Zeszyty naukowe nr 6

Transkrypt

1 Zeszyty naukowe nr 6 Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Bochni 2007 Wanda Czopik Opodatkowanie dochodów osób fizycznych w krajach Unii Europejskiej WSTĘP Systemy podatkowe krajów Unii Europejskiej mają znaczny wpływ na dalszą ścisłą integrację Wspólnoty. W ostatnim okresie w wielu państwach członkowskich przeprowadzono reformy podatkowe, a w niektórych jeszcze wciąż one trwają. Jakkolwiek harmonizacja podatków bezpośrednich w przeciwieństwie do podatków pośrednich nie jest przewidziana w Traktacie o WE, to jest możliwa na mocy art. 100 Traktatu o WE. Zasady opodatkowania dochodów osobistych pozostają w kompetencjach państw członkowskich. Jednak koordynacja pewnych zasad na poziomie UE może okazać się niezbędna w niektórych sytuacjach w celu zapewnienia swobód określonych Traktatem i wyeliminowania barier podatkowych w działalności ponadgranicznej podmiotów. W niektórych sytuacjach niezbędna jest koordynacja polityki dotyczącej opodatkowania dochodów osobistych w celu zapobieżenia podwójnemu opodatkowaniu lub braku opodatkowania działalności ponadgranicznej. W przypadku braku harmonizacji opodatkowania dochodów osobistych wydaje się zasadnym respektowanie przez państwa członkowskie podstawowych zasad określających swobodny przepływ pracowników, usług i kapitału oraz swobodę zakładania przedsiębiorstw. We współczesnym świecie wiele osób fizycznych, podejmując decyzje o miejscu pracy, a często i miejscu zamieszkania, bierze pod uwagę system opodatkowania obowiązujący w danym kraju. Zaprezentowana praca nie jest szczegółową analizą systemów podatkowych obowiązujących we wszystkich krajach tworzących Wspólnotę Europejską. Tematyka podatków jest tak obszerna, że każdemu z dwudziestu siedmiu krajów można by poświęcić osobną publikację. Celem niniejszej pracy jest dokonanie charakterystyki opodatkowania dochodów osób fizycznych w krajach Unii Europejskiej. W pracy tej wyjaśniono pojęcie podatku i przedstawiono jego wewnętrzną strukturę, a także najczęściej spotykane w literaturze przedmiotu klasyfikacje podatków. Ponadto dokonano charakterystyki podatku dochodowego od osób fizycznych. Pracę zamknięto

2 6 analizą porównawczą opodatkowania osób fizycznych we wszystkich krajach członkowskich Unii Europejskiej. 1. Funkcje podatków w gospodarce rynkowej. Podatki spełniają bardzo ważne funkcje ekonomiczne w gospodarce rynkowej, a mianowicie: - fiskalną, - redystrybucyjną, - stymulacyjną, - informacyjną, - alokacyjną. W aspekcie funkcji fiskalnej podatki stanowią główne źródło dochodów budżetowych, które służą finansowaniu sfery budżetowej i działalności socjalnej, wypełnianiu funkcji obronnych, politycznych, a także dają podstawę finansową gospodarczym przedsięwzięciom państwa na skalę ogólnokrajową. Zatem można stwierdzić, iż funkcja fiskalna podatków polega na zapewnieniu środków na pokrycie wydatków państwa. Funkcja redystrybucyjna (rozdzielcza) podatków dotyczy alokacji środków pieniężnych od podmiotów, które je wypracowały, do podmiotów finansowanych przez państwo (np. sfera budżetowa). Redystrybucja jest związana ze świadomym kształtowaniem pewnych wielkości ekonomicznych na poziomie odbiegającym od wynikającego z zachowań wolnego rynku. Celem tej funkcji jest wyrównanie dysproporcji społecznych. Obecnie budzi ona wiele emocji i kontrowersji, zwłaszcza na płaszczyźnie politycznej. Kapitaliści uważają, że nakładanie wyższych podatków na osoby lepiej zarabiające jest niesprawiedliwe. Natomiast socjaliści odwołują się do argumentów moralnych i solidarnościowych. Dla wszystkich jest oczywiste, że polityka fiskalna winna w sposób zrównoważony łączyć funkcję fiskalną i redystrybucyjną, tak by nie wywoływać społecznej niechęci do obowiązujących obciążeń fiskalnych. 1 Funkcja stymulacyjna polega na pobudzaniu podatników do właściwego zachowania. Podatki powinny być skutecznym narzędziem polityki gospodarczej i spełniać rolę bodźca zachęcającego do podejmowania czynności pożądanych z punktu widzenia interesu społecznego, np. zachęta do inwestycji i tworzenia nowych miejsc pracy. Państwo przy pomocy odpowiednich konstrukcji podatkowych może stymulować zachowania różnych podmiotów gospodarczych. Systemy podatkowe mogą zawierać preferencje dotyczące metod zdobywania dochodów oraz dokonywania wydatków. Funkcja ta polega na wykorzystaniu podatków do oddziaływania na koniunkturę celem zapewnienia zrównoważonego wzrostu gospodarczego, zrównoważonego bilansu płatniczego i pełnego zatrudnienia. Ponadto funkcja stymulacyjna w uzasadnionych przypadkach polega na

