KOBIETY W EUROPIE PRAWA KOBIET W POLSCE I W EUROPIE WPROWADZENIE

Transkrypt

1 KOBIETY W EUROPIE PRAWA KOBIET W POLSCE I W EUROPIE WPROWADZENIE Przestrzeganie praw kobiet w Europie i w Polsce to problem nie rozwiązany do końca i kompleksowo, praktycznie w żadnym państwie europejskim. Odpowiednie rezolucje i konwencje międzynarodowe nakładają na państwa obowiązek respektowania praw kobiet, ale z ich realizacją, także w Polsce bywa bardzo różnie. Oto, w jednym z ostatnich, światowych raportów z 2010 roku badającym warunki życia kobiet na świecie, Polska na 130 krajów znalazła się dopiero na 43 miejscu. Liderem tej długiej listy jest Szwecja. Nasz kraj wyprzedzają takie państwa jak Sri Lanka (16), Mozambik (22), czy Uganda (33). Można oczywiście dociekać, czy kryteria tego raportu były właściwe, ale dane są bardzo niepokojące. W tym samym zestawieniu Polska pod względem równości płac kobiet i mężczyzn zajmuje dopiero 122 miejsce. W dostępie kobiet do edukacji jest na 29 - tym miejscu, do opieki zdrowotnej na 46 tym, a jeśli chodzi o możliwości polityczne jest na 41 pozycji. W pierwszej dziesiątce państw stwarzających najlepsze warunki życia są takie kraje, jak Nowa Zelandia, Irlandia, Dania, Lesotho, Filipiny, Finlandia i Szwajcaria. Tylko ten jeden raport obrazuje, jak wiele Polska ma do zrobienia w dziedzinie praw kobiet i równości pomiędzy kobietami i mężczyznami we wszystkich dziedzinach życia. Ważnym elementem polityki równościowej w Unii Europejskiej jest przyjęta jeszcze w 1996 roku zasada gender mainstreaming, czyli włączenie problematyki równości płci do głównego nurtu polityki. Polskie organizacje kobiece często tłumaczą ten termin jako okulary równości. To właśnie przez te okulary ustawodawcy powinni na każdym etapie tworzenia nowego prawa, stosować zasadę równości płci. Czyni od wielu lat Unia Europejska i Parlament Europejski przyjmując nowe rezolucje i dyrektywy. Obowiązujący w Unii stan prawny i podejmowane przez nią działania mają jeden nadrzędny cel: faktyczna równość kobiet i mężczyzn. Unię Europejską interesuje już nie tylko równość w sensie prawnym, bo taka została stosunkowo dawno osiągnięta w systemach prawnych państw członkowskich, ale przede wszystkim równość obu płci na rynku pracy, w dostępie do edukacji, dóbr i usług, czy wreszcie udział kobiet i mężczyzn w procesie podejmowania decyzji. Polska musi dostosować swoje prawo do prawa europejskiego w tej tak istotnej dla 1

2 życia społecznego dziedzinie. Tymczasem, wiosną ubiegłego roku Komisja Europejska wysłała Polsce ostatnie, przed pozwaniem do Trybunału w Luksemburgu, upomnienie w sprawie opóźnień we wdrożeniu unijnej dyrektywy dotyczącej równouprawnienia kobiet i mężczyzn w miejscu pracy. Chodzi o dyrektywę z lipca 2006 o wyrównywaniu szans i równym traktowaniu kobiet i mężczyzn w miejscu pracy. W komunikacie prasowym KE zauważyła, że Polska poinformowała wprawdzie o powziętych w celu implementacji dyrektywy niektórych środkach, ale nie wszystkie z nich zrealizowała. Podobną, czerwoną kartkę otrzymały wtedy Austria i Belgia. Trzeba jasno powiedzieć, że praktycznie każdy kraj Unii Europejskiej ma problemy z pełnym wprowadzeniem w życie równości płci. Tak akcentowana w Polsce sprawa parytetów na listach wyborczych, ma oczywiście swoje uzasadnienie. Polska zajmuje 35 miejsce w Europie, jeśli chodzi o liczbę kobiet zasiadających w parlamencie. Panie W sejmie stanowią jedynie 20% ogółu posłów, a w Senacie 23%. Liderem jest Szwecja, gdzie udział kobiet wynosi 45%, a w rządzie równie 50%. W Norwegii 41%, w Niemczech 30%, ale już na przykład w Grecji czy we Francji posłanki kobiety to jedynie niewiele ponad 9%. Nie można zatem powiedzieć, że są państwa w Europie, które w całości i konsekwentnie uporały się z problemem równości kobiet i mężczyzn. Nie można też powiedzieć, że wszystkie państwa UE skutecznie i w podobny sposób radzą sobie na przykład z przemocą wobec kobiet. Parlament Europejski tworzy ku temu oczywiście ramy prawne, ale prawo w poszczególnych krajach UE jest bardzo zróżnicowane. Dotyczy to, między innymi, problemu ofiar przemocy. Wiele państw Unii, w tym także niestety Polska, od lat boryka się z problemem oddzielenia ofiary przemocy od sprawcy, procedury sądowe ciągną się latami, a kobiety nadal padają ofiarami mężów tyranów lub po prostu zwykłych przestępców. Z problemem tym kilka lat temu skutecznie poradziła sobie Hiszpania, gdzie sędzia może nakazać sprawcy przemocy fizycznej czy psychicznej noszenie na ramieniu lub kostce elektronicznego czujnika, który alarmuje kobietę i policję, jeśli ten zbliży się do kobiety na odległość mniejszą niż 500 metrów. Można mnożyć przykłady z wielu krajów i miast UE, które w różny sposób wcielają w życie ideę równości płci i równouprawnienia. Tak, jak to uczyniły władze Dusseldorfu, które stworzyły dla Pań specjalny plan miasta z dwustoma punktami, w których mogą w każdej chwili otrzymać niezbędną pomoc w różnych sprawach zawodowych, rodzinnych, bytowych czy prawnych. Czy Szczecin, Koszalin mogłyby stworzyć coś podobnego? Na pewno tak. 2

3 Problemem o kapitalnym znaczeniu dla kobiet, w Polsce i w Europie, jest równouprawnienie na rynku pracy. Kraje Unii, a także Polska przyjęły w swoich kodeksach pracy odpowiednie zapisy, ale z praktyką bywa różnie. Chociaż to 73% kobiet w Polsce ma wyższe lub średnie wykształcenie a mężczyźni jedynie 54%, to w wielu zawodach utrzymują się od lat wysokie dysproporcje w wynagrodzeniu na niekorzyść kobiet. (załącznik nr 1). Średnio, kobieta w Polsce zarabia 77% tego, co mężczyzna. W skali miesiąca jest to o złotych. W skali roku jest to już kwota powyżej złotych. Nie jesteśmy tutaj wyjątkiem. W kraju takim, jak Szwecja, który praktycznie we wszystkich wskaźnikach równości płci prowadzi w UE, kobiety zarabiają jednak 82% tego co mężczyźni. Osobną kwestią jest traktowanie w Polsce kobiet, które są samotnymi matkami, zachodzą w ciążę, chcą potem powrócić do pracy. Dla lewicy kluczowym zadaniem wydaje się doprowadzenie do bezpłatnych żłobków i przynajmniej wprowadzenie znaczących ulg w korzystaniu z przedszkoli. Wzorem Francji, ważna byłaby również, wydatna pomoc państwa dla matek, które zdecydują się urodzić drugie lub trzecie dziecko. Francja przyjęła zasadę, że w tej sytuacji kobieta ma otrzymać taką pomoc od państwa, która zminimalizuje problemy związane z kolejnym dzieckiem, a nie je powiększy. Warto zwrócić tutaj uwagę na to, jak zróżnicowane są przepisy w krajach UE dotyczące urlopów macierzyńskich (załącznik nr 2). Jedno nie ulega kwestii: demokracja bez kobiet to połowa demokracji, a połowa demokracji już nie jest demokracją. Parlament Europejski a Prawa Kobiet Najważniejszą instytucją Parlamentu Europejskiego w zakresie definiowania i promowania ochrony praw kobiet jest Komisja Praw Kobiet i Równouprawnienia (FEMM), utworzona w 1984 roku. Liczy ona 34 posłów do PE. Komisja Praw Kobiet i Równouprawnienia ma uprawnienia w zakresie: 1. definiowania, promocji i ochrony praw kobiet w Unii oraz środków wspólnotowych w tym zakresie; 2. likwidacji wszelkich form dyskryminacji ze względu na płeć; 3. nadzorowania realizacji umów i konwencji międzynarodowych dotyczących praw kobiet; 4. promocji praw kobiet w krajach trzecich; 5. polityki równych szans, w tym równości między kobietami i mężczyznami w dostępie do rynku pracy i w sposobie traktowania w pracy; 3

