PI Wyobraź sobie firmę innowacyjny model kształcenia postaw przedsiębiorczych

Transkrypt

1 Raport z ewaluacji zewnętrznej wstępnej wersji produktu finalnego projektu PI Wyobraź sobie firmę innowacyjny model kształcenia postaw przedsiębiorczych współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Działania 9.3. Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Projektodawca: Fundacja Edukacji, Innowacji i Wdrażania Nowoczesnych Technologii Poznań sierpień 2013 r.

2 Spis treści Wstęp... 3 Opis przedmiotu ewaluacji... 4 Cele i kryteria ewaluacji... 5 Cele ewaluacji... 5 Kryteria ewaluacji... 5 Metodologia badań... 6 Opis metod badawczych i technik badawczych... 6 Pytania badawcze... 8 Opis grupy badawczej Wnioski i rekomendacje Prezentacja wyników badań Kryterium ewaluacyjne skuteczność Kryterium ewaluacyjne efektywność Kryterium ewaluacyjne użyteczność Kryterium ewaluacyjne trafność Kryterium ewaluacyjne trwałość Inne ZAŁĄCZNIKI

3 Wstęp W niniejszym opracowaniu prezentujemy wyniki ewaluacji zewnętrznej wstępnej wersji produktu finalnego projektu innowacyjnego testującego PI Wyobraź sobie firmę innowacyjny model kształcenia postaw przedsiębiorczych współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Działania 9.3. Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki realizowanego przez Fundację Edukacji, Innowacji i Wdrażania Nowoczesnych Technologii w partnerstwie z Eureka Sp. z o.o. W raporcie zaprezentowano przedmiot badań wstępnej wersji produktu finalnego wypracowanego dotychczas w ramach projektu, metodologię przeprowadzonej ewaluacji oraz jej wyniki wraz z komentarzami, na bazie których sformułowano wnioski i rekomendacje. Opracowany raport ma posłużyć jako narzędzie umożliwiające szerokie spojrzenie na istotę i odbiór wstępnej wersji produktu finalnego, jego adekwatności, skuteczności, efektywności, użyteczności i trwałości wypracowanych efektów oraz dzięki zawartym wnioskom i rekomendacjom wpłynąć na jego udoskonalenie. Niniejszy raport jest wynikiem współpracy Spółki SENSE consulting Sp. z o.o., wybranej jako wykonawca usługi w wyniku przeprowadzenia rozeznania rynku, z Projektodawcą. Współpraca opierała się na wymianie informacji niezbędnych do skutecznego oraz rzetelnego przeprowadzenia badania. 3

4 Opis przedmiotu ewaluacji Głównym celem projektu jest wzrost możliwości kształtowania postawy przedsiębiorczej wśród uczennic i uczniów liceów ogólnokształcących i techników klas 1-2 w Wielkopolsce poprzez wypracowywanie innowacyjnego podejścia do nauczania podstaw przedsiębiorczości do kwietnia 2014 roku. Produkt finalny, który zostanie wypracowany w ramach projektu to model kształtowania postaw przedsiębiorczych, na który składają się: PROGRAM NAUCZANIA stanowiący opis idei i zasad wdrażania modelu oraz zbiór zagadnień do opracowania na zajęciach w celu wyposażenia uczennic i uczniów w wiedzę z zakresu zakładania własnej firmy, marketingu i sprzedaży, komunikacji wewnętrznej i zewnętrznej, pozyskiwania środków na prowadzenie działalności. PODRĘCZNIK metodyczny dla nauczycielek i nauczycieli, w którym opisano zasady prowadzenia sesji zajęć, współzawodnictwa, oceny i warunki minimum, które musi zawrzeć uczestnik w odgrywanej postaci, tzw. Podręcznik Mistrza Gry. MATERIAŁY DLA UCZESTNICZEK I UCZESTNIKÓW będące rozwinięciem treści z programu nauczania i zasad gry, zebrane w całość i stanowiące tzw. Podręcznik Gracza. Całość składa się na grę fabularną pod nazwą E.U.ROPA. Projekt został skierowany do 3 grup docelowych: odbiorców, użytkowników i użytkowników instytucjonalnych. LICZEBNOŚĆ GRUP DOCELOWYCH Odbiorcy: 64 uczniów i uczennic 1-2 klas szkół ponadgimnazjalnych z województwa wielkopolskiego, zwanych Graczami. Użytkownicy: 16 nauczycieli i nauczycielek wielkopolskich szkół pełniący rolę moderatorów gry, zwanych Mistrzami Gry. Użytkownicy instytucjonalni: 4 licea ogólnokształcące oraz 4 technika zlokalizowane w regionach o najniższym i najwyższym poziomie przedsiębiorczości. 4

5 Cele i kryteria ewaluacji W trakcie procesu ewaluacji, organizowane były spotkania mające na celu inaugurację współpracy, ustalenie celu, priorytetów i harmonogramu prac. Spółka SENSE consulting, w trakcie podjętych prac, przekazywała Projektodawcy w poszczególnych etapach opracowaną metodologię ewaluacji, przygotowane narzędzia badawcze oraz wyniki badań przeprowadzonych bezpośrednio podczas spotkania z respondentami projektu. Wszystkie materiały były sukcesywnie akceptowane przez Projektodawcę. Cele ewaluacji Głównym celem ewaluacji zewnętrznej projektu była ocena adekwatności produktu finalnego z perspektywy odbiorców (wzrost proaktywności, umiejętności interpersonalnych i pracy w zespole), użytkowników (skuteczność modelu, możliwość jego zastosowania, relacja nakład-rezultat) i interesariuszy. Ewaluacja skupiła się na badaniu wypracowanego modelu z perspektywy odbiorców, użytkowników i instytucji zewnętrznych w następujących etapach: planowania - opracowania narzędzi i metod ewaluacji zebrania danych - przeprowadzenia badań analizy ilościowej i jakościowej wyników badań ewaluacyjnych sformułowania wniosków i rekomendacji. Badania ewaluacyjne na grupie odbiorców, użytkowników i interesariuszy zostały przeprowadzone w oparciu o poniższe kryteria ewaluacji i pytania badawcze. Kryteria ewaluacji Skuteczność - to kryterium umożliwiające zweryfikowanie czy produkt jest skuteczny i czy jego stosowanie przynosi zakładane wyniki, pozwala określić stopień osiągnięcia założonych celów poprzez zestawienie planu z wykonaniem. Efektywność - to kryterium umożliwiające zweryfikowanie czy produkt przynosi zakładane efekty przy zakładanych kosztach, odzwierciedla stosunek nakład a efekty - pozwala ocenić relację uzyskanych efektów do poniesionych nakładów (finansowych, czasowych, ludzkich). Użyteczność - to kryterium umożliwiające zweryfikowanie w jakim stopniu efekty wypracowane w projekcie są zgodne z potrzebami użytkowników/odbiorców, poprzez zestawienie potrzeb z osiągniętym efektem. 5

