SKROPLONY GAZ ZIEMNY LNG K R I O WYST POWANIE

Transkrypt

1 ODOLANÓW K R I O PGNiG SA w Warszawie Oddzia Zak ad Odazotowania Gazu KRIO w Odolanowie ul. Krotoszyƒska, Odolanów, POLAND tel. (+48 62) , fax (+48 62) handlowy@krio-odolanow.pl SKROPLONY GAZ ZIEMNY Masa czàsteczkowa / Molecular weight 16,04 Barwa / Colour Zapach / Odour Temperatura wrzenia (1013 hpa) / Boiling point (1013 hpa) WYST POWANIE Gaz ziemny, którego dominujàcym sk adnikiem jest metan, poddawany jest skropleniu ze wzgl du na podstawowà swojà w asnoêç krotnie mniejszà obj toêç w stanie ciek ym ni w stanie gazowym. Jest to bardzo korzystne z punktu widzenia ekonomiki transportu i magazynowania. PRODUKCJA Skroplony gaz ziemny uzyskiwany jest w kriogenicznych instalacjach wykorzystujàcych termodynamiczne obiegi ekspansyjne. LNG produkowany jest w miejscach wyst powania z ó gazu ziemnego, z których trudno jest rozes aç go rurociàgami do finalnych odbiorców. W KRIO jest on produktem w procesie odazotowania polegajàcym na przetworzeniu gazu zaazotowanego w wysokometanowy. LNG bezbarwny / colourless bezzapachowy / odourless -161,5 0 C G stoêç cieczy ( C) / Liquid density ( C) 430 kg/m 3 Ciep o spalania / Combustion heat 39,21 MJ/m 3 WartoÊç opa owa / Calorific value 35,36 MJ/m 3 DANE PRZELICZENIOWE / EKWIWALENTY ENERGETYCZNE 1 kilogram LNG = 1,35 Nm 3 gazu 1 m 3 LNG = 600 Nm 3 gazu 1 tona LNG = 1,23 tony ropy naftowej 1 tona LNG = 1,86 tony w gla kamiennego CONVERSION DATA / ENERGETIC EQUIVALENTS 1 kilogram of LNG = 1.35 Nm 3 of gas 1 m 3 of LNG = 600 Nm 3 of gas 1 ton of LNG = 1.23 of crude oil SKROPLONY GAZ ZIEMNY LNG 1 ton of LNG = 1.86 ton of hard coal LIQUID NATURAL GAS RESOURCES Natural gas, which contains methane as a dominant component, can be liquified because of its unique feature - it has a 600 times lower volume than in its gas form. It is very useful when cost of transportation and storage is considered. MANUFACTURING Liquid natural gas is extracted at cryogenic plants using thermodynamic expansion cycles. LNG is produced in places from where it is very difficult to pipe natural gas to end consumers. At KRIO plant LNG is a product of nitrogen rejection process, which replaces low methane gas with methane gas. LIQUID NATURAL GAS LNG

2 ZASTOSOWANIE LNG oferowany przez KRIO mo e zostaç u yty: * do zaopatrywania w gaz odbiorców dotychczas nie pod àczonych do sieci gazu przewodowego, * do zaopatrywania w gaz odbiorców zgazyfikowanych (pod àczonych do sieci dystrybucyjnej), ale z uwagi na prowadzone prace remontowo-konserwacyjne lub awari okresowo odci tych od dostaw gazu przewodowego, * do pokrywania nierównomiernoêci zapotrzebowaƒ (szczytowych) przez wykorzystanie zbiorników niskotemperaturowych, z których odbiór gazu nast puje po regazyfikacji (zbiorniki niskotemeperaturowe pe nià tu takà samà rol jak podziemne magazyny gazu). Obok wy ej podanych mo liwoêci zwraca uwag wzrost zainteresowania na Êwiecie LNG jako paliwem silnikowym w takich pojazdach, jak: autobusy, lokomotywy, helikoptery czy nawet samoloty ponaddêwi kowe lub te energetycznym - w elektrowniach. APPLICATIONS LNG offered by KRIO can be used: * to supply gas to consumers who are not connected to piped gas, * to supply gas to consumers connected to the gas network, but because of repair work or failure, are periodically shut off from the piped gas, * to meet irregular demand for gas (so called peak demand ), using