912 dni getta warszawskiego

Transkrypt

1 projekt lekcji muzealnej w Żydowskim Instytucie Historycznym przeznaczonej dla uczniów gimnazjum i liceum jako lekcja historii czas trwania: 90 min. Cele główne: pokazanie historii getta warszawskiego; Cele operacyjne: uczeń zna pojęcia: getto, gwiazda Dawida, Zagłada, obozy zagłady, powstanie w getcie warszawskim; uczeń potrafi scharakteryzować zjawiska występujące w getcie, takie jak: głód, bezdomność, masowa śmierć, izolacja, szmugiel, opór cywilny i zbrojny; uczeń zna podstawowe fakty z dziejów Żydów warszawskich w czasie wojny: powstanie getta, wielka akcja, powstanie w getcie; uczeń wie, kim byli: Adam Czerniaków, Janusz Korczak, Emanuel Ringelblum, Mordechaj Anielewicz; uczeń umie interpretować tekst wspomnieniowy oraz materiał filmowy; Metody: rozmowa nauczająca analiza tekstów źródłowych wspomnień z getta warszawskiego analiza filmu Materiały: krótkie fragmenty wspomnień z getta warszawskiego wraz z pytaniami pomocniczymi 1 film Przebieg zajęć: 1. Rozmowa wprowadzająca o getcie P: Co to jest getto? 1 Patrz aneks.

2 U: Dzielnica zamknięta. W czasie II wojny światowej Niemcy tworzyli zamknięte dzielnice dla Żydów. P: Kogo tam zamykano? Kto to jest Żyd? U: Wyznawca judaizmu; osoba narodowości żydowskiej; P: Naziści stosowali kryterium rasy, według nich Żydem była osoba, której 4 lub 3 dziadkowie należeli do gminy żydowskiej; stworzyli też kategorie pół- Żydów i ćwierć-żydów. W getcie warszawskim znalazły się poza Żydami religijnymi i narodowymi Polacy, którzy nie czuli żadnego związku z religią, kulturą, narodowością żydowską. P: Jak wielu ludzi było w getcie? (W Polsce mieszkało przed wojną 32 mln ludzi, 3 mln Żydów) [uczniowie wymieniają różne liczby] P: Przed wojną w Warszawie mieszkało ok. 300 tys. Żydów, ale przesiedlono do niej Żydów z terenów wcielonych do Rzeszy Śląska, Poznańskiego, częściowo z Łodzi; z małych miasteczek blisko Warszawy; w końcu z Niemiec i krajów zachodnich. Wiosną 1941 r. w getcie warszawskim przebywało 460 tys. ludzi. Gęstość zaludnienia wynosiła 9 osób na izbę. Getto w Warszawie zostało zamknięte 15 listopada 1940 r. Istniało do maja 1943 r. do upadku powstania w getcie. 2. Analiza tekstu źródłowego Teraz rozdam wam karteczki z krótkimi tekstami wspomnień osób, które były w getcie. Pod tekstami macie pytania spróbujcie na nie odpowiedzieć. [tekstów jest 15 można podzielić klasę na 3 grupy i każdej dać po 5 fragmentów] 3. Projekcja filmu Prosimy o uważne obejrzenie filmu. Teksty rozdane i analizowane wcześniej będą odczytane w narracji filmu. Prosimy o uzupełnienie odpowiedzi na pytania. 4. Prezentacja Uczniowie odczytują po kolei teksty (niekoniecznie wszystkie prowadzący wybiera, które są niezbędne) oraz tłumaczą, o co w nich chodzi. Rekonstruujemy w ten sposób historię getta w Warszawie. 5. Zakończenie

3 Na zakończenie prowadzący może powiedzieć coś więcej o powstaniu w getcie (w filmie jest niewiele), o ukrywaniu się po tzw. aryjskiej stronie, statystykach ocalonych, współczesnej społeczności Żydów w Warszawie. ANEKS 1 grudnia 1939 Rano, godzina 8-ma przyniesiono mi opaski z herbem Dawida. Otrzymałem w ten sposób nowe odznaczenie. Poleciłem w Gminie zamówić stempel do odbijania herbu. [Adam Czerniaków, Dziennik] * Kim jest z zawodu autor tej notatki? * Co to są opaski z herbem Dawida? * Dlaczego Czerniaków polecił zamówić stempel? 20 października 1940 Z dzielnicami chaos. Pogłoska, że [ulica] Wronia, a nie Żelazna ma być granicą [getta], że Sienna zagrożona. Ludzie latają jak błędni. [Adam Czerniaków, Dziennik] * Kto ustalał granice getta? * Jakie konsenwencje dla mieszkańców ulicy Siennej miało włączenie Siennej do getta? * Dlaczego panował chaos w czasie ustalania granic? 15 listopada 1940 Dziś oficjalnie założono żydowskie getto. Żydom zakazano poruszać się poza granicami wyznaczonymi przez konkretne ulice.