4 6. realizacji i dalszego rozwijania zasady równości szans we wszystkich sektorach; 7. polityki informacyjnej dotyczącej kobiet. Opinia Komisji Praw Kobiet towarzyszy większości aktów prawnych, nad którymi pracuje Parlament. Dotyczy to kilku najważniejszych zagadnień związanych z miejscem i rolą kobiet w życiu społecznym i gospodarczym, oraz politycznym. FEMM i Parlament Europejski podejmowały wiele inicjatyw i przygotowywały liczne akty prawne służące ochronie praw kobiet w Unii Europejskiej, między innymi w takich obszarach, jak: przemoc wobec kobiet (program Daphne) handel kobietami przymusowa prostytucja równouprawnienie kobiet Przemoc wobec kobiet Zjawisko przemocy dotyczy kobiet w każdym wieku, niezależnie od wykształcenia, dochodów i pozycji społecznej. Walka z tą ukrywaną patologią jest szczególnie trudna. W wielu krajach UE brakuje skutecznych rozwiązań prawnych chroniących ofiarę, na co Parlament zwracał uwagę w swoich uchwałach. Program Daphne Parlament Europejski 16 września 1997 roku wezwał Radę Unii Europejskiej i Komisję do podjęcia konkretnych działań. W efekcie 1999 roku uruchomiono na wniosek Parlamentu program DAPHNE, przeciwdziałający przemocy wobec kobiet i dzieci. W maju 2007 roku PE zaaprobował realizację III etapu programu DAPHNE i przeznaczył nań w latach ponad 116 mln euro. Do najważniejszych celów programu należą walka z wszelkimi formami przemocy i zapewnienie wsparcia jej ofiarom i grupom ryzyka. Jednym z podstawowych elementów programu Daphne III jest wspieranie podmiotów realizujących jego cele w zakresie zapobiegania i zwalczania przemocy wobec dzieci, młodzieży, kobiet oraz pomocy ofiarom m.in. poprzez udzielanie dotacji operacyjnych oraz dotacji na konkretne projekty ponadnarodowe leżące w interesie UE. W lutym 2007 r. Parlament Europejski przyjął sprawozdanie, w którym zaapelował o przyjęcie postawy zero tolerancji" wobec zjawiska przemocy. Celem działań Parlamentu jest podniesienie świadomości społecznej w odniesieniu do tego problemu. By zmniejszyć przemoc domową, potrzebna jest zmiana prawa. Dlatego posłowie zaapelowali do rządów państw członkowskich o uznanie przemocy seksualnej i gwałtu w małżeństwie za przestępstwo. Parlament chce zagwarantowania ofiarom przemocy bezpiecznego dostępu do policji, prokuratury i sądów oraz skutecznej egzekucji prawa. Dzieci będące świadkami przemocy wobec swoich matek powinny także zostać uznane za ofiary przemocy. W rezolucji z dnia 10 lutego 2010 r. w sprawie równości kobiet i mężczyzn w Unii Europejskiej Parlament Europejski poparł propozycję wprowadzenia europejskiego nakazu ochrony ofiar. Celem nowego prawa powinno być utrzymanie ochrony przyznanej danej osobie w jednym państwie członkowskim we wszystkich innych państwach członkowskich, do których przemieszcza się lub przemieściła się ta osoba. Rezolucja przytoczyła dane,, według których co czwarta kobieta w Europie doświadcza przemocy fizycznej, a 10% przemocy seksualnej. 4

5 Ofiary przestępstw, które dostały ochronę w jednym z krajów UE muszą być chronione także w każdym innym państwie członkowskim - wynika z regulacji przyjętych w grudniu 2010 przez Parlament Europejski. Posłowie zagłosowali nad wprowadzeniem nowego Europejskiego Nakazu Ochrony, który będzie chronić ofiary wszystkich rodzajów przestępstw na terenie UE. Handel kobietami Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948 roku głosi, że "nie wolno nikogo czynić niewolnikiem, ani nakładać na nikogo służebności; niewolnictwo i handel niewolnikami są zakazane we wszelkich postaciach". Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej stwierdza: "Handel ludźmi jest zakazany". Państwa Unii Europejskiej uzgodniły ramowe decyzje o walce z handlem ludźmi oraz z wykorzystaniem seksualnym dzieci i z pornografia dziecięcą. Przyjęto dyrektywę pozwalająca przyznawać zezwolenia na krótki pobyt na terenie UE ofiarom handlu ludźmi, które współpracują z odpowiednimi władzami. Finansowany ze środków unijnych program AGIS wspiera współpracę państw członkowskich w walce z handlem ludźmi w celach seksualnych, a program Daphne III - w walce z przemocą wobec kobiet i dzieci. Brakuje jednak unijnych przepisów odnoszących się szczegółowo do handlu kobietami w celach seksualnych. Przepisy narodowe i działania poszczególnych członków Unii w tej dziedzinie znacząco różnią się, z czego korzystają organizacje przestępcze. Problem handlu kobietami, w tym także w celach seksualnych, narasta. W styczniu 2006 roku Parlament Europejski uznał handel kobietami za jedną z form przestępczości zorganizowanej. Posłowie do Parlamentu Europejskiego przyjęli zapis pozwalający na ściganie osób, które świadomie korzystają z usług kobiet przymuszanych do prostytucji. Jedynie 16 państw członkowskich Unii ratyfikowało konwencję Rady Europy w sprawie działań przeciwko handlowi ludźmi, która jest najsilniejszym europejskim instrumentem służącym zwalczaniu handlu ludźmi. W lutym 2010 posłowie wezwali kraje, które jeszcze tego nie zrobiły (Republikę Czeską, Niemcy, Estonię, Irlandię, Grecję, Włochy, Litwę, Węgry, Holandię, Finlandię i Szwecję) do niezwłocznego podpisania konwencji. Przymusowa prostytucja Parlament Europejski zorganizował 8 marca 2006 r. w Brukseli konferencję poświęconą zjawiskom handlu ludźmi i przymusowej prostytucji w czasie światowych imprez sportowych. Komisja parlamentarna FEMM wskazała, że światowe imprezy sportowe, wystawy i kongresy powodują zwiększony popyt na prostytucję i usługi seksualne. Większość kobiet świadczących te usługi, to ofiary zorganizowanej przestępczości, często zwabione fałszywymi ofertami legalnej pracy, a następnie zmuszone do prostytucji. Parlament zauważa, że niejednokrotnie ofiary przymusowej prostytucji obawiają się współpracować z władzami publicznymi i pytają o sposoby postępowania w takich sytuacjach. Podkreśla konieczność zapewnienia ofiarom lepszej ochrony prawnej i wsparcia organizacji kobiecych w walce z przymusową prostytucją. Posłowie chcieliby wiedzieć, jakie inicjatywy zamierza podjąć Komisja Europejska w zakresie gromadzenia danych dotyczących zjawiska handlu ludźmi i nadzoru nad przestrzeganiem zasad na szczeblu krajowym. Równouprawnienie kobiet 5