low-temperature containers from which gas is drawn after regasification (low-temperature containers are used for underground gas storage). Apart from the above-mentioned uses one should pay attention to the worldwide growth in interest in LNG as an engine fuel in: buses, locomotives, helicopters and even supersonic aircraft, or energy fuel at electric power stations. BEZPIECZE STWO Identyfikacja zagro eƒ - gaz skrajnie atwopalny. Tworzy mieszaniny wybuchowe z powietrzem. Jest l ejszy od powietrza i gromadzi si w górnych partiach pomieszczeƒ. SAFETY Hazard identification - being an extremely fusible substance, LNG creates an explosive mixture with air. It is lighter than air and accumulates in the upper parts of rooms. Ochrona osobista - osoby pracujàce w bliskim z nim kontakcie powinny nak adaç odzie ochronnà gazoszczelnà z aparatem izolujàcym drogi oddechowe. Personal protection - people working in close contact should wear gas-tight protective clothing with a breathing apparatus. Klasa zagro enia Nr materia u (wg ADR) 1972 (wg ADR) Hazard class (acc. to ADR) Identification no (acc. to ADR) DOSTAWA / TRANSPORT LNG oferowany przez KRIO adowany jest do cystern / kontenerów Klienta i rozwo ony w transporcie drogowym. SUPPLY / TRANSPORTATION LNG offered by KRIO is pumped into customers containers and delivered by road transportation. SKROPLONY GAZ ZIEMNY LNG LIQUID NATURAL GAS LNG

3 ODOLANÓW K R I O PGNiG SA w Warszawie Oddzia Zak ad Odazotowania Gazu KRIO w Odolanowie ul. Krotoszyƒska, Odolanów, POLAND tel. (+48 62) , fax (+48 62) handlowy@krio-odolanow.pl AZOT LIQUID NITROGEN Masa czàsteczkowa / Molecular weight 28,0 Barwa / Colour Zapach / Odour Temperatura wrzenia / Boiling point Temperatura topnienia / Freezing point Temperatura krytyczna / Critical point AZOT CIEK Y LN 2 NITROGEN LIQUID LN 2 bezbarwny / colourless bazzapachowy / odourless -195,8 0 C -209,9 0 C C G stoêç cieczy azotowej / Liquid nitrogen density 810 kg/m 3 PRODUKCJA Ciek y azot produkowany jest zazwyczaj w kriogenicznych instalacjach rozdzia u powietrza i jest, obok ciek ego tlenu i argonu, jednym z finalnych produktów tego procesu. W nielicznych wypadkach - jak w KRIO - powstaje w wyniku niskotemperaturowego procesu odazotowania gazu ziemnego. ZASTOSOWANIA Wykorzystanie ciek ego azotu wià e si g ównie z jego niskà temperaturà wrzenia, co zapewnia mu dobre w asnoêci ch odzàce. Tradycyjnie stosuje si go wi c w przemyêle spo ywczym do szybkiego mro enia produktów, a tak e w celu wytworzenia atmosfery beztlenowej przy szybko psujàcych si artyku ach spo ywczych. Ponadto, jako medium oboj tne, znajduje zastosowanie m. in. w przemyêle elektronicznym, przy pracach w Êrodowisku zagro enia wybuchem dla zneutralizowania niebezpieczeƒstwa. Wykorzystywany jest tak e w medycynie - np. w krioterapii przy leczeniu schorzeƒ reumatycznych czy dermatologicznych. CIEK Y LN 2 MANUFACTURING Liquid nitrogen is usually produced at cryogenic air separation plants and is one of the final products together with liquid oxygen and argon. In some cases - like at KRIO - liquid nitrogen is a result of the low-temperature nitrogen rejection process. APPLICATIONS Liquid nitrogen uses are connected mainly with its low-temperature qualities that ensure good cooling conditions. Traditionally it has been used in the food industry for quick product freezing and also for oxygen-free atmosphere creation within perishable