Irmina Pacho + Przestępstwa z nienawiści na tle przynaleŝności rasowej doświadczenia i obserwacje Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka

Transkrypt

1 Irmina Pacho + Przestępstwa z nienawiści na tle przynaleŝności rasowej doświadczenia i obserwacje Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka Z raportu Komisji Europejskiej wynika, Ŝe dyskryminacja ze względu na pochodzenie rasowe lub etniczne jest najbardziej rozpowszechniona w Unii Europejskiej spośród wszystkich form nierównego traktowania 1. Europejska Komisja Przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji Rady Europy zwraca uwagę na problem dyskryminacji osób romskiego pochodzenia oraz na coraz częstsze przypadki publicznego nawoływania do przemocy, nienawiści, dyskryminacji rasowej lub ze względu na pochodzenie etniczne, narodowość, wyznanie, czy język2. W Polsce prasa donosiła o treściach antysemickich na trybunach piłkarskich 3, transparentach prezentowanych w centralnych miejscach Warszawy 4, czy o demonstracji członków Narodowego Odrodzenia Polski skandujących Polska dla Polaków, Europa dla białych, Afryka dla HIV 5. Problem przestępstw motywowanych nienawiścią mających bezpośredni związek z nietolerancją, uprzedzeniami, postawami rasistowskimi i ksenofobicznymi jest problemem jak najbardziej realnym, występującym równieŝ w Polsce. Celem niniejszego referatu jest ukazanie obserwacji i doświadczeń Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka dotyczących przestępstw zawierających komponent rasistowski. Ramy prawne przestępstw motywowanych nienawiścią Na gruncie Konstytucji RP została wyraŝona zasada równości obywateli wobec prawa, zgodnie z którą wszyscy mają prawo do równego traktowania i nikt nie moŝe być dyskryminowany w Ŝyciu społecznym, gospodarczym oraz politycznym z jakiegokolwiek powodu (art. 32 Konstytucji). Ponadto Konstytucja RP stanowi, Ŝe niedopuszczalne jest ograniczenie wolności i praw człowieka i obywatela wyłącznie z powodu rasy, płci, języka, wyznania lub jego braku, pochodzenia społecznego, urodzenia oraz majątku (art. 233 ust. 2 Konstytucji). Dodatkowo zakazane jest tworzenie partii politycznych i innych organizacji, których działalność lub program zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową (art. 13 Konstytucji). Regulacje z zakresu zwalczania dyskryminacji rasowej zostały zawarte równieŝ w szeregu umów międzynarodowych. Wymienić tu naleŝy, między innymi, Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych 6, czy Międzynarodową Konwencję ONZ w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Rasowej 7. Zgodnie z Konwencją w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Rasowej dyskryminacja rasowa oznacza wszelkie zróŝnicowanie, wykluczenie, ograniczenie lub uprzywilejowanie z powodu rasy, koloru skóry, urodzenia, pochodzenia narodowego lub etnicznego, które ma na celu lub pociąga za sobą przekreślenie bądź uszczuplenie uznania, wykonywania lub korzystania, na zasadzie równości z praw człowieka i podstawowych wolności w dziedzinie politycznej, gospodarczej, społecznej i kulturalnej lub w jakiejkolwiek innej dziedzinie Ŝycia publicznego (art. 1 ust. 1 Konwencji). Tak rozumiana definicja dyskryminacji rasowej stanowić będzie punkt odniesienia do dalszych rozwaŝań zaprezentowanych w niniejszym referacie. Dodatkowo Konwencja nakłada na