Starostwo Powiatowe w Nowym Dworze Mazowieckim. Program ochrony środowiska dla powiatu nowodworskiego

Transkrypt

1 Starostwo Powiatowe w Nowym Dworze Mazowieckim Program ochrony środowiska dla powiatu nowodworskiego Warszawa, 2004

2 ZLECENIODAWCA: Starostwo powiatowe w Nowym Dworze Mazowieckim Nowy Dwór Mazowiecki ul. Mazowiecka 10 WYKONAWCA: Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A Warszawa ul. Berezyńska 39 Opracowała: mgr inż. Janecka Kamila dr Bujakowska Krystyna

3 SPIS TREŚCI 1. WSTĘP CELE I ZASADY POLITYKI EKOLOGICZNEJ Zasady polityki ekologicznej państwa Limity racjonalnego wykorzystania zasobów środowiska Instrumenty zarządzania środowiskiem Instrumenty prawne Instrumenty społeczne Instrumenty finansowe Przewidywane zmiany dotychczasowego systemu ekonomiczno finansowego ochrony środowiska OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POWIATU Położenie geograficzne Powierzchnia powiatu Demografia Gospodarka Infrastruktura Rzeźba terenu, geomorfologia Budowa geologiczna Warunki przyrodnicze Klimat OCENA STANU ŚRODOWISKA Powietrze atmosferyczne Gospodarka wodno ściekowa Wody podziemne Wody powierzchniowe Gleby Gospodarka odpadami Klimat akustyczny Promieniowanie elektromagnetyczne Roślinność Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A. 1

4 Szata roślinna Lasy Siedliska i ostoje zwierząt Obszary chronione, pomniki przyrody PODSTAWOWE CELE POLITYKI EKOLOGICZNEJ POWIATU NOWODWORSKIEGO Polityka ekologicznego województwa mazowieckiego i powiatu nowodworskiego Cele, zadania i harmonogram działań METODY KONTROLI PROGRAMU MATERIAŁY WYJŚCIOWE...99 Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A. 2

5 STRESZCZENIE Program ochrony środowiska jest sporządzony zgodnie z ustawą prawo ochrony środowiska. W Programie zawarte są zadania priorytetowe dla powiatu nowodworskiego, które przyczynią się do rozwoju powiatu zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Postawione przed powiatem zadania mają być wykonane w dwóch etapach, pierwszy krótkookresowy do roku 2007 i drugi długookresowy do roku Cele te spełniają wytyczne zawarte w: Programie ochrony środowiska dla województwa mazowieckiego; II Polityce ekologicznej państwa; Programie wykonawczym do II Polityki ekologicznej państwa na lata 2002 do Program zapewnia poprawę standardu życia mieszkańców powiatu. Gwarantuje wzrost gospodarczy i rozwój powiatu przy jednoczesnym zachowaniu istniejących miejsc cennych przyrodniczo. Zadaniem Programu jest również wdrożenie wymogów Unii Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska oraz polepszenie jakości środowiska. Cel ten można osiągnąć poprzez realizację zadań szczegółowych. W Programie przedstawione są informacje dotyczące systemu zarządzania Programem i warunki finansowania działań proekologicznych, harmonogram zadań dla powiatu, mapa zawierająca walory przyrodnicze powiatu i zagrożenia dla środowiska i mieszkańców. Kontrolą procesu realizacji Programu zajmuje się Rada Powiatu poprzez ocenę przekazywanego w cyklu dwuletnim raportu. Na bieżąco kontrolę tę sprawuje Starosta. System finansowania inwestycji proekologicznych w dużej części opiera się na pozyskiwaniu funduszy od instytucji ochrony środowiska. Do nich można zaliczyć: celowe fundusze ekologiczne; budżet państwa, budżety samorządowe: województw, powiatów, gmin; komercyjne instytucje finansowe, w tym banki udzielające kredytów na cele ekologiczne; pozostałe niekomercyjne krajowe instytucje finansowe (np. fundacje); zagraniczne instytucje finansowe i inne programy pomocowe. Program zawiera charakterystykę ogólną obszaru powiatu: położenie geograficzne, budowę geologiczną, geomorfologiczną oraz sytuację gospodarczą i demograficzną. Ponadto w Programie znajduje się diagnoza stanu poszczególnych komponentów środowiska, to znaczy zanieczyszczenie: powietrza, wody powierzchniowej i podziemnej, Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A. 3

6 gleby. Jak również ocena szaty roślinnej, siedlisk zwierzęcych, obszarów chronionych oraz stopień uciążliwości akustycznej i promieniowania emitowanego przez stacje telefonii komórkowej. W Programie przedstawiony jest także aktualny stan gospodarki odpadami i gospodarki wodno ściekowej. Dokonując analizy stanu środowiska, w dalszej części Programu zostały wyznaczone cele polityki ekologicznej powiatu nowodworskiego: 1. ograniczenie emisji substancji i energii; 2. ochrona środowiska przyrodniczego i krajobrazu; 3. racjonalne gospodarowanie środowiskiem; 4. zwiększenie aktywności obywatelskiej i podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa. Cele te powinny być realizowane poprzez działania priorytetowe, według podanego w tabeli 21 harmonogramu. Będą one wykonywane przez Starostwo Powiatowe, Urzędy Gmin oraz jednostki gospodarcze, przedsiębiorców, organizacje ekologiczne, i nadleśnictwa Jabłonna i Płońsk. Załącznikiem do Programu ochrony środowiska jest opracowany Plan gospodarki odpadami dla powiatu nowodworskiego, w którym przedstawione są stojące przed powiatem zadania w celu poprawy gospodarki odpadami. Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A. 4

