Autoreferat lekarz, Śląska Akademia Medyczna w Katowicach, Wydział Lekarski w Katowicach

Transkrypt

1 Załącznik 2 Autoreferat 1. Imię i Nazwisko: Michał Arkuszewski 2. Wykształcenie, posiadane dyplomy, stopnie naukowe, ważniejsze certyfikaty z podaniem nazwy, miejsca i roku ich uzyskania oraz tytułu rozprawy doktorskiej: 1996 lekarz, Śląska Akademia Medyczna w Katowicach, Wydział Lekarski w Katowicach 2004 specjalista neurolog, Centrum Egzaminów Medycznych w Łodzi staż naukowy i kliniczny dotyczący organizacji i sposobów leczenia ostrego udaru mózgu: Comprehensive Stroke Center, Department of Neurology, University of Pennsylvania Medical Center, Hospital of the University of Pennsylvania, Philadelphia, Pennsylvania, USA szkolenie w zakresie technik ultrasonograficzych w neurologii, w szczególności przezczaszkowej ustrasonografii Dopplerowskiej i ultrasonografii tętnic szyjnych: Department of Radiology, Division of Neuroradiology, University of Pennsylvania Medical Center, Hospital of the University of Pennsylvania, Philadelphia, Pennsylvania, USA 2006 doktor nauk medycznych, Śląska Akademia Medyczna w Katowicach, Wydział Lekarski w Katowicach; Tytuł rozprawy doktorskiej: Ocena zależności pomiędzy obrazem klinicznym ostrej fazy, przebiegu i następstw odległych udaru niedokrwiennego mózgu a obrazem tomografii komputerowej i perfuzyjnej tomografii komputerowej Zastosowanie embolektomii w ostrym udarze niedokrwiennym mózgu: Acute Ischemic Stroke - Physician Education Course Embolectomy in Acute Stroke, Karolinska University Hospital, Stockholm, Szwecja 3. Informacje o dotychczasowym zatrudnieniu w jednostkach naukowych: Katedra i Klinika Neurologii Wieku Podeszłego, Śląska Akademia Medyczna w Katowicach; stanowisko: asystent 1

2 Oddział Neurologii Wieku Podeszłego z Pododdziałem Udarowym, SP Centralny Szpital Kliniczny ŚAM w Katowicach; stanowisko: młodszy asystent, starszy asystent (od 2006), zastępca ordynatora (od 2008) Comprehensive Stroke Center, Department of Neurology; Department of Radiology, Division of Neuroradiology, University of Pennsylvania Medical Center, Philadelphia, PA, USA; stanowisko: research fellow Department of Radiology, Division of Neuroradiology, University of Pennsylvania Medical Center, Philadelphia, PA, USA; stanowisko: visiting research faculty Department of Radiology, Division of Neuroradiology, University of Pennsylvania Medical Center, Philadelphia, PA, USA; stanowisko: research fellow 2009 nadal Klinika Neurologii, Katedra Neurologii, Wydział Lekarski w Katowicach, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach; stanowiska: asystent, adiunkt (od 2012), p.o. Kierownika Katedry Neurologii i p.o. Kierownika Kliniki Neurologii Katedry Neurologii (od 2012) 2009 nadal Oddział Neurologii, Oddział Udarowy, SP Centralny Szpital Kliniczny im. Prof. Kornela Gibińskiego, Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach; stanowiska: zastępca ordynatora, p.o. Ordynatora Oddziału Neurologii i p.o. Ordynatora Oddziału Udarowego (od 2012) 4. Osiągnięcie wynikające z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. nr 65, poz. 595 ze zm.): a) Jednotematyczny cykl 6-ciu publikacji naukowych pod tytułem: Charakterystyka hemodynamiki wewnątrzczaszkowej w przewlekłym niedokrwieniu mózgu na przykładzie niedokrwistości sierpowatokrwinkowej u dzieci bez objawów neurologicznych., opublikowanych w czasopismach indeksowanych (JCR i PubMed/MedLine), łączna punktacja IF=6,474 pkt., MNiI=79 pkt. b) Wykaz publikacji: (autorzy, tytuły publikacji, rok wydania, nazwa wydawnictwa): 2

3 1. Arkuszewski M, Melhem ER, Krejza J. Neuroimaging in assessment of risk of stroke in children with sickle cell disease. [Neuroobrazowanie w ocenie ryzyka udaru mózgu u dzieci z niedokrwistością sierpowatokrwinkową]. Advances in Medical Sciences 2010;55(2): Mój proporcjonalny udział w powstaniu pracy wynosi 60%, w tym: wkład w koncepcje analizy przeglądowej/projekt badawczy, przegląd piśmiennictwa, przygotowanie manuskryptu, edycję i opracowanie manuskryptu, recenzję manuskryptu pod kątem zawartości intelektualnej, zatwierdzenie ostatecznej wersji manuskryptu i zapewnienie integralności całej pracy. 2. Arkuszewski M, Krejza J, Chen R, Kwiatkowski JL, Ichord R, Zimmerman R, Ohene-Frempong K, Desiderio L, Melhem ER. Sickle cell disease: reference values and interhemispheric differences of nonimaging transcranial Doppler blood flow parameters. [Niedokrwistość sierpowatokrwinkowa: wartości referencyjne i różnice międzypółkulowe parametrów przepływu krwi w przezczaszkowej ultrasonografii Dopplerowskiej]. American Journal of Neuroradiology 2011;32(8): Mój proporcjonalny udział w powstaniu pracy wynosi 40%, w tym: wkład w koncepcje badania/projekt badawczy, analiza i interpretacja danych, analiza statystyczna, przegląd piśmiennictwa, przygotowanie manuskryptu, edycja i opracowanie manuskryptu, recenzja manuskryptu pod kątem zawartości intelektualnej, zatwierdzenie ostatecznej wersji manuskryptu, zapewnienie integralności całego badania. Publikacja została nagrodzona Nagrodą Zespołową III stopnia za Działalność Naukową przez JM Rektora Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach. 3. Arkuszewski M, Krejza J, Chen R, Melhem ER. Sickle cell anemia: reference values of cerebral blood flow determined by continuous arterial spin labeling MRI. [Niedokrwistość sierpowatokrwinkowa: wartości referencyjne parametrów przepływu mózgowego ustalone na postawie obrazowania rezonansem magnetycznym w sekwencji ciągłego znakowania spinów krwi tętniczej]. The Neuroradiology Journal 2013;26(2): Mój proporcjonalny udział w powstaniu pracy wynosi 55%, w tym: wkład w koncepcje badania/projekt badawczy, akwizycja danych, analiza i interpretacja danych, analiza statystyczna, przegląd piśmiennictwa, przygotowanie manuskryptu, edycja i opracowanie manuskryptu, recenzja manuskryptu pod kątem zawartości intelektualnej, zatwierdzenie ostatecznej wersji manuskryptu, zapewnienie integralności całego badania. 3

