365 dni) 35,75% Statystyka rynku nieskarbowych papierów dłużnych, 31 grudnia grudnia 2010 (PLN mln) KPD Obligacje przedsiębiorstw Papiery dłużne długoterminowe banków Obligacje komunalne

2 Emisje wprowadzone na rynek i wykupione w 2010, stan na 31 grudnia 2010 I kw. 2010, PLN mln II kw. 2010, PLN mln III kw. 2010, PLN mln IV kw. 2010, PLN mln Rok 2010, PLN mln Emisje Wprowadzone Wykupione Wprowadzone Wykupione Wprowadzone Wykupione Wprowadzone Wykupione Wprowadzone Wykupione przedsiębiorstw 1 691,96 151, ,13 362, ,63 317, , , , ,16 banków 124,12 76, ,83 533,14 624, , ,54 360, , ,54 komunalne 371,96 20,56 987,98 210, ,90 113, ,66 379, ,49 725,39 Suma 2 188,04 248, , , , , , , , ,09 Struktura udziału organizatorów w rynku papierów dłużnych wyemitowanych w IV kw 2010 roku 17,99% PKO Bank Polski 19,75% Struktura udziału organizatorów w rynku papierów dłużnych wyemitowanych w 2010 włącznie z obligacjami infrastrukturalnymi BGK 13,95% 11,95% 17,29% ING Bank Śląski 5,41% BGK 32,33% PKO Bank Polski 8,63% ING Bank Śląski 16,01% 17,01% 11,00% 16,97% Grupa u 11,71% 2010 rok problemów strefy Euro Rok 2010 przyniósł bardzo dynamiczny rozwój polskiego rynku obligacji nieskarbowych. Cały rynek na koniec roku wyniósł 67,279 mld PLN, co oznacza wzrost w porównaniu do poprzedniego roku o 40%. W poszczególnych segmentach sytuacja wygląda jeszcze lepiej. Przedsiębiorstwa podpisały 35 nowych programów emisji (+75% r/r), 104 emisje długoterminowych obligacji (+47% r/r) były niewykupione na koniec grudnia, a wartość tej części rynku wyniosła 17,577 mld PLN (+45% r/r). Jednostki samorządowe podpisały 268 nowych programów (+31% r/r), 458 emisji (+10%) funkcjonowało na rynku, a wartość tego segmentu rynku wyniosła 10,855 mld PLN (+57% r/r). Rynek KPD wzrósł o 48% i jego wartość wyniosła 14,794 mld PLN. Ze światowego rynku długu warto odnotować dwie rzeczy, które miały miejsce w ubiegłym roku. Po pierwsze, wartość emisji obligacji high yield (z ratingiem nieinwestycyjnym) po raz kolejny ustanowiła rekord i wyniosła łącznie 406,7 mld USD, w tym w USA 217,5 mld USD (+66% r/r), a w Europie 55,9 mld USD (+46% r/r). Stało się to głównie z powodu mniejszej ilości emisji z ratingiem inwestycyjnym oraz większej wiary inwestorów co do ożywienia światowej gospodarki i przez to większej akceptacji ryzyka w zamian za wyższą dochodowość. Po drugie, rekord pobiła również wartość emisji podmiotów z krajów Emerging Markets i wyniosła 758,7 mld USD wobec 695 mld USD rok wcześniej. Odzwierciedla to przepływ kapitału na rynki mniej rozwinięte, z większym potencjałem wzrostu od krajów Europy zachodniej czy USA dotkniętych dodatkowo kryzysem w sektorze bankowym. Rok 2010 był pierwszym pełnym rokiem funkcjonowania Catalyst uruchomionego przez GPW oraz BondSpot w dniu 30 września 2009 r. W ciągu roku na rynku Catalyst zadebiutowało 69 serii instrumentów dłużnych, a na koniec roku notowanych było 109 serii obligacji o wartości nominalnej wynoszącej 21,552 mld zł. To niewątpliwy sukces, pamiętając jak mało osób wierzyło w powodzenie tego projektu. Do pełni szczęścia brakuje przede wszystkim większych obrotów, co z pewnością zapewniłoby dopuszczenie banków do bezpośredniego zawierania na tym rynku transakcji. Jeśli chodzi o prognozy na 2011, to na podstawie wewnętrznych analiz oraz ankiet przeprowadzanych co kwartał przez Fitch wśród 100 największych inwestorów w Europie wynika, że podaż obligacji high yield będzie kontynuowana. Wynika to z ograniczeń w kredytach dla takich podmiotów oraz szukania dochodowości przez inwestorów. Dodatkowo, w styczniu 2011 już 55% inwestorów obawia się inflacji, podczas gdy w lipcu 2010 taki odsetek wynosił tylko 12%. Większość uważa również, że strefa euro poradzi sobie z problemami państw peryferyjnych (Grecja, Irlandia, Portugalia, Hiszpania, Włochy), które tak nastraszyły inwestorów w ubiegłym roku. Z rynków nie zniknie jednak zmienność. Inwestorzy zakładają także wzrost wolumenu emisji obligacji przez banki oraz przedsiębiorstwa z Emerging Markets. Takie firmy pozostaną w tym roku ulubionym emitentem inwestorów. Mirosław Dudziński miroslaw.dudzinski@fitchratings.com (+48 22) Dyrektor zarządzający relacjami i biznesem z przedsiębiorstwami i jednostkami samorządowymi w Europie Środkowej i Wschodniej 2

