Informacja przygotowana na posiedzenie Rady Ochrony Pracy Styczeń 2013 r.

Transkrypt

1 dr med. Joanna Bugajska Centralny Instytut Ochrony Pracy Państwowy Instytut Badawczy Informacja przygotowana na posiedzenie Rady Ochrony Pracy Styczeń 2013 r.

2 Plan prezentacji: Wprowadzenie Występowanie i zapobieganie problemom zdrowotnym związanym z nadmiernym obciążeniem układu mięśniowo szkieletowego Występowanie i zapobieganie problemom zdrowotnym związanym ze stresem Podsumowanie

3 Wprowadzenie

4 Choroba zawodowa Za chorobę zawodową uważa się chorobę, wymienioną w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana: działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy Kodeks pracy, art

5 Dolegliwość zdrowotna, która powstała lub pogłębiła się w wyniku niekorzystnych czynników występujących w środowisku pracy lub specyfiki pracy i była odczuwana w okresie ostatnich 12 miesięcy, bez względu na jej ciężkość i czas trwania np. narażenia na pyły, związki chemiczne np. praca w hałasie, pod ciągłą presją czasu Źródło: GUS (2008), Wypadki przy pracy i problemy zdrowotne związane z pracą

6 Problemy zdrowotne związane z pracą Choroby zawodowe

7 Czy Pana(i) praca ma wpływ na Pana(i) zdrowie? Źródło: European Working Conditions Survey (2010)

8 EU Labour Force Survey 2007 Odsetek respondentów raportujących najbardziej istotne problemy zdrowotne związane z pracą w populacji pracowników odczuwających problemy zdrowotne związane z pracą

9 Występowanie i zapobieganie problemom zdrowotnym związanych z nadmiernym obciążeniem układu mięśniowo szkieletowego

10 Wyniki badań Roquelance Y, i inni 2006 W Arthritis Care and Research vol.55, No 5, W badanej populacji, 2685 pracowników: 50% miało niespecyficzne dolegliwości w obrębie układu ruchu u 13% potwierdzono klinicznie występowanie co najmniej 1 zespołu przeciążeniowego

11 Wyniki badań Roquelance Y, i inni 2006 W Arthritis Care and Research vol.55, No 5, Spośród zespołów przeciążeniowych najczęściej występowały: Zespół kanału nadgarstka (Carpal Tunnel Syndrome) Zapalenie boczne nadkłykcia kości łokciowej (Epicondylitis lateralis) Zapalenie ścięgien pasa rotacyjnego barku (Rotator cuff syndrom)

12 Występowanie dolegliwości bólowych podczas pracy w pozycji siedzącej u kobiet/mężczyzn w Polsce (w %) kręgosłup szyjny (60,8% / 32,9%) kręgosłup piersiowy (27,0% / 14,8%) kręgosłup lędźwiowo-krzyżowy (63,9% / 41,3%) nogi (61,0% / 56,1%) barki (36,1% / 16,7%) ramiona (37,9% / 20,0%) przedramiona (30,4% / 18,1%) ręce (51,1% / 29,7%) źródło: Bugajska J. i inni 2007; Reumatologia 45(6): Program wieloletni Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy ; II etap

13 Występowanie dolegliwości bólowych podczas pracy w pozycji stojącej u kobiet / mężczyzn w Polsce (w %) kręgosłup szyjny (23,9% / 29,0%) kręgosłup piersiowy (14,2% / 22,6%) kręgosłup lędźwiowo-krzyżowy (41,3% / 38,7%) nogi (50,2% / 34,5%) barki (19,2% / 12,9%) ramiona (19,6% / 25,8%) przedramiona (17,8% / 29,0%) ręce (32,4% / 22,6%) Program wieloletni Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy ; II etap źródło: Bugajska J. i inni 2007; Reumatologia 45(6):

14 Zespoły przeciążeniowe okolicy stawu łokciowego i przedramienia (wg Criteria document for evaluating the work-relatedness of upper-extremity musculoskelatal disorders, Sluiter J.K, i in ) Test Izometryczny opór podczas wyprostowywania nadgarstka (dla zapalenia nadkłykcia bocznego). Test Izometryczny opor podczas zginania nadgarstka (dla zapalenia nadkłykcia przyśrodkowego). Test nacisku i zgięcia w stawie łokciowym (ucisk nerwu łokciowego)

15 Częstość występowania zespołów przeciążeniowych wśród pracowników w Polsce (Bugajska J. i in. 2012) II badanie z. ścięgien zginaczy nadgarstka 15,4 zap. nadkłykcia bocznego 7,6 zap. nadkłykcia przyśrodkowego 5,3 z. cieśni kanału nadgarstka 33,6 z. Guyona 13,4 z. ścięgien prost. nadgarstka z. ścięgien zginaczy nadgarstka 7,8 7,3 Program wieloletni Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy ; II etap (%)