4 [...] Rozpoczęto już pracę przy budowie muru granicznego, który ma mieć dwa i pół metra wysokości. [Mary Berg, Dziennik z getta warszawskiego] * Czego nie wolno było zrobić mieszkańcom getta? * Jak czuli się mieszkańcy getta za murem? 5 stycznia grudnia zastrzelono na rogu Niskiej i Zamenhofa Żydówkę, która usiłowała przedostać się przez granicę getta. A jednak setkom ludzi udaje się przejść na tamtą stronę; zakupują tam produkty. [Emanuel Ringelblum, Kronika getta warszawskiego] * Co groziło za nielegalne opuszczenie getta? * Po co ludzie wychodzili z getta? Napływ przesiedleńców do Warszawy z tłomoczkami reszty swego dobytku zamyka jedną a otwiera drugą kartę dziejów martyrologii. Już sam widok tych nieszczęśliwych dziesiątków tysięcy zmaltretowanych ludzi, głodujących, od szeregu dni nie obmytych i niewyspanych, ze strachem i gorączką w oczach, o spieczonych wargach, wywoływał dreszcz przerażenia i niemy protest. [Henryk Bryskier, pamiętnik] * Co przeżyli przesiedleńcy przed dotarciem do getta warszawskiego? * Gdzie przesiedleńcy mogli zamieszkać w getcie? 22 listopada 1941

5 Głód przybiera coraz potworniejszą postać. Ceny jedzenia ciągle rosną. Niełatwo jest przejść ulicą z jakąś paczką w ręku. Kiedy głodny człowiek zobaczy kogoś z pakunkiem wyglądającym na jedzenie, idzie za nim i w odpowiednim momencie wyrywa paczkę, otwiera i zaczyna zaspokajać swój głód. Jeśli paczka nie zawiera jedzenia wyrzuca ją. Nie, to nie są złodzieje, to są po prostu ludzie, którzy oszaleli z głodu. [Mary Berg, Dziennik z getta warszawskiego] * O czym myśli człowiek głodujący? * Czy wielu ludzi głodowało w getcie? Dlaczego? 22 listopada 1941 Na ulicach coraz częstszym widokiem są zamarznięte ciała ludzkie. Na Lesznie przed budynkiem Sądów wiele matek siedzi z dziećmi owiniętymi w szmaty, z których wystają małe, odmrożone nóżki. Czasami matka tuli dziecko, które zamarzło na śmierć, i stara się ogrzać maleńkie, martwe ciałko. Czasami zaś dziecko przytula się do matki próbując ją obudzić myśląc, że ta zasnęła podczas, gdy faktycznie ona nie żyje. [Mary Berg, Dziennik z getta warszawskiego] * Jak wyglądały ulice getta? * Dlaczego ludzie umierali na ulicach? * Czy można było im pomóc? Na samym chodniku, na śniegu siedzą maleństwa w łachmanach, z zapadniętymi twarzyczkami trupków. Często braknie łacha na nakrycie głowy. Rodzice tych dzieci umarli z głodu, chorób, tyfusu, zostali zabici przez bomby w czasie działań wojennych,

6 zastrzeleni, gdy chcieli z aryjskiej strony przynieść trochę kartofli dla swych maluchów. Inni rodzice giną w obozach i więzieniach. [Rachela Kleiner, pamiętnik] * Jak wiele było sierot w getcie? * Co się działo z dziećmi, które nie miały rodziców? * Czy można było im pomóc? Getto produkuje. W najstraszniejszych warunkach, w izbach mrocznych, w lochach ponurych, siedzą zgięci w kabłąk, na zydlach, na ławach, nad stołami, maszynami, warsztatami. Szyją odzież i bieliznę, buty i czapki, materace i kołdry, wyrabiają zabawki, lalki, -szych, muchołapki, grzebienie, agrafki, zatrzaski, postoły słomiane, samodziały, szczotki. Produkują. Środki produkcji najbardziej archaiczne, koło rozwoju technicznego cofa się wstecz. [Jan Mawult, pamiętnik] * Jakie rzeczy produkowano w getcie? * Kto był odbiorcą tych produktów? * W jaki sposób te towary trafiały do odbiorców? * Dlaczego sposoby produkcji były archaiczne? 29 października 1941 Dziś byłam z Romkiem na premierze w Teatrze Femina. Była to komedia muzyczna o obecnym życiu w getcie zatytułowana: Miłość szuka mieszkania. Pokazano młode małżeństwo poszukujące miejsca do życia. [Mary Berg, Dziennik z getta warszawskiego] * Kto w getcie chodził do teatru? * Jakie sztuki grano w getcie? * Czy z problemów życia w getcie można było się śmiać?