3 Krótkoterminowe papiery dłużne (KPD) Na koniec IV kwartału 2010 wartość zadłużenia z tytułu emisji KPD wyniosła 14,79 mld PLN, co w skali roku oznacza wzrost o 48,4%, a odniesieniu do poprzedniego kwartału wzrost o 5,5%. Organizowaniem programów i sprzedażą papierów krótkoterminowych zajmuje się 16 podmiotów, a 5 największych (wg kwot zadłużenia) posiada łącznie 88,6 % udziału w rynku. W tej grupie znajdują się: ING Bank Śląski, PKO BP,,, Bank Handlowy. Obecnie rynek KPD stanowi 21,99% rynku nieskarbowych papierów dłużnych. Udział organizatorów w rynku KPD wg kwot zadłużenia ING Bank Śląski PKO BP Bank Handlowy 8,7% 6,9% 11,4% 10,3% 25,9% 21,4% 23,4% 19,8% 25,3% 14,6% 17,0% 15,3% % 5% 10% 15% 20% 25% 30% Obligacje przedsiębiorstw Na koniec IV kwartału 2010 wartość rynku obligacji przedsiębiorstw o zapadalności powyżej 365 dni, która wyniosła 17,57 mld PLN, zwiększyła się o 7,2% w stosunku do poprzedniego kwartału. Jednocześnie w skali roku wzrosła o 44,6%. W IV kwartale pojawiły się emisje na łączną kwotę 2,97 mld PLN następujących firm: Boryszew SA, Empik Sp. z o.o., ENERGA- OPERATOR S.A., Geo Sp. z o.o., Grupa ADV, IPF Investments Sp. z o.o., Jarocin PWIK, Kruk SA, KWB Konin S.A., Magellan SA, Międzynarodowe Targi Łódzkie Sp. z o.o., MPWiK w m.st. Warszawie S.A., MWIK w Bydgoszczy Sp.z o.o., NFI Empik SA, PBG, PLG, Polnord SA, Powiatowy Zespół Opieki Zdrowotnej w Ostródzie, Rank Progress S.A., Sygnity SA, Tauron Energia S.A., Wodociągi Kępińskie Sp. z o.o., Zakład Komunikacji Miejskiej w Gdańsku Sp. z o.o. Udział długoterminowych obligacji przedsiębiorstw w całym rynku nieskarbowych papierów dłużnych wynosi 26,13%. Udział organizatorów w rynku obligacji przedsiębiorstw wyemitowanych w IV kw roku Udział organizatorów w rynku obligacji przedsiębiorstw wyemitowanych w 2010 PKO Bank Polski 21,40% ING Bank Śląski 19,86% 21,39% 14,09% Copernicus Securities SA 8,65% 9,64% 17,89% 15,43% 15,79% 29,06% 10,65% PKO Bank Polski 8,44% ING Bank Śląski 7,72% 3

4 Papiery dłużne banków Na koniec IV kwartału 2010 wartość rynku obligacji banków o terminie wykupu przekraczającym 365 dni wyniosła 24 mld PLN, co oznacza wzrost o 26,8% w skali roku, a w skali kwartalnej wzrost o 1,5%. W IV kwartale 2010 pojawiły się emisje banków: Bank Millennium, BOŚ Bank, Hipoteczny, BS Biała Rawska, Krakowski Bank Spółdzielczy, Pekao Bank Hipoteczny S.A., Santander Consumer Bank SA. Łączna wartość wyemitowanych papierów dłużnych banków w IV kwartale 2010 wyniosła 1,33 mld PLN. Dłużne papiery długoterminowe banków stanowiły 35,75% rynku nieskarbowych papierów dłużnych. Udział organizatorów w rynku papierów dłużnych banków wyemitowanych w IV kw roku ING Bank Śląski 22,50% 18,00% Udział organizatorów w rynku papierów dłużnych banków wyemitowanych w 2010 włącznie z obligacjami infrastrukturalnymi BGK 9,45% 4,84% BGK 22,50% Bank Millennium 2,79% BGK 76,73% ING Bank Śląski 3,63% 32,29% Bank BPS/Dom Maklerski BPS 1,93% Bank BPH 0,48% Bank Millennium 2,63% Bank BPS/Dom Maklerski BPS 2,24% Zgodnie z oczekiwaniami koszty ryzyka pozostawały na podwyższonym poziomie, jednak ich wartość spadła o około 15% w porównaniu z rokiem 2009, co wsparło poprawę zysku przed opodatkowaniem. Co ważniejsze, o około 10% wzrosły również zyski przed kosztami ryzyka. Wzrost wynikał głównie z nieco lepszego od oczekiwań poziomu marż wynikającego ze spadku kosztów finansowania. Wzrosły również dochody z prowizji i opłat. Suma dochodów wzrosła o około 7%, ich jakość również uległa poprawie wraz ze spadkiem udziału wyniku z działalności handlowej. Sytuacja gospodarcza nadal sprzyja prowadzeniu działalności bankowej w Polsce i Fitch oczekuje dalszej poprawy rentowności sektora w 2011 roku. Spodziewamy się ożywienia popytu na kredyt w segmencie korporacyjnym ożywienia, które nie zmaterializowało się w minionym roku. Popyt w segmencie detalicznym powinien pozostać stabilny, a koszty ryzyka ulec dalszej redukcji. Skala potencjalnie negatywnego wpływu wprowadzenia podatku bankowego jest trudna do oszacowania. Nie ma wciąż jasności czy, kiedy i w jakiej formie może on zostać wprowadzony. Ratingi indywidualne polskich banków były stabilne na przestrzeni ubiegłego roku a w lutym 2011 rating indywidualny dla Banku Pekao został podwyższony do B/C. Fitch dostrzega pewien potencjał do dalszego wzrostu ratingów indywidualnych dla niewielkiej liczy polskich banków. Warunkiem jest utrzymanie konserwatywnego podejścia do zarządzania ryzykiem i zrównoważonego wzrostu. Podczas gdy sytuacja na