Nowe regulacje prawne Wspólnoty Europejskiej w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa żywności i pasz

Transkrypt

1 KRZYSZTOF KWIATEK* Nowe regulacje prawne Wspólnoty Europejskiej w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa żywności i pasz System zapewnienia bezpieczeństwa żywności we wszystkich krajach Wspólnoty Europejskiej opiera się obecnie na założeniu, że należy zapewnić kontrolę we wszystkich ogniwach łańcucha produkcji żywności, zgodnie z zasadą odpola do stołu konsumenta". W związku z tym przepisy prawa UE dotyczące bezpieczeństwa żywności określają zasady produkcji żywności przez rolników, w szczególności regulują kwestię środków chemicznych wykorzystywanych do uprawy roślin i żywienia zwierząt, przetwarzania żywności, stosowania w jej produkcji substancji barwiących i dodatkowych oraz sprzedaży żywności. Wspólnota Europejska dysponuje również przepisami regulującymi kwestię produktów żywnościowych przywożonych do państw członkowskich Wspólnoty od jej partnerów handlowych z innych części świata. W UE obowiązują również rygorystyczne przepisy odnoszące się do bezpieczeństwa innych towarów konsumpcyjnych. Zgodnie z ogólnymi wymogami prawa UE, wszystkie produkty w niej sprzedawane muszą być bezpieczne. Jeżeli przedsiębiorstwo stwierdzi, że wprowadziło na rynek produkt niebezpieczny, ma ono prawny obowiązek poinformowania o tym władze poszczególnych państw Wspólnoty, w których taki produkt się pojawił. Jeżeli stanowi on poważne zagrożenie, przedsiębiorstwo jest zobowiązane do wycofania takiego produktu z rynku. Daje się obecnie zauważyć, iż po wejściu Polski do Wspólnoty Europejskiej producenci pasz, rolnicy, przetwórcy surowców żywnościowych, hurtownie i sklepy coraz bardziej nabierają przekonania o konieczności wprowadzenia systemowych metod zapewnienia bezpieczeństwa w produkcji i obrocie żywności pochodzenia roślinnego i zwierzęcego. Wynika to z faktu wprowadzania zasad gospodarki rynkowej i pojawiania się nowych czynników zagrożeń rzutujących na bezpieczeństwo i jakość zdrowotną wszystkich rodzajów żywności. Można też stwierdzić, iż dawniej więcej uwagi poświęcało się higienie żywności pochodzenia zwierzęcego niż pochodzenia roślinnego. Nie mówiło się tak szeroko o kwestii zapewnienia bezpieczeństwa żywności, któremu obecnie podporządkowuje i przyporządkowuje się w zasadzie wszystkie aspekty produkcji tejże żywności. Wszystko to dzieje się w związku z pojawianiem się i dostrzeganiem coraz wyraźniej c/ynników zagrożeń w żywności, których coraz bardziej cywilizowany konsument stara się unikać. Należy podkreślić, że największe zagrożenia powstają głównie za sprawą człowieka, który w dobie gospodarki rynkowej Przegląd Zbożowo-Młynarski i konkurencji dąży do osiągania coraz większych zysków, nawet kosztem zdrowia konsumenta. Przykładem mogą być problemy związane z chorobą BSE, skażeniem dioksynami środków spożywczych w Belgii i Niemczech czy też notowane przypadki skażeń surowców i produktów żywnościowych np. antybiotykami, mikotoksynami, pestycydami czy też pałeczką Salmonella. Wystarczy zajrzeć do rejestru prowadzonego w ramach systemu RASFF, aby przekonać się o mnogości czynników zagrożeń i ich powiązaniu pomiędzy poszczególnymi ogniwami łańcucha produkcji żywności, włączając w to etap tzw. produkcji pierwotnej. W naszym kraju coraz częściej pojawiają się również sygnały o stwierdzaniu czynników zagrożeń na etapie produkcji pierwotnej. I tak np.: w roku 2004 w Polsce w mięsie drobiowym oraz jajach notowano przypadki występowania leków weterynaryjnych w następstwie stosowania w żywieniu nieodpowiednich pasz. Czasem też można usłyszeć doniesienia o zanieczyszczeniu produktów zbożowych mikotoksynami. W związku z rozwojem analityki dioksyn zaczynamy notować przypadki zanieczyszczenia