Do tej książki zaglądając, Prehistorie przemierzając, Odkryjemy i poznamy, Ten ciekawy świat nieznany.

Transkrypt

1 Niezwykłe Cmentarzysko w Krasiejowie Nicola Pinkosz, Jolanta Łozińska Do tej książki zaglądając, Prehistorie przemierzając, Odkryjemy i poznamy, Ten ciekawy świat nieznany. Czy widziałeś mój kolego, Czy poznałeś już mojego, Przyjaciela z Krasiejowa, Który kości w ziemi chowa. To dinozaur nasz opolski, Jest najstarszy z naszej wioski, Jeśli chcesz coś wiedzieć więcej, Wertuj kartki te najprędzej. Dawno, dawno temu Pewnie wiecie, że 240 mln lat temu, na początku triasu, ssaki były jeszcze bardzo odległą przyszłością, a gigantyczne dinozaury dopiero w późnym triasie, jurze i kredzie miały zapanować na Ziemi. Przenieśmy się więc na nasze szerokości geograficzne, gdzie panował klimat subtropikalny, a Opolszczyzna była zaledwie pełna błot i moczarów, wąskim lądowym przesmykiem łączącym rozlewisko płytkiego, śródlądowego morza z oceanem. Tajemnicą nie jest to, że na świecie niewiele jest miejsc, gdzie zachowały się ślady aż tak odległej przeszłości - Krasiejów jest więc ewenementem. Ilość i różnorodność odnajdowanych tu szczątków fauny triasowej jest pierwszorzędna. Oprócz gatunków znanych nam, z innych stanowisk paleontologicznych na świecie, w Krasiejowie natrafiono także na ślady gatunków wcześniej nauce nieznanych. w Krasiejowie

2 Krasiejów jest najstarszą miejscowością w gminie Ozimek, oddaloną o około 25 km na wschód od Opola. Pierwsze wzmianki o tej prastarej wsi cysterskiej pochodzą z roku Miejscowość ta zadziwia bogatym złożem kostnym, które tak długo czekało na odkrycie. Około 225 mln lat temu w erze mezozoicznej- Krasiejów był bagnistym terenem leżącym na brzegu jeziora o wielkości współczesnych mórz. Jezioro zaczynało się pod Krasiejowem, a kończyło pod dzisiejszym Olsztynem. Na zachód sięgało aż do dzisiejszej Francji. W jeziorze były silne prądy. To właśnie one zanosiły szczątki nieżywych zwierząt w jedno miejsce, zamieniając je w specyficzne cmentarzysko. Dlatego w Krasiejowie można znaleźć szkielety ryb, gadów, płazów z różnych okresów triasu. Za czasów starej cegielni Przed II wojną światową istniała w tym miejscu cegielnia, produkująca będące synonimem jakości i trwałości cegły. Po wojnie cegielnię pochłonął pożar. W części wschodniej Krasiejowa, jeszcze 10 lat temu, intensywnie funkcjonowała kopalnia odkrywkowa należąca wówczas do Górażdże Cement S.A.. Dzięki bogatym pokładom iłów kajprowych, kopalnia odnosiła duże zyski przy produkcji cementu. Eksploatacja kopalni pozostawiła po sobie ślad w postaci olbrzymiej niecki o powierzchni prawie 30 hektarów. Maszyny górnicze odsłoniły prehistoryczne pokłady geologiczne. Okazało się, iż przynosząca znaczne zyski kopalnia jest w rzeczywistości cmentarzyskiem triasowych płazów i gadów. Jak dotąd w Polsce w ogóle nie odnaleziono kości dinozaurów, a jedynie ich tropy. A zaczęło się od przypadku Po dotarciu koparek do kostnego złoża, skamieniałości w nim zawarte, zostały zauważone przez kolekcjonerów. Odkrywcą kości jest pan dr Krzysztofa Spałka, który to w 1986 roku jako uczeń drugiej klasy liceum, a zarazem mieszkaniec Krasiejowa, odkrył pierwsze szczątki w wyrobisku gliny. Szczątki, które wówczas znalazł, pokazał swojej nauczycielce biologii, ale ona nie wiedziała co o tym sądzić, jak je zidentyfikować. Pan K. Spałek jednak szukał kości dalej i tworzył własną kolekcję. Znalazł ich około 30 kg. Nie pamięta wszystkich okazów, tylko te wyjątkowe takie jak: ogromną szczękę z pełnym uzębieniem, pojedyncze zęby wielkości 10 cm, kręgi: ogonowe, piersiowe, szyjne... Jako student Uniwersytetu Wrocławskiego przekazał je do Zakładu Paleontologii. I nigdy więcej ich nie zobaczył. Kości zaginęły, a o prowadzeniu ewentualnych badań w Krasiejowie, nikt nie chciał lub nie umiał nic powiedzieć. Zgodnie z licznymi pogłoskami, część znaleziska trafiła do kolekcjonerów za granicą. W 1993 roku prof. Jerzy Dzik z Polskiej Akademii Nauk w Warszawie przybył w celach badawczych do Strzelec Opolskich. Przebywał tam również dr Robert Niedźwiedzki z Uniwersytetu Wrocławskiego (wtedy doktorant), który poinformował profesora o znaleziskach w niedalekim Krasiejowie. Prof. Jerzy Dzik jeszcze tego samego dnia odwiedził Krasiejów i uświadomił sobie, że jest w miejscu, jakiego jeszcze w Europie nie odkryto. Znalazł tam czaszkę fitozaura pierwszą, na jaką natrafiono w Polsce. Jak dotąd nie wiedziano, czy zwierzęta te występowały na terenie