państwa-strony obowiązek potępiania wszelkich form propagandy na tle rasowym oraz działalności organizacji, które wyznają lub szerzą ideologię opartą o załoŝenia wyŝszości danej rasy. Zgodnie z Konwencją państwa-strony są równieŝ zobligowane do uznania za przestępstwo akty podŝegania do dyskryminacji rasowej oraz akty przemocy lub podŝegania do przemocy, które podlegają karze na podstawie prawa krajowego (art. 4 Konwencji). PowyŜsze obowiązki na gruncie prawa polskiego realizują, między innymi, art. 118 k.k. dotyczący zabójstwa albo cięŝkiego uszczerbku na zdrowiu osoby naleŝącej do określonej grupy, jeśli zamiarem sprawcy jest wyniszczenie w całości albo w części grupy narodowej, etnicznej, rasowej, ale takŝe politycznej, wyznaniowej lub grupy o określonym światopoglądzie; art. 119 k.k. zakazujący stosowania przemocy lub groźby bezprawnej wobec grupy osób wyodrębnionej zgodnie z ww. kryteriami lub poszczególnej osoby z powodu jej przynaleŝności do tej grupy. Wspomniany obowiązek jest realizowany równieŝ poprzez przepisy dotyczące aktów mowy nienawiści. Artykuł 256 k.k. penalizuje publiczne propagowaniu ustrojów totalitarnych oraz nawoływanie do nienawiści na tle róŝnić narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość. Zgodnie zaś z art. 257 k.k. bezprawne jest zniewaŝenie grupy lub osoby z powodu jej przynaleŝności narodowej, etnicznej, rasowej, wyznaniowej albo z powodu jej bezwyznaniowości lub naruszenie nietykalności cielesnej z takich powodów. + Irmina Pacho jest doktorantką w Instytucie Nauk Prawnych PAN oraz koordynatorką Programu Spraw Precedensowych Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka 1 Raport Eurobarometru Discrimination in the EU in 2009 dostępny na stronie: 2 Raport Europejskiej Komisji Przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji 2010 dostępny jest pod adresem: /ecri/activities/annual_reports/annual%20report% pdf 3 Józef Matusz, Antysemicki skandal i kibole, Rzeczpospolita 13 maja 2010 roku 4 Sprawa została opisana w dwóch artykułach prasowych: W. Karpieszuk, Sąd nad hasłami o śydach, Gazeta Wyborcza, listopada 2009 roku, W. Karpieszuk, Stojąc z hasłem na śyda, Gazeta Stołeczna nr 266, 13 listopada 2009 roku 5 Jacek Harłukowicz, Czym jest rasizm? Zaskakująca opinia biegłego artykuł dostępny na stronie: Czym_jest_rasizm Zaskakujaca_opinia_bieglego.html 6 Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r. z 19 grudnia 1966 roku (Dz. U. z 1977 roku, Nr 38, poz. 167) 7 Międzynarodowa Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Rasowej z 21 grudnia 1965 roku (Dz. U. z 1969 roku, Nr 25, poz. 187)

2 Działania Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka Liczba postępowań wszczynanych w sprawach, w których stwierdzono pobudki rasistowskie lub ksenofobicznie, co roku wzrasta. Jak wynika ze statystyk rządowych z 2010 r., w 2007 r. wszczęto 62 postępowań, w 2008 r. zainicjowano 123 postępowania, zaś w 2009 r. liczba ta wzrosła do Jak wynika zaś z Brunatnej księgi 9 opublikowanej przez Stowarzyszenie Nigdy Więcej, od 2000 r. zanotowano wzrost przestępstw na tle rasistowskim. W związku z powyŝszym Helsińska Fundacja Praw Człowieka podejmuje szereg działań o dwojakim charakterze. Z jednej strony Fundacja prowadzi badania, analizy, dąŝy do stworzenia swoistego zaplecza eksperckiego dysponującego pogłębioną, profesjonalną