Poprawa dostępności do zewnętrznych źródeł finansowania mikro, małych i średnich przedsiębiorstw z woj. warmińsko-mazurskiego system reporęczeń

Transkrypt

1 Poprawa dostępności do zewnętrznych źródeł finansowania mikro, małych i średnich przedsiębiorstw z woj. warmińsko-mazurskiego system reporęczeń Konferencja zorganizowana przez Warmińsko-Mazurski Fundusz Poręczenia Kredytowe sp. z o.o. w Działdowie, Kromerowo, 1 grudnia 2011 r.

2 Wolność gospodarcza w Polsce na tle świata: ile jej mamy i co to oznacza dla MSP doc. dr Andrzej Kondratowicz Rada Towarzystwa Ekonomistów Polskich Kromerowo,

3 W prezentacji wykorzystano dane z projektu "Wolność Gospodarcza Świata" prowadzonego przez Sieć Wolności Gospodarczej (EFN) pod kierownictwem Instytutu Frasera z Vancouver Polskę reprezentuje w EFN Centrum im. Adama Smitha z Warszawy 3

4 Projekt: wolność gospodarcza świata cel: znaleźć sposób zmierzenia poziomu wolności gospodarczej poszczególnych krajów i zbadać zależności między taką miarą (indeksem) wolności gospodarczej a innymi zmiennymi społeczno-gospodarczymi (takimi jak wzrost gospodarczy, poziom ubóstwa, dostęp do dobrej wody pitnej; HDI = Human Development Index = ONZ-owski Indeks Rozwoju Społecznego, itd.) 4

5 Historia Projektu projekt ma już ćwierć wieku zapoczątkowany i prowadzony przez profesora Miltona Friedmana, Rose Friedman i Michaela Walkera Udział ponad 60 czołowych naukowców świata (m.in. nobliści Gary Becker i Douglass North) 5

6 Rozumienie wolności gospodarczej Często przywoływana definicja autorstwa Jima Gwartneya brzmi następująco: Jednostki doświadczają wolności gospodarczej, gdy własność, w której posiadanie weszły bez użycia siły, oszustwa czy kradzieży, jest chroniona przed działaniem innych osób oraz gdy jednostki te mogą swobodnie nią dysponować: używać, wymieniać czy przekazywać innym o ile działania takie nie naruszają identycznych praw innych jednostek. [Miara wolności gospodarczej] powinna odzwierciedlać stopień, w jakim legalnie nabyta własność jest chroniona, zaś jednostki zawierają transakcje bez przymusu (Gwartney et al, 1996: tłumaczenie własne - AK). 6

7 Mikro- i makro-ekonomiczne aspekty wolności gospodarczej Pierwsza część definicji odnosi się do perspektywy mikroekonomicznej mówi o jednostkach, które można rozumieć jako konsumentów i producentów. Wolność gospodarcza w sensie mikroekonomicznym oznacza zatem suwerenność oraz wolny wybór konsumenta i producenta. 7

8 Mikro- i makro-ekonomiczne aspekty wolności gospodarczej, c.d. Druga część definicji wprowadza wątek makroekonomiczny, a zarazem odnosi się do potrzeby zmierzenia poziomu owej wolności. Wolność gospodarcza w sensie makroekonomicznym to "przeciętny poziom" wolności dla całej gospodarki, wyrażony za pomocą jakichś jej agregatowych miar. Miar odzwierciedlających jakość szeroko rozumianego otoczenia gospodarczego w sensie całego szkieletu instytucjonalnego wraz z właściwą polityką gospodarczą. 8

9 Dlaczego wolność gospodarcza jest bardziej istotna dla małych firm niż dla dużych Poziom wolności gospodarczej danego kraju jest mierzony na poziomie makro; składnikami IWG są albo makroekonomiczne proporcje będące średnimi dla całej gospodarki albo parametry ekonomiczne oddziałujące na wszystkie podmioty gospodarcze. Jednak owe parametry ekonomiczne nie oddziałują w ten sam sposób i z taką samą mocą na każdy podmiot gospodarczy! Niektóre klasy podmiotów, np. MSP mogą być przez nie doświadczone mniej lub bardziej niż wskazuje na to średnia. 9