3 7 pobudzaniu rozwoju społecznego, m.in. poprzez utrzymanie odpowiedniego poziomu przyrostu naturalnego (np. wysokie ulgi podatkowe dla osób wychowujących dzieci, zasiłki macierzyńskie, czy tzw. becikowe ). Funkcja informacyjna, często bywa nazywana kontrolną, umożliwia zebranie informacji dotyczących poszczególnych podatników w skali mikro. W teorii ekonomii przyjmuje się, że rynek to najlepszy mechanizm alokacji zasobów. Jednak czasami zdarza się, że działania rynkowe nie prowadzą do optymalnej alokacji zasobów. Ma to miejsce np. wtedy, gdy przedsiębiorstwa monopolistyczne podnoszą ceny towarów i ograniczają rozmiary produkcji. Zadaniem państwa jest zwiększanie konkurencyjności i podejmowanie działań antymonopolowych. Następną przyczyną ingerencji w rynkową alokację zasobów jest występowanie efektów zewnętrznych. Występują one wtedy, gdy decyzja jednego podmiotu gospodarczego o produkcji lub konsumpcji wywiera bezpośredni wpływ na produkcję lub konsumpcję innych osób inaczej niż pod wpływem cen rynkowych. Typowym przykładem ujemnych efektów zewnętrznych jest zanieczyszczenie środowiska. Z uwagi, iż efekty zewnętrzne są coraz częstszym zjawiskiem państwo winno podejmować odpowiednie działania w celu uzyskania rekompensaty oraz wymuszenia eliminacji działań szkodliwych. Podatki mogą być wykorzystywane jako jedno z narzędzi służące poprawie alokacji zasobów. Spełniają one wówczas funkcję alokacyjną. 2. Klasyfikacja podatków Podatki są klasyfikowane w bardzo różnorodny sposób. Ich podział zależy od doboru kryteriów, którymi najczęściej są: - przedmiot opodatkowania, - podmiot opodatkowania, - źródło opodatkowania, - okoliczności wprowadzenia podatku, - zakres obowiązywania podatku, - podmiot nakładający podatek, - charakter skali podatkowej. 2 Ze względu na przedmiot opodatkowania wyróżnia się podatki: przychodowe, dochodowe, konsumpcyjne i majątkowe. Podatki przychodowe są nakładane na wszystkie przychody osiągane przez podatnika bez potrącenia kosztów ich uzyskania. Jest to stosunkowo prosta forma opodatkowania i wygodna dla budżetu państwa. Przykładem podatku przychodowego jest podatek od gier i zakładów wzajemnych. Najczęściej stosowaną formą opodatkowania są podatki dochodowe. Do nich zalicza się np. podatek dochodowy od osób fizycznych i podatek dochodowy od osób prawnych.

4 8 Podatki konsumpcyjne (od wydatków) są nakładane na towary i usługi będące przedmiotem obrotu. Formalnie podatek ten płaci sprzedawca, ale w praktyce obciążenia z tego tytułu ponosi finalny konsument. Typowymi przykładami podatku konsumpcyjnego są: podatek od towarów i usług (VAT) i akcyza. Podatki majątkowe są nakładane na majątek podatnika oraz na przenoszenie praw do majątku. Do tej grupy podatków należy podatek od nieruchomości, rolny, leśny, od środków transportu, od spadków i darowizn. Biorąc pod uwagę podmiot opodatkowania można wyodrębnić podatki od osób fizycznych oraz podatki od osób prawnych i jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej. Ze względu na źródło opodatkowania wyróżnia się podatki bezpośrednie (od tworzenia dochodu) i podatki pośrednie. Podatki pośrednie są odprowadzane przez sprzedawcę (podatnika formalnego), a ich rzeczywisty ciężar ponosi zawsze konsument. Natomiast podatki bezpośrednie określają tożsamość podatnika formalnego, który zawsze jest podatnikiem rzeczywistym. Podatki bezpośrednie dotyczą uzyskiwanych dochodów (płace, czynsz, zyski, odsetki) i obejmują głównie podatek dochodowy i składki na fundusz ubezpieczeń społecznych. Podatki pośrednie są nakładane na różne dobra i usługi i zazwyczaj dotyczą podatku od wartości dodanej, podatków akcyzowych oraz podatku od nieruchomości. Podatki pośrednie nie mają ścisłego związku z sytuacją dochodową i stanem majątkowym podatnika, którego obciążają. Pod względem okoliczności wprowadzenia podatku można wyodrębnić podatki zwyczajne, które są wprowadzane daną ustawą w ogólnie przyjętym trybie stanowienia prawa, zazwyczaj na czas nieokreślony i podatki nadzwyczajne, wprowadzane w wyjątkowych sytuacjach, uwarunkowane sytuacją gospodarczą lub polityczną danego kraju w okresie przejściowym. Rozpatrując zakres obowiązywania podatku wymienia się podatki obligatoryjne (płacone obowiązkowo według istniejącego w danym państwie prawa podatkowego) oraz fakultatywne (pobierane na podstawie obowiązującego prawa, ale po spełnieniu pewnych warunków, które z reguły są związane ze zgodą podatników na samoopodatkowanie się). Jako przykład podatku fakultatywnego może służyć podatek płacony na rzecz gminy, który wcześniej został zatwierdzony w referendum. Ze względu na podmiot nakładający podatki, a jednocześnie dla którego są odprowadzane wpływy z podatków rozróżnia się podatki: państwowe, regionalne i lokalne. Do podatków państwowych zalicza się głównie podatki dochodowe, przy czym czasami bywają one rozdzielane proporcjonalnie między budżet państwa a budżety samorządów terytorialnych. Przykładem podatków regionalnych są duńskie podatki okręgowe nakładane przez władze lokalne. Natomiast podatkiem lokalnym są podatki gminne (np. w Polsce podatek od nieruchomości).

