Indukowane pluripotencjalne komórki macierzyste nowe rozwiązanie w medycynie regeneracyjnej

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Indukowane pluripotencjalne komórki macierzyste nowe rozwiązanie w medycynie regeneracyjnej"

Transkrypt

1 diagnostyka laboratoryjna Journal of Laboratory Diagnostics 2011 Volume 47 Number Praca poglądowa Review Article Indukowane pluripotencjalne komórki macierzyste nowe rozwiązanie w medycynie regeneracyjnej Induced pluripotent stem cells new solution in regenerative medicine Marek Żurawski, Marcin Majka Zakład Transplantologii, Katedra Immunologii Klinicznej i Transplantologii, Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków Streszczenie W ostatnich latach nastąpił przełom w badaniach nad komórkami macierzystymi. Ze zróżnicowanych komórek somatycznych wytworzono komórki, które posiadają właściwości niezróżnicowanych, pluripotencjalnych komórek macierzystych. Otrzymywanie nowego typu komórek, nazwanych indukowanymi pluripotencjalnymi komórkami macierzystymi (ang: induced pluripotent stem cells - ips cells), stało się możliwe dzięki wykorzystaniu wiedzy pochodzącej z wcześniejszych badań nad pluripotencjalnością oraz technik inżynierii genetycznej. Wiedza ta umożliwiła dobór czynników koniecznych do otrzymania komórek ips (geny, małocząsteczkowe substancje organiczne) oraz warunków hodowli komórkowej sprzyjających temu procesowi (skład pożywek, warstwy odżywcze dla komórek). Dzięki możliwości generowania wprost z komórek pacjenta komórki ips mogą stać się nowym źródłem tkanek mających zastosowanie w medycynie regeneracyjnej. W niniejszej pracy przedstawiono rozwój technologii otrzymywania komórek ips oraz zagrożenia i nadzieje z nimi związane. Summary In recent years there has been a breakthrough in stem cell research. Pluripotent stem cells have been generated from terminally differentiated somatic cells. Preparation of a new type of cells, called induced pluripotent stem cells (ips cells), was made possible by using techniques of genetic engineering and knowledge gained from previous studies on pluripotency. This knowledge has allowed the selection of factors leading to generation of ips cells (genes, low-molecular weight organic substances) and cell culture conditions necessary to facilitate the process (composition of culture media, feeder layers). The ability to generate ips cells directly from patient s somatic cells may become new source of tissues applicable in regenerative medicine. The paper presents development of technology for producing ips cells as well as risks and hopes associated with them. Słowa kluczowe: komórki macierzyste, komórki ips, pluripotencjalność, reprogramowanie, medycyna regeneracyjna, terapia genowa Key words: stem cells, ips cells, pluripotency, reprogramming, regenerative medicine, gene therapy Medycyna regeneracyjna stawia sobie za zadanie otrzymanie żywych tkanek i organów w celu naprawy uszkodzonych lub ich wymiany na nowe. Do pełnienia tej funkcji nadają się komórki macierzyste obecne w organizmie człowieka. W chwili obecnej ich wykorzystanie umożliwia m.in. udane przeszczepy skóry oraz szpiku kostnego. Niestety, zarówno przyczyny techniczne, jak i biologiczne uniemożliwiają zastosowanie tych komórek w przypadkach wielu innych schorzeń. Istnieje jednak możliwość otrzymywania dużej ilości deficytowych tkanek dzięki właściwościom pluripotencjalnych komórek macierzystych, które są w stanie różnicować w dowolną z tkanek dorosłego organizmu [18]. Uzyskanie łatwo dostępnego źródła komórek pluripotencjalnych umożliwi otrzymanie i hodowlę in vitro tkanek, które do tej pory musiały być pobierane od innych dawców lub nie kwalifikowały się do przeszczepiania. Takim źródłem mogą stać się indukowane komórki pluripotencjalne, jedno z najnowszych osiągnięć inżynierii komórkowej. Zastosowanie komórek macierzystych w dzisiejszej medycynie Komórki macierzyste wykorzystywane są w medycynie od kilkudziesięciu lat. Izolowane z organizmu dawców nazywane są somatycznymi komórkami macierzystymi (ang: 187

2 Indukowane pluripotencjalne komórki macierzyste nowe rozwiązanie w medycynie regeneracyjnej somatic stem cells SSC). To dzięki nim można dokonywać m.in. przeszczepów szpiku kostnego i skóry. Dzieje się tak dlatego, że tkanki te są ewolucyjnie przystosowane do ciągłego odtwarzania, przez co w odpowiednich warunkach są w stanie zrekonstruować zarówno ubytki fizjologiczne, jak i wywołane chorobą czy urazami. Przeszczepy szpiku kostnego i zawartych w nim hematopoetycznych komórek macierzystych (ang: hematopoietic stem cells HSC) są najczęstszym zastosowaniem terapeutycznym komórek macierzystych. Przeszczepy przeprowadza się m.in. w leczeniu nowotworów krwi i niektórych ciężkich postaci anemii. Źródłem komórek hematopoetycznych jest szpik kostny, krew obwodowa (po uprzedniej mobilizacji komórek ze szpiku) i krew pępowinowa [18]. Transplantacje komórek hematopoetycznych wykonuje się także w Polsce. Pierwszy udany allogeniczny przeszczep szpiku wykonała grupa prof. Jędrzejczaka w 1984 r. w Warszawie. Był to przeszczep od dawcy spokrewnionego wykonany u pacjentki z rzadką niedokrwistością Diamonda-Blackfana i drugi taki przypadek na świecie [32]. W 1987 r. dokonano pierwszego w kraju typowania antygenów zgodności tkankowej (HLA) w Instytucie Immunologii i Terapii Doświadczalnej we Wrocławiu. W tym samym roku powstał powiązany z nim Oddział Immunoterapii i Przeszczepiania Szpiku pod kierownictwem prof. Langego. Była to pierwsza jednostka w polskiej służbie zdrowia, która mogła samodzielnie wykonywać wszystkie czynności związane z przeszczepianiem komórek krwiotwórczych [13]. Procedury dotyczące przeszczepów opracowane we Wrocławiu przyczyniły się do rozwoju polskiej hematologii. Wrocławski ośrodek były także pierwszym w Polsce, w którym wykonano przeszczep szpiku w leczeniu guza litego [32]. Kamieniem milowym polskiej transplantologii był rok 1997, kiedy to pierwszy przeszczep szpiku od dawcy niespokrewnionego przeprowadził prof. Jerzy Hołowiecki z Kliniki Hematologii i Transplantacji Szpiku w Katowicach. Dwa lata później wykonano w tym ośrodku pierwszy przeszczep, w którym dawcą była osoba pochodząca z Polski [7]. Rozwój polskiej hematologii daje możliwość wykonywania coraz bardziej skomplikowanych zabiegów, takich jak np. przeszczep allogeniczny komórek krwiotwórczych z redukowanym kondycjonowaniem stosowany u osób osłabionych chorobą lub w podeszłym wieku [8]. Co więcej, wdrażane są coraz dokładniejsze metody doboru dawcy i biorcy, co zwiększa odsetek udanych dopasowań [12]. Współczesna transplantologia to nie tylko komórki krwiotwórcze. Corocznie dokonuje się szeregu przeszczepów skóry do leczenia oparzeń i trudno gojących się ran. Oprócz klasycznych, polegających na przeszczepianiu fragmentów skóry, stosuje się terapię komórkową z zastosowaniem najnowszych technologii inżynierii tkankowych. Przykładem mogą być autologiczne komórki skóry hodowane in vitro i przenoszone na ranę na specjalnych podłożach umożliwiających ich wzrost i odtworzenie skóry [16]. Spektrum terapeutycznego zastosowania somatycznych komórek macierzystych może się poszerzyć wskutek lepszego zrozumienia mechanizmów kierujących ich wzrostem i różnicowaniem. W ostatnich latach przeprowadzono w Polsce próby kliniczne oceny przydatności komórek szpiku we wspomaganiu leczenia zawału mięśnia sercowego. Zaobserwowano poprawę mierzoną frakcją wyrzutową serca i porównując ją do wartości u osób nieleczonych [29]. Prowadzone są również próby kliniczne zastosowania terapeutycznego mezenchymalnych komórek macierzystych (ang: mesenchymal stem cells MSC). Są to komórki pochodzenia mezodermalnego, które występują m.in. w szpiku kostnym i tkance tłuszczowej. Są m.in. prekursorami dla osteocytów, chondrocytów i adipocytów. Mimo ograniczonej liczby możliwych do wykonania podziałów komórkowych można je namnażać in vitro w stopniu pozwalającym na uzyskanie odpowiedniej ilości materiału do dalszych zastosowań [1]. W 2008 r. na terenie Europy prowadzono leczenie 252 pacjentów z użyciem mezenchymalnych komórek macierzystych, głównie w schorzeniach autoimmunologicznych oraz układu mięśniowo-szkieletowego [15]. Somatyczne komórki macierzyste, pomimo swojego potencjału, nie znajdują się w organizmie w ilości dostatecznie dużej, aby stać się źródłem zapasowego materiału umożliwiającego regenerację w każdym przypadku choroby. Dotyczy to zwłaszcza schorzeń tkanek nie podlegających łatwej regeneracji, jak np. tkanka nerwowa. Ponadto, te z somatycznych komórek macierzystych, które dzielą się łatwiej, przeważnie nie mogą zregenerować tkanek innych, niż bezpośrednio się z nich wywodzące. Przyczyną jest częściowe zdefiniowanie ich losu (zróżnicowanie), które zaszło podczas rozwoju płodowego. Przykładowo komórki macierzyste krwi (ang: hematopoietic stem cells HSC) mogą się różnicować tylko w komórki krwi, gdyż informacja odpowiedzialna za przyjęcie postaci innych typów komórek została w nich zablokowana [18]. Komórki macierzyste krwi są zatem unipotencjalne, co oznacza, że mogą różnicować w jedną tkankę jaką jest krew 1. Pomimo postulowanych w niektórych publikacjach sygnałach o możliwości przeróżnicowania (transdyferencjacji) komórek, nadal nie wiadomo, czy rzeczywiście zachodzi ono in vivo, czy jest tylko efektem działania czynników indukujących ten proces w testach in vitro [1]. Taka sytuacja skłania do zwrócenia się w stronę mniej zróżnicowanych komórek macierzystych które oferują większą plastyczność oraz potencjał proliferacyjny. Komórki pluripotencjalne Unipotencjalne, hematopoetyczne komórki macierzyste powstają z multipotencjalnych, mezodermalnych komórek macierzystych, które są m.in. prekursorami tkanki mięśniowej, 1 Niektórzy autorzy uważają komórki hematopoetyczne za komórki multipotencjalne, jako że tworzą one kilka typów komórek [por. w 18]. Pojęcie multipotencjalności jest dość elastyczne i może prowadzić do nieporozumień. Na potrzeby tej pracy zarezerwowano termin komórki multipotencjalnej dla komórki mogącej wytworzyć wszystkie komórki należące jednego z trzech listków zarodkowych: ektodermy, endodermy lub mezodermy. Komórki takie posiadają zdecydowanie większy potencjał niż unipotencjalne komórki specyficzne narządowo takie jak komórki hematopoetyczne, czy mezenchymalne. 188