6 Chociaż kobiety stanowią 52% unijnej populacji, mają znacznie słabszą niż mężczyźni pozycję na rynku pracy. Dane statystyczne są alarmujące. Udział kobiet na stanowiskach związanych ze sprawowaniem władzy wzrasta, ale wciąż w większości przypadków nie osiąga progu 30%. Tylko jedna trzecia stanowisk kierowniczych zajmowana jest przez kobiety. Podobnie jest wśród właścicieli przedsiębiorstw. Mężczyźni stanowią niemal 89% członków zarządów największych, notowanych na giełdzie europejskich firm. Różnice w wynagrodzeniu oscylują wokół 15% na niekorzyść kobiet. Kobiety częściej niż mężczyźni pozostają bez pracy. W 2006 roku Parlament Europejski oraz Rada Unii Europejskiej ustanowiły program na rzecz zatrudnienia i solidarności społecznej (PROGRESS). Program PROGRESS, dysponuje w latach roku budżetem 743 mln EUR. 12% środków przeznaczono na zwalczanie nierówności między kobietami a mężczyznami. Parlament Europejski podejmuje wszelkie możliwe działania promujące równość płci, działał też na rzecz utworzenia Europejskiego Instytutu ds. Równości Kobiet i Mężczyzn i Kobiet odpowiedzialnego za monitorowanie przepisów w tym zakresie. Siedziba instytutu mieści się w Wilnie, na Litwie, po rezolucji przyjętej podczas obrad plenarnych 13 marca 2007r. W rocznym sprawozdaniu w sprawie równości praw kobiet i mężczyzn, przyjętym 10 lutego 2010, posłowie zaapelowali do podjęcia działań na rzecz powstrzymania przemocy wobec kobiet, popularyzacji urlopów ojcowskich oraz przeglądu przepisów dotyczących wynagrodzeń. Większość posłów uważa też, że kobiety powinny mieć kontrolę nad swoimi prawami seksualnymi i rozrodczymi, szczególnie dzięki zapewnieniu łatwego dostępu do środków antykoncepcyjnych i możliwości przerywania ciąży. Zdaniem posłów (rezolucja z 20 października 2010), minimalny urlop macierzyński w UE powinien być wydłużony z 14 do 20 tygodni, w pełni płatnych. Parlament przegłosował też uprawnienie do płatnego, co najmniej dwutygodniowego urlopu dla ojców. Posłowie przyjęli ponadto poprawki zakazujące zwolnień pracownic w okresie od początku ciąży do co najmniej sześciu miesięcy po zakończeniu urlopu macierzyńskiego. Ponadto Parlament domaga się aby kobiety prowadzące działalność gospodarczą (samozatrudnienie) miały prawo do takich samych świadczeń macierzyńskich jak kobiety na etacie. Posłowie wzywają też to podjęcia działań wyrównujących szanse starszych kobiet, które najbardziej zagrożone są ubóstwem i wykluczeniem społecznym. KOMISJA EUROPEJSKA W 1996 roku Komisja Europejska, zainspirowana przez ONZ i Radę Europy, ogłasza komunikat Włączanie równości kobiet i mężczyzn do wszystkich strategii i działań politycznych Wspólnoty, inicjując tym samym nowe narzędzie - gender mainstreaming. Od 1996 roku idea równości powinna być obecna we wszystkich działaniach podejmowanych przez Unię Europejską od etapu planowania, przez realizację aż po ocenę polityk i działań. Szybko okazało się, że same dyrektywy znacząco nie wpłynęły na wprowadzenie w państwach UE zasady równości płci. Odpowiedzią był Traktat Amsterdamski, który za jeden z priorytetów Unii Europejskiej 6

7 uznaje dążenie do likwidacji dyskryminacji kobiet i promowanie równości kobiet i mężczyzn (art. 2, art. 3, ust. 2). Traktat Amsterdamski wprowadza jeszcze dwa istotne zapisy: artykuł 13, który upoważnia Wspólnotę do podejmowania inicjatyw mających na celu zwalczanie ( ) wszelkiej dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub przekonania, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną, oraz artykuł 141, który wprowadza możliwość stosowania tak zwanych działań pozytywnych ( zasada równego traktowania nie wyklucza utrzymania lub wprowadzenia przez państwa członkowskie rozwiązań i środków prawnych przewidujących specjalne prerogatywy dla nieproporcjonalnie nisko reprezentowanej płci, w celu ułatwienia jej przedstawicielom wykonywania pracy zawodowej lub w celu zapobieżenia lub zrekompensowania utrudnień w przebiegu kariery zawodowej ). Zakończono już realizację V Ramowego Programu na rzecz Równych Szans ( ), a jego przedłużeniem jest program Plan działań na rzecz Równości Kobiet i Mężczyzn na lata (A roadmap for equality between women and men ) przyjęty w marcu 2006 roku. Program ten wyznacza cele i program działania UE w priorytetowych 6 obszarach działania: 1) równy stopień niezależności ekonomicznej kobiet i mężczyzn, 2) godzenie życia zawodowego i prywatnego 3) równa reprezentacja i udział obu płci w życiu publicznym, 4) wyeliminowanie wszelkich form przemocy ze względu na płeć, również w handlu ludźmi, 5) eliminacja stereotypów płci, 6) propagowanie równości płci w stosunkach zewnętrznych i polityce rozwojowej. Wszystkie najważniejsze zapisy dotyczące praw kobiet, równych szans na rynku pracy, oraz w życiu społecznym i politycznym zostały potwierdzone w Traktacie Lizbońskim i Europejskiej Strategii Zatrudnienia. ********************** PRAWA KOBIET W POLSCE Prawa kobiet w Polsce zdefiniowane są w dwóch artykułach Konstytucji RP z 1997 roku: Art Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. 2. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. 7

8 Art Kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym. 2. Kobieta i mężczyzna mają w szczególności równe prawo do kształcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagradzania za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń. Jeśli chodzi o odpowiedzialność za prawa kobiet władzy wykonawczej w Polsce, to kluczowym zagadnieniem dla Rządu RP jest wprowadzenie dorobku prawnego UE w zakresie równego statusu kobiet i mężczyzn do polskiego prawodawstwa oraz stworzenie krajowego mechanizmu przeciwdziałania dyskryminacji ze względu na płeć. Dlatego Rada Ministrów, jeszcze przed akcesją, w 2001 roku podjęła decyzję o powołaniu Pełnomocnika Rządu ds. Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn, który odpowiedzialny jest za prowadzenie działań w tym obszarze. Pełnomocnik powołany został rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 25 czerwca 2002, w strukturze Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Zgodnie z Rozporządzeniem, Pełnomocnik: - realizuje politykę rządu w zakresie równego statusu kobiet i mężczyzn, - dokonuje analiz i ocen sytuacji prawnej i społecznej w zakresie równego traktowania i równości szans kobiet i mężczyzn oraz inicjuje i koordynuje działania zmierzające do zapewnienia równego traktowania oraz wyrównywania szans kobiet i mężczyzn, a także ochrony przed dyskryminacją ze względu na płeć we wszystkich dziedzinach życia społecznego, - wprowadza zasadę równego statusu kobiet i mężczyzn we wszystkie dziedziny i zakresy realizowanej przez rząd polityki, - przeprowadza analizy i dokonuje ocen rozwiązań prawnych pod kątem respektowania równego traktowania i równości szans kobiet i mężczyzn, - opiniuje projekty aktów prawnych i innych dokumentów rządowych oddziaływujących na sytuację w zakresie równego statusu kobiet i mężczyzn. ************** Obszerne fragmenty, jak obecny Rząd PO-PSL postrzega swoją politykę dotyczącą praw kobiet zostaną przedstawione zostaną w dalszej części 8

9 opracowania. O wiele ważniejsze wydaje się to, jak postrzegają ją organizacje kobiece i pozarządowe działające w Polsce. Ostatnie dziesięć lat w Polsce można uznać za okres poprawy przestrzegania praw kobiet w różnych dziedzinach życia. To, przede wszystkim, wynik implementacji prawa unijnego do polskiego zarówno przed, jak i po akcesji Polski do Unii Europejskiej, a także wzrostu świadomości społecznej i zmian obyczajowych, jakie nastąpiły w naszym kraju. Nie jest to, co prawda zjawisko powszechne, ale można mówić o wyraźnym postępie, a także zanikaniu stereotypów krzywdzących kobiety. Organizacje kobiece wskazują jednak, że proces równouprawnienia kobiet w Polsce nie został zakończony, a równości szans na rynku pracy, w polityce czy w biznesie trudno w ogóle mówić. To samo dotyczy walki z przemocą domową, problemem, z którym borykają się praktycznie wszystkie państwa Unii. Trudno zrozumieć, dlaczego polski ustawodawca nie wprowadził w tej kwestii takich przepisów, jak Niemcy, Francja czy Wielka Brytania, gdzie sprawca przemocy domowej musi opuścić miejsce zamieszkania żony lub partnerki życiowej. W Polsce kobiety, całymi latami muszą znosić obecność mężów dopuszczających się na nich, a także na ich dzieciach przemocy fizycznej i seksualnej. Jak wiele jest do zrobienia, świadczy o tym jedna liczba. 90 procent wyroków sądowych w sprawie przemocy w rodzinie zapada w zawieszeniu, tak jak byłyby to czyny o niskiej szkodliwości społecznej, a nie czyny rujnujące zdrowie kobiet i ich dzieci. W odniesieniu do nierówności na rynku pracy kobiety używają kilku charakterystycznych określeń obrazujących je: szklany sufit - to niewidzialne przeszkody, oddzielające często kobiety od zajmowania wysokich stanowisk kierowniczych rezerwowanych sobie przez mężczyzn lepka podłoga - trwałe przylepianie do kobiet tradycyjnych zawodów: pomoc domowa, sprzątaczka, gospodyni, pielęgniarka, etc. ruchome szklane schody niewidzialna siła, wynosząca na szczyty nielicznych mężczyzn, trafiających do zawodów sfeminizowanych, na przykład dyrektorzy szkół sieć starszych panów - to określenie dotyczy szczególnie polityki, gdzie męski solidaryzm nie dopuszcza kobiet do sprawowania ważnych stanowisk w administracji publicznej i rządowej oraz parlamencie To, co o prawach kobiet mówią ich organizacje i same kobiety, i to co na ten temat mówią politycy różnych opcji i rząd bardzo się różni. W 2007 roku polski rząd po raz pierwszy od 16 lat prezentował na Komitecie ONZ swój raport o przestrzeganiu praw kobiet. To efekt Międzynarodowej Konwencji w sprawie eliminacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (CEDAW) - Convention on the Elimination of All Forms of 9