surowców żywnościowych dioksynami w następstwie podawania pasz zawierających tę substancję. W tej sytuacji niezmiernie ważna staje się sprawa świadomości i umiejętności tworzenia systemowych mechanizmów zapewnienia odpowiedniej jakości surowców żywnościowych produkowanych w gospodarstwie. Właśnie w gospodarstwie, a więc na etapie produkcji pierwotnej, powinno się dokładnie analizować wszystkie sytuacje wskazujące na występowanie nieprawidłowości. Jeżeli na tym etapie nie ustali się przyczyn zaburzeń zdrowia, produkcyjności, występujących nadużyć w trakcie chowu zwierząt (np. stosowania niedozwolonych dodatków do paszy, leków weterynaryjnych etc.), trudno będzie mówić o ich późniejszym wykryciu. Podobnie przedstawia się problem w produkcji roślinnej, w której stosujemy coraz więcej nawozów, środków ochrony roślin i innych substancji chemicznych. W zasadzie obecnie, przy tak zaawansowanych technologiach, trudno mówić o możliwości pełnej kontroli i zapewnienia bezpieczeństwa żywności tylko w oparciu o fazę przetwórstwa surowców i obrotu. Rozpoczęte nowe stulecie rodzi nowe wyzwania, które po części związane są z wejściem Polski do Unii Europejskiej. Jednym z głównych wyzwań wynikających z zapisów wydanej w 2000 r. Białej Księgi Wspólnoty Europejskiej jest wdrożenie do praktyki koncepcji zapewnienia bezpieczeństwa żywności od pola do stołu konsumenta". Dążenie do wysokiego poziomu ochrony zdrowia ludzi i zwierząt stanowi jeden z podstawowych celów prawa żywnościowego, zgodnie z Rozporządzeniem (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dn. 28 stycznia 2002 r. ustanawiającym ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołującym Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiającym procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności. 21

2 Zgodnie z tym rozporządzeniem swobodny przepływ bezpiecznej i zdrowej żywności jest ważnym aspektem rynku wewnętrznego i przyczynia się znacząco do wzrostu zdrowia i ogólnego dobra obywateli oraz do poprawy ich interesów, socjalnych i gospodarczych. Swobodny przepływ żywności i pasz we Wspólnocie może zostać zrealizowany tylko wtedy, gdy wymagania w zakresie bezpieczeństwa żywności i pasz nie będą się różnić znacząco między państwami członkowskimi. W kontekście prawa żywnościowego należy wziąć również pod uwagę wymagania dla pasz, łącznie z ich produkcją i stosowaniem, tam, gdzie pasze są przeznaczone do żywienia zwierząt służących do produkcji żywności. W celu zapewnienia bezpieczeństwa żywności konieczne jest uwzględnienie wszystkich aspektów łańcucha produkcji żywności, począwszy od produkcji podstawowej i produkcji pasz aż do sprzedaży lub dostawy żywności do konsumenta, ponieważ każdy element może mieć potencjalny wpływ na bezpieczeństwo żywności. Środki przyjęte przez państwa członkowskie i Wspólnotę, dotyczące żywności i pasz, powinny być oparte o analizę zagrożeń, poza przypadkami, gdzie - ze względu na okoliczności lub naturę środka - nie jest to odpowiednie. W przypadku, gdy prawo żywnościowe ma na celu redukcję, wyeliminowanie lub uniknięcie ryzyka utraty zdrowia, trzy powiązane z sobą składniki analizy zagrożeń, tj. ocena zagrożeń, zarządzanie zagrożeniami i komunikacja zagrożeń - zapewniają systematyczną metodologię dla określenia efektywnych, współmiernych i skierowanych we właściwym kierunku środków lub innych działań mających na celu ochronę zdrowia. Obecna polityka legislacyjna UE oparta jest na zapisach tego rozporządzenia, jest rozwijana i uszczegółowiana. Uchwalone akty prawne na szczeblu EU są bezpośrednio (rozporządzenia, decyzje) lub pośrednio (dyrektywy, zalecenia) przenoszone na poziom krajowy. Obowiązująca obecnie w Polsce ustawa o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia z dn. 11 maja 2001 r. (Dz. U. Nr 63, póz. 