7 Grabów, 21 stycznia 1942 Przekazujemy Wam wiadomość o straszliwych rzeczach, które się wydarzyły w poblizu naszego miasteczka, a które do ostatnich dni były okryte tajemnicą, mianowicie: cztery tygodnie upłynęły już od chwili, gdy zabrano wszystkich, bez wyjątku Żydów z Koła mężczyzn, kobiety i dzieci. Wywieziono ich wszystkich autami nie wiadomo dokąd. Potem to samo było w Dąbiu, Kłodawie, Izbicy i innych miasteczkach powiatu. W tym tygodniu zjawili się u nas zbiegowie, którzy stamtąd uciekli. Mówią oni, że wszystkich oby to was nie spotkało tam się zabija, truje gazem i grzebie po w jednym dole. [List Jakuba Szulmana z Grabowa do rodziny w getcie warszawskim] * Jakie wydarzenie zaniepokoiło mieszkańców Grabowa? * O czym Jakub Szulman informuje rodzinę w Warszawie? * Jaki ma cel Jakub Szulman wysyłając tę informację? 1 czerwca 1942 Jesteśmy, Bogu dzięki, zdrowi, lecz nie możemy sobie poradzić, nie wiemy, co mamy uczynić. Musicie o tym wiedzieć, w ogóle trzeba o tym wiedzieć, że wuj zamierza w najbliższym czasie urządzić u was wesele, a mieszkanie ma już przygotowane w pobliżu, bardzo blisko Was. Zróbcie wszystko, żeby się nie znaleźć z błogosławionej pamięci Szlojme Welwelem. Siedzieć w ukryciu to najlepsze lekarstwo na tę chorobę. [anonimowy szyfrowany list z Włodawy do getta warszawskiego] * Co oznaczają szyfrowane słowa wuj, wesele, mieszkanie, lekarstwo, choroba? * Przed czym ostrzega autor listu?

8 * Dlaczego autor używał szyfru? 22 lipca 1942 Oświadczono nam, że z pewnymi wyjątkami mają Żydzi bez różnicy wieku i płci, być wysiedleni na wschód. Dziś do godz. 4 po południu ma być dostarczonych 6000 ludzi. I tak będzie (najmniej) codziennie. 23 lipca 1942 Żądają ode mnie, bym własnymi rękami zabijał dzieci mego narodu. Nie pozostaje mi nic innego, jak umrzeć. [Adam Czerniaków, Dziennik] * Co oznacza wysiedlenie na wschód? * Kto miał dostarczać 6000 ludzi dziennie na wysiedlenie? * Dlaczego Czerniaków uważał, że nie pozostaje mu nic innego, jak umrzeć? 5 sierpnia 1942 Zasygnalizowano nam, że prowadzą [na Umschlagplatz] szkołę pielęgniarską, apteki, sierociniec Korczaka, internat na Śliskiej i Twardej i wiele innych. Zaproponowałem Korczakowi, aby udał się ze mną do Gminy w celu skłonienia jej do podjęcia interwencji. Odmówił, nie chciał opuścić dzieci nawet na minutę. Rozpoczęło się ładowanie do wagonów. [Nachum Remba, wspomnienia] * Kim był Korczak? * Co to jest Umschlagplatz [czyt. umszlagplac niem. plac przeładunkowy]? * Co się stało z dziećmi z sierocińca po załadowaniu do wagonów styczeń 1943

9 Słyszysz niemiecki Boże, jak modlą się Żydzi w dzikich domach trzymając w ręku łom czy żerdź. Prosimy cię, Boże, o walkę krwawą, błagamy cię o gwałtowną śmierć. Niech oczy nasze przed skonaniem nie widzą, jak się wloką szyny, ale dłoniom daj celność, Panie... [Władysław Szlengel, Kontratak] * Czego nie chcą Żydzi w getcie? * Dlaczego pragną walki krwawej, gwałtownej śmierci? * Czy liczą na to, że przeżyją wojnę? 19 kwietnia 1943 Wyszliśmy z naszych kryjówek i strzelaliśmy do wroga z pistoletów i karabinów. Strumienie niemieckiej krwi zalały ulice getta. [Cywia Lubetkin, Zagłada i powstanie] * Do kogo strzelali powstańcy? * Co wrogowie chcieli zrobić? * Czy to się udało?