10 Discrimination Against Women, przyjętej jeszcze w 1980 roku. W związku z tym wydarzeniem swój raport przygotowały także organizacje kobiece w Polsce i przesłały go do Organizacji Narodów Zjednoczonych. Poniżej prezentowany jest skrót najważniejszych uwag, jakie zgłosiły na forum ONZ. SYTUACJA KOBIET W POLSCE Kobiece organizacje pozarządowe, w raporcie, nad którym prace koordynowała Federacja na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny, krytycznie oceniły działania rządu w zakresie wyrównywania statusu kobiet i mężczyzn. Ich zdaniem, walka z dyskryminacją kobiet nie stanowiła priorytetu dla żadnego z dotychczasowych rządów, a zobowiązania, wynikające z ratyfikacji Konwencji CEDAW nie są traktowane przez rządzących z należytą powagą. Działania podejmowane przez obecnie rządzącą koalicję, z perspektywy praw kobiet również pozostawiają wiele do życzenia. Nie tylko dyskryminacja kobiet nie jest adekwatnie rozpoznana jako poważny problem społeczny, lecz wręcz następuje w tym zakresie duży regres. Tymczasem kobiety w Polsce na każdym kroku doświadczają dyskryminacji, zarówno w sferze prywatnej, jak i publicznej. Autorki raportu organizacji pozarządowych wskazywały na najbardziej palące problemy polskich kobiet, między innymi: Przemoc wobec kobiet: Pomimo, iż przemoc wobec kobiet stanowi jedno z najczęściej popełnianych przestępstw w Polsce, niezmiennie obserwujemy brak spójnej, systematycznej i długoterminowej polityki rządu względem przeciwdziałania i zwalczania tego zjawiska. Ponadto, problem przemocy nie jest postrzegany przez ustawodawców z perspektywy pozycji kobiety w społeczeństwie i w rodzinie, co znacznie przyczynia się do nieefektywności zwalczania tego zjawiska. System prawny oraz działalność organów ścigania nie są w pełni skuteczne i nie odpowiadają rzeczywistym potrzebom kobiet, będącymi ofiarami przemocy. Ważnym mankamentem istniejącego prawa jest, między innymi, brak dostatecznie mocnych podstaw prawnych i ugruntowanej praktyki postępowania, pozwalających na natychmiastową izolację sprawcy od ofiary. Kolejnym istotnym problemem jest fakt, że przemożna większość zapadających wyroków to wyroki w zawieszeniu (ok. 90% przypadków). Procedury sądowe są 10

11 długotrwałe, co prowadzi do tego, że ofiara zmuszona jest do życia z oprawcą pod jednym dachem, tym samym narażając siebie i dzieci na eskalację przemocy. Ponadto, palącym problemem jest brak wystarczającej ilości schronisk dla ofiar przemocy. (od aut.: brak odpowiedniej liczby schronisk jest zjawiskiem powszechnym niemal w całej Europie). Dyskryminacja kobiet na rynku pracy: O dyskryminacji kobiet na rynku pracy świadczy, między innymi, postępująca w Polsce feminizacja ubóstwa. Aż 71% kobiet, w porównaniu z 56% mężczyzn zarabia poniżej średniej krajowej. Średnia różnica płac kobiet i mężczyzn za pracę o tej samej wartości wynosi 22%, natomiast w przypadku osób z wyższym wykształceniem różnica ta sięga aż 31%. (od aut.: załącznik nr 1). W Polsce mamy ponadto do czynienia z efektem szklanego sufitu 1 - tylko 2% najbardziej prestiżowych i najlepiej płatnych posad zajmują kobiety. Kolejnym wskaźnikiem dyskryminacji kobiet na rynku pracy jest fakt, że w większym stopniu dotyka je bezrobocie. Najwyższe odsetki odnotowujemy w dwóch grupach wiekowych: kobiety od 20 do 24 roku życia (41,9%), jak również te z przedziału lata, które doświadczają podwójnej dyskryminacji, ze względu na płeć i wiek. Należy przy tym pamiętać, że kobiety są lepiej wykształcone niż mężczyźni. Nie odzwierciedla tego jednak w najmniejszym stopniu struktura zatrudnienia na rynku pracy. Na sytuację kobiet na rynku pracy wpływa również ograniczony dostęp do żłobków i przedszkoli. Problem ten dotyka przede wszystkim samotne matki, które zmuszone są godzić obowiązki zawodowe z rodzicielskimi. Na sytuację ekonomiczną kobiet wpływa również dyskryminujący system świadczeń emerytalnych, który przewiduje możliwość wcześniejszego wieku emerytalnego dla kobiet. Dyskryminacyjne praktyki wobec kobiet w polityce: Kobiety są rażące niedoreprezentowane w wyborach parlamentarnych średnio tylko 15% wszystkich kandydatów to kobiety. Zajmują one na listach wyborczych niższe pozycje, co znacząco zmniejsza ich szanse dostania się do parlamentu. Warto zwrócić uwagę na to, że nie istnieją właściwie żadne jasne kryteria decydujące o umiejscowieniu kandydata/kandydatki na liście wyborczej. Jest to po prostu 1 Niewidoczne bariery wynikające ze złożonych struktur w instytucjach zdominowanych przez mężczyzn, uniemożliwiające kobietom karierę i awans. 11

12 zazwyczaj arbitralna decyzja liderów partii politycznych. Po wyborach w 2005 roku, odnotowujemy następujące statystyki: tylko 20% członków senatu to kobiety. W przypadku sejmu, kobiety stanowią 14% wszystkich parlamentarzystów. Rząd polski nie podjął żadnych znaczących kroków, mających na celu eliminację ewidentnej dyskryminacji kobiet w polityce. Warto dodać, że we władzach samorządowych kobiety stanowią w Polsce jedynie 15% radnych (od. aut.) Zdrowie reprodukcyjne: Restrykcyjna ustawa antyaborcyjna drastycznie ogranicza możliwości kontrolowania własnej płodności, tym samym naruszając podstawowe prawa człowieka, w tym prawo do wolności i ochrony zdrowia. Komitet Praw Człowieka (KPC) i Komitetu Praw Ekonomicznych, Społecznych i Kulturalnych ONZ niejednokrotnie zalecały rządowi polskiemu podjęcie kroków przeciwdziałających łamaniu praw reprodukcyjnych kobiet. Rekomendacje KPC z 2004 r. były niezwykle stanowcze. Komitet m.in. zalecił liberalizację ustawy antyaborcyjnej. Niestety, rząd zignorował te zalecenia, udowadniając tym samym, że zamierza przestrzegać tylko tych praw człowieka, z którymi się zgadza. Bezwzględnie wiadomo natomiast, że zakaz aborcji nie eliminuje zjawiska przerywania ciąży, lecz przyczynia się do rozwoju podziemia aborcyjnego, w którym dziesiątki tysięcy kobiet rocznie ryzykuje swoje życie i zdrowie. Okazuje się również, że ustawa antyaborcyjna jest dalece bardziej restrykcyjna w praktyce niż na papierze, bo jej skutkiem jest prawie całkowity zakaz aborcji i właściwie brak możliwości przerwania ciąży nawet wtedy, gdy prawo na to zezwala. Problem ten ilustruje chociażby przypadek pani Alicji Tysiąc, Dostęp do nowoczesnych metod antykoncepcji, jak również świadczeń z zakresu zdrowia reprodukcyjnego, w tym poradnictwa jest w Polsce znacznie ograniczony, przyczyniając się tym samym do zachodzenia przez kobiety w niechciane ciąże. Fakt ten nie pozostaje bez wpływu na sytuację kobiet na rynku pracy, przyczyniając się do postrzegania kobiet przez pracodawców jako ryzykownych pracowników. Tym bardziej więc niepokoją deklaracje rządu dotyczące promowania naturalnych metod planowania rodziny, akceptowanych przez kościół katolicki. Brak rzetelnej i obowiązkowej edukacji seksualnej w szkołach sprawia natomiast, że polskie nastolatki w większym stopniu niż ich zachodnie koleżanki narażone są 12