634,2001 r. z późn. zm., tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r. Nr 31, póz. 265) wprowadza nowe rozwiązania w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i jakości zdrowotnej środków spożywczych, kładąc szczególny nacisk na system kontroli wewnętrznej w całym łańcuchu produkcji żywności, w tym w szczególności na etapie produkcji pierwotnej. Jednocześnie w ustawie została bardzo wyraźnie wyartykułowana zasada odpowiedzialności producenta za produkt, szczególnie w zakresie jego bezpieczeństwa. Można stwierdzić, iż ustawa w obecnej formie i treści stanowi bardzo nowoczesny akt prawny, spójny z polityką UE w zakresie bezpieczeństwa i higieny żywności. Celem przybliżenia zagadnień kontroli wewnętrznej, urzędowej i spraw związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa żywności zgodnie z koncepcją od pola do stołu konsumenta", warto wspomnieć o podstawowych definicjach zawartych w znowelizowanej ustawie o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia, a które wiążą się z kontrolą urzędową i wewnętrzną oraz zapewnieniem bezpieczeństwa żywności. W tym miejscu warto przytoczyć przynajmniej 4 definicje zawarte w znowelizowanej ustawie 0 warunkach zdrowotnych żywności i żywienia, tj.: bezpieczeństwo żywności - ogół warunków, które muszą być spełnione, i działań, które muszą być podejmowane na wszystkich etapach produkcji i obrotu żywnością oraz środkami żywienia zwierząt gospodarskich w celu zapewnienia zdrowia 1 życia człowieka; produkcja pierwotna - produkcja, chów lub uprawa produktów pierwotnych, włącznie ze zbieraniem plonów, łowiectwem, łowieniem ryb, udojem mleka oraz wszystkimi etapami produkcji zwierzęcej przed ubojem, a także zbiorem roślin rosnących w warunkach naturalnych; produkty pierwotne - produkty gleby, w tym rośliny rosnące w warunkach naturalnych, uprawy roślin, chowu zwierząt, łowiectwa, rybołówstwa morskiego i rybactwa śródlądowego; system wczesnego ostrzegania o niebezpiecznych produktach żywnościowych i środkach żywienia zwierząt, zwany dalej systemem RASFF" - postępowanie organów urzędowej kontroli żywności i innych podmiotów realizujących zadania z zakresu bezpieczeństwa żywności, dotyczące powiadamiania organów administracji rządowej oraz Komisji Europejskiej i Europejskiego Urzędu do Spraw Bezpieczeństwa Żywności o bezpośrednim lub pośrednim niebezpieczeństwie grożącym życiu lub zdrowiu ludzi ze strony żywności lub środków żywienia Z obowiązujących obecnie przepisów prawnych wynika, że należy zapewniać systemowe podejście do spraw związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa i jakości zdrowotnej żywności na wszystkich etapach jej produkcji. W skład takiego systemu wchodzą: Dobra Praktyka Rolnicza (DPR) specyficzna dla poziomu produkcji w gospodarstwie rolnym oraz Dobra Praktyka Produkcyjna (GMP), Dobra Praktyka Higieniczna (GHP) i system HACCP, mające odniesienie do innych etapów łańcucha produkcyjnego żywności. Ważnym elementem stanowionego prawa w zakresie bezpieczeństwa żywności pochodzenia zwierzęcego jest szczególnie jedna z ustaw z tzw. pakietu ustaw weterynaryjnych, a mianowicie ustawa z dn r. o wymaganiach weterynaryjnych dla produktów pochodzenia zwierzęcego (Dz. U. Nr 33, póz. 288 z późn. zm.). Należy też podkreślić, że zakres prowadzonego przez Inspekcję Weterynaryjną nadzoru będzie ulegał poszerzeniu, co związane jest z rozwojem produkcji zwierzęcej i występującymi coraz szerzej zagrożeniami z nią związanymi. Znalazło to już po części ujście w uchwalonej w 2001 r. ustawie 0 środkach żywienia Natomiast delegacją ustawową, dającą Inspekcji Weterynaryjnej nadzór nad jakością zdrowotną środków żywienia zwierząt, jest ustawa o Inspekcji Weterynaryjnej (Dz. U. z 2004, Nr 33, póz. 287, z późn. zm.) Główną jednak przyczyną konieczności zapewnienia