7 1. WSTĘP Program ochrony środowiska dla powiatu nowodworskiego został opracowany przez Przedsiębiorstwo geologiczne POLGEOL S.A. na zlecenie Starosty Powiatu, umowa nr GZK/ z dnia roku. Program niniejszy sporządzony jest zgodnie z ustawą Prawo Ochrony Środowiska z dnia r. (Dz. U. Nr 62, poz.627 z późniejszymi zmianami), która wprowadziła obowiązek opracowania i uchwalania programów ochrony środowiska dla województw, powiatów i gmin oraz uwzględnia zalecenia zawarte w opracowaniu Wytyczne sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym. Program jest podstawowym instrumentem polityki ekologicznej państwa na szczeblu lokalnym. Zawiera on diagnozę stanu zagospodarowania powiatu, w tym kompleksową charakterystykę środowiska przyrodniczego, sfery gospodarczej, społecznej i przestrzennej, wnioski dotyczące uwarunkowań możliwości i predyspozycji rozwoju powiatu oraz projektowane kierunki rozwoju: krótkookresowe (w latach ) i długookresowe do 2011 roku. Wytyczne zawarte w Programie są zgodne z działaniami określonymi w Programie ochrony środowiska dla województwa mazowieckiego i są podstawą do zrównoważonego rozwoju powiatu. Program wojewódzki określa strategię ochrony, racjonalnego wykorzystania zasobów i poprawy standardów jakości środowiska na terenie województwa, a w szczególności formułuje cele i priorytety ekologiczne oraz zakres działań proekologicznych. W programie wojewódzkim zgodnie z wymaganiami ustawy Prawo Ochrony Środowiska powinny też zostać określone środki finansowe konieczne do osiągnięcia celów ekologicznych. Brak w tym programie harmonogramu rzeczowofinansowego a w szczególności jednoznacznego określenia źródeł finansowania oraz wysokości nakładów finansowych na realizację poszczególnych celów (limitowanych możliwościami gospodarczymi województwa i możliwościami uzyskania wsparcia finansowego ze źródeł krajowych i zagranicznych) stanowi istotną trudność w tworzeniu analogicznego harmonogramu w powiatowym programie ochrony środowiska. Cele ekologiczne sformułowane w programie wojewódzkim zgodne są z polityką ekologiczną państwa określoną m. in. w dokumentach: II polityka ekologiczna Państwa na lata i Program wykonawczy do II Polityki Ekologicznej państwa na lata W dokumentach tych sprecyzowano sposoby osiągnięcia celów tej polityki w formie pakietów zadań inwestycyjnych i pozainwestycyjnych, działań w sferze prawa, Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A. 5

8 programowania, mechanizmów ekonomicznych, planowania przestrzennego, badań naukowych, kontroli, monitoringu oraz współpracy międzynarodowej. Dla ujednolicenia polityk ekologicznych państw Unii Europejskiej, uwzględniając wymogi sprawozdawczości przyjęto czteroletnie okresy planowania. Polityka ekologiczna państwa będzie analizowana przez Rząd i nowelizowana w okresach dostosowanych do terminów sporządzania i wchodzenia w życie kolejnych programów działań Unii Europejskiej w zakresie środowiska. W Ustawie Prawo ochrony środowiska określony jest wymóg opracowania polityki ekologicznej państwa raz na cztery lata wraz z przewidywaniem działań w perspektywie kolejnych czterech lat. Wojewódzkie, powiatowe i gminne programy ochrony środowiska powinny przyjmować analogiczne przedziały czasowe. Niniejszy program powiatu nowodworskiego, zakłada więc realizację poszczególnych zadań w latach oraz przedstawia propozycje działań na lata Zgodnie z Ustawą z dn r. o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz zmianie niektórych ustaw do dn r. (Dz.U. nr 100 poz. 1085), sejmiki województw miały uchwalić programy wojewódzkie, a do r. rady powiatów powiatowe programy ochrony środowiska. Program ochrony środowiska dla powiatu nowodworskiego jest podstawą działań samorządu powiatowego w zakresie ochrony środowiska i tworzenia innych programów sektorowych oraz stanowi podstawę dla gminnych programów ochrony środowiska. Powinien on być wykorzystywany jako przesłanka konstruowania budżetu powiatu w zakresie ochrony środowiska i inwestycji infrastrukturalnych. Program obejmuje zadania własne powiatu, zadania koordynowane i wytyczne do sporządzenia programów gminnych. Należy zaznaczyć, że tylko zadania wyszczególnione w programie powinny służyć do tworzenia listy priorytetów ekologicznych w corocznych planach WFOŚiGW i NFOŚiGW i powinny być uwzględniane w dostępie do środków pomocowych. Realizacja zadań wyszczególnionych w programie w zakresie poprawy standardów jakości środowiska, ochrony środowiska oraz gospodarki wodnej wymagać będzie współpracy samorządów na różnych szczeblach i współpracy z podmiotami gospodarczymi. Program został opracowany we współpracy z przedstawicielami Starostwa Powiatowego w Nowym Dworze Mazowieckim, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska, Urzędów Gmin w Nasielsku, Zakroczymiu, Pomiechówku, Leoncinie, Czosnowie oraz Urzędu Miasta Nowy Dwór Mazowiecki. Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A. 6

9 Program opiniowany jest przez Zarząd Województwa Mazowieckiego i akceptowany przez Zarząd Powiatu Nowodworskiego. Po uchwaleniu przez Radę Powiatu staje się aktem prawa lokalnego. Co dwa lata Zarząd Powiatu przedstawiać będzie Radzie Powiatu raporty z wykonania programu. 2. CELE I ZASADY POLITYKI EKOLOGICZNEJ 2.1. Zasady polityki ekologicznej państwa Działania ekologiczne na szczeblu powiatu muszą być całkowicie zgodne z polityką ekologiczną Państwa i odzwierciedlać kierunki poprawy stanu środowiska oraz racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych sformułowane w Programie ochrony środowiska województwa mazowieckiego. Celem głównym polityki ekologicznej Państwa, jest przyjęta w Konstytucji RP, zasada zrównoważonego rozwoju. Zasada ta oznacza przyjęcie modelu rozwoju, w którym zaspokajanie bieżących potrzeb społecznych oraz potrzeb przyszłych pokoleń będzie traktowane równoprawnie i będzie udziałem wszystkich grup społecznych a racje społeczne, ekonomiczne i ekologiczne traktować należy równorzędnie. Rząd realizując Strategię zrównoważonego rozwoju Polski do 2025 r. przyjął Politykę ekologiczną Państwa na lata oraz II politykę ekologiczną państwa na lata W dokumentach tych określono cele i zasady realizacji polityki państwa w zakresie ochrony środowiska. Cele polityki państwa o charakterze strategicznym w zakresie racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych to: 1. racjonalizacja użytkowania wody; 2. zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji; 3. zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych; 4. ochrona gleb; 5. wzbogacanie i racjonalna eksploatacja zasobów leśnych; 6. ochrona zasobów kopalin. Wiodącą zasadą polityki ekologicznej państwa jest, zasada zrównoważonego rozwoju, jest takie prowadzenie polityki i działań w poszczególnych sektorach gospodarki i życia społecznego, aby zachować zasoby i walory środowiska w stanie zapewniającym trwałe, nie doznające uszczerbku, możliwości korzystania z nich zarówno przez obecne jak Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A. 7