4 4. Arkuszewski M, Krejza J, Chen R, Kwiatkowski JL, Ichord R, Zimmerman R, Ohene-Frempong K, Melhem ER. Sickle cell disease in children: accuracy of imaging transcranial Doppler ultrasonography in detection of intracranial arterial stenosis. [Niedokrwistość sierpowatokrwinkowa u dzieci: dokładność przezczaszkowej ultrasonografii Dopplerowskiej z obrazowaniem przepływu w kolorze w diagnostyce zwężeń tętnic]. The Neuroradiology Journal 2012;25(4): Mój proporcjonalny udział w powstaniu pracy wynosi 45%, w tym: wkład w koncepcje badania/projekt badawczy, analiza i interpretacja danych, analiza statystyczna, przegląd piśmiennictwa, przygotowanie manuskryptu, edycja i opracowanie manuskryptu, recenzja manuskryptu pod kątem zawartości intelektualnej, zatwierdzenie ostatecznej wersji manuskryptu, zapewnienie integralności całego badania. 5. Arkuszewski M, Krejza J, Chen R, Ichord R, Kwiatkowski JL, Bilello M, Zimmerman R, Ohene-Frempong K, Melhem ER. Prevalence of intracranial stenosis and silent cerebral infarcts in children with sickle cell anemia and low risk of stroke. [Rozpowszechnienie zwężeń tętnic wewnątrzczaszkowych i niemych klinicznie udarów niedokrwiennych mózgu u dzieci z niedokrwistością sierpowatokrwinkową zaliczanych do grupy niskiego ryzyka udaru]. International Journal of Stroke 2013;8(7):E50-E51 Mój proporcjonalny udział w powstaniu pracy wynosi 45%, w tym: wkład w koncepcje badania/projekt badawczy, analiza i interpretacja danych, analiza statystyczna, przegląd piśmiennictwa, przygotowanie manuskryptu, edycja i opracowanie manuskryptu, recenzja manuskryptu pod kątem zawartości intelektualnej, zatwierdzenie ostatecznej wersji manuskryptu, zapewnienie integralności całego badania. 6. Krejza J, Arkuszewski M, Radcliffe J, Flynn TB, Chen R, Kwiatkowski JL, Ichord R, Zimmerman R, Bilello M, Ohene-Frempong K, Melhem ER. Association of pulsatility index in the middle cerebral artery with intelligence quotient in children with sickle cell disease. [Związek indeksu pulsacyjnego w tętnicy mózgu środkowej z ilorazem inteligencji u dzieci z niedokrwistością sierpowatokrwinkową]. The Neuroradiology Journal 2012;25(3): Mój proporcjonalny udział w powstaniu pracy wynosi 55%, w tym: wkład w koncepcje badania/projekt badawczy, akwizycja danych, analiza i interpretacja danych, analiza statystyczna, przegląd piśmiennictwa, przygotowanie manuskryptu, edycja i opracowanie 4

5 manuskryptu, recenzja manuskryptu pod kątem zawartości intelektualnej, zatwierdzenie ostatecznej wersji manuskryptu, zapewnienie integralności całego badania. c) Omówienie celu naukowego ww. prac i osiągniętych wyników wraz z omówieniem ich ewentualnego wykorzystania. Wprowadzenie Przewlekłe schorzenia układu sercowo-naczyniowego mogą skutkować zaburzeniami hemodynamicznymi krążenia mózgowego, które w konsekwencji prowadzą do uszkodzenia mózgu. Jedną z przyczyn przewlekłego niedokrwienia mózgu są narastające z czasem i stopniowo ograniczające przepływ krwi zmiany miażdżycowe w dużych tętnicach doprowadzających krew do mózgu. Ponadto, powstające blaszki miażdżycowe oraz skrzepliny mogą być przyczyną nagłych zaburzeń krążenia mózgowego, tzn. udarów mózgowych o bardzo zróżnicowanych objawach, zależnie od wielkości i rodzaju materiału zatorowego oraz stopnia i miejsca uszkodzenia mózgu. Drobne zatory często mogą być bezobjawowe, jednakże, z wiekiem mogą dynamicznie przyśpieszać proces uszkadzania mózgu, a w szczególności u osób obarczonych dodatkowymi czynnikami ryzyka, takimi jak: palenie papierosów, nadciśnienie tętnicze krwi, nadwaga i cukrzyca. Z powyższego opisu wynikają dwa główne wnioski: 1) uszkodzenie mózgu może być wynikiem zaburzeń hemodynamicznych, pomimo ich bardzo zróżnicowanej etiologii, 2) u osób w podeszłym wieku z powodu ogromnego zróżnicowania wielu czynników, które długotrwale oddziaływały na system sercowo-naczyniowy i mózg w okresie całego życia, niezwykle trudno jest wyodrębnić i scharakteryzować określone mechanizmy powstawania zaburzeń hemodynamicznych w przewlekłym niedokrwieniu mózgu. Aby lepiej scharakteryzować zaburzenia hemodynamiczne w przewlekłym niedokrwieniu mózgu, hemodynamikę krążenia mózgowego należy oceniać u osób, u których nigdy nie doszło do rozwoju miażdżycy i u których nie występują inne czynniki ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego. Takie podejście dostarczyć może bardziej wiarygodnych informacji na temat patofizjologii krążenia mózgowego i związku określonych zaburzeń hemodynamicznych z uszkodzeniem mózgu. Jednak 5

6 przede wszystkim, może pomóc w krytycznej interpretacji wyników testów opartych o badania hemodynamiczne o typowo dużej zmienności. Identyfikacja powodów tej zmienności może przyczynić się do zmniejszenia liczby fałszywych rozpoznań zaburzeń hemodynamicznych mózgu w praktyce klinicznej. Badania eksperymentalne prowadzone na zwierzętach wyjaśniły wiele mechanizmów patofizjologicznych zaburzeń hemodynamiki mózgowej. Istnieje szeroka gama modeli doświadczalnych, np. w udarze mózgu, jednakże, z powodu dużych odrębności anatomicznych i fizjologicznych, trudno jest bezkrytycznie odnosić wyniki badań na zwierzętach do ludzi. Jednym z naturalnych, wykorzystywanych w badaniach obserwacyjnych modeli oceny przewlekłego niedokrwienia mózgu u ludzi, jest model oparty o niedokrwistość sierpowatokrwinkową u dzieci. Niedokrwistość sierpowatokwinkowa jest poważną chorobą genetyczną, spowodowaną mutacją punktową w locus globiny β na chromosomie 11, powodującą wytwarzanie nieprawidłowej hemoglobiny zwanej HbS. Jest ona bardzo rozpowszechniona w Afryce, na Bliskim Wschodzie, w Indiach, w obu Amerykach, w rejonie Morza Śródziemnego i w Europie. Wraz z postępem medycyny długość życia chorych na niedokrwistość sierpowatokrwinkową znacznie się wydłużyła, uwidaczniając jednocześnie przewlekły wpływ tej choroby na organizm człowieka. Hemoglobina S po oddaniu tlenu w naczyniach włosowatych zmienia się w formę galaretowatego żelu, co powoduje zmianę kształtu krwinki czerwonej na sierpowaty. Zwiększona sztywność krwinek sierpowatych powoduje prawie 10-krotny wzrost lepkości krwi oraz ich szybszą eliminację z łożyska naczyniowego (hemoliza).w efekcie dochodzi do przewlekłej niedokrwistości i zmniejszenia zdolności krwi do przenoszenia tlenu. Ponadto, podwyższona lepkość krwi zwiększa opór naczyniowy dla przepływu oraz obciążenie serca. Kompensacyjna hiperwolemia i hemodylucja z jednej strony zmniejszają lepkość krwi i opór naczyniowy, z drugiej zaś nasilają niedokrwienie narządów i obciążenie serca, które musi przepompować znacznie większą objętość krwi. Reakcje obronne organizmu prowadzą więc do krążenia hiperdynamicznego i zwiększenia przepływu przez mózg, płuca, nerki i serce. To właśnie przewlekłe niedokrwienie i ujawniające się w postaci powikłań w wieku dziecięcym kompensacyjne zmiany hemodynamiczne pozwoliły naukowcom 6