odpowiedniej jakości środków żywienia zwierząt i coraz ściślejszej kontroli warunków ich produkcji i obrotu jest proces integracji z UE i pilna potrzeba harmonizacji przepisów w dziedzinie bezpieczeństwa produkowanej żywności. W istniejącej sytuacji w żywotnym interesie producenta leży więc teraz kwestia zapewnienia odpowiedniej jakości i bezpieczeństwa wytwarzanego środka spożywczego oraz środków żywienia Powyższy stan formalno-prawny rzutuje również na metodologię urzędowej kontroli w zakresie produkcji żywności na wszystkich etapach jej produkcji i obrotu. We wdrażanej obecnie legislacji UE urzędowa kontrola żywności na wszystkich etapach jej produkcji, włączając pasze, będzie prowadzona według ujednoliconych regulacji prawnych. Dotyczy to również zasad wdrożenia i przestrzegania higieny. Podstawą tego są opublikowane ostatnio w dzienniku urzędowym Wspólnoty Europejskiej akty prawne z zakresu higieny 1 urzędowej kontroli żywności, a mianowicie: 22 Przegląd Zbożowo-Młynarski

3 Rozporządzenie nr 852/2004 z dn. 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny środków spożywczych, Rozporządzenie nr 853/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r., ustanawiające szczególne przepisy dotyczące higieny w odniesieniu do żywności pochodzenia zwierzęcego, Rozporządzenie nr 854/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r,, ustanawiające szczególne przepisy dotyczące organizacji urzędowych kontroli w odniesieniu do produktów pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych do spożycia przez ludzi; Rozporządzenie nr 882/2004/EC z r. w sprawie kontroli urzędowej prowadzonej celem sprawdzenia zgodności z prawem żywnościowym, paszowym, zdrowiem i dobrostanem Wymienione rozporządzenia są ze sobą wzajemnie powiązane i dlatego istnieje konieczność jednoczesnego ich wdrożenia w życie. Każde z rozporządzeń wchodzi w życie 20 dni po opublikowaniu, natomiast stosować się je będzie 18 miesięcy po tej dacie. Oznacza to, że termin ich zastosowania określono na dzień l stycznia 2006 r. W związku z tym, że wydane akty prawne mają charakter rozporządzenia, oznacza to konieczność ich bezpośredniego stosowania we wszystkich państwach członkowskich. Oznacza to również, że w tym względzie nie zachodzi potrzeba wprowadzania jakichkolwiek innych działań legislacyjnych w prawie krajowym, poza zapewnieniem odpowiedniego tłumaczenia i interpretacji tekstu. Mamy więc taką sytuację, że za kilka miesięcy staniemy przed koniecznością wdrożenia i stosowania nowych przepisów, które zarówno urzędowy nadzór, jak i podmioty gospodarcze muszą poznać. Warto też zwrócić w tym momencie uwagę, że prawo wspólnotowe jest formułowane i redagowane w odmienny sposób niż polskie akty prawne. Odmienność ta wynika głównie z faktu umieszczania w stanowionych aktach prawnych tzw. preambuły. Należy wskazać, iż każdorazowo warto prowadzić analizę tego tekstu, gdyż często można znaleźć w nim informacje dotyczące obowiązujących priorytetów bądź sugestie, w jakim kierunku nastąpi ewolucja wspólnotowego prawa. Rozporządzenie nr 852/2004/EC skierowane jest do wszystkich przedsiębiorstw sektora spożywczego, niezależnie od tego, czy produkują one żywność zwierzęcego, czy też roślinnego pochodzenia. Z dniem wejścia w życie rozporządzenia 852/2004 zostanie uchylona Dyrektywa 93/43/EWG w sprawie higieny środków spożywczych, która dotyczyła tylko żywności pochodzenia roślinnego. Parlament Europejski i Rada Unii Europejskiej doszły do wniosku, że przyjęte i stosowane dotychczas zasady i procedury związane z zapewnieniem bezpieczeństwa żywności sprawdziły się w praktyce i obecnie mogą stanowić podstawę dla prowadzenia higienicznej produkcji żywności, w tym produktów pochodzenia zwierzęcego. Jednocześnie uznano, że niezbędne jest zintegrowane podejście