5 9 Biorąc pod uwagę skalę podatkową, a więc sposób obliczania podatków wyróżnia się: podatki proporcjonalne i nieproporcjonalne, w skład których wchodzą podatki: liniowe, progresywne, regresywne i degresywne. Podatki liniowe są pobierane według stałej stawki podatkowej. Oznacza to proporcjonalną zmianę wysokości podatku w stosunku do zmiany wielkości podstawy opodatkowania. Podatki progresywne są nakładane według zmiennych stawek, których wysokość zależy od wielkości podstawy opodatkowania. Podatki regresywne to przeciwieństwo podatków progresywnych wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania maleje stawka podatkowa. Stosowane są bardzo rzadko. Skala degresywna polega na tym, że w miarę zmniejszania się podstawy opodatkowania maleje stawka podatkowa. Jednak w praktyce nie jest ona wykorzystywana. Przedstawione podziały podatków nie są kompletne, bowiem niektóre rodzaje podatków trudno zakwalifikować do jednej z wymienionych grup. Na przykład podatek VAT z punktu widzenia sprzedawcy jest podatkiem przychodowym, a dla nabywcy będzie podatkiem konsumpcyjnym. W literaturze przedmiotu można spotkać zbliżone klasyfikacje opracowane przez międzynarodową Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) tabl. 1 oraz Eurostat, czyli Urząd Statystyczny Unii Europejskiej (tabl. 2). Tabl. 1 Klasyfikacja podatków opracowana przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) 1. Podatki od dochodów, zysków i kapitału 1.1. Opodatkowanie osób fizycznych w zakresie dochodów, zysków i kapitału Podatek od dochodów i zysków Podatek od zysków kapitałowych 1.2. Opodatkowanie osób prawnych Podatek od zysków Podatek od zysków kapitałowych 1.3. Pozostałe podatki dochodowe 2. Składki na ubezpieczenia społeczne 2.1. Składki płacone przez pracowników 2.2. Składki płacone przez pracodawców 2.3. Składki płacone przez osoby samozatrudnione i niezatrudnione 3. Podatki od wynagrodzeń płacone przez pracodawcę Opodatkowanie pracodawców w zakresie zatrudniania pracowników

6 10 4. Podatki od własności i majątku 4.1. Podatek od nieruchomości Podatek od mieszkań i budynków mieszkalnych Podatek od pozostałych nieruchomości 4.2. Podatek od zysków z nieruchomości Opodatkowanie osób fizycznych Opodatkowanie przedsiębiorstw 4.3. Podatek od spadków i darowizn Podatek od spadków Podatek od darowizn 4.4. Podatek od transakcji finansowych i kapitałowych 4.5. Pozostałe podatki od własności 5. Podatki od dóbr i usług 5.1. Podatki od produkcji, sprzedaży, transferu, leasingu i usług Ogólne podatki konsumpcyjne Podatek od wartości dodanej Podatek od sprzedaży Pozostałe podatki Podatki od specjalnych dóbr i usług Akcyza Zyski z monopoli fiskalnych Cło importowe Podatki eksportowe Podatki od dóbr inwestycyjnych Podatki od specjalnych usług Pozostałe podatki międzynarodowe Pozostałe podatki 5.2. Podatki od użytkowania wybranych dóbr Podatki od pojazdów od osób fizycznych Podatki od pojazdów od przedsiębiorstw Podatki od użytkowania pozostałych dóbr 6. Pozostałe podatki 6.1. Podatki od działalności gospodarczej 6.2. Pozostałe podatki Źródło: K. Wach, Systemy podatkowe krajów Unii Europejskiej, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2006, s

7 11 Klasyfikacja podatków opracowana przez Eurostat Tabl Opodatkowanie produkcji i importu 1.1. Opodatkowanie produktów Podatki od wartości dodanej Podatki i opłaty importowe Opłaty importowe Podatki importowe Podatki od importowanych produktów rolnych Importowe dopłaty wyrównawcze Podatek akcyzowy w imporcie Podatki od sprzedaży w imporcie Podatki od wybranych wyrobów importowanych Zyski monopoli importowych 1.2. Opodatkowanie produktów (z wyłączeniem podatku VAT i podatków importowych) Podatek akcyzowy Opłaty skarbowe Podatek od transakcji kapitałowych Podatek od gier i zakładów wzajemnych Podatek od ubezpieczeń Podatek od rejestracji samochodu Podatek od rozrywek Podatek od użytkowania wybranych dóbr Podatek od sprzedaży lub podatek obrotowy Zyski monopoli finansowych Opłaty eksportowe i eksportowe dopłaty wyrównawcze 1.3. Inne podatki od produktów Podatki od gruntów, budynków i innych nieruchomości Podatki od użytkowania wybranych zasobów środowiska Podatek od zanieczyszczenia środowiska Podatek od wynagrodzeń Podatek od transakcji międzynarodowych w zakresie produktów Licencje, zezwolenia i koncesje Inne podatki 2. Opodatkowanie dochodów i majątku 2.1. Podatki dochodowe Podatek dochodowy od osób fizycznych i gospodarstw domowych Podatek od dochodów lub zysków firm Podatek od zysków z kapitału Podatek od wygranych Inne podatki od dochodów 2.2. Inne podatki Podatek kapitałowy Podatki od nakładów Podatek od wzbogacenia Opłaty licencyjne gospodarstw domowych Podatki od transakcji międzynarodowych w zakresie dochodów i majątku 3. Opodatkowanie kapitału 3.1. Podatek od transferu kapitału 3.2. Opłaty od kapitału 3.3. Inne podatki kapitałowe

