POLITYKA GOSPODARCZA I SPOŁECZNA

Transkrypt

1 prof. dr hab. Tadeusz Szumlicz Katedra Ubezpieczenia Społecznego POLITYKA GOSPODARCZA I SPOŁECZNA

2 Przeświadczenie o możliwości kształtowania rozwoju (Rozwój jako proces zmian prowadzących do zróżnicowania i skomplikowania elementów składowych systemu i/lub zachodzących między nimi stosunków.) Przeświadczenie o możliwości kształtowania rozwoju gospodarczego (zmian w strukturze gospodarczej) = Polityka gospodarcza jako działalność praktyczna

3 Przeświadczenie o możliwości kształtowania rozwoju (Rozwój jako proces zmian prowadzących do zróżnicowania i skomplikowania elementów składowych systemu i/lub zachodzących między nimi stosunków.) Przeświadczenie o możliwości kształtowania rozwoju społecznego (zmian w strukturze społecznej) = Polityka społeczna jako działalność praktyczna

4 Złożenia dwuwyrazowe: polityka gospodarcza polityka społeczna polityka aspekt podmiotowy: polityka prowadzona przez kogo? xxxxxxxxx aspekt przedmiotowy: polityka dotycząca czego?

5 Podmiotem polityki gospodarczej i społecznej jest państwo, czyli władza publiczna: administracja rządowa administracja samorządowa agendy UE (warunki integracji europejskiej)

6 Mechanizmy regulacyjne: w sferze gospodarczej mechanizm rynkowy w sferze społecznej mechanizm wyborczy ułomności mechanizmu rynkowego opóźnione działanie mechanizmu wyborczego upolitycznienie mechanizmu wyborczego

7 Nauka = obiektywny przedmiot badań: prowadzenie polityki w sferach: gospodarczej społecznej

8 Problemy: teorie i formy państwa (podejścia organiczne, solidarystyczne, normatywne, dobroczynne); integracja celów; wybór narzędzi; respektowanie zasad.

9 DEFINICJE ORAZ ZAKRES PRZEDMIOTOWY POLITYKI GOSPODARCZEJ I POLITYKI SPOŁECZNEJ

10 Nie ma jednej definicji polityki gospodarczej, czy też polityki społecznej, z którymi zgadzaliby się wszyscy, zarówno pracownicy nauki, jak i praktycy. Dotyczy to definiowania również innych dziedzin społecznych i ekonomicznych. Jaka zasadność odrębnego traktowania polityki gospodarczej i polityki społecznej? jeżeli: - polityki nakładają się na siebie - czynniki społeczne decydują o rozwoju gospodarki - stan gospodarki jest czynnikiem warunków życia Problemy: instytucji państwa; integracji celów; wyboru narzędzi; respektowania zasad.

11 Nie ma jednej definicji polityki gospodarczej, czy też polityki społecznej, z którymi zgadzaliby się wszyscy, zarówno pracownicy nauki, jak i praktycy. Dotyczy to definiowania również innych dziedzin społecznych i ekonomicznych.

12 DEFINICJE POLITYKI GOSPODARCZEJ

13 Określenia polityki gospodarczej jako działalności praktycznej + Określenia polityki gospodarczej jako nauki = Ogląd teoretyczny polityki gospodarczej jako działalności praktycznej

14 Określenia polityki gospodarczej jako działalności praktycznej (realna gospodarka nigdy nie jest czystą gospodarką rynkową, a więc pozbawioną ingerencji państwa) Określenia polityki gospodarczej jako nauki: - podejście pozytywne - podejście normatywne

15 Podejście pozytywne (jak było, jak jest i dlaczego?): identyfikacja faktów logiczne objaśnienia obiektywna analiza Podejście normatywne (jak powinno być?): modele (kryteria) doktrynalne koncepcje rozwoju zalecenia (uniwersalne, adresowane)

16 Polityka gospodarcza to świadome oddziaływanie państwa na zjawiska gospodarcze za pomocą określonych narzędzi służących do osiągnięcia założonych celów (Jan Kaja).

17 Polityka gospodarcza to subdyscyplina ekonomii opisująca i wyjaśniająca sposoby świadomego oddziaływania państwa na gospodarkę, za pomocą określonych narzędzi (instrumentów) i środków, dla osiągnięcia celów założonych przez podmioty polityki gospodarczej, w otoczeniu uwarunkowań doktrynalnych (dana teoria ekonomiczna), wewnętrznych i zewnętrznych. Polityka gospodarcza jest nauką stosowaną ekonomii i formą praktyki gospodarczej państwa. (Jan Kaja)

18 Zakres przedmiotowy polityki gospodarczej (kryterium celu) Makroekonomiczne cele polityki gospodarczej: - systemowe (polityka systemowa), - strukturalne (polityka strukturalna), - redystrybucyjne (polityka redystrybucyjna), - stabilizacyjne (polityka stabilizacyjna). Mikroekonomiczne cele polityki gospodarczej: - wybrane dziedziny (np. przemysłowa, rolna), - grupy podmiotów (np. przedsiębiorstwa małe).

19 Zakres przedmiotowy polityki gospodarczej Rodzaje polityki makroekonomicznej: - polityka monetarna, - polityka budżetowa, - polityka dochodowa, - polityka zagraniczna. Rodzaje polityki mikroekonomicznej: - polityka przemysłowa, - polityka rolna.

20 DEFINICJE POLITYKI SPOŁECZNEJ

21 Określenia polityki społecznej jako działalności praktycznej + Określenia polityki społecznej jako nauki = Ogląd teoretyczny polityki społecznej jako działalności praktycznej

22 Cytowane najczęściej definicje polityki społecznej jako działalności praktycznej Polityka społeczna to polityka "instytucji rządowych (governments) tycząca działalności mającej bezpośredni wpływ na dobrobyt (welfare) obywateli, przez dostarczanie im usług (services) lub dochodów (income) (T.H.Marshall, Social Policy; London 1965, Hutchinson)

23 Najwięcej wątpliwości budzi tłumaczenie jednego z terminów podstawowych - welfare. Według słowników jest to pojęcie pochodzące od złożenia well-being, a zatem welfare może oznaczać dobrobyt, pomyślność, dobrostan, czyli wyrażać jakiś aspekt dążenia do (osiągnięcia) równowagi (społecznej). Złożenie welfare state obecnie częściej tłumaczy się na "państwo opiekuńcze" aniżeli na "państwo dobrobytu".