goods. Besides as an inert medium it is used in the electronic industry, at environments with a high risk of explosion, for danger neutralisation. It is also used in medicine - for instance in cryotherapy for rheumatism and for dermatological conditions. DANE PRZELICZENIOWE DLA AZOTU CIEK EGO NITROGEN OPERATING DATA WAGA / WEIGHT GAZ / GAS CIECZ / LIQUID funty kilogramy stopy szeêç. metry szeêç. galony litry pounds kilograms cubic feet cubic meter gallons litres Lb Kg SCF Nm 3 Gal L 1 funt/pound kilogram/kilogram stopa szeêç./scf gas metr szeêç./nm 3 gas galon/gal liquid litr/litre liquid

4 PARAMETRY ZBIORNIKÓW, W KTÓRYCH OFEROWANE SÑ DOSTAWY AZOTU W KRIO PARAMETERS OF DEWAR CONTAINERS IN WHICH WE OFFER NITROGEN SUPPLIES AT KRIO : PojemnoÊç (l)/capacity (l) 180 l 230 l 800 l WysokoÊç (cm)/height (cm) 162,2 cm 138,9 cm 193 cm Waga zbiornika pustego (kg)/weight - empty (kg) 135 kg 189 kg 1015 kg Waga zbiornika pe nego (kg)/weight - full (kg) 263 kg 345 kg 1659 kg Maksymalny pobór gazu/max. transfer line O. D. 9,2 Nm 3 /h 10,5 Nm 3 /h 35 Nm 3 /h Wymiary podstawy (cm)/caster size (cm) 50 x 50 cm 75 x 75 cm 113 x 113 cm Zbiorniki, w których oferowane sà dostawy azotu w KRIO, wyposa one sà w automatyczny system budowy i kontroli ciênienia, który umo liwia sczerpywanie cieczy albo gazu, a jednoczeênie kontroluje zadany poziom ciênienia. Mogà s u yç do transportu lub magazynowania. Containers in which we offer nitrogen supplies at KRIO are equipped with a system of automatic pressure and control features that enable gas and liquid withdrawal, and at the same time controls the pressure level. Containers can be used for transport or storage. SCHEMAT ZBIORNIKA DO PRZEWO ENIA CIEK EGO AZOTU (poj. 180 l, 230 l) DEWAR S DRAWING (capacity 180 l and 230 l) 1. Zawór gazowy - do poboru azotu gazowego Gas use valve - used for gaseous nitrogen withdrawal 2. Zawór cieczowy - do zalewania i sczerpywania azotu ciek ego Liquid valve - used for filling or liquid nitrogen withdrawal 3. Zawór odcinajàcy regulatora ciênienia Pressure control valve 4. Wylot par / Vent valve 5. Regulator ciênienia / Pressure control regulator 6. Manometr / Pressure gauge 7,8. Zawory bezpieczeƒstwa / Safety valves 9. Wskaênik poziomu / Liquid level gauge BEZPIECZE STWO TRANSPORTU I MAGAZYNOWANIA Zbiorniki muszà byç transportowane w pozycji pionowej, dobrze umocowane. Nale y zapewniç odpowiednià wentylacj. TRANSPORTATION AND STORAGE Dewars should be kept upright and well fastened. Good ventilation should be ensured. Klasa zagro enia Nr materia u 2.2 (wg ADR) 1977 (wg ADR) Hazard class 2.2 (acc. to ADR) Identification no 1977 (acc. to ADR) StycznoÊç z produktem mo e spowodowaç odmro enia cia a. W du ych st eniach mo e spowodowaç uduszenie. Osoby pracujàce w bezpoêrednim kontakcie z azotem powinny stosowaç odpowiednie zabezpieczenie oczu, twarzy i skóry. Contact with product may cause frostbite. In high concentrations it can cause suffocation. People working in close contact should use suitable eye, face and skin protection. AZOT CIEK Y LN 2 LIQUID NITROGEN LN 2