8 12 4. Opodatkowanie socjalne 4.1. Składki na ubezpieczenie społeczne pracodawcy Obowiązkowe składki na ubezpieczenie społeczne pracodawcy Dobrowolne składki na ubezpieczenie społeczne pracodawcy 4.2. Składki na ubezpieczenie społeczne pracownika Obowiązkowe składki na ubezpieczenie społeczne pracownika Dobrowolne składki na ubezpieczenie społeczne pracownika 4.3. Składki na ubezpieczenie społeczne osób samozatrudnionych i niezatrudnionych Obowiązkowe składki na ubezpieczenie społeczne osób samozatrudnionych i niezatrudnionych Dobrowolne składki na ubezpieczenie społeczne osób samozatrudnionych i niezatrudnionych Źródło: K. Wach, Systemy podatkowe krajów Unii Europejskiej, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2006, s Charakterystyka podatku dochodowego od osób fizycznych. Podatek dochodowy od osób fizycznych charakteryzuje się następującymi cechami: - jest podatkiem osobistym obciążającym osoby fizyczne, które uzyskują dochód z różnych źródeł przychodów po potrąceniu kosztów; - uwzględnia sytuację osobistą podatnika; - nie różnicuje obciążenia z punktu widzenia źródeł przychodów; - jest instrumentem polityki podziału dochodu; - jest instrumentem łagodzącym wahania koniunktury. 3 Podmiotowy zakres podatku dochodowego Podmiotowy zakres podatku dochodowego w Unii Europejskiej jest uregulowany podobnie. Istnieje nieograniczony oraz ograniczony obowiązek podatkowy. Nieograniczony obowiązek podatkowy (czyli ze źródeł krajowych oraz zagranicznych) mają osoby posiadające stałe miejsce zamieszkania w danym kraju lub osoby, których majątek będący źródłem przychodu, znajduje się na terenie danego kraju. Kryterium stałego miejsca zamieszkania stanowi posiadanie mieszkania lub zameldowanie. Natomiast ograniczony obowiązek podatkowy mają osoby fizyczne, prawne lub spółki cywilne w przypadku, jeżeli w danym kraju nie posiadają zarówno siedziby, jak i kierownictwa. Wówczas przychody ze źródeł położonych na terenie danego kraju podlegają w nim opodatkowaniu. Osoby fizyczne, które mieszkają w danym kraju przez co najmniej 183 dni w roku podlegają ograniczonemu obowiązkowi podatkowemu.

9 13 Dochód jako przedmiot opodatkowania Do zakresu przedmiotowego podatku dochodowego od osób fizycznych należą wszelkiego rodzaju dochody, czyli przychody pomniejszone o koszty ich uzyskania, z wyjątkiem dochodów, zakwalifikowanych przez ustawę do kategorii zwolnień przedmiotowych. Jeżeli podatnik osiąga dochody z więcej niż jednego źródła, przedmiotem opodatkowania jest suma dochodów ze wszystkich źródeł. Spośród przychodów najczęściej podlegających opodatkowaniu prawo podatkowe wymienia: 1) pracę najemną, 2) emerytury i renty, 3) pracę wykonywaną samodzielnie, 4) prowadzenie przedsiębiorstwa, 5) gospodarstwa rolne i leśne, 6) majątek (głównie przychody z najmu i dzierżawy). Polski ustawodawca wymienił pewne dochody, których się nie sumuje z innymi celem obliczenia należnego podatku, a które podlegają oddzielnemu opodatkowaniu, najczęściej w formie podatku ryczałtowego (np. dochodu ze sprzedaży nieruchomości). Generalnie źródła przychodów można podzielić na dwie kategorie: pierwsze związane z pracą, zaś drugie z majątkiem. Źródłami przychodów, z których dochód podlega opodatkowaniu są: 4 stosunek służbowy, w tym również spółdzielczy stosunek pracy, członkostwo w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub innej spółdzielni zajmującej się produkcją rolną, praca nakładcza, emerytura lub renta; działalność wykonywana osobiście (np. z tytułu osobistego wykonywania usług na podstawie umowy zlecenia lub umowy o dzieło albo wykonywania czynności na podstawie kontraktu menedżerskiego, wynagrodzenia biegłych oraz inkasentów należności publicznoprawnych, a także wynagrodzenie otrzymywane przez członków organów osób prawnych); pozarolnicza działalność gospodarcza, w tym również wykonywanie wolnego zawodu, o ile nie jest to działalność wykonywana osobiście; działy specjalne produkcji rolnej (np. hodowla drobiu, prowadzenie pasiek); nieruchomości lub ich części; najem, podnajem, dzierżawa, poddzierżawa oraz inne umowy o podobnym charakterze; kapitały pieniężne i prawa majątkowe (za przychody z kapitałów pieniężnych ustawodawca nakazuje uważać m.in. odsetki od pożyczek, wkładów oszczędnościowych i środków na rachunkach wartościowych, dywidendy czy przychody z tytułu udziału w dochodach funduszy powierniczych oraz przychody z odpłatnego przeniesienia tytułu własności udziałów

