Wstęp CZĘŚĆ I. PODATKI POŚREDNIE W POLITYCE GOSPODARCZEJ PAŃSTWA. PODATKI AKCYZOWE... 15

Transkrypt

1 Spis treści Wstęp CZĘŚĆ I. PODATKI POŚREDNIE W POLITYCE GOSPODARCZEJ PAŃSTWA. PODATKI AKCYZOWE Rozdział 1. Podatki pośrednie w systemie podatkowym państwa Miejsce i rola podatków w polityce ekonomicznej państwa Podatki bezpośrednie Szczególne formy opodatkowania ryczałt od przychodów ewidencjonowanych Podatki pośrednie Rodzaje podatków pośrednich i ich specyfika Podatek od towarów i usług VAT Akcyza Funkcje podatków pośrednich Funkcje ekonomiczne Funkcje społeczne Funkcje mieszane Rozdział 2. Skutki gospodarcze i społeczne polityki akcyzowej Skutki ekonomiczne Optymalizacja polityki akcyzowej z punktu widzenia maksymalizacji dochodów budżetowych Polityka akcyzowa jako regulator poziomu aktywności branży objętej jej oddziaływaniem Funkcje społeczno-ekonomiczne polityki akcyzowej państwa Hamowanie nadmiernej konsumpcji, jako cel polityki akcyzowej państwa względy wychowawcze o charakterze ogólnospołecznym Hamowanie konsumpcji, jako cel polityki akcyzowej państwa względy zdrowotne i inne koszty społeczne o wymiarze ekonomicznym Rozdział 3. Charakterystyka polityki w zakresie podatków pośrednich w polsce na tle polityki państw ue w tym obszarze... 87

2 8 Autonomia w zakresie polityki podatkowej w państwach UE, jako cecha polityki wspólnotowej Próba harmonizacji polityki podatkowej w UE i jej efekty Podatki pośrednie w Polsce i w krajach UE podstawowe różnice i podobieństwa Podatek od gier CZĘŚĆ II. POLITYKA AKCYZOWA, ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM AKCYZY NAKŁADANEJ NA WYROBY PRZEMYSŁU TYTONIOWEGO Rozdział 4. Główne cele polityki akcyzowej w odniesieniu do wyrobów przemysłu tytoniowego Zasięg polityki akcyzowej wobec wyrobów tytoniowych Ekonomiczne i społeczne cele polityki akcyzowej państwa Optymalizacja dochodów budżetowych Wpływ na kondycję ekonomiczną polskiego przemysłu tytoniowego Ograniczenie konsumpcji wyrobów tytoniowych jako cel polityki akcyzowej w Polsce Ewolucja polityki akcyzowej w odniesieniu do wyrobów przemysłu tytoniowego w Polsce Polityka akcyzowa w Polsce w okresie gospodarki planowej Polityka akcyzowa w latach Polityka akcyzowa w latach Rozdział 5. Aktualny poziom rozwoju przemysłu tytoniowego w polsce Przemysł tytoniowy w Polsce w okresie gospodarki planowanej Poziom i zróżnicowanie przemysłu tytoniowego w 1945 roku Rozwój i przekształcenia własnościowe w przemyśle tytoniowym w latach Monopol państwa i jego skutki dla kondycji przemysłu tytoniowego w Polsce Transformacja systemowa a rozwój i stan przemysłu tytoniowego w Polsce w latach Wpływ prywatyzacji przemysłu tytoniowego w 1989 r. na rozwój tego przemysłu Otwarcie gospodarki na wymianę z zagranicą i jego wpływ na rozwój przemysłu tytoniowego Wpływ transformacji systemowej na zmianę wielkości i strukturę konsumpcji wyrobów tytoniowych