10 i przyszłe pokolenia, przy jednoczesnym zachowaniu trwałości funkcjonowania procesów przyrodniczych oraz naturalnej różnorodności biologicznej na poziomie krajobrazowym, ekosystemowym, gatunkowym i genowym. Istotą zrównoważonego rozwoju jest równorzędne traktowanie racji społecznych, ekonomicznych i ekologicznych, co oznacza konieczność integrowania zagadnień ochrony środowiska z polityką w poszczególnych dziedzinach gospodarki. Zasada zrównoważonego rozwoju powinna być przy realizacji polityki ekologicznej państwa uzupełniona szeregiem zasad pomocniczych i konkretyzujących. Zasada przezorności, zakłada, że odpowiednie działania powinny być podejmowane już wtedy, gdy pojawia się uzasadnione prawdopodobieństwo, że problem wymaga rozwiązania, a nie dopiero wtedy, gdy istnieje pełne tego naukowe potwierdzenie. Pozwala to unikać zaniechań wynikających z czasochłonnych badań, braku środków lub zachowawczego działania odpowiedzialnych osób bądź instytucji. Związana z nią zasada wysokiego poziomu ochrony środowiska zakłada, że stosowanie zasad prewencji i przezorności powinno być ukierunkowane na wysoki i bezpieczny dla zdrowia ludzkiego poziom ochrony środowiska. Zasada integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi oznacza ona uwzględnienie w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi. Ważnym warunkiem skuteczności działań na rzecz zrównoważonego rozwoju jest przyjęcie zasady równego dostępu do środowiska przyrodniczego, traktowanej w następujących kategoriach: sprawiedliwości międzypokoleniowej - zaspokajania potrzeb materialnych i cywilizacyjnych obecnego pokolenia z równoczesnym tworzeniem i utrzymywaniem warunków do zaspokajania potrzeb przyszłych pokoleń; sprawiedliwości międzyregionalnej i międzygrupowej - zaspokajania potrzeb materialnych i cywilizacyjnych społeczeństw, grup społecznych i jednostek ludzkich w ramach sprawiedliwego dostępu do ograniczonych zasobów i walorów środowiska, wraz z równoprawnym traktowaniem potrzeb ogólnospołecznych z potrzebami społeczności lokalnych i jednostek; równoważenia szans pomiędzy człowiekiem a przyrodą, poprzez zapewnienie zdrowego i bezpiecznego funkcjonowania (w sensie fizycznym, psychicznym, społecznym i ekonomicznym) jednostek ludzkich przy zachowaniu trwałości Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A. 8

11 podstawowych procesów przyrodniczych wraz ze stałą ochrona różnorodności biologicznej. Ma ona na celu zapewnienie poczucia bezpieczeństwa ekologicznego poszczególnym jednostkom i grupom społecznym. Zasada regionalizacji, jest stosowana przy konstruowaniu i wykorzystywaniu narzędzi polityki ekologicznej i oznacza ona między innymi: rozszerzenie uprawnień dla samorządu terytorialnego i wojewodów do ustalania regionalnych opłat, normatywów, ulg i wymogów ekologicznych wobec jednostek gospodarczych; regionalizowanie ogólnokrajowych narzędzi polityki ekologicznej w odniesieniu do obszarów silnie przekształconych i zdegradowanych lub zagrożonych degradacją, o wysokich walorach przyrodniczych oraz obszarów pośrednich. Zasada uspołecznienia polityki ekologicznej jest realizowana poprzez tworzenie instytucjonalnych, prawnych i materialnych warunków do udziału obywateli, grup społecznych i organizacji pozarządowych w procesie kształtowania modelu zrównoważonego rozwoju, przy jednoczesnym rozwoju edukacji ekologicznej, rozbudzaniu świadomości i wrażliwości ekologicznej oraz kształtowaniu nowej etyki zachowań wobec środowiska. W polityce ochrony środowiska jest umacniana zasada "zanieczyszczający płaci", której założeniem jest przeniesienie pełnej odpowiedzialności, w tym materialnej, za skutki zanieczyszczania i stwarzania innych zagrożeń dla środowiska na sprawcę, tj. na jednostki użytkujące zasoby środowiska. Zasada ta odnosi się również do uciążliwości powodowanych procesami konsumpcji, szczególnie w sytuacji, gdy konsument ma możliwość wyboru mniej zagrażających środowisku dóbr konsumpcyjnych. Zasada prewencji zakłada, że przeciwdziałanie negatywnym skutkom dla środowiska powinno być podejmowane na etapie planowania i realizacji przedsięwzięć w oparciu o posiadaną wiedzę, wdrożone procedury ocen oddziaływania na środowisko oraz monitorowanie prowadzonych przedsięwzięć. Zasada stosowania najlepszych dostępnych technik (BAT), jest realizowana poprzez korzystanie z najlepszych, uzasadnionych ekonomicznie, dostępnych technologii. Wdrażanie tej zasady powinno następować zarówno poprzez instrumenty prawne, jak i poprzez inne mechanizmy działania takie jak: dobrowolne porozumienia, zalecenia, rozwój systemów zarządzania środowiskowego. Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A. 9

12 W polskiej polityce ekologicznej zasada subsydiarności oznacza stopniowe przekazywanie części kompetencji i uprawnień decyzyjnych dotyczących ochrony środowiska na właściwy szczebel regionalny lub lokalny (wojewódzki, powiatowy, gminny), tak, aby był on rozwiązywany na najniższym szczeblu, na którym może zostać skutecznie i efektywnie rozwiązany. Zasada skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej ma zastosowanie do wyboru planowanych przedsięwzięć inwestycyjnych ochrony środowiska (lub szerzej: przedsięwzięć wymagających nakładów finansowych), a następnie, w trakcie i po zakończeniu ich realizacji - do oceny osiągniętych wyników. Polityka ekologiczna państwa w zakresie poprawy standardów jakości środowiska dotyczy natomiast: 1. gospodarki odpadami; 2. jakości powietrza; 3. hałasu i promieniowania; 4. bezpieczeństwa chemicznego i biologicznego; 5. nadzwyczajnych zagrożeń; 6. różnorodności biologicznej i krajobrazowej Limity racjonalnego wykorzystania zasobów środowiska W II polityce ekologicznej państwa na lata , przyjętej przez Radę Ministrów w czerwcu 2000 r. a następnie przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w sierpniu 2001 r., ustalone zostały następujące ważniejsze limity krajowe, związane z racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych i poprawą stanu środowiska (wszystkie dotyczą celów do osiągnięcia najpóźniej do 2010 r.): 1. zmniejszenie wodochłonności produkcji o 50% w stosunku do stanu w 1990 r. (w przeliczeniu na PKB); 2. ograniczenie materiałochłonności produkcji o 50% w stosunku do 1990 r. w taki sposób, aby uzyskać co najmniej średnie wielkości dla państw OECD (w przeliczeniu na jednostkę produkcji, wartość produkcji lub PKB); 3. ograniczenie zużycia energii o 50% w stosunku do 1990 r. i 25% w stosunku do 2000 r. w przeliczeniu na jednostkę PBK); 4. dwukrotny wzrost udziału energii odnawialnej w zużyciu energii w roku 2010 w stosunku do roku 2000; Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A. 10