10 14 w spółkach, akcji oraz innych papierów wartościowych; natomiast za przychód z praw majątkowych uważa się w szczególności przychody z praw autorskich i praw pokrewnych, w tym również z odpłatnego ich zbycia); odpłatne zbycie: nieruchomości lub ich części oraz udziału w nieruchomości; spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub użytkowego oraz wynikającego z przydziału spółdzielni mieszkaniowej prawa do domu jednorodzinnego lub prawa do lokalu w małym domu mieszkalnym; prawa wieczystego użytkowania gruntów; innych rzeczy - jeżeli zbycie nie następuje w wykonywaniu działalności gospodarczej i zostało dokonane albo przed upływem pięciu lat, albo przed upływem pół roku od ich nabycia; inne źródła (za przychody z innych źródeł ustawa w szczególności uważa kwoty wypłacanych przez zakład pracy lub organ rentowy zasiłków chorobowych, wyrównawczych, macierzyńskich, opiekuńczych oraz świadczeń rehabilitacyjnych; alimenty, z wyjątkiem alimentów na dzieci, stypendia, dotacje, nagrody oraz przychody nieznajdujące pokrycia w ujawnionych źródłach). Aspekty socjalne podatku dochodowego Aspekty socjalne podatku dochodowego dotyczą głównie możliwości płatniczych podatnika. W większości krajów europejskich jest stosowane ulgowe opodatkowanie, m.in. tzw. kwota wolna od podatku (wyznaczająca minimum egzystencji podatnika), możliwość wspólnego opodatkowania małżonków, ulgi podatkowe dla podatników wychowujących dzieci. W nowych krajach członkowskich występuje niski poziom dochodów nie podlegających opodatkowaniu (tabl. 3). Tabl. 3 Wysokość dochodów nie podlegających opodatkowaniu w krajach Unii Europejskiej w 2006 roku (w euro) Nazwa państwa Kwota wolna od podatku lub kwota opodatkowana stawką zerową (w euro) Węgry 442 Polska 698 Litwa Czechy Estonia Irlandia Holandia Hiszpania Francja 4 334

11 15 Dania Belgia Wielka Brytania Malta Włochy Niemcy Luksemburg Grecja Cypr Austria Finlandia Szwecja Średnia Źródło: K. Wach, Systemy podatkowe krajów Unii Europejskiej, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2006, s. 47 Wysokość kwot zwolnionych z podatku dochodowego jest różna w poszczególnych krajach Wspólnoty. Ogólnie można stwierdzić, że ich wysokość rośnie wraz ze wzrostem zamożności społeczeństwa. Najkorzystniejsze aspekty socjalne występują w Szwecji. W kilku krajach (na Łotwie, Słowacji i Portugalii) nie przewidziano zarówno kwoty wolnej, jak i zerowej stawki podatku. W tablicy 4 zaprezentowano zestawienie krajów Unii Europejskiej z określeniem występowania kwoty wolnej od podatku oraz kwoty dochodów opodatkowanych stawką zerową. Tabl. 4 Aspekty socjalne podatku dochodowego w krajach Unii Europejskiej w 2006 roku Państwo Kwota dochodów opodatkowana Kwota wolna od podatku stawką zerową Austria tak nie Belgia nie tak Cypr tak nie Czechy nie tak Dania nie tak Estonia nie tak Finlandia nie tak Francja tak nie Grecja tak nie Hiszpania nie tak Holandia tak nie Irlandia nie tak Litwa nie tak Luksemburg tak nie

12 16 Łotwa nie nie Malta tak nie Niemcy tak nie Polska nie tak Portugalia nie nie Słowacja nie nie Słowenia nie tak Szwecja tak nie Węgry nie tak Wielka Brytania nie tak Włochy nie tak Źródło: : K. Wach, Systemy podatkowe krajów Unii Europejskie, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2006, s. 46 Aspekty socjalne podatku dochodowego odnoszą się przede wszystkim do zdolności płatniczej podatnika i związanego z tym wolnego od podatku minimum egzystencji (minimum socjalne), które jest wyznaczane zarówno przez czynniki psychologiczne, jak i cywilizacyjno kulturowe. Określenie minimum egzystencji jest wynikiem kompromisu politycznego mającego odzwierciedlenie w ustawodawstwie podatkowym. Wysokość podatku dochodowego Dla podatku dochodowego charakterystyczne są skale progresywne. Zmiany zachodzące w krajach Unii Europejskiej w ostatnich latach mają na celu uproszczenie systemu podatkowego i zmniejszenie obciążeń podatkowych. Polegały one przede wszystkim na: - stopniowej redukcji liczby stawek, - obniżeniu stawek podatkowych, - zwiększeniu neutralności systemu podatkowego poprzez eliminację albo ograniczenie zakresu wielu ulg i zwolnień podatkowych. Uproszczenia systemu opodatkowania dochodów ludności dokonano poprzez zmniejszanie liczby progów podatkowych. Jeszcze na początku lat 90- tych XX wieku w niektórych krajach Unii Europejskiej obowiązywało kilkanaście, a nawet więcej stawek podatkowych (np. w 1992r. we Francji 12 stawek, w Niemczech 18, w Luksemburgu 25). Dużą liczbę stawek tłumaczono motywami psychologicznymi. Nieznaczne skoki stopy opodatkowania wpływały znieczulająco na podatnika i przeciwdziałały próbom uchylania się od podatków. Aktualnie coraz powszechniej uważa się, iż wymóg prostoty i przejrzystości systemu podatkowego jest ważniejszy i to skłania do zmniejszania liczby progów podatkowych. W tablicy 5 przedstawiono ewolucję liczby progów podatkowych w podatku od dochodów osób fizycznych w krajach Unii Europejskiej w latach

13 17 Tabl. 5 Liczba progów podatkowych w podatku od dochodów osób fizycznych w krajach Unii Europejskiej w latach Kraje Austria Belgia Dania Finlandia Francja Grecja Hiszpania Holandia Irlandia Luksemburg Niemcy Portugalia Szwecja Wielka Brytania Włochy Źródło: A. Krajewska, Podatki Unia Europejska Polska Kraje nadbałtyckie, PWE Warszawa 2004, s. 86 W większości krajów podstawą do ustalenia należnego podatku dochodowego jest zeznanie podatkowe. Najczęściej podatek ten jest opłacany w postaci zaliczki, a dopiero w następnym roku podatkowym oblicza się ostateczną jego wysokość. 4. Zasady opodatkowania dochodów osób fizycznych w krajach Unii Europejskiej. Unia Europejska w zasadzie nie narzuca swoim członkom jednolitego systemu podatków bezpośrednich. Mogą więc oni ustalać stawki i zakres opodatkowania według własnego uznania. Konstrukcja podatku dochodowego od osób fizycznych w krajach Unii Europejskiej wykazuje wiele wspólnych cech. Należą do nich m.in. następujące: - podatek ten dotyczy łącznych dochodów podatnika, a nie jego części; - jest to podatek progresywny (choć o różnej liczbie progów podatkowych); - w większości krajów stosuje się tzw. kwotę wolną od podatku uwzględniającą minimum egzystencji; - istnieją różne zasady opodatkowania rezydentów i nierezydentów. 5