krajowym rynku stopniowo się poprawiała niektóre kraje z peryferiów strefy Euro borykały się z problemami. Spowodowało to obniżkę ratingów niektórych banków w tych krajach (Gecja, Portugalia). To z kolei przełożyło się na obniżkę ratingów podmiotu (Long-term IDR) dla tych spółek zależnych w regionie (w tym w Polsce), których ratingi były zależne od wsparcia spółek matek. Ratingi podmiotu dla większości polskich banków są oparte na ocenie potencjalnego wsparcia od spółek matek. W ocenie Fitch skłonność spółek matek do wsparcia podmiotów zależnych jest wysoka ten pogląd potwierdził się w czasie kryzysu. Wysokie koszty kryzysu spowodowały jednak działania zmierzające do wprowadzenia mechanizmów redukcję lub wyeliminowanie wykorzystania wsparcia rządowego dla instytucji finansowych przeżywających kłopoty. Jeśli zostaną one wprowadzone mogą mieć negatywny wpływ na ocenę przez Fitch siły wsparcia, zwłaszcza dla tych podmiotów, które skorzystały z rządowej pomocy i ich ratingi podmiotu są na minimalnym poziomie wsparcia (Support Rating Floor). To z kolei może mieć negatywne konsekwencje dla ratingu podmiotu tych spółek zależnych, których ratingi są oparte na ocenie wsparcia od większościowego akcjonariusza. Jednakże, poprawiający się profil ryzyka banków oraz skuteczniejszy nadzór ostrożnościowy na poziomie mikro i makro mogą skompensować ten negatywny trend. W kontekście krajowym ważne jest również to, że ratingi indywidualne polskich banków sugerują, że ratingi podmiotu mogą znaleźć się na poziomie inwestycyjnym nawet bez uwzględnienia wsparcia podmiotu dominującego. Ten fakt ogranicza ryzyko obniżek ratingów o wiele poziomów w przypadku, gdyby ocena potencjalnego wsparcia uległa znaczącej zmianie. Artur Szeski artur.szeski@fitchratings.com Dyrektor 4

5 Obligacje komunalne W IV kwartale 2010 wartość rynku obligacji komunalnych osiągnęła wartość 10,85 mld PLN. W ujęciu rocznym nastąpił 57,2% przyrost wartości tego segmentu. Jednocześnie w ciągu ostatniego kwartału jego wartość wzrosła o 18,4%. Wśród samorządów, które w IV kwartale 2010 wyemitowały obligacje na łączną kwotę 1,89 mld PLN są: gminy tj. Barcin, Barlinek, Bełżyce, Białystok miasto, Biecz gmina, Bielawa, Bobolice, Bogdaniec, Boguchwała, Braniewo gmina, Braniewo miasto, Brodnica, Brodnica gmina, Brusy, Brzeg Dolny, Brzesko, Buk, Bytów gmina, Cewice gmina, Chęciny gmina, Chmielnik, Chojna gmina, Ciechanów, Cieszanów gmina, Cieszków, Czarna Dąbrówka gmina, Czarne, Czerwiona Leszczyny miasto, Dęblin, Dębnica Kaszubska Gmina, Długosiodło gmina, Dobczyce, Dobiegniew gmina, Dobrzeń Wielki, Dolsk miasto i gmina, Dopiewo, Drezdenko, Drobin, Duszniki-Zdrój, Dywity, Elbląg gmina, Elbląg miasto, Ełk (gmina), Ełk (miasto), Gdańsk miasto, Głuchołazy, Goleniów, Góra Kalwaria, Górzno gmina, Grajewo, Gronowo Elbląskie gmina, Grójec, Grudziądz, Gubin, Inowrocław, Izabelin, Jabłonowo Pomorskie, Jaktorów gmina, Jastków, Jawor gmina, Jaworzyna Śląska, Jedlina-Zdrój, Jednorożec, Jelenia Góra, Jerzmanowa gmina, Jutrosin gmina, Kartuzy gmina, Kartuzy gmina, Kobylanka gmina, Kołobrzeg gmina, Kołobrzeg miasto, Komorniki gmina, Konopiska, Końskie gmina, Koronowo gmina, Kościan, Kościerzyna gmina, Kozienice gmina, Koźmin Wielkopolski, Kórnik, Krasnobród, Krobia, Kruszwica, Krzeszyce gmina, Krzynowłoga Mała gmina, Krzyż Wielkopolski gmina, Książ Wielki gmina, Legionowo, Leszno, Lębork, Łapy gmina, Łaszczów gmina, Łobez, Malczyce gmina, Małomice gmina, Marki, Męcinka Gmina, Miastko gmina, Miejska Górka gmina, Mielno, Mielno Gmina, Międzyzdroje, Milicz gmina, Młynary Miasto i Gmina, Mogilany, Morąg gmina, Moryń, Mosina, Myślibórz, Nagłowice, Nidzica, Nieporęt gmina, Nowa Ruda (gmina), Nowa Ruda (miasto), Nowa Sól, Nowa Wieś Lęborska Gmina, Nowe Skalmierzyce, Oborniki, Obryte gmina, Olecko, Oleśnica (gmina), Olkusz, Olszanka gmina, Opalenica, Orneta gmina, Osieczna, Ostrołęka, Ostrów Wielkopolski, Oświęcim miasto, Pabianice Gmina Miejska, Pakosław gmina, Pątnów, Pelplin Miasto, Pełczyce, Pilawa, Płock miasto, Pniewy, Pokrzywnica gmina, Polanica-Zdrój, Polanów gmina, Połczyn-Zdrój, Poznań miasto, Prabuty Miasto Gmina, Prażmów, Proszowice, Przasnysz miasto, Przelewice, Przodkowo, Puławy, Pyrzyce, Radlin, Rakoniewice, Raszyn gmina, Rejowiec Fabryczny Miasto, Rydzyna, Ryki, Rząśnik gmina, Rzeszów miasto, Sandomierz miasto, Serock Miasto, Sędziszów, Sędziszów Małopolski