w tym zakresie, poczynając od etapu produkcji pierwotnej, a kończąc na wprowadzaniu żywności do obrotu. Ustawodawstwo wspólnotowe określa minimalne wymagania higieniczno-sanitarne, które podlegają sprawdzeniu w trakcie urzędowej kontroli. Zgodnie z zawartymi przepisami, system zapewnienia bezpieczeństwa produkowanej żywności powinien być oparty na zasadach GMP, GHP i systemie HACCP. Należy też zaznaczyć, iż w świetle przepisów wdrożony przez podmiot system zapewnienia bezpieczeństwa nie powinien zastępować i ograniczać zakresu urzędowej kontroli. Przegląd Zbożowo -Młynarski Warto zaznaczyć, że Rozporządzenie 852/2004/EC nie ma zastosowania w przypadku: produkcji przebiegającej na tzw. etapie pierwotnym na własny domowy użytek, przygotowywania, przetwarzania lub składowania żywności na własny domowy użytek, bezpośrednich dostaw dokonywanych przez producenta małych ilości surowców dla konsumenta końcowego lub lokalnego zakładu detalicznego, bezpośrednio zaopatrującego konsumenta końcowego (produkcja na rzecz sprzedaży bezpośredniej), punktów odbioru oraz garbarni, które wchodzą w zakres definicji przedsiębiorstwa sektora spożywczego jedynie z powodu przetwarzania surowca do produkcji żelatyny lub kolagenu. Warto przypomnieć, co w unijnej nomenklaturze oznacza termin produkcja pierwotna". Jest to prowadzenie uprawy lub hodowli produktów podstawowych, w tym zbiór płodów rolnych, dój i hodowla zwierząt gospodarskich do czasu ich uboju. Produkcja pierwotna obejmuje także łowiectwo, rybołówstwo oraz zbieranie runa leśnego. Ogólne i szczegółowe wymagania dla prowadzenia produkcji pierwotnej, która nie jest przeznaczona na własny domowy użytek i jako taka jest objęta przepisami rozporządzenia 852/2004/EC, znajdują się w załączniku nr l do omawianego rozporządzenia. Nowe prawo wspólnotowe ustanawia podstawowe zasady, które są bardzo istotne w działalności przedsiębiorstw sektora spożywczego. W świetle przyjętych zapisów za podstawowe należy uznać następujące zasady: za bezpieczeństwo żywności odpowiedzialność ponosi producent; bezpieczeństwo żywności musi być zapewnione we wszystkich ogniwach łańcucha produkcji, począwszy od produkcji pierwotnej; w odniesieniu do żywności, która nie może być bezpiecznie przechowywana w temperaturze otoczenia, a w szczególności żywności zamrożonej, istotne jest utrzymanie łańcucha chłodniczego; pełne wdrożenie zasad bezpieczeństwa w całym łańcuchu produkcji żywności od pola do stołu konsumenta", włączając w to konieczność wdrożenia GMP, GHP i systemu HACCP, powinno zwiększyć odpowiedzialność przedsiębiorstw sektora spożywczego; opracowanie wytycznych GMP, GHP może być ważnym instrumentem mającym na celu pomoc przedsiębiorstwom sektora spożywczego na wszystkich szczeblach łańcucha produkcji żywności w zakresie zachowania zgodności z zasadami higieny żywności oraz wesprzeć opracowywanie i wdrażanie systemu HACCP; konieczne jest ustalenie kryteriów mikrobiologicznych i wymagań temperaturowych niezbędnych do kontroli mikroflory obecnej w żywności, z wykorzystaniem naukowej oceny ryzyka; niezbędne jest zapewnienie, że importowana żywność podlega przynajmniej takim samym normom bezpieczeństwa i higieny, jak żywność produkowana we Wspólnocie, lub normom równoważnym. Na przedsiębiorstwa sektora spożywczego rozporządzenie nakłada obowiązek opracowywania i wdrożenia systemu HACCP oraz zasad GMP, GHP jako tzw. warunków wstępnych. 23