24 Najbardziej rozpowszechniona "definicja polityki społecznej jako nauki polega na ustaleniu, że bada ona zmiany, zachodzące w strukturze społecznej pod wpływem celowej działalności grup społecznych, oraz ciał publicznych i szuka sposobów najbardziej celowego przeprowadzenia tych zmian (Krzeczkowski, 1930)

25 definicja polityki społecznej jako nauki "o celowym organizowaniu postępu społecznego (Danecki, 1974)

26 "nauką o sposobach (środkach) jakimi grupy społeczne powstrzymują (prevent), odraczają (postpone), wprowadzają (introduce) i podporządkowują sobie (manage) zmiany w strukturze (społecznej - T.Sz.) nie tyle nauka stosowana, ile wprost "czysta" (teoretyczna) nauka społeczna (Townsend, 1975)

27 Pogląd, że teoretyczne definicje, zbyt uniwersalne... "pod wpływem pozytywizmu-scjentyzmu usiłowała uwolnić naukę polityki społecznej od wartościowania zmian zachodzących w strukturach społecznych pod wpływem celowej działalności człowieka", że czyniły z tej nauki "rodzaj socjotechniki lub socjografii, gdzie myśl technologiczna miała znaczenie decydujące "widzenie nauki polityki społecznej w obrębie jednej doktryny... (Auleytner, 1986).

28 Polityka społeczna jako nauka praktyczna bada zmiany zachodzące w strukturze społecznej pod wpływem celowej działalności grup i instytucji społecznych, formułując na tej podstawie postulaty co do racjonalizowania polityki społecznej jako działalności praktycznej. (T.Szumlicz, 1994)

29 Racjonalizowanie należy rozumieć trojako: 1/ jako konieczność uzasadniania polityki społecznej (analizowania i podawania argumentów przemawiających za podejmowaniem danego rodzaju przedsięwzięć społecznych); 2/ jako obowiązek wyjaśniania prowadzonej polityki społecznej (przy czym nie powinno to być usprawiedliwianie realizowanej polityki, lecz jej krytyczny ogląd, a nawet swoiste demaskowanie); 3/ jako wymóg usprawniania prowadzonej działalności (poszukiwania rozwiązań systemowych, skutecznych i efektywnych, co oznacza oczywiście znacznie więcej niż postulat kalkulacji kosztów świadczeń społecznych, albowiem sprawny system składa się z instytucji niezbędnych, akceptowanych i dobrze funkcjonujących).

30 Aspekt podmiotowy Polityka to działalność w celu dobra wspólnego? Równocześnie procesy rozwojowe są pod silnym wpływem układów i sił "politycznych". Najogólniej chodzi o istotę stosunku władczego, o wykorzystywanie możliwości (uprawnień) władczych do podejmowania działań zbiorowych zmierzających do pewnego celu. Można mówić o dwóch różnych aspektach stosunku władczego: - konfrontacyjnym (konfliktowym) - konsensualnym (zadaniowym).

31 Aspekt przedmiotowy polityki szczegółowe: - politykę ludnościową, - politykę rodzinną, - politykę zdrowotną, - politykę mieszkaniową, - politykę kształcenia, - politykę kulturalną, - politykę zatrudnienia, - politykę kształtowania dochodów (płac), - politykę ochrony pracy, - politykę zabezpieczenia społecznego (obejmującą pomoc społeczną), - politykę organizowania wypoczynku i czasu wolnego, - politykę kształtowania i ochrony środowiska, - politykę usuwania i ograniczania zjawisk patologii społecznej

32 Zakres przedmiotowy polityki społecznej Cztery sfery polityki społecznej: - zdrowie - edukacja - zatrudnienie - mieszkalnictwo + system zabezpieczenia społecznego

33 Relacje nadrzędności /podrzędności: POLITYKI SPOŁECZNEJ wobec GOSPODARKI polityka społeczna ponad gospodarką (beyond economics, społeczne cele gospodarowania) gospodarka ponad polityką społeczną (polityka socjalna jako polityka szczegółowa polityki gospodarczej) koncepcje rozwoju zrównoważonego (współzależności między polityką społeczną a polityką gospodarczą, w tym: kryterium ekologiczne)

34 Makro- i mikroekonomiczne cele polityki gospodarczej Makro- i mikrospołeczne cele polityki społecznej Polityki makroekonomiczno-(społeczne): polityka systemowa (własnościowa, instytucjonalna) polityka strukturalna (kształtowania proporcji gospodarczych, alokacyjna) polityka redystrybucyjna (wtórnego podziału dochodów, fiskalna, socjalna) polityka stabilizacyjna (antyrecesyjna, antyinflacyjna, cenowa, płatnicza, zatrudnienia, wykorzystania czynników wytwórczych, zrównoważonego rozwoju) Rodzaje polityk gospodarczych: monetarna budżetowa dochodowa zagraniczna

35 ZAKRES PROBLEMATYKI POLITYKA GOSPODARCZA POLITYKA SPOŁECZNA POLITYKA ZATRUDNIENIA PAŃSTWO i??? PAŃSTWO i??? KSZTAŁTOWANIE WARUNKÓW PRODUKCJI PRODUKCJA DÓBR PUBLICZNYCH WARUNKI SPRZYJAJĄCE WIĘKSZEJ AKTYWNOŚCI EKONOMICZNEJ OGRANICZANIE SKUTKÓW CYKLU KONIUNKTURALNEGO INFRASTRUKTURA GOSPODARCZA MECHANIZM RYNKOWY A MECHANIZM WYBORCZY UŁOMNOŚĆ MECHANIZMU RYNKOWEGO WPŁYW NA STOSUNKI EKONOMICZNE STRUKTURA GOSPODARCZA KSZTAŁTOWANIE WARUNKÓW KONSUMPCJI DOSTARCZANIE DÓBR PUBLICZNYCH WARUNKI SPRZYJAJĄCE ZASPOKAJANIU POTRZEB SPOŁECZNYCH OGRANICZANIE SKUTKÓW NIEDOSTATKU I NIEDOSTOSOWANIA INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA MECHANIZM WYBORCZY A MECHANIZM RYNKOWY UŁOMNOŚĆ MECHANIZMU WYBORCZEGO WPŁYW NA STOSUNKI SPOŁECZNE STRUKTURA SPOŁECZNA

36 zakres konkurencyjności konsumpcji możliwość wykluczenia z konsumpcji tak nie + Dobra prywatne Dobra naturalne - Dobra społeczne Dobra publiczne

37 Podstawowe znaczenie polityki fiskalnej. Polityka fiskalna dotyczy zarówno gospodarczej sfery rozwoju (polityka gospodarcza) jak też "społecznej" sfery rozwoju (polityka społeczna). Państwo jako podmiot Zapis konstytucyjny: Art. 2. Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. Art. 20 Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.