3 M. Żurawski i M. Majka łącznej i układu wydalniczego [18]. Do multipotencjalnych komórek macierzystych zalicza się jeszcze ektodermalne i endodermalne komórki macierzyste. Komórki ektodermalne odpowiadają m.in. za powstawanie naskórka, zębów i tkanki nerwowej. Komórki endodermalne tworzą m.in. komórki rozrodcze, wątrobę, jelita oraz płuca [18]. Wszystkie trzy typy komórek multipotencjalnych powstają natomiast z komórek pluripotencjalnych. Komórki pluripotencjalne są obecne na etapie blastocysty, formując jej węzeł zarodkowy, który jest odżywiany przez trofoblast [18]. Komórki pluripotencjalne posiadają zdolność do samoodtwarzania oraz ogromny potencjał proliferacyjny. Mogą ponadto różnicować się w dowolną komórkę organizmu [18]. Do niedawna jedynym dostępnym źródłem komórek pluripotencjalnych były embriony, stąd też nadano im nazwę embrionalnych komórek macierzystych (ang: embryonic stem cells ESC). Embrionalne komórki macierzyste po raz pierwszy zostały wyizolowane w 1981 r. z embrionów mysich [4], a w 1998 r. wyprowadzono pierwszą linię komórkową z embrionów ludzkich [30]. Opracowanie metody izolacji i hodowli embrionalnych komórek macierzystych dało nadzieję na ich wykorzystanie w medycynie regeneracyjnej, ponieważ mogą być z łatwością namnożone i różnicowane w komórki dowolnej tkanki in vitro [18]. Stają się tym samym źródłem nieosiągalnych wcześniej w dużej ilości komórek będących prekursorami tkanek nie podlegających regeneracji. Rozwiązanie takie ma jednak pewne wady; komórki pluripotencjalne, jako izolowane z ludzkich embrionów niewykorzystanych w procesie zapłodnienia metodą in vitro, budzą wiele zastrzeżeń etycznych [31]. Co więcej, przy zastosowaniach terapeutycznych komórki uzyskane w ten sposób należałoby sprawdzić pod względem zgodności tkankowej z biorcą, gdyż istnieje duże ryzyko odrzucenia przeszczepu. Stwarzałoby to konieczność wyprowadzenia wielu linii komórek pluripotencjalnych z różnych embrionów i zdeponowanie ich w bankach na wzór banków szpiku kostnego. Rozwiązaniem problemu zgodności dawcy i biorcy jest metoda transferu jądra komórki somatycznej (ang: somatic cell nuclear transfer SCNT) [5]. Klonowanie terapeutyczne, bo takim synonimem określa się SCNT, polega na wprowadzeniu jądra krańcowo zróżnicowanej komórki somatycznej pacjenta do enukleowanej (pozbawionej jądra) komórki jajowej. Środowisko cytoplazmatyczne oocytu w połączeniu z odpowiednimi warunkami hodowli odblokowuje informację genetyczną potrzebną do rozpoczęcia podziałów komórkowych jako nowa zygota [5]. W ten sposób otrzymujemy embrion, który po przejściu w stadium blastocysty in vitro staje się źródłem komórek pluripotencjalnych genetycznie identycznych z komórkami pacjenta. Jedyną różnicą jest mitochondrialne DNA pochodzące od dawcy komórki jajowej, lecz nie ma ono wpływu na ekspresję antygenów zgodności tkankowej [5]. Metoda klonowania terapeutycznego budzi jednak kontrowersje etyczne i prawne, w związku z międzynarodowym zakazem klonowania ludzi [31]. Kolejnym czynnikiem sprawiającym trudności jest niska wydajność procedury klonowania, która przy obecnym stanie nauki wymaga użycia znacznej ilości komórek jajowych do uzyskania jednego prawidłowego embrionu [31]. Powyższe trudności znacznie ograniczają zastosowanie tej metody jako źródła komórek pluripotencjalnych do celów medycznych. Pisząc o komórkach pluripotencjalnych nie sposób nie wspomnieć o odkryciu uczonych pod kierunkiem prof. Ratajczaka. W ostatnich latach zidentyfikowali oni w tkankach mysich oraz ludzkich rzadką populację bardzo małych (o średnicy 2-4 μm) komórek posiadających markery specyficzne dla komórek pluripotencjalnych. Bardzo małe embrionalnopodobne komórki macierzyste (very small embryonic-like stem cells VSEL) [11] obecne są m.in. w szpiku i podlegają mobilizacji do krwi obwodowej w czasie zawału serca. Mogłoby to tłumaczyć korzystny efekt komórek szpiku stosowanych w leczeniu pozawałowym [29, 34]. Przeprowadzono także różnicowanie komórek VSEL w komórki mięśnia sercowego u myszy [33] oraz w komórki hematopoetyczne u ludzi [21]. Autorzy prac sugerują, że komórki VSEL mogą stać się w przyszłości źródłem zapasowych tkanek i organów. Indukcja pluripotencji Badania nad klonowaniem ssaków i ich embrionalnymi komórkami macierzystymi pozwoliły na zidentyfikowanie genów, których ekspresja jest odpowiedzialna za właściwości pluripotencjalne komórek. Umożliwiło to Yamanace i Takahashiemu [28] przeprowadzenie eksperymentu, w którym genetyczna modyfikacja mysich embrionalnych fibroblastów (MEF) za pomocą genów pluripotencjalności umożliwiła wyhodowanie kolonii komórek morfologicznie identycznych z mysimi ESC. Wektorami przenoszącymi geny były wektory lentiwirusowe, które wykazują bardzo dużą wydajność transdukcji (infekcji) oraz gwarantują trwałą ekspresję wprowadzanych transgenów poprzez integrację z genomem komórki. Komórki otrzymane w ten sposób zostały nazwane indukowanymi pluripotencjalnymi komórkami macierzystymi (ang: induced Pluripotent Stem cells ips cells), a procedura ich otrzymania reprogramowaniem [28]. Testy uzyskanych komórek wykazały, że reprogramowanie przebiega najefektywniej przy równoczesnym udziale czterech spośród 24 testowanych genów: Klf4, Sox2, Oct3, c-myc [28]. Identyczna kompozycja genów pozwoliła grupie Yamanaki na uzyskanie komórek ips z ludzkich fibroblastów, co ostatecznie potwierdziło podatność ludzkich komórek na reprogramowanie [27]. Geny odpowiedzialne za reprogramowanie występują zarówno u człowieka, jak i u myszy i są czynnikami transkrypcyjnymi związanymi bezpośrednio z zachowaniem fenotypu komórek pluripotencjalnych. Są one również używane jako markery pluripotencjalności embrionalnych komórek macierzystych, a ich ekspresja zanika wraz z różnicowaniem się komórek [27]. Dlatego reaktywacja ich ekspresji prowadzi do powstania komórek posiadających właściwości pluripotencjalne. Stwierdzenie tych właściwości odbywa się poprzez badanie ekspresji wspomnianych genów na poziomie mrna i białka. Nowo otrzymane komórki ips są także badane pod kątem metylacji promotorów genów odpowiedzialnych za 189