6 Trafność projektu - to kryterium umożliwiające weryfikację stopnia zgodności celów z potrzebami uczestników/odbiorców lub adekwatność tych celów do założeń, stosunek celu do potrzeb. Trwałość efektów - to kryterium umożliwiające weryfikację prawdopodobieństwa użytkowania produktu po zakończeniu finansowania projektu. Ponadto, podczas badania dodatkowo zwrócono uwagę na zweryfikowanie zaangażowania grup docelowych, badano wzrost proaktywności, umiejętności interpersonalnych i pracy w zespole wśród Graczy oraz skuteczność modelu, możliwości jego zastosowania oraz relację nakład-rezultat wśród Mistrzów Gry. Metodologia badań Opis metod badawczych i technik badawczych Ewaluacja zewnętrzna wstępnej wersji produktu została przeprowadzona w oparciu o podejście mix-mode zakładające wykorzystanie ilościowych oraz jakościowych metod badawczych. Badanie zakładało wykorzystanie zarówno danych zastanych z wcześniejszej realizacji projektu (monitoring wskaźników, Koncepcja edurpg, recenzje, itp.), jak i danych pierwotnych pozyskanych z badań jakościowych i ilościowych. Metoda/Techniki badawcze Analiza jakościowa dokumentów Zakres badania i liczebność respondentów Desk research istniejących rozwiązań w zakresie przedmiotu badań Analiza dokumentów projektowych Wniosek o dofinansowanie Zbiorczy Raport z badań diagnostycznych (Koncepcja edurpg w opiniach interesariuszy oraz Analiza Swot) Strategia Wdrażania Projektu Wstępna Wersja Produktu Finalnego (Innowacyjny model kształtowania postaw pro-przedsiębiorczych eudrpg) Podręcznik Gracza Podręcznik Mistrza Gry Materiały na stronie internetowej projektu Materiały/ publikacje/ wytyczne PO KL dot. wdrażania i ewaluacji projektów innowacyjnych Ankietowanie kwestionariuszem oceny wstępnej wersji produktu 64 ankiety wypełnione na zakończenie etapu testowania 6

7 finalnego grupy odbiorców (uczniów) na zakończenie etapu testowania Ankietowanie kwestionariuszem oceny wstępnej wersji produktu finalnego grupy użytkowników (nauczycieli) na zakończenie etapu testowania Ankietowanie kwestionariuszem oceny wstępnej wersji produktu finalnego grupy interesariuszy (przedstawiciele IOB, JST, przedsiębiorców) na zakończenie etapu testowania Obserwacja (jawna, nieuczestnicząca) Cafe bar Wywiad grupowy (badanie ilościowe) 16 ankiet wypełnionych na zakończenie etapu testowania (badania ilościowe) 20 ankiet wypełnionych na zakończenie etapu testowania (badania ilościowe) Obserwacja badawcza sesji podsumowującej etap testowania rozgrywki 4 grup, łącznie 16 osób biorących udział w grze (badania jakościowe) Wywiad indywidualny z 16 osobami uczestniczącymi w sesji podsumowującej etap testowania Wywiad grupowy z 16 osobami biorącymi udział w sesji podsumowującej etap testowania Badaniem ilościowym objęto uczniów, nauczycieli, instytucje oświatowe i przedsiębiorców. W zakresie badań jakościowych, z uwagi na charakter grupy (młodzi uczniowie), założono, iż badania powinny być jak najmniej inwazyjne, nie mogły sugerować odpytywania, gdyż doprowadziłyby do reakcji stresowej, która mogłaby mieć wpływ na osiągnięty wynik badania. Stąd wybrano metody oraz narzędzia badań zapewniające komfort podczas budowania opinii, tj.: obserwację czyli klasyczną metodę badawczą umożliwiającą jakościową ocenę produktu badania przeprowadzone przez obserwatora podczas ostatecznych rozgrywek w trakcie sesji podsumowującej, cafe bar czyli zmodyfikowaną wersję wywiadów indywidualnych polegającą na przeprowadzaniu przez ewaluatora swobodnych dyskusji z uczestnikami dotyczących ich oceny produktu założono, iż efekt powinien być lepszy niż w przypadku wywiadów zinstytucjonalizowanych, wywiad grupowy w formule warsztatów dla uczestników podczas ostatecznych rozgrywek. Podczas przeprowadzania badań zadbano o swobodę wypowiedzi i przeprowadzono wywiady oraz badania ankietowe uczniów bez obecności nauczycieli. 7

8 Skuteczność Pytania badawcze Na podstawie sformułowanego celu ewaluacji, w powiązaniu z ww. kryteriami ewaluacji, sformułowano główne pytania badawcze (niżej wymienione), na bazie których powstały pytania szczegółowe skierowane do respondentów. GŁÓWNE PYTANIA BADAWCZE Czy wypracowany wstępny produkt finalny jest lepszy, skuteczniejszy niż proponowane dotychczas rozwiązania? Czy wypracowany wstępny model jest bardziej atrakcyjny i efektywniejszy niż metody stosowane dotychczas? Czy pozyskane efekty są użyteczne, spójne z oczekiwaniami grup docelowych? Czy wstępny produkt odpowiada realnym potrzebom grup docelowych, czy jest trafiony? Czy prawdopodobne jest, że wstępny produkt finalny zachowa są trwałość, będzie stosowany w przyszłości? Szczegółowe pytania badawcze Kryterium - skuteczność Kryterium ewaluacji Pytanie item pomiaru Nr pyt. Grupa badana stosują różne metody nauczania. Proszę wskazać 4 metody, które lubisz najbardziej Proszę wskazać 4 metody, które wg Pana/i doświadczeń najbardziej lubią uczniowie 2 Odbiorcy 3 Użytkownicy Proszę wskazać 4 metody, które wg Pana/i doświadczeń najbardziej lubią uczniowie 2 Instytucje oświatowe Ogólnie rzecz biorąc jak oceniasz grę E.U.ROPA jako sposób uczenia się Przedsiębiorczości (zaznaczyć 1 opcję) Ogólnie rzecz biorąc jak ocenia Pan/i grę E.U.ROPA jako metodę dydaktyczną dla przedmiotu Przedsiębiorczość (zaznaczyć 1 opcję) Ogólnie rzecz biorąc jak ocenia Pan/i grę E.U.ROPA jako metodę dydaktyczną dla przedmiotu Przedsiębiorczość (zaznaczyć 1 opcję) 8 Odbiorcy 8 Użytkownicy 10 Przedsiębiorstwa Ogólnie rzecz biorąc jak ocenia Pan/i grę E.U.ROPA jako 7 Instytucje 8

9 metodę dydaktyczną dla przedmiotu Przedsiębiorczość (zaznaczyć 1 opcję) oświatowe Udział w grze E.U.ROPA ogólnie mi się podobał 9.1 Użytkownicy Udział w grze E.U.ROPA ogólnie mi się podobał 9.1 Odbiorcy Gra E.U.ROPA ogólnie mi się podoba 8.1 Instytucje oświatowe E.U.ROPA to metoda atrakcyjna dla uczniów 9.4 Użytkownicy E.U.ROPA to metoda atrakcyjna dla uczniów 9.4 Odbiorcy E.U.ROPA to metoda atrakcyjna dla uczniów 8.4 Instytucje oświatowe E.U.ROPA to metoda atrakcyjna dla uczniów 11.2 Przedsiębiorstwa E.U.ROPA to metoda, dzięki której łatwiej mogę się uczyć przedsiębiorczości niż innymi metodami, które znam E.U.ROPA to metoda, która pozwala przekazać treści programowe przedmiotu Przedsiębiorczość bardziej skutecznie niż inne metody dydaktyczne E.U.ROPA to metoda, która pozwoli skutecznie przekazać wiedzę i umiejętności w zakresie Przedsiębiorczości - potrzebne osobie prowadzącej lub chcącej prowadzić własną firmę 9.5 Odbiorcy 9.5 Użytkownicy 11.3 Przedsiębiorstwa E.U.ROPA to metoda, która pozwala przekazać treści programowe przedmiotu Przedsiębiorczość bardziej skutecznie niż inne metody dydaktyczne 8.5 Instytucje oświatowe E.U.ROPA to metoda zwiększająca atrakcyjność nauczania przedmiotu Przedsiębiorczość Dzięki grze E.U.ROPA bardziej zainteresowałem/łam się tematyką Przedsiębiorczości i tym przedmiotem E.U.ROPA to metoda zwiększająca atrakcyjność nauczania Przedsiębiorczości Większość uczniów na skutek udziału w grze E.U.ROPA zdobyła wiedzę zgodną z założeniami programowymi przedmiotu Dzięki udziałowi w grze E.U.ROPA zdobyłem/ łam wiedzę potrzebną do dobrego zaliczenia przedmiotu 9.6 Użytkownicy 9.6 Odbiorcy 8.6 Instytucje oświatowe 9.7 Użytkownicy 9.7 Odbiorcy Większość uczniów na skutek udziału w grze E.U.ROPA może zdobyć wiedzę zgodną z założeniami programowymi przedmiotu 8.7 Instytucje oświatowe 9