7 na wykorzystanie tej choroby jako naturalnego modelu do badania wpływu przewlekłego niedokrwienna na kluczowe dla życia narządy. Powikłania neurologiczne, obok przełomów niedokrwiennych płuc oraz przerostu mięśnia sercowego w niedokrwistości, należą do najcięższych. Do najczęstszych zaburzeń w obrębie ośrodkowego układu nerwowego zaliczyć można: przewlekłe niedotlenienie mózgu, przejściowy incydent niedokrwienny, bezobjawowy zawał mózgu, pełnoobjawowy udar niedokrwienny, krwotok śródmózgowy, zwężenia i tętniaki naczyń mózgowych, krwotok podpajęczynówkowy, zapalnie opon mózgowych, zatorowość żylną, a także padaczkę, czy upośledzenie rozwoju umysłowego. Udar mózgu jest poważnym problemem u dzieci z niedokrwistością sierpowatokrwinkową. W ostatnich latach w USA wysoka zachorowalność na udar mózgu została ograniczona dzięki programowi badań przesiewowych z wykorzystaniem przezczaszkowej ultrasonografii dopplerowskiej, która pozwala na wczesne wykrycie zaburzeń hemodynamicznych związanych z wysokim ryzykiem udaru. Dzieci, u których w końcowym odcinku tętnicy szyjnej wewnętrznej lub początkowym odcinku tętnicy mózgu środkowej średnia prędkość przepływu krwi przekracza 200 cm/s, kwalifikowane są do grupy wysokiego ryzyka udaru mózgu. Natomiast dzieci, u których średnia prędkość wynosi pomiędzy 170 a 200 cm/s lub mniej niż 170 cm/s, zaliczane są odpowiednio do grupy średniego i niskiego ryzyka udaru. Obecnie w USA zaleca się, aby u dzieci z grupy najwyższego ryzyka wdrażać leczenie z wykorzystaniem przewlekłych transfuzji krwi. Leczenie profilaktyczne przetoczeniami krwi pozwala na zmniejszenie ryzyka udaru aż o 92%. Pomimo wdrożenia programu przesiewowego ponad 30% dzieci z grupy niskiego ryzyka udaru, które nie mają objawów neurologicznych, cierpi na postępujące uszkodzenie mózgu prowadzące do upośledzenia umysłowego. Grupa ta stanowi wręcz idealny naturalny model przewlekłej ischemii mózgu, ponieważ u dzieci tych nie występuje miażdżyca, cukrzyca, nadciśnienie tętnicze i związane z paleniem tytoniu uszkodzenia wielonarządowe. Zatem w niniejszej pracy model ten wykorzystano do badania związku zaburzeń hemodynamicznych z uszkodzeniem strukturalnym i funkcjonalnym mózgu. 7

8 Omówienie głównych wyników 6 publikacji włączonych do pracy habilitacyjnej: 1. Arkuszewski M, Melhem ER, Krejza J. Neuroimaging in assessment of risk of stroke in children with sickle cell disease. [Neuroobrazowanie w ocenie ryzyka udaru mózgu u dzieci z niedokrwistością sierpowatokrwinkową]. Advances in Medical Sciences 2010;55(2): Głównym celem tej pracy jest przedstawienie epidemiologii i patofizjologii niedokrwistości sierpowatokrwinkowej u dzieci oraz omówienie metod radiologicznych wykorzystywanych do oceny ryzyka udaru. Szczegółowo przedstawiono wartość diagnostyczną każdej z metod oraz jej wady i zalety. Zaproponowano algorytm diagnostyczny, który na podstawie dopplerowskich parametrów przepływu krwi w tętnicach mózgu może służyć do identyfikacji dzieci o rożnym stopniu ryzyka udaru. Zakwalifikowanie pacjenta do grupy o największym ryzyku wskazuje na potrzebę wdrożenia leczenia profilaktycznego z zastosowaniem przewlekłych przetoczeń krwi. Większość oddziałów hematologicznych i neurologicznych posługuje się właśnie takim algorytmem diagnostycznym, a liczba dzieci z udarem mózgu spadła w ciągu ostatnich 10. lat ponad 10-krotnie (Adams RJ. Toward a stroke-free childhood in sickle cell disease: the 2013 Sherman lecture. Stroke 2013;44(10): ). Na podstawie danych zaprezentowanych w tej publikacji przyjąć można hipotezę o istnieniu silnych związków pomiędzy zaburzeniami hemodynamicznymi a ryzykiem udaru niedokrwiennego u dzieci z niedokrwistością sierpowatokrwinkową. 2. Arkuszewski M, Krejza J, Chen R, Kwiatkowski JL, Ichord R, Zimmerman R, Ohene-Frempong K, Desiderio L, Melhem ER. Sickle cell disease: reference values and interhemispheric differences of nonimaging transcranial Doppler blood flow parameters. [Niedokrwistość sierpowatokrwinkowa: wartości referencyjne i różnice międzypółkulowe parametrów przepływu krwi w przezczaszkowej ultrasonografii Dopplerowskiej]. American Journal of Neuroradiology 2011;32(8): Z pracy przeglądowej numer 1 wynika, że wysokie ryzyko udaru mózgu istnieje u tych dzieci z niedokrwistością sierpowatokrwinkową, u których występują wysokie 8

9 prędkości przepływu krwi w głównych tętnicach wewnątrzczaszkowych. Pomimo powszechnego wykorzystywania konwencjonalnej ultrasonografii dopplerowskiej do pomiarów prędkości przepływu krwi w tętnicach mózgu, jak dotychczas nie opublikowano zakresów wartości referencyjnych dla tych prędkości. Takie zakresy mogą wręcz posłużyć do oceny ryzyka udaru mózgu. Zatem w omawianej pracy po raz pierwszy opublikowano zakresy referencyjne dla średnich prędkości przepływu krwi, uzyskiwanych w badaniach dopplerowskich tętnicy szyjnej wewnętrznej, tętnicy mózgu środkowej i tętnicy mózgu przedniej. Co więcej, zaproponowano wykorzystanie międzypółkulowych różnic w prędkościach przepływu krwi do diagnostycznego różnicowania wzrostu prędkości krwi spowodowanego zwężeniem naczynia od wzrostu prędkości spowodowanego hiperemią. W hiperemii prędkość przepływu krwi wzrasta po obu stronach, podczas gdy w zwężeniu naczynia zakłada się, że wzrost prędkości występuje tylko po jednej stronie, natomiast bardzo rzadko rejestrowany jest po obu stronach. Zakresy wartości referencyjnych opracowano z wykorzystaniem przedziałów tolerancji, które z 90% prawdopodobieństwem obejmują wszystkie możliwe wartości rejestrowane u 95% badanych w całej populacji. Na ich podstawie można wnioskować, jak duża różnica międzypółkulowa może jeszcze być uznawana za dopuszczalną w stanie zdrowia u danej osoby. Chociaż metodologia opracowywania przedziałów tolerancji jest znana od wielu lat, to w literaturze pokutuje pogląd, że różnice międzypółkulowe w parametrach przepływu krwi są minimalne, gdyż wartości średnie rejestrowane w symetrycznych tętnicach są bardzo podobne. Jest to podejście błędne, ponieważ nie powinno się odnosić średniej uzyskanej z oceny dużej grupy do indywidualnych pacjentów. Prędkości przepływu krwi z racji swej prostoty pomiaru są powszechnie wykorzystywane do identyfikacji dzieci z wysokim ryzykiem udaru mózgu, za to inne wymagające dodatkowych wyliczeń parametry hemodynamiczne z reguły nie są wykorzystywane. Mając na uwadze, iż takie parametry, jak różnica międzypółkulowa czy współczynnik międzypółkulowy mogą dostarczyć istotnych informacji do oszacowania ryzyka udaru, w prezentowanej pracy przedstawiono przedziały tolerancji dla tych współczynników. Opublikowane przedziały tolerancji wskazują na wysoką zmienność parametrów hemodynamicznych przepływu mózgowego krwi. Hipotezę tę zweryfikowano w kolejnej pracy (praca numer 3), w której przepływ mózgowy badano za pomocą bardziej wyrafinowanej i nowoczesnej metody rezonansowej. W ten 9