38 Polityka fiskalna jest z jednej strony przede wszystkim działalnością praktyczną. W tym znaczeniu jest ona konstruowaniem budżetu państwa z uwzględnieniem zakładanych wydatków państwa (inwestycje państwowe, świadczenia socjalne itp.) i możliwych wpływów budżetowych (podatki, zadłużenie itp.). Zakres działalności praktycznej występującej na pograniczu polityk gospodarczej i społecznej.

39 Terminem polityka fiskalna" należałoby jednak określać nie tylko pewien zakres działalności praktycznej (politycznej), ale także pewien zakres dociekań naukowych (podejście teoretyczne), polegających na ustalaniu zasad kształtowania budżetu i formułowaniu na tej podstawie postulatów dotyczących racjonalizowania (uzasadniania, wyjaśniania i usprawniania) tej polityki.

40 FINANSOWANIE POLITYKI GOSPODARCZEJ I POLITYKI SPOŁECZNEJ

41 podatek kredyt składka darowizna

42 Podatek jako klasyczna danina publiczna Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (DzU nr 137, poz. 926 z późn. zm.), stanowiąca podstawę funkcjonowania prawa podatkowego w Polsce, stwierdza, że podatkiem jest publiczno-prawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej.

43 Budżet państwa jako scentralizowany fundusz publiczny gromadzący środki pieniężne w związku z funkcjami instytucji państwa, także funkcjami ekonomicznymi i socjalnymi.

44 Dwa aspekty tej daniny: - aspekt ekonomiczny podatków - aspekt fiskalny podatków

45 - aspekt ekonomiczny podatków: podatek jest narzędziem, za pomocą którego państwo ustala swój udział w dysponowaniu realnie wytworzonym produktem narodowym

46 - aspekt fiskalny podatków: podatek jest przymusowym świadczeniem pieniężnym (osób fizycznych i prawnych oraz jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej) na rzecz państwa w celu realizacji zadań publicznych

47 Podatki od innych obciążeń fiskalnych wyróżnia wiele łącznie rozpatrywanych kryteriów: (1) przymusowego charakteru podatku (władcze uprawnienia państwa w stosunku do wszystkich, którzy mieszkają na danym terytorium lub posiadają w jego granicach przedmiot opodatkowania); (2) ogólności obowiązku podatkowego (powszechność opodatkowania i nieokreślone finansowanie zadań);

48 (3) pieniężnej formy podatku (nieuznawanie formy rzeczowej podatku); (4) bezzwrotności daniny podatkowej (definitywne przekazanie do dyspozycji państwa środków podatkowych); (5) nieekwiwalentności świadczenia podatkowego (brak odwzajemnienia, nazywanego nieodpłatnością, w postaci danego świadczenia ze strony państwa).

49 Uzupełnienia powyższych cech dotyczą: (6) jednostronności wymiaru podatku (wysokość obciążeń podatkowych ustalana jest przez samego podatkobiorcę); (7) publicznego przeznaczenia podatku (podatki powinny służyć urzeczywistnianiu celów publicznych)

50 Odróżnianie: - dochodów publicznych (pojęcie węższe, obejmujące między innymi podatki) - wpływów publicznych (pojęcie szersze, obejmujące oprócz dochodów publicznych także wpływy o charakterze pożyczkowym, które mogą wspomagać wydatki budżetowe państwa i gmin)

51 Szczególnym rozwiązaniem o charakterze podatkowym jest zastosowanie reguł podatku celowego. Za podatek celowy powinno się uważać taki, który w jakimś stopniu zawiera cechę ekwiwalentności, a więc odwzajemnienie świadczenia (jakaś część wpływów podatkowych przeznaczana jest na konkretne świadczenie ze strony państwa).

52 Podatek celowy jako alternatywna forma dla funduszu celowego.

53 Pojęcie funduszu celowego dotyczy: - zapewnienia źródeł finansowania wybranej dziedziny działalności, - związania części środków publicznych z wyznaczonymi zadaniami, - podniesienia rangi danych zadań wśród wszystkich obowiązków władz publicznych, - zapewnienia ciągłości i trwałości finansowania (uniezależnienia finansowania konkretnej dziedziny od planowania budżetowego), - możliwości kumulacji niewykorzystanych w danym okresie środków.

54 Przesłanki tworzenia funduszy celowych i posługiwania się nimi w praktyce. Wyróżnia się (obok funkcji alokacyjnej i redystrybucyjnej): - funkcję mobilizacji środków publicznych (właściwie sformułowany cel ułatwia zdobycie akceptacji społecznej dla obciążeń podatkowych, tym bardziej że poziom zaspokojenia potrzeb uzależnia się od wielkości zgromadzonych dochodów) - funkcję racjonalizacji wydatków publicznych (osłabienie czynników arbitralności i woluntaryzmu, sprawniejsze techniki finansowania, choć zagrożenie zbyt sztywną alokacją).

55 Na tle pojęć podatku celowego i funduszu celowego należy widzieć fundusze celowe powstające wewnątrz budżetu państwa, których wielkość jest uzależniana parametrycznie (dany udział w całości budżetu, dany udział określonych wpływów do budżetu).

56 Należy pamiętać, czym różnią się podatki od źródeł wobec nich alternatywnych oraz jakie ma to konsekwencje społeczne. Trzeba uwzględniać to, że poza funkcją fiskalną (gwarantują finansowanie wydatków publicznych), podatki pełnią również funkcję redystrybucyjną (służą transferowaniu dochodów pomiędzy różnymi grupami społecznymi), a ta właśnie funkcja powinna być wykonywana z odpowiednim wyczuciem, nawet jeśli dotyczy zaspokajania ważnych potrzeb społecznych. O ile redystrybucja dochodów dokonuje się zawsze czyimś kosztem i na czyjąś korzyść, o tyle rozmiary tych kosztów i korzyści mogą być różne, bardziej lub mniej sprawiedliwe. Należy również mieć na względzie swoistość reguły powstawania uprawnień do świadczeń finansowanych z podatkowych środków publicznych, gdyż jest to jeden z ważniejszych problemów akceptacji społecznej opodatkowania.