10 Większość uczniów biorących udział w grze zdobywa umiejętności i kompetencje zgodne z założeniami programowymi przedmiotu Dzięki udziałowi w grze E.U.ROPA zdobyłem/ łam przydatne umiejętności i kompetencje 9.8 Użytkownicy 9.8 Odbiorcy Większość uczniów biorących udział w grze E.U.ROPA może zdobyć umiejętności i kompetencje zgodne z założeniami programowymi przedmiotu 8.8 Instytucje oświatowe Byłoby dobrze, aby grę E.U.ROPA wprowadzono jako standard w uczeniu Przedsiębiorczości Grę E.U.ROPA można zastosować do uczenia wszystkich treści programowych przedmiotu Przedsiębiorczość Grę E.U.ROPA można zastosować do uczenia wszystkich treści programowych przedmiotu Przedsiębiorczość Grę E.U.ROPA można zastosować do uczenia innych przedmiotów Byłoby dobrze, aby takie gry jak E.U.ROPA były wykorzystywane przez nauczycieli innych przedmiotów Sądzę, że grę E.U.ROPA można zastosować w szkoleniach z innych obszarów wiedzy / umiejętności niż Przedsiębiorczość Grę E.U.ROPA można zastosować do uczenia innych przedmiotów Czy udział w grze E.U.ROPA zachęcił Cię do dalszej nauki Przedsiębiorczości i rozszerzenia wiedzy oraz umiejętności w tym zakresie? (zaznacz 1 odpowiedź na skali poniżej) Co zdecydowało o skuteczności gry E.U.ROPA? (proszę zapisać poniżej) 9.12 Odbiorcy 9.12 Użytkownicy 8.12 Instytucje oświatowe 9.13 Użytkownicy 9.13 Odbiorcy 11.5 Przedsiębiorstwa 8.13 Instytucje oświatowe 16 Odbiorcy 15 Użytkownicy Czy nauka Przedsiębiorczości jest ciekawa, czy też nie? 4 Odbiorcy Czy wg Pana/i doświadczeń uczniowie uczą się Przedsiębiorczości? 4 Użytkownicy Czy wg Pana/i doświadczeń uczniowie uczą się Przedsiębiorczości? 3 Instytucje oświatowe 10

11 Efektywność Kryterium - efektywność Kryterium ewaluacji Pytanie item pomiaru Nr pyt. Grupa badana Proszę wskazać 4 metody dające w Pana/i opinii najbardziej trwałe efekty nauczania Zaznacz metody pracy, które pozwalają Ci najlepiej przyswoić i utrwalić wiadomości. Proszę wskaż metody, które najlepiej sprawdzają się w Twoim przypadku i które lubisz najbardziej (zaznaczyć 4 metody) Proszę wskazać 4 metody dające wg Pana/i najbardziej trwałe efekty w zakresie budowy wiedzy i rozwoju umiejętności w zakresie przedsiębiorczości (zaznaczyć nie więcej niż 4) 2 Użytkownicy 3 Odbiorcy 7 Przedsiębiorstwa Proszę wskazać 4 metody nauczania dające wg Pana/i najbardziej trwałe efekty (zaznaczyć nie więcej niż 4) 1 Instytucje oświatowe Większość uczniów chętnie brała udział w grze E.U.ROPA 9.10 Użytkownicy Większość uczniów chętnie brała udział w grze E.U.ROPA 9.10 Odbiorcy Sądzę, że większość uczniów chętnie brałaby udział w grze E.U.ROPA 8.10 Instytucje oświatowe Metoda angażuje większą grupę uczniów w przedmiot niż inne metody dydaktyczne (lub metody stosowane do tej pory) Gra E.U.ROPA powodowała, że w lekcje Przedsiębiorczości angażowało się więcej uczniów niż zazwyczaj Metoda angażuje większą grupę uczniów w przedmiot niż inne metody dydaktyczne (lub metody stosowane do tej pory) Wykorzystanie gry E.U.ROPA do nauczania Przedsiębiorczości spowodowało, zwiększenie liczby uczniów bardziej angażujących się w naukę przedsiębiorczości Wykorzystanie gry E.U.ROPA do nauczania Przedsiębiorczości spowodowało, że większa liczba uczniów bardziej zaangażowała się w naukę przedsiębiorczości Gra E.U.ROPA znacznie poprawiła umiejętności pracy w zespole uczniów w niej uczestniczących Gra E.U.ROPA poprawiła moje umiejętności pracy w zespole 9.11 Użytkownicy 9.11 Odbiorcy 8.11 Instytucje oświatowe 9.14 Użytkownicy 9.14 Odbiorcy 9.15 Użytkownicy 9.15 Odbiorcy 11

12 Użyteczność Gra E.U.ROPA poprawiła umiejętności komunikowania się z innymi ludźmi uczniów uczestniczących w grze Gra E.U.ROPA poprawiła moje umiejętności komunikowania się z innymi ludźmi Czy gdyby gra była odpłatna poprosiłbyś rodziców o jej zakup? 9.16 Użytkownicy 9.16 Odbiorcy 18 Odbiorcy Kryterium użyteczność Kryterium ewaluacji Pytanie item pomiaru Nr pyt. Grupa badana stosują różne metody nauczania. Jakie metody najczęściej stosują Twoi nauczyciele? (zaznaczyć 4 metody) Proszę wskazać 4 najczęściej wykorzystywane przez Pana/ią metody w procesie nauczania 1 Odbiorcy 1 Użytkownicy E.U.ROPA to metoda atrakcyjna dla nauczycieli 9.3 Odbiorcy E.U.ROPA to metoda atrakcyjna dla nauczycieli 9.3 Użytkownicy E.U.ROPA to metoda, która może być atrakcyjna dla nauczycieli 8.3 Instytucje oświatowe Gra E.U.ROPA jest dobrze dopasowana do potrzeb uczniów takich jak ja 9.9 Odbiorcy Gra E.U.ROPA jest dobrze dopasowana do potrzeb uczniów uczących się Przedsiębiorczości 9.9 Użytkownicy Gra E.U.ROPA jest dobrze dopasowana do potrzeb uczniów uczących się Przedsiębiorczości 8.9 Instytucje oświatowe Czy gra sprawiała Ci jakieś trudności? (zaznaczyć 1 odpowiedź na skali poniżej) Czy przygotowanie do roli MG jest trudne czy też nie? (zaznaczyć 1 opcję) Które z elementów gry sprawiały Ci największe trudności? Które z elementów przygotowań do stosowania gry sprawiły Panu/i największe trudności (zaznaczyć nie więcej niż 5) Jak oceniasz czy w efekcie gry E.U.ROPA Twoja wiedza z zakresu przedsiębiorczości wzrosła? (zaznaczyć 1 10 Odbiorcy 12 Użytkownicy 11 Odbiorcy 13 Użytkownicy 12 Odbiorcy 12