10 Hipoteza Wyższe wartości IWG są związane z niższą dyskryminacją podmiotów działających w danej gospodarce (a niższe wartości IWG z większą dyskryminacją). Jest to niezwykle ważne dla MSP. Przykłady: wysoki poziom korupcji albo większe ograniczenia w wymienialności krajowego pieniądza są bardziej dotkliwe (kosztowne) dla małych podmiotów, niż dla dużych; te ostatnie mogą łatwiej omijać owe ograniczenia (np. mogą załatwić sobie odpowiednie pozwolenia na wysokim szczeblu rządowym albo zapłacić dużą łapówkę) [mówimy, że mają niższe względne koszty transakcyjne] 10

11 Wolność gospodarcza wpływa także na liczebność firm Liczba firm istniejących w roku t zależy od ich liczby w roku poprzednim t-1, liczby narodzin nowych (start-ups) i liczby zgonów firm [ demografia firm ]. Narodziny i zgony zależą od szeregu czynników, które można podzielić na wewnętrzne i zewnętrzne. - Wewnętrzne własne zasoby kapitału, pracy, oryginalnych pomysłów, przedsiębiorczości, chęci podejmowania ryzyka, etc. - Zewnętrzne otoczenie rynkowe (koniunktura gospodarcza), polityka gospodarcza władz, rodzaj i jakość instytucji [patrz wyjaśnienie dalej]. Dwa ostatnie polityka gospodarcza i otoczenie instytucjonalne są odzwierciedlone (zmierzone) przez indeks wolności gospodarczej [IWG]. A zatem, ceteris paribus, liczba działających firm jest również zależna od mierzonego poziomu wolności gospodarczej. 11

12 Dygresja nt. rozumienia instytucji 1. reguły, [definicja Douglassa Northa] Przez instytucje będziemy rozumieć 2. sposoby wdrażania tych reguł oraz 3. normy zachowań które nadają strukturę powtarzającym się współdziałaniom między ludźmi. 1 & 2 = instytucje formale [ twarde ] 3 = instytucje nieformalne [ miękkie ] (tj. wierzenia, przekonania, taboos,, kultura społeczna )

13 Nie wymagajmy od instytucji za wiele wolność gospodarcza jest bardzo istotna, ale nie jest panaceum na wszystkie bolączki gospodarcze! Wpływ (+/-) na efektywności klasycznych czynników produkcji Związek między klasycznymi czynnikami produkcji, instytucjami formalnymi i szeroko rozumianymi instytucjami nieformalnymi): 1. Ujęcie ekonomii (neo)klasycznej : Y=F(A, K, L) 2. Ujęcie ekonomii instytucjonalnej: Y=F(A, K, L, instytucje formalne ) 3. Synteza ekonomii i innych nauk społecznych: Y=F(A, K, L, instytucje formalne i nieformalne) Zawarte w IWG Pełny obraz 13

14 PODSUMOWANIE Schemat Zależności 1 między (1) instytucjami i polityką gospodarczą, (2) wolnością gospodarczą i (3) wybranymi zmiennymi ekonomiczno-społecznymi Zależności między (1) instytucjami i polityką gospodarczą, (2) wolnością gospodarczą i (3) wybranymi zmiennymi ekonomiczno-społecznymi ramy instytucjonalne i polityka gospodarcza wolność gospodarcza (IWG) zmienne ekonomicznospołeczne źródło: opracowanie własne = miara wolności gospodarczej (IWG); = korelacje między IWG a różnymi zmiennymi społeczno-ekonomicznymi; = faktycznie istotna zależność 14