5 ODOLANÓW K R I O HEL GAZOWY GHe PGNiG SA w Warszawie Oddzia Zak ad Odazotowania Gazu KRIO w Odolanowie ul. Krotoszyƒska, Odolanów, POLAND tel. (+48 62) , fax (+48 62) handlowy@krio-odolanow.pl HEL GAZOWY GASEOUS HELIUM Masa czàsteczkowa / Molecular weight 4,0 Temperatura wrzenia / Boiling point GASEOUS HELIUM GHe C G stoêç wzgl dna / Specific density 0,14 (powietrze / air = 1) Barwa / Colour Zapach / Odour WYST POWANIE Hel wyst pujàcy w przyrodzie to g ównie HEL-4; jedynie Êladowe iloêci HELU-3 pojawiajà si w po àczeniu z HELEM-4 lub jako wynik reakcji jàdrowych. Obecnie jedynym ekonomicznie op acalnym êród em helu sà z o a gazu ziemnego o przeci tnej zawartoêci ok. 0,1%. HelonoÊne z o a, w zdecydowanej wi kszoêci znajdujà si w USA - g ównie w Êrodkowych stanach i regionie Gór Skalistych. Ponadto op acalne zasoby helu wyst pujà w Algierii, Rosji i Polsce. PRODUKCJA Hel jest odzyskiwany z helonoênych z ó gazu ziemnego w typowym procesie niskotemperaturowego skraplania, w wyniku którego nast puje wydzielenie z cieczy sk adajàcej si g ównie z w glowodorów strumienia gazowego helu surowego. Hel surowy jest póêniej oczyszczany przy u yciu metody PSA (pressure swing adsorption), która polega na wykorzystaniu zasady ró nych szybkoêci adsorpcji dla ró nych mediów gazowych. Tradycyjna metoda to oczyszczanie w instalacjach kriogenicznych, gdzie hel jest spr any i sch adzany do momentu kondensacji wi kszoêci zanieczyszczeƒ, a nast pnie przepuszczany przez z o a w gla aktywowanego. RESOURCES bezbarwny / colourless bezzapachowy / odourless Most helium occurs as helium-4. Some traces of helium-3 occur in nature with helium-4 and as a result of nuclear reactions. At present, helium-bearing natural gases are the only source from which helium can be extracted economically. It contains about 0,1% helium. Most helium resources are in the central and Rocky Mountain regions of the United States. Apart from the United States, profitable gas fields that contain helium are located in Algeria, Russia and Poland. MANUFACTURING PROCESSES Helium is typically separated from heliumbearing natural gas by a low-temperature liquefaction process that removes the crude helium as a gas from the liquefied portion, which are mainly hydrocarbons. The crude helium is typically purified using pressure swing adsorption rates (PSA) of different gases. Traditionally, helium has been purified at cryogenic plants, which compressed and cooled down helium until most of the nitrogen content condensed to a liquid, which was then removed. The nearly pure helium gas stream was then passed through activated charcoal for final purification. GHe

6 ZASTOSOWANIE SPAWALNICTWO - najpowszechniejsze zastosowanie helu. Zapewnia on oboj tnà os on przy spawaniu metali, które bez takiego zabezpieczenia nara one sà na utlenianie czy dzia anie redukujàcych zwiàzków azotowych. NADZOROWANA ATMOSFERA - g ównie w programach satelitarnych / rakietowych, a tak e do takich celów, jak: czyszczenie i tworzenie oboj tnej atmosfery w tzw. cold-boxach (skrzyniach zimna na instalacjach kriogenicznych) czy lutowanie uk adów elektronicznych. WYKRYWANIE NIESZCZELNOÂCI - u ywany do wykrywania nieszczelnoêci w miejscach, gdzie - z uwagi na bezpieczeƒstwo lub okres u ywalnoêci - wymagana jest wyjàtkowa szczelnoêç (najcz Êciej rurociàgi w reaktorach jàdrowych, przewody telewizyjne czy hermetycznie szczelne uk ady elektroniczne). MIESZANKI ODDECHOWE - stosowany wraz z tlenem i wodorem w syntetycznych mieszankach oddechowych dla nurków pracujàcych przez d u szy czas na du ych g bokoêciach. CHROMATOGRAFIA GAZOWA - z uwagi na swà niskà rozpuszczalnoêç, w asnoêci oboj tne i wysokà przewodnoêç cieplnà stosowany jako gaz noêny. BALONIARSTWO - pierwotne zastosowanie helu jako substytutu