gmina, Sieradz, Sieraków, Skarbimierz, Skaryszew Miasto i Gmina, Skąpe, Skierbieszów gmina, Słupsk, Sokołów Podlaski, Solec Kujawski, Sosnowiec, Starachowice, Stargard Szczeciński miasto, Stąporków gmina, Strzegom gmina, Sulików gmina, Swarzędz gmina, Szprotawa, Środa Śląska, Świeradów-Zdrój gmina, Świerzawa, Świętochłowice miasto, Tarczyn, Tarnów Opolski, Tczew, Teresin, Trawniki gmina, Trzebnica, Trzydnik Duży, Turek gmina miejska, Ustka gmina wiejska, Ustka miasto, Ustronie Morskie, Wałbrzych, Warka, Warszawa, Wąsosz gmina, Węgrów, Widuchowa, Wisznia Mała gmina, Wiślica gmina, Witnica, Wodzisław Śląski, Wołomin gmina, Wołów, Wschowa, Wschowa gmina, Zator, Zawonia, Zbiczno gmina, Zduny, Zgorzelec miasto, Zielonki, Złota gmina, Zwoleń, Żukowo gmina, Żyrardów; powiaty: Ełk Powiat, Gniezno Powiat, Gołdap powiat, Grójec powiat, Inowrocław powiat, Jarosław Powiat, Jawor powiat, Kartuzy powiat, Krotoszyn Powiat, Milicz powiat, Myślibórz powiat, Nowy Targ powiat, Oborniki Powiat, Oborniki Śląskie powiat, Olecko powiat, Ostróda powiat, Ostrów Wielkopolski powiat, Piaseczno powiat, Płock powiat, Ropczycko-Sędziszowski powiat, Sochaczew powiat, Starachowice powiat, Starogardzki powiat, Starograd Gdański powiat, Szydłowiecki powiat, Świebodzin powiat, Świecko powiat, Tczew powiat, Toruń powiat, Trzebnica powiat, Wieliczka powiat, Wieruszowski powiat, Wołów powiat, Zduńska Wola powiat, Zgorzelec powiat, Zielona Góra powiat, Zwoleń Powiat, Żagań powiat, Żary powiat; województwa: opolskie i wielkopolskie. Udział obligacji komunalnych w całym rynku nieskarbowych papierów dłużnych wyniósł 16,13%. Udział organizatorów w rynku obligacji komunalnych wyemitowanych w IV kw roku 18,89% 15,45% Udział organizatorów w rynku obligacji komunalnych wyemitowanych w 2010 DM Banku Handlowego 7,61% BGK 6,66% 17,58% BGK 10,78% Grupa BRE Banku 11,78% PKO Bank Polski 32,19% 22,69% 13,43% PKO Bank Polski 24,31% 18,63% 5

6 Perspektywy dla sektora samorządowego w Polsce w 2011 roku Wyniki budżetowe w 2010r. W 2010 r. wyniki budżetowe jednostek samorządu terytorialnego (jst) pogorszyły się, pomimo poprawy sytuacji gospodarczej w Polsce i wzrostu PKB (o ok. 3%). Fitch przewiduje, że w 2010 r. marża operacyjna (nadwyżka operacyjna sektora w relacji do dochodów operacyjnych) będzie znacznie niższa niż w roku 2009 i wyniesie ok. 8%, podczas gdy w roku 2009 wyniosła ona 10,6%. Pogorszenie się wyników operacyjnych w 2010r. spowodowane było pogarszaniem się sytuacji finansowej spółek, rosnącym bezrobociem oraz niekorzystnymi dla jst decyzjami rządu, które miały negatywny wpływ zarówno na dochody, jak i wydatki operacyjne sektora samorządowego. Obniżenie stawek w podatku od osób fizycznych (PIT) z 19%, 30% i 40% do 18% i 32% od roku 2009 oraz ulgi podatkowe w PIT dla osób wychowujących dzieci, pozbawiły jst znacznej części dochodów z tego podatku, które nie zostały zrekompensowane przez żadne inne źródło dochodów. Rosnące bezrobocie (z 9,5% w 2008r. do 11,5% na koniec października 2010r.) również negatywnie wpłynęło na dochody jst z PIT. Łączne dochody z podatków dochodowych (PIT i CIT) otrzymane przez jst do końca października 2010 r. były znacznie niższe niż dochody zrealizowane w tym samym okresie roku Zgodnie z danymi Ministerstwa Finansów (MF), dochody z PIT otrzymane przez jst w pierwszych 10 miesiącach 2010 roku były o 2% niższe od dochodów wykonanych w tym samym okresie roku 2009, natomiast dochody z CIT były niższe aż o około 14%. Ponadto presja na wzrost wydatków operacyjnych jst w 2010r. była wysoka i będzie ona rosła w kolejnych latach, co wynika z niedofinansowania zadań zlecanych jednostkom samorządu terytorialnego przez rząd oraz coraz wyższych kosztów usług świadczonych przez jst. Najbardziej kosztowne działy to: oświata (głównie z powodu ciągłego wzrostu wynagrodzeń), pomoc społeczna, transport i łączność (w tym transport publiczny i utrzymanie dróg). W 2010r. wydatki na wynagrodzenia rosły znacząco, pomimo niższego niż zakładano w budżetach jst wzrostu dochodów bieżących. Najwyższy wzrost wydatków na wynagrodzenia dotyczy sektora oświaty, w którym wydatki na wynagrodzenia i pochodne stanowią średnio ponad 70% wydatków bieżących w tym sektorze. Kolejne podwyżki wynagrodzeń w oświacie spowodowały coraz większą lukę pomiędzy wielkością subwencji oświatowej otrzymywanej z budżetu państwa, a wydatkami operacyjnymi na oświatę, co w