4 Indukowane pluripotencjalne komórki macierzyste nowe rozwiązanie w medycynie regeneracyjnej pluripotencjalność. Wzory metylacji powinny być podobne do tych obserwowanych w komórkach embrionalnych, gdyż oznacza to ekspresję genów pluripotencjalności na poziomie odpowiadającym komórkom embrionalnym [14]. Należy przy tym zaznaczyć, że w dojrzałych, prawidłowych komórkach ips ekspresja transgenów powinna być wyciszona po tym, jak spełnią one swoją rolę przy reprogramowaniu. Istotna jest również stabilność genomu należy regularnie sprawdzać, czy nie występują aberracje chromosomowe, co jest rutynowo praktykowane także w przypadku prowadzenia hodowli embrionalnych komórek macierzystych [14]. Indukowane komórki pluripotencjalne również przechodzą funkcjonalne testy pluripotencjalności. Składa się na nie m.in. kontrolowane różnicowanie w komórki każdego z trzech listków zarodkowych in vitro oraz test tworzenia potworniaka (teratoma) in vivo u myszy szczepu NOD-SCID, które nie posiadają układu odpornościowego [14]. Rozwój technologii otrzymywania komórek ips Otrzymanie komórek ips w sposób przedstawiony powyżej pozwala przezwyciężyć trudności związane z wytwarzaniem embrionalnych komórek macierzystych, ale stwarza nowe problemy, zwłaszcza w aspekcie potencjalnego zastosowania terapeutycznego. Zastosowanie do reprogramowania wektorów integrujących się losowo w genom komórek gospodarza (lentiwirusy i retrowirusy) powoduje ryzyko tzw. mutagenezy insercyjnej. Polega ona na integracji wektora wirusowego w przypadkowym miejscu genomu reprogramowanych komórek. Istnieje wobec tego ryzyko wyłączenia innych genów przez wbudowanie się w ich sekwencję [20]. Proces mutagenezy insercyjnej może spowodować np. przerwanie represora jakiegoś onkogenu i stać się przyczyną nowotworu. Stanowi to poważne zagrożenie dla potencjalnych pacjentów. Kolejnym problemem jest fakt wprowadzania do reprogramowanych komórek dodatkowych kopii genów będących silnymi mitogenami (przede wszystkim c-myc, a także Klf4 i w mniejszym stopniu pozostałych genów). Pomimo iż użycie genu c-myc powoduje zwiększenie efektywności reprogramowania, zostało wykazane, że może on powodować niepożądane działania. Po wszczepieniu komórek ips generowanych z udziałem c-myc do węzła zarodkowego mysiej blastocysty uzyskano myszy-chimery, które w dorosłym życiu częściej rozwijały nowotwory, co mogło być spowodowane obecnością nadmiernej ilości kopii c-myc w komórkach [19]. Podobnych objawów nie zaobserwowano w przypadku Klf4, ale z racji tego, że należy on do onkogenów jego zastosowanie jest ryzykowne [9]. Zmniejszenie ryzyka uzyskano poprzez użycie wektorów lentiwirusowych, które można wyciąć z genomu reprogramowanych komórek. W ten sposób transgeny po spełnieniu swojej funkcji są usuwane z komórek i nie stwarzają zagrożenia związanego z nadekspresją onkogenów [23]. Istnieje też tendencja do redukcji ilości czynników transkrypcyjnych używanych do reprogramowania. Opracowano metodę reprogramowania bez genu c-myc, jako że niesie ryzyko związane z wystąpieniem nowotworów [19]. Wyeliminowano także gen Klf4, a związane z tym zmniejszenie wydajności reprogramowania skompensowano za pomocą inhibitorów deacetylaz histonów. Są to związki chemiczne powodujące rozluźnianie chromatyny, przez co dostęp czynników transkrypcyjnych do DNA jest ułatwiony [9]. Przeprowadzono reprogramowanie komórek przy pomocy plazmidowego DNA, aczkolwiek z niższą wydajnością niż w przypadku wektorów wirusowych [20]. Wytworzono również komórki ips wprowadzając do komórek somatycznych rekombinowane białka kodowane przez geny odpowiedzialne za reprogramowanie [10]. Zabiegi zwiększające bezpieczeństwo potencjalnej terapii odbywają się jednak kosztem wydajności reprogramowania. Zwiększenie wydajności można uzyskać wspomnianymi już deacetylazami histonów. Stosuje się także czynniki demetylujące DNA, które usuwają reszty metylowe z obszaru promotorów genów odpowiedzialnych za pluripotencję, zwiększając ich aktywność [17]. Pojawiły się wektory policistronowe, niosące wszystkie niezbędne geny w jednym wirusie lub plazmidzie, pod kontrolą jednego promotora i z jednym sygnałem poliadenylacji. Znalazła w nich zastosowanie krótka sekwencja zaczerpnięta z wirusa pryszczycy (ang: foot and mouth disease virus - FMDV), która oddziela poszczególne geny, a po translacji przyczynia się do podziału białka [2]. Takie podejście nie tylko zwiększa efektywność, ale - w przypadku integrujących wektorów wirusowych - zapobiega wystąpieniu nadmiernej ilości losowych miejsc integracji. Zjawisko to występuje w przypadku użycia kilku różnych populacji wirusów, tak jak to miało miejsce w pierwszych eksperymentach [2, 28]. Prace nad indukcją pluripotencjalności trwają obecnie w wielu laboratoriach. Jest zatem wysoce prawdopodobne, że w najbliższym czasie zostaną opracowane jeszcze bardziej efektywne i bezpieczne rozwiązania. Metody hodowli komórek pluripotencjalnych Istotą każdej hodowli komórkowej jest zapewnienie komórkom odpowiednich warunków do wzrostu. Składa się na to kompozycja pożywki, wiek linii liczony w liczbie pasaży oraz dbałość o utrzymanie odpowiedniej gęstości komórek w naczyniu hodowlanym. Komórki ips, podobnie jak inne komórki pluripotencjalne mają skłonność do spontanicznego różnicowania. Dlatego w ich hodowli stosuje się specjalne zabiegi mające na celu utrzymanie prawidłowego fenotypu. Oprócz niestandardowego składu pożywki hodowlanej, stosuje się tzw. warstwy odżywcze, które są przyrządzane z żywych komórek [3]. Komórki podścieliska ułatwiają także przyczepianie się kolonii komórek macierzystych do powierzchni naczynia hodowlanego poprzez wydzielanie białek macierzy zewnątrzkomórkowej. Najczęściej stosowanymi komórkami warstwy odżywczej są mysie embrionalne fibroblasty (MEF - te same komórki, które posłużyły do wytworzenia pierwszych komórek ips). Stosowane są one z powodzeniem dla hodowli ludzkich i zwierzęcych komórek pluripotencjalnych. Izolowane z embrionów mysich stanowią łatwy do uzyskania materiał warstwy odżywczej. Komórki te 190

5 M. Żurawski i M. Majka przed wysianiem w roli podścieliska inaktywuje się promieniowaniem gamma albo mitomycyną C, aby powstrzymać ich rozrost mogący zagrozić wolniej rosnącym koloniom komórek pluripotencjalnych. Inaktywacja nie powoduje jednak zaniku metabolizmu komórek, przez co mogą utrzymać się przy życiu i wytwarzać pożądane substancje [3]. Komórki MEF posiadają jednak swoje wady. Przede wszystkim jest to trudny do precyzyjnego zdefiniowania skład wydzielanych substancji odżywczych, który może być zależny np. od wieku komórek liczonego w pasażach. Takie niezdefiniowane warunki wpływają na powtarzalność warunków hodowli komórek, a co za tym idzie na warunki eksperymentów przeprowadzanych na tych komórkach. Ponadto, podścielisko oparte na mysich embrionalnych fibroblastach nie może być wykorzystywane do hodowli komórek ips/hesc przy potencjalnych zastosowaniach terapeutycznych. Mówiąc innymi słowy, żadne komórki macierzyste hodowane na podłożach z komórek pochodzących od innego gatunku, nie zostaną dopuszczone do zastosowania u ludzi [22]. W takiej sytuacji, substytutem komórek MEF mogą być trudniej dostępne ludzkie fibroblasty izolowane ze skóry, aczkolwiek wciąż posiadają one wadę polegającą na trudnym do precyzyjnego określenia składzie wydzielanych białek [3]. Alternatywą dla komórek podścieliska są podłoża przygotowywane na bazie białek macierzy zewnątrzkomórkowej, tzw. matriżel. Złożone głównie z lamininy, kolagenu typu IV, entaktyny i kompleksów białek z siarczanem heparanu, spełniają funkcję identyczną do macierzy zewnątrzkomórkowej wydzielanej przez komórki odżywcze. Media komórkowe w hodowlach bez warstwy odżywczej są uzupełniane czynnikami wzrostowymi, które zidentyfikowano jako wydzielane przez komórki podścieliska. Podstawową zaletą tej metody jest ściśle określony skład podłoża i pożywki hodowlanej dla komórek [26]. Rutynowo stosuję się matriżele oparte na białkach uzyskiwanych z komórek zwierzęcych, niemniej jednak istnieje możliwość użycia pożywki i matriżelu całkowicie wolnych od składników pochodzenia zwierzęcego. Otrzymano już ludzkie komórki ips prowadząc reprogramowanie na podłożu matriżelowym [26], a także w hodowli pozbawionej składników ksenogenicznych [22]. Potencjał zastosowania klinicznego komórek ips Indukowane komórki pluripotencjalne mogą znaleźć zastosowanie w medycynie regeneracyjnej jako źródło nowych komórek, tkanek lub nawet organów. Do tej pory z ludzkich komórek ips udało się za pomocą ukierunkowanego różnicowania uzyskać m.in. komórki wykazujące cechy komórek wątroby [24] oraz komórki produkujące insulinę [35]. W grudniu 2010 r. Wells i wsp. donieśli o wytworzeniu ludzkiej tkanki jelita zarówno z ESC jak i ips [25]. Jednym z zastosowań indukowanych komórek pluripotencjalnych może być także leczenie defektów genetycznych. Komórki somatyczne pobierane są od osób chorych, a następnie reprogramowane. Tak uzyskane komórki ips poddawane są modyfikacji genetycznej, w celu wprowadzenia prawidłowej wersji genu. Wyselekcjonowane komórki z prawidłową wersją genu są później różnicowane w komórki docelowe, co umożliwia ich wszczepienie do organizmu pacjenta bez ryzyka odrzucenia. Po przeszczepieniu komórki zaczynają produkować właściwy produkt genu i przyczyniają się do zmniejszenia objawów chorobowych. Stosując tę metodę, wyleczono anemię sierpowatą wprowadzając właściwą wersję genu hemoglobiny do komórek ips, które zostały otrzymane z komórek somatycznych cierpiących na tę chorobę myszy [6]. Podsumowanie Indukowane komórki pluripotencjalne są z pewnością wielką nadzieją na przyszłość medycyny regeneracyjnej i terapii genowej. Posiadają one zalety embrionalnych komórek macierzystych takie jak zdolność do wielokrotnych podziałów i możliwość różnicowania w komórki dowolnej tkanki. Potencjał proliferacyjny indukowanych komórek pluripotencjalnych sprawia, że pomimo konieczności zachowania ściśle określonych warunków hodowli można stosunkowo łatwo uzyskać znaczną ich ilość. Są dzięki temu doskonałym celem dla terapii genowych, jako że niewielka ilość poddanych terapii komórek może zostać wydajnie namnożona, a ich całkowita zgodność z komórkami pacjenta eliminuje ryzyko odrzucenia przeszczepu. Dostępność indukowanych komórek pluripotencjalnych ograniczona jest tylko przez koszty metody reprogramowania i nie budzą one zastrzeżeń etycznych. Zanim jednak powstaną pierwsze terapie oparte na tej metodzie, należy przezwyciężyć trudności związane ze sposobem otrzymywania komórek ips. Mowa tu nie tylko o uzyskaniu wydajnej i bezpiecznej metody reprogramowania. Istotne jest także wprowadzenie rutynowych badań określających bezpieczeństwo każdej nowo otrzymanej tkanki. Czas pokaże, czy indukowane komórki pluripotencjalne staną się łatwo dostępnym i bezpiecznym źródłem deficytowych komórek, tkanek i organów. Piśmiennictwo 1. Bajek A, Olkowska J, Drewa T. Mezenchymalne komórki macierzyste narzędziem terapeutycznym w regeneracji tkanek i narządów. Postepy Hig Med Dosw (Online) 2011; 65: Carey BW, Markoulaki S, Hanna J i wsp. Reprogramming of murine and human somatic cells using a single polycistronic vector. Proc Natl Acad Sci U S A 2009; 106 (1): Eiselleova L, Peterkova I, Neradil J i wsp. Comparative study of mouse and human feeder cells for human embryonic stem cells. Int J Dev Biol 2008; 52 (4): Evans MJ, Kaufman MH. Establishment in culture of pluripotential cells from mouse embryos. Nature 1981; 292 (5819): French AJ, Wood SH, Trounson AO. Human therapeutic cloning (NTSC): applying research from mammalian reproductive cloning. Stem Cell Rev 2006; 2 (4): Hanna J, Wernig M, Markoulaki S i wsp. Treatment of sickle cell anemia mouse model with ips cells generated from autologous skin. Science 2007; 318 (5858): Holowiecki J. Bone marrow and haematopoietic stem cell transplantation in Poland. Przegl Lek 2000; 57 Suppl 1: Holowiecki J, Holowiecka-Goral A. Przeszczep allogeniczny komórek krwiotwórczych ze zredukowanym kondycjonowaniem. Acta Haematol Pol 2008; 39 (4):