13 Trafność odpowiedź) Jakie były najciekawsze elementy gry E.U.ROPA? (proszę zapisać poniżej) 14 Odbiorcy Jakie były najciekawsze elementy gry E.U.ROPA? (proszę zapisać poniżej) 13a Użytkownicy Co w grze E.U.ROPA wymaga dopracowania? 14 Użytkownicy Co w grze E.U.ROPA wymaga dopracowania? 12 Przedsiębiorstwa Jak ocenia Pan/i Podręcznik Mistrza Gry (MG) E.U.ROPA? (zaznaczyć 1 opcję) 11 Użytkownicy Kryterium - trafność Kryterium ewaluacji Pytanie item pomiaru Nr pyt. Grupa badana E.U.ROPA to metoda dobrze dostosowana do nauczania przedmiotu Przedsiębiorczość E.U.ROPA to gra dobrze dostosowana do przedmiotu Przedsiębiorczości 9.2 Użytkownicy 9.2 Odbiorcy E.U.ROPA to metoda dobrze dostosowana do nauczania przedmiotu Przedsiębiorczość 8.2 Instytucje oświatowe E.U.ROPA to metoda dobrze dostosowana do nauczania Przedsiębiorczości Jakimi metodami chciałabyś/chciałbyś się uczyć przedsiębiorczości? (zaznaczyć 4 najbardziej preferowane przez Ciebie metody) 11.1 Przedsiębiorstwa 5 Odbiorcy Jakimi metodami chciałaby/chciałby Pan/i nauczać Przedsiębiorczości? (zaznaczyć nie więcej niż 4) 5 Użytkownicy Jakimi metodami wg Pana/ i powinno się przede wszystkim nauczać Przedsiębiorczości (zaznaczyć nie więcej niż 4) 4 Instytucje oświatowe Do uczniów w jakim wieku Twoim zdaniem jest dobrze dostosowana gra E.U.ROPA? (zaznaczyć wszystkie grupy wieku do których gra jest dobrze dostosowana) Do nauczania uczniów w jakim wieku jest dobrze dostosowana gra E.U.ROPA? (zaznaczyć wszystkie grupy wieku do których gra jest dobrze dostosowana) Do nauczania uczniów w jakim wieku jest dobrze dostosowana gra E.U.ROPA? (zaznaczyć wszystkie grupy 15 Odbiorcy 10 Użytkownicy 9 Instytucje 13

14 Trwałość wieku do których gra jest dobrze dostosowana) oświatowe Czy w przyszłości byłbyś/byłabyś zainteresowany/a wykorzystaniem gry E.U.ROPA na wyższym poziomie do uczenia się Przedsiębiorczości? (zaznaczyć 1 opcję) 17 Odbiorcy Czy w przyszłości byłby/aby Pan/i zainteresowany/a wykorzystaniem gry E.U.ROPA jako metody w nauczaniu Przedsiębiorczości? (zaznaczyć 1 opcję) Czy w przyszłości byłby/aby Pan/i zainteresowany/a wykorzystaniem gry E.U.ROPA jako metody rozwoju wiedzy i umiejętności w zakresie Przedsiębiorczości - metody budowy rozwoju biznesu, kompetencji i umiejętności pracowników w Pana/i firmie? (zaznaczyć 1 opcję) Do czego w praktyce możesz wykorzystać wiedzę i umiejętności zdobyte w trakcie gry E.U.ROPA? 17 Użytkownicy 13 Przedsiębiorstwa 13 Odbiorcy Czy w przyszłości wg Pana/i gra E.U.ROPA powinna być wykorzystywana w nauczaniu Przedsiębiorczości w szkołach? (zaznaczyć 1 opcję) 10 Instytucje oświatowe Kryterium trwałość Kryterium ewaluacji Pytanie item pomiaru Nr pyt. Grupa badana Jak dbać o utrzymanie efektu gry E.U.ROPA? (proszę zapisać poniżej) Sądzę, że uczniowie / studenci rozpoczynający pracę mogliby się wiele nauczyć biorąc udział w grze E.U.ROPA Jakie bariery wdrożenia gry E.U.ROPA do codziennej praktyki dydaktycznej Pan/i dostrzega? (proszę zapisać poniżej) 16 Użytkownicy 11.4 Przedsiębiorstwa 18 Użytkownicy A jakie byłyby bariery wdrożenia gry E.U.ROPA do codziennej praktyki szkoleniowej w Pana/i firmie? (proszę zapisać poniżej) 15 Przedsiębiorstwa Jakie bariery wdrożenia gry E.U.ROPA do codziennej praktyki dydaktycznej Pan/i dostrzega? (proszę zapisać poniżej) 11 Instytucje oświatowe 14

15 Opis grupy badawczej W BADANIU EWALUACYJNYM WZIĘŁO UDZIAŁ: 64 uczniów odbiorców zwanych w grze Graczami, w tym: 37 kobiet 27 mężczyzn. 16 nauczycieli i nauczycielek - użytkowników, pełniący rolę moderatorów gry, zwanych Mistrzami Gry, w tym: 14 kobiet 2 mężczyzn, z 4 liceów ogólnokształcących oraz 4 techników zlokalizowanych w regionach o najniższym i najwyższym poziomie przedsiębiorczości: XX Liceum Ogólnokształcące w Poznaniu im. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego V Liceum Ogólnokształcące im. Klaudyny Potockiej w Poznaniu Zespół Szkół Ekonomicznych im. Stanisława Staszica w Poznaniu Zespół Szkół Zawodowych Nr 6 im. Joachima Lelewela w Poznaniu I Liceum Ogólnokształcące im. Marii Skłodowskiej-Curie w Pile Liceum Ogólnokształcące Towarzystwa Salezjańskiego im. Św. Jana Bosko w Pile Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Mikołaja Kopernika w Wyrzysku Zespół Szkół Ekonomicznych w Pile. 20 interesariuszy: 4 instytucje oświatowe 16 przedsiębiorstw, w tym 4 Organizacje Wsparcia Biznesu. Wnioski i rekomendacje WPROWADZENIE DO OCENY BADAŃ Przed poddaniem ocenie wyników badań, warto zwrócić uwagę na otoczenie wokół gry E.U.ROPA przed rozpoczęciem udziału w projekcie, znajomość jej jako metody, wykorzystanie jako narzędzia wśród grupy docelowej badania i uwzględnić jej innowacyjność jako rozwiązania. Z przeprowadzonych badań wynika, że 58% Uczniów i 75% Nauczycieli nie znało gry fabularnej jako metody edukacyjnej przed przystąpieniem do projektu. Wśród przedstawicieli Instytucji oświatowych 50% biorących udział w badaniu również wskazuje na jej nieznajomość, którą potwierdza 40% z przedstawicieli Przedsiębiorstw. Ponad 80% Uczniów, przyznało, że nie grało, a niemal 90% 15

16 Nauczycieli, że nie wykorzystywało gry fabularnej jako metody w nauczaniu, jest ona znana Instytucjom oświatowym. Dodatkowo, żaden z Przedstawicieli Przedsiębiorstw nie uczestniczył w szkoleniu, podczas którego byłaby wykorzystywana gra fabularna. Ponadto, niemal 80% Uczniów, 94% Nauczycieli, 50% Instytucji oświatowych i 100% Przedsiębiorców nie zna innych niż E.U.ROPA gier fabularnych, a wśród znanych, nie pojawia się gra o takiej specyfice jak E.U.ROPA. W kontekście zebranych danych, oceniając efekty osiągnięte po testowaniu produktu, należy zwrócić także uwagę na czynnik niezależny - przyswajalność innowacyjnych rozwiązań. Zgodnie z modelem dyfuzji innowacji E. M. Rogersa 1 istnieje kilka kategorii jej nabywców, którzy prezentują odmienne nastawienie do nowości, tym samym różnicują jej odbiór. W zbiorowości można wyróżnić innowatorów (2,5%) lubiących i wypróbowujących nowości, wczesnych naśladowców (13,5%), wczesną większość (34%) przyswajającą innowacje szybciej niż przeciętnie, późną większość (34%) akceptującą produkt po wypróbowaniu go przez poprzedników oraz maruderów (16%). Dlatego przyjęcie innowacji ma rozkład normalny, a oceny pozytywne na poziomie 50% (tj. 2,5%+13,5%+34%) świadczą o naturalnym stopniu przyjmowania innowacji. Częstsze występowanie ocen pozytywnych należy interpretować jako dobry wynik, świadczący o ponadprzeciętnym odbiorze produktu. Wyniki badań przeprowadzonych na grupach docelowych wskazały, iż wstępną wersję produktu wypracowanego w ramach projektu należy ocenić wysoko. Dane zebrane z punktu widzenia, każdej z grup, wpłynęły na uzyskanie szerokiego obrazu na temat produktu i jego odbioru. Nie podlega wątpliwości, iż idea modelu została przyjęta zarówno przez Uczniów, Nauczycieli, jak i Interesariuszy. Produkt wypracowany dotychczas w ramach projektu w postaci gry fabularnej E.U.ROPA jest innowacyjny i atrakcyjny dla wszystkich grup zaangażowanych w jego użytkowanie (uczniów, nauczycieli, instytucji oświatowych oraz przedsiębiorców). Pozytywnie zostały ocenione wszystkie jej cechy będące przedmiotem badania, czyli skuteczność, efektywność, użyteczność, trafność i trwałość. Gra jest wartościowym wkładem do metody nauczania przedmiotu Przedsiębiorczość, sprzyja też aktywizacji uczniów, co pozwala pozytywnie ocenić jej adekwatność do potrzeb. Dokonana ocena produktu pod kątem kryteriów głównych (skuteczność, efektywność) i pomocniczych (użyteczność, trafność, trwałość) wykazała, że w przypadku gry E.U.ROPA wszystkie one zostały spełnione. Z punktu widzenia głównego celu ewaluacji należało wskazać adekwatność produktu z perspektywy odbiorców (uczniów), 1 J.J. Brdulak, Zarządzanie wiedzą a proces innowacji produktu. Budowanie przewagi konkurencyjnej firmy, Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej Handlowej, Warszawa

