Raport ewaluacyjny do Programu rozwoju obrotu bezgotówkowego w Polsce na lata

Transkrypt

1 Raport ewaluacyjny do Programu rozwoju obrotu bezgotówkowego w Polsce na lata grudzień

2 SPIS TREŚCI 1 Program rozwoju obrotu bezgotówkowego w Polsce na lata Identyfikacja wyzwań oraz potrzeb w zakresie rozwoju obrotu bezgotówkowego w Polsce Budowanie zaufania do gospodarki elektronicznej, bankowości elektronicznej i zakupów przez Internet Zmniejszenie kosztów obrotu gotówkowego dla całego systemu i zwiększenie konkurencyjności gospodarki Rozwój obrotu bezgotówkowego jako czynnik zmniejszający koszty przyjęcia wspólnej waluty euro Wyzwania edukacyjne i promocyjne w zakresie obrotu bezgotówkowego Dążenie do zrównania poziomu obrotu bezgotówkowego w Polsce do średniej unijnej 6 3 Korzyści ekonomiczno-społeczne płynące z rozwoju obrotu bezgotówkowego w Polsce Ocena spójności Programu z innymi dokumentami powiązanymi Cele Programu oraz wskaźniki ich realizacji Cel Główny Upowszechnienie Obrotu Bezgotówkowego w Polsce Cele szczegółowe Zmniejszenie kosztów związanych z obsługą kasową i obiegiem gotówki Ograniczenie wykluczenia finansowego Zwiększenie wykorzystania rachunków bankowych i bezgotówkowych instrumentów płatniczych oraz zmniejszenia kosztów bezgotówkowych usług płatniczych Rozbudowa infrastruktury związanej z obrotem bezgotówkowym Pogłębienie wiedzy o obrocie bezgotówkowym oraz zwiększenie zaufania do usług bankowych Wsparcie realizacji krajowych i międzynarodowych programów i projektów 18 6 Plan Finansowy Programu Źródła finansowania realizacji Programu Struktura finansowania Programu Monitorowanie oraz ocena osiągania celów Programu

3 1 Program rozwoju obrotu bezgotówkowego w Polsce na lata Idea przygotowania kompleksowego wieloletniego programu rozwoju obrotu bezgotówkowego w Polsce powstała w 2007 r., jako wynik dyskusji w ramach utworzonej wówczas, z inicjatywy Związku Banków Polskich, Koalicji na Rzecz Obrotu Bezgotówkowego i Mikropłatności, oraz jako podstawowy wniosek z przeprowadzonych przez NBP, w formie burzy mózgów, warsztatów na temat stanu obrotu bezgotówkowego w Polsce i Unii Europejskiej. Ponadto, stworzenie takiego programu wynikało z treści dokumentu rządowego, jakim jest Program działań na rzecz wspierania elektronicznego handlu i usług na lata , gdzie jednym z celów określonych w ramach jego realizacji jest zwiększenie zaufania do transakcji dokonywanych drogą elektroniczną. Uznano wówczas, że projekt takiego programu powinien być przygotowany przez szeroko rozumiany sektor bankowy, tj. przez NBP, ZBP i banki, oraz Koalicję na Rzecz Obrotu Bezgotówkowego i Mikropłatności. Finalnie jednak, w celu uzyskania skuteczności w realizacji działań programu, kierowanych w części również do rządu oraz administracji państwowej i samorządowej, program ten powinien mieć charakter programu rządowego. Projekt niniejszego Programu został przygotowany przy współpracy licznego grona ekspertów z Narodowego Banku Polskiego, Związku Banków Polskich oraz przedstawicieli podmiotów uczestniczących w Koalicji na Rzecz Obrotu Bezgotówkowego i Mikropłatności, a w szczególności członków Grupy Roboczej ds. Programu Obrotu Bezgotówkowego przy Koalicji. Program jest określony na cztery lata, tj. na lata W realizację Programu zaangażowane są podmioty z sektora prywatnego, administracji publicznej oraz Narodowy Bank Polski. Niniejszy raport przedstawia syntetyczne informacje o przyczynach przygotowania Programu oraz celach, które mają zostać osiągnięte poprzez jego realizację, w tym harmonogram oraz mierniki ich realizacji. Szczegółowe informacje na temat potrzeby przyjęcia Programu Obrotu Bezgotówkowego w Polsce na lata , oraz szczegółowy harmonogram realizacji poszczególnych celów i działań przedstawione są w samym Programie (Rozdział 6 Wizja obrotu bezgotówkowego w 2013 r. ; Rozdział 7 Cele strategiczne do zrealizowania do 2013 r.; Rozdział 8 Mapa Programu oraz Rozdział 9 Program realizacji celów strategicznych zakres proponowanych działań, podmioty odpowiedzialne i harmonogram realizacji działań ). 3

4 2 Identyfikacja wyzwań oraz potrzeb w zakresie rozwoju obrotu bezgotówkowego w Polsce 2.1 Budowanie zaufania do gospodarki elektronicznej, bankowości elektronicznej i zakupów przez Internet Rozwój gospodarki elektronicznej, immanentnie złączony z obrotem bezgotówkowym, jest jednym z priorytetów w planach rozwoju kraju na najbliższe lata. Wynika również wprost z potrzeby budowania w Polsce społeczeństwa informacyjnego, które w sposób powszechny i efektywny będzie wykorzystywało wiedzę i informacje do harmonijnego rozwoju w wymiarze społecznym, ekonomicznym i osobistym. Polskie społeczeństwo jest jednak w znaczny sposób zdystansowane do innowacji technologicznych i w znacznej mierze nie wykorzystuje dostępnych na rynku produktów i usług, przede wszystkim z uwagi na brak świadomości i właściwej edukacji nt. ich zastosowania, zasad funkcjonowania oraz korzyści. Zaufanie stanowi kluczowy czynnik rozwoju, ponieważ przekłada się bezpośrednio na liczbę osób wykorzystujących bezgotówkowe instrumenty płatnicze. Podstawą rozwoju gospodarki i bankowości elektronicznej jest Internet, z którego korzysta w Polsce ok. 34% społeczeństwa 1. Tylko 13% Polaków jest aktywnymi klientami bankowości elektronicznej. Na dzień dzisiejszy najmniejszym zaufaniem jak i wiedzą na temat Internetu odznacza się pokolenie ludzi najstarszych. W transakcjach elektronicznych, w sytuacji gdy kontrahenci nie mają fizycznego kontaktu ze sobą, zaufanie ma znaczenie podstawowe. Konieczne jest wypracowanie instrumentów zapewniających bezpieczeństwo, elektroniczną identyfikację i weryfikację danych oraz budowanie świadomości odnośnie wykorzystania możliwości oferowanych przez nowoczesne technologie. 2.2 Zmniejszenie kosztów obrotu gotówkowego dla całego systemu i zwiększenie konkurencyjności gospodarki Wysokie koszty zarządzania gotówką przynoszą straty całej gospodarce. Europejska Rada ds. Płatności (European Payments Council, EPC) ocenia koszty gotówki w UE na nie mniej niż 50 miliardów euro rocznie, tj. 0,4%-0,6% PKB 2. Sektor bankowy ponosi 65% kosztów 1 M. Polasik, K. Maciejewski Innowacyjne usługi płatnicze w Polsce i na świecie, czerwiec 2008 r. 2 Europejska Rada ds. Płatności, Single Euro Cash Area (SECA) Framework, 8 March 2006, s. 7. 4