13 5. dwukrotne zwiększenie udziału odzyskiwanych i ponownie wykorzystywanych w procesach produkcyjnych odpadów przemysłowych w porównaniu ze stanem z 1990 r.; 6. pełna (100%) likwidacja zrzutów ścieków nieoczyszczonych z miast i zakładów przemysłowych; 7. zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych do wód powierzchniowych w stosunku do stanu z 1990 r., z przemysłu o 50%, z gospodarki komunalnej (na terenie miast i osiedli wiejskich) o 30% i ze spływu powierzchniowego również o 30%; 8. ograniczenie emisji pyłów o 75%, dwutlenku siarki o 56%, tlenków azotu o 31%, lotnych związków organicznych (poza metanem) o 4% i amoniaku o 8% w stosunku do stanu w 1990 r. Powyższe limity powinny być przyjęte jako punkt odniesienia w zakresie realizacji celów wojewódzkiej i powiatowej polityki ekologicznej Instrumenty zarządzania środowiskiem Zarządzanie środowiskiem odbywa się poprzez działania podejmowane na szczeblu ogólnokrajowym, regionalnym i lokalnym (powiatowym i gminnym). Zajmuje się nim administracja rządowa, samorządowa, instytucje im podporządkowane oraz podmioty gospodarcze korzystające ze środowiska. Organy administracji odpowiedzialne za wykonywanie i egzekwowanie prawa mają na celu głównie zapobieganie zanieczyszczeniu środowiska i przestrzeganie norm racjonalnego korzystania ze środowiska. Podmioty gospodarcze korzystające ze środowiska kierują się głównie efektami ekonomicznymi swojej działalności, ale uwzględniają też konieczność dotrzymywania wymagań określonych prawem. Prowadzą więc kontrolę emisji, modernizują lub eliminują przestarzałe rozwiązania techniczne i technologiczne przeważnie uciążliwe dla środowiska. Zarządzanie środowiskiem odbywa się przez wykorzystanie instrumentów prawnych, finansowych i społecznych. Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A. 11

14 Instrumenty prawne Do instrumentów prawnych należą: 1. pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii (np. pozwolenie na emisję pyłów i gazów do powietrza) 2. decyzje (np. decyzja wodnoprawna na pobór wód podziemnych) 3. koncesje (np. koncesja na eksploatację kopalin ze złóż) 4. miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego Przed przystąpieniem do sporządzania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wykonuje się studium uwarunkowań i kierunków rozwoju. Dla potrzeb tych projektów wykonuje się opracowanie ekofizjograficzne, w którym charakteryzuje się poszczególne elementy przyrodnicze środowiska i ich wzajemne powiązania (Prawo Ochrony Środowiska Art. 71). 5. procedura ocen oddziaływania na środowisko Procedura ocen oddziaływania na środowisko (OOŚ) stosowana zgodnie z Ustawą z dn r. Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. nr. 62. poz. 672 z późniejszymi zmianami) jest jednym z najważniejszych instrumentów ochrony środowiska. Stanowi ona uniwersalną procedurę weryfikowania programowania i planowania rozwoju, zagospodarowania przestrzennego oraz lokalizacji inwestycji (przedsięwzięć). Procedurze OOŚ podlegają: projekty polityk, planów, strategii (np. projekty planów miejscowych zagospodarowania przestrzennego) projekty dokumentów sektorowych (np. projekty programów w dziedzinie leśnictwa, transportu, gospodarki wodnej itp.) działania lokalizacyjne dotyczące przedsięwzięć mogących znacząco odziaływać na środowisko określonych w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dn r. (Dz. U. nr 179 poz. 1490) w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych kryteriów związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięć do sporządzania raportu o oddziaływaniu na środowisko (np. stacji dystrybucji paliw płynnych, oczyszczalni ścieków, itp.) Opracowaniami wykonywanymi podczas postępowania w sprawie OOŚ są odpowiednio: opracowania ekofizjograficzne, prognozy oddziaływania na środowisko lub raporty oddziaływania przedsięwzięć (obiektów) na środowisko. Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A. 12

15 Prawo ochrony środowiska gwarantuje każdemu dostęp do informacji o środowisku i jego ochronie znajdujących się w posiadaniu władz publicznych. Zobowiązanymi do udostępnienia informacji są organy administracji rządowej i samorządowej wszystkich szczebli oraz inne jednostki organizacyjne powołane do załatwienia zadań publicznych dotyczących środowiska i jego ochrony. Organ prowadzący postępowanie w sprawie OOŚ, publicznie informuje o tym, zbiera uwagi i wnioski, może przeprowadzić otwartą rozprawę administracyjną oraz rozpatruje zgłoszone uwagi i wnioski. Następnie informuje w podobny sposób o wyniku postępowania, tj. decyzji w sprawie. 6. monitoring środowiska Szczególnym instrumentem prawnym jest monitoring środowiska, który oprócz funkcji informacyjnych (dla administracji rządowej, samorządowej oraz społeczeństwa) jest podstawą analiz, ocen lub decyzji. Państwowy monitoring środowiska (PMŚ) prowadzony jest przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. Schemat Państwowego Monitoringu Środowiska przedstawiony jest na Rysunku 1 w załączniku graficznym. Państwowy monitoring środowiska zapewnia dostarczanie informacji dla potrzeb opracowania planów zagospodarowania przestrzennego, wykonywania raportów OOŚ oraz prac studialnych i prognostycznych. Obecnie w określonych prawem przypadkach wprowadzono obowiązek wykonywania badań monitoringowych w przedsiębiorstwach lub na obiektach (np. w rejonie składowisk odpadów). Daje to podstawę do realizacji np. programów naprawczych. 7. pozwolenia zintegrowane Wprowadzanym obecnie instrumentem prawnym są pozwolenia zintegrowane. Pozwolenie zintegrowane jest decyzją administracyjną będącą rodzajem licencji na prowadzenie działalności, na warunkach ustalonych dla wszystkich komponentów środowiska oraz przy spełnieniu wymagań technicznych określonych jako najlepsze dostępne techniki (BAT). W pozwoleniu określane są ponadto rodzaje i ilości wykorzystywanej energii, surowców, materiałów i paliw. Pozwolenia zintegrowanego wymagają instalacje, których działalność (ze względu na rodzaj i skalę) może powodować znaczne zanieczyszczenie środowiska. Rodzaje tych instalacji zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dn. 26 lipca 2002 r. w sprawie rodzajów instalacji mogących powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości (Dz. U. nr 122 poz. 1055). Konieczność uzyskania pozwoleń zintegrowanych Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A. 13