17 użytkowników (nauczycieli) i interesariuszy (instytucji oświatowych, przedsiębiorców). 1. W przypadku odbiorców odnotowano wzrost proaktywności. w badaniu jakościowym oraz w odpowiedziach na pytania otwarte wskazywali, że gra dała im umiejętności, które wykorzystają w przyszłości, m. in. podczas zakładania i prowadzenia własnej firmy, negocjacji, oceny ryzyka czy nawiązywania kontaktów zawodowych. Uczeń sam musi podjąć decyzję i wcielić się w rolę przedsiębiorcy, musi myśleć jak rozwinąć firmę. Gra uczy szybkiego i logicznego podejmowania decyzji. Ważna zaleta gry, nieobecna w przypadku większości innych metod, to kształtowanie umiejętności interpersonalnych. Jak sami wskazywali, jest to dla nich trening sztuki kompromisu. Jako jedną z głównych zalet gry podano możliwość rozwoju umiejętności pracy w grupach oraz wzmocnienie integracji w zespole. Jak twierdzi ponad połowa Uczniów gra jako metoda nauczania przyczyniła się do zaangażowania większej liczby uczniów w naukę. Z punktu widzenia rozwoju kapitału społecznego, który jest osią rozwoju nowoczesnej gospodarki, istotną zaletą gry wykazaną w badaniu jest kształtowanie umiejętności pracy w zespole i komunikacji interpersonalnej. 2. Skuteczność modelu dla użytkowników została potwierdzona w badaniach. E.U.ROPA została oceniona jako zdecydowanie atrakcyjna dla nauczycieli, także w stosunku do innych metod nauczania. Zgodnie z ich opinią jest gotowym narzędziem do wdrożenia umożliwia dobre przygotowanie nauczycielom (Mistrzom Gry), jak i określa formułę zajęć z uczniami. 3. Pozytywnie oceniono również możliwość zastosowania metody do nauki przedsiębiorczości. Jak wskazuje większość grup docelowych metoda jest dość elastyczna, można ją zastosować także do uczenia innych przedmiotów. 4. Interesariusze: Zarówno Instytucje oświatowe jak i Przedsiębiorcy stwierdzili, że gra jest dobrze dostosowana do nauczania przedmiotu Przedsiębiorczość, aktywizuje uczniów. Umożliwia im zdobycie umiejętności niezbędnych do założenia i prowadzenia firmy w przyszłości. Gra, zarówno jako narzędzie dydaktyczne, jak i sposób uczenia się została wysoko oceniona przez Instytucje oświatowe oraz Przedsiębiorców. Jako alternatywa dla dotychczas stosowanych, metoda daje możliwość nabycia nie tylko wiedzy, ale także umiejętności praktycznych, których dziś brakuje nowym pracownikom. Warto również zwrócić uwagę na trwałość efektów projektu, która przełoży się na gotowość odbiorców do podjęcia pracy, a tym samym przyczyni się do wzmocnienia zasobów interesariuszy. 17

18 Ocena wyników badań skuteczność By zweryfikować grę E.U.ROPA, w ujęciu jej skuteczności zestawiono punkty widzenia Uczniów, Nauczycieli, Instytucji oświatowych i Przedsiębiorców. Pytając Uczniów o skuteczność gry E.U.ROPA, przede wszystkim odniesiono się do ich odczuć związanych z udziałem w projekcie i skutków, jakie przyniosło dla nich uczestnictwo w grze. Badając grupę Nauczycieli, weryfikowano przydatność gry E.U.ROPA jako metody nauczania oraz narzędzia, uwzględniając zarówno odczucia związane z udziałem w grze, jak i jej potencjalną skuteczność jako jednej z alternatyw do uczenia Przedsiębiorczości. Pytania skierowane do Instytucji oświatowych oraz ich kontekst, miały za zadanie umożliwić poznanie opinii na temat potencjału gry i jej przydatność wyrażonych przez Instytucje zewnętrzne, decydujące o kształcie edukacji, programie, narzędziach. Zdanie Przedsiębiorców miało uzupełnić obraz weryfikowanej skuteczności gry, o element praktyczny, tj. zestawienie umiejętności i wiedzy jaką zdobywają podczas udziału w projekcie, z faktycznymi potrzebami kreowanymi na rynku pracodawców. Metody nauczania (wykres 1.11). Chcąc zweryfikować ogólny stosunek Uczniów do metod nauczania stosowanych przez nauczycieli, przeprowadzono badanie mające na celu określenie najbardziej lubianych przez uczniów metod, prosząc o wyrażenie opinii zarówno Uczniów, Nauczycieli, jak i Instytucje oświatowe. spośród metod znanych z lekcji prowadzonych przez nauczycieli, wskazali, iż najbardziej lubią prezentacje multimedialne (18%), burze mózgów (18%), nieco rzadziej wskazywane były gry fabularne (12%) i praca w zespole projektowym (12%). w znacznym stopniu potwierdzają stosunek uczniów do metod dydaktycznych, wskazując, na podstawie doświadczenia, że uczniowie najbardziej lubią metody: burza mózgów (23%), prezentacje multimedialne (21%), praca w ramach zespołów projektowych (20%), studia przypadków (13%), gry fabularne (10%). Instytucje oświatowe w kontekście doświadczenia wskazały na grę fabularną (29%), studia przypadków (22%), prezentacje multimedialne (14%), meta plan (14%), pracę w ramach zespołu projektowego (14%). Pozytywny odbiór produktu przez grupę docelową (wykres 1.1). W ramach kryterium skuteczności zweryfikowano, czy wstępny produkt został dobrze odebrany przez grupę docelową (w kontekście uczestnictwa), czy ogół wrażeń z udziału w grze jest pozytywny. Jak wynika z odpowiedzi Uczniów (41% raczej tak, 53% zdecydowanie tak), Nauczycieli (37,5% raczej tak, 62,5% zdecydowanie tak) i Instytucji oświatowych (50% raczej tak, 50% zdecydowanie tak) produkt cieszy się uznaniem wśród grupy docelowej, jak stwierdzono ogólnie udział w grze mi się podobał, gra E.U.ROPA ogólnie mi się podoba. Produkt jako metoda nauczania, atrakcyjność metody E.U.ROPA dla uczniów (wykres 1.2). Zarówno (31% raczej tak, 59% zdecydowanie tak), 18