5 ogółem, tj. ponad 32 miliardy euro rocznie. Dane te są zgodne z wnioskami Holenderskiego Forum Krajowego ds. Systemów Płatniczych, które szacuje, że całkowite koszty społeczne wiążące się z realizacją płatności gotówkowych sięgają 0,47% PKB 3. W przypadku Polski koszty gotówki szacowane są na około 1% PKB 4, z czego duża ich część ponoszona jest przez bank centralny oraz banki komercyjne, ponieważ to one znajdują się na obu końcach cyklu obiegu gotówki. Zmniejszenie kosztów emisji i obsługi pieniądza gotówkowego przyniesie wymierne korzyści całej gospodarce, obniżając koszty funkcjonowania przedsiębiorstw oraz administracji publicznej, a także poprzez zwiększenie akcji kredytowej banków. 2.3 Rozwój obrotu bezgotówkowego jako czynnik zmniejszający koszty przyjęcia wspólnej waluty euro W ciągu kilku najbliższych lat Polska najprawdopodobniej stanie się członkiem strefy euro. Ponieważ w Polsce większość transakcji detalicznych dokonywana jest przy użyciu gotówki, w związku z przystąpieniem do strefy euro będą musiały być poniesione znaczne koszty m.in. związane z wymianą znaków pieniężnych. Pokazuje to przykład krajów, w których euro pojawiło się w 2002 r., a w których popularność transakcji bezgotówkowych była znacznie większa niż w Polsce. W 12 państwach, które wprowadziły euro jako pierwsze, koszty z tym związane były znaczne. Oznacza to, że wejście Polski do strefy euro może być jeszcze bardziej kosztowne, niż w przypadku ww. krajów. Wiąże się to m.in. z koniecznością produkcji znacznie większej niż dla średniego kraju strefy euro liczby nowych znaków pieniężnych, wystarczającej na pokrycie zapotrzebowania na dotychczasowe banknoty i monety w obiegu. Wejściu do strefy euro powinny zatem towarzyszyć szeroko zakrojone działania, związane z jak najlepszym przygotowaniem naszego kraju do tej transformacji, m.in. poprzez podjęcie próby minimalizacji kosztów dzięki ograniczeniu obrotu gotówkowego. 2.4 Wyzwania edukacyjne i promocyjne w zakresie obrotu bezgotówkowego Promowanie korzystania z bezgotówkowych instrumentów płatniczych przez odpowiednie władze publiczne w Polsce było jednym z zaleceń Europejskiego Banku Centralnego. 3 G. Lepecq, Przyszłość gotówki, Raport prezentowany na Konferencji Cash Processing w Paryżu, czerwiec 2006 r., s The Impact of Electronic Payments on Economic Growth, Instytut Global Insight oraz Visa (za Koalicja na Rzecz Rozwoju Obrotu Bezgotówkowego vide 5

6 Zalecenie to zostało zamieszczone w 2002 r. w raporcie dokonującym oceny infrastruktury rozliczeniowej i rozrachunkowej w Polsce. Liczne analizy problematyki obrotu bezgotówkowego prowadzone między innymi przez Narodowy Bank Polski, wskazują, że pomimo stałego rozwoju tego typu form płatności w Polsce, w wielu kategoriach wskaźników (m.in. w zakresie liczby rachunków, liczby kart płatniczych, liczby poleceń zapłaty czy liczby płatności kartami) Polska znajduje się na końcu rankingów wśród krajów Unii Europejskiej. Przyczyny tej sytuacji tkwią m.in. w niedostatecznej znajomości zalet bezgotówkowych produktów płatniczych. Dlatego też działania edukacyjne i promocyjne są ważnym elementem Programu. 2.5 Dążenie do zrównania poziomu obrotu bezgotówkowego w Polsce do średniej unijnej Społeczeństwa większości krajów Unii Europejskiej dużo intensywniej niż Polacy wykorzystują bezgotówkowe instrumenty płatnicze. Wiele badań dotyczących instrumentów płatności bezgotówkowych plasuje Polskę stosunkowo nisko w porównaniu do innych krajów Unii Europejskiej. Podstawowe wielkości obrazujące popularność obrotu bezgotówkowego w Polsce odbiegają znacząco od średniej unijnej, np. udział pieniądza gotówkowego w całym agregacie M1 (1+2) w Polsce w grudniu 2008 r. wyniósł 25,9% 5, podczas gdy w całej Unii Europejskiej 16,32% 6. Raport firmy McKinsey Payments, Charting a Course to Profits z grudnia 2005 r., gdzie w wybranych 9 krajach UE (m.in. w Polsce) oraz w Stanach Zjednoczonych zbadano sposób dokonywania płatności detalicznych przez gospodarstwa domowe ujawnił, iż w przypadku Polski aż 98% płatności związanych z ich funkcjonowaniem (m.in. opłaty, codzienne zakupy itp.) było dokonywanych w gotówce. Jest to zdecydowanie najgorszy wskaźnik z grupy badanych krajów. Przed Polską znajdują się Hiszpania i Włochy (93%), najniższy czyli w przypadku obrotu bezgotówkowego najbardziej pożądany - wskaźnik mają w tej statystyce Wielka Brytania (72%) i Francja (70%). Przedmiotowy raport potwierdza tezę o dominującej roli gotówki w płatnościach detalicznych we wszystkich badanych krajach, przy czym w przypadku Polski ta dominacja jest zdecydowanie najwyższa. W sferze płatności detalicznych 5 Narodowy Bank Polski, Podaż pieniądza M3 i czynniki jego kreacji, /Pieniezna_i_bankowa/DWN/podaz_bilansowa.xls, European Central Bank Monetary Statistics: /index.en.html, 6

7 Polska pozostaje krajem o wysokim udziale obrotu gotówkowego. Świadczy o tym m.in. taki miernik, jak udział gotówki w agregacie podaży pieniądza M1 (czyli banknotów i monet w obiegu). Podstawowym warunkiem korzystania z bezgotówkowych instrumentów płatniczych jest posiadanie rachunku bankowego. Komisja Europejska w dokumencie White Paper Financial Services Policy stwierdza, iż dostęp do rachunku bankowego jest punktem kluczowym dla konsumentów w kontekście dostępu do usług i rynków finansowych, zwłaszcza w świetle korzystania z elektronicznych instrumentów płatniczych. Bariery związane ze wszystkimi rodzajami rachunków bankowych (w tym bieżących i oszczędnościowych) powinny zostać zlikwidowane, a konkurencja między dostawcami usług zwiększona, co wpłynie na zwiększenie jakości dostępnych usług oraz obniży ich ceny. Dostosowywanie obrotu bezgotówkowego do poziomu średniego w Unii Europejskiej ma również obejmować zmniejszenie stawek opłaty interchange w Polsce. 3 Korzyści ekonomiczno-społeczne płynące z rozwoju obrotu bezgotówkowego w Polsce Diagnoza stanu rozwoju obrotu bezgotówkowego w Polsce, obrazuje słabość i bariery związane z Programem, na tle rozwiązań w innych krajach Unii Europejskiej, które charakteryzują się dużo wyższym stopniem upowszechnienia obrotu bezgotówkowego. Rozwój płatności dokonywanych bez użycia gotówki może przynieść szereg korzyści i szans rozwojowych dla całej gospodarki i państwa, podmiotów gospodarczych oraz społeczeństwa. Do najważniejszych korzyści ekonomiczno społecznych jakie Program niesie ze sobą należy zaliczyć: ulepszenie poziomu krajowej infrastruktury płatniczej oraz rozwoju nowoczesnych produktów bankowych o charakterze rozliczeniowym, polepszenie oferty usług bankowych zapewniających bezpieczny i łatwy dostęp do środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych, upowszechnienie bankowości internetowej jako kanału umożliwiającego zdalny kontakt klienta z bankiem, zwiększenie poziomu informatyzacji administracji publicznej, zwiększenie dynamiki wzrostu sieci bankomatów i terminali POS umożliwiających dostęp do zgromadzonych środków pieniężnych na rachunku bankowym, potencjał dla rozwoju rynku instrumentów płatniczych, ograniczenie strat związanych z przestępstwami gotówkowymi