wodoru w balonach i sterowcach. Do II wojny Êwiatowej stosowany g ównie w specjalistycznym transporcie powietrznym. Obecnie u ywany do unoszenia balonów meteorologicznych, balonów do badania i próbkowania atmosfery (np. na Antarktydzie przy badaniu dziury ozonowej), balonów radarowych (np. w USA dla Êledzenia przemytu narkotykowego wzd u po udniowej granicy), sterowców oraz baloników dekoracyjno-reklamowych. APPLICATIONS WELDING: the most common application, it provides an inert gas shield for metal welding. Without such a protective shield metals are subjected to oxidation or reduction by nitrogen. PURGING AND ATMOSPHERE CONTROL: mainly in satellite/ rocket programs and also in non-aerospace applications such as purging, and providing an inert atmosphere in so-called coldboxes, or soldering of electronic systems. LEAK DETECTION: used to verify the absence of leaks in products that require leakproof systems for safety or long service life (mostly in piping systems for nuclear reactors, television tubes and hermetically sealed electronic equipment). BREATHING MIXTURES: helium and oxygen are used as a synthetic breathing mixture for deep-sea divers working underwater for extended periods of time. GAS CHROMATOGRAPHY: helium is used as a carrier gas owing to its properties of low solubility, inertness and high thermal conductivity. BALLOONING: helium s first use in lifting applications was as a substitute for hydrogen in balloons and blimps. Until World War II, its major application was for inflating lighter-than-air crafts. Current uses as a lifting gas include balloons for weather forecasting and atmospheric testing (like ozone hole investigation at the Antarctic), radar-balloons (like tracing of drug-smuggling on the southern border of the USA), blimps, party toys and balloon gifts. BEZPIECZE STWO TRANSPORTU I MAGAZYNOWANIA Identyfikacja zagro eƒ - gaz spr ony, w du ych st eniach mo e spowodowaç uduszenie, w kontakcie z ogniem pojemniki mogà wybuchnàç. Ochrona osobista - nale y zapewniç odpowiednià wentylacj pomieszczeƒ. TRANSPORT INFORMATION AND STORAGE Hazard identification - compressed gas, in high concentrations, may cause suffocation, exposure to fire may cause containers to explode. Personal protection - ensure adequate air ventilation. Klasa zagro enia Nr materia u 2.2 (wg ADR) 1046 (wg ADR) Hazard class 2.2 (acc. to ADR) Identification number 1046 ( acc. to ADR) HEL GAZOWY GHe GASEOUS HELIUM GHe

7 ODOLANÓW K R I O PGNiG SA w Warszawie Oddzia Zak ad Odazotowania Gazu KRIO w Odolanowie ul. Krotoszyƒska, Odolanów, POLAND tel. (+48 62) , fax (+48 62) handlowy@krio-odolanow.pl HEL CIEK Y LIQUID HELIUM Masa czàsteczkowa / Molecular weight 4,0038 Barwa / Colour Zapach / Odour Temperatura wrzenia / Boiling point Temperatura topnienia / Freezing point HEL CIEK Y LHe LIQUID HELIUM LHe bezbarwny / colourless bezzapachowy / odourless - 268,9 0 C - 271,3 0 C G stoêç cieczy helowej (przy ciên. atm. 0,101 MPa) 124,9 kg/m 3 Liquid helium density (at atm. pressure 0,101 MPa) WYST POWANIE Hel wyst pujàcy w przyrodzie to g ównie HEL-4; jedynie Êladowe iloêci HELU-3 pojawiajà si w po àczeniu z HELEM-4 lub jako wynik reakcji jàdrowych. Obecnie jedynym ekonomicznie op acalnym êród em helu sà z o a gazu ziemnego o przeci tnej zawartoêci ok. 0,1%. HelonoÊne z o a, w zdecydowanej wi kszoêci znajdujà si w USA - g ównie w Êrodkowych stanach i regionie Gór Skalistych. Ponadto