wiedzą w wspomnianym zakresie. W ten sposób Fundacja ma na celu zdiagnozowanie najwaŝniejszych problemów, które pozwolą zwrócić uwagę społeczeństwa na aktualne, palące zagadnienia związane z przestępstwami motywowanymi nienawiścią. Ponadto Fundacja prowadzi stały monitoring stanu przestrzegania standardów ochrony praw człowieka w Polsce i podejmuje działania interwencyjne w przypadkach, gdy doszło do ich naruszenia. Raport Rasizm w Polsce W ramach działalności programu Prawa mniejszości Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, w 2010 r. został przygotowany raport autorstwa Agnieszki Mikulskiej zatytułowany Rasizm w Polsce. Raport z badań wśród osób, które doświadczyły przemocy ze względu na swoje pochodzenie etniczne, rasowe lub narodowe 10. W ramach raportu zbadano postawy, doświadczenia i opinie osób, które padły ofiarą przemocy na tle rasowym, tj. przestępstw określonych przede wszystkim w art. 119 k.k. 11 i art. 257 k.k. 12 W badaniach wzięły równieŝ udział kobiety wypowiadające się na temat sytuacji dzieci cudzoziemskich lub dzieci z małŝeństw mieszanych. Punktem wyjścia do przygotowania raportu stał się fakt, Ŝe według oficjalnych statystyk liczba popełnianych przestępstw na tle etnicznym, narodowym, rasowym w Polsce jest niska, jednakŝe część z takich czynów moŝe nie być zgłaszana organom ścigania lub z innych powodów nie jest odnotowywana w statystykach. Wyniki raportu pokazały, Ŝe najczęściej spotykanym przejawem rasizmu jest publiczne zniewaŝanie i wyzywanie ze względu na pochodzenie. Spotkały się z tym prawie wszystkie ankietowane osoby, a zdarzenia te nie miały charakteru odosobnionego. Małpa czarna małpa, asfalt, bambo, goryl - tego typu słowa wykrzykiwane pod swoim adresem słyszą prawie wszystkie osoby pochodzenia afrykańskiego, które brały udział w badaniach. Słowa takie towarzyszą równieŝ agresji w raporcie odnotowano przypadki ataków fizycznych, naruszeń nietykalności cielesnej, zastraszania, które zdarzają się w miejscach publicznych, równieŝ w obecności innych osób. Miejsca takie to np. środki transportu publicznego, na ulicy, czy podczas imprez masowych. Jak podkreśla A. Mikulska, zachowania rozmówców wobec zdarzeń o charakterze rasistowskim wskazują na istnienie wśród nich dwóch głównych postaw: aktywne dochodzenie swoich praw lub pozostawienie sprawy w kręgu najbliŝszych. Co ciekawe, badane osoby wskazywały, Ŝe niewiara w skuteczność działań Policji jest jednym z głównych czynników determinujących fakt niezgłaszania przestępstw organom ściągania. Ich zdaniem nieefektywność ta wynika, między innymi, z nieznajomości języków obcych przez funkcjonariuszy, którzy dodatkowo częstokroć prezentują lekcewaŝący stosunek do obcokrajowców, niewraŝliwość na kwestie rasizmu, a nawet niechęć do podejmowania działań. Innym istotnym czynnikiem mającym wpływ na niezgłaszanie przestępstw do organów ścigania są wcześniejsze negatywne doświadczenia kontaktu z Policją. Pokrzywdzeni obawiają się równieŝ zemsty sprawców, a takŝe tego, jak zgłoszenie moŝe wpływać na kwestię legalizacji ich pobytu czy rozpatrzenie wniosku o status uchodźcy. Autorka raportu podkreśliła równieŝ brak większego zainteresowania omawianą problematyką społeczeństwa oraz mediów, co w efekcie nie sprzyja chęci zgłaszania przypadków przemocy organom ściągania. Raport zawiera szereg rekomendacji, w