57 Składka

58 W ustawie o działalności ubezpieczeniowej (Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej, DzU nr 124, poz. 1151). stwierdza się, że do czynności ubezpieczeniowych należy ustalanie składek i prowizji należnych z tytułu zawieranych umów (art. 3), że wysokość składek ubezpieczeniowych ustala zakład ubezpieczeń po dokonaniu oceny ryzyka ubezpieczeniowego i że składkę ubezpieczeniową ustala się w wysokości, która powinna co najmniej zapewnić wykonanie wszystkich zobowiązań z umów ubezpieczenia i pokrycie kosztów wykonywania działalności ubezpieczeniowej zakładu ubezpieczeń (art. 18).

59 Kodeks cywilny zawiera zapis, że przez umowę ubezpieczenia zakład ubezpieczeń zobowiązuje się spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę (art. 805) oraz że ogólne warunki ubezpieczenia określają w szczególności [ ] sposób ustalania i opłacania składki ubezpieczeniowej lub opłat pobieranych przez zakład ubezpieczeń (art. 812).

60 W ubezpieczeniowej literaturze przedmiotu składka jest przedstawiana przede wszystkim jako koszt ochrony ubezpieczeniowej, ponoszony przez ubezpieczającego (na rzecz ubezpieczonego) oraz równocześnie jako przychód zakładu ubezpieczeń, przejmującego finansowe skutki zaistnienia określonego ryzyka. Podkreślenia wymaga to, że składka ubezpieczeniowa netto powinna stanowić ekwiwalentny wkład pieniężny (określenie ryzyko składka ), wnoszony przez i na rzecz wszystkich członków wspólnoty ryzyka, do funduszu ubezpieczeniowego netto, z którego powinny być kompensowane straty wynikłe z określonych zdarzeń losowych, doświadczanych tylko przez niektórych członków tej wspólnoty. Składka aktuarialna (ang. premium) a składka wkład, udział finansowy (ang. contribution)

61 Schemat funkcjonowania ubezpieczeniowej wspólnoty ryzyka Poszkodowani składki świadczenia Fundusz ubezpieczeniowy Źródło: opracowanie własne.

62 Dla finansowania ubezpieczeniowego fundamentalne znaczenie ma zasada ekwiwalentności. Ekwiwalentność składkowego wkładu pieniężnego można rozpatrywać w dwojakim znaczeniu ekwiwalentności ubezpieczeniowej : - zgromadzenia ze składek adekwatnej wielkości funduszu ubezpieczeniowego (umożliwiającego wypłatę członkom wspólnoty ryzyka należnych świadczeń, kompensujących w odpowiednim stopniu straty wynikłe z określonych zdarzeń losowych); - zachowania adekwatnej relacji między składką a świadczeniem (uzależnienia od udziału finansowego w funduszu ubezpieczeniowym, wyrażającego stopień pokrycia ubezpieczeniowego, zakresu kompensaty straty).

63 Ekwiwalentność w pierwszym rozumieniu można nazwać ekwiwalentnością funduszową (porównanie sumy składek z sumą świadczeń). Ekwiwalentność w pierwszym rozumieniu można nazwać ekwiwalentnością kompensacyjną (porównanie wysokości składki z wysokością świadczenia).

64 Darowizna

65 Redystrybucja dochodów redystrybucja podatkowa redystrybucja charytatywna redystrybucja ubezpieczeniowa

66 Polityka fiskalna pogranicze polityk gospodarczej i społecznej. Finanse publiczne: - finanse władzy centralnej - finanse władzy samorządowej - państwowe fundusze celowe

67 Polityka fiskalna jest z jednej strony przede wszystkim działalnością praktyczną. W tym znaczeniu jest ona konstruowaniem budżetu państwa z uwzględnieniem zakładanych wydatków państwa (inwestycje państwowe, świadczenia socjalne itp.) i możliwych wpływów budżetowych (podatki, zadłużenie itp.). Zakres działalności praktycznej występującej na pograniczu polityk gospodarczej i społecznej.

68 Terminem polityka fiskalna" należałoby jednak określać nie tylko pewien zakres działalności praktycznej (politycznej), ale także pewien zakres dociekań naukowych (podejście teoretyczne), polegających na ustalaniu zasad kształtowania budżetu i formułowaniu na tej podstawie postulatów dotyczących racjonalizowania (uzasadniania, wyjaśniania i usprawniania) tej polityki.

69 SKALA PODATKOWA KOSZTY UZYSKANIA PRZYCHODÓW Skala podatkowa obowiązująca w X roku Podstawa obliczenia podatku Y zł 18 proc. minus kwota zmniejszająca podatek U + 32 proc. nadwyżki ponad W zł Roczny dochód niepowodujący obowiązku zapłaty podatku NP zł Koszty uzyskania przychodu 20 proc. (zlecenia) i 50 proc. (prawa autorskie) ograniczenie

70 Polityka zatrudnienia (akcent - tworzenie miejsc pracy) Polityki rynków pracy (akcent - dostosowanie zasobów pracy do miejsc pracy)

71 STRONA PODAŻOWA ZATRUDNIENIE STRONA POPYTOWA (zasoby pracy) (miejsca pracy) (dochody z pracy) (wzrost gospodarczy) PROCESY: - substytucja pracy i kapitału - inwestowanie i lokalizacja gospodarcza - ruchliwość zawodowa i terytorialna MECHANIZMY: - rynek pracy - planowanie zatrudnienia INSTYTUCJE: - pośrednictwo pracy - orientacja zawodowa - poradnictwo zawodowe STANY /NIE/RÓWNOWAGI: - zatrudnienie pełne - deficyt siły roboczej - bezrobocie u j ę c i a t e r y t o r i a l n e

72 Lokalne rynki pracy Pojęcie lokalnego rynku pracy miejsca pracy min. miejsca pracy min min min. miejsca zamieszkania min. miejsca pracy miejsca pracy miejsca pracy