4 Rozporządzenie 852/2004 posiada dwa załączniki. Pierwszy dotyczy przepisów higienicznych przy prowadzeniu produkcji pierwotnej oraz działań z nią związanych. Określa również zalecenia do wytycznych Dobrej Praktyki Higienicznej. Załącznik drugi - określa wymagania higieniczne dla wszystkich przedsiębiorstw sektora spożywczego. Wprowadzone przez Wspólnotę Europejską nowe prawo w zakresie higieny dla żywności idzie w kierunku przybliżenia przepisów do życiowych realiów. W poszerzonej Unii Europejskiej nie może być bowiem miejsca dla zróżnicowanego podejścia urzędowego nadzoru do nadzorowanych podmiotów. W nowym wspólnotowym prawie higienicznym szerokie zastosowanie znajduje zasada elastycznego podejścia do trudnych problemów. Należy stwierdzić, że po styczniu 2006 r. zapewnienie w każdej trudnej sytuacji odpowiedniej elastyczności będzie bezpośrednio uzależnione od zdobytego doświadczenia i posiadanej merytorycznej wiedzy, nie tylko ze strony nadzorowanych podmiotów, lecz przede wszystkim ze strony urzędowych organów kontroli. Okres na wdrożenie nowego prawa w życie nie jest długi i jest już najwyższa pora do przeprowadzenia szerokich konsultacji branży z przedstawicielami urzędowych służb inspekcyjnych. Rozmowy takie powinny zawczasu ustrzec nas przed niepotrzebnymi komplikacjami, zwłaszcza gdy prawo wspólnotowe w odniesieniu do poszczególnych wymagań pozostawia duży margines interpretacyjny. Kolejne Rozporządzenie 853/2004/EC z r., ustalające szczegółowe zasady higieny w odniesieniu do żywności pochodzenia zwierzęcego przetworzonej i nieprzetworzonej, określa wspólne wymagania higieniczne i pozwala na uproszczenie wymagań zawartych w dotychczas wydanych licznych dyrektywach. Przepisy stanowią uzupełnienie wymogów określonych w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady nr 852/2004/EC. Zawarte w niniejszym akcie prawnym wymagania strukturalne i higieniczne obowiązują we wszystkich rodzajach zakładów, także w małych przedsiębiorstwach. Ustalono, że prawo wspólnotowe nie będzie regulować produkcji podstawowej na własny domowy użytek, a także przyrządzania, obróbki lub składowania żywności w celu spożycia jej w domu. Również produkcję na rzecz tzw. sprzedaży bezpośredniej pozostawiono w gestii ustawodawców poszczególnych państw członkowskich. Ponadto zapisy rozporządzenia 853/2004 nie dotyczą myśliwych, którzy dostarczają małe ilości zwierzyny łownej lub mięsa zwierząt łownych bezpośrednio do konsumenta końcowego. Nowe prawo nie narusza stosowanych dotychczas w państwach członkowskich przepisów dotyczących zdrowia zwierząt i zdrowia publicznego, wymogów w zakresie dobrostanu zwierząt, wymogów dotyczących identyfikacji zwierząt i informacji o pochodzeniu produktów pochodzenia zwierzęcego. Rozporządzenie 854/2004/EC z r., ustalające szczegółowe zasady organizacji kontroli urzędowej żywności pochodzenia zwierzęcego, każe wziąć pod uwagę specyficzne uwarunkowania w produkcji żywności pochodzenia zwierzęcego. Ponadto zaleca się uwzględnić zakres obowiązywania Rozporządzenia 853/2004 z r. w zakresie specyficznych zasad higieny dla żywności pochodzenia zwierzęcego, przetworzonej i nieprzetworzonej. Ponadto podkreśla się, że należy mieć świadomość, iż urzędowa kontrola żywność pochodzenia zwierzęcego powinna obejmować wszystkie aspekty ważne w ochronie zdrowia publicznego, ochronie zdrowia zwierząt i dobrostanie 24 Zgodnie z tym rozporządzeniem postuluje się, aby prawo EC w zakresie bezpieczeństwa żywności było oparte na podstawach naukowych, przy spełnieniu następujących warunków: powinno uwzględniać opinie Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA), powinno zapewniać prowadzenie audytów procedur GMP u podmiotów działających na rynku spożywczym (wg Rozporządzenia 178/2002/EC), powinno zapewniać się sprawdzanie informacji płynących z łańcucha produkcji żywności, powinno zapewniać się prowadzenie audytów procedur związanych z systemem HACCP, które muszą dawać gwarancję, że produkty żywnościowe pochodzenia zwierzęcego odpowiadają wymaganiom prawa EC w zakresie mikrobiologicznym. Ponadto produkowana żywność musi odpowiadać wymaganiom prawa EC w zakresie pozostałości