15 Czym jest Indeks Wolności Gospodarczej (IWG) świata w praktyce? Doroczna kompilacja danych odzwierciedlających te czynniki, które czynią kraj gospodarczo wolnym Główni autorzy: James Gwartney, Robert Lawson i Joshua Hall Kompendium 42 zmiennych oddających otoczenie instytucjonalne gospodarki i politykę gospodarczą rządu na podstawie danych statystycznych i uznanych niezależnych publikacji Ranking 141 krajów reprezentujących 95% ludności świata wg stopnia w jakim ich rządy pozwalają swym obywatelom być gospodarczo wolnymi Sporządzane we współpracy z 85 instytutami z różnych krajów (w Polsce Centrum im. A. Smitha) 15

16 Anatomia IWG: Indeks bierze pod uwagę 42 zmienne podzielonych na pięć obszarów Każda ze zmiennych (po znormalizowaniu) przyjmuje wartości między 0 a 10 Tak, jak i ogólny indeks, który jest średnią arytmetyczną 42 wartości. 16

17 Komponenty (obszary) IWG: i. Rozmiary rządu i opodatkowania ii. iii. iv. Ochrona własność prywatnej i państwo prawa Dostęp do dobrego pieniądza Ograniczenia handlu zagranicznego i cła v. Regulowanie działalności firm, rynku pracy i rynku kapitałowego (i kredytowego) 17

18 Obszary IWG szczególnie istotne dla MSP Obszar V : regulacje w sferze kredytu, rynku pracy oraz zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej [zwłaszcza ten ostatni: V(c)] Obszar III: dostęp do dobrego pieniądza Obszar II: struktura prawa i pewność praw własności 18

19 Prezentacja wartości Indeksu Wolności Gospodarczej (IWG)

20

21

22

23

24

25

26

27 Wartości IWG dla 14 gospodarek Europy Wschodniej [EE14], lata , liczone nawiązaniem łańcuchowym 27

28

29

30 Wolność Gospodarcza całościowo: IWG dla górnej 10 krajów w 2009 r. Hongkong Singapur Nowa Zelandia Średnia górnej 10 Szwajcaria Australia Kanada Chile W.Brytania Mauritius USA 9,01 8,68 8,20 8,05 8,03 7,98 7,81 7,77 7,71 7,67 7,60 Polska 7,00 0,00 2,00 4,00 6,00 8,00 10,00 Wartość Indeksu: < 0; 10 > źródło: The Fraser Institute

31 Wolność Gospodarcza całościowo: IWG dla górnej 10 krajów w 2005 r. Hongkong Singapur Nowa Zelandia Średnia górnej 10 Szwajcaria Irlandia Kanada USA Wlk. Brytania Australia Estonia Polska 6,79 8,98 8,77 8,42 8,26 8,19 8,13 8,09 8,09 8,06 7,92 7, Wartość Indeksu: < 0; 10 > źródło: The Fraser Institute

32 Wolność Gospodarcza całościowo: IWG dla dolnej 10 krajów w 2009 r. Czad Burundi Rep. Konga Gwinea Bissau Rer. Śr. Afryk. Dem. R. Konga Angola Wenezuela Nyanmar Zimbabwe Polska 5,32 5,12 5,04 5,03 4,88 4,84 4,76 4,28 4,16 4,08 6, źródło: The Fraser Institute Wartość Indeksu: < 0; 10 >

33 IWG i jego 5 obszarów dla Polski, wartości (i rankingi) (rząd) 2. (własność) 3. (pieniądz) 4. (hz) 5. (regulacje) IWG lata: wartość ranking wartość ranking wartość ranking wartość ranking wartość ranking wartość ranking ,34 (110) 5,81 (63) 9,31 (33) 6,85 (69) 6,76 (73) 6,81 (74) ,50 (112) 5,79 (69) 9,22 (38) 7,02 (64) 6,78 (74) 6,86 (74) ,59 (104) 5,94 (60) 9,21 (34) 7,03 (62) 6,72 (80) 6,90 (65) ,63 (95) 6,25 (48) 9,32 (33) 6,84 (60) 6,95 (64) 7,00 (53) 33