16 Choroby zawodowe Rozp. R. M. z dn. 30 czerwca 2009 r. (Dz. U. Nr 105, poz. 869) Choroby układu ruchu wywołane sposobem wykonywania pracy Choroby obwodowego układu nerwowego

17 Zapadalność na zawodowe choroby układu ruchu i choroby obwodowego układu nerwowego związane ze sposobem wykonywania pracy w Polsce w latach wg. Rejestr Chorób Zawodowych, IMP im. J. Nofera 140 1,4 Liczba przypadków liczba przypadków zachorowań współczynnik zachorowań na zatrudnionych 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 współczynnik zachorowan Liczba przypadków choroby obwodowego układu nerwowego 2 1,5 1 0,5 Wspólczynnik zachorowań choroby układu ruchu liczba przypadków zachorowań współczynnik zachorowań na zatrudnionych

18 Złożona etiologia chorób układu ruchu związanych ze sposobem wykonywania pracy Czynniki indywidualne: wiek płeć budowa ciała BMI styl życia wcześniejsze urazy kondycja fizyczna choroby przewlekłe indywidualne czynniki psychologiczne MSD Czynniki fizyczne związane z ergonomią pracy dźwiganie ładunków wymuszona pozycja ciała powtarzalne ruchy drgania ogólne i miejscowe mikroklimat zimny i wilgotny kombinacje czynników Czynniki psychospołeczne wysokie wymagania pracy, niski poziom kontroli niski poziom wsparcia (współpracowników, kadry kierowniczej) niska satysfakcja z pracy, niepewność pracy monotonia pracy

19 Narażenie na czynniki szkodliwe (%pracowników*) w 2005 r. i w 2010 r. (wg IV and V-th European Working Conditions Survay 2007, 2012) * narażeni więcej niż ¼ zmiany roboczej

20 Związek pomiędzy poziomem obciążenia pracą a ryzykiem wystąpienia MSD Zarówno zbyt mała jak i zbyt duża ekspozycja wpływa na zwiększenie ryzyka MSD Źródło: (Hartmann & Spallek, 2009)

21 Cinderella effect zakłada osobowościową tendencję do dużego (nadmiernego) zaangażowania w pracę co jeśli nałoży się na podobnie duże wymagania życia rodzinnego może prowadzić do odczuwania stresu i dolegliwości mięśniowo-szkieletowych. Hagg G. Electromyographical kinesiology, 1991:

22 Rozp. MPiPS w spr. bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych (Dz.U Nr 26 Poz. 313 z późn. zm.) Przemieszczanie Przenoszenie ładunków Zespołowo na pracownika Praca stała 30 kg 25 kg Praca dorywcza * 50 kg 42 kg Pchanie /ciągnięcie Siła potrzebna do zapoczątkowania ruchu Przetaczanie /wtaczanie Masa ręcznie przetaczanych przedmiotów Pchanie 300 N Po powierzchni poziomej 300 kg ** Ciągnięcie 250 N Po powierzchni pochyłej 50 kg ** * - wykonywana do 4 razy na godzinę ** - pod warunkiem zachowania wartości sił pchania i ciągnięcia

23 Rozp. RM w spr. wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz.U Nr 114 poz. 545 z późn. zm.) Przenoszenie ładunków Przenoszenie pod górę Praca stała 12 kg 8 kg Praca dorywcza * 20kg 15 kg Przewożenie Na wózkach 2, 3 i 4 kołowych Na wózkach po szynach Masa ładunku wraz z masą wózka 80 kg 300 kg * - wykonywana do 4 razy na godzinę

24 Rozp. RM w spr. wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz.U Nr 200 poz. 2047) Przemieszczanie Dziewczęta Chłopcy Praca stała 8 kg 14 kg Praca dorywcza * 12 kg 20 kg Ręczna obsługa dźwigni, korb i kół sterowniczych Dziewczęta Chłopcy Praca stała 40N 60 N Praca dorywcza * 70 N 100 N * - wykonywana do 4 razy na godzinę Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz.U Nr 200 poz. 2047)

25 Zastosowanie goniometrii do oceny pozycji ciała

26 Zastosowanie elektromiografii do oceny obciążenia i zmęczenia mięśni

27 Ocena pozycji ciała motorniczego podczas pracy Zastosowanie okulografu Pomiar z zastosowaniem okulografu umożliwił stwierdzenie, czy elementy, na których najdłużej i najczęściej skupiany jest wzrok pracownika, znajdują się w polu jego widzenia i nie powodują przyjmowania wymuszonej niewygodnej pozycji ciała.