których A. Mikulska wskazała, przede wszystkim, na potrzebę zapewnienia pomocy osobom, które doświadczyły przemocy na tle pochodzenia rasistowskiego. Ponadto podkreślono konieczność podjęcia działań skierowanych do organów ścigania, dotyczących konieczności organizowana szkoleń dla funkcjonariuszy Policji, czy zapewnienia egzekwowania odpowiedzialności dyscyplinarnej funkcjonariuszy, którzy dopuścili się zachowań o charakterze rasistowskim. W raporcie zwrócono równieŝ uwagę na potrzebę odpowiedniego kształtowania opinii publicznej - Wiedza na temat antyrasistowskich przepisów prawa powinna być szerzona takŝe wśród ogółu społeczeństwa po to, aby potencjalni świadkowie incydentów o charakterze rasistowskim mieli świadomość, Ŝe dane zdarzenie moŝe być przestępstwem i Ŝe naleŝy o nim zawiadomić organy ściągania. W ocenie autorki raportu konieczne jest równieŝ przeciwdziałanie rasizmowi i ksenofobii w szkołach, a takŝe zapewnienie naleŝytej diagnozy sytuacji. Powinno się równieŝ przeprowadzać badania, które przybliŝyłyby prawdziwą skalę zjawiska przemocy na tle rasowym, co umoŝliwiałoby lepszą organizację działań pomocowych i prewencyjnych, na przykład, uruchomienia i rozplanowanie 8 Por. odpowiedzi Rządu RP na pytania wstępne (list of issues) Komitetu sporządzone w związku z VI Sprawozdaniem Okresowym Polski z realizacji postanowień Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, dokument dostępny jest na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości pod adresem: 9 Brunatna księga czyli monitoring przypadków rasizmu w Polsce w latach , Stowarzyszenie Nigdy więcej przy współpracy z Collegium Civitas oraz Fundacją Batorego. Tekst dostępny na stronie 10 Raport dostępny jest pod adresem: 11 Przepis ten dotyczy stosowania przemocy lub groźby bezprawnej wobec grupy osób lub poszczególnej osoby z powodu jej przynaleŝności m.in. rasowej 12 Przepis ten dotyczy Publicznego zniewaŝenia grupy ludności albo poszczególnej osobę z powodu, między innymi, jej przynaleŝności narodowej, etnicznej, rasowej, lub z takich powodów narusza nietykalność cielesną innej osoby 2

3 punktów, gdzie osoby poszkodowane mogłyby szukać wsparcia. Dylematy związane z przestępstwami z nienawiści Jak wskazują wyŝej przywołane statystyki, zjawisko przestępstw z nienawiści ma charakter powszechny. Z uwagi jednak na, między innymi, stosunkowo niski wskaźnik zgłaszanych przypadków, spraw, którymi do tej pory zajmowała się Helsińska Fundacja Praw Człowieka, jest stosunkowo niewiele. Te zaś, które stały się przedmiotem obserwacji Fundacji ukazały istnienie licznych dylematów i problemów, które pojawiają się przy stosowaniu przepisów prawa polskiego oraz praktyki stosowania prawa. Wśród nich wymienić naleŝy kwestię granicy między wolnością słowa a mową nienawiści, pytanie, czy przy przestępstwach z nienawiści trzeba być w istocie członkiem danej grupy, by być ofiarą tegoŝ przestępstwa. Istotnym problemem, jaki istnieje jest równieŝ mowa nienawiści w internecie, czy rasizm i ksenofobia nagminnie pojawiająca się w sporcie. W tym miejscu naleŝy podkreślić, Ŝe są to jedynie wybrane zagadnienia, nie wyczerpujące katalogu moŝliwych kwestii spornych, czy problematycznych w prawie polskim. Ofiara przestępstw z nienawiści W kontekście przestępstw z nienawiści pojawia się pytanie, czy mogą być one popełnione wyłącznie w stosunku