73 Stopa bezrobocia Sb = B P + B gdzie: Sb stopa bezrobocia B bezrobotni P pracujący P + B = aktywni zawodowo

74 Bezrobocie rejestracyjne (dane dotyczące [lokalnych] Powiatowych Urzędów Pracy) BAEL (Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności) = LFS (Labour Force Survey)

75 Stopy bezrobocia rejestracyjne BAEL ,3 x ,8 x ,6-13, ,4-14, ,0-13, ,9-13, ,2-11, ,3-10, ,4-10, ,1-15, ,1-16, ,5-18, ,0-19, ,0-19,3 wskaźnik zatrudnienia 44, ,0-18, ,6-16, ,8-12, ,2-8, ,5-6,7 wskaźnik zatrudnienia 51, ,1-8,5 wskaźnik zatrudnienia 50, ,4-9,3 wskaźnik zatrudnienia 50, ,5-9,7 wskaźnik zatrudnienia 50, ,4-10,1 wskaźnik zatrudnienia 50,4

76 Rodzaje i typy bezrobocia C Z A S krótki długi brak miejsc pracy cykliczne (np. koniunkturalne, sezonowe) chroniczne lub/i masowe P R Z Y C Z Y N A zawodność mechanizmów dostosowawczych fluktuacyjne (= frykcyjne) strukturalne Żródło: opracowanie własne na podstawie J.T.Addison, W.S.Siebert, The Market for Labor: an Analytical Treatment; Santa Monica 1979, Goodyear Publishing.

77 We wszystkich krajach o gospodarce rynkowej występują: systemy zabezpieczenia na wypadek bezrobocia Systemy publiczne: Obowiązkowe zabezpieczenie na wypadek bezrobocia (dziedzina zabezpieczenia społecznego) Dobrowolne grupowe ubezpieczenia na wypadek bezrobocia (niekiedy wspierane przez państwo) związkowe kasy ubezpieczenia na wypadek bezrobocia (przynależność do kasy bezrobocia jest najczęściej związana z przynależnością związkową). Prywatne ubezpieczenia na wypadek bezrobocia Załącznik do ustawy o działalności ubezpieczeniowej: Dział II grupa 16: 16. Ubezpieczenie różnych ryzyk finansowych, w tym: 1) ryzyko utraty zatrudnienia, (...)

78 Elementy konstrukcyjne zabezpieczenia na wypadek bezrobocia: definicje bezrobotnego zdolność do pracy gotowość do jej podjęcia rejestracja we właściwej instytucji definicja bezrobotnego uprawnionego do świadczenia + warunki dotyczące uprzedniego zatrudnienia i u[za]bezpieczenia

79 wysokość świadczeń granice (dolna i górna) świadczeń stopniowe obniżanie świadczeń okres wypłaty świadczeń (okres odszkodowawczy) 1 rok 3 m. 6 miesięcy 3 m. 70% 50% 40% + + uwzględnianie sytuacji na lokalnym rynku pracy + uwzględnianie sytuacji rodzinnej bezrobotnego możliwość świadczeń zryczałtowanych

80 założenia: średnie wynagrodzenie = PLN bezrobocie czterech osób, które utraciły wynagrodzenia w wysokości: wskaźniki zastąpienia wynagrodzenia przez świadczenie: 67,5% 52,5% 40,0% 33,0%

81 Nazwa i data wydania ustawy Ustawa o zatrudnieniu ( ) Definicja bezrobotnego uprawnionego do świadczenia Osoba zdolna do pracy, gotowa do podjęcia pracy i zarejestrowana. Wysokość i czas otrzymywania świadczenia 70% wynagrodzenia przez okres 3 miesięcy; 50% wynagrodzenia przez dalsze 6 miesięcy; 40% po upływie 9 miesięcy; zasiłek nie może być niższy od najniższego wynagrodzenia i przekraczać przeciętnego wynagrodzenia. Absolwenci szkół wyższych: 200%, 150% i 100%; pozostali: 150%, 100% i 100% najniższego wynagrodzenia. Absolwent otrzymuje zasiłek przez 12 miesięcy. Uwagi dodatkowe Preferencje dla tzw. zwolnień grupowych i związane z długim (25 i 30 lat) stażem pracy. Zasiłek nie przysługuje bezrobotnemu, który odmówił przyjęcia dwóch kolejnych propozycji odpowiedniej pracy.

82 Nazwa i data wydania ustawy Ustawa o zmianie ustawy o zatrudnieniu ( ) Definicja bezrobotnego uprawnionego do świadczenia Osoba, która w okresie 12 miesięcy przepracowała co najmniej 180 dni. Nie dotyczy absolwentów. Wysokość i czas otrzymywania świadczenia 70% wynagrodzenia przez okres 3 miesięcy; 50% wynagrodzenia przez dalsze 6 miesięcy; 40% po upływie 9 miesięcy; zasiłek nie może być niższy od 95% najniższego wynagrodzenia i przekraczać przeciętnego wynagrodzenia. Absolwenci szkół wyższych 125%, innych - 110% najniższego wynagrodzenia przez 6 miesięcy. Po upływie 6 miesięcy - 95% najniższego wynagrodzenia. Uwagi dodatkowe

83 Nazwa i data wydania ustawy Ustawa o zatrudnieniu i bezrobociu z Definicja bezrobotnego uprawnionego do świadczenia Osoba, która w okresie 12 miesięcy przepracowała co najmniej 180 dni. Nie dotyczy absolwentów. Wysokość i czas otrzymywania świadczenia 70% wynagrodzenia przez okres 3 miesięcy; 50% wynagrodzenia przez dalsze 6 miesięcy; 40% po upływie 9 miesięcy. Świadczenie nie może być niższe niż 33% przeciętnego wynagrodzenia i nie może przekraczać kwoty tego wynagrodzenia. Świadczenie tylko przez 12 miesięcy, chyba że dłuższy staż pracy. Absolwenci otrzymują świadczenie po upływie 3 miesięcy od zarejestrowania się. Uwagi dodatkowe Nie można dwukrotnie odmówić przyjęcia pracy. Możliwość przedłużania pobierania zasiłków w rejonach o szczególnym nasileniu bezrobocia.