op acalne zasoby helu wyst pujà w Algierii, Rosji i Polsce. PRODUKCJA Hel jest odzyskiwany z helonoênych z ó gazu ziemnego w typowym procesie niskotemperaturowego skraplania, w wyniku którego nast puje wydzielenie z cieczy sk adajàcej si g ównie z w glowodorów strumienia gazowego helu surowego. Hel surowy jest póêniej oczyszczany przy u yciu metody PSA (pressure swing adsorption), która polega na wykorzystaniu zasady ró nych szybkoêci adsorpcji dla ró nych mediów gazowych. Tradycyjna metoda to oczyszczanie w instalacjach kriogenicznych, gdzie hel jest spr any i sch adzany do momentu kondensacji wi kszoêci zanieczyszczeƒ, a nast pnie przepuszczany przez z o a w gla aktywowanego. RESOURCES Most helium occurs as helium-4. Some traces of helium-3 occur in nature with helium-4 as a result of nuclear reactions. At present, heliumbearing natural gases are the only source from which helium can be extracted economically. It contains about 0,1% helium. Most helium resources are in the central and Rocky Mountain regions of the United States. Apart from the United States, profitable gas fields that contain helium are located in Algeria, Russia and Poland. MANUFACTURING PROCESSES Helium is typically separated from heliumbearing natural gas by a low-temperature liquefaction process that removes the crude helium as a gas from the liquefied portion, which are mainly hydrocarbons. The crude helium is typically purified using pressure swing adsorption rates (PSA) of different gases. Traditionally as at KRIO, helium has been purified at cryogenic plants, which compressed and cooled down helium until most of the nitrogen content condensed to a liquid, which was then removed. The nearly pure helium gas stream was then passed through activated charcoal for final purification. LHe

8 HEL CIEK Y LHe LIQUID HELIUM LHe DANE PRZELICZENIOWE DLA HELU HELIUM OPERATING DATA WAGA / WEIGHT GAZ / GAS CIECZ / LIQUID funty kilogramy stopy szeêç. metry szeêç. galony litry pounds kilograms cubic feet cubic meter gallons litres Lb Kg SCF Nm 3 Gal L 1 funt/pound kilogram/kilogram stopa szeêç. gazu/scf gas Nm 3 gazu/nm 3 gas galon cieczy/gal liquid litr cieczy/litre liquid ZASTOSOWANIE APPLICATIONS MEDYCZNY REZONANS MRI (MAGNETIC RESONANCE IMA- GING) - u ywany do sch adzania cewek magnesu nadprzewodzàcego w tomografach MRI, które zapewniajà bardzo precyzyjnà diagnoz (tomograf MRI wykorzystuje pole magnetyczne do wytwarzania szczegó owego obrazu w przekroju poprzecznym ludzkiego cia a). W przysz oêci mo liwe jest wykorzystanie tomografów MRI do analizy krwi pacjenta dla oznaczenia, czy np. nie cierpi on na nowotwór. CH ODZENIE NADPRZEWODZÑCYCH MAGNESÓW - dla prowadzenia badaƒ zwiàzanych z nadprzewodnictwem - np. w Laboratorium Czàstek Fermiego, miejscu, gdzie mieêci si pierwszy na Êwiecie nadprzewodnikowy akcelerator czàstek TEVATRON/ TEVATRON 1. Dzia anie tego akceleratora wykorzystuje silne pole magnetyczne generowane przez magnesy nadprzewodnikowe, ch odzone ciek ym helem, który zapewnia bardzo niskà temperatur, wysoce stabilne pola magnetyczne. Technologia ta pozwala na zu ycie znacznie mniejszej iloêci energii, ni wymagajà tego elektromagnesy konwencjonalne. NADPRZEWODZÑCE MIKROWY ÑCZNIKI - z àcza Josephsona ch odzone ciek ym helem sà du o szybsze ni konwencjonalne pó przewodniki, a przy tym zu ywajà mniej energii. MAGNETIC RESONANCE IMAGING: liquid helium is used to cool the superconducting