8 Realizacja Programu zmniejszyć może obieg gotówkowy w 2013 roku o 26,8 mld zł, w 2012 roku o15,1 mld zł, zaś w 2011 roku o 5,9 mld zł, a tym samym zwiększy się o te kwoty pozostały komponent M1, tj. depozyty na rachunkach bankowych. Będzie to oznaczać wzrost bazy depozytowej, koniecznej dla zwiększonej akcji kredytowej niezbędnej dla wzrostu gospodarki, o blisko 48 mld zł w okresie W ramach realizacji Programu koszt obiegu gotówki może zmniejszyć się o ok. 1 mld zł w 2011 r., 2,6 mld zł w 2012 r. i 4,5 mld zł w 2013 roku (łącznie w latach o około 8,1 mld zł). Oznacza to bardzo dużą oszczędność dla polskiej gospodarki i mniejsze koszty obsługi gotówki w całej gospodarce w stosunku do sytuacji, gdyby Program nie został zrealizowany. Przykładowo, efektem realizacji Programu może być zmniejszenie kosztów ponoszonych przez ZUS i KRUS z tytułu wypłat świadczeń osobom uprawnionym. Przy założeniu, że udział procentowy liczby wypłat emerytalno-rentowych na rachunki bankowe wzrośnie w przypadku ZUS z 47% (2007 r.) do 70% w roku 2013, będzie to oszczędność rzędu ok.130 mln zł. W przypadku KRUS, przy założeniu, że udział procentowy liczby wypłat emerytalnorentowych na rachunki bankowe wzrośnie z 25% (2007 r.) do 70% w 2013 r. oszczędność wyniesie ok. 47 mln zł. 4 Ocena spójności Programu z innymi dokumentami powiązanymi Program rozwoju obrotu bezgotówkowego jest spójny z krajowymi dokumentami strategicznymi, którymi są: Strategia Rozwoju Kraju , Strategiczny Plan Rządzenia, Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia , Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka na lata , Strategia rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce do roku 2013, Plan Informatyzacji Państwa na lata , Programu działań na rzecz wspierania elektronicznego handlu i usług na lata oraz Krajowy Plan Implementacji i Migracji SEPA. Strategia Rozwoju Kraju W ramach Priorytetu 1 Wzrost konkurencyjności i innowacyjności gospodarki, zakłada się podejmowanie działań związanych m.in. z rozwojem przedsiębiorczości i rozwojem społeczeństwa informacyjnego. Działania te mają stworzyć warunki do rozwoju elektronicznego biznesu, upowszechnienia usług elektronicznych, w tym upowszechnienia obrotu bezgotówkowego, a także do rozwoju umiejętności i podniesienia 8

9 wiedzy społeczeństwa w zakresie ich wykorzystania. W ramach Priorytetu 5 Rozwój obszarów wiejskich przewidziano działania mające na celu zmniejszenie różnic cywilizacyjnych między miastem a wsią. Poprzez rozwój infrastruktury technicznej, zwłaszcza dostęp do Internetu, oraz edukację mieszkańców możliwe będzie poszerzenie infrastruktury usług bankowych i rozliczeniowych oraz zwiększenie wykorzystania obrotu bezgotówkowego przez mieszkańców wsi i małych miast. Strategiczny Plan Rządzenia określa cele rządu na najbliższe 300, 1500 i 3000 dni, związane z realizacją działań wytyczonych w Strategii Rozwoju Kraju Istotne, z punkty rozwoju obrotu bezgotówkowego są cele określone przez rząd w części Budowa dobrobytu, związane z rozwojem infrastruktury i modernizacją administracji w ramach budowy sprawnego państwa. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia (Narodowa Strategia Spójności - NSS) to dokument określający priorytety i obszary wykorzystania oraz system wdrażania funduszy unijnych w ramach budżetu Wspólnoty na lata Cel strategiczny NSS, którym jest tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki polskiej opartej na wiedzy i przedsiębiorczości, zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej realizowany będzie poprzez realizację celów horyzontalnych, którymi są m.in.: poprawa jakości funkcjonowania instytucji publicznych, podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, wzrost konkurencyjności polskich regionów oraz wyrównywanie szans rozwojowych na obszarach wiejskich. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka na lata to dokument, którego głównym celem jest rozwój polskiej gospodarki w oparciu o innowacyjne przedsiębiorstwa. Projekty programu realizowane będą w oparciu o osie priorytetowe, m.in. oś priorytetową 7. Społeczeństwo informacyjne budowa elektronicznej administracji, której celem jest poprawa warunków prowadzenia działalności gospodarczej poprzez zwiększenie dostępności zasobów informacyjnych administracji publicznej oraz usług publicznych w formie cyfrowej dla obywateli i przedsiębiorców oraz oś priorytetową 8. Społeczeństwo informacyjne zwiększenie innowacyjności gospodarki, której celem jest stymulowanie rozwoju gospodarki elektronicznej poprzez wspieranie tworzenia nowych, innowacyjnych e-usług, innowacyjnych rozwiązań elektronicznego biznesu oraz zmniejszanie technologicznych, ekonomicznych i mentalnych barier wykorzystywania e-usług w społeczeństwie. 9

10 Strategia rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce do roku 2013, realizując założenia Strategii Lizbońskiej w dziedzinie społeczeństwa informacyjnego oraz inicjatywy Europejskie społeczeństwo informacyjne na rzecz wzrostu i zatrudnienia, określa wizję rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce, wyznacza kierunki strategiczne i cele, których realizacja umożliwi osiągnięcie pożądanego stanu rozwoju społeczeństwa informacyjnego. W każdym ze zdefiniowanych w Strategii obszarów: Człowiek, Gospodarka i Państwo określono cele i wyznaczono kluczowe zadania i inicjatywy istotne z punktu upowszechnienia obrotu bezgotówkowego. Do głównych celów mających związek z obrotem bezgotówkowym w obszarze Człowiek należą Cel 1 (Podniesienie poziomu motywacji, świadomości, wiedzy oraz umiejętności w zakresie wykorzystywania technologii informacyjnych i komunikacyjnych) oraz Cel 6 (Zapewnienie efektywnej ekonomicznie, bezpiecznej i zorientowanej na przyszłe potrzeby Polaków infrastruktury technologii informacyjnych i komunikacyjnych, niezbędnej do rozwoju polskiego społeczeństwa informacyjnego). W obszarze Gospodarka w Celu 2 (Stworzenie warunków sprzyjających rozwojowi sektora technologii informacyjnych i komunikacyjnych oraz e-usług w Polsce) w kluczowe zadania i inicjatywy wpisano realizację Jednolitego Obszaru Płatności w Euro (SEPA), a w Celu 3 (Zwiększenie konkurencyjności i innowacyjności polskich przedsiębiorstw poprzez stworzenie warunków do pełniejszego wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych) wprowadzenie obowiązku dokonywania rozliczeń w formie elektronicznej pomiędzy podmiotami gospodarczymi i administracją. W obszarze Państwo, istotne z punktu upowszechnienia obrotu bezgotówkowego są działania określone w Celu 1 (Udostępnienie szerokiego zakresu usług administracji publicznej świadczonych drogą elektroniczną) i Celu 2 (Podniesienie efektywności administracji publicznej dzięki szerokiemu wykorzystaniu zestandaryzowanych i interoperacyjnych rozwiązań informatycznych). Plan Informatyzacji Państwa na lata (PIP) określa priorytety rozwoju systemów teleinformatycznych używanych do realizacji zadań publicznych, zestawienie i charakterystykę tych projektów, cele i działania w zakresie rozwoju społeczeństwa informacyjnego, m.in. zapewnienie sprzyjającego otoczenia dla rozwoju społeczeństwa informacyjnego, w tym przygotowanie propozycji zmierzających do zapewnienia wzrostu podaży usług społeczeństwa informacyjnego, ułatwień do usług społeczeństwa informacyjnego i rozwoju gospodarki elektronicznej. Szczególnie istotne dla rozwoju obrotu bezgotówkowego są działania określone przez PIP w zakresie informatyzacji administracji 10