3 dzisiejszej Polski. Pan J. Dzik chodził po osypisku iłów i wyciągał z nich lub podnosił spod nóg kolejne skamieniałości. Były one dobrze zachowane, gdyż wapienna otoczka z Krasiejowa działała jak środek konserwujący. Uzbierano wówczas setki kilogramów materiału do zbadania. Od 2000 r. po ostatecznym potwierdzeniu autentycznego pochodzenia kości, na terenie kopalni iłów prowadzono na wielką skalę systematyczne prace wykopaliskowe. Znaleziska paleontologiczne w Krasiejowie są nowym źródłem wiedzy o przełomie dwóch ważnych er w historii życia na Ziemi. Są to skamieniałości zwierząt i roślin, które żyły w czasach, kiedy władanie kontynentami przejmowały dinozaury. Wartość wykopalisk w Krasiejowie wiąże się więc z ich szczególnym geologicznym wiekiem odpowiadającym zaraniu ery dinozaurów. 1 Nazwa dinozaur została utworzona od wyrazów grackich: Deinos straszny i sauros jaszczur przez Richarda Owena w 1842r. Wielkie odkrycia W trakcie badań paleontologicznych odkryto wiele interesujących szczątków kostnych, które występują w dwóch warstwach. W jednej z nich są to głównie szczątki zwierząt wodnych, w drugiej - kości zwierząt lądowych. Wśród nich dominują: Metopozaur (Metoposaurus) - przodek współczesnych żab - był płazem wodnym, drapieżnym. Polował na małe zwierzęta wodne. Nie był wcześniej znany na terytorium Polski. Największy z osobników znalezionych w Krasiejowie miał całkowitą długość ciała około 2 m. Do tej pory wydobyto około 100 czaszek metopozaurów. Cyklotozaur (Cyclotosaurus) - posiadał bardzo dużą w stosunku do długości ciała czaszkę. Zwierzę osiągało około 3 metrów długości. Trybem życia cyklotozaur zbliżony był najprawdopodobniej do dzisiejszego aligatora - podobnie jak on zamieszkiwał brzegi zbiorników wodnych. Fitozaur (Paleorhinus sp.) - był to drapieżny, wodny gad naczelny. Przypominał wyglądem dzisiejszego gawiala (indyjskiego krokodyla). Największy z osobników znalezionych w Krasiejowie miał całkowitą długość ciała około 3,5 m. Do tej pory wydobyto 5 czaszek fitozaurów. Nazwa Fitozaur, czyli roślinne jaszczury, jest skutkiem nieporozumienia. Aetozaur (Stagonolepis sp.) - był gadem lądowym, spokojnym roślinożercą. Największy ze znalezionych osobników miał około 3,5 m. długości ciała. 1 J. Dzik, T. Sulej, Pierwszy Polski Dinozaur, Opole 2004