magnet coils in a MRI tomograph that provides accurate diagnoses (MRI uses a magnetic field to create a detailed picture of the human body). A medical application being developed uses MRI to determine, through blood analysis, if a patient has any form of cancer. LIQUID-HELIUM-COOLED SUPERCONDUCTING MAGNETS: for research connected with superconducting - for example at the Fermi National Accelerator Laboratory, where the world s first superconducting particle accelerator, TEVATRON/TEVATRON 1, is (this accelerator is based on liquid helium-cooled superconducting magnets, which can provide an ultra-low temperature, a highly steady magnetic field, using considerably less energy than required by conventional electromagnets). SUPERCONDUCTING MICRO-SWITCHES: liquid-helium-cooled Josephson s junctions, which are much faster than conventional semiconductors and use less energy. LIGHT PIPE PRODUCTION: for quick cooling of light pipe beams and to provide them with suitable characteristics.

9 PRODUKCJA ÂWIAT OWODÓW - dla szybkiego sch odzenia wiàzki Êwiat owodowej oraz nadania jej odpowiednich w asnoêci. MAGNETOHYDRODYNAMICZNY SYSTEM TRANSPORTU WODNEGO MHD - system wykorzystujàcy pola magnetyczne i elektrycznoêç do przepompowywania wody w rurociàgu. Badania nad nim prowadzone sà w Argonne National Laboratory / USA przy u yciu najwi kszego na Êwiecie magnesu nadprzewodzàcego, ch odzonego ciek ym helem; rozwój tej technologii mo e doprowadziç do opracowania dla celów militarnych i cywilnych nowej generacji jednostek p ywajàcych, poruszajàcych si szybciej, ciszej i efektywniej ni obecne. BADANIA NAD UNIESZKODLIWIANIEM REAKTORÓW PLUTO- NOWYCH I WYKORZYSTANIEM ICH ENERGII DLA PRODUK- CJI ENERGII ELEKTRYCZNEJ - wspólne amerykaƒsko-rosyjskie badania zmierzajà do wykorzystania cieczy helowej (ch odziwa) jako medium. Ciek y hel odbiera z rdzenia paliwa jàdrowego reaktora energi cieplnà i oddaje jà bezpoêrednio turbogeneratorowi do produkcji energii elektrycznej. NADPRZEWODZÑCY MAGNETYCZNY SYSTEM MAGAZYNO- WANIA ENERGII ELEKTRYCZNEJ SMES (SUPERCONDUC- TING MAGNETIC ENERGY STORAGE) - SMES pozwala na magazynowanie i akumulacj energii elektrycznej w d u szych okresach (godzinowych), kiedy wyst puje jej nadwy ka, oraz na jej sczerpanie w ciàgu kilku minut, kiedy jest niezb dna dla zaspokojenia szczytowych poborów. MAGNETOHYDRODYNAMIC (MHD) PROPULSION SYSTEM FOR WATER TRANSPORTATION: this system uses magnetic fields and electricity to pump water through a tube (research is conducted by the Argonne National Laboratory using the world s largest liquid-helium cooled superconducting magnets). The development of MHD technology could lead to a new generation of water transportation vessels for military and commercial use that would travel more quickly, quietly and efficiently than is presently done by ship. RESEARCH EFFORTS TO DESTROY THE PLUTONIUM STOCK- PILES AND USE THEIR ENERGY TO PRODUCE ELECTRICITY: joint research by the USA and Russia trying to use helium - coolant as a medium sent through the reactor core (liquid helium picks up heat energy from the reactor core and sends that energy directly to a turbo-generator to generate electricity). SUPERCONDUCTING MAGNETIC ENERGY STORAGE (SMES): SMES allows the accumulation and storage of electrical energy over the long term (hours) when excess capacity is available and discharges it in minutes as needed to supply during peak demand.