11 publicznej i upowszechnienia usług administracji udostępnianych drogą elektroniczną oraz zapobiegania wykluczeniu cyfrowemu podejmowane w ramach rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Program działań na rzecz wspierania elektronicznego handlu i usług na lata określa cele i działania, które zapewnią rozwój e-usług, e-handlu i e-biznesu oraz wzrost zastosowań rozwiązań gospodarki elektronicznej w działalności gospodarczej. Do najważniejszych, z punktu rozwoju obrotu bezgotówkowego, należą działania planowane do realizacji w ramach Celu szczegółowego 2 Zwiększenie zaufania do transakcji dokonywanych drogą elektroniczną. Przedsięwzięcia przewidziane do podjęcia w Działaniu 4 Poprawa wiarygodności i bezpieczeństwa transakcji elektronicznych polegać będą na podjęciu prac nad uregulowaniami legislacyjnymi związanymi z eliminacją praktyk niezgodnych z prawem, edukacją na temat zagrożeń bezpieczeństwa obrotu bezgotówkowego oraz sposobów ich zapobiegania. Natomiast Działanie 5 Rozwój elektronicznych instrumentów płatniczych i nowoczesnych systemów płatności elektronicznych związane będzie z promowaniem wdrażania wielofunkcyjnych systemów płatności elektronicznych. Wzrost wykorzystania instrumentów bezgotówkowych wiązać się może również z rozpoczętym procesem dostosowania krajowych usług płatniczych do standardów Jednolitego Obszaru Płatności w Euro (SEPA). SEPA jest inicjatywą europejskiego sektora finansowego, wspieraną przez Komisję Europejską i Europejski Bank Centralny, realizującą założenia Strategii Lizbońskiej. Dokumentem określającym harmonogram prac związanych z procesem wprowadzania zasad i standardów SEPA w Polsce oraz zadania podmiotów zaangażowanych w te działania jest Krajowy Plan Implementacji i Migracji SEPA. 5 Cele Programu oraz wskaźniki ich realizacji 5.1 Cel Główny Upowszechnienie Obrotu Bezgotówkowego w Polsce Program rozwoju obrotu bezgotówkowego w Polsce na lata jest podstawowym dokumentem, mającym służyć w głównej mierze rozwojowi i upowszechnieniu obrotu bezgotówkowego w Polsce. Cel ten jest spójny z Rekomendacją EBC z 2002 r. skierowaną do NBP i innych publicznych instytucji, zachęcającą do tworzenia publicznej polityki w zakresie rozwoju i promocji obrotu bezgotówkowego. Wszystkie działania wyodrębnione w Programie 11

12 mają przyczynić się do usunięcia barier ograniczających rozwój obrotu bezgotówkowego, a tym samym do zwiększenia efektów ekonomicznych w obszarze systemu finansowego, gospodarki oraz społeczeństwa. Jak pokazują przykłady krajów wysoko rozwiniętych, ograniczenie gotówki w obiegu pozwala na obniżenie kosztów związanych z jej emisją i obsługą, które szacowane są w Polsce na ok. 1% PKB 8. Wskaźniki służące do oceny celu głównego: L.p. Wskaźnik 1. Udział % obiegu pieniądza gotówkowego w agregacie podaży pieniądza M1 2. Udział % płatności bezgotówkowych w ogólnej liczbie płatności detalicznych osób fizycznych 3. Liczba osób powyżej 15 roku życia posiadających rachunki bankowe w porównaniu do ogólnej liczby takich osób 4 Indeks korzystania z obrotu bezgotówkowego 12 Wartość bazowa ok. 25,9% 9 Zakładana wartość w roku docelowym średnia w UE w 2012 r. Częstotliwość pomiaru raz w roku Źródło danych NBP ok. 9% 10 51% raz na 2-3 lata NBP 48% 11 70% raz na 2-3 lata NBP 28 (na 100- stopniowej skali) do oszacowania raz na 2-3 lata NBP 8 The Impact, op. cit. 9 Dane NBP za XII 2008 r. 10 Research International Pentor, Karty i ich użytkownicy, Warszawa, 26 czerwca 2008 r. 11 T. Koźliński, DSP NBP Wybrane wyniki badania nt. korzystania Polaków z kont osobistych i kart płatniczych oraz realizowania płatności masowych w Polsce poprzez transakcje gotówkowe i bezgotówkowe - badanie reprezentatywne przeprowadzone w kwietniu 2006 r. na zlecenie NBP. 12 Dr hab. D. Maison, Postawy Polaków wobec obrotu bezgotówkowego, raport przygotowany na zlecenie NBP, Warszawa, styczeń 2010 r. 12

13 5.2 Cele szczegółowe Zmniejszenie kosztów związanych z obsługą kasową i obiegiem gotówki Według szacunków z raportu Instytutu Global Insight, roczne koszty emisji i obsługi pieniądza gotówkowego są szacowane na ok. 1% PKB, co oznacza w przypadku Polski ponad 10 mld złotych. Przyjęcie rozliczeń bezgotówkowych, jako standardu w większości transakcji związanych z obrotem gospodarczym oraz rozliczeniami osób fizycznych z instytucjami publicznymi, może spowodować istotną redukcję kosztów działalności sektora publicznego zarówno od strony dystrybucji różnego rodzaju świadczeń (emerytury, renty i różne zasiłki socjalne), jak i otrzymywania należności - głównie poprzez likwidację, bądź tez dostosowanie kas do obrotu bezgotówkowego, w różnego rodzaju instytucjach, w tym urzędach skarbowych, a więc wymierne korzyści dla budżetu państwa i jednostek samorządowych. Z obniżenia kosztów obrotu powinny skorzystać także podmioty gospodarcze. Wskaźniki monitorowania skuteczności realizacji celu: l.p. Wskaźnik 1. Udział procentowy liczby wypłat wynagrodzeń na rachunki w całości wypłat wynagrodzeń 2. Udział procentowy liczby wypłat przez ZUS świadczeń emerytalnorentowych na rachunki bankowe lub w SKOK 3. Udział procentowy liczby wypłat przez KRUS świadczeń w formie bezgotówkowej Wartość bazowa Zakładana wartość w roku docelowym Częstotliwość pomiaru 70% 13 90% raz na 2-3 lata NBP 47% 70% raz w roku ZUS 25% 70% raz w roku KRUS Źródło danych 13 T. Koźliński, Badanie nt. ubankowienia Polaków, form otrzymywania dochodów i zasiłków oraz sposobów płatności za podatki i opłaty w 2009 roku, Departament Systemu Płatniczego, Narodowy Bank Polski, Warszawa Materiał przygotowany na Radę Systemu Płatniczego. Wskaźnik obejmuje osoby mające stałą i dorywczą pracę. W skład próby weszły także osobno sklasyfikowane osoby prowadzące działalność gospodarczą lub rolniczą (9,8%) 13