4 Ceratozaur (Teratosaurus silesiacus) - największy drapieżny triasowy gad. Miał około 4 m długości. Teratozaur to jedyny typowo lądowy drapieżnik Krasiejowa. Poruszał się na czterech kończynach, polował najprawdopodobniej na Silezaury i Aetozaury. Śląski Jaszczur z Opola (Silesaurus opolensis) Fascynujące zwierzęta z Doliny Małej Panwi W 2001 roku podczas prac wykopaliskowych pod kierownictwem prof. Jerzego Dzika z Instytuty Paleobiologii PAN zostały odkryte trzy kompletne szkielety, w tym nieznanego jak dotąd gatunku dinozaura, któremu nadano nazwę Silesaurus Opolensis, czyli Śląski Jaszczur z Opola. Jest to najstarszy roślinożerny przedstawiciel dinozaurów, najstarszy pradinozaur w Europie i najbardziej znany gad z Krasiejowa. Silezaury stąpały na końcach trzech palców kończyny tylnej. W spoczynku wspierał się jednak delikatnymi, wydłużonymi kończynami przednimi. W triasowym świecie były ofiarą wielu czyhających na nich drapieżników. Gatunek ten, jak do tej pory, znany jest tylko z wykopalisk w Krasiejowie. Rozmiarami przypominał przerośniętego indyka (ok. 1,5 metra długości). Jego opis pasuje do zwierzęcia drapieżnego, jednakże budowa zębów zupełnie temu przeczy. Był roślinożercą wyposażonym w niewielki dziób na żuchwie. Jego jedyną przewagą nad drapieżnikami był refleks i szybkość. Tropami cmentarzyska W złożu krasiejowskim spoczywają nienaruszone tysiące szkieletów triasowych gadów i płazów. Znikoma część tego bogactwa ujrzała światło dzienne. Wykopaliska przeprowadzone jak dotąd przez naukowców Instytutu Paleobiologii PAN są zaledwie początkiem do szczegółowego i jakże niezwykłego rozpoznawania zasobów cmentarzyska w Krasiejowie. Znalezione i opisane zostały jedynie najpospolitsze gatunki zwierząt i roślin żyjących na terytorium dzisiejszej Opolszczyzny przed 230 mln lat. Pojedyncze, nieopracowane jeszcze kości już teraz dowodzą, że występowały tam również formy całkiem nowe dla nauki. Obecnie wszystko zależy od naszych pełnych entuzjazmu i pracowitości następców, jak możliwości te zostaną wykorzystane. Przepełniony czaszkami i kośćmi fragment dotąd przekopanego złoża został tylko prowizorycznie zabezpieczony jako podstawa przyszłego muzeum. W pobliżu prowadzone wykopaliska mogą być dodatkowa atrakcją turystyczna, gdzie fani pradawnych jaszczurów będą mogli naocznie się przekonać, jakie skamieniałości wydobywają archeolodzy z ziemi. Młodzi, zdolni i ambitni

5 Od roku 2000,w okresie wakacyjnym, na wyrobisku w Krasiejowie pracują chętni studenci z uniwersytetów: Warszawskiego, Opolskiego, Wrocławskiego i Śląskiego oraz z Politechniki Śląskiej. W środowisku studenckim wykopaliska cieszą się dużym zainteresowaniem. Prace prowadzone są w ramach zawodowych praktyk studenckich. Ku potrzebom nauki Koncepcję urbanistyczno - architektoniczną zagospodarowania terenu wykopalisk paleontologicznych w Krasiejowie opracował zespół autorski ze Śląska. Uroczystego otwarcia Pawilonu Paleontologicznego dokonano w dniu 26 sierpnia 2006 roku. Powstawał 2 lata, kosztował blisko 4 miliony złotych. W roku 2007 pawilon został zgłoszony do konkursu Mister Architektury Opolszczyzny Obiekt zyskał wyróżnienie komisji konkursowej min. za ciekawe wkomponowanie w otaczającą przestrzeń. Budynek jest oparty o skarpę kopalni odkrywkowej. Otwarcie pawilonu zwieńczyło pierwszy etap budowy Dinoparku. Dla potrzeb nauki, oświaty i turystyki od południowej strony pawilonu wybudowano rampę, która ułatwia obserwację znajdujących się tu eksponatów. Pawilon Paleontologiczny w Krasiejowie jest miejscem badawczo-wystawienniczym. Przed obiektem można podziwiać odtworzone gatunki dinozaurów odkryte w Krasiejowie. Rzeźby zostały wykonane na zlecenie Instytutu Paleobiologii PAN przez rzeźbiarkę Martę Szubert. W pawilonie można oglądać skamieniałości triasowych zwierząt in situ, pod jej szklaną podłogą można podziwiać największe w Europie nagromadzenie szczątków mezozoicznych gadów i płazów. Złoże jest w pierwotnym położeniu, w jakim zastygło 230 milionów lat temu. W celach dydaktycznych grupom turystów w pawilonie emitowany jest film wprowadzający w temat wystawy: Wędrówki z najstarszym dinozaurem. W pawilonie istnieje możliwość zakupu pamiątek. 21 stycznia 2005 roku dokonano oficjalnego otwarcia Muzeum Paleontologicznego w Krasiejowie, które mieści się w budynku starej szkoły w centrum wsi. Znajduje się tam bogata ekspozycja dowodów życia sprzed 230 mln lat. Eksponaty do muzeum zostały wypożyczone ze zbiorów Uniwersytetu Opolskiego. Prowadzone są w niej lekcje edukacyjne dla dzieci i młodzieży. I ty odkryj ten świat! Dnia 1 czerwca 2010 roku odbędzie się wielkie otwarcie, słynnego na całą Europę, JuraParku w Krasiejowie. Dlaczego miejsce te określane jest mianem niesamowitym? Odpowiedź na to pytanie poznacie, gdy treść wywiadu przeczytacie. W rolę przewodnika wcieliła się Nicola Pinkosz. Panią redaktor została Jola Łozińska.