14 18 Tablica 6 przedstawia zestawienie stosowanego opodatkowania podatkiem dochodowym w poszczególnych krajach Unii Europejskiej w 2006 roku. Tabl. 6 Podatek dochodowy od osób fizycznych w krajach Unii Europejskiej w 2006 roku Kraj Liczba Stawki (w %) Objaśnienia progów Austria 4 0; 0 23; 23 33,5 i 50 Stawki podatku są określane za pomocą specjalnych wzorów. Dochody od do euro są opodatkowane stawkami od 0 do 23%, dochody od do euro stawkami od 23 do 33,5%, a powyżej euro stawką 50%. Belgia 5 25; 30; 40; 45 i 50 Stawki progresywne w zależności od wysokości rocznych dochodów. Dodatkowo nakładany jest podatek aglomeracyjny w wysokości do 10% stawki podstawowej oraz w rejonie Brukseli 1-procentowy podatek miejski. Cypr 4 0; 20; 25 i 30 Stawki progresywne w zależności od wysokości rocznych dochodów. Czechy 4 12; 19; 25 i 32 Stawki progresywne w zależności od wysokości rocznych dochodów Dania 3 5,5 oraz 6 i ,5 23,5 + 11,4 12,5 Podatek składa się z trzech różnych podatków: państwowego, okręgowego i komunalnego. Stawki podatku zależą od wysokości rocznych dochodów. Są one również uzależnione od rodzaju dochodu: z pracy lub z kapitału. Stawki podatku państwowego z pracy wynoszą 5,5 oraz 6 i 15%, a z kapitału 28 i 43% (lub 30%). Stawki podatku komunalnego wynoszą od 16,5 do 23,5%, a podatku okręgowego od 11,4 do 12,5%. Łącznie obciążenia podatnika nie mogą przekraczać 59%. Estonia - 24 Podatek liniowy. Finlandia 6 0; 9; 14; 19,5; 25,5 i 32,5 Składa się z dwóch różnych podatków państwowego i komunalnego. Łącznie obciążenia wraz ze składkami na ubezpieczenie społeczne nie przekraczają 60%. Stawki podatków zależą od wysokości rocznych dochodów. Są one również uzależnione od rodzaju dochodu: z pracy lub z kapitału. Stawki podatku państwowego z pracy wynoszą: 0; 9; 14; 19,5; 25,5 i 32,5%, a z kapitału 28%. Stawki gminne wahają się od 16 do 20%. Francja 5 0; 5,5; 14; 30 i 40 Stawki progresywne w zależności od wysokości rocznych dochodów. Grecja 4 0; 15; 30 i 40 Stawki progresywne w zależności od wysokości rocznych dochodów. Hiszpania 5 15; 24; 28; 37 i 45 Stawki progresywne w zależności od wysokości rocznych dochodów. Podane stawki są stawkami łącznymi obejmującymi podatek państwowy i gminny.

15 19 Holandia 4 34,15; 41,45; 42 i 52 Stawki progresywne w zależności od wysokości rocznych dochodów. Zawierają one podatek dochodowy oraz składki na ubezpieczenie społeczne. W rzeczywistości stawka podatku dochodowego w pierwszym progu wynosi 2,45%, w drugim 9,75%, a w trzecim i czwartym cała stawka stanowi podatek dochodowy. Przychody kapitałowe są opodatkowane specjalną stawką PIT w wysokości 25%. Irlandia 2 20 i 42 Stawki progresywne w zależności od wysokości rocznych dochodów. Wysokość progów zależy od statusu podatnika występują cztery kategorie. Litwa - 33 (27) lub 15 Obowiązują dwie liniowe stawki PIT. Nie zależą one od wysokości rocznych dochodów, ale od rodzaju źródła jego uzyskania. Stawka 15% obejmuje dochody z dywidendy, dochody marynarzy i sportowców, dochody z tytułu praw autorskich, z tytułu wynajmu nieruchomości, z działalności indywidualnej, jeśli nie zostały odliczone od nich obowiązkowe składki na ubezpieczenie społeczne. Dla pozostałych dochodów stosuje się stawkę 33% do końca czerwca, a 27% od lipca 2006 roku. Od 2008 roku stawka ta będzie wynosiła 24%. Luksemburg Stosuje się siedemnaście różnych stawek podatkowych w zależności od dochodów. Łotwa - 25 Podatek liniowy. Malta 6 0; 15; 20; 25; 30 i 35 Stawki progresywne w zależności od wysokości rocznych dochodów. Niemcy 4 0; 15 23,97; 23,97 42 i 42 Stawki progresywne w zależności od wysokości rocznych dochodów. Stawki są obliczane według specjalnych wzorów. Stawki te są powiększone o tzw. podatek solidarnościowy. Który wynosi 5,5% wysokości stawki podatku. Polska 3 19, 30 i 40 Stawki progresywne w zależności od wysokości rocznych dochodów. Występuje też stawka liniowa wynosząca 19%, którą mogą dobrowolnie wybrać osoby prowadzące działalność gospodarczą. Portugalia 6 10,5; 13; 23,5; 34; 36,5 i 40 Stawki progresywne w zależności od wysokości rocznych dochodów. Słowacja - 19 Podatek liniowy. Słowenia 5 16; 33; 37; 41 i 50 Stawki progresywne w zależności od wysokości rocznych dochodów. Szwecja 3 0; 20 i Podatek składa się z dwóch podatków: państwowego i komunalnego. Łączne obciążenia sięgają nawet do 56,5%. Stawki podatku zależą od wysokości rocznych dochodów oraz od rodzaju dochodu: z pracy lub z kapitału. Stawki podatku państwowego z pracy wynoszą 20 i 25%. Podatek gminny waha się od 27 do 34%.