3 CZĘŚĆ III. EKONOMICZNE SKUTKI POLITYKI AKCYZOWEJ WOBEC WYROBÓW PRZEMYSŁU TYTONIOWEGO W POLSCE W LATACH Rozdział 6. Wpływ wysokości akcyzy na dochody budżetowe w latach Teoretyczne i oczekiwane efekty podwyżek akcyzowych w postaci zmian dochodów budżetowych. Rozważania na bazie teoretycznych koncepcji A. Laffera Oczekiwane i rzeczywiste efekty zmian w wysokości akcyzy na dochody budżetowe w latach Zmiany w wysokości akcyzy w latach i jej skutki dla budżetu państwa Wnioski w oparciu o dane i analizy otrzymane od Ministerstwa Finansów RP z lat Maksymalizacja wpływów budżetowych z akcyzy w warunkach mieszanej (kwotowo-procentowej) stawki akcyzy Estymacja parametrów modelu wyjaśniającego utarg na jednej paczce papierosów Wpływ realnej ceny papierosów na popyt na papierosy Wykorzystanie wyników estymacji parametrów modeli utargu detalistów i popytu na papierosy do prognozowania wpływów z akcyzy na rok Szacowanie stawki akcyzy maksymalizującej wpływy z akcyzy od wyrobów tytoniowych Rozdział 7. Wpływ zmian w polityce akcyzowej w latach na kondycję przemysłu tytoniowego w polsce Analiza sytuacji polskiego przemysłu tytoniowego na podstawie danych makroekonomicznych Analiza wpływu wzrostu akcyzy na kondycję przedsiębiorstw przemysłu tytoniowego na podstawie badania ankietowego Zmiany w kondycji ekonomicznej przedsiębiorstw przemysłu tytoniowego w Polsce, jako efekt poszczególnych decyzji rządu odnośnie do wysokości akcyzy według ocen przedsiębiorców Wstępne wnioski Rozdział 8. Wpływ polityki akcyzowej w polsce w latach na poziom i strukturę konsumpcji wyrobów przemysłu tytoniowego Metodologia badań ankietowych mierzenia skutków zmian w wysokości akcyzy na poziom i strukturę konsumpcji wyrobów przemysłu tytoniowego w latach

4 10 Analiza wyników ankiet i ocen dokonanych przez konsumentów dotyczących zmian w poziomie i strukturze konsumpcji wyrobów tytoniowych na skutek zmian w wysokości akcyzy Zmiana w poziomie i strukturze konsumpcji wyrobów tytoniowych pochodzących ze źródeł legalnych CZĘŚĆ IV. WYNIKI BADAŃ SKUTKÓW POLITYKI AKCYZOWEJ PAŃSTWA ORAZ REKOMENDACJE POD ADRESEM KREATORÓW POLITYKI EKONOMICZNEJ PAŃSTWA Rozdział 9. Ocena skutków polityki akcyzowej państwa w odniesieniu do zmian w wysokości akcyzy na wyroby tytoniowe w latach Ocena wpływu zmian według ekspertów Ministerstwa Finansów Zmiany do ustawy w części dotyczącej uregulowań w zakresie opodatkowania podatkiem akcyzowym wyrobów tytoniowych Ocena wpływu zmian według producentów wyrobów tytoniowych Ocena Urzędów Celnych z przejść granicznych Polski Wschodniej (z Ukrainą, Białorusią i Rosją) Sytuacja na Litwie Ocena własna autora WNIOSKI KOŃCOWE I REKOMENDACJE POD ADRESEM KREATORÓW POLITYKI EKONOMICZNEJ W POLSCE Zakończenie Bibliografia Załączniki Spis tabel, wykresów i rysunków

5 Wstęp Lata charakteryzowały się gwałtownym wzrostem zarówno kwotowej jak i procentowej stawki akcyzy na papierosy. Naturalną konsekwencją wzrostu obu stawek akcyzy był gwałtowny wzrost cen papierosów w analizowanym okresie. Prezentowane w niniejszej monografii obliczenia pokazują, że cena papierosów wzrastała zarówno w ujęciu nominalnym jak i realnym, natomiast zmniejszała się liczba paczek papierosów, jakie w ciągu miesiąca mogła kupić osoba uzyskująca średni dochód. Ponieważ papierosy nie należą do żadnej z grup dóbr nietypowych (dobra Giffena lub dobra Veblena), wzrost ceny papierosów powoduje spadek popytu na nie. Należy jednak pamiętać o tym, że obserwowany od kilku lat ciągły spadek popytu na papierosy nie musi oznaczać spadku konsumpcji i wzrostu poziomu zdrowotności społeczeństwa. Na skutek obserwowanego w ostatnich latach gwałtownego wzrostu cen papierosów, niektórzy konsumenci rzucali lub ograniczali palenie, niektórzy zamieniali papierosy wysokiej jakości na papierosy tanie i niezdrowe, natomiast zauważalna część konsumentów decydowała się na palenie papierosów pochodzących z przemytu. Ustalenie kwotowej i procentowej stawki akcyzy to problem decyzyjny przed którym staje Ministerstwo Finansów. Mamy tu jednak do czynienia z problemem optymalizacji wielokryterialnej, gdyż osiągnięcie określonych przychodów z akcyzy nie jest jedynym celem. Kolejny cel jest zaś związany z poziomem zdrowotności społeczeństwa. Państwo powinno starać się prowadzić do spadku konsumpcji wyrobów tytoniowych i spadku zachorowalności na choroby wywoływane przez palenie papierosów. Konieczne jest znalezienie związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy konsumpcją papierosów a wydatkami Państwa związanymi z chorobami wywoływanymi przez nikotynę. Według takiego mechanizmu, ewentualny wzrost popytu na papierosy z jednej strony przyczynia się do wzrostu dochodów budżetowych, ale ten efekt jest kompensowany wzrostem wydatków na leczenie chorób układu oddechowego. Poziom stawki akcyzy i popyt na papierosy mają jednak znaczący wpływ na sytuację w przemyśle tytoniowym. Rząd ustalając politykę akcyzową powinien uwzględniać sytuację w przemyśle tytoniowym, gdyż sytuacja w jednej z gałęzi przemysłu ma wpływ na sytuację makroekonomiczną kraju. Wreszcie poziom