do osób, które w rzeczywistości są przedstawicielami danej rasy, grupy etnicznej bądź narodowościowej. Konieczne jest zatem rozwaŝnie, czy istnieje moŝliwość uznania za ofiarę przestępstwa z nienawiści osobę, która nie naleŝy do wspomnianej grupy, a jedynie czuje się z nią związana i ponadto jest postrzegana jako jej członek. Odnosząc się do czynu nawoływania do nienawiści stypizowanego w art. 256 k.k., naleŝy podkreślić, Ŝe nie jest on przestępstwem skutkowym i tym samym nie jest konieczne wzbudzenie nienawiści wśród odbiorców danych przekazów. Do znamion tego przestępstwa nie naleŝy zatem spowodowanie uszczerbku na jakimkolwiek dobru prawnym ani naraŝenie go na konkretne niebezpieczeństwo. Mając zaś na względzie przestępstwo z art. 257 k.k. - przestępstwo publicznego zniewaŝenia grupy osób lub poszczególnej osoby ze względu, między innymi, na jej przynaleŝność etniczną, rasową, przyjmuje się, Ŝe sprawca nie musi swoim działaniem zmierzać do wzbudzenia nienawiści do określonej grupy osób. Musi mieć za to świadomość, Ŝe swoim działaniem uwłacza czci danej osoby lub grupy 13. PowyŜsze pytanie zdaje się zaś aktualizować w odniesieniu do przestępstwa z art. 119 k.k. (uŝycie przemocy lub groźby bezprawnej wobec grupy ludności bądź poszczególnej osoby z powodu jej przynaleŝności do tej grupy). Problem ten znakomicie obrazuje sprawa Tomasza Pietrasiewicza dotycząca przemocy motywowanej nienawiścią wobec śydów jako grupy religijnej, etnicznej i rasowej. T. Pietrasiewicz jest osobą powszechnie znaną w Lublinie jako miłośnik i propagator kultury Ŝydowskiej. Od ponad 20 lat pełni funkcję szefa Ośrodka Brama Grodzka-Teatr NN. W 2008 r. w uznaniu dla jego wieloletniej działalności kulturalnej polegającej na dokumentowaniu pamięci o śydach z Lublina Prezydent RP odznaczył go KrzyŜem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Dnia 17 grudnia 2010 r. do mieszkania T. Pietrasiewicza nieznani sprawcy wrzucili przez okno dwie cegły z namalowanymi na nich czarną farbą swastykami. Do jednej z cegieł doczepiona była petarda, której wybuch sprawił, Ŝe jedno z pomieszczeń znajdujących się w mieszkaniu zostało całkowicie zdemolowane. W wyniku przeprowadzonego dochodzenia funkcjonariusze policji zakwalifikowali to zdarzenie jako przestępstwo zniszczenia mienia oraz naraŝenie T. Pietrasiewicza na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty zdrowia albo cięŝkiego uszczerbku na zdrowiu (czyn z art k.k. w zw. z art k.k. w zw. z art k.k.), pomijając w zupełności kontekst dyskryminacyjny. Zdaniem Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka przyjęta kwalifikacja prawna czynu nie była właściwa 14. W przypadku, gdy przemoc motywowana jest nienawiścią wobec śydów, a sam pokrzywdzony jest postrzegany przez sprawców jako śyd, pomimo braku faktycznego pochodzenia Ŝydowskiego, czyn taki powinien zostać zakwalifikowany jako stosowanie przemocy opartej na motywach dyskryminacyjnych określone w art. 119 k.k. W takiej sytuacji nie sposób pominąć zamiaru przyświecającego sprawcy, gdyŝ, jak pokazuje analiza stanu faktycznego przedmiotowej sprawy, zastosowana przemoc była umotywowana przede wszystkim przesłankami antysemickimi i w bezpośredni sposób wiązała się z charakterem działalności kulturalnej T. Pietrasiewicza w obszarze pamięci stosunków polsko-ŝydowskich. PowyŜszego stanowiska, o które