6 Indukowane pluripotencjalne komórki macierzyste nowe rozwiązanie w medycynie regeneracyjnej 9. Huangfu D, Osafune K, Maehr R i wsp. Induction of pluripotent stem cells from primary human fibroblasts with only Oct4 and Sox2. Nat Biotechnol 2008; 26 (11): Kim D, Kim CH, Moon JI i wsp. Generation of human induced pluripotent stem cells by direct delivery of reprogramming proteins. Cell Stem Cell 2009; 4 (6): Kucia M, Reca R, Campbell FR i wsp. A population of very small embryonic-like (VSEL) CXCR4(+)SSEA-1(+)Oct-4+ stem cells identified in adult bone marrow. Leukemia 2006; 20 (5): Lange A, Dera-Joachimiak D, Madej S i wsp. Activity of the National Polish Bone Marrow Donor Registry--analysis of the matching process successfully completed with hematopoietic stem cell transplantation. Transplant Proc 2010; 42 (8): Lange A, Marcinek I, Pacuszko T. Hematopoetic progenitor cells transplantation in Poland: structure and clinical practice. Ann Transplant 1996; 1 (1): Maherali N, Hochedlinger K. Guidelines and techniques for the generation of induced pluripotent stem cells. Cell Stem Cell 2008; 3 (6): Martin I, Baldomero H, Tyndall A i wsp. A survey on cellular and engineered tissue therapies in europe in Tissue Eng Part A 2008; 16 (8): Metcalfe AD, Ferguson MW. Tissue engineering of replacement skin: the crossroads of biomaterials, wound healing, embryonic development, stem cells and regeneration. J R Soc Interface 2007; 4 (14): Mikkelsen TS, Hanna J, Zhang X i wsp. Dissecting direct reprogramming through integrative genomic analysis. Nature 2008; 454 (7200): Regenerative Medicine 2006 (praca zbiorowa), National Institutes of Health, 2006, 1-8, (dostęp: ) 19. Okita K, Ichisaka T, Yamanaka S. Generation of germlinecompetent induced pluripotent stem cells. Nature 2007; 448 (7151): Okita K, Nakagawa M, Hyenjong H i wsp. Generation of mouse induced pluripotent stem cells without viral vectors. Science 2008; 322 (5903): Ratajczak J, Zuba-Surma E, Klich I i wsp. Hematopoietic differentiation of umbilical cord blood-derived very small embryonic/ epiblast-like stem cells. Leukemia Rodriguez-Piza I, Richaud-Patin Y, Vassena R i wsp. Reprogramming of human fibroblasts to induced pluripotent stem cells under xeno-free conditions. Stem Cells 2010; 28 (1): Soldner F, Hockemeyer D, Beard C i wsp. Parkinson s disease patient-derived induced pluripotent stem cells free of viral reprogramming factors. Cell 2009; 136 (5): Song Z, Cai J, Liu Y i wsp. Efficient generation of hepatocytelike cells from human induced pluripotent stem cells. Cell Res 2009; 19 (11): Spence JR, Mayhew CN, Rankin SA i wsp. Directed differentiation of human pluripotent stem cells into intestinal tissue in vitro. Nature Sun N, Panetta NJ, Gupta DM i wsp. Feeder-free derivation of induced pluripotent stem cells from adult human adipose stem cells. Proc Natl Acad Sci U S A 2009; 106 (37): Takahashi K, Tanabe K, Ohnuki M i wsp. Induction of pluripotent stem cells from adult human fibroblasts by defined factors. Cell 2007; 131 (5): Takahashi K, Yamanaka S. Induction of pluripotent stem cells from mouse embryonic and adult fibroblast cultures by defined factors. Cell 2006; 126 (4): Tendera M, Wojakowski W, Ruzyllo W i wsp. Intracoronary infusion of bone marrow-derived selected CD34+CXCR4+ cells and non-selected mononuclear cells in patients with acute STEMI and reduced left ventricular ejection fraction: results of randomized, multicentre Myocardial Regeneration by Intracoronary Infusion of Selected Population of Stem Cells in Acute Myocardial Infarction (REGENT) Trial. Eur Heart J 2009; 30 (11): Thomson JA, Itskovitz-Eldor J, Shapiro SS i wsp. Embryonic stem cell lines derived from human blastocysts. Science 1998; 282 (5391): Weissman IL. Medicine: politic stem cells. Nature 2006; 439 (7073): Wiktor-Jedrzejczak W. History of bone marrow transplantation in Poland. Ann Transplant 1996; 1 (1): Wojakowski W, Tendera M, Kucia M i wsp. Cardiomyocyte differentiation of bone marrow-derived Oct-4+CXCR4+SSEA-1+ very small embryonic-like stem cells. Int J Oncol 2010; 37 (2): Wojakowski W, Tendera M, Kucia M i wsp. Mobilization of bone marrow-derived Oct-4+ SSEA-4+ very small embryonic-like stem cells in patients with acute myocardial infarction. J Am Coll Cardiol 2009; 53 (1): Zhang D, Jiang W, Liu M i wsp. Highly efficient differentiation of human ES cells and ips cells into mature pancreatic insulinproducing cells. Cell Res 2009; 19 (4): Adres do korespondencji: Zakład Transplantologii P-A Instytut Pediatrii UJ CM Kraków, ul. Wielicka marek_zurawski@o2.pl Zaakceptowano do publikacji:

Indukowane pluripotencjalne komórki macierzyste

Indukowane pluripotencjalne komórki macierzyste Indukowane pluripotencjalne komórki macierzyste Nagroda Nogla w dziedzinie medycyny i fizjologii z roku 2012 dla Brytyjczyka John B.Gurdon oraz Japooczyka Shinya Yamanaka Wykonały: Katarzyna Białek Katarzyna

Bardziej szczegółowo

BANK komórek macierzystych... szansa na całe życie.

BANK komórek macierzystych... szansa na całe życie. BANK komórek macierzystych... szansa na całe życie www.bank.diag.pl Bank komórek macierzystych DiaGnostyka doświadczenie i nowoczesne technologie Założony w 2002 r. Bank Krwi Pępowinowej Macierzyństwo,

Bardziej szczegółowo

PRZESZCZEPIANIE KOMÓREK HEMATOPOETYCZNYCH

PRZESZCZEPIANIE KOMÓREK HEMATOPOETYCZNYCH KATEDRA I KLINIKA PEDIATRII, HEMATOLOGII I ONKOLOGII COLLEGIUM MEDICUM UMK BYDGOSZCZ PRZESZCZEPIANIE KOMÓREK HEMATOPOETYCZNYCH SEMINARIUM VI ROK DR HAB. MED. JAN STYCZYŃSKI, PROF. UMK Transplantacja szpiku

Bardziej szczegółowo

1600-Le5MREG-J Kod ERASMUS 12.00

1600-Le5MREG-J Kod ERASMUS 12.00 Załącznik do zarządzenia nr 166 Rektora UMK z dnia 21 grudnia 2015 r. Formularz opisu (formularz sylabusa) na studiach wyższych, doktoranckich, podyplomowych i kursach dokształcających A. Ogólny opis Nazwa

Bardziej szczegółowo

Regulacja wzrostu i różnicowania komórek poprzez oddziaływanie komórek z macierzą zewnątrzkomórkową

Regulacja wzrostu i różnicowania komórek poprzez oddziaływanie komórek z macierzą zewnątrzkomórkową PLAN WYKŁADÓW Regulacja wzrostu i różnicowania komórek poprzez oddziaływanie komórek z macierzą zewnątrzkomórkową Kontrola rozwoju tkanki in vitro Biomateriały i nośniki w medycynie odtwórczej - oddziaływanie

Bardziej szczegółowo

Good Clinical Practice

Good Clinical Practice Good Clinical Practice Stowarzyszenie na Rzecz Dobrej Praktyki Badań Klinicznych w Polsce (Association for Good Clinical Practice in Poland) http://www.gcppl.org.pl/ Lecznicze produkty zaawansowanej terapii

Bardziej szczegółowo

AUTOREFERAT ROZPRAWY DOKTORSKIEJ. The role of Sdf-1 in the migration and differentiation of stem cells during skeletal muscle regeneration

AUTOREFERAT ROZPRAWY DOKTORSKIEJ. The role of Sdf-1 in the migration and differentiation of stem cells during skeletal muscle regeneration mgr Kamil Kowalski Zakład Cytologii Wydział Biologii UW AUTOREFERAT ROZPRAWY DOKTORSKIEJ The role of Sdf-1 in the migration and differentiation of stem cells during skeletal muscle regeneration Wpływ chemokiny

Bardziej szczegółowo

Medycyna regeneracyjna w świetle relacji między nauką a religiami* 47

Medycyna regeneracyjna w świetle relacji między nauką a religiami* 47 Rocznik Teologii Katolickiej, tom XI/1, rok 2012 Uniwersytet Jagielloński Medycyna regeneracyjna w świetle relacji między nauką a religiami* 47 Regenerative medicine in the light of the relations between

Bardziej szczegółowo

15. Klonowanie organizmów

15. Klonowanie organizmów 15 15. Klonowanie organizmów Słowo clone w języku angielskim w XIX wieku oznaczało roślinę wyhodowaną z ukorzenionej gałązki. Termin klon używany obecnie oznacza zbiór komórek lub organizm identyczny pod

Bardziej szczegółowo

Komórki macierzyste i ich potencjalne wykorzystanie w klinice

Komórki macierzyste i ich potencjalne wykorzystanie w klinice Rocznik Teologii Katolickiej, tom XI/1, rok 2012 Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie Komórki macierzyste i ich potencjalne wykorzystanie w klinice Stem cells and their potential use in a clinic