34 Wartości IWG i jego 4 obszary dla Polski, (bez obszaru 4 = dostęp do dobrego pieniądza) 7,50 7,00 6,50 6,85 6,76 6,78 7,02 7,03 6,72 6,95 6,84 1. (rząd) 2. (własność) 6,25 4. (hz) 5. (regulacje) 6,00 5,94 5,81 5,79 5,50 5,50 5,59 5,63 5,34 5,00 34

35 Komponenty wolności gospodarczej w czołowej dziesiątce krajów 35

36 I. Rozmiary rządu (górna 10, 2009) Hongkong Singapur Mauritius Chile Szwajcaria średnia Australia USA Nowa Zelandia Kanada W. Brytania Polska 8,1 7,8 7,7 7,6 7,17 6,7 6,5 6,1 6,1 5,7 5,6 9, Wartość Indeksu: < 0; 10 > źródło: The Fraser Institute

37 I. Rozmiary rządu (górna 10, 2006 ) Hong Kong Szwajcaria Singapur Chile średnia 10 USA Kanada Australia Nowa Zelandia Wlk. Brytania Irlandia 7,89 7,86 7,5 7,29 7,13 6,88 6,77 6,7 6,64 6,38 9,13 Polska 5, Wartość Indeksu: < 0; 10 > źródło: The Fraser Institute

38 II. System prawny i prawa własności dla górnej 10 (2009 r.) Nowa Zelandia Szwajcaria Singapur Hongkong Australia W. Brytania Kanada średnia USA Chile Mauritius Polska 6,3 6,3 8,8 8,4 8,3 8,2 8,2 8,2 8,1 7,90 7,3 7, źródło: The Fraser Institute Wartość Indeksu: < 0; 10 >

39 II. System prawny i prawa własności dla górnej 10, 2006 New Zealand Australia Switzerland Singapore Canada United Kingdom Average of top 10 Hong Kong Ireland United States Chile 8,9 8,68 8,66 8,43 8,39 8,33 8,2 8,19 7,89 7,58 6,99 Polska 5, źródło: The Fraser Institute Wartość Indeksu: < 0; 10 >

40 III. Dobry pieniądz i jego instytucje dla górnej 10 (2009 r.) Nowa Zelandia Australia Kanada W. Brytania USA średnia Hongkong Szwajcaria Mauritius Singapur Chile Polska 9,7 9,6 9,6 9,6 9,6 9,40 9,3 9,3 9,2 9,1 9 9, źródło: The Fraser Institute Wartość Indeksu: < 0; 10 >

41 III. Dobry pieniądz i jego instytucje dla górnej 10, 2006 r. United States Canada Switzerland Ireland Australia United Kingdom Average of top 10 Hong Kong New Zealand Chile Singapore Polska 9,66 9,6 9,56 9,52 9,46 9,4 9,4 9,36 9,35 9,14 8,99 9, źródło: The Fraser Institute Wartość Indeksu: < 0; 10 >

42 IV. Swoboda wymiany międzynarodowej dla górnej 10 (2009 r.) Singapur Hongkong Chile Nowa Zelandia W. Brytania średnia Mauritius Australia USA Kanada Szwajcaria Polska 7,8 7,7 7,7 7,67 7,2 7,1 7 6,9 6,6 6,8 9,4 9, źródło: The Fraser Institute Wartość Indeksu: < 0; 10 >

43 IV. Swoboda wymiany międzynarodowej dla górnej 10, 2006 r. Hong Kong Singapore Chile Ireland Average of top 10 New Zealand United Kingdom United States Australia Canada Switzerland Polska 8,4 8,31 7,97 7,79 7,76 7,53 7,17 7,14 6,79 6,84 9,5 9, źródło: The Fraser Institute Wartość Indeksu: < 0; 10 >

44 V. Regulacje gospodarcze dla górnej 10 (2009 r.) Hongkong Nowa Zelandia Singapur Kanada Australia Szwajcaria średnia Mauritius USA W. Brytania Chile Polska 8,8 8,7 8,5 8,3 8,2 8,1 8,07 7,9 7,6 7,4 7,2 6, źródło: The Fraser Institute Wartość Indeksu: < 0; 10 >