10 sposób wykluczono potencjalnie wysoką zmienność związaną z pomiarami prędkości przepływu krwi w przezczaszkowej ultrasonografii dopplerowskiej. 3. Arkuszewski M, Krejza J, Chen R, Melhem ER. Sickle cell anemia: reference values of cerebral blood flow determined by continuous arterial spin labeling MRI. [Niedokrwistość sierpowatokrwinkowa: wartości referencyjne parametrów przepływu mózgowego ustalone na postawie obrazowania rezonansem magnetycznym w sekwencji ciągłego znakowania spinów we krwi tętniczej]. The Neuroradiolology Journal 2013;26(2): Dotychczas uważano, że u dzieci z niedokrwistością sierpowatokrwinkową, u których podstawowe parametry hematologiczne, jak poziom hematokrytu czy stężenie hemoglobiny są wyrównane, prowadzące do hiperemii mechanizmy kompensacyjne pozwalają na zabezpieczenie przepływu krwi na takim poziomie, aby zapewnić prawidłowe funkcjonowanie mózgu. U ludzi dorosłych ryzyko występowania incydentów niedokrwiennych zwiększa się wraz ze zmniejszeniem przepływu krwi do mózgu. Tak też może być u dzieci z niedokrwistością sierpowatokrwinkową, u których przepływ mózgowy jest niedostateczny. Dlatego w pracy numer 3 po raz pierwszy opublikowano uzyskane za pomocą badania rezonansu magnetycznego w sekwencji ciągłego znakowania spinów we krwi tętniczej wartości referencyjne przepływu mózgowego u dzieci z niedokrwistością sierpowatokrwinkową. Metoda ta pozwala na całkowicie nieinwazyjną ocenę ogólnego i regionalnego przepływu krwi w oparciu o magnetyczne znakowanie molekuł wody we krwi napływającej do mózgu, bez potrzeby stosowania środków kontrastowych. Zakres wartości referencyjnych, podobnie jak w publikacji numer 2, opracowano z wykorzystaniem przedziałów tolerancji, które z 90 % prawdopodobieństwem obejmują wszystkie możliwe wartości uzyskane u 95% badanych w całej populacji. Podkreślić należy, że są to przedziały tolerancji opracowane na podstawie grupy dzieci z niedokrwistością sierpowatokrwinkową, które nie były przewlekle leczone przetoczeniami krwi lub preparatami hydroksymocznika, nigdy nie przebyły pełnoobjawowego udaru mózgu lub objawowych przejściowych incydentów niedokrwiennych mózgu, nie miały neurologicznych objawów ogniskowego uszkodzenia mózgu, nie miały zwężeń tętnic wewnątrzczaszkowych, i u których na podstawie badania przezczaszkowej ultrasonografii dopplerowskiej ryzyko wystąpienia udaru zdefiniowano jako niskie. 10

11 Takie przedziały tolerancji mogą być przydatne w praktyce klinicznej do oceny zagrożenia uszkodzeniem mózgu. Jak już wspomniano, przedziały tolerancji okazały się dość szerokie, co wskazuje na dużą zmienność wewnątrzczaszkowych parametrów hemodynamicznych. 4. Arkuszewski M, Krejza J, Chen R, Kwiatkowski JL, Ichord R, Zimmerman R, Ohene-Frempong K, Melhem ER. Sickle cell disease in children: accuracy of imaging transcranial Doppler ultrasonography in detection of intracranial arterial stenosis. [Niedokrwistość sierpowatokrwinkowa u dzieci: dokładność przezczaszkowej ultrasonografii Dopplerowskiej z obrazowaniem przepływu w kolorze w diagnostyce zwężeń tętnic]. The Neuroradiolology Journal 2012;25(4): Tradycyjna przezczaszkowa ultrasonografia dopplerowska jest bardzo ważnym narzędziem wykorzystywanym w ocenie ryzyka udaru mózgu u dzieci z niedokrwistością sierpowatokrwinkową, jednak pomiary parametrów przepływu mogą być zależne od wielu czynników technicznych i biologicznych. Ponieważ znaczna grupa chorych z podwyższonymi wartościami prędkości przepływu krwi nie doznaje udaru mózgu również bez leczenia przetoczeniami krwi, a część chorych z patologią dużych naczyń wewnątrzczaszkowych nie ma podwyższonych wartości prędkości przepływu, użyteczność metody konwencjonalnej wydaje się być ograniczona. Jakość diagnostyki ultrasonograficznej można poprawić poprzez dodanie możliwości obrazowania przepływu krwi w kolorze na tle przyległych struktur. Pozwala to na dokładną identyfikację określonego naczynia, na precyzyjne umieszczenie bramki próbkującej oraz pomiar kąta insonacji. W pracy numer 4 do diagnostyki zwężeń naczyń mózgowych u dzieci z niedokrwistością sierpowatokrwinkową wykorzystano przezczaszkową ultrasonografię dopplerowską z możliwością obrazowania przepływu krwi w kolorze. W pracy tej wykazano wysoką dokładność metody obrazowej w diagnostyce zwężeń wewnątrzczaszkowych. Tak jak oczekiwano, zwężenia wewnątrzczaszkowe powodują wzrost prędkości przepływu i są źródłem zmienności biologicznej parametrów hemodynamicznych. Wykazano również, że konwencjonalna metoda dopplerowska jest źródłem większej zmienności w porównaniu do metody obrazowej. 11