biologicznych, chemicznych i fizycznych oraz innych zanieczyszczeń i substancji zabronionych. Zgodnie z tym rozporządzeniem, prowadzące ubojnie przedsiębiorstwa sektora spożywczego zobowiązane są, w miarę potrzeb, występować o udzielenie informacji, gromadzić, sprawdzać i opracowywać informacje dotyczące łańcucha produkcji żywności, w odniesieniu do wszystkich zwierząt poza zwierzętami łownymi, wysyłanymi lub przeznaczonymi do wysyłki lub do ubojni. Rozporządzenie 882/2004/EC z r. w sprawie kontroli urzędowej prowadzonej celem sprawdzenia zgodności z prawem żywnościowym, paszowym, zdrowiem i dobrostanem zwierząt określa zasady wykonywania urzędowej kontroli żywności i pasz celem sprawdzenia zgodności z zasadami, które zmierzają do: - zapobiegania, eliminowania lub redukowania do akceptowalnego poziomu ryzyka dla ludzi i zwierząt zarówno bezpośrednio, jak i pośrednio poprzez środowisko; - zagwarantowania poprawności praktyk handlowych żywności i pasz, ochrony interesów konsumenta, włączając znakowanie pasz i żywności oraz inne formy informacji konsumenckiej. Zgodnie z cytowanym rozporządzeniem celami urzędowej kontroli powinno być identyfikowanie ryzyka związanego z: - zwierzętami, paszami lub żywnością; - prowadzonym biznesem paszowym i żywnościowym; - używaniem, stosowaniem pasz i żywności; - każdym procesem, materiałem, substancją, aktywnością lub operacją, która może wpływać na bezpieczeństwo żywności, pasz zdrowie zwierząt i dobrostan W zakresie aktualnych aktów prawnych dotyczących pasz należałoby wskazać na ostatnio wydane Rozporządzenie (WE) nr 183/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady z dn. 12 stycznia 2005 r., ustanawiające wymagania dotyczące higieny pasz. W preambule do tego rozporządzenia wskazano, iż powtarzające się sytuacje kryzysowe związane z paszami wykazały, iż błędy na którymkolwiek etapie łańcucha produkcji żywności mogą powodować poważne skutki ekonomiczne. Charakter produkcji środków żywienia zwierząt oraz złożony łańcuch ich obrotu sprawiają, że z reguły trudne jest ich wycofywanie z rynku. Stąd też należy dążyć do zapewnienia ich bezpieczeństwa i odpowiedniej jakości. Celem faktycznego zapewnienia bezpieczeństwa i odpowiedniej jakości środków żywienia zwierząt we wszystkich ogniwach ich Przegląd Zbożowo-Młynarski

5 produkcji i obrotu niezbędne jest stosowanie zintegrowanego i systemowego podejścia. Wydaje się, że postulat ten będzie wkrótce w coraz większym stopniu spełniany w związku z uchwaleniem omawianego rozporządzenia. Niniejsze rozporządzenie ustanawiające wymagania dotyczące higieny pasz określa: a) ogólne zasady higieny środków żywienia zwierząt; b) warunki i ustalenia zapewniające identyfikowalność środków żywienia zwierząt; c) warunki i ustalenia dotyczące rejestracji i zatwierdzania zakładów. Określono również, że niniejsze rozporządzenie będzie mieć zastosowanie do: a) działalności podmiotów działających na rynku pasz, na wszystkich etapach, począwszy od produkcji pierwotnej pasz aż do wprowadzenia paszy do obrotu włącznie; b) żywienia zwierząt przeznaczonych do produkcji żywności; c) importu środków żywienia zwierząt z krajów trzecich oraz jej eksportu do krajów trzecich. Rozporządzenie ustanawiające wymagania dotyczące higieny pasz określa także inne wspólne zasady i definicje dla potrzeb krajowego i wspólnotowego prawa żywnościowego, w tym także cel, jakim jest zapewnienie swobodnego obrotu środkami żywienia zwierząt w obrębie Wspólnoty. Dyrektywa Rady 95/69/WE określiła warunki i ustalenia mające zastosowanie wobec niektórych kategorii zakładów i pośredników prowadzących działalność w sektorze paszowym. Jak pokazuje doświadczenie, te warunki i ustalenia stanowią solidną podstawę dla zapewnienia bezpieczeństwa pasz. Dyrektywa ta określiła także warunki zatwierdzania zakładów