efekcie prowadzi do wzrostu finansowania sektora ze środków własnych samorządów. Fitch szacuje, że w 2010r. wydatki na wynagrodzenia i pochodne w oświacie mogły wzrosnąć o 7%, podczas gdy subwencja oświatowa wzrosła tylko o 4,8%, co wyraźnie pokazuje, że jst będą musiały pokryć coraz większą lukę ze środków własnych. Rok 2010 był kolejnym rokiem, w którym rósł udział jst w finansowaniu oświaty. Obecnie wynosi on przeciętnie ok. 25%-30%. Pogorszenie się wyników operacyjnych sektora samorządowego będzie miało negatywny wpływ na jego zdolność do samofinansowania wydatków majątkowych, która, zdaniem Fitch, będzie się w dalszym ciągu zmniejszać. Będzie to wynikać z bardzo silnej presji na wzrost wydatków operacyjnych. Zjawisko to Fitch obserwuje od ostatnich 2-3 lat. W związku z powyższym przewidujemy, że w latach pogorszy się znacząco elastyczność finansowa sektora samorządowego. W 2010r. wydatki majątkowe sektora samorządowego istotnie wzrosły, co wynikało m.in. z konieczności wykorzystania dotacji na inwestycje z UE przyznanych Polsce okresie programowania Obecnie wiele projektów inwestycyjnych jest w trakcie realizacji. Zgodnie ze zagregowanymi danymi MF dla sektora samorządowego, planowane wydatki majątkowe w 2010r. mogły wzrosnąć do 61 mld zł z 43,1 mld zł w 2009r. (tj. o ok. 41%). Pogorszenie się wyników operacyjnych oraz wysokie wydatki majątkowe spowodowały znaczy wzrost zadłużenia jst w 2010r. Po trzech kwartałach 2010r. wydatki majątkowe wzrosły o 4,8% rok do roku, podczas gdy zadłużenie jst wzrosło o około 12%. Fitch szacuje, że w 2010r. zadłużenie bezpośrednie jst może wzrosnąć o około 30% (tj. do ok. 50 mld zł z 40,3 mld zł. 2009r.) i może ono stanowić ponad 40% dochodów bieżących, podczas gdy w 2009r. wynosiło ono tylko 30%. Średni wskaźnik spłaty zadłużenia (zadłużenie do nadwyżki bieżącej) sektora samorządowego może wzrosnąć z 3 lat w 2009r. do około 7 lat na koniec 2010r. Dochody Bieżące w 2011 roku Fitch spodziewa się, że pomimo prognozowanego wzrostu PKB (o ok. 3,5%) w 2011r., dochody operacyjne sektora samorządowego wzrosną tylko nieznacznie. Zdaniem Fitch, dochody z podatków dochodowych (PIT CIT) w budżecie państwa na 2011r. są planowane zbyt optymistycznie, podobnie jak to miało miejsce w 2010r. Może to mieć negatywny wpływ na wyniki operacyjne jst, gdyż w budżetach lokalnych są one zwykle planowane z zgodnie z prognozami MF. Budżet państwa na 2011r. zakłada, że dochody z PIT wzrosną o 6%, a z CIT o 13%, czyli znacznie powyżej prognozowanego wzrostu PKB. Fitch spodziewa się, że dochody z podatków dochodowych będą rosły wolniej niż zaplanowano budżecie państwa w wyniku słabej sytuacji finansowej spółek i wysokiego bezrobocia. W wyniku spadku liczby transakcji zawieranych na rynku nieruchomości w latach , dochody podatkowe z podatku od czynności cywilnoprawnych spadły. Mogą one wzrosnąć w 2011r. w związku z pewną poprawą sytuacji na rynku nieruchomości. Fitch spodziewa się, że dochody z tego źródła będą wyższe niż w latach (7,8 mld zł), ale będą one w dalszym ciągu niższe niż w roku 2008 (13,4 mld zł). W 2011r. transfery bieżące (dotacje bieżące i subwencja ogólna) będą rosły w tempie wyższym niż inflacja (2,3%). Zgodnie z budżetem państwa na rok 2011 subwencja oświatowa (największy element transferów bieżących), może wzrosnąć o 2,5% i wynieść 48,4 mld zł. Inne dotacje bieżące z budżetu państwa wzrosną o ok. 3,7%. W 2011r. dotacje z UE na programy społeczne mogą także nieznacznie wzrosnąć, lecz ich poziom w poszczególnych jst zależeć będzie od skuteczności danego samorządu w pozyskiwaniu finansowania z UE. Jednak dotacje bieżące, jako dochody celowe, nie mają wpływu na wyniki operacyjne sektora. W pewnych przypadkach, mogą one nawet powodować dodatkową presję na wydatki operacyjne, jeśli samorząd współfinansuje zadania finansowane z otrzymywanych dotacji. 6