16 ustawowo określona na r., została przesunięta do roku 2010 Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia r. (Dz. U. nr 177 poz. 1736) w sprawie późniejszych terminów do uzyskania pozwolenia zintegrowanego w zależności od typu instalacji Instrumenty społeczne Instrumenty społeczne polegają na: 1. usprawnianiu współpracy i budowaniu partnerstwa (dotyczy to działań samorządów i relacji samorząd społeczeństwo oraz uczestniczenia społeczeństwa w konsultacjach lub debatach prowadzących do podejmowania decyzji w procesie zarządzania środowiskiem); 2. formułowaniu i wdrażaniu polityk środowiskowych (w tym plany działań, porozumienia środowiskowe, itp); 3. ocenie i monitorowaniu skutków zrównoważonego rozwoju (np. określaniu wskaźników równowagi środowiskowej, formułowaniu wyraźnych celów operacyjnych, itp.); 4. włączeniu mechanizmów rynkowych w realizację zrównoważonego rozwoju; 5. prowadzeniu edukacji ekologicznej. Kluczowym elementem w problematyce ochrony środowiska jest zwiększanie świadomości społecznej przez prowadzenie edukacji ekologicznej. W ustawie Prawo ochrony środowiska zapisany został obowiązek włączenia problematyki ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju do programów nauczania wszystkich typów szkół i kursów prowadzących do uzyskania kwalifikacji zawodowych. Propagowanie edukacji ekologicznej wynika zarówno z dokumentów międzynarodowych (AGENDA 21, Konwencja z Aarhus z roku 1998) jak i krajowych. Zgodnie z Narodową strategią edukacji ekologicznej Rząd zapewnia organizacyjne i techniczne wsparcie instytucjom publicznym na rzecz działań edukacyjnch i promocyjnych realizowanych przez organizacje ekologiczne. W Prawie ochrony środowiska uregulowany również został dostęp do informacji o środowisku, udział społeczeństwa w postępowaniach w sprawie ocen oddziaływania na środowisko i w działaniach dotyczących ochrony środowiska. Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A. 14

17 Instrumenty finansowe Instrumentami finansowymi wykorzystywanymi w zarządzaniu środowiskiem są: 1. opłaty i kary ekologiczne za korzystanie ze środowiska lub naruszenie warunków korzystania ze środowiska; 2. dotacje, kredyty i pożyczki ze źródeł krajowych lub zagranicznych; 3. środki własne samorządów przeznaczone na ochronę środowiska pochodzące z innych źródeł. Zadania związane z ochroną środowiska określone w przepisach prawnych (uwzględniające dostosowanie Polski do warunków Unii Europejskiej) wymagać będą znacznych nakładów finansowych. Cele określone w II polityce ekologicznej państwa na lata i programach niższego szczebla będą mogły być zrealizowane przy założeniu stopniowego wzrostu do 2010 r. udziału wydatków na ochronę środowiska i gospodarkę wodną. Według oszacowanych kosztów dostosowawczych Polski do Unii Europejskiej w najbliższych dziesięciu trzynastu latach trzeba przeznaczać na ochronę środowiska dwa trzy razy więcej środków niż dotychczas. Źródła finansowania ochrony środowiska będą zróżnicowane w zależności od rodzaju i okresu przewidywanego działania, a przede wszystkim od możliwości stosowania instrumentów finansowo-ekonomicznych zapewnionych na poziomie krajowym. Fundusze na realizacje polityki ekologicznej na terenie powiatu mogą pochodzić z następujących źródeł: Środki krajowe: środki własne powiatu i gmin; środki budżetowe - publiczne dotacje celowe przydzielane na cele związane z ochroną środowiska z budżetu państwa lub województwa; środki własne ludności i przedsiębiorstw (w tym np. GDDKiA, przedsiębiorstw gospodarki komunalnej, itp.); celowe fundusze ekologiczne o charakterze: ogólnym (NFOŚiGW, WFOŚiGW, PFOŚiGW) i wyspecjalizowanym (np. AWiRSP); dotacje, kredyty i pożyczki niekomercyjne z krajowych instytucji finansowych (np. EkoFundusz, różnego rodzaju fundacje); oraz instytucji komercyjnych (np. Banku Ochrony Środowiska, Banku Gospodarki Komunalnej) udzielających Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A. 15

18 kredytów i pożyczek na cele proekologiczne na warunkach korzystniejszych niż wynika to z sytuacji na rynku finansowym; kredyty udzielane przez komercyjne instytucje finansowe (zwłaszcza banki), na cele ekologiczne. Środki zagraniczne: przedakcesyjne fundusze pomocowe Unii Europejskiej - PHARE, SAPARD, ISPA (zgłaszanie projektów do realizacji w ramach programu ISPA możliwe było do końca 2003 r); fundusze zagranicznych instytucji finansowych (np. Bank Światowy, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, Europejski Bank Inwestycyjny); fundusz spójności i fundusze strukturalne Unii Europejskiej oraz fundusze sektorowych programów pomocowych (np. LIFE). Dotychczas najbardziej istotne znaczenie w finansowaniu ochrony środowiska mają: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz EkoFundusz. EkoFundusz zarządza środkami finansowymi pochodzącymi z ekokonwersji długu Polski wobec krajów należących do Klubu Rzymskiego. W latach EkoFundusz posiada do wydatkowania 571 mln USD. Z funduszu tego udzielane jest wsparcie finansowe, w formie bezzwrotnych dotacji. Wysokość dotacji dla projektów technicznych zgłaszanych do EkoFunduszu przez samorządy wynosi % a przez przedsiębiorstwa % kosztów inwestycji. Priorytetowymi dziedzinami EkoFunduszu są m.in.: ochrona różnorodności biologicznej, gospodarka odpadami i rekultywacja gleb zanieczyszczonych, unieszkodliwianie odpadów komunalnych i niebezpiecznych, ograniczenie emisji gazów powodujących zmiany klimatu ziemi (ochrona klimatu), oraz eliminacja niskich źródeł emisji (ochrona powietrza). Dotacje mogą uzyskać jedynie projekty dotyczące inwestycji związanych bezpośrednio z ochroną środowiska, a w dziedzinie przyrody również projekty nieinwestycyjne. EkoFundusz promuje innowacyjne projekty wykorzystujące najnowsze technologie w ochronie środowiska natomiast nie dofinansowuje badań naukowych, opracowań oraz tworzenia wszelkiego rodzaju dokumentacji. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Najbardziej istotą częścią źródeł finansowania ochrony środowiska w Polsce są celowe fundusze ekologiczne funkcjonujące obecnie na czterech poziomach administracji państwowej: Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A. 16