13 na zajście w przedwczesne ciąże. Brakuje im bowiem podstawowej wiedzy na temat tego, jak zabezpieczyć się przed niechcianą ciążą, jak również chorobami przenoszonymi drogą płciową, w tym HIV/AIDS. Komentarz: Ważnym problemem podnoszonym przez seksuologów, socjologów i niektóre środowiska polityczne i kobiece jest także bardzo niski procent rodzin, stosujących w Polsce nowoczesne metody planowania rodziny. Wskazuje na to choćby (załącznik nr 3) światowy raport o tych metodach, gdzie odsetek rodzin i partnerów stosujących nowoczesne planowanie rodziny wynosi w Wielkiej Brytanii 81%, a w Polsce 19%. Są to dane za rok 2004, ale od tego czasu w Polsce, tak zdaniem organizacji kobiecych, a także lewicy, niewiele się zmieniło. Handel kobietami: Można wyróżnić następujące czynniki, udaremniające zwalczanie handlu kobietami: przede wszystkim, wciąż brakuje rzetelnych danych na temat skali i charakteru zjawiska. Nie prowadzi się również żadnych systematycznych badań w tym zakresie. Ponadto, problem nie jest trafnie rozpoznany jako związany z pozycją społeczną i ekonomiczną kobiet. Brakuje również holistycznego spojrzenia na to zjawisko z perspektywy problemu dyskryminacji ze względu na płeć w różnych dziedzinach życia publicznego i prywatnego. Wszystko to utrudnia wybór najbardziej efektywnej strategii walki z handlem kobietami. Znaczącym mankamentem w systemie prawnym jest brak włączenia definicji handlu ludźmi do Kodeksu Karnego. Jest to kwestia bardzo problematyczna, gdyż niejednokrotnie procedura określenia statusu jednostki będącej potencjalnie ofiarą handlu ludźmi nie jest prosta. Często osoba ta mylnie identyfikowana jest, na przykład, jako nielegalny/a migrant/ka i natychmiast deportowana z kraju. Organizacje pozarządowe, w tym fundacja La Strada podejmowały działania na rzecz włączenia definicji handlu ludźmi, jaką sugeruje Protokół ONZ z Palermo z 2000 roku. Nie spotkało się to jednak z przychylnym stanowiskiem ustawodawców i Ministerstwa Sprawiedliwości. Kolejną kwestią problematyczną, stanowiącą niejako konsekwencję braku definicji handlu ludźmi w systemie prawnym, jest brak umiejętności właściwego rozpoznania ofiar handlu 13

14 przez policję czy straż graniczną. Osoby te powinny być szczególnie uwrażliwione na tego rodzaju sytuację. Z tego powodu, istnieje paląca potrzeba przeprowadzania wśród pracowników policji i straży granicznej odpowiednich szkoleń edukacyjnych. Kwestią problematyczną jest również brak jakiejkolwiek strategii społecznej integracji ofiar handlu ludźmi i włączania ich na rynek pracy. Walka z handlem ludźmi wymaga efektywnej współpracy rządu z organizacjami pozarządowymi. W praktyce nie zawsze bywa ona niestety udana, tak jak miało to miejsce w przypadku włączenia do Kodeksu Karnego definicji z Palermo. Zdarza się, że organizacje pozarządowe zarzucają instytucjom rządowym zbyt dużą biurokrację, która często utrudnia czy wręcz uniemożliwia współpracę. W przygotowaniu raportu dla Komitetu ONZ brały udział między innymi: Federacja na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny (koordynator), La Strada, Centrum Praw Kobiet, PSF Centrum Kobiet, Stowarzyszenie Pro Femina RZĄD RP O PRAWACH KOBIET (Rząd koalicji PO PSL) Skrócone opracowanie raportu Rządu z dnia r. W połowie lat 90-tych miały miejsce dwie światowe konferencje stanowiące fundament dla przyszłej aktywności prawnej, społecznej i międzynarodowej w zakresie praw człowieka - Światowa Konferencja Praw Człowieka, która odbyła się w Wiedniu w 1993 roku oraz IV Światowa Konferencja na Rzecz Kobiet W Pekinie, w 1995 roku. Obydwie konferencje uznały równy status i prawa kobiet za niezbywalną i integralną część powszechnych praw człowieka. Polska przyjęła uchwalone tam dokumenty dobrowolnie i bez wyłączeń, dlatego też uznaje za swój obowiązek wykorzystanie wytycznych zawartych w Deklaracji Wiedeńskiej i Programie Działania oraz w Platformie Pekińskiej, w kształtowaniu polityki wyrównywania szans kobiet i mężczyzn oraz przeciwdziałaniu dyskryminacji ze względu na płeć. Kraje europejskie, w wyniku Konferencji w Pekinie, podjęły decyzję o wprowadzeniu perspektywy płci we wszystkie zakresy prowadzonych polityk i działań - tzw. gender mainstreaming. Oznacza to, iż tematyka wyrównywania szans kobiet i mężczyzn 14

15 stała się elementem priorytetowym wszystkich działań podejmowanych przez rządy i została włączona we wszelkie zakresy prac merytorycznych. Rząd Polski także od dwóch lat rozpoczął (od 2005) wdrażanie tej zasady do realizowanej polityki. RYNEK PRACY Rząd uznaje za priorytetową sferę swojej aktywności działania na rzecz ograniczania bezrobocia, równego traktowania kobiet i mężczyzn w zatrudnieniu oraz analizę ograniczeń w celu znoszenia barier w dostępie do zatrudnienia ze względu na płeć. Kobiety stanowią ponad połowę ogółu bezrobotnych. Odsetek ten wykazuje niewielkie zmiany: po spadku w latach z 55% do 51%, wzrósł pod koniec 2003 r. do poziomu ok. 53%. Przyczyną tego zjawiska nie są jednak zmiany w stopie bezrobocia kobiet (20,6%), ale ciągłe wahania poziomu bezrobocia mężczyzn (obecnie 18,3%). Liczba bezrobotnych kobiet od połowy 2001 r. utrzymuje się niemal na stałym poziomie - ok. 1,6 miliona. Miesięczny odpływ i napływ do Urzędów Pracy jest dwukrotnie wyższy wśród mężczyzn niż wśród kobiet. Świadczy to o mniejszych szansach na znalezienie zatrudnienia przez kobiety, co pogłębia w tej grupie zjawisko bezrobocia trwałego. W grupie osób pozostających bez pracy do 24 miesięcy - kobiety stanowią ok. 47%, natomiast wśród bezrobotnych przez ponad 24 miesiące - już 63%. Wśród kobiet silniej niż u mężczyzn stopa bezrobocia uzależniona jest od wieku. W grupie osób wchodzących dopiero na rynek pracy (do 24 roku życia) przedstawicieli obu płci jest niemal tyle samo, ale już wśród bezrobotnych w wieku lat kobiety stanowią 57%. W grupie wiekowej dysproporcje te zmniejszają się (55% kobiet), i dopiero w grupie lata bezrobotne kobiety stanowią mniejszość (48%), a powyżej 55 roku życia - zdecydowaną mniejszość (27%), co wynika z różnic w wieku emerytalnym. Zjawisko to potwierdza istnienie barier utrudniających podjęcie pracy kobietom wychowującym dzieci (lub będącym w wieku, w którym zazwyczaj wychowuje się dzieci). Aktywne zawodowo kobiety legitymują się zdecydowanie lepszym wykształceniem niż mężczyźni. Lepsze wykształcenie kobiet nie przekłada się jednak na możliwość podjęcia przez nie pracy, co świadczy m.in. o nieadekwatności odebranego przez nie wykształcenia do współczesnego rynku pracy. W związku z tym rząd podejmuje działania w celu zmiany stereotypów w wyborze 15