84 Nazwa i data wydania ustawy Ustawa o zmianie ustawy o zatrudnieniu i bezrobociu ( ) Definicja bezrobotnego uprawnionego do świadczenia Wysokość i czas otrzymywania świadczenia Zasiłek w wysokości 36% przeciętnego wynagrodzenia. Uwagi dodatkowe

85 Nazwa i data wydania ustawy Ustawa o zmianie ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu ( ) Definicja bezrobotnego uprawnionego do świadczenia Osoba, która w okresie 18 miesięcy przepracowała co najmniej 365 dni. Wysokość i czas otrzymywania świadczenia Zróżnicowanie wysokości zasiłku ze względu na staż pracy: 80% przy stażu do 5 lat oraz 120% przy stażu ponad 20 lat. Zróżnicowanie czasu otrzymywania zasiłku ze względu na sytuację na lokalnym rynku pracy. 6 miesięcy, gdy stopa bezrobocia niższa od średniej krajowej; 12 miesięcy, gdy stopa wyższa od średniej krajowej, ale niższa od jej dwukrotności; 18 miesięcy, gdy stopa bezrobocia wyższa dwukrotnie od średniej krajowej i osoba bezrobotna posiada ponad 20.letni staż pracy. Uwagi dodatkowe Czas otrzymywania zasiłku niepowiązany z sytuacją rodzinną. Zlikwidowanie tzw. zasiłków przed emerytalnych.

86 PROBLEM PREFERENCJI DLA TWORZENIA MIEJSC PRACY KOSZTY PRACY Mikroekonomiczno-społeczny punkt widzenia na politykę fiskalną

87 Cele mikroekonomiczne (polityka mikroekonomiczna) Polityka gospodarcza i polityka społeczna sprzyjające tworzeniu miejsc pracy, wzrostowi zatrudnienia bariera: klin podatkowy, czyli pozapłacowe koszty związane z zatrudnieniem pracownika ( składki na: FUS, FP, FGŚP, PFRON, wynagrodzenie chorobowe), ale także (1) problem wynagrodzenia minimalnego oraz (2) problem składek płaconych przez pracownika problem: zapewnienia (finansowania) zabezpieczenia społecznego (pracowniczego), czyli zabezpieczenia na wypadek różnego rodzaju ryzyka społecznego (choroby, śmierci żywiciela, inwalidztwa, bezrobocia, starości, bankructwa przedsiębiorstwa)

88 RYZYKO INWALIDZTWA (niezdolności do pracy, niezdolności do samodzielnej egzystencji)

89 Niezdolną do pracy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji. Za niezdolną do samodzielnej egzystencji uważa się osobę wymagającą stałej lub długotrwałej opieki.

90 Przy ocenie stopnia i trwałości niezdolności do pracy oraz rokowania co do odzyskania zdolności do pracy uwzględnia się, według wiedzy medycznej (funkcja lekarza orzecznika): 1) stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji, 2) możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne.

91 Decyzje: trwała niezdolność do pracy nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy. okresowa niezdolność do pracy istnieją rokowania odzyskania zdolności do pracy. Zachowanie zdolności do pracy w warunkach określonych w przepisach o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych nie stanowi przeszkody do orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy. niezdolność do samodzielnej egzystencji w przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych.

92 Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki: a) jest niezdolny do pracy, b) ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy, c) niezdolność do pracy powstała w zasadzie w okresach zatrudnienia.

93 Warunek posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego, uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony osiągnął okres składkowy i nieskładkowy, wynoszący łącznie co najmniej: 1 rok - jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat, 2 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 20 do 22 lat, 3 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 22 do 25 lat, 4 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 25 do 30 lat, 5 lat - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat.

94 Osobie, która spełniła określone warunki przysługuje: renta stała jeżeli niezdolność do pracy jest trwała, renta okresowa jeżeli niezdolność do pracy jest okresowa. Osobie, w stosunku do której orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie lub niezdolność do służby, przysługuje renta szkoleniowa (okres 6 miesięcy).

95 Obliczanie renty inwalidzkiej element 1 KB x 24% element 2 ipw x 1,3% za każdy rok okresów składkowych element 3 ipw x 0,7% za każdy rok okresów nieskładkowych element 4 ipw x 0,7% za każdy rok okresu brakującego (do pełnych 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych, przypadających od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do dnia, w którym rencista ukończyłby 60 lat)

96 Renta dla osoby częściowo niezdolnej do pracy wynosi 75 proc. renty dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy. Renta szkoleniowa wynosi 75% podstawy wymiaru renty. (renta szkoleniowa nie może być niższa niż najniższa renta dla osoby częściowo niezdolnej do pracy).

97 RYZYKO ŚMIERCI ŻYWICIELA

98 Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń.

99 Do renty rodzinnej uprawnieni są następujący (spełniający określone warunki) członkowie rodziny: dzieci (własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione), przyjęte na wychowanie i utrzymanie (przed osiągnięciem pełnoletności) wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, małżonek (wdowa i wdowiec), rodzice (ojczym, macocha, osoby przysposabiające).

100 Renta rodzinna wynosi: dla jednej osoby uprawnionej - 85% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu, dla dwóch osób uprawnionych - 90% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu, dla trzech lub więcej osób uprawnionych - 95% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu. Za kwotę świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu, uważa się kwotę emerytury albo renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Wszystkim uprawnionym członkom rodziny przysługuje jedna łączna renta rodzinna. Renta rodzinna podlega podziałowi na równe części między uprawnionych.

101 RYZYKO CHOROBY I MACIERZYŃSTWA

102 USTAWA z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa Kodeks pracy

103 Świadczenia pieniężne z funduszu chorobowego: zasiłek chorobowy - do 33 dnia wynagrodzenie gwarancyjne (80% lub więcej) - czas: nie dłużej niż 182 dni (ciąża, gruźlica 270 dni) - wysokość: 80% albo 70% (pobyt w szpitalu) albo 100% (ciąża; w drodze do/z pracy; badania lekarskie kandydatów na dawców)

104 świadczenie rehabilitacyjne pomyślne rokowania; do 12 miesięcy (90% zasiłku przez 3 miesiące; później 75%; 100% jeżeli: ciąża; wypadek przy pracy lub w drodze do/z pracy; choroba zawodowa) zasiłek wyrównawczy do wynagrodzenia w okresie rehabilitacji; do 24 miesięcy zasiłek opiekuńczy (sprawowanie opieki nad członkiem rodziny

105 Waloryzacja świadczeń Emerytury i renty podlegają waloryzacji w celu zachowania co najmniej ich realnej wartości w odniesieniu do wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem.