19 na poziomie krajowym Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW); na poziomie regionalnym Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie (WFOŚiGW); na poziomie lokalnym bez osobowości prawnej - powiatowe (PFOŚiGW) i gminne GFOŚiGW) fundusze ochrony środowiska. Zasady funkcjonowania funduszy określa ustawa z dnia r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. nr 62, poz. 627 z póź. zm.). Szczegółowe zasady gospodarki finansowej NFOŚiGW oraz wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej określa Rozp. M. Ś. z dnia r. (Dz. U. Nr 230, poz.1934). Fundusze te gromadzą wpływy z opłat uiszczanych przez podmioty za gospodarcze korzystanie ze środowiska oraz kar administracyjnych. Opłaty ekologiczne ponoszą korzystający ze środowiska, pomimo że ich działalność w tym zakresie jest zgodna z prawem. Jest to bowiem zapłata za korzystanie ze środowiska, stanowiąca pewien ekwiwalent strat ekonomicznych i społecznych, powstających w wyniku zanieczyszczenia środowiska i jego zmian. Opłaty te zostały ustanowione przez: ustawę z dnia r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. nr 62 poz. 627); ustawę z dnia r. o ochronie przyrody (Dz. U. nr 114, poz. 492); ustawę z dnia Prawo wodne (Dz. U nr 115 poz.1229); ustawę z dnia o odpadach (Dz. U. nr 62 poz. 628). Kary ekologiczne są karami pieniężnymi płaconymi przez podmioty gospodarcze za przekroczenie lub naruszenie warunków korzystania ze środowiska. W roku 2001 w województwie mazowieckim naliczono opłaty ekologiczne (za pobór wody, odprowadzenie ścieków, zanieczyszczenie powietrza i składowanie odpadów) w wysokości około 162 mln. zł oraz opłaty z tytułu wyłączenia gruntów rolnych na cele nierolnicze za około 17 mln. zł. Kary za nieprzestrzeganie przepisów ochrony środowiska naliczono w wysokości około 10 mln. zł (dane GUS - Rocznik statystyczny województwa warszawskiego 2002). Zebrane środki przeznacza się na dofinansowanie (głównie w formie dotacji) proekologicznych przedsięwzięć podejmowanych przez samorządy lokalne i podmioty gospodarcze, edukację ekologiczną i monitoring. Są to obecnie najbardziej rozpowszechnione formy finansowania zadań z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej. O dofinansowanie z funduszy mogą się ubiegać: Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A. 17

20 jednostki samorządu terytorialnego i ich związki; stowarzyszenia, fundacje i inne organizacje; podmioty gospodarcze realizujące przedsięwzięcia ochrony środowiska i gospodarki wodnej. W NFOŚiGW i WFOŚiGW przygotowuje się listy zadań, które mogą być przez nie dofinansowywane. Lista taka sporządzana jest corocznie (brak jest wieloletnich programów wydatkowania funduszy na realizację określonych zadań). Wykaz dziedzin, na które zostały przekazane środki pochdzące z WFOŚiGW w 2001 roku znajduje się w tabeli 1. Tabela 1 Wykorzystanie środków WFOŚiGW, w roku 2001, w województwie mazowieckim Wyszczególnienie: Wykorzystanie środków WFOŚiGW mln. zł % ochrona powietrza 35,2 18,6 ochrona wód 102,7 54,3 ochrona ziemi 4,9 2,6 ochrona przyrody 5,1 2,7 gospodarka wodna 31,9 16,8 monitoring 0,9 0,5 edukacja ekologiczna 0,9 0,5 zagrożenia nadzwyczajne 7,7 4,1 OGÓŁEM 189,3 100,0 Dochody PFOŚiGW przekazywane są na rachunek starostwa, ale fundusze te nie posiadają osobowości prawnej. W budżecie powiatu mają charakter działu celowego. Zakres wydatkowania środków z PFOŚiGW jest szeroki i obejmuje dofinansowanie różnego rodzaju przedsięwzięć z zakresu ochrony środowiska. Zasady i regulamin przyznawania środków ustalane są w powiecie. Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A. 18

21 Zagraniczne źródła finansowania ochrony środowiska Jak oceniają eksperci udział funduszy Unii Europejskiej i środków pochodzących z ekokonwersji polskiego długu zagranicznego zarządzanych przez EkoFundusz w wydatkach na ochronę środowiska będzie wynosił w najbliższych latach zaledwie kilkanaście procent. Przed przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej możliwe było występowanie o środki finansowe funduszy przedakcesyjnych (PHARE, ISPA, SAPARD). Inwestycje służące realizacji priorytetów na lata miały pierwszeństwo w dostępie do tych środków. Ich udział dochodzić mógł do wysokości maksymalnego poziomu udziału środków publicznych. Konieczne było uzupełnianie dofinansowania ze źródeł publicznych, które było dostarczane w formie preferencyjnej pożyczek z NFOŚiGW lub WFOŚiGW. Wymagany był udział środków własnych w wysokości przynajmniej 20% nakładów inwestycyjnych. W momencie przystąpienia do Unii Europejskiej Polska zyskała dostęp do znacznie większych środków finansowych Unii Europejskiej: funduszy strukturalnych (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego - ERDF, Europejski Fundusz Społeczny ESF, Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej EAGGF, LIFE); funduszu spójności (kohezji), przeznaczonego w połowie na wsparcie rozwoju transportu i w połowie na ochronę środowiska, który ma prowadzić do zmniejszenia dysproporcji ekonomicznych i społecznych między poszczególnymi państwami Unii Europejskiej. Możliwe też jest finansowanie inwestycji z zakresu ochrony środowiska z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (ERDF) w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego lub Sektorowego Operacyjnego Programu Wzrost konkurencyjności gospodarki. ERDF wspiera: Inwestycje w infrastrukturę gospodarki wodno-ściekowej: budowa lub modernizacja oczyszczalni ścieków przemysłowych; stosowanie najlepszych dostępnych technik (BAT) w celu ograniczenia ilości substancji niebezpiecznych odprowadzanych wraz ze ściekami. Inwestycje w zakresie ochrony powietrza: modernizacja i rozbudowa systemów ciepłowniczych i wyposażenie ich w instalacje do ograniczenia emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych; Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A. 19

22 inwestycje w produkcję skojarzoną elektryczności i ciepła; zamiana palenisk węglowych na rozwiązania bardziej przyjazne środowisku (gazowe, eliminacja węgla niskiej jakości); stosowanie rozwiązań pozwalających na redukcję zanieczyszczeń emitowanych do powietrza z dużych zakładów energetycznego spalania paliw; przedsięwzięcia na rzecz wykorzystywania alternatywnych źródeł energii, w tym m.in. energetyczne wykorzystanie biomasy i inne; proekologiczne inwestycje w miejskich systemach transportowych (zastosowanie paliw o niskiej emisji zanieczyszczeń, w tym gazu); wprowadzanie BAT w celu ograniczenia emisji zanieczyszczeń do powietrza. Inwestycje w zakresie gospodarki odpadami przemysłowymi i niebezpiecznymi: tworzenie systemów gospodarki odpadami poprzez: prowadzenie selektywnej zbiorki odpadów oraz budowę i modernizację instalacji do odzysku i recyklingu odpadów; budowa instalacji unieszkodliwiania odpadów. Inwestycje z wykorzystaniem (BAT): ograniczenie zanieczyszczeń przemysłowych; modernizacja procesów produkcyjnych, technologii; zmniejszenie energochłonności i materiałochłonności procesów. Z funduszu spójności możliwe jest wspieranie realizacji zadań inwestycyjnych władz publicznych w zakresie ochrony środowiska wynikających z wdrażania prawa obowiązującego w Unii Europejskiej a w szczególności dotyczących: poprawy jakości wód powierzchniowych; zwiększenia dostępności do wody do picia i poprawa jej jakości; ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza; racjonalizacji gospodarki odpadami; rekultywacji obszarów przemysłowych; ochrony lasów i przyrody. Obsługującym projekty korzystające z tego funduszu jest NFOŚiGW. Finansowanie Programu opiera się zarówno o środki krajowe jak i zagraniczne. Zadania mogą być dofinansowywane po zgłoszeniu do Internetowego Systemu Ewidencji Kart Projektów (ISEKP) i przejściu procedury kwalifikacyjnej. Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A. 20