16 kierunków kształcenia i podejścia do zawodu. Opracowywanie i wdrażanie projektów mających na celu przeciwdziałanie stereotypom w sferze kształcenia, zwłaszcza kształcenia zawodowego zostało wpisane jako działanie stałe do Krajowego Programu Działań na Rzecz Kobiet. Przewiduje się również realizację projektów mających promować elastyczne podejście do zawodu w ramach uruchamianego właśnie Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich realizowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. Jedną z głównych przyczyn większego bezrobocia kobiet niż mężczyzn, jest problem godzenia ról zawodowych i rodzinnych - mimo rozwiązań prawnych zapewniających między innymi prawo opieki nad chorym dzieckiem lub prawo korzystania z urlopu wychowawczego - obojgu rodzicom. Prawo to w rzeczywistości jest słabo wykorzystywane zarówno ze względu na stereotypy w postrzeganiu roli kobiety, brak odpowiedniego zaplecza instytucjonalnego umożliwiającego łączenie funkcji zawodowych i rodzinnych, a także z przyczyn ekonomicznych - z pracy rezygnuje zazwyczaj ta osoba z rodziny, która mniej zarabia. A kobiety zazwyczaj znajdują pracę niżej opłacaną (w nisko opłacanym sektorze usług, w tym także w sektorze publicznym), dającą mniejsze szanse rozwoju zawodowego. Należy podkreślić, że zgodnie z przyjętą przez UE Strategią Lizbońską, "państwa członkowskie powinny tworzyć zachęty (bodźce) do zwiększenia udziału kobiet w rynku pracy oraz dołożyć wszelkich starań, w ramach wzorców krajowych, aby do 2010 r., 90% dzieci w wieku od 3 do 7 lat miało zapewnioną opiekę w przedszkolu, a 33% dzieci poniżej 3 lat - w żłobku." (od aut. Nie sięgając do danych GUS, postulat ten jest bardzo daleki od realizacji). Wciąż nie zacierają się podziały na zawody męskie i kobiece. Sprzyja to utrwalaniu się nierówności na rynku pracy. Wynagrodzenie kobiet różni się od wynagrodzenia mężczyzn o takim samym wykształceniu, a różnica ta jest szczególnie drastyczna w przypadku osób z najwyższym oraz najniższym wykształceniem (ponad 40%). Obserwując wynagrodzenia w podziale na wielkie grupy zawodów, największe dysproporcje widoczne są wśród robotników przemysłowych i rzemieślników (58%), a najmniejsze wśród pracowników biurowych (1,2%). Natomiast wśród kadry 16

17 średniego, wysokiego, a nawet najwyższego szczebla różnica w wynagrodzeniu wynosi 33%-39% na niekorzyść kobiet. Najważniejsze czynniki wpływające na gorszą sytuację kobiet na rynku pracy: - przy restrukturyzacji zakładu pracy w pierwszej kolejności zwalniane są kobiety, - role zawodowe kobiet i mężczyzn postrzegane są w sposób stereotypowy, - zgłaszane do urzędów pracy oferty pracy w większości dotyczą zawodów lub stanowisk tradycyjnie uznawanych za męskie, - pracodawcy chętniej zatrudniają mężczyzn, gdyż kobiety są postrzegane jako pracownicy mniej dyspozycyjni, - długotrwała bierność zawodowa (urlopy macierzyńskie, wychowawcze, opieka nad niepełnosprawnym członkiem rodziny) powoduje dezaktualizację kwalifikacji zawodowych kobiet, co w efekcie przekłada się na relatywnie wyższą stopę bezrobocia długotrwałego, - nie stosowanie przez pracodawców elastycznych form zatrudnienia, pozwalających na łączenie życia zawodowego i rodzinnego. Przeciwdziałanie przemocy wobec kobiet i dzieci Priorytetowym zadaniem Rządu RP w obszarze przeciwdziałania dyskryminacji ze względu na płeć jest podejmowanie kompleksowych działań w celu zapobiegania i eliminacji przemocy wobec kobiet. Przemoc wobec kobiet jest jednym z najbardziej okrutnych przejawów dyskryminacji z powodu płci, powodującym szkody i straty we wszystkich obszarach życia społecznego. Platforma Pekińska definiując zjawisko przemocy wobec kobiet jako każdy akt przemocy, zarówno publiczny jak i prywatny, łącznie z groźbą jej użycia, wymuszeniem i samowolnym pozbawieniem wolności, który ma za podłoże kulturową tożsamość płci i prowadzi lub może prowadzić do fizycznego, seksualnego lub psychicznego urazu względnie cierpienia kobiety (Platforma Pekińska, pt. 113), uznaje przemoc wobec kobiet za podstawową barierę dla pełnego równouprawnienia i awansu społecznego kobiet. Polska podpisała i respektuje wszystkie międzynarodowe akty prawne dotyczące zwalczania dyskryminacji kobiet, w tym przemocy i handlu ludźmi Trwają prace nad 17

18 dalszym doskonaleniem prawa w kierunku zwiększenia skuteczności przeciwdziałania przemocy wobec kobiet, ścigania jej sprawców i zbudowania w Polsce systemu wsparcia i pomocy dla kobiet, ofiar przemocy i handlu ludźmi. W 2003r. Polska ratyfikowała Protokół Fakultatywny do Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet, a także Protokół Dodatkowy do Konwencji w sprawie przestępczości zorganizowanej tzw. Protokół z Palermo w sprawie zapobiegania, zwalczania i karania handlu ludźmi. W Programie Poprawy Bezpieczeństwa Obywateli "Bezpieczna Polska" uwzględniono zwalczanie przemocy w rodzinie i wskazano, że ściganie i karanie przestępstw z nią związanych jest szczególnie istotne dla poprawy stanu bezpieczeństwa publicznego. Program ten przewiduje także w większym stopniu uwzględnianie perspektywy płci w systemie pozyskiwania i opracowywania danych statystycznych dotyczących przestępstw. Uzyskanie danych statystycznych segregowanych ze względu na płeć umożliwi lepsze rozpoznanie zjawiska przemocy wobec kobiet w Polsce. W Krajowym Programie Działań na rzecz Kobiet zaprojektowano wzmocnienie systemu pomocy i profesjonalnego wsparcia dla kobiet - ofiar przemocy, umożliwiającego im odzyskiwanie pełni praw społecznych i ekonomicznych. Przemoc wobec kobiet jest w Polsce ścigana i karana jako: - przestępstwa przeciw rodzinie (art. 207 k.k.) znęcanie się fizyczne i psychiczne nad członkiem rodziny, Przestępstwa z art. 207 k.k. tj. polegające na znęcaniu się nad członkiem rodziny należą w Polsce do najczęściej popełnianych. Na liście przestępstw zgłaszanych organom ścigania znajdują się na trzecim miejscu. Statystyki policyjne, stanowiące dalece niewystarczające, ale nadal podstawowe źródło informacji ujawniają, że w latach 90-tych liczba przypadków znęcania się nad członkami rodziny wzrosła ponad dwukrotnie. Wielokrotnie wzrosła liczba osób podejrzanych o dokonanie tego przestępstwa. W 1990r. zarejestrowano podejrzanych o przestępstwo, zaś 2001 roku Wzrasta liczba przestępstw związanych z przemocą w rodzinie popełnianych ze szczególnym okrucieństwem i takich, których następstwem jest 18