12 5. Arkuszewski M, Krejza J, Chen R, Ichord R, Kwiatkowski JL, Bilello M, Zimmerman R, Ohene-Frempong K, Melhem. Prevalence of intracranial stenosis and silent cerebral infarcts in children with sickle cell anemia and low risk of stroke. [Rozpowszechnienie zwężeń tętnic wewnątrzczaszkowych i niemych klinicznie udarów niedokrwiennych mózgu u dzieci z niedokrwistością sierpowatokrwinkową zaliczanych do grupy niskiego ryzyka udaru]. International Journal of Stroke 2013;8(7):E50-E51 W dużej grupie dzieci z niedokrwistością sierpowatokrwinkową w badaniach rezonansowych obserwuje się obecność neurologicznie bezobjawowych udarów mózgu. W całej populacji bezobjawowe udary mózgu występują średnio aż u 22% dzieci przed jedenastym rokiem życia, natomiast częstość ich występowania sięga nawet 40% u tych z nieprawidłowo wysokimi prędkościami przepływu krwi w dużych tętnicach podstawy mózgu. Obecność takich niemych klinicznie udarów zwiększa ryzyko wystąpienia pełnoobjawowego udaru mózgu, ponadto powoduje narastające zaburzenia poznawcze i opóźnienie rozwoju umysłowego. Jak już wspomniano, przewlekłe transfuzje krwi zmniejszają ryzyko udarów mózgu, jednakże są kosztowne i niosą ze sobą ryzyko poważnych powikłań. Dlatego rekomendowane są jedynie u chorych z grupy największego ryzyka. Dzieci z niskimi prędkościami przepływu krwi w przesiewowych badaniach dopplerowskich mogą mieć niewykryte bezobjawowe zwężenia tętnic podstawy mózgu. Z tego powodu, pomimo wysokiego ryzyka udaru, nie są one kwalifikowane do profilaktycznych przetoczeń krwi. Częstość występowania bezobjawowej stenozy wewnątrzczaszkowej u dzieci z grupy niskiego ryzyka udaru nie była dotychczas analizowana. W pracy numer 5 wykazano, że pomimo niskich wartości prędkości w badaniu dopplerowskim, ponad 10% chorych może mieć bezobjawowe zwężenie dużych tętnic wewnątrzczaszkowych, które można rozpoznać w badaniu angiografii rezonansu magnetycznego. W pracy tej wykazano również, że takie zwężenia tętnic mózgowych istotnie związane są z większym ryzykiem bezobjawowego uszkodzenia mózgu, a co za tym idzie, z ryzykiem klinicznego udaru mózgu. Z uwagi na duże znaczenie wyniku dla praktyki klinicznej, w celu jak najszybszego opublikowania rezultatów, pracę przedstawiono w dwóch częściach: pierwotnie jako list do redaktora naczelnego prestiżowego międzynarodowego czasopisma neurologicznego o dużym zasięgu (International Journal of Stroke) oraz jako pełnowymiarową publikację w polskim czasopiśmie o 12

13 zasięgu międzynarodowym (Advances in Medical Sciences). Pełny tekst tej pracy załączony jest w wykazie dorobku naukowego pod pozycją numer 7. Wyniki tej pracy prezentowano również w formie plakatu na Światowym Zjeździe Neurologicznym, który odbył się w tym roku w Wiedniu. 6. Krejza J, Arkuszewski M, Radcliffe J, Flynn TB, Chen R, Kwiatkowski JL, Ichord R, Zimmerman R, Bilello M, Ohene-Frempong K, Melhem ER. Association of pulsatility index in the middle cerebral artery with intelligence quotient in children with sickle cell disease. [Związek indeksu pulsacyjnego w tętnicy mózgu środkowej z ilorazem inteligencji u dzieci z niedokrwistością sierpowatokrwinkową]. The Neuroradiolology Journal 2012 Jul;25(3): Jak wspomniano na wstępie, u dzieci z niedokrwistością sierpowatokrwinkową, u których podstawowe parametry hematologiczne (poziom hematokrytu i stężenie hemoglobiny) są wyrównane i nie ma zagrożenia niedokrwieniem mózgu, nie powinno dochodzić do zaburzeń w funkcjonowaniu mózgu, ponieważ hemodynamiczne mechanizmy kompensacyjne zabezpieczają odpowiedni przepływ krwi. Hipotezę tę poddano weryfikacji w pracy numer 6, w której parametry hemodynamiczne rejestrowane w głównych tętnicach mózgu u dzieci z niedokrwistością sierpowatokrwinkową, u których nie występowały objawy neurologiczne lub zmiany strukturalne w badaniu rezonansowym mózgu, analizowano w odniesieniu do poziomu funkcji poznawczych, ocenianych za pomocą zaawansowanych testów psychometrycznych Kaufmana. Dowiedziono, że różnice międzypółkulowe w parametrach hemodynamicznych istotnie korelują z ilorazem inteligencji. Co więcej, wykazano, że im niższe wskaźniki oporu w przezczaszkowym badaniu ultrasonograficznym, tym niższy iloraz inteligencji. Na podstawie wskaźników oporu naczyniowego można dość dokładnie oszacować stopień rozszerzenia naczyń obwodowych. W oparciu o wyniki niniejszej pracy można zatem uznać, że przewlekłe niedokrwienie mózgu upośledza funkcje poznawcze, co pośrednio ujawnia się w postaci kompensacyjnego rozszerzenia naczyń mózgowych oraz hiperemii. Odnosząc wyniki prezentowanych prac do populacji ludzi dorosłych, u których w przebiegu bardzo różnych stanów patologicznych dochodzi do przewlekłych 13

14 zaburzeń przepływu mózgowego, można przypuszczać, że kompensacyjne zmiany w obrębie małych naczyń krwionośnych w mózgu mogą być niewystarczające do utrzymania odpowiedniego przepływu krwi przez tkankę nerwową, a tym samym do zachowania pełnej sprawności intelektualnej. Dodatkowo, przejściowe epizody zaostrzenia zaburzeń hemodynamicznych (np. epizody hipotensji) mogą nie tylko zmniejszać sprawność funkcjonalną mózgu, ale również prowadzić do zmian strukturalnych w mózgu w postaci bezobjawowych mikrozawałów. W podsumowaniu podkreślić należy, że wyniki prezentowanych prac mogą przyczynić się do lepszego wyjaśnienia patologii naczyniowych prowadzących do postępujących zaburzeń poznawczych, co w ostatnim czasie jest przedmiotem bardzo intensywnych badań. 5. Omówienie pozostałych osiągnięć naukowo badawczych: a) Podsumowanie: Mój dorobek naukowy obejmuje łącznie 33 publikacje pełnotekstowe, w tym: 15 prac oryginalnych, 9 artykułów przeglądowych, 3 doniesienia kazuistyczne i prezentacje przypadków, 2 listy do redakcji stanowiące oryginalne doniesienie naukowe lub polemikę naukową, 3 rozdziały w książkach i 1 doniesienie z konferencji naukowej. Łączny wskaźnik oddziaływania wszystkich publikacji pełnotekstowych wynosi: IF=34,264 pkt., MNiI=336 pkt. Liczba artykułów cytowanych 11, ilość cytowań wg ISI Web of Science 94, H-index=4; wg Scopus=110, H-index=5. W 14 publikacjach jestem pierwszym autorem, w 13 drugim, w 2 ostatnim. W języku angielskim opublikowałem 25 doniesień, w języku polskim 8. Jestem również współautorem 61 doniesień konferencyjnych i zjazdowych opublikowanych w postaci streszczeń, w tym 29 polskich i 32 zagranicznych; z czego 49 było publikowanych w suplementach do czasopism indeksowanych w JCR, natomiast 12 w materiałach zjazdowych. W 3 publikacjach będących owocem współpracy międzynarodowej zostałem uwzględniony jako wykonawca wymieniony w aneksie do publikacji. b) Główne kierunki pozostałych zainteresowań badawczych: Pozostały dorobek nieujęty zestawieniu pracy habilitacyjnej obejmuje 27 publikacji; łączny IF=27,790 pkt., MNiI 257 pkt. 14