6 12 Wstęp stawki akcyzy ma wpływ na skalę przemytu papierosów. Należy zatem uwzględniać zależności pomiędzy stawką akcyzy a skalą przemytu. Wzrost udziału papierosów pochodzących z przemytu w całkowitej konsumpcji papierosów przyczynia się do wzrostu tzw. dochodów utraconych przez budżet państwa. Nie jest osiągany wówczas cel zdrowotnościowy, gdyż ludzie dalej konsumują papierosy, natomiast wzrost konsumpcji papierosów pochodzących z przemytu wpływa na spadek dochodów budżetu Państwa. Jak widać z powyższej analizy, pomiędzy stawką akcyzy, ceną papierosów, popytem na papierosy a przemytem istnieje szereg zależności przyczynowo-skutkowych. Zrozumienie tych zależności, specyfikacja odpowiednich modeli ekonometrycznych i estymacja parametrów tych modeli umożliwia prognozowanie ceny papierosów, popytu na papierosy, wielkości przemytu czyli zmiennych mających wpływ na wielkość przychodów z akcyzy na papierosy. Taka próba została w niniejszej monografii podjęta. Oszacowane zostały parametry modeli ekonometrycznych wyjaśniających wpływ stawki akcyzy na cenę detaliczną paczki papierosów oraz popyt na papierosy. Wyznaczone zostały prognozy tych zmiennych ekonomicznych na 2012 rok i jak na razie można powiedzieć, że ich sprawdzalność jest duża. Oszacowany został także punkt przegięcia na krzywej Laffera. Okazuje się, że stawka akcyzy ustalona na 2012 rok znajduje się jeszcze przed tym punktem przegięcia, jednak dalsze niebezpieczne podnoszenie stawki akcyzy może doprowadzić do niebezpiecznego spadku dochodów budżetu Państwa. Pierwszy rozdział niniejszej monografii poświęcony jest analizie podatków pośrednich a w szczególności podatku akcyzowego w systemie podatkowym Państwa. Wymienione i opisane są różne rodzaje podatków a także analizowane są funkcje podatków pośrednich. W rozdziale drugim poruszane są problemy polityki akcyzowej jako regulatora aktywności branży oraz optymalnej polityki akcyzowej z punktu widzenia maksymalizacji dochodów budżetowych. Szeroko omówione zostały społeczno-ekonomiczne funkcje polityki akcyzowej Państwa. W rozdziale trzecim prezentowana jest polityka akcyzowa Polski na tle polityki państw Unii Europejskiej. Kolejny rozdział zawiera analizę polityki akcyzowej Polski oraz skuteczności tej polityki z punktu widzenia realizacji celów. W rozdziale piątym analizowana jest sytuacja w polskim przemyśle tytoniowym w okresie powojennym a także po transformacji ustrojowej. W rozdziale szóstym podjęta jest próba empirycznej weryfikacji wpływu stawki akcyzy na cenę papierosów i popyt na nie. Formułowane są prognozy analizowanych wielkości oraz szacowana jest optymalna stawka akcyzy prowadząca do maksymalizacji dochodów z akcyzy na papierosy. W rozdziale siódmym analizowany jest wpływ podnoszenia stawki akcyzy na sytuację w polskim prze-

7 Wstęp 13 myśle tytoniowym. Wskaźniki ekonomiczno-finansowe przedsiębiorstw branży tytoniowej analizowane są na tle tych samych wskaźników dla przedsiębiorstw z innych branż. Pokazane zostało, że sytuacja w przemyśle tytoniowym pogarsza się na tle sytuacji w przemyśle ogółem. W rozdziale ósmym prezentowane są wyniki badania ankietowego, w którym konsumenci wyrażali swoje opinie na temat pożądanej ceny papierosów, przerzucania się konsumentów na tańsze marki oraz marki pochodzące z przemytu. Wyniki tego badania są niepokojące, gdyż statystycznie potwierdzony został wpływ wzrostu akcyzy na papierosy na poziom przemytu. W rozdziale 9-tym przedstawione są szacunki przemytu papierosów i analizowany jest wpływ wysokości akcyzy na skalę przemytu.