19 targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie - w roku 2002 z art i 3 dokonano 184 przestępstwa, a w roku 2003 z art i 3 popełniono 222 przestępstwa. Przedstawione dane statystyczne wskazują, że konflikty w rodzinie są najczęstszym motywem zabójstw w Polsce. Zabójstwa na tym tle stanowią ok. 27% ogółu zabójstw w Polsce. Nadal wiele przypadków przemocy wobec kobiet w rodzinie nie jest zgłaszanych organom ścigania, przede wszystkim z powodu wstydu oraz utrzymującej się niewiary kobiet-ofiar przemocy w skuteczność prawa i obowiązujących procedur, a także nie zawsze właściwego funkcjonowania instytucji odpowiedzialnych za ściganie i karanie (policja, prokuratura, sądy), zbyt słabego, w stosunku do potrzeb systemu wsparcia dla ofiar przemocy, a także niewystarczającej świadomości społecznej dotyczącej tego rodzaju przestępstw (także konieczności ich karania przez prawo). Statystyki Ministerstwa Sprawiedliwości mówią, że 98% sprawców przestępstw znęcania się nad rodziną to mężczyźni. Kobiety skazane za przemoc domową stanowią około 1,5-2% ogólnej liczby skazanych za to przestępstwo; podstawą ich skazania jest na ogół znęcanie się nad dziećmi, nie zaś przemoc wobec męża. Zgwałcenie jest jednym ze szczególnie drastycznych przejawów przemocy wobec kobiet. Do zmiany Kodeksu Karnego (1997 r.) był przestępstwem zagrożonym karą od 3 do 15 lat więzienia. W obecnie obowiązującym Kodeksie wysokość zagrożenia karą za gwałt obniżono - od 2 do 12 lat pozbawienia wolności. Niedostateczna jest jeszcze, zwłaszcza z perspektywy adekwatności kary do szkód wyrządzonych przestępstwem, praktyka stosowania prawa. Nadal zbyt częste jest, obarczanie zarówno przez policjantów jak i część sędziów i prokuratorów, zgwałconej kobiety częścią winy za przestępstwo. Prowadzi to do wtórnej wiktymizacji ofiar. W sprawach o zgwałcenie bardzo rzadko zapadają w sądach wysokie, odpowiednie do wagi przestępstwa wyroki. Mają miejsce przypadki traktowania przez sądy gwałtu jak występku i w związku z tym dochodzi do zawieszenia wymierzenia kary pozbawienia wolności. Dzieje się tak w ponad 30% przypadków. Ok. 70% wyroków w sprawach o zgwałcenie skazuje sprawcę przestępstwa na najniższy wymiar kary - do 2 lat pozbawienia wolności Tylko ok. 3% wyroków - to kary dotyczące pozbawienia wolności na okres powyżej 5 lat. ************************* 19

20 Komentarz: Sprawozdanie Rządu, to bardzo obszerny dokument odwołujący się zarówno do działań koalicji PO-PSL, jak i poprzednich rządów w Polsce, wprowadzających kolejne ustawy mające służyć szeroko rozumianemu równouprawnieniu i walce z przemocą wobec kobiet, ich lepszemu dostępowi do edukacji, służby zdrowia czy stanowisk publicznych. Rząd Donalda Tuska sumuje dokonania i swoje i poprzednich ekip, wskazuje czasami na niedociągnięcia lub złe praktyki, brak respektowania prawa ale z tego raportu wyłania się obraz diametralnie różny od rzeczywistości, z jaką mają do czynienia polskie kobiety. Może to zbyt daleko idąca teza, ale dla lewicy w Polsce cała problematyka przemocy wobec kobiet ich równouprawnienia w życiu publicznym biznesie, polityce, administracji, powinna być jej sztandarem. To nie jest tylko kwestia głosu wyborców, ale nade wszystko kwestia wprowadzenia w Polsce takich standardów i aktów prawnych, z jakich dumni mogą być Szwedzi czy Finowie. Choć niektórym może się to nie podobać, to w Norwegii chcąc zapewnić równy udział kobiet w zarządach spółek publicznych wprowadzono po prostu w życie odpowiednią ustawę, z godnie z którą jest podział 50:50, czyli pełny parytet. Wszędzie tam, gdzie kobiety mają duży udział w rządzeniu państwem, w biznesie, w ciałach ustawodawczych, odnotowuje się wzrost kultury politycznej, wzrost etyki biznesu, jednym słowem kobiety wprowadzają dożycia publicznego wyższe standardy. Do tej pory w Polsce temat równouprawnienia kobiet był odgrzewany przy okazji każdych kolejnych wyborów. Nadszedł taki moment, by kobiety i ich niezbywalne prawo równości wobec mężczyzn były filarem programu lewicy, programu SLD. ****************** WNIOSKI DLA LEWICY Lista spraw kobiet, którymi trzeba się zająć od zaraz jest bardzo długa. To logiczne, że przed kolejnymi wyborami parlamentarnymi, różne ugrupowania polityczne, będą podnosiły tematykę równouprawnienia, parytetów w polityce czy prowadzenia polityki prorodzinnej. Rzecz w tym, że SLD i lewica ma tu swoje długoletnie doświadczenia, osiągnięcia i jest na pewno postrzegana jako ten nurt polityczny, który opowiada się zdecydowanie za dużo większym udziałem kobiet w życiu publicznym i respektowaniem praw kobiet w planowaniu rodziny, ograniczenia restrykcyjnej ustawy antyaborcyjnej i wielu innych zagadnień, w których postawa SLD, jego program są tożsame z poglądami wielu kobiet. 20

21 Spośród wielu problemów, z jakimi borykają się współczesne kobiety w Polsce, można wyróżnić i wskazać jako te, które powinny zostać wyeksponowane w programie wyborczym partii następujące zagadnienia: Równouprawnienie kobiet w miejscu pracy i równość wynagrodzeń na tych samych czy podobnych stanowiskach. To problem, który dotyczy wszystkich państw UE, różnice sięgają od kilkunastu do nawet 40 % w średnim miesięcznym wynagrodzeniu w danym zawodzie. Największe różnice i w Polsce i w UE dotyczą stanowisk kierowniczych. Pomysłem wartym rozważenia, szczególnie w spółkach publicznych, byłoby wprowadzenie, tak jak w jednym z niemieckich landów, pełnomocnika ds. kobiet w zakładzie pracy, który nie podlega szefowi firmy, ale ustawie o równouprawnieniu. Walka z przemocą wobec kobiet i dzieci W tej sprawie SLD musi postawić sprawę na ostrzu noża. Przede wszystkim, choćby wzorem opisywanej tu Hiszpanii (elektroniczne czujniki dla sprawców przemocy), lewica musi doprowadzić do zmiany prawa, które zagwarantuje błyskawiczne i nieodwołalne oddzielenie osoby znęcającej się fizycznie lub psychicznie nad kobietą, bez względu na relacje własnościowe dotyczące zajmowanego mieszkania, czy domu. Dochodzi oczywiście problem egzekwowania prawa i samych wyroków. Nie może być tak w XXI wieku, że za znęcanie się nad kobietą, 90% orzeczeń to wyroki w zawieszeniu, które przyczyniają się do tego, że sprawca wraca do domu i dalej znęca się nad rodziną. Często dotyczy to również małoletnich dzieci. Urlop macierzyński dla kobiet prowadzących działalność gospodarczą lub pozostających na tak zwanym samozatrudnieniu Obecne prawo dyskryminuje kobiety prowadzące swój własny biznes, lub często z konieczności zakładające własną działalność gospodarczą. Polska nie jest tu wyjątkiem na tle niektórych państw UE, ale nie musi nim przecież być dalej. Tym bardziej, że praktyka zmuszania pracowników do samozatrudnienia jest w Polsce powszechna. 21

22 Bezpłatny dostęp do żłobków i ulgi finansowe za przedszkole Polska nie jest tak bogatym krajem jak Francja, ale podobnie jak Niemcy, jest krajem starzejącym się, mającym jeden z najniższych wskaźników dzietności w Europie. Być może trudno byłoby obciążyć budżet państwa zobowiązaniami z tytułu bezpłatnych żłobków i przedszkoli, ale ulgi i zwolnienia z opłat są konieczne, jeśli chcemy, by kobiety chciały mieć jedno lub więcej dzieci. Tak, jak we Francji, perspektywa urodzenia dziecka nie może kojarzyć się z finansową udręką, samymi wyrzeczeniami i utratą pracy i zarobków, a właśnie ze zmniejszeniem problemów finansowych rodziny. Dane długoterminowe dla Polski dotyczące przyrostu naturalnego są tak alarmujące, że bez aktywnej polityki państwa, upadnie nie tylko system emerytalny, ale także nastąpi trwała tendencja starzenia się naszego społeczeństwa. Symptomy tego zjawiska już są widoczne. Nowoczesne planowanie rodziny W krótkiej perspektywie czasowej zmiana obowiązującego prawa antyaborcyjnego wydaje się mało realna. Tym niemniej jego liberalizacja musi być jednym z haseł SLD, jeśli partia ma być wierna swoim zasadom ideowym. W ślad za tym podążają oczywiście takie zagadnienia, jak edukacja seksualna, stosowanie nowoczesnych środków antykoncepcyjnych, nieskrępowane prawo kobiety do podjęcia decyzji o macierzyństwie czy kwestia zapłodnienia in vitro. Udział kobiet w polityce To hasło jest nośne medialnie i już odegrało swoją rolę przyczyniając się do zmiany parytetów w wyborach parlamentarnych. Tym niemniej, sama zmiana aktów prawnych nie przyczyni się radykalnie do większego udziału kobiet w piastowaniu wysokich funkcji publicznych czy politycznych, tak na szczeblu centralnym, jak i lokalnym, choćby w radach miast i gmin. Rolą lewicy jest tutaj aktywizacja kobiet, ich dobrze pojęty solidaryzm we wzajemnym wspieraniu się na rzecz większej liczby kobiet polityków czy działaczy samorządowych. ******************* 22