16 20 Węgry 2 18 i 38 Stawki progresywne w zależności od wysokości rocznych dochodów. Pułap dla pierwszego progu jest ustalony dość nisko, dlatego już w sierpniu większość podatników wchodzi w drugi próg podatkowy. Wielka Brytania 3 10; 22 i 40 Stawki progresywne w zależności od wysokości rocznych dochodów. Włochy 3 23; 33 i 39 Stawki progresywne w zależności od wysokości rocznych dochodów. Przy dochodach powyżej euro stawka podwyższona o składkę solidarnościową - w wysokości 3%, a także podatek regionalny od 0,9 do 1,4% oraz podatek miejski o 0,5% wartości składki podstawowej. Źródło: K. Wach, Systemy podatkowe krajów Unii Europejskiej, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2006, s Na podstawie danych zawartych w tabl. 6 można stwierdzić, że w państwach członkowskich Unii Europejskiej panuje dość duża różnorodność w opodatkowaniu ludności. Podatek liniowy stosują cztery państwa niedawno dołączone do Unii Europejskiej, tj.: Estonia, Litwa, Łotwa i Słowacja. Występuje dość duża rozpiętość liczb progów stosowanych skal podatkowych: od dwóch do siedemnastu. Należy podkreślić, iż siedemnaście progów ma miejsce tylko w systemie podatkowym Luksemburgu. Natomiast w pozostałych krajach liczba ta waha się od dwóch do sześciu. Najczęściej stosowana skala podatkowa uwzględnia cztery progi podatkowe. Trzystopniową skalę podatkową, taką jaka obowiązuje w Polsce, posiada pięć krajów Unii Europejskiej, tj.: Dania, Polska, Szwecja, Wielka Brytania i Włochy. Na uwagę zasługuje fakt, iż niektóre kraje wprowadziły w swoich skalach podatkowych zerowe stawki podatkowe. Do nich należą: Austria, Cypr, Finlandia, Francja, Grecja, Luksemburg, Malta, Niemcy, Szwecja. Najwyższa 52% stawka obowiązuje w Holandii. Natomiast 50% stawkę posiadają: Austria, Belgia i Słowenia. W poszczególnych krajach Unii przychód z opodatkowanych źródeł kształtuje się w sposób zróżnicowany. Nie wydaje się uzasadnione omawianie sytuacji we wszystkich krajach członkowskich. Dlatego przedstawione zostaną przykładowe rozwiązania obowiązujące w niektórych krajach (Belgii, Wielkiej Brytanii oraz we Włoszech). W Belgii podatkiem dochodowym od osób fizycznych są opodatkowane następujące źródła przychodów: - przychody z nieruchomości ustalane na podstawie katastru, w ich skład wchodzą: najem, dzierżawa oraz wartość nieruchomości użytkowanych we własnym zakresie lub nie użytkowanych wcale; - przychody z kapitału i ruchomości obejmują: dywidendy, udziały, pożyczki, wierzytelności, przychody z najmu i dzierżawy ruchomości;

17 - przychody z działalności zarobkowej obejmują: przychody z prowadzenia działalności gospodarczej, a także uzyskiwane w ramach umowy o pracę, renty, emerytury; - inne przychody do nich należą: nagrody, subwencje, renty i emerytury wypłacane przez organy publiczne naukowcom, pisarzom i artystom, przychody ze sprzedaży udziałów w spółce, itp. 6 Dość ciekawy jest przykład brytyjskiego podatku dochodowego. Ustawodawstwo brytyjskie wyróżnia następujące źródła, zwane cedułami, uzyskania dochodów podlegające opodatkowaniu podatkiem dochodowym: 7 dochody z wynajmu nieruchomości na terytorium Wielkiej Brytanii (A), dochody uzyskane z działalności handlowej (D1) obejmują także działalność rolniczą i związaną z leśnictwem, dochody z wykonywania wolnych zawodów (D2), dochody z rent i emerytur oraz olsetek (D3), dochody uzyskane z zagranicznych papierów wartościowych (D4), dochody uzyskane z pozostałych dobytków zagranicznych (D5), pozostałe dochody (D6), dochody uzyskane na podstawie umowy o pracę (E), dywidendy i inne udziały (F). Całość przychodów z poszczególnych źródeł jest ujmowana łącznie jako dochód całkowity, od którego są potrącane różnego wydatki osobiste, a następnie ustalana jest podstawa opodatkowania w podatku dochodowym. We Włoszech opodatkowane są przychody pochodzące: z tytułu zatrudnienia, z działalności gospodarczej, z tytułu wykonywania wolnych zawodów, z wynajmu nieruchomości, dochody kapitałowe, pozostałe dochody, gdzie indziej niesklasyfikowane. Jedne z najmniejszych obciążeń fiskalnych we Wspólnocie mają miejsce w Irlandii. Podatek dochodowy od osób fizycznych jest nakładany na wszystkie przychody osiągane przez osoby fizyczne i wspólników spółek osobowych, w tym na: przychody i zyski osiągnięte z prowadzenia działalności gospodarczej; wynagrodzenia, renty i emerytury. Wydaje się, iż w przedstawionych przykładach krajów Unii Europejskiej w wystarczającym stopniu opisano różne rodzaje źródeł, z których przychód podlega opodatkowaniu. W poszczególnych krajach istnieją podobne rozwiązania w tym zakresie. 21