7 Rosnąca presja na wydatki operacyjne Fitch spodziewa się, że w 2011r. presja na wydatki operacyjne będzie silna. Wydatki operacyjne mogą w dalszym ciągu rosnąć szybciej niż dochody operacyjne. Tylko niektóre samorządy będą w stanie ograniczać wydatki bieżące tak aby tempo ich wzrostu nie przekraczało wzrostu dochodów operacyjnych. Jedną z głównych przyczyn wzrostu wydatków operacyjnych w 2011r. będą rosnące wydatki na oświatę. Ostatnia podwyżka płac nauczycieli (o 7%) we wrześniu 2010r. znajdzie swoje pełne odzwierciedlenie w budżetach jst w roku Jednocześnie może się okazać, że subwencja oświatowa na 2011r. jest niedoszacowana, gdyż podstawę jej obliczenia stanowiła subwencja oświatowa w 2010r., która nie obejmowała pełnego (rocznego) efektu wzrostu płac w 2010r. Tempo wzrostu wydatków na oświatę zwiększy się dodatkowo od września 2011r. w związku z kolejną podwyżką wynagrodzeń nauczycieli (o kolejne 7%). W rezultacie udział jst w finansowaniu oświaty będzie nadal rósł. Następnym sztywnym elementem wydatków operacyjnych są wydatki na pomoc społeczną. Od 2011r. podwyższono standardy usług świadczonych przez jst w ramach pomocy społecznej, np. od 2011r. liczba dzieci w placówkach opiekuńczo-wychowawczych nie może przekroczyć trzydzieściorga dzieci, podczas gdy w 2010r. liczba ta wynosiła sześćdziesięcioro dzieci. Kolejnym nowym zadaniem jst jest obowiązek zatrudnienia asystentów rodzinnych dla rodzin niewydolnych wychowawczo. Przekazanie samorządom utrzymania dróg krajowych jako zadania finansowanego z budżetów lokalnych, stanowi kolejne wyzwanie dla finansów jst. Negatywny wpływ na budżety jst będzie miało także podniesienie stawki VAT z 22% do 23%. W wyniku tej podwyżki wzrosną koszty inwestycji oraz wydatki jst na zakup dóbr i usług. Wszystkie te czynniki będą powodować dalszą silną presję na wzrost wydatków w 2011r. i latach następnych, co ograniczy elastyczność finansową jst, w tym ich zdolności do finansowania inwestycji ze środków własnych. W latach marże operacyjne jst mogą się pogorszyć, jeśli jst nie zintensyfikują działań mających na celu ograniczenie wzrostu wydatków bieżących, co będzie bardzo trudne. Wydatki majątkowe i ich finansowanie W latach wydatki majątkowe rosły dynamicznie. Świadczy o tym porównanie planowanych na 2010r. wydatków majątkowych jst (61 mld zł) z poziomem wydatków poniesionych w roku 2006 (25 mld zł). W 2011r. i latach następnych wydatki majątkowe jst będą również rosły w związku ze zbliżającym się końcem aktualnego okresu programowania UE ( ). I chociaż znaczna część wydatków majątkowych zostanie sfinansowana z dotacji UE, jst będą musiały znaleźć środki na wkład własny. Znaczna część tych środków będzie pochodziła z zadłużenia. Popyt na finansowanie długiem będzie rósł w miarę zbliżania się do końca 2013r. Dodatkowym czynnikiem, który wpłynie na wzrost zapotrzebowania na finansowanie długiem, stanowić będą pogarszające się wyniki operacyjne jst. Największa presja na wzrost zadłużenia może wystąpić w latach , o ile państwowy dług publiczny nie przekroczy progów ostrożnościowych. Wysokie wydatki majątkowe spowodują gwałtowny wzrost zadłużenia jst do poziomu bliskiego ustawowemu limitowi zadłużenia, tj. 60% dochodów ogółem. Fitch spodziewa się, że w latach presja na wydatki inwestycyjne będzie silna, co będzie wynikać z konieczności zakończenia wielu inwestycji (współfinansowanych ze środków UE) do końca 2013r. Miasta, w których odbędą się Mistrzostwa Europy w Piłce Nożnej 2012r. (Warszawa, Poznań, Gdańsk i Wrocław), są pod szczególnie silną presją inwestycyją. Perspektywy zadłużenia W 2010r. deficyt budżetowy sektora samorządowego planowany był na poziomie około 26 mld zł, co oznacza dwukrotny jego wzrost w porównaniu z 2009r. Zdaniem Fitch deficyt sektora samorządowego będzie niższy niż planowany. Będzie on jednak znacznie wyższy niż w 2009r. Znaczna jego część zostanie pokryta z nowego zadłużenia, gdyż zmniejsza się płynność jst. Fitch spodziewa się, że w latach zadłużenie bezpośrednie jst będzie rosło. Jednak dostęp jst do finansowania długiem może być ograniczony w wyniku rosnącego państwowego długu publicznego, który, zgodnie z niektórymi prognozami, może przekroczyć 55% PKB (patrz raport specjalny: Otoczenie prawne samorządów w Polsce). Ryzyko pośrednie W celu ograniczania wzrostu zadłużenia bezpośredniego, wiele inwestycji jest realizowanych przez spółki samorządowe, co powoduje gwałtowny wzrost zadłużenia zaciąganego przez te spółki i tym samym ryzyka pośredniego jst. Ryzyko pośrednie tych samorządów, które posiadają ratingi Fitch a, rosło nieprzerwanie od kilku ostatnich lat. W wielu przypadkach był to nawet wzrost ponad dwukrotny. Ponadto, samorządy tworzą wiele spółek celowych do realizacji dużych projektów inwestycyjnych. Spółki te są słabe finansowo i wymagają wsparcia ze strony właściciela m.in. poprzez dopłaty/podnoszenie ich kapitału, co wprawdzie nie wpływa na zadłużenie jst, ale jest tzw. zobowiązaniem moralnym jst. Znając skalę inwestycji realizowanych przez spółki samorządowe, Fitch przewiduje dalszy znaczny wzrost ryzyka pośredniego sektora w latach Elżbieta Kamińska elzbieta.kaminska@fitchratings.com Senior Director 7