Bardziej szczegółowo

Komórki macierzyste Część I wprowadzenie

Komórki macierzyste Część I wprowadzenie 3 Komórki macierzyste Część I wprowadzenie Karolina Archacka Streszczenie: Komórki macierzyste mają wyjątkowe właściwości wśród wszystkich komórek organizmu: są zdolne zarówno do samoodnawiania własnej

Bardziej szczegółowo

Oswajamy biotechnologię (XI) komórki macierzyste

Oswajamy biotechnologię (XI) komórki macierzyste Oswajamy biotechnologię (XI) komórki macierzyste Oswajamy komórki macierzyste Czy wyobrażacie sobie, że w razie potrzeby moglibyście poprosić w szpitalu o nową wątrobę, nową nerkę, nową nogę? Komórki macierzyste

Bardziej szczegółowo

Dr hab. n. med. Ewa Zuba-Surma, Prof. nadzw. UJ Kraków, 27 kwietnia 2016r. Zakład Biologii Komórki Wydział Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii Uniwersytet Jagielloński ul. Gronostajowa 7 30-387 Kraków

Bardziej szczegółowo

Różnicowanie = Tworzenie wyspecjalizowanych komórek

Różnicowanie = Tworzenie wyspecjalizowanych komórek Różnicowanie = Tworzenie wyspecjalizowanych komórek Czym są komórki macierzyste? Na zdjęciu widzimy Grudkę metalu i dużo różnych rodzajów śrub. Zastanów się Grudki metalu mogą zostać zmienione w wiele

Bardziej szczegółowo

Biologia komórki i biotechnologia w terapii schorzeń narządu ruchu

Biologia komórki i biotechnologia w terapii schorzeń narządu ruchu Biologia komórki i biotechnologia w terapii schorzeń Ilość godzin: 40h seminaria Ilość grup: 2 Forma zaliczenia: zaliczenie z oceną Kierunek: Fizjoterapia ścieżka neurologiczna Rok: II - Lic Tryb: stacjonarne

Bardziej szczegółowo

Krew pępowinowa to krew znajdująca się w łożysku. Przeszczepianie krwi pępowinowej

Krew pępowinowa to krew znajdująca się w łożysku. Przeszczepianie krwi pępowinowej Przeszczepianie krwi pępowinowej Autor: prof. dr hab. n. med. Jan Styczyński Katedra i Klinika Pediatrii, Hematologii i Onkologii, Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja

Bardziej szczegółowo

Streszczenie Przedstawiona praca doktorska dotyczy mobilizacji komórek macierzystych do uszkodzonej tkanki mięśniowej. Opisane w niej badania

Streszczenie Przedstawiona praca doktorska dotyczy mobilizacji komórek macierzystych do uszkodzonej tkanki mięśniowej. Opisane w niej badania Streszczenie Przedstawiona praca doktorska dotyczy mobilizacji komórek macierzystych do uszkodzonej tkanki mięśniowej. Opisane w niej badania koncentrowały się na opracowaniu metod prowadzących do zwiększenia

Bardziej szczegółowo

[2ZPK/KII] Inżynieria genetyczna w kosmetologii

[2ZPK/KII] Inżynieria genetyczna w kosmetologii [2ZPK/KII] Inżynieria genetyczna w kosmetologii 1. Ogólne informacje o module Nazwa modułu Kod modułu Nazwa jednostki prowadzącej modułu Nazwa kierunku studiów Forma studiów Profil kształcenia Semestr

Bardziej szczegółowo

KOŁO NAUKOWE IMMUNOLOGII. Mikrochimeryzm badania w hodowlach leukocytów in vitro

KOŁO NAUKOWE IMMUNOLOGII. Mikrochimeryzm badania w hodowlach leukocytów in vitro KOŁO NAUKOWE IMMUNOLOGII Mikrochimeryzm badania w hodowlach leukocytów in vitro Koło Naukowe Immunolgii kolo_immunologii@biol.uw.edu.pl kolo_immunologii.kn@uw.edu.pl CEL I PRZEDMIOT PROJEKTU Celem doświadczenia

Bardziej szczegółowo

NAGRODANOBLA W 2012 ROKU ZA ODKRYCIA DOWODZĄCE, ŻE DOJRZAŁE KOMÓRKI MOGĄ BYĆ PRZEPROGRAMOWANE W MACIERZYSTE KOMÓRKI PLURIPOTENTNE

NAGRODANOBLA W 2012 ROKU ZA ODKRYCIA DOWODZĄCE, ŻE DOJRZAŁE KOMÓRKI MOGĄ BYĆ PRZEPROGRAMOWANE W MACIERZYSTE KOMÓRKI PLURIPOTENTNE NAGRODANOBLA W 2012 ROKU ZA ODKRYCIA DOWODZĄCE, ŻE DOJRZAŁE KOMÓRKI MOGĄ BYĆ PRZEPROGRAMOWANE W MACIERZYSTE KOMÓRKI PLURIPOTENTNE THE NOBLE PRIZE 2012 FOR THE DISCOVERY THAT MATURE CELLS CAN BE REPROGRAMMED

Bardziej szczegółowo

Klonowanie i transgeneza. dr n.med. Katarzyna Wicher

Klonowanie i transgeneza. dr n.med. Katarzyna Wicher Klonowanie i transgeneza dr n.med. Katarzyna Wicher Klonowanie proces tworzenia idealnej kopii z oryginału oznacza powstawanie lub otrzymywanie genetycznie identycznych: cząsteczek DNA komórek organizmów

Bardziej szczegółowo

TERAPIA GENOWA. dr Marta Żebrowska

TERAPIA GENOWA. dr Marta Żebrowska TERAPIA GENOWA dr Marta Żebrowska Pracownia Diagnostyki Molekularnej i Farmakogenomiki, Zakładu Biochemii Farmaceutycznej, Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Źródło zdjęcia: httpblog.ebdna.plindex.phpjednoznajwiekszychzagrozenludzkosciwciazniepokonane

Bardziej szczegółowo

Uprawnienia związane z posiadaniem tytułu Zasłużony Dawca Przeszczepu

Uprawnienia związane z posiadaniem tytułu Zasłużony Dawca Przeszczepu Biuro Prasy i Promocji Rzecznik Prasowy tel.: 22 831 30 71 faks: 22 826 27 91 e-mail: biuro-bp@mz.gov.pl INFORMACJA PRASOWA Zasłużony Dawca Przeszczepu Warszawa, 31 marca 2010 r. Tytuł Zasłużony Dawca

Bardziej szczegółowo

Inżynieria genetyczna- 6 ECTS. Inżynieria genetyczna. Podstawowe pojęcia Część II Klonowanie ekspresyjne Od genu do białka

Inżynieria genetyczna- 6 ECTS. Inżynieria genetyczna. Podstawowe pojęcia Część II Klonowanie ekspresyjne Od genu do białka Inżynieria genetyczna- 6 ECTS Część I Badanie ekspresji genów Podstawy klonowania i różnicowania transformantów Kolokwium (14pkt) Część II Klonowanie ekspresyjne Od genu do białka Kolokwium (26pkt) EGZAMIN

Bardziej szczegółowo

Spotkania w samo południe u Biotechnologów. Wydział Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii Uniwersytetu Jagiellońskiego

Spotkania w samo południe u Biotechnologów. Wydział Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii Uniwersytetu Jagiellońskiego Spotkania w samo południe u Biotechnologów Wydział Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii Uniwersytetu Jagiellońskiego Postęp w metodach hodowli tkanek dla transplantologii - komórki macierzyste odkrycie

Bardziej szczegółowo

Formularz opisu przedmiotu (formularz sylabusa) na studiach wyższych, doktoranckich, podyplomowych i kursach dokształcających

Formularz opisu przedmiotu (formularz sylabusa) na studiach wyższych, doktoranckich, podyplomowych i kursach dokształcających Załącznik do zarządzenia nr 110 Rektora UMK z dnia 17 lipca 2013 r. Formularz opisu przedmiotu (formularz sylabusa) na studiach wyższych, doktoranckich, podyplomowych i kursach dokształcających A. Ogólny

Bardziej szczegółowo

MAM HAKA NA CHŁONIAKA

MAM HAKA NA CHŁONIAKA MAM HAKA NA CHŁONIAKA CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA Chłoniaki są to choroby nowotworowe, w których następuje nieprawidłowy wzrost komórek układu limfatycznego (chłonnego). Podobnie jak inne nowotwory, chłoniaki

Bardziej szczegółowo

MASZ DAR UZDRAWIANIA DRUGIE ŻYCIE

MASZ DAR UZDRAWIANIA DRUGIE ŻYCIE MASZ DAR UZDRAWIANIA DRUGIE ŻYCIE Organizm człowieka jest zbudowany z narządów i tkanek. Czasem mogą być uszkodzone od urodzenia (np. w skutek wad genetycznych), częściej w ciągu życia może dojść do poważnego

Bardziej szczegółowo

ZOSTAŃ DAWCĄ SZPIKU KOSTNEGO! Wygraj dla kogoś ŻYCIE!

ZOSTAŃ DAWCĄ SZPIKU KOSTNEGO! Wygraj dla kogoś ŻYCIE! ZOSTAŃ DAWCĄ SZPIKU KOSTNEGO! Wygraj dla kogoś ŻYCIE! Ty też możesz podarować komuś szansę na nowe życie! Dzieląc się cząstką siebie możemy dokonać wielkich czynów możemy pomóc wygrać komuś życie! Co godzinę

Bardziej szczegółowo

Nowoczesne systemy ekspresji genów

Nowoczesne systemy ekspresji genów Nowoczesne systemy ekspresji genów Ekspresja genów w organizmach żywych GEN - pojęcia podstawowe promotor sekwencja kodująca RNA terminator gen Gen - odcinek DNA zawierający zakodowaną informację wystarczającą

Bardziej szczegółowo

BIOETYKA Wykład 10 Problemy etyczne związane z klonowaniem organizmów. Krzysztof Turlejski. Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego

BIOETYKA Wykład 10 Problemy etyczne związane z klonowaniem organizmów. Krzysztof Turlejski. Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego BIOETYKA Wykład 10 Problemy etyczne związane z klonowaniem organizmów. Krzysztof Turlejski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Klonowanie Klonowanie celowe tworzenie osobników o takim samym kodzie

Bardziej szczegółowo

Samoodnawianie = kopiowanie

Samoodnawianie = kopiowanie Różnicowanie = Tworzenie wyspecjalizowanych komórek Czym są komórki macierzyste? Na zdjęciu widzimy Grudkę metalu i dużo różnych rodzajów śrub, jakie możemy z niej stworzyć. Zastanów się Czym są wyspecjalizowane

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 30 marca 2010 r.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 30 marca 2010 r. Dziennik Ustaw Nr 64 5552 Poz. 403 403 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 30 marca 2010 r. w sprawie szkoleń osób, których czynności bezpośrednio wpływają na jakość komórek, tkanek lub narządów,

Bardziej szczegółowo

Dane mikromacierzowe. Mateusz Markowicz Marta Stańska

Dane mikromacierzowe. Mateusz Markowicz Marta Stańska Dane mikromacierzowe Mateusz Markowicz Marta Stańska Mikromacierz Mikromacierz DNA (ang. DNA microarray) to szklana lub plastikowa płytka (o maksymalnych wymiarach 2,5 cm x 7,5 cm) z naniesionymi w regularnych

Bardziej szczegółowo

RECENZJA rozprawy doktorskiej mgr Pawła Walczaka pt.