19 (19% raczej tak, 81% zdecydowanie tak), Instytucje oświatowe (25% raczej tak, 75% zdecydowanie tak) i Przedsiębiorcy (36% raczej tak, 64% zdecydowanie tak), stwierdzili, iż gra E.U.ROPA jako metoda uczenia się jest atrakcyjna dla ogółu uczniów. Pokrywa się to z ogólną oceną samego przedmiotu i przekazywanych na nim treści (wykres 1.13). Zdecydowana większość Uczniów uważa naukę przedsiębiorczości za ciekawą (61% raczej tak, 25% zdecydowanie tak), również w 88% uważają, że ich podopieczni raczej chętnie uczą się tego przedmiotu. Zastosowanie ciekawej, innowacyjnej metody może ich w tym podejściu utwierdzić. Gra podnosi atrakcyjność nauczania (wykres 1.4). Jak deklarują (45,5% raczej tak, 31,5% zdecydowanie tak) udział w grze E.U.ROPA pozytywnie wpływa na zainteresowanie tematyką przedsiębiorczości i tym przedmiotem. Ponadto, jak twierdzą (31% raczej tak, 63% zdecydowanie tak) i Instytucje oświatowe (25% raczej tak i 75% zdecydowanie tak) E.U.ROPA, to metoda zwiększająca atrakcyjność nauczania przedmiotu Przedsiębiorczość. Skuteczność metody E.U.ROPA w stosunku do innych (wykres 1.3). Jak wynika z przeprowadzonych badań, gra E.U.ROPA to dobra alternatywa w stosunku do tradycyjnych metod nauczania. Dla Nauczycieli (62,5% raczej tak, 12,5% zdecydowanie tak) i Instytucji oświatowych (75% raczej tak, 25% zdecydowanie tak) E.U.ROPA, to metoda pozwalająca przekazać treści programowe przedmiotu Przedsiębiorczość bardziej skutecznie niż inne metody dydaktyczne. Większość Uczniów (52% raczej tak, 36% zdecydowanie tak) stwierdziła, że E.U.ROPA to metoda, dzięki której mogą łatwiej uczyć się Przedsiębiorczości niż innymi metodami. Zgodność założeń Gry z programem nauczania (wykres 1.5). Jak potwierdzają (39% raczej tak, 28% zdecydowanie tak) udział w grze umożliwił zdobycie wiedzy potrzebnej do dobrego zaliczenia przedmiotu. Zgadza się to z twierdzeniami Instytucji oświatowych (50% raczej tak, 25% zdecydowanie tak), których przedstawiciele zaznaczyli, że większość uczniów na skutek udziału w grze może zdobyć wiedzę zgodną z założeniami programu przedmiotu. Jednak, zdaniem jedynie połowy Nauczycieli (37,5% raczej tak, 12,5% zdecydowanie tak) większość Uczniów zdobyła wiedzę zgodną z założeniami przedmiotu. Również 25% Instytucji oświatowych uważa, że gra nie umożliwi uczniom zdobycia wiedzy w pełni odpowiadającej podstawie programowej. Ich zdanie na ten temat zostało uwzględnione w Rekomendacjach dla Projektodawców (punkt 5). Możliwość zdobycia przydatnych umiejętności i kompetencji (wykres 1.6). Jak twierdzi większość Uczniów (50% raczej tak, 30% zdecydowanie tak) poprzez udział w grze zdobyli przydatne umiejętności i kompetencje. Co potwierdzają w większości (44% raczej tak, 25% zdecydowanie tak). Zdaniem Instytucji oświatowych (50% raczej tak, 25% zdecydowanie tak), większość uczniów biorąc udział w grze może zdobyć umiejętności i kompetencje zgodne z założeniami 19

20 programowymi przedmiotu. Zdaniem większości Przedsiębiorców (57% raczej tak, 36% zdecydowanie tak) to metoda, która pozwala skutecznie przekazać wiedzę i umiejętności w zakresie Przedsiębiorczości potrzebne osobie prowadzącej lub chcącej prowadzić własną firmę (wykres 1.12). To bardzo dobra ocena z punktu widzenia przyszłej przydatności nabytych w trakcie gry informacji i umiejętności. Wprowadzenie jako standardu nauczania przedsiębiorczości (wykres 1.7). Większość Uczniów (49% raczej tak, 19% zdecydowanie tak) stwierdziła, że byłoby dobrze gdyby gra została wprowadzona jako standard w uczeniu się przedsiębiorczości. Ponad połowa Nauczycieli (50% raczej tak, 6% zdecydowanie tak) stwierdziła, że grę można zastosować do uczenia wszystkich treści programowych przedmiotu Przedsiębiorczość, które to zdanie podziela połowa Instytucji oświatowych (25% raczej tak, 25% zdecydowanie tak). Odniesienie do obaw tych grup znajduje się w Rekomendacjach (punkt 5). Jako metoda uczenia innych przedmiotów (wykres 1.8). są przychylni temu (41% raczej tak, 33% zdecydowanie tak) by takie gry jak E.U.ROPA wykorzystywali nauczyciele innych przedmiotów. Zdanie to podzielają Instytucje oświatowe (50% raczej tak, 25% zdecydowanie tak), według przedstawicieli Przedsiębiorstw (57% raczej tak, 29% zdecydowanie tak) grę można zastosować również w szkoleniach innych obszarów wiedzy/umiejętności niż Przedsiębiorczość. Zdaniem ponad połowy Nauczycieli (37% raczej tak, 19% zdecydowanie się zgadzam) grę można zastosować do uczenia innych przedmiotów. Stosunkowo duże obawy tej ostatniej grupy mogą wynikać z braku okazji zastosowania gry fabularnej do nauczania innych przedmiotów. Świadczy o tym pośrednio bardzo dobry odbiór metody w nauczaniu Przedsiębiorczości (poniżej), w trakcie której mieli okazję przekonać się o trafności metody w nauczaniu nastolatków. Dobrze o ocenie gry świadczy zwłaszcza pozytywny odbiór przedstawicieli Instytucji oświatowych i Przedsiębiorców. Z założenia mają oni do czynienia także z wieloma dziedzinami wiedzy i podchodzą do nich praktycznie, co łatwiej niż nauczycielom pozwala im znaleźć szersze pole do wykorzystania gry. Ogólna ocena gry jako sposobu uczenia się, jako metody dydaktycznej (wykres 1.9). wysoko ocenili grę jako sposób uczenia się Przedsiębiorczości (57% raczej dobrze, 38% bardzo dobrze). Z oceny Nauczycieli (37% raczej dobrze, 44% bardzo dobrze), Instytucji oświatowych (75% raczej dobrze, 25% bardzo dobrze) i Przedsiębiorstw (80% raczej dobrze, 20% bardzo dobrze) wynika, iż gra sprawdza się jako metoda nauki i nauczania Przedsiębiorczości. Gra E.U.ROPA jako zachęta do dalszej nauki przedsiębiorczości, rozszerzania wiedzy i umiejętności w tym zakresie (wykres 1.10). w większości (54% raczej tak, 16% zdecydowanie tak) stwierdzili, iż udział w grze zachęcił ich do dalszej nauki, poszerzania wiedzy i umiejętności z zakresu przedsiębiorczości. Pozytywne aspekty udziału w grze wskazane przez Uczniów, umożliwiają stwierdzenie, iż gra jest dobrym narzędziem dającym szanse zapoznania się ze 20