wnosiła Fundacja, początkowo nie podzieliła Prokuratura Okręgowa w Lublinie nadzorująca dochodzenie 15, twierdząc, Ŝe pokrzywdzony T. Pietrasiewicz nie naleŝy do narodowości Ŝydowskiej, a z kulturą Ŝydowską łączy go jedynie wykonywana praca i pasja. Ostatecznie dnia 20 maja 2011 r. Prokuratura Rejonowa dla Lublina Południe zmieniła kwalifikację prawną czynu będącego przedmiotem śledztwa na art kodeksu 13 Marian Flemming, Witold Kutzman, Przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu. Komentarz, C. H. Beck, Warszawa 1999, s Por. pismo Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka do Prokuratury Okręgowej w Lublinie z 14 stycznia 2011 roku dostępne jest pod adresem: 15 Pismo Prokuratury Okręgowej w Lublinie z 28 stycznia 2011 roku dostępne jest pod adresem: /dyskryminacja/files/prokuratura_okr%c4%99gowa_odp_28_01_2011.pdf 3

4 karnego 16. Wolność słowa a mowa nienawiści Kolejnym dylematem, jaki pojawił się na gruncie prawa polskiego jest granica pomiędzy wolnością słowa a penalizacją aktów mowy nienawiści. Na wstępie naleŝy podkreślić, ze wolność słowa stanowi jedno z najwaŝniejszych praw i wolności człowieka. Jest ona gwarantowana zarówno w Konstytucji RP oraz Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Jest prawem podmiotowym, które nie ma jednak bezwzględnego charakteru, co oznacza, Ŝe w pewnych sytuacjach wolność słowa moŝe ulec ograniczeniu na rzecz ochrony innego dobra. Z taką sytuacją mamy do czynienia w przypadku aktów mowy nienawiści nakierowanych na szerzenie nienawiści, niechęci względem osoby lub wyszczególnionej grupy ludności. W odniesieniu do mowy nienawiści nie ma bowiem wątpliwości, Ŝe stanowi ona naduŝycie gwarantowanej swobody wypowiedzi 17. Na gruncie obowiązującego prawa brak jest definicji mowy nienawiści, a katalog zachowań stanowiących przykład tych czynów jest otwarty. Zakwalifikowanie danej wypowiedzi jako aktu mowy nienawiści jest zawsze uzaleŝnione od kontekstu, w jakim padła i kaŝdą tego rodzaju wypowiedź naleŝy oceniać indywidualnie. Z tego względu relacja pomiędzy wolnością słowa a jej naduŝyciem w postaci mowy nienawiści niejednokrotnie moŝe być źródłem napięć oraz niejasności. Dla przykładu wskazać moŝna sprawę dotyczącą prezentowania w kwietniu 2009 r. w centralnym miejscu w Warszawie transparentów zawierających treści antysemickie 18. Na transparentach tych widniały napisy Czy środowisko lekarskie i prawnicze jest zdominowane przez osoby pochodzenia Ŝydowskiego? Koszerna Solidarność? Etaty po medycynie tylko dla śydów? Czy Pan Prezes Naczelnej Izby Lekarskiej jest śydem? Czy lekarze wstydzą się swoich matek śydówek? Inne to Wolność słowa tylko dla śydów i koszernoposłusznych? Gazeta Wyborcza czy koszerna? Judeo - Polin? 20 lat śydowskiej manipulacji słowem i retoryki talmudycznej?. W związku z tym wydarzeniem złoŝono zawiadomienie o przestępstwie, wskazując, Ŝe treści, które pojawiły się w trakcie demonstracji mają wydźwięk antysemicki oraz nawołują do nienawiści wobec osób pochodzenia Ŝydowskiego. Warto podkreślić, Ŝe wcześniej organy ścigania odmówiły wszczęcia śledztwa z uwagi na brak znamion czynu zabronionego stypizowanego w art. 257 k.k., poniewaŝ zdaniem prokuratury hasła przedstawione na afiszach mieściły się w granicach wolności słowa. Następnie sąd utrzymał w mocy tę decyzję po rozpatrzeniu zaŝalenia. W związku z