8 Nabywcy grudzień 2010 Banki posiadały: 87,64% wszystkich emisji komunalnych 81,8% emisji listów zastawnych 23,16% emisji obligacji korporacyjnych oraz niebankowych krótkoterminowych instrumentów dłużnych 17,79% wszystkich emisji papierów bankowych (długo- i krótkoterminowych) Przedsiębiorstwa zainwestowały w: 40,92% wszystkich emisji obligacji korporacyjnych oraz niebankowych krótkoterminowych instrumentów dłużnych 8,91 % wyemitowanych bankowych papierów dłużnych 0,04 % emisji obligacji komunalnych Inwestorzy zagraniczni kupili: 2,9 % obligacji korporacyjnych oraz niebankowych krótkoterminowych instrumentów dłużnych 2,72 % obligacji komunalnych 0,73 % bankowych papierów dłużnych Fundusze emerytalne inwestowały w: bankowe papiery dłużne (14,15 %) obligacje korporacyjne oraz niebankowe krótkoterminowe instrumenty dłużne (9,19 %) listy zastawne (7,18%) obligacje komunalne (4,3 %) Fundusze inwestycyjne posiadały: 30,13% wyemitowanych bankowych papierów dłużnych 15,19 % emisji obligacji korporacyjnych oraz niebankowych krótkoterminowych instrumentów dłużnych 9,25 % listów zastawnych 3,53 % obligacji komunalnych Firmy ubezpieczeniowe nabyły: bankowe papiery dłużne (6,44 %) obligacje korporacyjne oraz niebankowe krótkoterminowe instrumenty dłużne (3,44 %) listy zastawne (1,77 %) obligacje komunalne (1,58%) Nabywcy: nieskarbowe instrumenty dłużne w portfelu własnym banków i w portfelach ich klientów wg stanu kont na 31 grudnia 2010 (na podst. danych z 21 banków) Papiery bankowe Listy zastawne Obligacje komunalne Pozostałe instrumenty dłużne Ogółem (PLNm) ogółem do 365 dni powyżej 365 dni ogółem do 365 dni powyżej 365 dni Banki 1 320,50 680,00 640,50 846, , , , , ,50 Towarzystwa ubezpieczeniowe 477,80 30,10 447,70 18,30 116, ,50 29, , ,90 Fundusze emerytalne 1 050,30 50, ,30 74,30 316, ,80 19, , ,00 Fundusze inwestycyjne 2 236, , ,60 95,70 259, ,80 427, , ,00 Przedsiębiorstwa 661,40 572,20 89,20 0,00 3, , , , ,00 Podmioty zagraniczne 54,50 51,00 3,50 0,00 199,90 897,90 2,50 895, ,30 Inne instytucje finansowe 10,00 10,00 0,00 0,00 7,40 846,40 102,60 743,80 863,80 Pozostałe jednostki 1 612,20 31, ,20 0,00 6,80 758,20 546,20 212, ,20 Razem 7 423, , , , , , , , ,70 źródło: NBP Nabywcy papierów dłużnych (długo- i krótkoterminowych), stan na 31 grudnia 2010 Fundusze inwestycyjne 15,60% Przedsiębiorstwa 28,49% Podmioty zagraniczne 2,47% Fundusze emerytalne 9,16% Towarzystwa ubezpieczeniowe 3,59% Źródło: NBP na podst. danych 21 banków Banki 33,76% Inne instytucje finansowe 1,85% Pozostałe jednostki 5,09% 8

9 Ratingi międzynarodowe Ratingi krajowe długoterminowe waluta zagraniczna waluta lokalna krótkoterminowe waluta zagraniczna waluta lokalna indywidualne wsparcia minimalny rating wsparcia długoterminowe Przedsiębiorstwa Aquanet BBB- A (pol) Koleje Mazowieckie - KM BBB BBB+ AA- (pol) ORBIS BBB+(pol) PGE Grupa Energetyczna BBB+ BBB+ PKN Orlen BB+ BB+ B B Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Olsztyn BBB (pol) Tauron Energia BBB BBB Telekomunikacja BBB+ F2 Zakład Komunikacji Miejskiej w Gdańsku BBB- A (pol) Instytucje finansowe Bank Handlowy w Warszawie 1 Bank Millennium BBB F3 C/D 2 A (pol) Bank Ochrony Środowiska BBB F3 D 2 BBB Bank Pekao A- F2 C 1 Bank Zachodni WBK BBB+ F2 C 3 BB A F1 C/D 1 krótkoterminowe BRE Leasing A F1 1 Electus B- B- B B B+ (pol) B (pol) Europejski Fundusz Leasingowy S.A. A+ F1 1 AAA (pol) F1+ (pol) Getin Noble Bank BB B D 5 BBB (pol) ING Bank Śląski A F1 C 1 Pekao Bank Hipoteczny SA A- F2 1 AA (pol) F1+ (pol) PKO BP 2 Gminy / Miasta Białystok BBB BBB A (pol) Bielsko-Biała BBB+ BBB+ AA- (pol) Bydgoszcz BBB BBB A (pol) Częstochowa BBB BBB Gdańsk BBB+ BBB+ Gliwice BBB BBB A (pol) Jarocin BBB + (pol) Katowice A- A- Kielce BBB- BBB- A-(pol) Koszalin BBB-(pol) Łódź BBB+ BBB+ AA- (pol) Myślenice BBB (pol) Olsztyn BBB + (pol) Opole Ostrów Wielkopolski BBB (pol) Płock BBB+ BBB+ AA-(pol) Rybnik Rzeszów BBB BBB A+ (pol) Szczecin BBB+ BBB+ F2 Toruń BBB BBB A (pol) Warszawa A-(pol) A (pol) AAA (pol) Wrocław BBB+ BBB+ A+ (pol) Zabrze BBB- BBB- A- (pol) Zielona Góra BBB- BBB- A- (pol) Województwa Województwo dolnośląskie A- A- AA (pol) Województwo łódzkie A- A- AA- (pol) Województwo małopolskie A- A- AA (pol) Województwo mazowieckie A- A AAA (pol) Województwo wielkopolskie A- A F2 AA+(pol) F3 (pol) 9