14 l.p. Wskaźnik Wartość bazowa Zakładana wartość w roku docelowym Częstotliwość pomiaru Źródło danych 4. Udział procentowy wypłat świadczeń rodzinnych w formie bezgotówkowej 68% 14 90% raz na 2-3 lata NBP Ograniczenie wykluczenia finansowego Diagnoza stopnia ubankowienia Polaków wykazała, iż rachunku bankowego nie posiadają w szczególności studenci, osoby bezrobotne, osoby niepełnosprawne oraz emeryci, a ponadto osoby o niskich dochodach. Realizacja działań przewidzianych w Programie spowoduje poszerzenie grona osób posiadających rachunek bankowy i możliwość korzystania przez te osoby z bezgotówkowych instrumentów płatniczych. Dokonywanie wypłaty świadczeń w formie bezgotówkowej spowoduje także obniżenie kosztów działalności administracji państwowej i przyczyni się w ten sposób do realizacji idei taniego państwa, o której mówi Strategiczny Plan Rządzenia Rządu RP. Wskaźniki monitorowania skuteczności realizacji celu: L.p. Wskaźnik 1. Udział procentowy liczby osób powyżej 60 roku życia posiadających rachunki bankowe Wartość bazowa 15 Zakładana wartość w roku docelowym Częstotliwość pomiaru 38% 50% raz na 2-3 lata NBP Źródło danych 2. Udział procentowy liczby studentów posiadających rachunki bankowe 19% 50% raz na 2-3 lata NBP 14 T. Koźliński, Badanie nt. ubankowienia Polaków, formach otrzymywania dochodów i zasiłków oraz sposobów płatności za podatki i opłaty w 2009 roku. Wskaźnik dotyczy zasiłków rodzinnych, opiekuńczych i pielęgnacyjnych. 15 T. Koźliński, Wybrane wyniki badania, op. cit., s. 4 14

15 L.p. Wskaźnik 3. Udział procentowy gospodarstw domowych o niskich dochodach posiadających rachunki bankowe Wartość bazowa 15 Zakładana wartość w roku docelowym Częstotliwość pomiaru Źródło danych 33% 45% raz na 2-3 lata NBP 4. Udział procentowy liczby osób niepełnosprawnych posiadających rachunki bankowe brak danych (dane do oszacowania w 2010r.) 50% na początku i końcu realizacji Programu Biuro pełnomo cnika rządu ds. osób niepełnos prawnyc h Zwiększenie wykorzystania rachunków bankowych i bezgotówkowych instrumentów płatniczych oraz zmniejszenia kosztów bezgotówkowych usług płatniczych Przeprowadzona diagnoza stanu wykorzystywania w Polsce rachunków bankowych i bezgotówkowych instrumentów płatniczych, bazująca na porównaniu liczby płatności na jednego mieszkańca ze średnią europejską dla poszczególnych rodzajów instrumentów płatniczych z uwzględnieniem infrastruktury umożliwiającej dokonywanie płatności w sposób bezgotówkowy, wskazuje na znaczny potencjał rozwoju tego rynku. Zarówno pod względem rozwoju mediów umożliwiających płatności bezgotówkowe, jak i liczby dokonywanych za ich pomocą transakcji Polska pozostaje daleko w tyle za przeciętną w Unii Europejskiej. W związku z tym potrzebne jest nie tylko zwiększenie dostępności usług płatniczych, ale także dotarcie z nimi do potencjalnych klientów poprzez zapewnienie właściwej informacji m.in. o możliwościach dokonywania płatności i odpowiednią promocję poszczególnych instrumentów. Działania przewidziane w Programie będą przede wszystkim zmierzały do zmiany postawy klientów w zakresie wykorzystywania bezgotówkowych instrumentów płatniczych w celu popularyzacji usług bankowych, zwiększenia zaufania do instytucji finansowych oraz wzrostu aktywności posiadaczy rachunków banków. 15

16 Wskaźniki monitorowania skuteczności realizacji celu: L.p. Wskaźnik Wartość bazowa Zakładana wartość w roku docelowym Częstotliwość pomiaru Źródło danych 1. Średnia miesięczna liczba transakcji bezgotówkowych (polecenie przelewu i polecenie zapłaty) na pojedynczym rachunku bankowym 2. Średnia miesięczna liczba transakcji bezgotówkowych na jedną kartę płatniczą 3. Wypracowanie rekomendacji funkcjonowania kart miejskich 3, raz w roku NBP 1, raz w roku 2010 r. NBP Grupa robocza ds. Standaryzacji przy Koalicji ds. Obrotu Bezgotówkowego i Mikropłatności Rozbudowa infrastruktury związanej z obrotem bezgotówkowym Przeprowadzona analiza stanu rozwoju infrastruktury związanej z rozwojem bezgotówkowym wraz z analizą jej wykorzystywania wskazały na wysoki poziom barier świadomościowych, elementy braku wiedzy na temat możliwości wykorzystywania posiadanych elementów tej infrastruktury oraz na bariery prawne i ekonomiczne ograniczające jej dalszy rozwój. Uczestnicy systemu płatniczego koncentrują się na najprostszych elementach wykorzystywania infrastruktury (bankomaty) i na najprostszych formach jego realizacji (wypłaty środków finansowych), niejednokrotnie nie dostrzegając innych możliwości użycia kart płatniczych. Terminale POS oraz karty płatnicze wykorzystywane są w niewspółmiernie małym stopniu do realizacji obrotu bezgotówkowego, a ich dostępność w obszarach małych miast i wsi praktycznie nie występuje. Wyniki szczegółowych analiz w zakresie dostępności i wykorzystywania bieżącej infrastruktury plasują Polskę na końcowych miejscach w odniesieniu do analogicznych wskaźników w innych krajach UE. 16 Dane NBP za XII 2007 r. 17 Ibidem. 16