45 V. Regulacje gospodarcze dla górnej 10 (2006 r.) New Zealand Hong Kong United States United Kingdom Chile Singapore Canada Average of top 10 Switzerland Australia Ireland 8,65 8,54 8,31 8,25 8,24 8,22 8,22 8,22 8,12 8,12 7,49 Polska 6, źródło: The Fraser Institute Wartość Indeksu: < 0; 10 >

46 V(a). Regulacje rynku kredytowego/kapitałowego dla górnej 10 (2009 r.) Nowa Zelandia Singapur Australia Mauritius Hongkong Kanada Szwajcaria średnia Chile W. Brytania USA 7 7,3 10 9,8 9,5 9,5 9,3 9,2 9 8,93 8,7 Polska 8, źródło: The Fraser Institute Wartość Indeksu: < 0; 10 >

47 V(a). Regulacje rynku kredytowego/kapitałowego dla górnej 10 (2006 r) New Zealand United Kingdom Australia United States Canada Average of top 10 Singapore Chile Hong Kong Switzerland Ireland Polska 9,98 9,76 9,5 9,37 9,32 9,28 9,24 9,23 9,22 8,84 8,33 8, źródło: The Fraser Institute Wartość Indeksu: < 0; 10 >

48 V(b) Regulacje rynku pracy dla górnej 10 (2009 r.) Hongkong USA Nowa Zelandia Szwajcaria Kanada Australia W. Brytania średnia Singapur Mauritius Chile Polska 5,8 9,5 9,1 8,5 8,5 8,5 8,4 8,2 8,18 7,8 7,5 7, źródło: The Fraser Institute Wartość Indeksu: < 0; 10 >

49 V(b) Regulacje rynku pracy dla górnej 10 (2006 r.) United States Hong Kong Chile New Zealand Switzerland Average of top 10 United Kingdom Canada Australia Singapore Ireland 8,29 8,15 7,94 7,75 7,5 7,48 7,42 7,22 7,06 6,99 6,45 Polska 5, źródło: The Fraser Institute Wartość Indeksu: < 0; 10 >

50 V(c) Regulacje działalności firm dla górnej 10 (2009 r.) Singapur Hongkong Nowa Zelandia średnia Kanada Chile Szwajcaria Australia W. Brytania Mauritius USA 8 7,8 7,6 7,15 7,1 7,1 7 6,8 6,7 6,7 6,7 Polska źródło: The Fraser Institute Wartość Indeksu: < 0; 10 >

51 V(c) Regulacje działalności firm dla górnej 10 (2006 r.) Singapore Hong Kong New Zealand Canada Switzerland Average of top 10 Australia Ireland United Kingdom Chile United States 8,42 8,24 8,23 8,12 8,01 7,89 7,79 7,68 7,57 7,56 7,27 Polska 5, źródło: The Fraser Institute Wartość Indeksu: < 0; 10 >

52 Wpływ wolności gospodarczej na dobrobyt i rozwój

53 GDP Per Capita (ppp), 2009 Dochód na głowę mieszkańca a wolność gospodarcza (kwartylami) $ $ $ $ $ $ $5 000 $0 Most Free Quartile 2nd Quartile 3rd Quartile Least Free Quartile więcej wolności. mniej wolności źródło The Fraser Institute; The World Bank, World Development Indicators, 2011.

54 GDP Per Capita % Growth, Wzrost PKB per capita a wolność gospodarcza (kwartylami) 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 Most Free Quartile 2nd Quartile 3rd Quartile Least Free Quartile więcej wolności. mniej wolności źródło: The Fraser Institute; The World Bank, World Development Indicators, 2011.

55 Wolność gospodarcza, ubóstwo i nierówności dochodowe

56 Income Share Held by Lowest 10%, Udział w dochodzie grupy dziesięciu procent najuboższych a wolność gospodarcza (kwartylami) 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% Most Free Quartile 2nd Quartile 3rd Quartile Least Free Quartile więcej wolności. mniej wolności źródło: The Fraser Institute; The World Bank, World Development Indicators, 2011.