15 Pozostałe zainteresowania naukowe i prowadzone badania: 1. Inne prace badawcze w obszarze niedokrwistości sierpowatokrwinkowej, nieujęte w zestawieniu osiągnięcia wynikającego z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14. marca 2003 r.. 2. Choroby naczyniowe mózgu, w tym: a) metody neuroobrazowania, b) fizjologia, patofizjologia i epidemiologia chorób naczyniowo-mózgowych, c) metody leczenia i zagadnienia organizacyjne systemu opieki w udarach mózgowych, d) leczenie neurointerwencyjne w chorobach naczyniowych mózgu. 3. Inne schorzenia neurologiczne, w tym: a) stwardnienie rozsiane, b) choroby neurozwyrodnieniowe, c) choroby infekcyjne. 4. Tematyka aktualnie prowadzonych projektów badawczych. W nawiasach kwadratowych podano odnośniki do pozycji piśmiennictwa w wykazie dorobku naukowego Załącznik Poszerzenie spektrum badawczego w niedokrwistości sierpowatokrwinkowej: Moje zainteresowania naukowe w zakresie wykorzystania modelu niedokrwistości sierpowatokrwinkowej do badania wpływu przewlekłego niedokrwienia na mózg człowieka mogłem realizować dzięki doskonałej współpracy z jednym z najlepszych zajmujących się tą tematyką ośrodków naukowych w USA - Children s Hospital of Philadelphia. Wydział medyczny Uniwersytetu Pensylwanii, zaraz po Uniwersytecie Harvarda, jest na drugim miejscu w rankingu najlepszych wydziałów medycznych w USA. Podkreślić należy, że wszystkie prace prowadzone były w ramach projektu badawczego SCORE (Sickle Cell Ongoing Radiological Evaluation), wspieranego finansowo w formie grantu przez Narodowy Instytut Zdrowia USA (NIH). Mój dorobek naukowy w tej dziedzinie uzupełnia praca, w której opracowano zakresy referencyjne dla parametrów dopplerowskich, jak też dla ich międzypółkulowych różnic i współczynników uzyskiwanych w badaniu przezczaszkowej ultrasonografii dopplerowskiej z obrazowaniem przepływu w kolorze u dzieci z niedokrwistością sierpowatokrwinkową. Zakresy te mogą być pomocne w identyfikacji zwężeń tętnic wewnątrzczaszkowych u dzieci poddawanych przesiewowym badaniom ultrasonograficznym w pierwotnej prewencji udaru. Wyniki pracy zostały opublikowane w prestiżowym czasopiśmie Stroke [19], natomiast w 15

16 roku 2012 praca ta została uhonorowana przez JM Rektora Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego Nagrodą Zespołową I stopnia. Podsumowaniem mojego aktualnego dorobku w zakresie tematyki neuroobrazowania w niedokrwistości sierpowatokrwinkowej jest rozdział książkowy p.t.: Sickle cell disease and stroke: Evidence-Based Neuroimaging. [10], zawarty w pracy zbiorowej: Evidence-Based Neuroimaging Diagnosis and Treatment; Improving the Quality of Neuroimaging in Patient Care. W rozdziale tym szczegółowo przedstawiono epidemiologię i patofizjologię niedokrwistości sierpowatokrwinkowej u dzieci, jak też, w oparciu o zasady medycyny opartej na dowodach naukowych (Evidence Based Medicine) omówiono metody radiologiczne wykorzystywane do oceny ryzyka udaru. Dopełnieniem całości dorobku w obszarze neurodiagnostyki w niedokrwistości sierpowatokrwinkowej jest kontrolowane badanie, w którym analizowano długofalowe zmiany objętościowe w mózgu dzieci chorych na niedokrwistość sierpowatokrwinkową. Z wykorzystaniem statystycznego wielopoziomowego modelu zmian wykazano, że, w porównaniu do dzieci zdrowych, u dzieci chorych z wiekiem dochodzi do istotnego zmniejszenia całkowitej objętości istoty szarej. Zanik ten dotyczy w równym stopniu płatów czołowych, ciemieniowych i potylicznych. Ponadto całkowita objętość istoty białej u dzieci chorych przyrasta z wiekiem w znacznie wolniejszym tempie niż w przypadku grupy kontrolnej. Jest to pierwsze długofalowe badanie wolumetryczne mózgowia u dzieci z niedokrwistością sierpowatokrwinkową. W pracy wykazano, że długofalowa ocena wolumetryczna struktur mózgowia dokonana na podstawie badań rezonansu magnetycznego, pozwala na rokowanie obniżenia sprawności intelektualnej u dzieci z niedokrwistością sierpowatokrwinkową. Dzięki zastosowanemu statystycznemu modelowi predykcyjnemu, opartemu o metody Bayesowskie, zidentyfikowano sześć struktur w obszarze korowej istoty szarej, które oceniane łącznie pod względem objętościowym, pozwalają na rokowanie upośledzenia intelektualnego w odległym czasie. Jest to pierwsza praca, w której wykazano związek zmian objętości istoty szarej mózgu ze spadkiem sprawności intelektualnej u dzieci chorych. Praca ta została przyjęta do prezentacji na 99. Zjeździe Północnoamerykańskiego Towarzystwa Radiologicznego (RSNA 2013), który odbędzie się w grudniu bieżącego roku roku w Chicago, USA [34]. Pełny tekst pracy został przygotowany do publikacji w czasopiśmie Brain. 16

17 2. Choroby naczyniowe mózgu: a) Zastosowanie metod neuroobrazowych w diagnostyce chorób naczyniowych mózgu Od chwili podjęcia pracy w Klinice Neurologii Wieku Podeszłego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach swoje zainteresowania skupiałem w obszarze chorób naczyniowych układu nerwowego. Jednym z pierwszych podjętych przeze mnie zagadnień było zastosowanie nowoczesnych metod neurodiagnostycznych w ostrej fazie i w profilaktyce udaru mózgu. W latach prowadziłem badania użyteczności perfuzyjnej tomografii komputerowej w ostrej fazie udaru mózgu, a wyniki pracy posłużyły do przygotowania rozprawy doktorskiej pod kierunkiem Prof. dr hab. n. med. Grzegorza Opali, pt.: Ocena zależności pomiędzy obrazem klinicznym ostrej fazy, przebiegu i następstw odległych udaru niedokrwiennego mózgu a obrazem tomografii komputerowej i perfuzyjnej tomografii komputerowej. Rozprawę obroniłem w 2006 roku uzyskując stopień doktora nauk medycznych. W niniejszej pracy wykazałem, że ilościowa ocena regionalnego przepływu mózgowego w badaniu perfuzyjnej tomografii komputerowej, przeprowadzona już w ostrej fazie udaru mózgu, pomaga w rokowaniu odległego stanu funkcjonalnego chorych po udarze. Wyniki tej pracy zostały opublikowane na łamach czasopisma Nuclear Medicine Review Central and Eastern Europe [24]. Wnioski z moich obserwacji dotyczących wykorzystania perfuzyjnej tomografii komputerowej w diagnostyce udaru mózgu prezentowałem również na ogólnokrajowych i międzynarodowych zjazdach naukowych [43, 55, 83, 90]. We współpracy z Oddziałem Neuroradiologii Departamentu Radiologii Uniwersytetu Pensylwanii w USA uczestniczyłem w szeregu badań nad wykorzystaniem metod ultrasonograficznych w diagnostyce chorób naczyniowych w neurologii. Po odbyciu szkolenia w zakresie wykorzystania technik ultrasonograficznych w neurologii, prowadziłem badania dotyczące skurczu naczyniowego w krwotoku podpajęczynówkowym. Prace te odbywały się pod kierunkiem Prof. Jarosława Krejzy w ramach grantu naukowego, wyróżnionego na 6. miejscu spośród 182 aplikacji przez American Heart Association (Established Investigator Award). Projekt ten dotyczył ultrasonograficznej diagnostyki zwężeń wewątrzczaszkowych z zastosowaniem metod sztucznej inteligencji. Badaniami objęto grupę ponad 1200 chorych. Pełne wyniki badań są aktualnie opracowywane, niemniej jednak, zaprezentowano dotychczas kilka wstępnych doniesień z 17