17 Wskaźniki monitorowania skuteczności realizacji celu: L.p. Wskaźnik 1. Liczba punktów akceptujących karty płatnicze Wartość bazowa 18 Zakładana wartość w roku docelowym 220 tys. 80% liczby wszystkich punktów handlowousługowych Częstotliwość pomiaru raz w roku Źródło danych 2. Liczba bankomatów 15,58 tys. 30 tys. raz w roku NBP NBP Pogłębienie wiedzy o obrocie bezgotówkowym oraz zwiększenie zaufania do usług bankowych Działania przewidziane w Programie mają na celu wsparcie programów i projektów podnoszących wiedzę i zaufanie konsumentów do pieniądza bezgotówkowego, kampanii szkoleniowych i informacyjnych. Środowisko bankowe, dostawcy usług płatniczych oraz instytucje publiczne powinny prowadzić skoordynowaną i przejrzystą politykę informacyjną. Wysiłki powinny być skierowane na sprawną wymianę informacji, materiałów szkoleniowych i najlepszych praktyk. W obecnej chwili wymiana informacji o istniejących materiałach szkoleniowych wciąż jest bardzo skromna. Przedstawiciele środowisk bankowych powinni korzystać z ulepszonych materiałów edukacyjnych. Należy dążyć do stosowania najlepszych wzorców dotyczących możliwych sposobów wykorzystywania bezgotówkowych form płatności. Należy przy tym podkreślić, że w dziedzinie charakteryzującej się tak dużą dynamiką zmian jak oparte na nowoczesnych technologiach bezgotówkowe usługi płatnicze przyszłe działania należy konsultować z zainteresowanymi stronami. Wymaga to wzmożonej współpracy władz państwowych (w szczególności władz ustawodawczych, tworzących ramy instytucjonalno - prawne) z sektorem bankowym. Wskaźniki monitorowania skuteczności realizacji celu: L.p. Wskaźnik Wartość bazowa 1. Indeks zaufania do obrotu bezgotówkowego Zakładana wartość w roku docelowym do oszacowania Częstotliwość pomiaru co 2-3 lata Źródło danych NBP 18 Dane NBP na koniec 2008 r. 19 Dr hab. D. Maison, Postawy Polaków 17

18 5.2.6 Wsparcie realizacji krajowych i międzynarodowych programów i projektów Od 1 maja 2004 roku Polska stała się członkiem Unii Europejskiej, a tym samym pełnoprawnym uczestnikiem rynku wewnętrznego UE. Akcesja przyczyniła się do większej mobilności obywateli i krajowych firm, jak również zintensyfikowała napływ obcego kapitału, w tym również funduszy unijnych. W celu pełnego wykorzystania możliwości, jakie niosą za sobą te wydarzenia konieczne jest stworzenie nowoczesnej infrastruktury płatniczej, ułatwiającej tanie, szybkie i bezpieczne transfery pieniędzy, jak również aktywna promocja konkurencyjnych usług płatniczych, w pełni dostosowanych do potrzeb społeczeństwa informatycznego. Polska dysponuje ogromnym potencjałem intelektualnym i materialnym, umożliwiającym stworzenie nowoczesnego systemu płatniczego służącego obrotowi bezgotówkowemu. Działanie to wymaga jednak zgodnego współdziałania różnych podmiotów i środowisk. Rząd i administracja publiczna powinny angażować się w udzielanie wsparcia legislacyjnego i regulacyjnego służącego rozwojowi obrotu bezgotówkowego. Utworzenie Jednolitego Obszaru Płatności w Euro (SEPA) również będzie istotną determinantą rozwoju gospodarczego kraju. Projekt SEPA uznawany jest za jeden z priorytetów w zakresie budowy jednolitego rynku usług finansowych. Docelowo SEPA spowoduje zmianę struktury rynkowej polegającą na utworzeniu efektywnej infrastruktury wymiany zleceń płatniczych w skali Europy. W krótszym okresie należy spodziewać się wymiernych korzyści dla korporacji międzynarodowych, operujących na różnych krajowych rynkach, polegających m.in. na większym zautomatyzowaniu procesów biznesowych, redukcji kosztów operacyjnych i poprawieniu płynności finansowej. 18

19 6 Plan Finansowy Programu 6.1 Źródła finansowania realizacji Programu W realizację Programu rozwoju obrotu bezgotówkowego w Polsce na lata zaangażowane będą podmioty z sektora prywatnego, administracji publicznej i Narodowy Bank Polski. Osiągnięcie założonych celów Programu w znacznej mierze będzie zależeć od stopnia współpracy oraz nakładów przeznaczonych na wdrażanie działań i czynności przewidzianych w Programie. W związku z wielopoziomową strukturą Programu do realizacji jednego działania przypisanych jest zazwyczaj wiele podmiotów. Oznacza to zarazem, iż nakłady finansowe na realizację danego działania będą ponoszone przez różne podmioty. Specyfika Programu utrudnia podanie dokładnych kosztów finansowania Programu, jednak na podstawie przyjętych działań i danych finansowych przekazanych przez podmioty odpowiedzialne za ich realizację można opracować dane szacunkowe. Podmioty z sektora usług płatniczych tj. banki, agenci i pośrednicy rozliczeniowi, akceptanci kart płatniczych (placówki handlowe i usługowe) oraz Narodowy Bank Polski będą ponosić znaczną część kosztów wdrażania Programu. Większość działań i czynności wymienionych w Programie będzie realizowana i finansowana przez te podmioty. Jednocześnie podmioty te będą również beneficjentami korzyści, płynących z rozwoju obrotu bezgotówkowego w Polsce. Trzeba także wskazać, iż podmioty z sektora usług płatniczych były jednym z inicjatorów przygotowania Programu, deklarują swój aktywny udział w jego realizacji, w tym zaangażowanie finansowe związane z realizacją poszczególnych celów, które pozostają w ich właściwości. Należy podkreślić, iż szczegółowe dane odnośnie kosztów związanych z rozwojem i wdrażaniem działań i czynności wynikających z Programu trudno jednoznacznie wskazać w przypadku wszystkich podmiotów. Ze względu na poufność informacji i tajemnicę handlową podmioty prywatne nie mogą ujawniać bowiem wszystkich koniecznych danych. Realizacja części zadań przewidzianych w Programie będzie również spoczywała na sektorze publicznym, głównie w zakresie wsparcia legislacyjnego dla realizacji Programu oraz wdrażania działań i czynności, w których agendy i podmioty sektora administracji publicznej będą brały czynny udział. Zgodnie z ogólnymi szacunkami budżet Państwa będzie obciążony kwotą około 15 mln PLN. Koszty te będą głównie związane z dostosowaniem kas w urzędach publicznych do akceptowania płatności w formie bezgotówkowej. 19

20 Poniżej znajduje się tabela, która przedstawia szacunkowe koszty Programu, podmioty zaangażowane w realizację Programu wraz z działaniami do nich przypisanymi jak i przybliżony okres czasu w jakich będą realizowane. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PRZEWIDYWANY OKRES CZASU W KTÓRYM BĘDĄ RAZLIZOWANE OKREŚLONE DZIAŁANIA BANKI AGENCI I POŚREDNICY ROZLICZENIOWI AKCEPTANCI KART PŁATNICZYCH WYDAWCY KART PŁATNICZYCH POSIADACZE BANKOMATÓW NBP ZBP BUDŻET PAŃSTWA 2010 Dz Dz 2 Dz 2 Dz 2 Dz Dz 3 Dz 3 Dz 3 Dz Dz 4 Dz 4 Dz 4 Dz Dz 5 Dz 5 Dz Dz 6 Dz 6 Dz 6 Dz 6 Dz 6 Dz 6 Dz Dz 7 Dz 7 Dz Dz 8 Dz Dz Dz 10 Dz 10 Dz Dz 11 Dz 11 Dz 11 Dz 11 Dz Dz 12 Dz 12 Dz Dz Dz 14 Dz 14 Dz Dz 15 Dz 15 Dz 15 Dz Dz 16 Dz 16 Dz Dz Dz Dz Dz 20 Dz 20 Dz 20 Dz 20 Dz 20 Dz 20 Dz 20 Dz 20 KOSZTY REALIZACJI PROGRAMU PRZEZ PODMIOTY ZAANGAŻOWANE 90 mln Euro+30 mln PLN Trudne do oszacowania Od 140 do 390 mln PLN 13,7 Trudne do oszacowania 2,4 mld PLN mln PLN Koszy związane z bieżącym wsparciem 15 mln PLN 6.2 Struktura finansowania Programu Realizacja Programu podzielona jest na 6 celów głównych oraz 20 działań, poprzez które mają one zostać zrealizowane. 20