RECENZJA rozprawy doktorskiej mgr Pawła Walczaka pt. Dr hab. n. med. Ewa Zuba-Surma, Prof. nadzw. UJ Kraków, 5 października 2018r. Zakład Biologii Komórki Wydział Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii Uniwersytet Jagielloński ul. Gronostajowa 7 30-387 Kraków

Bardziej szczegółowo

Ocena immunologiczna i genetyczna białaczkowych komórek macierzystych

Ocena immunologiczna i genetyczna białaczkowych komórek macierzystych Karolina Klara Radomska Ocena immunologiczna i genetyczna białaczkowych komórek macierzystych Streszczenie Wstęp Ostre białaczki szpikowe (Acute Myeloid Leukemia, AML) to grupa nowotworów mieloidalnych,

Bardziej szczegółowo

PRZESZCZEPIANIE KOMÓREK KRWIOTWÓRCZYCH

PRZESZCZEPIANIE KOMÓREK KRWIOTWÓRCZYCH PRZESZCZEPIANIE KOMÓREK KRWIOTWÓRCZYCH SEMINARIUM VI ROK DR HAB. MED. JAN STYCZYŃSKI Transplantacja szpiku kostnego = zabieg polegający na wprowadzeniu zdrowego szpiku w miejsce przekształconego nowotworowo

Bardziej szczegółowo

Informacja prasowa. Ruszył drugi cykl spotkań edukacyjnych dla chorych na szpiczaka mnogiego

Informacja prasowa. Ruszył drugi cykl spotkań edukacyjnych dla chorych na szpiczaka mnogiego Informacja prasowa Ruszył drugi cykl spotkań edukacyjnych dla chorych na szpiczaka mnogiego Warszawa, 28 października Chorzy na szpiczaka mnogiego w Polsce oraz ich bliscy mają możliwość uczestniczenia

Bardziej szczegółowo

Czy immunoterapia nowotworów ma racjonalne podłoże? Maciej Siedlar

Czy immunoterapia nowotworów ma racjonalne podłoże? Maciej Siedlar Czy immunoterapia nowotworów ma racjonalne podłoże? Maciej Siedlar Zakład Immunologii Klinicznej Katedra Immunologii Klinicznej i Transplantologii Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, oraz Uniwersytecki

Bardziej szczegółowo

ZASTOSOWANIE MD-TISSUE W TERAPII ANTI-AGING

ZASTOSOWANIE MD-TISSUE W TERAPII ANTI-AGING Starzenie się skóry jest rezultatem wpływu wielu czynników biologicznych, biochemicznych i genetycznych na indywidualne jednostki. Jednocześnie wpływ czynników zewnętrznych chemicznych i fizycznych determinują

Bardziej szczegółowo

Rozkład materiału z biologii dla klasy III AD. 7 godz / tyg rok szkolny 2016/17

Rozkład materiału z biologii dla klasy III AD. 7 godz / tyg rok szkolny 2016/17 Rozkład materiału z biologii dla klasy III AD zakres rozszerzony LO 7 godz / tyg rok szkolny 2016/17 Biologia na czasie 2 zakres rozszerzony nr dopuszczenia 564/2/2012 Biologia na czasie 3 zakres rozszerzony

Bardziej szczegółowo

Zalecany Algorytm Poszukiwania i Doboru Niespokrewnionych Dawców Komórek Krwiotwórczych w okresie od 1 października 2018 r. do 30 września 2019 roku.

Zalecany Algorytm Poszukiwania i Doboru Niespokrewnionych Dawców Komórek Krwiotwórczych w okresie od 1 października 2018 r. do 30 września 2019 roku. Nr sprawy: DPR-1/2018 Załącznik nr 4 Zalecany Algorytm Poszukiwania i Doboru Niespokrewnionych Dawców Komórek Krwiotwórczych w okresie od 1 października 2018 r. do 30 września 2019 roku. Algorytm dotyczy

Bardziej szczegółowo

Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid

Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid http://www.maggiedeblock.be/2005/11/18/resolutie-inzake-de-klinischebiologie/ Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid Obecna Minister Zdrowia Maggy de Block wraz z Yolande Avontroodt, i Hilde Dierickx

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA1)2)

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA1)2) Dz.U.07.138.973 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1)2) z dnia 16 lipca 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków pobierania, przechowywania i przeszczepiania komórek, tkanek i narządów Na podstawie art. 36

Bardziej szczegółowo

The Maternal Nucleolus Is Essential for Early Embryonic Development in Mammals

The Maternal Nucleolus Is Essential for Early Embryonic Development in Mammals The Maternal Nucleolus Is Essential for Early Embryonic Development in Mammals autorstwa Sugako Ogushi Science vol 319, luty 2008 Prezentacja Kamil Kowalski Jąderko pochodzenia matczynego jest konieczne

Bardziej szczegółowo

Możliwości współczesnej inżynierii genetycznej w obszarze biotechnologii

Możliwości współczesnej inżynierii genetycznej w obszarze biotechnologii Możliwości współczesnej inżynierii genetycznej w obszarze biotechnologii 1. Technologia rekombinowanego DNA jest podstawą uzyskiwania genetycznie zmodyfikowanych organizmów 2. Medycyna i ochrona zdrowia

Bardziej szczegółowo

WIEDZA. wskazuje lokalizacje przebiegu procesów komórkowych

WIEDZA. wskazuje lokalizacje przebiegu procesów komórkowych Załącznik nr 7 do zarządzenia nr 12 Rektora UJ z 15 lutego 2012 r. Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych Nazwa studiów: Medycyna Molekularna w Praktyce Klinicznej Typ studiów:

Bardziej szczegółowo

LEKI CHEMICZNE A LEKI BIOLOGICZNE

LEKI CHEMICZNE A LEKI BIOLOGICZNE LEKI CHEMICZNE A LEKI BIOLOGICZNE PRODUKT LECZNICZY - DEFINICJA Art. 2 pkt.32 Ustawy - Prawo farmaceutyczne Substancja lub mieszanina substancji, przedstawiana jako posiadająca właściwości: zapobiegania

Bardziej szczegółowo

S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma c j e ogólne

S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma c j e ogólne Załącznik Nr 3 do Uchwały Senatu PUM 14/2012 S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma c j e ogólne Kod modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Nazwa modułu INŻYNIERIA

Bardziej szczegółowo

Epigenetyczna regulacja ekspresji genów w trakcie rozwoju zwierząt i roślin

Epigenetyczna regulacja ekspresji genów w trakcie rozwoju zwierząt i roślin Epigenetyczna regulacja ekspresji genów w trakcie rozwoju zwierząt i roślin Rozwój jest z natury epigenetyczny te same geny w różnych tkankach i komórkach utrzymywane są w stanie aktywnym lub wyciszonym

Bardziej szczegółowo

DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 12 października 2016 r. Poz. 1674 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 29 września 2016 r. w sprawie szczegółowych warunków pobierania, przechowywania

Bardziej szczegółowo

Lekcja o komórkach macierzystych

Lekcja o komórkach macierzystych Lekcja o komórkach macierzystych Scenariusz zajęć Ilona Żeber-Dzikowska, Aleksandra Szydłowska Temat: Oskarżeni komórki macierzyste Odbiorcy: uczniowie liceum lub technikum, realizujący rozszerzony zakres

Bardziej szczegółowo

Właściwości komórek macierzystych, regulacje prawne oraz zastosowanie w medycynie Stem cell properties, current legal status and medical application

Właściwości komórek macierzystych, regulacje prawne oraz zastosowanie w medycynie Stem cell properties, current legal status and medical application Postepy Hig Med Dosw (online), 2017; 71: 1216-1230 e-issn 1732-2693 www.phmd.pl Review Received: 2016.02.25 Accepted: 2016.11.18 Published: 2017.12.31 Właściwości komórek macierzystych, regulacje prawne

Bardziej szczegółowo

ZAKŁAD CYTOLOGII Instytut Zoologii. Maria Anna Ciemerych-Litwinienko Budynek C, II piętro 216C www.biol.uw.edu.pl/cytologia

ZAKŁAD CYTOLOGII Instytut Zoologii. Maria Anna Ciemerych-Litwinienko Budynek C, II piętro 216C www.biol.uw.edu.pl/cytologia ZAKŁAD CYTOLOGII Instytut Zoologii Maria Anna Ciemerych-Litwinienko Budynek C, II piętro 216C www.biol.uw.edu.pl/cytologia komórki macierzyste komórki macierzyste tkanki i narządy ektoderma endoderma pierwotne

Bardziej szczegółowo

dkms.pl Fundacja DKMS, wrzesień 2016

dkms.pl Fundacja DKMS, wrzesień 2016 dkms.pl, wrzesień 2016 O fundacji DKMS została założona w 2008 roku i prowadzi działalność społecznie użyteczną w sferze zadań publicznych z zakresu ochrony zdrowia, na rzecz Pacjentów chorych na białaczkę

Bardziej szczegółowo

Spis treści VII. Przedmowa... Wykaz skrótów...