powyŝszym, Helsińska Fundacja Praw Człowieka głęboko nie zgadzając się z takim rozstrzygnięciem, wystąpiła z pismem do Rzecznika Praw Obywatelskich w celu zwrócenia uwagi na niniejszą sprawę 19. Wolność wypowiedzi jest jednym z fundamentów społeczeństwa demokratycznego, jednak korzystanie z wolności słowa bez ograniczeń mogłoby się obrócić przeciwko istocie tego prawa. W analizie zjawiska mowy nienawiści nie jest waŝny sam wywołany przez nią efekt. Liczy się wskazanie zamiaru działania sprawcy, jakim jest publiczne zamanifestowanie pogardy oraz nienawiści względem wybranej grupy osób. Dlatego teŝ w ww. piśmie Fundacja wskazała, Ŝe zasadne byłoby wszczęcie postępowania w sprawie publicznego zniewaŝenia grupy ludności z powodu jej przynaleŝności narodowej i wyznania religijnego i zasięgnięcie opinii biegłego z zakresu językoznawstwa, która pozwoliłaby rozstrzygnąć wątpliwości dotyczące charakteru haseł, które znalazły się na transparentach. Mowa nienawiści w internecie Problem pojawiających się przestępstw motywowanych nienawiścią pokazuje, Ŝe zdarzają się sprawy, w których pomimo ewidentnych naruszeń przepisów prawa, działania prokuratury nie są efektywne. W niektórych przypadkach nawet, jeśli dojdzie do oskarŝenia, to nieskuteczne moŝe być wyeliminowanie samego aktu nienawiści. Dobrym przykładem jest sprawa strony internetowej redwatch.info 20. Na stronie tej zamieszczano szczegółowe dane znanych i aktywnych osób, które obejmowały dane takie jak numery telefonów komórkowych. Jednocześnie autorzy strony jawnie nawoływali do przemocy na tle rasowym, etnicznym, na tle orientacji seksualnej, propagowali w internecie ustrój totalitarny państwa. W efekcie w sprawie tej trzy osoby zostały oskarŝone o popełnienie. przestępstw z nienawiści. Mimo to, strona internetowa cały czas funkcjonuje, ze względu na jej umiejscowienie na serwerze amerykańskim. Element transgraniczny, który pojawił się w tej sprawie spowodował konieczność współpracy z organami Stanów Zjednoczonych Ameryki, które ostatecznie odmówiły zamknięcia strony internetowej. 16 Informacja na ten temat dostępna jest tutaj: 17 A. Bodnar, M. Szuleka Koncepcja naduŝycia prawa w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka a mowa nienawiści [w:] Mowa nienawiści a wolność słowa. Aspekty prawne i społeczne pod red. prof. Romana Wieruszewskiego, prof. Mirosława Wyrzykowskiego, dr Adama Bodnara oraz Aleksandry Gliszczyńskiej-Grabias, Wolters Kluwer, Warszawa 2010, s Por. Przypis nr 4 19 Pismo Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka do Rzecznika Praw Obywatelskich z 09 marca 2010 roku dostępne jest pod adresem: 20 Por. wywiad Christiana Filipowicza z dr Adamem Bodnarem dostępny pod adresem: 4

5 Najgłośniejszą sprawą związaną z działalnością tej strony internetowej było pobicie Macieja D., członka ruchu anarchistycznego. Postępowanie prowadzone w tej sprawie pokazało, Ŝe wspomniany napad był skrupulatnie planowany, w efekcie czego sprawca został skazany wyrokiem sądowym na dziesięć lat pozbawienia wolności 21. Innym przykładem wpływu funkcjonowania strony redwatch.info było wysyłanie wiadomości tekstowych, i, wykonywanie telefonów z pogróŝkami, które w świetle prawa miały charakter gróźb karalnych. W duŝej mierze dotyczyło to osób związanych z ruchem LGBT, osób o odmiennym kolorze skóry, czy związanych z ruchami lewicowymi. Sprawa