18 22 ZAKOŃCZENIE Niniejsza praca przedstawia w sposób syntetyczny systemy podatkowe w zakresie opodatkowania osób fizycznych w krajach Unii Europejskiej. Trudno byłoby przedstawiać szczegółowo podatki w każdym z krajów unijnych. Ważniejsze było zaprezentowanie głównych zasad systemów podatkowych krajów członkowskich, aby na tej płaszczyźnie pokazać bliskie związki podatków z założeniami gospodarki rynkowej. Można było tego dokonać na podstawie wybranych i reprezentatywnych przykładach krajów Unii. Wyjaśnienie konstrukcji podatku dochodowego od osób fizycznych pozwala na zrozumienie zakresu ingerencji państwa w sferę podziału dochodu i jednocześnie wskazuje aspekty socjalne podatku dochodowego jako wyrazu sprawiedliwości podatkowej. Uświadomienie tych kwestii jest niezwykle istotne, bowiem w publicystyce często można spotkać się z opinią, że gospodarka rynkowa nie toleruje ingerencji państwa. Podsumowując można stwierdzić, że wysokość kwot zwolnionych z podatku dochodowego jest różna w poszczególnych krajach Wspólnoty. Ogólnie można zaobserwować, że ich wysokość rośnie wraz ze wzrostem zamożności społeczeństwa. Najkorzystniejsze aspekty socjalne występują w Szwecji (wysokość dochodów nie podlegających opodatkowaniu w 2006 roku była najwyższa spośród krajów członkowskich i wynosiła euro). W dziewięciu krajach była określona kwota dochodów opodatkowana stawką zerową. Były to następujące państwa: Austria, Cypr, Francja, Grecja, Holandia, Luksemburg, Malta, Niemcy i Szwecja. Natomiast w kilku krajach (na Łotwie, Słowacji i Portugalii) nie przewidziano ani kwoty wolnej, ani zerowej stawki podatku. W większości państw członkowskich opodatkowaniu podlegają następujące źródła przychodów: - dochody z tytułu zatrudnienia; - dochody z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej i wykonywania wolnego zawodu); - dochody z tytułu majątku, najmu, dzierżawy; - dochody z tytułu prowadzenia działalności rolniczej i leśnictwa; - dochody inwestycyjne. Stawki podatkowe są najczęściej stawkami progresywnymi zależnymi od wysokości dochodów. Stawkę liniową stosuje się w Estonii, na Słowacji i Łotwie. Największe obciążenie podatkiem dochodowym od osób fizycznych występuje w krajach skandynawskich, ale tam obok państwowych podatków dochodowych dodatkowo są nakładane ich odpowiedniki regionalne. W Unii podatki bezpośrednie tylko w niewielkim stopniu są zharmonizowane i raczej nie dąży się do ich ujednolicenia.

19 23 SPIS TABLIC 1. Klasyfikacja podatków opracowana przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (ODCE) 9 2. Klasyfikacja podatków opracowana przez Eurostat Wysokość dochodów nie podlegających opodatkowaniu w krajach Unii Europejskiej w 2006 roku Aspekty socjalne podatku dochodowego w krajach Unii Europejskiej w 2006 roku Liczba progów podatkowych w podatku od dochodów osób fizycznych w krajach Unii Europejskiej w latach Podatek dochodowy od osób fizycznych w krajach Unii Europejskiej w 2006 roku 18

20 24 Bibliografia 1. Komar A., Systemy podatkowe krajów Unii Europejskiej, PWE, Warszawa Konstytucja RP z dnia 02 kwietnia 1997 roku, Dziennik Ustaw nr 78, poz Krajewska A., Podatki Unia Europejska Polska kraje nadbałtyckie, PWE, Warszawa Kulicki J., Sokół P., Podatki i prawo podatkowe, PWE, Warszawa Morecka Z., Społeczne aspekty gospodarowania, PWE, Warszawa Osiatyński J., Finanse publiczne, PWN, Warszawa Ustawa z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych, Dziennik Ustaw nr 14, poz.176 z późn. zm. 8. Ustawa z dnia 30 kwietnia 2004 roku o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej, Dziennik Ustaw nr 123, poz z późn. zm. 9. Ustawa z dnia 12 stycznia 1991 roku o podatkach i opłatach lokalnych, Dziennik Ustaw z 2002 roku nr 9 poz. 84 z późn. zm. 10. Wach K., Systemy podatkowe krajów Unii Europejskiej, Oficyna Ekonomiczna, Kraków Wójtowicz W. (red.), Zarys finansów publicznych i prawa finansowego, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2003

21 25 Przypisy 1 Z. Morecka, Społeczne aspekty gospodarowania, PWE, Warszawa 1981, s.74 2 por. K. Wach, Systemy podatkowe krajów Unii Europejskiej, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2006, s por. A. Komar, Systemy podatkowe krajów Unii Europejskiej, PWE, Warszawa 1996, s art. 10 ustawy z dnia 26 lipca 1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, Dziennik Ustaw z 2000r. nr 14, poz. 176 z późn. zm. 5 por. A. Krajewska, Podatki. Unia Europejska, Polska, kraje nadbałtyckie, PWE, Warszawa 2004, s por. A. Komar, Systemy podatkowe krajów Unii Europejskiej, PWE, Warszawa 1996, s por. K. Wach, Systemy podatkowe krajów Unii Europejskiej, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2006, s. 350