57 Income of the Lowest 10%, Wysokość dochodu w grupie dziesięciu procent najuboższych a wolność gospodarcza (kwartylami) $9 000 $8 000 $7 000 $6 000 $5 000 $4 000 $3 000 $2 000 $1 000 $0 Most Free Quartile 2nd Quartile 3rd Quartile Least Free Quartile więcej wolności. mniej wolności źródło: The Fraser Institute; The World Bank, World Development Indicators, 2011.

58 Wolność gospodarcza, dobre rządzenie i demokracja

59 Prawa polityczne (maksimum 7 pkt.) Wolność gospodarcza a prawa polityczne (niższe wartości oznaczają więcej praw) 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 Most Free Quartile 2nd Quartile 3rd Quartile Least Free Quartile więcej wolności. mniej wolności źródło: The Fraser Institute; Freedom House, Freedom in the World Country Ratings, 2009, available at 0,0

60 Prawa (swobody) obywatelskie (maksimum 7 pkt.) Wolność gospodarcza a prawa (swobody) obywatelskie (niższe wartości oznaczają więcej praw) 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 Most Free Quartile 2nd Quartile 3rd Quartile Least Free Quartile Most Free. Least Free źródło: The Fraser Institute; Freedom House, Freedom in the World Country Ratings, 2009, available at

61 Corruption Rating (out of 10) Wolność gospodarcza a korupcja [wyższe wartości oznaczają niższą korupcję] Most Free Quartile 2nd Quartile 3rd Quartile Least Free Quartile więcej wolności. mniej wolności źródło: The Fraser Institute; Transparency International, Corruption Perceptions Index, 2010 available at

62 Wpływ wolności gospodarczej inne wskaźniki społeczno-gospodarcze

63 Zadowolenie z życia (maksimum 10 pkt.) Wolność gospodarcza a zadowolenie z życia 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 Most Free Quartile 2nd Quartile 3rd Quartile Least Free Quartile więcej wolności. mniej wolności źródło: The Fraser Institute; (un)happy Planet Index 2.0. Why good lives don't have to cost the Earth

64 Umiejętność czytania i pisania ( 1 analfabetyzm) Mężczyźni Kobiety 100,5 80,5 60,5 40,5 20,5 0,5 Most Free Quartile 2nd Quartile 3rd Quartile Least Free Quartile więcej wolności. mniej wolności źródło: The Fraser Institute; United Nations Development Programmme, Human Development Indicators 2011, available at

65 lata Oczekiwana dalsza długość życia przy urodzeniu a wolność gospodarcza (kwartylami) Most Free Quartile 2nd Quartile 3rd Quartile Least Free Quartile więcej wolności. mniej wolności źródło: The Fraser Institute; The World Bank, World Development Indicators, 2011.

66 Dlaczego wolność gospodarcza jest istotna? Po pierwsze, dla wielu jest cenna sama w sobie Po drugie, jest nieodzownym elementem innych aspektów wolności: wolności politycznej i swobód obywatelskich Po trzecie, okazuje się być warunkiem powodzenia i rozwoju gospodarek narodowych i szerzej - dobrobytu społecznego 66

67 W konkluzji: Wolność gospodarcza Daje wzrost dobrobytu całego społeczeństwa Redukuje ubóstwo Wzmacnia inne swobody obywateli Poprawia jakość życia Widać to zarówno z prezentowanych dzisiaj danych, jak i z historycznego doświadczenia wielu krajów 67

68 Dodatkowo, w kontekście SME: Wolność gospodarcza jest szczególnie ważna dla mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. Im mniejsze tym bardziej zależne od oddziaływań zewnętrznych, na które nie mają wpływu. Oddziaływania (czynniki) zewnętrzne to prócz koniunktury gospodarczej - rodzaj i jakość otoczenia instytucjonalnego i polityki gospodarczej. One zaś są odzwierciedlone w mierze wolności gospodarczej. 68

69 KONIEC 69

70