28 Zastosowanie technik rzeczywistości wirtualnej Używanie technik VR w celu dostosowania stanowisk pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych

29 Wieloczynnikowa etiologia dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego wymaga wielopłaszczyznowego podejścia obejmującego zarówno: kształtowanie fizycznych i psychicznych warunków pracy, organizacji pracy, wczesną identyfikację osób z zaburzeniami układu ruchu, oddziaływanie na czynniki indywidualne poprzez promocję zdrowego stylu życia, wspieranie pracownika w sferze radzenia sobie ze stresem.

30 Występowanie i zapobieganie problemom zdrowotnym związanych z czynnikami psychospołecznymi

31 Dolegliwości związane z pracą wg oceny pracowników EU 27 (%) (wg Fourth European Working Conditions Survey 2008) BÓL PLECÓW BÓL MIĘŚNI ZMĘCZENIE STRES BÓL GŁOWY URAZY BEZSENNOŚĆ PROBLEMY ZE WZROKIEM PROBLEMY ZE SŁUCHEM PROBLEMY SKÓRNE 24,7 22,8 22,6 22,3 15,5 9,7 8,7 7,8 7,2 6,6 INNE < 5

32 Odczuwanie chronicznego lub powtarzającego się stresu w pracy, a szczególnie: Zbyt wysokich wymagań pracy Zbyt małej kontroli w pracy, czyli możliwości wpływania na swoją pracę Braku wsparcia społecznego w pracy Niepewności pracy (Widerszal Bazyl M.: Stres związany z pracą, W: Ryzyko zawodowe. Metodyczne podstawy oceny, Pod red.: Zawieska W.M. CIOP PIB, Warszawa, 2007)

33 Wysokie wymagania pracy są związane z ryzykiem depresji i zaburzeń lękowych Brak wsparcia społecznego jest związany z pojawieniem się zaburzeń lękowych Niepewność pracy z depresją ( Wymagania czasowe pracy oraz styl przywództwa stosowany w organizacji a dobrostan psychiczny i poczucie narażenia na mobbing wśród pracowników. Program Wieloletni pn. Dostosowywanie warunków pracy w Polsce do standardów w Unii Europejskiej II etap, R. 1.01)

34 Realistyczne wymagania pracy ograniczanie długiego czasu pracy, który zaburza równowagę praca życie prywatne Zmniejszenie niepewności pracy szkolenia pracowników oraz prawidłową komunikację podczas restrukturyzacji przedsiębiorstw Zwiększenie możliwości kontrolowania swojej pracy poprzez większą swobodę w decydowaniu o tempie pracy, sposobie jej wykonywania Udzielanie wsparcia informacyjnego oraz emocjonalnego pracownikom przez przełożonych (Jané Llopis, E. & Anderson, P. (2005). Mental Health Promotion and Mental Disorder Prevention. A policy for Europe. Nijmegen: Radboud University Nijmegen)

35 Terapia poznawczo behawioralna skoncentrowana na problemach zawodowych Szkolenia na temat metod rozwiązywania konfliktów, zwiększania spójności społecznej w miejscu pracy, radzenia sobie ze stresem w pracy, itp. Programy prozdrowotne, np. badania profilaktyczne, ćwiczenia fizyczne, zmiana diety, itp. (Lagerveld i in., (2012). Work Focused Treatment of Common Mental Disorders and Return to Work: A Comparative Outcome Study. Journal of Occupational Health Psychology Vol. 17, No. 2, ).

36 Podsumowanie

37 1) Podstawowym kierunkiem działań dla zapobiegania chorobom zawodowym i problemom zdrowotnym związanym z pracą jest PROFILAKTYKA TECHNICZNA i ORGANIZACYJNĄ

38 2) Profilaktyka techniczna to: Projektowanie i konstrukcja maszyn, urządzeń technicznych, procesów pracy i stanowisk pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i ergonomii (uwzględniające psychofizyczne zdolności pracownika)

39 3) Profilaktyka organizacyjna to zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy (w sposób spójny z zarządzaniem produkcją i finansami firmy), w tym: badania profilaktyczne celowane na wczesne wykrycie skutków oddziaływania czynników ryzyka szkolenia profesjonalne podnoszące wiedzę pracowników i pracodawców w zakresie dotyczącym czynników ryzyka w ich pracy planowanie procesów pracy w sposób elastyczny, odpowiadający pracownikom i gwarantującym efektywność ich pracy

40 4) Prawidłowo prowadzona profilaktyka techniczna i organizacyjna wpływa na poprawę jakości życia zmniejszenie absencji chorobowej zmniejszenie rent z tytułu wypadków i chorób zawodowych oraz innych problemów zdrowotnych związanych z pracą wydłużenie aktywności zawodowej w zdrowiu

41