Zimowanie nietoperzy na terenie Suwalskiego Parku Krajobrazowego w latach

Transkrypt

1 Zimowanie nietoperzy na terenie Suwalskiego Parku Krajobrazowego w latach Michał Wojciechowski Zakład Fizjologii Zwierząt, Instytut Biologii Ogólnej i Molekularnej UMK ul. Gagarina 9, Toruń mwojc@biol.uni.torun.pl G. Neubauer Zakład Zoologii Kręgowców, Instytut Ekologii i Ochrony Środowiska UMK ul. Gagarina 9, Toruń grechuta@cc.uni.torun.pl Abstract: The paper presents the results of winter bat censuses in cellars and wells in the Suwałki Landscape Park and its buffer zone. Five species of bats were found: Myotis daubentonii, Eptesicus nilssonii, Eptesicus serotinus, Plecotus auritus and Barbastella barbastellus. M. daubentonii was the most abundant species there. Key words: Chiroptera, Suwałki Landscape Park, hibernation, winter shelters, species composition and dominance, first records WSTĘP Pojezierze Suwalskie do roku 1997 to właściwie teren nie zbadany pod względem chiropterologicznym. Ruprecht (1976) podał stanowisko jednego gatunku, karlika większego Pipistrellus nathusii, z miejscowości Jeleniewo leżącej w otulinie Parku (było to stwierdzenie w okresie letnim). W roku 1997 rozpoczęliśmy badania nad składem gatunkowym chiropterofauny tego regionu kraju. Częścią tych badań były przeprowadzone zimą 1998 i 1999 roku liczenia hibernujących nietoperzy w przydomowych piwnicach i w piwnicach klasycznych (pod budynkami) na terenie Suwalskiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny. TEREN BADAŃ I METODY Suwalski Park Krajobrazowy położony jest na Pojezierzu Suwalskim, kilkanaście kilometrów na północ od Suwałk (UTM: FF10, FF11, FF20, FF21). Pojezie-

2 2 Zimowanie nietoperzy na terenie Suwalskiego Parku Krajobrazowego rze Suwalskie wchodzi w skład Dzielnicy Mazurskiej, jednej z najzimniejszych dzielnic klimatycznych Polski. Okres zalegania pokrywy śnieżnej wynosi około 100 dni, zaś średnia temperatura stycznia to 5 C (przy średniej rocznej dla tego obszaru +6 C) (Kondracki, 1988). Według klasyfikacji zoogeograficznej teren Parku znajduje się w Okręgu Borealnym Podregionu Wschodniego Regionu Środkowoeuropejskiego. Jest to najdalej na zachód wysunięty fragment biomu tajgowego (Kostrowicki, 1991). Liczenia hibernujących nietoperzy przeprowadzano w pierwszym tygodniu lutego 1998 i 1999 roku. Nie kontrolowano każdego roku tych samych obiektów. W roku 1998 skontrolowano obiekty w południowo-zachodniej części Parku (wsie: Mierkinie, ruiny w Starej Hańczy, Szeszupka, Wodziłki UTM FF11; Rutka UTM FF21; Szurpiły UTM FF21) oraz w zachodniej części jego otuliny (wieś Iwaniszki UTM FF11). W lutym 1999 roku skoncentrowano się na centralnej i północnej części Parku (wsie: Bachanowo, Błaskowizna, Hańcza UTM FF11; Łopuchowo, Udziejek Dolny i Udziejek Górny UTM FF21) oraz w zachodniej części otuliny Parku (wsie: Bućki, Przełomka UTM FF11). Nietoperzy poszukiwano w licznych na tym terenie piwnicach przydomowych, w tzw. lodowniach oraz w klasycznych piwnicach pod zabudowaniami. W 1999 roku kontrolowano również pobieżnie studnie (bez wchodzenia do nich). W dalszych analizach nie dokonywano rozdziału na poszczególne typy schronień. Łącznie skontrolowano 51 piwnic (z tego 15 w roku 1998) oraz 4 studnie. W większości kontrolowane piwnice zbudowane są z kamienia, nieliczne są ceglane i betonowe (nowsze budownictwo). Piwnice różnią się stopniem izolacji od wpływu warunków zewnętrznych, temperaturą i wilgotnością (oceniano na podstawie wrażeń subiektywnych, bez dokonywania właściwych pomiarów). WYNIKI Na terenie Suwalskiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny stwierdzono zimowanie pięciu gatunków nietoperzy. Są to: nocek rudy Myotis daubentonii, mroczek pozłocisty Eptesicus nilssonii, mroczek późny Eptesicus serotinus, gacek brunatny Plecotus auritus i mopek Barbastella barbastellus. Dominującym gatunkiem był tam nocek rudy (Ryc. 1). Kolejne gatunki w strukturze dominacji to gacek brunatny i mroczek pozłocisty. Szczegółowe dane dotyczące liczebności i struktury dominacji poszczególnych gatunków stwierdzonych na Pojezierzu Suwalskim zawarte są w tabeli 1. DYSKUSJA Dotychczas brak było jakichkolwiek danych faunistycznych z terenu Suwalskiego PK na temat występujących tam nietoperzy. Najbliższe, zbadane pod tym kątem, obszary to na zachodzie Puszcza Romincka (Marzec & Sachanowicz, 1996), na wschodzie Litwa (Pauza & Pauziene, 1998), na południu Kotlina Biebrzańska (Lesiński, 1994) oraz Wigerski Park Narodowy (Strzałka et al., 1996).