21 Wśród najistotniejszych zadań, które pozostają w zakresie działań administracji rządowej należy wskazać wsparcie legislacyjne dla realizacji Programu, tj. głównie w zakresie Działania nr 1 Usunięcie barier regulacyjnych i wprowadzenie niezbędnych zmian w obowiązujących przepisach prawnych. Działania legislacyjne będą prowadzone w ramach działalności właściwych ministerstw, rządu i Parlamentu, stąd też nie będą generować dodatkowych kosztów. Ewentualne skutki budżetowe przyjętych rozwiązań będą szacowane podczas opracowywania poszczególnych rozwiązań legislacyjnych. W realizację Działania nr 2,,Działania na rzecz zastępowania obsługi oraz dokonywania i akceptowania płatności gotówkowych w instytucjach sektora publicznego oraz w podmiotach gospodarczych w szczególności u masowych wierzycieli przez płatności bezgotówkowe będą zaangażowane następujące podmioty banki, agenci i pośrednicy rozliczeniowi, akceptanci kart płatniczych oraz rząd. W przypadku administracji publicznej przystosowanie kas do obrotu bezgotówkowego oraz częściowa ich likwidacja może kosztować około 15 mln zł 20. Duża część kosztów przypadnie na nowych akceptantów kart płatniczych, którzy będą nabywać terminale, aby zwiększyć dostępność płatności bezgotówkowych. Roczna opłata abonamentowa waha się od 360 zł do 1200 zł, plus 2-3% od sumy operacji dokonywanych za pomocą karty. Liczba terminali POS w Polsce na koniec 2009 roku wyniosła, około , co daję liczbę w przeliczeniu na 1 mln mieszkańców. Zgodnie z założeniami Programu wskaźnik ten ma wzrosnąć do średniej unijnej, która wyniosła terminali na 1 mln mieszkańców na koniec 2008 roku, a więc zakłada wzrost o około 180 %, co szacunkowo może stanowić koszt od 140 mln do 390 mln zł 22. Koszty te będą ponosić nowi akceptanci kart płatniczych. Do realizacji Działań nr 3 i 4 odpowiednio,,działania mające na celu ułatwienie warunków funkcjonowania instrumentów dokonywania płatności o niskiej wartości, w tym kwalifikowanych jako pieniądz elektroniczny oraz,,podjęcie działań mających na celu otwieranie i prowadzenie bezpłatnych lub tanich rachunków bankowych i rozpoczęcie korzystania z bezgotówkowych instrumentów płatniczych wśród osób o niskich dochodach, należących do kategorii osób starszych (powyżej 65 roku życia), mieszkańców mniejszych miast i wsi, osób niepełnosprawnych i osób bezrobotnych a także wśród młodzieży powyżej 20 Przy założeniu, iż jednostkowy koszt dostosowania kasy w urzędzie będzie wynosić 2352 zł oraz liczbie 6300 urzędów objętych przystosowaniem 21 sdw.ecb.europa.eu/(blue Book) 22 Przy założeniu, iż liczba terminali POS wzrośnie z w 2010 do w 2013 roku 21

22 13 roku życia i studentów nieposiadających dotąd rachunku bankowego przypisane są przede wszystkim banki, a także, w zakresie działalności edukacyjnej i promocyjnej Narodowy Bank Polski oraz administracja rządowa, która będzie odpowiedzialna za zapewnienie odpowiednich ram prawnych. Sektor bankowy oraz Narodowy Bank Polski planują przeznaczyć odpowiednio kwoty około 30 mln zł oraz 13,7 mln zł na czynności związane z realizacją tych działań. Administracja rządowa będzie zaangażowana poprzez wsparcie legislacyjne oraz wsparcie w promocji idei obrotu bezgotówkowego. W kosztach tych należy również uwzględnić zadania wynikające z następujących działań: Działanie Nr 5 Zwiększenie funkcjonalności, bezpieczeństwa i zakresu wykorzystywania rachunków bankowych, kart płatniczych oraz innych bezgotówkowych instrumentów płatniczych, Działanie Nr 6 Standaryzowanie i promowanie bankowości elektronicznej, dokonywania płatności za zakupy w Internecie oraz innowacyjnych instrumentów płatniczych, Działanie Nr 7,,Zintensyfikowanie działań mających na celu upowszechnienie polecenia zapłaty jako efektywnej metody regulowania płatności masowych, oraz najważniejsze Działanie Nr 14,,Działania edukacyjne i promocyjne w zakresie obrotu bezgotówkowego skierowane do: dzieci, młodzieży i studentów, nauczycieli, społeczeństwa, osób starszych, osób niepełnosprawnych, osób o niskich dochodach lub bezrobotnych, przedstawicieli samorządów lokalnych i regionalnych, izb obrachunkowych, pracowników banków, świadczeniodawców (pracodawców), sprzedawców/akceptantów bezgotówkowych instrumentów płatniczych oraz poszerzenie wiedzy wśród klientów banków na temat praw w zakresie bezgotówkowych instrumentów płatniczych oraz bankowych usług płatniczych Samorządy lokalne, a także agenci i pośrednicy rozliczeniowi, będą zaangażowane w Działanie Nr 8 -,,Wypracowanie wspólnych standardów funkcjonowania kart miejskich na rzecz rozwoju bezgotówkowego dokonywania mikropłatności. Koszty związane z późniejszym wdrażaniem standardu w głównej mierze poniosą samorządy lokalne aglomeracji miejskich, które zdecydują się na przystąpienie do systemu. Działanie to jest zbieżne ze Strategią rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce do roku 2013 i może zostać sfinansowane w ramach środków przeznaczonych na: Priorytet 2,,Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej (ponad 0,2 mld euro), Priorytet 8 -,,Społeczeństwo informacyjne zwiększenie innowacyjności gospodarki (ponad 1,4 mld euro) oraz Priorytet 7,,Społeczeństwo informacyjne budowa elektronicznej administracji (ponad 0,7 mld euro) Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. 22