Spis treści VII. Przedmowa... Wykaz skrótów... Przedmowa Wykaz skrótów V XIII Rozdział 1 Pojęcie i podstawy prawne szczególnych świadczeń zdrowotnych 1 11 Uwagi wstępne 2 12 Pojęcie świadczenia zdrowotnego w rozumieniu art 2 ust 1 pkt 10 DziałLeczU

Bardziej szczegółowo

USTAWOWE REJESTRY TRANSPLANTACYJNE

USTAWOWE REJESTRY TRANSPLANTACYJNE USTAWOWE REJESTRY TRANSPLANTACYJNE Piotr Kaliciński Przewodniczący Krajowej Rady Transplantacyjnej Rejestry podstawa prawna Art. 15. 1. W celu należytego monitorowania i oceny stanu zdrowia żywych dawców,

Bardziej szczegółowo

perspektywa zastosowania ksenotransplantów na szerszą skalę

perspektywa zastosowania ksenotransplantów na szerszą skalę KSENOTRANSPLANTACJE KSENOTRANSPLANTACJE (gr. ksenos obcy; łac. transplanto przesadzam) przeszczepy międzygatunkowe, czyli transplantacje organów, tkanek lub komórek z organizmu jednego gatunku do organizmu

Bardziej szczegółowo

NAJWAŻNIEJSZE INFORMACJE O DAWSTWIE SZPIKU

NAJWAŻNIEJSZE INFORMACJE O DAWSTWIE SZPIKU NAJWAŻNIEJSZE INFORMACJE O DAWSTWIE SZPIKU Fundacja DKMS, wrzesień 2016 dkms.pl O FUNDACJI DKMS Fundacja DKMS została założona w 2008 roku i prowadzi działalność społecznie użyteczną w sferze zadań publicznych

Bardziej szczegółowo

Liczba godzin dydaktycznych w roku akademickim 2016/2017 semestr IX (zimowy):

Liczba godzin dydaktycznych w roku akademickim 2016/2017 semestr IX (zimowy): CHOROBY WEWNĘTRZNE WNM, rok akademicki 2016/2017; 5 rok studiów, kierunek lekarski Liczba godzin dydaktycznych w roku akademickim 2016/2017 semestr IX (zimowy): wykłady seminaria ćwiczenia 64 12 20 1 /

Bardziej szczegółowo

Immunologia komórkowa

Immunologia komórkowa Immunologia komórkowa ocena immunofenotypu komórek Mariusz Kaczmarek Immunofenotyp Definicja I Charakterystyczny zbiór antygenów stanowiących elementy różnych struktur komórki, związany z jej różnicowaniem,

Bardziej szczegółowo

Najważniejsze Informacje o dawstwie szpiku

Najważniejsze Informacje o dawstwie szpiku Najważniejsze Informacje o dawstwie szpiku, styczeń 2019 r. dkms.pl O Fundacji DKMS została założona w 2008 roku i prowadzi działalność społecznie użyteczną w sferze zadań publicznych z zakresu ochrony

Bardziej szczegółowo

FIZJOLOGIA REGENERACJI

FIZJOLOGIA REGENERACJI FIZJOLOGIA REGENERACJI 01 Innowacyjne metody wykorzystania komórek macierzystych w medycynie arsawa, 09.01.2010 Dlaczego będziemy mówić o fizjologii regeneracji? Przyszłość medycyny leczenie szeregu schorzeń,

Bardziej szczegółowo

Wybrane zastosowania metod inżynierii genetycznej

Wybrane zastosowania metod inżynierii genetycznej Wybrane zastosowania metod inżynierii genetycznej Inżynieria genetyczna to inaczej ingerencja w materiał genetyczny organizmów, w celu zmiany ich właściwości dziedzicznych. Polega ona na wprowadzaniu do

Bardziej szczegółowo

Stem Cells Spin S.A. Debiut na rynku NewConnect 24 sierpnia 2011

Stem Cells Spin S.A. Debiut na rynku NewConnect 24 sierpnia 2011 Stem Cells Spin S.A. Debiut na rynku NewConnect 24 sierpnia 2011 Spółka biotechnologiczna zawiązana w lutym 2009r. Cel Spółki - komercjalizacja wynalazków wyprowadzanie, sposób hodowli i zastosowanie komórek

Bardziej szczegółowo

Najwyższa Izba Kontroli Delegatura w Gdańsku

Najwyższa Izba Kontroli Delegatura w Gdańsku Najwyższa Izba Kontroli Delegatura w Gdańsku Gdańsk, dnia 10 listopada 2010 r. LGD-4101-018-02/2010 P/10/095 Pani Ewa Książek-Bator Dyrektor Naczelny Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego w Gdańsku WYSTĄPIENIE

Bardziej szczegółowo

NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura we Wrocławiu

NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura we Wrocławiu NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura we Wrocławiu Wrocław, dnia 19 listopada 2010 r. LWR- 4101-10-02/2010 P/10/095 Pan Andrzej Zdeb Dyrektor Samodzielnego Publicznego Szpitala Klinicznego Nr 1 we Wrocławiu

Bardziej szczegółowo

PRZESZCZEPY NARZĄDÓW

PRZESZCZEPY NARZĄDÓW PRZESZCZEPY NARZĄDÓW TRANSPLANTACJE - zabiegi medyczne polegające na przeniesieniu organu lub tkanki z jednego osobnika na drugiego albo w ramach jednego organizmu na inne miejsce, wykonywane w celach

Bardziej szczegółowo

Modyfikacje epigenetyczne w czasie wzrostu oocytów związane z rozszerzeniem rozwoju partenogenetycznego u myszy. Małgorzata Karney

Modyfikacje epigenetyczne w czasie wzrostu oocytów związane z rozszerzeniem rozwoju partenogenetycznego u myszy. Małgorzata Karney Modyfikacje epigenetyczne w czasie wzrostu oocytów związane z rozszerzeniem rozwoju partenogenetycznego u myszy. Małgorzata Karney Epigenetyka Epigenetyka zwykle definiowana jest jako nauka o dziedzicznych

Bardziej szczegółowo

GIMNAZJUM SPRAWDZIANY SUKCES W NAUCE

GIMNAZJUM SPRAWDZIANY SUKCES W NAUCE GIMNAZJUM SPRAWDZIANY BIOLOGIA klasa III SUKCES W NAUCE II GENETYKA CZŁOWIEKA Zadanie 1. Cechy organizmu są warunkowane przez allele dominujące i recesywne. Uzupełnij tabelę, wykorzystując poniższe określenia,

Bardziej szczegółowo

Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum Wydział Lekarski. Maciej Sułkowski. Praca doktorska

Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum Wydział Lekarski. Maciej Sułkowski. Praca doktorska Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum Wydział Lekarski Maciej Sułkowski Zastosowanie ludzkich indukowanych pluripotencjalnych komórek macierzystych w terapii chorób neurodegeneracyjnych na przykładzie

Bardziej szczegółowo

Promotor: prof. dr hab. Katarzyna Bogunia-Kubik Promotor pomocniczy: dr inż. Agnieszka Chrobak

Promotor: prof. dr hab. Katarzyna Bogunia-Kubik Promotor pomocniczy: dr inż. Agnieszka Chrobak INSTYTUT IMMUNOLOGII I TERAPII DOŚWIADCZALNEJ IM. LUDWIKA HIRSZFELDA WE WROCŁAWIU POLSKA AKADEMIA NAUK mgr Milena Iwaszko Rola polimorfizmu receptorów z rodziny CD94/NKG2 oraz cząsteczki HLA-E w patogenezie

Bardziej szczegółowo

Indukowane pluripotencjalne komórki macierzyste geneza, problemy oraz perspektywy wykorzystania w terapii chorób serca

Indukowane pluripotencjalne komórki macierzyste geneza, problemy oraz perspektywy wykorzystania w terapii chorób serca Artykuł poglądowy/review article Indukowane pluripotencjalne komórki macierzyste geneza, problemy oraz perspektywy wykorzystania w terapii chorób serca Kardiologia Polska 2010; 68, supl. V: 412 417 Copyright

Bardziej szczegółowo

Lista banków tkanek i komórek, które uzyskały pozwolenie Ministra Zdrowia na prowadzenie działalności stan na dzień r.

Lista banków tkanek i komórek, które uzyskały pozwolenie Ministra Zdrowia na prowadzenie działalności stan na dzień r. Lista banków tkanek i komórek, które uzyskały pozwolenie Ministra Zdrowia na prowadzenie działalności stan na dzień 30.03.2017 r. BYDGOSZCZ Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa Bydgoszczy

Bardziej szczegółowo

WYNALAZKI BIOTECHNOLOGICZNE W POLSCE. Ewa Waszkowska ekspert UPRP

WYNALAZKI BIOTECHNOLOGICZNE W POLSCE. Ewa Waszkowska ekspert UPRP WYNALAZKI BIOTECHNOLOGICZNE W POLSCE Ewa Waszkowska ekspert UPRP Źródła informacji w biotechnologii projekt SLING Warszawa, 9-10.12.2010 PLAN WYSTĄPIENIA Umocowania prawne Wynalazki biotechnologiczne Statystyka

Bardziej szczegółowo

DYLEMATY ETYCZNE POZYSKIWANIA KOMÓREK MACIERZYSTYCH. Paweł Bortkiewicz

DYLEMATY ETYCZNE POZYSKIWANIA KOMÓREK MACIERZYSTYCH. Paweł Bortkiewicz DYLEMATY ETYCZNE POZYSKIWANIA KOMÓREK MACIERZYSTYCH Paweł Bortkiewicz Kalifornijscy uczeni z firmy Stemagen w La Jolla (USA) ogłosili, że udało im się stworzyć ludzkie klony. Zniszczyli je jeszcze w zarodku.

Bardziej szczegółowo

Lista banków tkanek i komórek, które uzyskały pozwolenie Ministra Zdrowia na prowadzenie działalności stan na dzień r.