produkujących niektóre substancje wymienione w dyrektywie Rady 82/471/EWG z dn. 30 czerwca 1982 r. dotyczącej niektórych produktów stosowanych w żywieniu Realizowana obecnie polityka w zakresie produkcji środków żywienia zwierząt wskazuje, że należy zapewnić, aby wszystkie przedsiębiorstwa branży paszowej, w tym także przedsiębiorstwa zajmujące się akwakulturą, działały zgodnie ze zharmonizowanymi wymogami w zakresie bezpieczeństwa celem zapewnienia wyższego poziomu ochrony zdrowia ludzi i zwierząt oraz ochrony środowiska. Głównym zadaniem nowych przepisów dotyczących higieny środków żywienia zwierząt zawartych w niniejszym rozporządzeniu jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony konsumentów w zakresie bezpieczeństwa żywności i pasz, ze szczególnym uwzględnieniem następujących zasad: a) główna odpowiedzialność za bezpieczeństwo i jakość środków żywienia zwierząt spoczywa na przedsiębiorstwie paszowym; b) istnieje potrzeba zapewnienia bezpieczeństwa pasz we wszystkich ogniwach łańcucha ich produkcji i obrotu, począwszy od pierwotnej produkcji pasz, a skończywszy na zastosowaniu w żywieniu zwierząt gospodarskich; c) powszechne stosowanie zasad systemu HACCP wraz z zasadami Dobrej Praktyki Produkcyjnej, Higienicznej i Żywieniowej powinno zwiększyć bezpieczeństwo podmiotów działających na rynku pasz; d) wytyczne Dobrej Praktyki stanowią cenny instrument pomagający podmiotom działającym na rynku pasz - na całej dłu- Przegląd Zbożowo-Młynarski gości łańcucha produkcji żywności w przestrzeganiu przepisów w dziedzinie higieny oraz stosowaniu się do zasad HACCP; e) istnieje potrzeba określenia kryteriów mikrobiologicznych na podstawie kryteriów naukowej oceny ryzyka; f) istnieje potrzeba zapewnienia, aby pasze importowane posiadały standard jakościowy co najmniej równoważny standardowi dla pasz produkowanych we Wspólnocie. W związku z przepisami Wspólnoty Europejskiej w zakresie bezpieczeństwa i jakości pasz w 2004 r. został opracowany w Polsce i wdrożony do praktyki Krajowy Plan Urzędowej Kontroli Środków Żywienia Zwierząt. Pełen tekst tego planu znajduje się na stronie internetowej Głównego Inspektoratu Weterynarii pod adresem: Z przedstawionego przeglądu prawa wyraźnie widać, że system zapewnienia bezpieczeństwa żywności opiera się na założeniu, że należy zapewnić kontrolę we wszystkich ogniwach łańcucha produkcji żywności, zgodnie z zasadą od pola do stołu konsumenta". W związku z tym przepisy prawa UE dotyczące bezpieczeństwa żywności określają zasady produkcji żywności przez rolników, w szczególności regulują kwestię środków chemicznych wykorzystywanych do uprawy roślin i żywienia zwierząt, przetwarzania żywności, stosowania w jej produkcji substancji barwiących i dodatkowych oraz sprzedaży żywności. Wspólnota Europejska dysponuje również przepisami regulującymi kwestie produktów żywnościowych przywożonych do państw członkowskich Wspólnoty od jej partnerów handlowych z innych części świata. Jeżeli przedsiębiorstwo stwierdzi, że wprowadziło na rynek produkt niebezpieczny, ma ono prawny obowiązek poinformowania o tym władz poszczególnych państw Wspólnoty, w których taki produkt się pojawił. Jeżeli stanowi on poważne zagrożenie, przedsiębiorstwo jest zobowiązane do wycofania takiego produktu z rynku. Literatura w Redakcji i u Autora. * Doc. dr hab. Krzysztof Kwiatek jest pracownikiem Zakładu Higieny Środków Żywienia Zwierząt - Państwowy Instytut Weterynaryjny, PIB w Puławach. Sprzedam piekarnię Działka znajduje się w mieście powiatowym ok. 100 km od Warszawy. Powierzchnia ok m 2 z zabudowaniami ok. 700 m 2 (w tym 4 wynajęte sklepy, pomieszczenia magazynowe, gospodarcze, 3 mieszkania w stanie surowym zamkniętym). Piekarnia jest w pełni funkcjonującym zakładem, pracującym w systemie zmianowym. Kontakt tel.: O