10 PARAMETRY DEWARÓW, W KTÓRYCH OFERUJE SI DOSTAWY HELU W KRIO DEWARS PARAMETERS, IN WHICH HELIUM IS SUPPLIED BY KRIO PojemnoÊç (l)/capacity (l) 100 l 250 l 500 l Waga zbiornika pustego (kg)/weight - empty (kg) Waga zbiornika pe nego (kg)/weight - full (kg) WysokoÊç (cm)/height (cm) G bokoêç (cm)/depth (cm) Max. Êrednica lewara przelewowego (cm)/maximum transfer line O. D. (cm) Min. Êrednica lewara przelewowego (cm)/minimum transfer line O. D. (cm) Wymiary podstawy (cm)/caster size (cm) 70x70 86x80 111x106 Dewary wyposa one sà w automatyczny uk ad budowy ciênienia, który umo liwia wymuszanie przep ywu helu przy przelewaniu. Zbiorniki helowe wykonane sà z materia ów niemagnetycznych, przeznaczonych do u ywania w Êrodowisku pól magnetycznych. Dewars are equipped with an automatic pressure building system that forces flow during transfer. Dewars are made of nonmagnetic materials that ensure safe working within magnetic field environments. SCHEMAT ZBIORNIKA DO PRZEWO ENIA CIEK EGO HELU DEWAR S DRAWING 1 Zawór nalewowy / Liquid withdrawal valve 2. Zespó z àczek / Quick couplings 3. Zawór bezpieczeƒstwa Relief valve 10 PSI 4. Zawór bezpieczeƒstwa Relief valve 5. Manometr / Gauge 6. Zawór odprowadzania par Ventilation valve 7. Zawór transportowy Vent connection 8. Dysk bezpieczeƒstwa Rupture disc 9. Zawór odcinajàcy Isolation valve 10. Zawór pró niowy Vacuum valve BEZPIECZE STWO TRANSPORTU I MAGAZYNOWANIA Zbiorniki muszà byç transportowane w pozycji pionowej, dobrze umocowane. Nale y zapewniç odpowiednià wentylacj. TRANSPORTATION AND STORAGE Dewars have to be transported in a vertical position, and well fastened. Good ventilation should be ensured. Klasa zagro enia 2.2 (wg ADR) Nr materia u 1963 (wg ADR) Hazard class 2.2 (acc. to ADR) Identification number 1963 (acc. to ADR) StycznoÊç z produktem mo e spowodowaç odmro enia cia a. W s abo wentylowanych pomieszczeniach du e st enie mo e doprowadziç do uduszenia. Osoby pracujàce w bezpoêrednim kontakcie z ciek ym helem powinny stosowaç odpowiednie Êrodki ochronne oczu, twarzy i skóry chroniàce przed rozpryskami cieczy. Contact with the product can cause frostbite. In high concentrations with bad ventilation, it can cause suffocation. People who work in direct contact should apply preventative measures to protect eyes, face and skin from liquid splashes. HEL CIEK Y LHe LIQUID HELIUM LHe