3 Zimowanie nietoperzy na terenie Suwalskiego Parku Krajobrazowego 3 Barbastella barbastellus 8,82% Plecotus auritus 32,35% Myotis daubentonii 44,12% Eptesicus nilssonii 13,24% Eptesicus serotinus 1,47% N=68 Ryc. 1. Struktura dominacji nietoperzy hibernujących na terenie Suwalskiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny w latach Fig. 1. Percentage of bats of particular species hibernating in Suwałki Landscape Park} and its buffer zone in 1998 and 1999 Tab. 1. Liczebność (N) i wartość współczynnika dominacji (D) gatunków nietoperzy w Strzalinach w trakcie poszczególnych liczeń w latach Table 1. Number of individuals (N) and index of dominance (D) of bat species wintering in Strzaliny in the years indet individuals of unknown species Gatunek Species N D% N D% Myotis daubentonii 6 28, ,0 Eptesicus serotinus ,1 Eptesicus nilssonii 1 4,8 8 16,7 Plecotus auritus 11 52, ,9 Barbastella barbastellus 2 9,5 4 8,3 Chiroptera indet. 1 4,8 0 0 Razem / Total

4 4 Dekady Spisu Nietoperzy w Strzalinach Jednakże dane z terenu Wigerskiego Parku Narodowego pochodzą jedynie z obserwacji letnich. Spośród gatunków nietoperzy stwierdzonych w okresie hibernacji na sąsiednich obszarach, nie udało nam się stwierdzić czterech gatunków, a mianowicie nocka Natterera Myotis nattereri, nocka Brandta Myotis brandtii, nocka wąsatka Myotis mystacinus i nocka łydkowłosego Myotis dasycneme. Brak tych gatunków w naszych obserwacjach wynika prawdopodobnie z faktu skontrolowania tylko części potencjalnych miejsc hibernacji nietoperzy na terenie Parku. Według Lesińskiego i Kowalskiego (2001) na terenach centralnej i północnowschodniej Polski (z wyłączeniem Suwalskiego PK) gatunkiem dominującym w przydomowych piwnicach jest gacek brunatny. Wyniki podsumowujące nasze dwuletnie badania wskazują na nocka rudego jako gatunek dominujący w Suwalskim PK. Jednakże w samym tylko roku 1998, podobnie jak badaniach Lesińskiego i Kowalskiego, dominującym gatunkiem w Suwalskim PK był gacek brunatny. W roku 1999 kontrolowaliśmy głównie piwnice, które były lepiej izolowane, a przez to cieplejsze i prawdopodobnie bardziej stabilne mikroklimatycznie, niż te kontrolowane w roku poprzednim. Stąd też, w roku 1999 znajdowaliśmy przeważnie nocka rudego, który jest gatunkiem bardziej ciepłolubnym od gacka brunatnego (Gaisler, 1970), co też wpłynęło na ogólnie wyższy wskaźnik dominacji nocka rudego w Suwalskim PK. Najważniejszym elementem tej pracy jest jej aspekt faunistyczny. Nasze badania były pierwszymi spisami faunistycznymi nietoperzy zimujących na terenie Suwalskiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny. Miejsca zimowania wszystkich gatunków nietoperzy stwierdzonych podczas naszych badań są ich stanowiskami wysuniętymi najdalej na północny-wschód Polski. Ponadto okazało się, iż przydomowe piwnice są częstym miejscem hibernacji nietoperzy na terenie Suwalskiego Parku Krajobrazowego. PODZIĘKOWANIA Autorzy pragną podziękować za pomoc w przeprowadzeniu badań Dyrekcji i Pracownikom Zarządu Suwalskiego Parku Krajobrazowego oraz Iwonie Pióro za nieocenioną pomoc i towarzystwo podczas liczeń. HIBERNATING BAT FAUNA OF THE SUWAŁKI LANDSCAPE PARK IN 1998 AND 1999 Summary In 1997 we started the research on bat fauna in the Suwałki Landscape Park and its buffer zone. Until 1997 there was no information about bats hibernating in the area of the Suwałki Lakeland (Pojezierze Suwalskie, NE Poland). The study involved censuses of bats hibernating in cellars, which were carried out in the winters of 1998 and The Suwałki Landscape Park is situated in the Suwałki Lakeland, less than 20 kilometres north from the town of Suwałki. The snow cover lasts about 100 days, and mean temperature of January is about 5 C (with mean annual temperature for this region being about +6 C) (Kondracki, 1998).