18 przeprowadzonych prac. Najbardziej znaczące dotyczyły wartości metod ultrasonograficznych stosowanych w diagnostyce zwężeń tętnic mózgowych i anatomii naczyń szyjnych. W pierwszym przypadku [25] wykazano, że w diagnostyce skurczu tętnicy mózgu środkowej po krwotoku podpajęczynówkowym dokładność konwencjonalnej ultrasonografii przezczaszkowej i metody z obrazowaniem przepływu w kolorze jest zbliżona, jednak czułość tej drugiej jest wyższa. Jest to pierwsza praca, w której porównano te dwie metody diagnostyczne w odniesieniu do cyfrowej angiografii mózgowej jako wzorca. Rezultaty tej pracy pomocne są w krytycznej ocenie wyników ultrasonograficznych badań diagnostycznych u chorych leczonych w oddziałach intensywnego nadzoru. Z tego względu opublikowano je na łamach prestiżowego czasopisma Critical Care Medicine. W roku 2010 praca ta została uhonorowana Nagrodą Zespołową I stopnia za działalność naukową przez JM Rektora Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach. W drugiej z nich [17], z wykorzystaniem podobnego modelu badawczego, oceniano wartość dwóch metod ultrasonograficznych w diagnostyce zwężeń w obszarze tętnic kręgowych i tętnicy podstawnej. W obszarze krążenia tylnojamowego ultrasonografia przezczaszkowa z obrazowaniem przepływu w kolorze wykazała większą dokładność niż metoda konwencjonalna. Wynik ten ma bardzo istotne znaczenie dla doboru metod diagnostycznych do monitorowania chorych po incydentach naczyniowomózgowych. Inne prace dotyczące wartości różnych metod diagnostyki ultrasonograficznej prezentowane były również na ogólnokrajowej konferencji naukowej [44]. Dopełnieniem moich zainteresowań w zakresie wykorzystania technik ultrasonograficznych w diagnostyce naczyniowej w neurologii jest rozdział książkowy p.t.: Neurosonology: Transcranial Doppler and Transcranial-Color Coded Duplex Sonography., opublikowany w pracy zbiorowej p.t.: Monitoring in Neurocritical Care [9]. W rozdziale tym szeroko przedstawiono techniki ultrasonogaficzne wykorzystywane do monitorowania stanu chorych w warunkach intensywnej terapii neurologicznej, jak również możliwości terapeutycznego zastosowania technik ultradźwiękowych. Poza badaniami nad wykorzystaniem technik ultrasonograficznych czy perfuzyjnej tomografii komputerowej w neurologii, uczestniczyłem również w badaniach nad zastosowaniem innych metod neuroobrazowania, w tym: dyfuzyjnego rezonansu magnetycznego w ostrej fazie udaru mózgu [50, 53], tomografii komputerowej w diagnostyce choroby Alzheimera [60] i tomografii emisyjnej 18

19 pojedynczego fotonu w chorobach naczyniowo-mózgowych [56, 79, 89] czy neurodegeneracyjnych [66, 67, 68, 80, 85, 86, 88]. Wyniki tych prac publikowane były na licznych krajowych i zagranicznych zjazdach oraz konferencjach naukowych. b) Fizjologia, patofizjologia i epidemiologia chorób naczyniowych mózgu: Jednym z badań w tym obszarze była ocena różnic średnicy tętnic szyjnych w odniesieniu do płci [27, 28]. W pracy tej wykazano, że u kobiet średnice tętnic szyjnych są mniejsze niż u mężczyzn, również z uwzględnieniem wieku pacjentów, rozmiaru ciała, szyi czy jego masy. Wyniki te mogą pomóc w wyjaśnieniu przyczyn wyższego ryzyka okołooperacyjnego endarterektomii szyjnej u kobiet niż u mężczyzn. Praca ta została opublikowana na łamach prestiżowego czasopisma Stroke. Od czasu publikacji była już cytowana 55-krotnie (wg. ISI Web of Science). Za tę pracę w roku 2007 JM Rektor Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach przyznał Nagrodę Zespołową I stopnia. W tematyce fizjologii krążenia mózgowego obszarem moich zainteresowań badawczych jest reaktywność naczyń mózgowych. W kolejnej pracy analizowano różnice w reaktywności naczyń mózgowych po podaniu acetazolamidu w zależności od dnia cyklu menstruacyjnego [12]. W analizie tej wykazano, że reaktywność naczyń mózgowych w różnych dniach cyklu jest różna i asymetryczna, a zmienność ta związana jest ze zmianami stężenia hormonów płciowych. Wyniki te sugerują, że związek ten należy uwzględnić podczas prowadzenia różnych badań reaktywności naczyń mózgowych u kobiet, np. w migrenie czy zaburzeniach nastroju. Pracę tę prezentowałem również w formie plakatowej na Światowym Zjeździe Neurologicznym [37], który odbył się w bieżącym roku w Wiedniu. Podkreślić należy, że spośród ponad 1800 prezentacji plakatowych prezentacja ta znalazła się w gronie 12 nagrodzonych (Poster Award). Jestem także współautorem pracy przeglądowej [8], przedstawiającej aspekty fizjologiczne i patofizjologiczne związane z rozwojem niedokrwienia mózgu w krwotokach śródczaszkowych. Szeroko omówiono w niej mechanizmy wpływu tlenu i dwutlenku węgla na układ naczyń mózgowych, zjawisko sprzężenia naczyniowonerwowego oraz wpływ układu oddechowego i sercowo-naczyniowego na hemodynamikę mózgową. W pracy tej dokonano przeglądu literatury w odniesieniu do różnych stanów hemodynamicznych prowadzących do zaburzeń przepływu krwi w krwotoku śródczaszkowym, jak: nadciśnienie wewnątrzczaszkowe, zatory mózgowe 19