106 SFERY POLITYKI SPOŁECZNEJ Makroekonomiczno-społeczny punkt widzenia na politykę fiskalną Dwa aktualne problemy ekonomiczno-społeczne: - Zabezpieczenie zdrowotne - Zabezpieczenie emerytalne

107 Zdrowie jest jedną z czterech najważniejszych sfer: zdrowie edukacja mieszkalnictwo zatrudnienie, polityki społecznej.

108 edukacja mieszkalnictwo zdrowie zatrudnienie

109 Politykę zdrowotną ( ustrój systemu ochrony zdrowia) należy rozpatrywać w kontekście nowej polityki społecznej. Otoczenie polityki społecznej przybiera cechy: policentrycznego ładu społecznego i rynkowej aktywności ekonomicznej.

110 Konstytucja RP (Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne: art ) Art Każdy ma prawo do ochrony zdrowia. 2. Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa. 3. Władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku. 4. Władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska. 5. Władze publiczne popierają rozwój kultury fizycznej, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży.

111 Składka na NFZ 9 proc. tzw. podstawy wymiaru [od 1 stycznia 2007 r. wynosi 9,00% podstawy wymiaru (7,75% + 1,25%)] 7,75 proc. odliczane od podatku

112 (1) Zabezpieczenie zdrowotne wymaga odwoływania się do solidaryzmu zarówno w znaczeniu: solidaryzmu dochodowego solidaryzmu ryzyka. (2) Czyste rozwiązania publiczne nie pozwalają na osiągnięcie pożądanego zabezpieczenia zdrowotnego.

113 Problem prywatyzacji w systemie ochrony zdrowia: od strony popytu od strony podaży z punktu widzenia mechanizmów i instytucji zapośredniczających

114 Problem od strony popytowej: realny popyt na usługi zdrowotne (dominacja popytu życzeniowego nad realnym popytem wyrażanym finansowo) jaki udział finansowania publicznego w systemie ochrony zdrowia? (zakres solidaryzmu dochodowego) jakie możliwości (dodatkowego) finansowania prywatnego? (konieczność odpowiednich zachęt przede wszystkim dla ochrony ubezpieczeniowej)

115 Problem od strony podażowej: udział świadczeniodawców publicznych i prywatnych niewykorzystane moce produkcyjne świadczeniodawców publicznych (?) ograniczone możliwości świadczeniodawców prywatnych (?)

116 Problem osiągania niezbędnej równowagi między popytem a podażą: racjonalizacja mechanizmów i instytucji zapośredniczających (problem płatnika): wady kontraktowania świadczeń zasadnicze znaczenie: procesów urynkowienia rozwiązań ubezpieczeniowych.

117 Zmiany w finansowaniu systemu zabezpieczenia zdrowotnego: Problemu nie da się sprowadzić do udziału środków na ochronę zdrowia w finansach publicznych (zwiększenia składatku ). Należy założyć: konieczność umiarkowanego zwiększania finansowania przymusowego (różne formy składatku ) konieczność znacznego zwiększenia finansowania dobrowolnego (składki na ubezpieczenia prywatne).

118 Doubezpieczenie społeczne w odniesieniu do realnego zabezpieczenia zdrowotnego

119 Wyeksponowanie relacji między systemem publicznego zabezpieczenia zdrowotnego a doubezpieczeniem prywatnym. Trzy modelowe typy powiązań: substytucyjne (relacja zamiast ) komplementarne (relacja ponad ) suplementarne (relacja obok )

120 Aktualne uwarunkowania i minimalne wymogi dla doubezpieczenia: brak akceptacji społecznej dla wprowadzenia ubezpieczeń substytucyjnych koszyk gwarantowanych świadczeń jako warunek ubezpieczeń komplementarnych konieczność zachęt podatkowych dla ubezpieczeń suplementarnych (zwolnienia podatkowe zarówno dla dobrowolnych ubezpieczeń, jak i bezpośrednio wnoszonych opłat).

121 Rozwiązanie docelowe: koncepcja wzorowego rozwiązania zaopatrzeniowo-ubezpieczeniowego systemowe połączenie: zasady zaopatrzeniowej (klarowne, zaopatrzeniowe gromadzenie środków publicznych) z zasadą ubezpieczeniową (klarowne, o różnym zakresie, ubezpieczeniowe zabezpieczenie świadczeń).

122 podmiotowość przez pobudzenie inicjatywy prywatnej rodzinnych gospodarstw domowych w celu osiągnięcia wyższego standardu bezpieczeństwa zdrowotnego dyspozycja realnymi środkami publicznymi i zaangażowanie środków prywatnych w celu zwiększenia zabezpieczenia poprzez ochronę ubezpieczeniową)

123 Problemy zasadnicze: jakie rozwiązanie dotyczące dyspozycji środkami publicznymi ( bon zdrowotny, stawka kapitacyjna ) kryteria zróżnicowania ceny dodatkowej ochrony ubezpieczeniowej

124 Sposób rozumowania dotyczący połączenia środków publicznych i prywatnych wysokość uśrednionej stawki kapitacyjnej: 65 mld zł : 38 mln zł wysokość zróżnicowanych stawek kapitacyjnych według wieku: i więcej wartość bonu-składki zł zł zł = koszt ubezpieczenia w zakresie koszyka świadczeń gwarantowanych koszt ochrony ubezpieczeniowej w wybranym zakresie (szerszym od zakresu koszyka świadczeń gwarantowanych) według wieku: i więcej wartość bonu-składki zł zł zł plus środki prywatne X X X

125 ZABEZPIECZENIE EMERYTALNE

126 Charakterystyka ryzyka starości I faza ryzyka starości II faza ryzyka starości dożycie wieku emerytalnego zbyt długie życie na emeryturze A wiek emerytalny pdtż

127 Ryzyko starości a konstrukcja systemu zabezpieczenia emerytalnego I faza ryzyka starości II faza ryzyka starości dożycie wieku emerytalnego zbyt długie życie na emeryturze A ekspektatywy emerytalne* wiek emerytalny dożywotnie świadczenia emerytalne pdtż *oczekiwania, nadzieje emerytalne

128 Schemat 3. Trójfilarowa prezentacja systemu emerytalnego w Polsce (mylący podział części bazowej systemu na odrębne filary) zasada przystąpienia obowiązkowe dobrowolne Filar I repartycyjne zasada finansowania Filar II Filar III kapitałowe bazowa części: uzupełniająca

129 Schemat 4. Klasyczna trójfilarowa prezentacja systemu emerytalnego (odpowiedź na pytanie: kto ma [może, powinien] dbać o przyszłe zabezpieczenie emerytalne?) kryteria: Filar I Filar II Filar III podmiotowe państwo pracodawcy przyszli emeryci dochodowe emerytura podstawowa dodatkowe środki emerytalne dodatkowe środki emerytalne części systemu bazowa uzupełniająca uzupełniająca Źródło: opracowanie własne.