23 Inwestycje służące realizacji zadań w latach: , mają pierwszeństwo w dostępie do dotacji (z funduszy strukturalnych i funduszu spójności) przeznaczonych na ochronę środowiska, uruchomionych z chwilą wstąpienia Polski do Unii Europejskiej. Udział finansowania ze środków Unii dla tej grupy inwestycji będzie sięgał maksymalnych pułapów dopuszczonych odpowiednimi przepisami Unii Europejskiej. Przewiduje się nadal uzupełnianie finansowe ze środków publicznych w formie pożyczek preferencyjnych z Narodowego i Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska. Inwestorzy będą musieli udokumentować brak możliwości uzupełnienia dofinansowania ze środków komercyjnych. Środki międzynarodowych instytucji finansowych, przyznawane na warunkach preferencyjnych nie będą już wtedy dostępne dla Polski. Wymagany będzie udział środków własnych (np. budżet gminy lub miasta) w wysokości przynajmniej 30% nakładów inwestycyjnych. Przewiduje się, że z funduszu spójności w dziedzinie ochrony środowiska najwięcej zadań realizowanych będzie w zakresie: działań podwyższających jakość wód, uzdatniania wód do celów komunalnych, rozbudowy sieci wodociągów i kanalizacji, zwalczania zanieczyszczeń typu przemysłowego. W zakresie ochrony przyrody dostępne są środki z funduszu LIFE. Działa on od 1992 r. w czteroletnich transzach. W dniu r. Rada Europy podjęła decyzję o uruchomieniu czwartej transzy LIFE od 2005 r. Głównym celem Programu LIFE jest wspieranie działań mających na celu wdrażanie prawa unijnego i polityki ekologicznej Unii Europejskiej oraz wskazywanie nowych rozwiązań problemów związanych z wdrażaniem i realizacją tej polityki. Program LIFE składa się z trzech podprogramów: LIFE-Nature, LIFE-Środowisko i LIFE-Kraje Trzecie. Środki dostępne w ramach Programu LIFE-Nature przeznaczone są na finansowanie działań wymaganych dla zachowania lub odtworzenia naturalnych siedlisk i populacji gatunków dzikiej fauny i flory tzn. wdrażaniu Dyrektyw: Ptasiej i Siedliskowej oraz w tworzeniu Europejskiej Sieci Ekologicznej specjalnych obszarów ochrony - NATURA Wysokość możliwego dofinansowywania zadań wynosi 50-75%. Fundusze programu LIFE-Środowisko przeznaczone są na finansowanie innowacyjnych działań o charakterze pilotażowym, których celem jest m. in: zminimalizowanie wpływu działalności gospodarczej na środowisko, promowanie zrównoważonego zarządzania zasobami wód podziemnych i powierzchniowych a także włączenie zagadnień środowiskowych w planowanie przestrzenne oraz recykling i racjonalna gospodarka odpadami. Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A. 21

24 Przewidywane zmiany dotychczasowego systemu ekonomiczno finansowego ochrony środowiska W perspektywie spodziewanego spadku wpływów funduszy ochrony środowiska oraz wyczerpywania się zdolności władz samorządowych do zaspokojenia rosnących potrzeb finansowania infrastruktury, polityka ekologiczna państwa zakłada znaczny udział przedsiębiorców w zakresie zarządzania środowiskiem. Przypuszczalne zmiany w zakresie rozszerzenia instrumentów ekonomicznofinansowych ukierunkowane zostaną m. in. na: zastąpienie opłat za emisję zanieczyszczeń innymi instrumentami ekonomicznymi w szczególności opłatami produktowymi i depozytowymi; przekształcenie celowych funduszy ekologicznych w formy finansowania zgodne z zasadami i kryteriami udzielania pomocy publicznej obowiązującymi w UE; wypracowanie oferty kredytów krótkoterminowych (pomostowych) przez NFOŚiGW lub Bank Ochrony Środowiska S.A., służących zapewnieniu płynności inwestorom realizującym zadania; których koszty będą refundowane po całkowitym zakończeniu inwestycji lub określonego jej etapu; wprowadzenie i rozwój ubezpieczeń ekologicznych; zielonych podatków, ekoobligacji; wprowadzenie możliwości zbywania uprawnień do emisji zanieczyszczeń; przeniesienie części nakładów inwestycyjnych na konsumentów poprzez stopniowe podwyższanie opłat za wodę pitną, ścieki wprowadzane do kanalizacji, energię itp Zgodnie ze Strategią Wykorzystania Funduszy Spójności na lata zadania realizowane w ciągu najbliższych kilku lat będą w praktyce finansowane przede wszystkim ze źródeł krajowych. Docelowo polityka ekologiczna państwa przewiduje zmniejszenie udziału celowych funduszy ekologicznych na rzecz bezpośredniego zwiększenia udziału finansowego środków pochodzących z budżetu państwa i budżetów lokalnych. Realizacja zadań inwestycyjnych przez samorządy gmin lub powiatu, będzie więc w przyszłości opierała się o kredyty komercyjne (przy zachowaniu zasady nie przekraczania 15 % dochodów rocznych gminy) oraz pomoc funduszy unijnych. Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A. 22