23 W realizację Działania Nr 9,,Dostosowanie polityki cenowej banków za usługi związane z obrotem bezgotówkowym do zwiększonej liczby osób i podmiotów korzystających z tych usług zaangażowany będzie sektor bankowy. Z uwagi na charakter tego działania, jako inicjatywy oddolnej podmiotów sektora prywatnego, Ministerstwo Finansów nie jest w stanie oszacować kosztów banków związanych z wywiązaniem się przez nie z realizacji tego działania. Sektor bankowy, akceptanci i pośrednicy rozliczeniowi oraz wydawcy kart płatniczych będą również podmiotami zaangażowanymi w realizację Działania Nr 10,,Zmiana struktury opłat interchange dla szczególnych rodzajów akceptantów i płatności oraz dostosowania tych opłat docelowo do poziomu średniego w Unii Europejskiej. Koszty sfinansowania są również trudne do obliczenia w przypadku tych działań. Ich faktyczna wysokość będzie zależała od ustaleń między bankami, agentami rozliczeniowymi oraz przedstawicielami akceptantów. Ministerstwo Finansów nie posiada danych, które mogłyby posłużyć do wskazania szacunków. Do realizacji Działań Nr 11, 12, 13, w ramach Programu, odpowiednio,,rozwój infrastruktury bankowej i płatniczej (m.in. bankomatów, terminali POS, Internetu), umożliwiającej powszechne dokonywanie płatności bezgotówkowych, w szczególności w instytucjach publicznych oraz placówkach handlowo-usługowych z dominującą rolą mikropłatności oraz mniejszych miejscowościach, Zwiększenie bezpieczeństwa i zakresu funkcjonalności bankomatów oraz umożliwienie bezpłatnego z nich korzystania przez klientów każdego z banków, Rozwój terminali samoobsługowych pozwalających na dokonanie płatności w lokalach banków z dostępem przez 24 h (na wzór bankomatów) są przypisane następujące podmioty: banki, agenci i pośrednicy rozliczeniowi, wydawcy kart płatniczych, posiadacze bankomatów oraz samorządy lokalne. Celem przybliżenia ewentualnych kosztów związanych z realizacją tych działań, należy oszacować, jaki koszt będzie stanowiło zwiększenie liczby bankomatów o 140%, co przybliży Polskę do średniej unijnej w przeliczeniu na 1 mln mieszkańców. Według danych oszacowanych przez jeden z dużych banków, średni koszt zakupu i instalacji jednego bankomatu wynosi około 116 tys. zł. Zakładając, iż liczba bankomatów w Polsce zgodnie z Programem w 2013 roku ma wzrosnąć do poziomu średniej unijnej, czyli musi wzrosnąć o około 140%, całkowity koszt zainstalowania około 20 tys. bankomatów wyniesie w przybliżeniu 2,4 mld złotych 23. Zwiększy to w przybliżeniu wskaźnik liczby bankomatów 23 Przy założeniu, gdy liczba bankomatów wzrośnie z około 15 tyś. na koniec 2010 do 36 tyś. w 2013 roku 23

24 przypadających na 1 mln mieszkańców z 384,6 do 855,23, co będzie równe średniej unijnej z końca 2008 roku, lecz i tak będzie poniżej średniej ze Strefy Euro, dla której wskaźnik ten wyniósł 917,8 bankomatów na 1 milion mieszkańców na koniec 2008 roku 24. Koszty obrazujące zwiększenie liczby terminali POS w Polsce do średniej unijnej zostały przedstawione przy omawianiu źródeł finansowania Działania nr 2. Dodatkowo z informacji przesłanej przez Związek Banków Polskich sektor bankowy oszacował roczne koszty związane z rozszerzaniem sieci akceptacji kart płatniczych na 4 mln zł. Działania te, zwłaszcza Działanie Nr 11, są również zbieżne ze Strategią rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce do roku 2013 i mogą również częściowo zostać sfinansowane w ramach środków przeznaczonych na: Priorytet 2,,Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej (ponad 0,2 mld euro), Priorytet 8 -,,Społeczeństwo informacyjne zwiększenie innowacyjności gospodarki (ponad 1,4 mld euro) oraz Priorytet 7,,Społeczeństwo informacyjne budowa elektronicznej administracji (ponad 0,7 mld euro) Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Działanie Nr 15 Budowanie zaufania do gospodarki elektronicznej, bankowości elektronicznej i zakupów przez Internet oraz poszerzenie grona osób wykorzystujących Internet dla dokonywania płatności będzie realizowane przez podmioty z sektora usług płatniczych, w tym przez sektor bankowy, a także administrację rządową oraz Narodowy Bank Polski. Część finansowana przez banki oraz NBP będzie zawierała się w kwotach wymienionych wcześniej tj. odpowiednio: 30 mln zł, oraz 13,7 mln zł, wskazanych przy omawianiu finansowania Działań Nr 3 i 4 powyżej. Administracja rządowa poprzez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, w ramach Strategii rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce do roku 2013, będzie uruchamiała środki na rozwój dostępu do internetu szerokopasmowego, w szczególności w środowisku wiejskim. Zakończony również zostanie projekt pl.id prowadzony przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji i finansowany z budżetu państwa, co umożliwi zwiększenie zastosowania bezpiecznego, kwalifikowanego podpisu elektronicznego lub opracowanie innych metod identyfikacji. Działania te są więc spójne z innymi inicjatywami rządowymi, i nie powinny generować dodatkowych kosztów, poza tymi które już są ujęte w planowaniu finansowym. Również w realizacji tego działania możliwe jest wykorzystanie środków z funduszy strukturalnych, wskazanych powyżej sdw.ecb.europa.eu/(blue Book) 24

25 Wdrażanie Działania Nr 16 Działania banków mające na celu upraszczanie procedur bankowych oraz bardziej przyjazne podejście bankowców do klienta, budowanie stałej relacji z klientem, pozyskiwanie zaufania i jego pogłębienie będzie spoczywać na sektorze bankowym. Koszty związane z realizacją tego działania poniosą banki, w ramach podnoszenia atrakcyjności swojej oferty i walki o klienta. Przybliżone oszacowanie kosztów jest trudne, z uwagi na fakt iż Działanie to pozostaje w wyłącznej kompetencji banków. Działanie Nr 17 Przeprowadzenie pogłębionych badań w zakresie obrotu bezgotówkowego i upublicznienie ich wyników będzie wykonywane i finansowane przez Narodowy Bank Polski w ramach jego działalności operacyjnej. Działanie Nr 18 Uwzględnienie działań mających na celu zwiększenie obrotu bezgotówkowego w krajowym planie przygotowania do przystąpienia Polski do strefy euro realizowane będzie w ramach działalności Narodowego Komitetu Koordynacyjnego ds. euro i nie będzie stanowić dodatkowego obciążenia dla budżetu państwa. W pracę odnośnie realizacji Działania Nr 19 Wypracowanie efektywnych i bezpiecznych instrumentów bezgotówkowych oraz przygotowanie odpowiedniej infrastruktury płatniczej dla dokonywania wszelkiego rodzaju płatności przez kibiców uczestniczących w EURO 2012 zaangażowane będzie Ministerstwo Sportu i Turystyki poprzez spółkę PL2012 Sp. z o.o. w ramach jednego z jej obszarów działania - telekomunikacja i informatyka. Działanie Nr 20 Kontynuowanie prac mających na celu wprowadzenie standardów SEPA w sektorze bankowym jest długoterminowym projektem, w który zaangażowane są podmioty związane z obsługą płatności, w szczególności banki. Idea SEPA realizowana jest metodą samoregulacji sektora bankowego, a głównymi realizatorami wizji SEPA są banki. To banki muszą przekształcić i dostosować swoje instrumenty do nowych, wspólnych standardów technicznych oraz uruchomić nowe instrumenty płatnicze SEPA. Sektor administracji rządowej jest zaangażowany w tworzenie podłoża legislacyjnego sprzyjającego realizacji SEPA (np. implementacja dyrektywy o usługach płatniczych tzw. PSD 25 ), czy też pomoc w osiągnięciu tzw. masy krytycznej podmiotów korzystających z instrumentów płatniczych w standardzie SEPA (popularyzacja tych instrumentów w ramach administracji publicznej). Działania te są realizowane w ustawowych zadań Ministerstwa Finansów. Jednym ze wskaźników realizacji tego zadania, pozostającym w zakresie działania sektora bankowego, jest migracja na karty płatnicze w standardzie EMV oraz dostosowanie terminali POS do ich 25 Dyrektywa 2007/64/WE Parlamentu i Rady z 13 listopada 2007 r. w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego zmieniająca dyrektywy 97/7/WE, 2002/65/WE, 2005/60/WE i 2006/48/WE i uchylająca Dyrektywę 97/5/WE 25