5 Zimowanie nietoperzy na terenie Suwalskiego Parku Krajobrazowego 5 Hibernating bats were counted in the first week of February in 1998 and The search for bat hibernacula was carried out in the south-western part of the Park and western part of its buffer zone in 1998 and in central and northern in Altogether, 51 cellars and 4 wells were surveyed. Most of the structures under study are stone cellars, but a few of them are brick and concrete cellars; they seemed to differ in temperature and humidity (no measurements were taken). In the area of the Landscape Park of Suwałki and in its buffer zone five species of wintering bats were recorded: Myotis daubentonii, Eptesicus nillsoni, Eptesicus serotinus, Plecotus auritus and Barbastella barbastellus. In terms of abundance, the first species was Myotis daubentonii, the second P. auritus and the third E. nilssonii (Fig. 1). More detailed data concerning numbers and abundance of each species are shown in Table 1. Until the present study, there was no information about the bat fauna of the area of the Suwałki Landscape Park. Ruprecht (1976) reported one locality of Pipistrellus nathusii in Jeleniewo (buffer zone of the Park), but it was a summer record. The closest explored areas are the Puszcza Romincka forest (Marzec & Sachanowicz, 1996) on the west, Lithuania (Pauza & Pauziene, 1998) on the east, the Biebrza Valley (Lesiński, 1994) and the Wigry National Park (Strzałka et al., 1996) on the south. However, the data from Wigry National Park were obtained in summer. The following species, recorded by others in the adjacent areas were not found during our study: the Natterer s bat Myotis nattereri, the Brandt s bat Myotis brandtii, the whiskered bat Myotis mystacinus and the pond bat Myotis dasycneme. This can be caused by the fact that not all the potential hibernating sites in the area of the Park were visited. Unlike Lesiński and Kowalski (2001), who state that Plecotus auritus is the most numerous species in central and north-eastern Poland (the Suwałki Landscape Park excluded), we found that in our study area the most abundant species was Myotis daubentonii. However, in the winter of 1998 the most abundant species was Plecotus auritus (as in the paper by Lesiński and Kowalski). The difference is probably caused by the fact that the cellars surveyed in 1999 were better insulated (i.e. warmer) than those visited in This could explain why the percentage of Myotis daubentonii, which is known to be a more thermophilous species (Gaisler, 1970), was higher in Our paper is especially valuable from the faunistic point of view. We present results of the first counts of hibernating bats in this area. We found north-easternmost localities in Poland for all five species. Our results suggest that cellars are very important hibernation roosts for bats in the Suwałki Landscape Park. LITERATURA Gaisler J Remarks on the thermopreferendum of palearctic bats in their natural habitats. Bijrd. Dierkd. 40 (1): 33-35; Kondracki J Geografia fizyczna Polski. PWN, Warszawa: 464 pp; Kostrowicki A. S Próba regionalizacji faunistycznej Polski. [In:] Starkel L. (ed.). Geografia Polski. Środowisko Przyrodnicze. PWN, Warszawa: ; Lesiński G Mopek Barbastella barbastellus (Chiroptera, Mammalia) w Kotlinie Biebrzańskiej i jego ochrona. Chrońmy Przyr. Ojcz. 50 (2): 52-57; Lesiński G. & Kowalski M Znaczenie małych piwnic dla hibernacji nietoperzy w środkowej i północno-wschodniej Polsce. Nietoperze 2: 43-52; Marzec M. & Sachanowicz K Wyniki wstępnych obserwacji nietoperzy w Puszczy Rominckiej. Materiały Konferencyjne X OKCh, Warszawa, XI 1996, Warszawa: 17-18;

6 6 Zimowanie nietoperzy na terenie Suwalskiego Parku Krajobrazowego Pauza D. H. & Pauziene N Bats of Lithuania: distribution, status and protection. Mammal Rev. 28 (2): 53-67; Ruprecht A. L Über die Verbreitung der Rauhhautfledermaus, Pipistrellus nathusii (Keyserling & Blasius, 1839) in Polen. Myotis 14: 25-29; Strzałka M., Kozakiewicz K. & Postawa T Wstępne wyniki badań zagęszczenia nietoperzy żerujących nad różnymi typami jezior w Wigierskim Parku Narodowym. [In:] Wołoszyn B. W. (ed.). Aktualne problemy ochrony nietoperzy w Polsce. CIC ISEZ PAN, Kraków: ; Aneks. Literatura dotycząca zimowania nietoperzy w Suwalskim Parku Krajobrazowym nie cytowana w niniejszej pracy: Kasprzyk K., Różowicz A., Trochimiuk J. & Wojciechowski M Zimowanie nietoperzy na Pojezierzu Pomorskim, Mazurach i Suwalszczyźnie w 1998 roku. Materiały Konferencyjne XII OKCh, Wrocław, listopada 1998, Wrocław: 16;