21 światem przedsiębiorcy, jego codziennymi zadaniami, dylematami, koniecznością podejmowania trudnych i szybkich decyzji. Uzasadniając swoją ocenę gry, wśród pozytywów wymieniali, możliwość nauki poprzez zabawę, możliwość uczenia się poprzez bezpośrednie doświadczenie, bezpośrednie nabywanie umiejętności i możliwości utrwalania wiedzy, sposobność do wcielania się i myślenia jak przedsiębiorca, pobudzanie kreatywności, naukę podejmowania szybkich decyzji, nabranie świadomości powstawania nagłych problemów i wydarzeń. Tym niemniej wśród Uczniów pojawiły się i głosy, wskazujące na słabszy odbiór gry, wskazywano na mało teorii oraz dużo niedociągnięć, za przeszkodę została uznana także fikcyjność sytuacji, brak wyjaśnienia do końca zasad, wśród Uczniów padło także stwierdzenie, że jest to gra dla uczniów szkół prywatnych, wskazywano również, że rozwiązania niektórych ze scenariuszy nie są do końca przemyślane, stwierdzono także, że paru rzeczy można się nauczyć, jednak nie wszystkiego. Jak wskazują, ich pozytywny odbiór gry jest wynikiem innowacyjności i atrakcyjności formy przekazywania wiedzy i ćwiczenia umiejętności, poza tym, zdaniem Nauczycieli, gra uczy pracy w zespole, asertywności i uczenia, pozwala kształtować umiejętności miękkie, angażuje emocjonalnie, pozwala wykazać związek wydarzeń z podejmowanymi decyzjami. Ponadto, zdaniem Nauczycieli o skuteczności gry E.U.ROPA zdecydowały (pytanie 15): przyjęta forma nauki, czyli gra jako metoda, praca w małych zespołach, ciekawe scenariusze i fabuła, osobowość Mistrza Gry, możliwość wcielania się w różne role, motywacje własne chęć osiągnięcia sukcesu, determinacja i praca uczniów i nauczycieli, rywalizacja między grupami. Wśród 19% Nauczycieli, którzy raczej źle ocenili grę pojawiły się komentarze na temat braku spójności z informacjami przekazywanymi Nauczycielom podczas szkolenia, a oczekiwaniami stawianymi w trakcie realizacji projektu, że gra jest nie do zrealizowania w całej klasie i na lekcji 45-minutowej, że gra nie realizuje podstawy programowej i jest możliwa do przeprowadzenia tylko w małych grupach. W ocenie Instytucji oświatowych gra ma ciekawą fabułę, czytelny scenariusz, umożliwia naukę przez doświadczenie, rozwija wyobraźnię, stanowi starannie opracowane narzędzie i jest bardzo interesującą i skuteczną metodą. Z drugiej strony natomiast znalazły się i komentarze, iż scenariusz jest zbyt ogólny, że pomysł jest dobry ale aby był świetny gra powinna być bardziej rozbudowana, wskazywano także na ograniczony zakres treści. Przedsiębiorcy w pozytywnej ocenie gry wskazują na atrakcyjność formy zabawa/gra dla młodych ludzi, elementy rywalizacji, pobudzanie postaw przedsiębiorczych, aktywację młodzieży. Wybrane opinie Przedsiębiorców na temat gry: jest element rywalizacji, który zachęci do aktywnego udziału, a jako rezultat spowoduje, że część z osób odkryje w sobie przedsiębiorczość, i w 21

22 konsekwencji może wpłynąć na to, że planując przyszłość wezmą pod uwagę własną działalność, a nie etat; daje możliwość poznania równocześnie wielu aspektów i zależności w funkcjonowaniu przedsiębiorstwa. Możliwość doświadczenia konsekwencji wybranych postaw i podejmowanych decyzji w bezpiecznym środowisku. Są to istotne walory gry, z punktu widzenia pracodawców, gdyż jak wskazali w badaniu przedstawiciele Przedsiębiorstw (wykres 6.4, 100%) obecnie uczniowie i studenci kończąc proces nauki i rozpoczynając karierę zawodową nie są przedsiębiorczy, ponadto, w taki sam sposób postrzegani są pracownicy zatrudnieni w firmach (wykres 6.5, 100%). Poza tym, przedstawiciele Przedsiębiorstw uważają, że obecnie uczniowie i studenci kończąc proces nauki i rozpoczynając swoją karierę zawodową nie są przygotowani do rozpoczęcia i prowadzenia własnej działalności gospodarczej. Dodatkowo wskazywane jest, że dotyczy to także osób, które posiadają już doświadczenie zawodowe (wykres 6.7, 94%). Również, jak wynika z obserwacji Przedsiębiorców (wykres 6.9, 56%) ich obecni pracownicy raczej niechętnie biorą udział w szkoleniach, podejmują zadania rozwijające ich wiedzę i umiejętności. Gra fabularna, jednoznacznie oceniona jako atrakcyjna, może być alternatywą zachęcającą do uczestnictwa w szkoleniach poprzez możliwość bezpośredniego przełożenia przyswajanej wiedzy na praktyczne umiejętności. Z pewnością, zachęci również do udziału absolwentów rozpoczynających karierę zawodową, w których chęć nauki jest oceniana wyżej przez Pracodawców (wykres 6.8, 94%). Jak wynika z badań, gra spełnia kryterium skuteczności, stanowiska grup docelowych są dość spójne w ocenie. Wysoko oceniony został indywidualny odbiór gry, wskazano również na jej skuteczność w kontekście innych metod nauczania. Nieco słabszy odbiór gry przez Nauczycieli w zakresie jej spójności z programem nauczania oraz wdrożenia gry jako standardu nauczania przedmiotu Przedsiębiorczość i uznawania metody za na tyle elastyczną by mogła być wykorzystywana również w nauce innych przedmiotów w stosunku Uczniów i instytucji zewnętrznych, może być wynikiem obaw przed wprowadzeniem nowego narzędzia, a także wiążących się z tym zmian w wyuczonym sposobie nauczania. Narzędzie, jak każda innowacja wymaga czasu by je wdrożyć i uznać, że się przyjęło. Warto zauważyć, że każda z grup docelowych wysoko oceniła atrakcyjność produktu zarówno dla uczniów jak i nauczycieli. Nie bez znaczenia jest także przeplatający się wątek wpływu uczestnictwa w grze na kreowanie potrzeb wśród uczniów, możliwość weryfikacji i rozwijania umiejętności przedsiębiorczych, co dobrze będzie rokowało w przyszłości. Ocena wyników badań efektywność W ocenie efektywności poszczególnych metod nauczania występują duże różnice pomiędzy badanymi grupami (wykres 2.1), przy czym metoda gry fabularnej jest wskazywana jako efektywna przez wszystkie grupy respondentów. 22

23 Pośród Uczniów odbiór efektywności poszczególnych metod jest bardziej wyrównany niż w innych grupach. Duże znaczenie przywiązują oni do metod tradycyjnych, związanych z przyswajaniem wiedzy, obok tych nastawionych na praktyczne jej wykorzystanie (prezentacja multimedialna 15%, robienie notatek 12%)., Instytucje oświatowe oraz Przedsiębiorcy zdecydowanie większą efektywność wiążą z metodami praktycznymi, związanymi z rozwiązywaniem konkretnych problemów (praca w ramach zespołu projektowego, odpowiednio 21;21,5;22%, case study odpowiednio 16;29;31%). Nauczanie w oparciu o grę fabularną jest uważane za efektywną metodę. Była ona wskazywana przede wszystkim przez przedstawicieli Instytucji oświatowych (21,5% ogółu wskazań) i Przedsiębiorców (18%), którzy cechują się bardziej długofalowym spojrzeniem na nabyte umiejętności. Gra fabularna była też często uznawana za efektywną przez Uczniów (12%) i Nauczycieli (11%), czyli grupy bezpośrednio z niej korzystające w trakcie projektu. chętnie brali udział w grze (wykres 2.7). Z ich odpowiedzi wynika, że większość Uczniów pozytywnie odniosła się do pomysłu udziału w grze (42% raczej tak, 39% zdecydowanie tak). Podobnego zdania byli, z których na pytanie czy ich uczniowie chętnie wzięli udział w projekcie 75% odpowiedziało zdecydowanie tak). Przedstawiciele Instytucji oświatowych odpowiadali podobnie, choć z mniejszym przekonaniem (25% raczej tak, 50% zdecydowanie tak), może mieć tutaj znaczenie fakt, iż nie uczestniczyli bezpośrednio w zajęciach. Świadczy to o sporym zainteresowaniu takim sposobem nauczania, co jest warte wykorzystania w doborze narzędzi dydaktycznych. Wzrost liczby osób i stopnia ich zaangażowania w naukę (wykres 2.2 i 2.3). Stopień zaangażowania uczniów w grę fabularną w stosunku do innych metod nauczania został pozytywnie oceniony przez Instytucje oświatowe oraz Nauczycieli, spośród których 81% oceniło zaangażowanie w naukę jako większe lub zdecydowanie większe. Nie pokrywa się to z ocenami samych Uczniów, którzy w większości (62,5%) nie oceniają swojego zaangażowania wyżej niż w przypadku innych metod. Taka ocena nie wynika raczej z małego zainteresowania grą fabularną, która jako forma zajęć została bardzo pozytywnie przyjęta. Może jednak wskazywać na konieczność pracy z nauczycielami jako Mistrzami Gry w celu dopracowania zasad gry, uatrakcyjnienia scenariuszy i ustalenia jasnych kryteriów oceny. Zostało to uwzględnione w Rekomendacjach jednak związane z ograniczoną liczbą postaci uczestniczących w rozgrywce (punkt 2). Obie ankietowane grupy są podzielone w opiniach, czy w grę fabularną zaangażowała się większa liczba osób, ze wskazaniem na odpowiedzi pozytywne. Może być to jednak związane z ograniczoną liczbą postaci uczestniczących w rozgrywce. 23