130 Schemat 5. Zmiana trójfilarowej prezentacji systemu emerytalnego kryteria: Filar Ia + Ib Filar II (ZPE) Filar III (IPE) podmiotowe państwo pracodawcy przyszli emeryci dochodowe emerytura podstawowa dodatkowe środki emerytalne dodatkowe środki emerytalne części systemu bazowa uzupełniająca uzupełniająca Ia repartycyjna część bazowa; Ib kapitałowa część bazowa; ZPE zakładowe plany emerytalne (polskie PPE); IPE indywidualne plany emerytalne (polskie IKE). Źródło: opracowanie własne.

131 Schemat 6. Pięciofilarowa prezentacja systemu emerytalnego Filary Główne kryteria: charakterystyki systemowe przystąpienie finansowanie 0 emerytura socjalna (ogólnie dostępna lub uzyskiwana na podstawie oceny sytuacji materialnej) przez afiliację budżetowe 1 publiczna część systemu emerytalnego (zarządzana publicznie, o zdefiniowanym świadczeniu lub o zdefiniowanej składce) obowiązkowe składki uzupełniane podatkami 2 zakładowe lub indywidualne plany emerytalne (w pełni kapitałowe o zdefiniowanym świadczeniu albo w pełni kapitałowe o zdefiniowanej składce) obowiązkowe aktywa finansowe 3 zakładowe lub indywidualne plany emerytalne (częściowo lub w pełni kapitałowe o zdefiniowanym świadczeniu albo kapitałowe o zdefiniowanej składce) dobrowolne aktywa finansowe 4 różnorodne nieformalne i formalne formy wsparcia materialnego w okresie starości dobrowolne aktywa finansowe i niefinansowe Źródło: opracowanie na podstawie R. Holzmann, R. Hinz z udziałem innych, Old-Age Income Support In the 21st Century. An International Perspective on Pension Systems and Reform, Washington 2005, The World Bank, s.10.

132 Zmiana systemu emerytalnego najważniejsze cechy : przyjęcie prezentacji systemu w ujęciu filarowym ustanowienie systemu o zdefiniowanej składce uwzględnienie w systemie finansowania kapitałowego uznanie roli instytucji prywatnych ustalenie zakresu uczestnictwa w systemie według wieku założenie inicjatywy przyszłych emerytów

133 Systemy emerytalne cechy: finansowanie repartycyjne finansowanie kapitałowe zdefiniowane świadczenie zdefiniowana składka Rodzaje systemów (podsystemów): repartycyjny o zdefiniowanym świadczeniu repartycyjny o zdefiniowanej składce kapitałowy o zdefiniowanym świadczeniu kapitałowy o zdefiniowanej składce

134 Jak w systemie emerytalnym rozumieć bezpieczeństwo dzięki różnorodności? bezpieczeństwo dzięki zastosowaniu w systemie finansowania repartycyjnego i finansowania kapitałowego bezpieczeństwo dzięki przyjęciu w systemie zasad zdefiniowanej składki i zdefiniowanego świadczenia bezpieczeństwo dzięki uwzględnieniu w systemie uczestnictwa obowiązkowego i uczestnictwa dobrowolnego bezpieczeństwo dzięki spowodowaniu w systemie aktywności wielu podmiotów (państwa, pracodawców, przyszłych emerytów) bezpieczeństwo dzięki występowaniu w systemie różnorodnych produktów emerytalnych

135 Filar I Fundusz emerytalny w ramach FUS w dyspozycji ZUS indywidualne konta

136 element 1 KB x 24% element 2 PW x 1,3% za każdy rok składkowy element 3 PW x 0,7% za każdy rok nieskładkowy

137 Założenia: Kwota bazowa zł (obecnie 2716 zł) Lata składkowe 30; lata nieskładkowe 5 wskaźniki podstawy wymiaru: 50% 100% 250% (300%) element 1: element 2: element 3: wskaźniki zastąpienia wynagrodzenia przez emeryturę: 90,5% 66,5% 52,1% (43,4%)

138 Składka 12,22 Refundacja składek na OFE ZUS Fundusz emerytalny w ramach FUS indywidualne konta zapisy przyszłych uprawnień emerytalnych kp + r1 + r2 + r rn = R Bieżąca wypłata emerytur (systematyczna waloryzacja uprawnień kapitalizacja parametryczna ) zasada obliczania emerytury: E = UR pdtż (waloryzacja emerytur)

139 Filar II OFE + PTE indywidualne rachunki + ZEM (ZUE!)

140 Składka 7,30 opłata od składki PTE opłata za zarządzania OFE lokaty aktywów (inwestowanie) indywidualne rachunki (j1 + j2 + j jn) x wj = K zasada obliczania emerytury: E = UK pdtż (korzyści kapitałowe)

141 Porównanie stóp zastąpienia wynagrodzenia przez emeryturę w starym i nowym systemie emerytalnym każda z osób przepracowała 30 albo 35 lat (jeśli przeszła na emeryturę w wieku 65 lat) i uzyskała 5 lat nieskładkowych płeć wiek % śr. wy. stary nowy kobieta % 43% kobieta % 43% kobieta % 43% kobieta % 63% kobieta % 63% kobieta % 63% mężczyzna % 63% mężczyzna % 63% mężczyzna % 63%

142 Problem wieku emerytalnego

143 Powstawanie pola dla dodatkowych przedsięwzięć emerytalnych pożądany standard emerytalny dotychczasowy standard emerytalny zmieniony standard emerytalny