10 Listy zastawne Pekao Bank Hipoteczny SA międzynarodowy rating długoterminowy A Obligacje przychodowe międzynarodowy rating długoterminowy krajowy rating długoterminowy Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne Łódź BBB- Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Bydgoszczy BBB- Zakład Komunikacji Miejskiej w Gdańsku BBB A+ (pol) Firmy ubezpieczeniowe międzynarodowy rating siły finansowej ubezpieczyciela krajowy rating siły finansowej ubezpieczyciela Towarzystwo Ubezpieczeń na Życie EUROPA SA BB BBB (pol) Towarzystwo Ubezpieczeń EUROPA SA BB BBB (pol) Kraj Rating długoterminowy dla zadłużenia w walucie zagranicznej Rating krótkoterminowy podmiotu Rating długoterminowy dla zadłużenia w walucie lokalnej Krajowy pułap ratingu (Country Ceiling) A- F2 A AA- Bułgaria BBB- F3 BBB BBB+ Chorwacja BBB- F3 BBB BBB+ Czechy A+ F1 AA- AA+ Estonia A F1 A AAA Litwa BBB F3 BBB+ A Łotwa BB+ B BBB- BBB Macedonia BB+ B BB+ BBB- Serbia BB- B BB- BB- Słowacja A+ F1 A+ AAA Słowenia AA F1+ AA AAA Węgry BBB- F3 BBB A- Perspektywa ratingu długoterminowego POZYTYWNA NEGATYWNA EVOLVING - BEZ WSKAZANIA KIERUNKU ZMIANY RATINGU STABILNA Lista obserwacyjna ze wskazaniem POZYTYWNYM NEGATYWNYM EVOLVING - BEZ WSKAZANIA KIERUNKU ZMIANY RATINGU Wybrane komunikaty i decyzje ratingowe IV kwartał 2010: Fitch potwierdził rating dla miasta Koszalina na poziomie BBB-(pol) ; perspektywa ratingu jest stabina Fitch potwierdził rating dla miasta Łodzi na poziomie 'BBB+' ; perspektywa ratingu jest stabilna Fitch: Kluczowe czynniki kredytowe dla sektora wodociągowo-kanalizacyjnego w Polsce Fitch: Stabilna perspektywa dla środkowoeuropejskiego sektora paliwowego w Fitch potwierdził rating Jarocina na poziomie BBB+(pol) ; Perspektywa ratingu jest stabilna Fitch Nadał Rating AAA(pol) Emisji Obligacji Warszawy w kwocie zł Stabilna perspektywa dla środkowoeuropejskiego sektora energetycznego w 2011r. pomimo rosnącego zadłużenia Fitch nadał rating 'A' listom zastawnym Pekao Banku Hipotecznego SA 10

11 Fitch zmienia perspektywę ratingu Gminy Myślenice Fitch potwierdził ratingi Częstochowy na poziomie BBB. Perspektywa ratingów jest stabilna Fitch: Dla utrzymania ratingu potrzebna konsolidacja finansow publicznych Fitch nadał oczekiwany rating 'BB+' dla euroobligacji PKN ORLEN Fitch: Regulacje prawne niesprzyjające polskim samorządom Fitch: Pierwsze ratingi dla spółki Koleje Mazowieckie Fitch obniża rating Banku Millennium do "BBB"; perspektywa negatywna Fitch: pierwsze ratingi dla Miasta Torunia Fitch nadał ratingi ostateczne BBB / A+(POL) emisji obligacji przychodowych ZKM Gdańsk w kwocie 13,46 mln zł Fitch potwierdził rating dla Gdańska na poziomie BBB+. Perspektywa ratingu jest stabilna Fitch umieścił rating wsparcia Banku Handlowego na liście obserwacyjnej ze wskazaniem negatywnym Fitch: Podsumowanie III kwartału 2010 na rynku nieskarbowych instrumentów dłużnych w Polsce Ratings Fitch Nadał Ratingi Oczekiwane BBB / A+(pol) Planowanej Emisji Obligacji Przychodowych ZKM Gdańsk w kwocie 13,460 mln zł Fitch potwierdził rating dla Katowic na poziomie A-. Perspektywa ratingu jest Stabilna Fitch potwierdził długoterminowy międzynarodowy rating A- i krajowy AA-(pol) dla Województwa Łódzkiego; Perspektywa jest stabilna Fitch potwierdza rating Orbisu na poziomie BBB+(pol) ; perspektywa zmieniona na stabilną Szczegóły na stronie lub Dokument został zredagowany jest przez zespół pracowników Fitch S.A., adres: ul. Królewska 16, Warszawa, tel: (+48 22) ; fax: (+48 22) ; rating@fitchpolska.com.pl, Fitch S.A. dołożył należytej staranności przy sporządzaniu tego dokumentu. Nasze informacje zostały uzyskane ze źródeł, które uważamy za godne zaufania, jednak ich dokładność oraz kompletność nie mogą być zagwarantowane. Fitch S.A. nie będzie ponosił żadnej odpowiedzialności wobec osób trzecich za jakiekolwiek straty spowodowane lub wynikające z jakichkolwiek błędów znajdujących się w tych informacjach. Informacje zawarte w tym dokumencie nie mogą być w jakiejkolwiek formie, w całości lub w części kopiowane, reprodukowane, przechowywane przez kogokolwiek bez uprzedniej pisemnej zgody Fitch S.A. Nasze raporty i ratingi stanowią opinie, a nie rekomendacje zakupu lub sprzedaży. 11