ta uwydatniła problem braku skuteczności polskiego prawa, w sytuacji, gdy nie moŝna zablokować serwera, który jest ulokowany w innym kraju. Pokazała ona natomiast, jak trudno jest walczyć z nowym kanałem promowania nienawiści, jakim jest internet. RóŜni się on znacznie od przejawów mowy nienawiści, jakie dotychczas pojawiały się w formie, na przykład czasopism, ulotek. Tyma samym sprawa ta ukazała, jak groźnym instrumentem do szerzenia i promowania treści rasistowskich, ksenofobicznych moŝe okazać się internet. Rasizm na stadionach piłkarskich Kolejną kwestią stale pojawiającą się w Polsce jest problem rasizmu w sporcie, widoczny przede wszystkim na stadionach piłkarskich. Jednym z przykładów jest sprawa dotycząca wydarzeń podczas meczu o Puchar Ekstraklasy Cracovia Wisła Kraków z dnia 28 listopada 2008 r. 22 Z informacji medialnych wynika, Ŝe podczas meczu kibice Cracovii naśladowali odgłosy małp, gdy czerwoną kartką ukarany został Brazylijczyk Cleber. Natomiast, kibice Wisły krzyczeli do pieca, kiedy to z boiska znoszony był kontuzjowany piłkarz. Po meczu piłkarze i kibice Wisły Kraków uŝywali zaś określeń antysemickich. Po tych wydarzeniach Komisja Ligi Ekstraklasy ukarała Wisłę Kraków za antysemickie okrzyki karą 30 tysięcy złotych oraz zakazem udziału w 3 meczach zorganizowanych grup kibiców. Śledztwo w sprawie publicznego nawoływania do nienawiści na tle narodowościowym oraz publicznego zniewaŝenia piłkarzy wszczęła teŝ Prokuratura Okręgowa w Krakowie. Ostatecznie śledztwo to zostało umorzone z uwagi na brak znamion przestępstwa w zachowaniu kibiców. Innym przykładem mowy nienawiści na stadionach jest sprawa dotycząca meczu piłkarskiego drugoligowych druŝyn, jaki odbył się w dniu 8 maja Podczas meczy na trybunach pojawił się napis śmierć garbatym nosom. Jarmułka karykaturalnie potraktowanego śyda była stylizowana na pasiak obozowy z czasów Holokaustu. Płótna z rasistowskimi hasłami i rysunkami były olbrzymie, jednakŝe ani media, ani obecni na meczu przedstawiciele PZPN nie donieśli o tym zdarzeniu. Początkowo prokuratura umorzyła śledztwo w 2010 r. przeciwko kibicom. JednakŜe w maju 2011 r. cztery osoby zostały oskarŝone o publiczne zniewaŝenie osób o narodowości Ŝydowskiej 23. Podsumowanie Jak pokazują powyŝsze przykłady problem przestępstw motywowanych nienawiścią na tle rasowym stanowi wciąŝ aktualny, powaŝny problem na gruncie prawa polskiego i praktyki stosowania prawa. Na kanwie przedstawionych spraw pojawiło się szereg dylematów dotyczących regulacji prawnej przestępstw z nienawiści, a takŝe praktyki stosowania tych tych przepisów. Dodatkowo odnotowano, Ŝe stosunkowo niska oficjalna liczba popełnianych przestępstw na tle etnicznym, narodowym, rasowym w Polsce wynika z niechęci zgłaszania przypadków przemocy organom ściągania. Dlatego teŝ wydaje się, Ŝe w celu zapewnienia naleŝytej ochrany praw i wolności koniczne jest podjęcie działań mających na celu podniesienie świadomości społecznej oraz wraŝliwości na przypadki przestępstw na tle rasistowskim. 21 Informacja dostępna pod adresem: 22 Jarosław Sidorowicz, Kibic moŝe na stadionie krzyczeć, co tylko chce, artykuł dostępny na stronie: _moze_na_stadionie_krzyczec co_tylko_chce.html 23 Marcin Kobiałka, "Śmierć garbatym nosom". Kibole tym razem oskarŝeni, artykuł dostępny na stronie: Kibole_tym_razem_oskarzeni.html 5