25 3. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POWIATU 3.1. Położenie geograficzne Powiat nowodworski położony jest w Polsce środkowej, na Nizinie Północnomazowieckiej, w trzech mezoregionach Kotlina Warszawska (południowa część powiatu), Wysoczyzna Płońska (północno zachodnia część obszaru) i Wysoczyzna Ciechanowska (północna część powiatu), wchodzących w skład makroregionu Nizina Północnomazowiecka i Środkowomazowiecka, podprowincji Niziny Środkowopolskiej i prowincji Niż Środkowoeuropejski [13]. Administracyjnie powiat nowodworski wchodzi w skład województwa mazowieckiego i graniczy z pięcioma powiatami: pułtuskim, płońskim, sochaczewskim, legionowskim i warszawskim zachodnim. Leży on w bliskości Warszawy, a w jego skład wchodzi sześć gmin: jedna miejska Nowy Dwór Mazowiecki, dwie miejsko wiejskie Nasielsk i Zakroczym oraz trzy wiejskie Czosnów, Leoncin, i Pomiechówek [17]. Południowa część obszaru powiązana jest z terenami przyrodniczymi Puszczy Kampinoskiej. Powiat nowodworski położony jest w międzyrzeczu Wisły i Narwi. Wisła przecina teren powiatu nieomal równoleżnikowo na zachód na długości ok. 33 km. W środkowo wschodniej części powiat znajduje się ujście prawobrzeżnego dopływu Wisły, Narwi na wysokości miasta Nowy Dwór Mazowiecki. Ponadto w okolicach miejscowości Pomiechówek do Narwi dopływa rzeka Wkra [17] Powierzchnia powiatu Powierzchnia geodezyjna powiatu wynosi ha, natomiast powierzchnia ewidencyjna wynosi ha, co stanowi 1,94% obszaru województwa mazowieckiego. Zawartość poszczególnych rodzajów gruntów jest podana w tabeli 2 (stan na dzień ) [17]. Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A. 23

26 Tabela 2 Struktura użytków w powiecie Rodzaj gruntu [ha] [%] Grunty orne ,97 Sady 994 1,44 Łąki ,44 Pastwiska ,23 Lasy i grunty leśne ,59 Pozostałe grunty ,33 Gmina m. Nowy Dwór Mazowiecki Grunty orne Struktura gruntów w poszczególnych gminach Sady Łąki Pastwiska [ha] Lasy i grunty leśne Pozostałe grunty Tabela 3 Ogółem m-w. Nasielsk m-w. Zakroczym m. Czosnów w. Leoncin w. Pomiechówek Demografia Obszar powiatu nowodworskiego według spisu powszechnego przeprowadzonego w 2002, zamieszkują osoby [12]. W okresie od 1996 do 2000 roku odnotowano stały wzrost liczby ludności średnio o 96 osób na rok, a w roku 2000 nawet o 249 osób. Powiat nowodworski jest jednym z czterech powiatów województwa mazowieckiego, w którym został odnotowany dodatni przyrost naturalny [17]. Jednak o wzroście liczby ludności w powiecie decyduje również jego położenie geograficzne. Bliskość Warszawy oraz dogodny dojazd drogą krajową E7 sprawia, że teren ten jest atrakcyjny do zamieszkania. Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A. 24

27 Liczba ludności i wskaźnik gęstości zaludnienia w poszczególnych gminach Gmina m. Nowy Dwór Mazowiecki (+wieś Okunin) Ludność ogółem Mężczyźni Kobiety Tabela 4 Wskaźnik gęstości zaludnienia m/km Gm. m-w. Nasielsk Gm. m-w. Zakroczym m. Czosnów w. Leoncin w. Pomiechówek POWIAT Liczba mieszkańców przypadających na 1 km 2 powierzchni dla powiatu nowodworskiego wynosi 109 i jest niższa od średniej gęstości zaludnienia dla województwa mazowieckiego 142 osoby / km 2 i kraju 124 osoby / km 2. Gęstość zaludnienia w miastach jest wyższa niż na terenach wiejskich. W miastach mieszka niewiele więcej osób niż na wsiach, jednakże wartości wskaźników gęstości zaludnienia różnią się diametralnie. Najmniejszą gęstość zaludnienia odnotowano w gminie Leoncin, zaledwie 32 osoby / km 2. Najwyższą wartość tego wskaźnika odnotowano dla miasta Nowy Dwór Mazowiecki 964 osoby / km 2. Jest to jeden z najwyższych wskaźników dla województwa mazowieckiego. Tak duże zagęszczenie mieszkańców i wynikająca z niego presja urbanizacyjna stanowi jeden z poważniejszych problemów ochrony środowiska tego obszaru. Struktura ludności w powiecie nowodworskim według płci jest korzystniejsza niż w województwie mazowieckim: na 100 mężczyzn przypada 105 kobiet, przy przeciętnej w województwie 108 kobiet na 100 mężczyzn [17] Gospodarka Powiat nowodworski, ze względu na swoje położenie w bezpośredniej bliskości aglomeracji warszawskiej, dobrze rozwiniętą sieć dróg oraz obecność linii kolejowej, jest terenem atrakcyjnym dla inwestorów. Na omawianym obszarze działa ok podmiotów gospodarczych, z czego 97,3% stanowią firmy prywatne. 86,1% ogólnej liczby podmiotów gospodarczych to zakłady osób fizycznych. Przedsiębiorstwa handlowe, transportowe i produkcyjne stanowią 66,7% wszystkich podmiotów gospodarczych [19]. Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A. 25

28 Działające na terenie powiatu przedsiębiorstwa są głównie małe i średnie. Do dużych można zaliczyć firmy: RECKITT BENCKISER, zlokalizowaną na terenie Nowego Dworu Mazowieckiego; Nowakowski Piekarnie Sp. z o.o., działająca w Nowym Dworze Mazowieckim; LUKULLUS zakład w Michałowie; STRAWA, z siedzibą w Sadach; ADAMED, zlokalizowany w Pieńkowie; MODEL TEK PAK gm. Czosnów; ADAL, zlokalizowana w Kaliszkach; WILPOL, na terenie gminy Leoncin; LEKAM gm. Zakroczym; BINDER, z siedzibą w Nasielsku; METAL MARKET lokalizowany na terenie Nasielska. Na terenie powiatu istnieje 31 firm o kapitale zagranicznym [12]. Tabela 5 Kierunki działalności osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą [25] Grupy branżowe Ogółem przetwórstwo przemyslowe budownictwo handel hotele i restauracje transport, gospodarka magazynowa i łączność pośrednictwo finansowe obsługa nieruchomości i firm Jednym z dynamicznie rozwijających się kierunków aktywności gospodarczej tego terenu jest turystyka i rekreacja. W powiecie działa 10 obiektów turystycznych, kilkanaście gospodarstw agroturystycznych i około 300 innych miejsc zapewniających nocleg dla około osób. Są to przeważnie motele i pensjonaty do 50 miejsc noclegowych. Ponadto na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego znajdują się miejsca biwakowe i parkingi turystyczne. Specyfiką powiatu nowodworskiego są liczne domy letniskowe. Najwięcej, około 1200 tych obiektów występuje w gminie Pomiechówek. Dużą ich koncentrację można również zaobserwować na terenie gminy Czosnów i Leoncin w sąsiedztwie Kampinoskiego Parku Narodowego oraz na terenie gminy Nasielsk w okolicach Cieksyna, w dolinie Wkry [12]. W powiecie nowodworskim 49% ludności, żyje na wsiach. Istnieje tu gospodarstw rolnych, o średniej powierzchni ok. 7 ha. Struktura obszarowa gospodarstw Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A. 26