20 czy skurcz naczyń mózgowych, wraz z aktualnymi możliwościami ich leczenia. W publikacji tej podjęto również rozważania na temat wykorzystania metod neurodiagnostycznych w monitorowaniu stanu chorych. W zakresie zagadnień związanych z patofizjologią i epidemiologią chorób naczyniowych mózgu uczestniczyłem licznych pracach obejmujących m.in.: analizę epidemiologiczną śmiertelności wewnątrzszpitalnej związanej z chorobami naczyniowymi układu nerwowego w województwie Śląskim na przestrzeni ostatnich 4 dekad [49, 52, 73, 87, 92]; ocenę aktywności enzymów błonowych płytek krwi [62, 91, 93] i śródbłonkowych czynników aktywacji adhezji komórek [54, 72] w ostrym niedokrwieniu mózgu. Brałem udział również w analizie związku zaburzeń atmosferycznych z występowaniem ostrych incydentów naczyniowych mózgu [57]. Wyniki tych prac prezentowane były na krajowych i międzynarodowych konferencjach naukowych. Ostatnia praca prowadzona była pod moim kierunkiem przez studentów koła naukowego działającego przy naszej Klinice. Chociaż wykazano w niej, że w ciągu kilku godzin po gwałtownym spadku temperatury powietrza lub ciśnienia atmosferycznego istotnie wzrasta częstość ostrych incydentów naczyniowych mózgu, to wpływ gwałtownych zmian pogody na zmienność zachorowalności na udary mózgu nie przekracza 1%. Wyniki tej pracy prezentowane były w formie plakatowej na Światowym Zjeździe Neurologicznym [57], który odbył się w tym roku Wiedniu. Osoba prezentująca pracę została uhonorowana przez organizatorów Zjazdu grantem. c) Leczenie chorób naczyniowych OUN i organizacja systemu opieki: Od roku 1999 aktywnie uczestniczyłem w pracach dotyczących sposobu organizacji systemu opieki w ostrych udarach mózgu na terenie Katowic i woj. Śląskiego. W tym okresie brałem udział w opracowaniu szeregu prac przeglądowych, obejmujących aktualne zalecenia postępowania w ostrej fazie udaru mózgu [32], jak również wytycznych tworzenia Oddziałów Udarowych jako referencyjnych ośrodków leczenia udarów mózgu [31, 42]. Opracowałem także podsumowanie założeń organizacyjnych dla wdrożenia nowoczesnych metod leczenia, np. terapii trombolitycznej [29, 30]. Po przystąpieniu naszego Ośrodka do Narodowego Programu Profilaktyki i Leczenia Chorób Sercowo-Naczyniowych POLKARD, w latach , jako pierwsza osoba na Śląsku i jedna z pierwszych w Polsce, wprowadzałem dożylne 20

21 leczenie trombolityczne z zastosowaniem rekombinowanego aktywatora plazminogenu (rt-pa) w udarze niedokrwiennym mózgu. Później nadzorowałem funkcjonowanie programu POLKARD w naszej Klinice aż do jego zakończenia w roku Po włączeniu leczenia tromblitycznego do zakresu świadczeń refundowanych przez NFZ, opracowałem analizę wpływu programu na praktykę kliniczną w naszym Ośrodku [18]. W analizie tej wykazano, że zniesienie limitów programu pozwoliło na zwiększenie odsetka chorych leczonych za pomocą rt-pa. Równocześnie obserwowano jednak pogorszenie wskaźników stanu odległego chorych, co związane było z innymi kryteriami kwalifikacji chorych (osoby starsze, z większym deficytem neurologicznym). We wnioskach podkreślono także, że Oddziały Udarowe powinny stale nadzorować i usprawniać wszystkie elementy procedury leczenia trombolitycznego. Dotyczy to głównie czasu trwania procedur diagnostycznych przed włączeniem leczenia, ponieważ w istotny sposób wpływa on na efekt terapeutyczny. W związku z prowadzeniem leczenia trombolitycznego Ośrodek nasz, jako jeden z kilku w Polsce, przystąpił też do dużego międzynarodowego randomizowanego badania klinicznego International Stroke Trial (IST-3). W badaniu tym analizowano skuteczność i bezpieczeństwo leczenia trombolitycznego w udarze mózgu w czasie do 6 godzin od wystąpienia objawów udaru. Ze względu na małą liczbę chorych włączanych do badania wynikającą ze zmian w rejestracji rt-pa w Europie polegających na wydłużeniu okna terapeutycznego do 4,5 godziny, badanie to zostało przedwcześnie zakończone. W publikacjach wyników badania uwzględniony zostałem w wykazie badaczy w aneksie [95, 96, 97]. Wyniki własnych badań i obserwacji w leczeniu trombolitycznym udaru prezentowałem również na krajowych i zagranicznych konferencjach naukowych w formie prezentacji plakatowej [41, 48, 51]. W roku 2011 zostałem zaproszony do wygłoszenia wykładu na XVIII Międzynarodowej Konferencji Kardiologicznej Postępy w rozpoznawaniu i leczeniu chorób serca, płuc i naczyń, która odbyła się w Zabrzu. W sesji plenarnej Leczenie krwawień u chorych z OZW problem interdyscyplinarny; Pytania do neurologa przedstawiłem wystąpienie p.t.: Udar mózgu jako powikłanie ostrego zespołu wieńcowego pytania do neurologa. Zagadnienia wykładu zostały opublikowane w formie pracy przeglądowej w czasopiśmie Kardiochirurgia i Torakochirurgia Polska [20], również z zachowaniem struktury pytań i odpowiedzi. Ze względu na 21

22 interdyscyplinarny charakter opracowania, publikacja ta została bardzo pozytywnie przyjęta przez praktykujących neurologów i kardiologów. Moje zainteresowania badawcze w obszarze metod leczenia udarów mózgu obejmowały także leczenie rehabilitacyjne [38, 47, 82] i stosowanie leczenia przeciwzakrzepowego [58]. Wyniki tych prac prezentowano podczas krajowych i międzynarodowych konferencji naukowych w postaci wystąpień ustnych i plakatów. d) Leczenie interwencyjne i zabiegowe w chorobach naczyniowych mózgu Poza leczeniem konwencjonalnym w udarach mózgu, w swojej pracy naukowej podjąłem również tematykę leczenia interwencyjnego i zabiegowego udarów mózgu. We współpracy z Katerdą Radiologii SUM i Zakładem Radiologii Zabiegowej, kierowanymi przez Pana Prof. Jana Barona, przygotowałem projekt badawczy leczenia endowaskularnego w chorobach naczyń mózgowych i udarach mózgu. Pierwsze rezultaty leczenia objawowego zwężenia tętnicy mózgu środkowej przedstawiłem w pracy kazuistycznej opublikowanej na łamach czasopisma The Neurologist [16]. Publikacja ta spotkała się z bardzo dużym zainteresowaniem, ponieważ zostały w niej szeroko omówione zagadnienia możliwych powikłań angioplastyki i stentowania naczyń mózgowych, takie jak: udary mózgowe związane z zabiegiem, wykrzepianie wewnątrz stentu w trakcie zabiegu czy możliwe metody zapobiegania i leczenia powikłań. W związku z publikacją pracy zostałem zaproszony do udziału w 4. Dorocznym Zebraniu Naukowym Towarzystwa Neurologii Naczyniowej i Interwencyjnej (SVIN), które odbyło się w roku 2010 w Atlancie, w USA. W celu przybliżenia polskiemu środowisku neurologów i radiologów interwencyjnych najnowszego kierunku rozwoju neurologii interwencyjnej na świecie, przygotowałem sprawozdanie z tego wydarzenia opublikowane na łamach czasopisma Aktualności Neurologiczne [23]. W leczeniu ostrego udaru niedokrwiennego mózgu najistotniejsza jest jak najszybsza rekanalizacja zamkniętego naczynia. Jedną z eksperymentalnych metod leczenia udaru niedokrwiennego jest metoda polegająca na ultradźwiękowym rozbijaniu skrzepów, jak też leczenie trombolityczne dożylne wspomagane metodami ultradźwiękowymi. W związku z ukazaniem się doniesienia J. Eggersa i wsp. p.t. Sonothrombolysis in acute ischemic stroke for patients ineligible for rt-pa (Neurology 2006;66:154-5), wraz z zespołem Prof. Krejzy podjęliśmy polemikę naukową na łamach tego czasopisma, wskazując na niespójność w klasyfikacji 22