Lista banków tkanek i komórek, które uzyskały pozwolenie Ministra Zdrowia na prowadzenie działalności stan na dzień r. Lista banków tkanek i komórek, które uzyskały pozwolenie Ministra Zdrowia na prowadzenie działalności stan na dzień 14.11.2017 r. BRZOZÓW Szpital Specjalistyczny w Brzozowie Podkarpacki Ośrodek Onkologiczny

Bardziej szczegółowo

NON-HODGKIN S LYMPHOMA

NON-HODGKIN S LYMPHOMA NON-HODGKIN S LYMPHOMA Klinika Hematologii, Nowotworów Krwi i Transplantacji Szpiku We Wrocławiu Aleksandra Bogucka-Fedorczuk DEFINICJA Chłoniaki Non-Hodgkin (NHL) to heterogeniczna grupa nowotworów charakteryzująca

Bardziej szczegółowo

DIAGNOSTYKA SEROLOGICZNA

DIAGNOSTYKA SEROLOGICZNA DIAGNOSTYKA SEROLOGICZNA PACJENTÓW W OKRESIE OKOŁOPRZESZCZEPOWYM Katarzyna Popko Zakład Diagnostyki Laboratoryjnej i Immunologii Klinicznej Wieku Rozwojowego WUM ZASADY DOBORU DAWCÓW KOMÓREK KRWIOTWÓRCZYCH

Bardziej szczegółowo

ZAJĘCIA TEORETYCZNE DLA PRACOWNIKÓW MEDYCZNYCH I ADMINISTRACYJNYCH (SZKOLENIA USTAWICZNE)

ZAJĘCIA TEORETYCZNE DLA PRACOWNIKÓW MEDYCZNYCH I ADMINISTRACYJNYCH (SZKOLENIA USTAWICZNE) ZAJĘCIA TEORETYCZNE DLA PRACOWNIKÓW MEDYCZNYCH I ADMINISTRACYJNYCH (SZKOLENIA USTAWICZNE) Lp. TEMAT. Hodowla zarodków in vitro. Ocena potencjału rozwojowego zarodków. Parametry predykcji pełnego rozwoju

Bardziej szczegółowo

TRANSPLANTACJA KKK 2296, 2300-2301

TRANSPLANTACJA KKK 2296, 2300-2301 TRANSPLANTACJA KKK 2296, 2300-2301 CO TO TAKIEGO? (ang. organ transplantation) zabiegi medyczne polegające na przeniesieniu organu lub tkanki z jednego osobnika na drugiego albo w ramach jednego organizmu

Bardziej szczegółowo

Komórki macierzyste perspektywy i zagrożenia

Komórki macierzyste perspektywy i zagrożenia Wydawnictwo UR 2010 ISSN 1730-3524 Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego Rzeszów 2010, 2, 117 127 PRACA REDAKCYJNA Agnieszka Banaś Komórki macierzyste perspektywy i zagrożenia Z Instytutu Pielęgniarstwa

Bardziej szczegółowo

Etyczna ocena tworzenia hybryd ludzko -zwierzęcych

Etyczna ocena tworzenia hybryd ludzko -zwierzęcych Etyczna ocena tworzenia hybryd ludzko -zwierzęcych Mateusz Kowalcze SJ AKADEMIA IGNATIANUM KRAKÓW 2014 Otrzymywanie hybryd ludzko -zwierzęcych Metoda SCNT - somatic-cell nuclear transfer Źródło: H. Homer,

Bardziej szczegółowo

DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 29 października 2018 r. Poz. 2060 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 26 października 2018 r. w sprawie szczegółowych warunków pobierania,

Bardziej szczegółowo

Norma ISO 9001/2008 w aspekcie akredytacji Ministerstwa

Norma ISO 9001/2008 w aspekcie akredytacji Ministerstwa SYMPOZJUM CCJ "DOSKONALENIE SYSTEMÓW ZARZĄDZANIA" Norma ISO 9001/2008 w aspekcie akredytacji Ministerstwa mgr Agnieszka Goller Zakład Transfuzjologii Klinicznej Wojskowego Instytutu Medycznego KOŚCIELISKO,

Bardziej szczegółowo

Epigenome - 'above the genome'

Epigenome - 'above the genome' e - 'above the genome' Wydziaª Matematyki i Informatyki UJ Instytut Informatyki 14 stycznia 2013 e Rysunek: ¹ródªo: http://learn.genetics.utah.edu/content/epigenetics/nutrition/ e Plan Genom 1 Genom e

Bardziej szczegółowo

Klonowanie. Kidy tak, a kiedy nie? Ks. Maciej Drewniak

Klonowanie. Kidy tak, a kiedy nie? Ks. Maciej Drewniak Klonowanie Kidy tak, a kiedy nie? Ks. Maciej Drewniak Klonowanie 2 Definicja Manipulacja mająca na celu otrzymanie genetycznej kopii pierwowzoru, którym może być fragment DNA, komórka lub cały organizm.

Bardziej szczegółowo

BIOLOGIA KOMÓRKI WYKORZYSTANIE HODOWANYCH IN VITRO KOMÓREK SKÓRY LUDZKIEJ W TRANSPLANTOLOGII MECHANIZM GOJENIA RAN

BIOLOGIA KOMÓRKI WYKORZYSTANIE HODOWANYCH IN VITRO KOMÓREK SKÓRY LUDZKIEJ W TRANSPLANTOLOGII MECHANIZM GOJENIA RAN BIOLOGIA KOMÓRKI WYKORZYSTANIE HODOWANYCH IN VITRO KOMÓREK SKÓRY LUDZKIEJ W TRANSPLANTOLOGII MECHANIZM GOJENIA RAN Skóra stanowi barierę ochronną organizmu. Utrata jej integralności na skutek uszkodzenia

Bardziej szczegółowo

starszych na półkuli zachodniej. Typową cechą choroby jest heterogenny przebieg

starszych na półkuli zachodniej. Typową cechą choroby jest heterogenny przebieg STRESZCZENIE Przewlekła białaczka limfocytowa (PBL) jest najczęstszą białaczką ludzi starszych na półkuli zachodniej. Typową cechą choroby jest heterogenny przebieg kliniczny, zróżnicowane rokowanie. Etiologia

Bardziej szczegółowo

Personalizacja leczenia w hematoonkologii dziecięcej

Personalizacja leczenia w hematoonkologii dziecięcej MedTrends 2016 Europejskie Forum Nowoczesnej Ochrony Zdrowia Zabrze, 18-19 marca 2016 r. Personalizacja leczenia w hematoonkologii dziecięcej Prof. dr hab. n. med. Tomasz Szczepański Katedra i Klinika

Bardziej szczegółowo

PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2012/2013 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY

PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2012/2013 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2012/2013 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY 1. NAZWA PRZEDMIOTU : Przeszczepianie komórek krwiotwórczych u dzieci i młodzieŝy. 2.

Bardziej szczegółowo

Rozmnażanie i wzrost komórek sąściśle kontrolowane. Genetyczne podłoże nowotworzenia

Rozmnażanie i wzrost komórek sąściśle kontrolowane. Genetyczne podłoże nowotworzenia Rozmnażanie i wzrost komórek sąściśle kontrolowane Genetyczne podłoże nowotworzenia Rozmnażanie i wzrost komórek sąściśle kontrolowane Rozmnażanie i wzrost komórek sąściśle kontrolowane Połączenia komórek

Bardziej szczegółowo

KRÓTKI PRZEGLĄD NA TEMAT KOMÓRKEK MACIERZYSTYCH A SHORT OVERVIEW OF STEM CELLS

KRÓTKI PRZEGLĄD NA TEMAT KOMÓRKEK MACIERZYSTYCH A SHORT OVERVIEW OF STEM CELLS KRÓTKI PRZEGLĄD NA TEMAT KOMÓRKEK MACIERZYSTYCH A SHORT OVERVIEW OF STEM CELLS Barbara Kmiecik 1*, Anna Skotny-Krakowian 2, Zbigniew Rybak 3 1 Politechnika Wrocławska, Wydział Mechaniczny, Katedra Mechaniki

Bardziej szczegółowo

Organizacja tkanek - narządy

Organizacja tkanek - narządy Organizacja tkanek - narządy Architektura skóry tkanki kręgowców zbiór wielu typów komórek danej tkanki i spoza tej tkanki (wnikają podczas rozwoju lub stale, w trakcie Ŝycia ) neurony komórki glejowe,

Bardziej szczegółowo

STRESZCZENIE mgr Paweł Czubak

STRESZCZENIE mgr Paweł Czubak STRESZCZENIE mgr Paweł Czubak Komórki macierzyste są słabo zróżnicowane, zdolne do samoodnowy i różnicowania w inne typy komórek. Cechuje je zdolność do nielimitowanego podziału. Występują w niewielkiej

Bardziej szczegółowo

l.p CBM CBM s. Rydygiera SPSK

l.p CBM CBM s. Rydygiera SPSK Molekularne podstawy chorób narządu ruchu Kierunek: Fizjoterapia Rok:II - licencjat Tryb: stacjonarny opiekun kierunku: mgr Piotr Białas (pbialas@ump.edu.pl) Ilość seminariów: 40 godzin Forma zaliczenia:

Bardziej szczegółowo

Grażyna Nowicka Komórki macierzyste - możliwość ich wykorzystania do regeneracji tkanek. Studia Ecologiae et Bioethicae 3, 109-115

Grażyna Nowicka Komórki macierzyste - możliwość ich wykorzystania do regeneracji tkanek. Studia Ecologiae et Bioethicae 3, 109-115 Grażyna Nowicka Komórki macierzyste - możliwość ich wykorzystania do regeneracji tkanek Studia Ecologiae et Bioethicae 3, 109-115 2005 Grażyna NOWICKA IEiB UKSW Warszawa Kom órki m acierzyste - m ożliw

Bardziej szczegółowo

BIOTECHNOLOGIA STUDIA I STOPNIA

BIOTECHNOLOGIA STUDIA I STOPNIA BIOTECHNOLOGIA STUDIA I STOPNIA OPIS ZAKŁADANYCH EFEKTÓW KSZTAŁCENIA 1) Tabela odniesień kierunkowych efektów kształcenia (EKK) do obszarowych efektów kształcenia (EKO) SYMBOL EKK KIERUNKOWE EFEKTY KSZTAŁCENIA

Bardziej szczegółowo

Tkanka łączna. Komórki i bogata macierz. Funkcje spaja róŝne typy innych tkanek zapewnia podporę narządom ochrania wraŝliwe części organizmu

Tkanka łączna. Komórki i bogata macierz. Funkcje spaja róŝne typy innych tkanek zapewnia podporę narządom ochrania wraŝliwe części organizmu Komórki i bogata macierz Substancja międzykomórkowa przenosi siły mechaniczne Tkanka łączna Funkcje spaja róŝne typy innych tkanek zapewnia podporę narządom ochrania wraŝliwe części organizmu Tkanka łączna

Bardziej szczegółowo

RECENZJA. Rozprawy doktorskiej mgr Mateusza Nowickiego. Ocena wybranych elementów niszy szpikowej u pacjentów poddawanych

RECENZJA. Rozprawy doktorskiej mgr Mateusza Nowickiego. Ocena wybranych elementów niszy szpikowej u pacjentów poddawanych Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Klinika Hematologii i Transplantacji Szpiku KIEROWNIK KLINIKI: dr hab. Lidia Gil, prof. UM 60-569 Poznań, ul. Szamarzewskiego 84 ; tel. +48 61

Bardziej szczegółowo