24 Umiejętność komunikowania się i pracy w zespole (wykres 2.4 i 2.5). Wyniki badań jednoznacznie wskazują na wysoką efektywność metody w kształtowaniu umiejętności komunikacji interpersonalnej i pracy w zespole. ocenili pozytywnie obie te cechy gry w 100% wskazań (raczej tak oraz zdecydowanie tak). Spośród nich aż 69% uznało, że metoda zdecydowanie poprawia umiejętność komunikowania się, a 81%, że metoda zdecydowanie poprawia umiejętność pracy w zespole. Także w zdecydowanej większości uznali, że metoda gry fabularnej sprzyja rozwijaniu umiejętności komunikacji (79,5% wskazań pozytywnych) oraz umiejętności pracy w zespole (85% wskazań pozytywnych). Bardzo dobry wynik w tej części oceny jest ważny z punktu widzenia rozwoju kapitału społecznego, który jest osią rozwoju nowoczesnej gospodarki, a który jest w Polsce na bardzo niskim poziomie. Efektywność finansowa (wykres 2.6). Grupie uczniów zadano również pytanie na temat zainteresowania grą odpłatną. Większość z nich odniosła się do niego negatywnie (71%). Zdecydowanie tak wskazało jedynie 2% respondentów. Takie odpowiedzi, pomimo generalnie pozytywnej oceny gry oraz jej relatywnie niskiego kosztu (wynikającego tylko z druku podręcznika), mogą wynikać z niewystarczającej promocji produktu i kojarzeniem jej przez Uczniów z obowiązkiem szkolnym bardziej niż rozwojem umiejętności. Zostało to uwzględnione w Rekomendacjach (punkty 1 i 6). Z analizowanych odpowiedzi wynika, że gra E.U.ROPA jako metoda nauczania sprawdza się w nauczaniu przedsiębiorczości. Jej efektywność jest oceniana wysoko przez wszystkie grupy zaangażowane w projekt. Przy czym ocena Instytucji oświatowych, Przedsiębiorców i Nauczycieli jest wyższa niż ocena Uczniów. Duże znaczenie ma tu fakt, iż odbiór gry w tej grupie jest determinowany tym, jak przedstawią i poprowadzą ją nauczyciele, również zaangażowani w projekt. Dlatego ich znajomość metody i jej prezentacja powinna być przedmiotem dalszych prac. Z przeprowadzonych badań wynika, że efektywność metody w relacji nakładów do efektów jest różna dla poszczególnych grup zaangażowanych w projekt. Gra fabularna wymaga przygotowania i dużego zaangażowania ze strony nauczyciela, daje mu jednak duże możliwości realizacji materiału w warstwie teoretycznej i praktycznej. Dobrze jest oceniana relacja czasu poświęconego przez uczniów do otrzymanych rezultatów, ponieważ gra z założenia odbywa się w trakcie zajęć, nie wymaga dalszej pracy w domu. Ocena wyników badań - użyteczność Najczęściej wykorzystywane metody nauczania (wykres 3.1). Gra fabularna jest rzadko stosowaną metodą, jak wynika ze wskazań zarówno Uczniów jak i Nauczycieli (2%). 24

25 za najczęściej używane metody uznali tradycyjne, jak prezentacje multimedialne, wykłady, robienie notatek. deklarowali ponadto również pracę metodą burzy mózgów oraz studia przypadków. Taki wynik obrazuje fakt, że gra fabularna jest metodą nową, znaną w praktyce niewielu pedagogom. Wymaga od nich nie tylko znajomości przekazywanego materiału, ale również zasad samej gry. Ponadto, do jej prowadzenia wymagane są odpowiednie narzędzia, wymagające wcześniejszego przygotowania (scenariusze, karty postaci, podręcznik). Atrakcyjność metody dla nauczyciela (wykres 3.2). Wszyscy respondenci bardzo wysoko ocenili atrakcyjność gry fabularnej jako metody nauczania. Pozytywnie ocenili ją wszyscy oraz Instytucje oświatowe. Spośród Uczniów 81% oceniło ją jako atrakcyjną dla nauczycieli. Ocena ta jest związana zwłaszcza z praktycznym aspektem metody. Pozwala ona na dużą aktywność uczniów i wyzwala ich kreatywność w zdobywaniu wiedzy. Metoda, pomimo wskazywanych niedociągnięć, została uznana za dobrze dopasowaną do potrzeb uczniów (wykres 3.3). Tak stwierdzili wszyscy badani z grupy Nauczycieli oraz Instytucji oświatowych. Także w większości odpowiedzieli pozytywnie (75%). Trudności identyfikowane w grze (wykres 3.4, 3.5). Gra jest łatwo przyswajalna dla uczniów, którzy w zdecydowanej większości nie identyfikowali trudności związanych z uczestniczeniem w grze (40% zdecydowanie nie, 47% raczej nie). To ważna zaleta, ponieważ pozwala skupić się na przyswajanym materiale. Trudniejsze okazało się przygotowanie do roli Mistrza Gry, które prawie połowa Nauczycieli uznała za raczej trudne. Potwierdza to, że metoda jest wymagająca dla grupy Nauczycieli. Ponieważ rola ta jest kluczowa, z pewnością powinien to być obszar dalszej pracy nad metodą. Większość Uczniów nie wskazała żadnych elementów gry, które sprawiałyby im trudność (58%). Za najłatwiejszy element uznano założenie firmy. Spośród tych, którzy identyfikowali trudności, najwięcej osób wskazało komunikację wewnętrzną i zewnętrzną (11%). Trudności wskazane w ankiecie przez Uczniów nie maja charakteru niedociągnięcia w grze, wręcz przeciwnie świadczą o dobrym doborze treści, która pozwala uczniom zmierzyć się z problematycznymi dla nich zagadnieniami i w konsekwencji poprawić swoje umiejętności w tym zakresie. Prawie wszyscy identyfikowali trudności (wykres 3.6), przede wszystkim z moderowaniem gry (60%) i nadzorem merytorycznym nad grą (10%). Pewne trudności sprawiła także organizacja spotkania z przedsiębiorcą (5%). Jako inne trudności wskazywali ustalanie punktacji, podsumowanie gry oraz ograniczony czas. Jedynie jedna osoba jako trudność zidentyfikowała brak wiedzy uczniów. Ponownie świadczy to o konieczności doprecyzowania zasad gry i dobrego przygotowania Mistrzów Gry, aby zwiększyć ich wiarygodność. 25