6 Witam. Nasz wywiad chciałabym rozpocząć od ważnego, zapewne dla wszystkich chcących odwiedzić JuraPark w Krasiejowie, pytania. Co będzie można w nim zobaczyć? Dzień dobry. Otóż, JuraPark jest kompleksem rekreacyjno- edukacyjnym, co pozwala w łatwy i przyjemny sposób przyswoić sobie wiedzę na temat ery dinozaurów. Będziemy mogli wybrać się w niezwykłą podróż przez dzieje Ziemi na pokładzie kapsuły czasu, oglądać unikatowe modele dinozaurów ( ponad 100), uczestniczyć w lekcjach muzealnych i warsztatach paleontologiczno- plastycznych, oglądać filmy w 5D, podziwiać największe na świecie rekonstrukcje dinozaurów, a wszystko to będzie w otoczeniu unikatowej jurajskiej scenerii. Naprawdę bardzo przyjemne miejsce. Ale czy ogół informacji, które będą przekazywać nam przewodnicy, nie przerośnie naszych najmłodszych? Oczywiście, że nie. Naszym głównym celem jest rozwijanie dziecięcych pasji i marzeń. Właśnie dzięki temu każda wizyta u nas pozostaje niezapomniana. Nawet najtrudniejsze zagadnienia z dziedziny nauk o Ziemi staną się zrozumiałe dzięki stosowanym przez nas pomocom naukowym, a także wykorzystaniu wyjątkowej kolekcji skamieniałości i rekonstrukcji wymarłych zwierząt. Słyszałam, że w późniejszym czasie JuraPark zostanie rozbudowany. Co nowego ma pojawić? Tak. W kolejnym etapie inwestycji powstanie nowoczesny obiekt naukowo-badawczy oraz muzeum triasowe z tysiącami eksponatów. Cały obiekt JuraPark kosztować ma aż 28 milionów złotych. się W jakiej cenie będzie można zakupić bilety do JuraParku? Ceny biletów wstępu wynosić będą: Bilet normalny: 18 zł Bilet ulgowy: 14 zł Bilet dla grup zorganizowanych: 10 zł/ os. Więcej informacji uzyska Pani na naszej stronie internetowej Czy nadal na terenach wykopalisk będą prowadzone badania paleontologiczne? Tak. Muzeum będzie niezwykłym miejscem, w którym na bieżąco prowadzone będą badania. Przynajmniej przez najbliższe 200 lat, bo na tyle wystarczy tutejsze złoże skamielin. Dziękuję bardzo za udzieleni mi potrzebnych informacji. Z przyjemnością odwiedzę JuraPark 1 czerwca. Również dziękuję i zapraszam.

7 Czy są jeszcze tacy, których wyobraźnie nie pobudzają opowieści o jurajskich kredowych potworach? Tysiące badaczy z całego świata i niezliczone krocie miłośników dinozaurów zgłębiają od półtora stulecia tajemnicę ich rozkwitu i upadku. Postęp wiedzy jest nieustanny, mamy coraz głębsze rozeznanie co do ostatnich chwil istnienia wypełnionych dinozaurami środowisk końca okresu kredowego. A przecież wciąż tajemnica pozostają ewolucyjne początki dinozaurów i ich związki z najbliższymi dzisiejszymi krewniakami - krokodylami i ptakami. Do zobaczenia w Krasiejowie! Bibliografia Bąk L., Miętus K., Spałek K., Historia i przyroda gminy Ozimek, Opole Dzik J., Sulej T., Krasiejów. Sensacyjne odkrycia triasowych pra- dinozaurów, Opole Dzik J., Sulej T., Pierwszy Polski Dinozaur, Opole Foldery dotyczące Gminy Ozimek i JuraParku. Informacje udzielone od pracownika JuraParku.

8