23 ZAŁĄCZNIK NR 1 23

24 ZAŁĄCZNIK NR 2 Urlopy macierzyńskie w wybranych krajach UE Kraj Zasięg Normalny czas urlopu Obowiązkowy urlop Przedłużenie Polska Wszyscy pracownicy, których dotyczy polskie prawo pracy 16 tygodni przy urodzeniu pierwszego; 18 tygodni przy urodzeniu drugiego; 26 przy ciązy mnogiej; 2 tygodnie urlopu można wykorzystać przed porodem 14 tyg. Po porodzie, jeśli ojciec zdecyduje się wziąć resztę urlopu macierzyńskiego, jeśli nie, matka musi wziąć całość W przypadku choroby dziecka, matka po 8 tyg. urlopu macierz. może przerwać urlop na czas pozostawania dziecka w szpitalu; 2. W przypadku śmierci dziecka lub rezygnacji z wychowywania, matka musi wziąć 8 tyg urlopu; Holandia Pracownice 16 tygodni. Podzielone na 6 tyg przedporodowego i 10 poporodowego Przedporodowy zaczyna się nie później niż 4 tyg. przed wyznaczoną datą rozwiązania Irlandia Kobiety, które mają umowę o pracę (także praktyki, staż) w sektorze prywatnym i państwowym Przynajmniej (tylko kobiety) 18 tyg. Nieprzerwanie (minimum urlopu macierzyńskiego). 4 tyg. przed i po porodzie, których kobieta nie weźmie przepadną. Minimalny czas urlopu macierzyńskiego może się rozpocząć na podstawie zwolnienia lekarskiego przedstawionego pracodawcy. W przypadku śmierci matki przed końcem 24 tygodnia po porodzie, prawa do urlopu uzyskuje ojciec. Jeśli matka umrze w przeciągu 16 tygodni po porodzie, ojciec dziecka (jeśli ma umowę o pracę) może wziąć urlop do tych 16 tyg. i później do 8. nieprzerwanych tygodni urlopu bezpłatnego. Jeśli matka umrze po 16 tyg. i przed końcem 24 tyg. po porodzie, ojciec może wziąć urlop do końca tych 24 tyg. Ojciec musi poinformować o tym pracodawcę na piśmie nie później niż w dniu rozpoczęcia urlopu o śmierci matki dziecka o swoim zamiarze wzięcia urlopu i czasie jego trwania. Jeśli pracodawca zażąda, musi jak najszybciej przedstawić kopię dokumentu zgonu matki i odpis urodzenia dziecka. Czas jego urlopu rozpoczyna się w przeciągu 7 dni od śmierci matki. W przypadku pobytu dziecka w szpitalu Urlop macierzyński może się rozpocząć lub zakończyć każdego dnia wybranego przez pracownicę ale nie może zacząć się 4 tyg. później niż wyznaczony czas porodu i nie może zakończyć się wcześniej niż 4 tyg. po porodzie. 24

25 pracownik/pracownica (osoba która ma prawo do wzięcia urlopu macierzyńskiego) może domagać się od pracodawcy na piśmie przełożenia części jej urlopu. Urlop macierzyński może być odsunięty w czasie, jeśli ma to miejsce od 14 tyg. po rozpoczęciu urlopu I i nie wcześniej niż 4 tyg. od porodu. Przesunięty w czasie urlop powinien trwać nieprzerwanie zaczynając się nie później niż 7 dni po odebraniu dziecka ze szpitala. Maksymalny czas przesunięcia urlopu to 6 miesięcy KRAJ ZASIĘG NORMALNY CZAS URLOPU OBOWIĄZKOWY URLOP PRZEDŁUŻENIE Francja Okres ochronny zapisany jest w kodeksie pracy i dotyczy wszystkich zatrudnionych na umowę o pracę w sektorze publicznym prywatnym, w wolnych zawodach, związkach zawodowych i stowarzyszeniach każdego typu. Kobieta może wziąć urlop macierzyński od 6 tyg. przed spodziewaną datą porodu do 10 tyg. do spodziewanej daty porodu. Przy 3-cim dziecku (jeśli kobieta ma 2 lub więcej dzieci, lub też zajmuje się 2 lub więcej dziećmi) czas jest wydłużony do 8 tyg. przed i do 18 po narodzinach dziecka (spodziewana data). 8 tyg. może zostać wydłużony do 2 tyg., przy skróceniu o ten sam okres poporodowego. 8 tyg. macierzyńskiego jest obowiązkowe, z czego przynajmniej 6 musi być wzięte po narodzinach dziecka. W przypadku bliźniaków przedporodowy może być wydłużony do 12 tyg. a poporodowy do 22 tyg. Dla innych ciąży mnogich przedporodowy może być wydłużony do 24 tyg., a poporodowy do 22 tyg. Podział urlopu w przypadku bliźniaków może zostać zróżnicowany poprzez wydłużenie przedporodowego, a skrócenie poporodowego do 4 tyg. Jeśli poród będzie miał miejsce przed spodziewaną datą, urlop macierzyński może trwać przez cały czas jak zaplanowano wcześniej. Macierzyński może być wydłużony po orzeczeniu lekarskim maksymalnie do 2 tyg. przed porodem i do 4 po porodzie. Jeżeli poród będzie 8 tygodni obowiązkowego, z których przynajmniej 6 musi być wziętych po porodzie. W przypadku bliźniaków urlop przedporodowy może się wydłużyć do 12 tyg., a poporodowy do 22 tyg. Dla innych porodów mnogich przedporodowy wydłuża się do 24 tyg., a poporodowy do 22. W przypadku bliźniaków urlop przedporodowy może być wydłużony, a poporodowy skrócony o 4 tyg. Macierzyński może być wydłużony na podstawie orzeczenia lekarskiego maksymalnie do 2 tyg. przed porodem i do 4 po porodzie. Jeśli poród odbędzie się więcej niż 6 tyg. przed planowaną datą i dziecko musi być w szpitalu po urodzeniu, czas urlopu jest wydłużony o okres rozpoczynający się od przewidywanego terminu urodzenia dziecka. 25

26 miał miejsce więcej niż 6 tyg. przed spodziewana data i dziecko musi być hospitalizowane, czas macierzyńskiego jest wydłużony o różnice między narodzinami faktycznymi a spodziewaną datą. Jeśli dziecko (wcześniak) jest hospitalizowane przez 6 tyg. do czasu wyznaczonej wcześniej daty porodu, cały, lub część urlopu może zostać przełożony na czas po hospitalizacji. Ojciec może wziąć urlop do maksymalnie 10 tyg. po narodzinach dziecka jęli matka umrze podczas urlopu macierzyńskiego. Czas urlopu macierz jest liczony do ubezpieczenia emerytalnego I wysługi lat. Niemcy Kobieta będąca zatrudniona, także kobiety pracujące w domu (te same prawa) Kobieta ma prawo do urlopu macierzyńskiego 6 tyg. przed planowaną data i 10 tyg. po porodzie. Dla 3ciego dziecka (jeśli ma 2 i więcej dzieci lub wychowuje 2 lub więcej) urlop może się wydłużyć do 8 tyg. przed i do 18 tyg. po spodziewanej dacie porodu. 8-mio tygodniowy okres przedporodowego może być wydłużony do 2 tyg. przy jednoczesnej redukcji poporodowego o ten sam okres czasu. 8 tyg. macierzyńskiego jest obowiązkowe z czego 6 musi być wzięte po narodzinach dziecka W przypadku bliźniaków przedporodowy może być wydłużony do 12 tyg., a poporodowy do 22 tyg. Dla innych mnogich narodzeń przedporodowy może być wydłużony do 24 tyg., a poporodowy do 22 tyg. Rozdzielenie urlopu w przypadku bliźniąt może być wydłużone o 4 tyg. przed porodem I skrócone po porodzie do 4 tyg. w obu przypadkach. Jeśli poród nastąpi przed wyznaczoną datą urlop pozostaje bez zmian, tak jak zaplanowano wcześniej. Urlop macierzyńskie może zostać wydłużony na podstawie orzeczenia lekarskiego maksymalnie do 2 tyg. przed i do 4 tyg. po porodzie. Jeśli 8 tyg. obowiązkowego, z których przynajmniej 6 musi być wzięte po narodzinach dziecka. W przypadku bliźniąt przedporodowy wydłużony jest do 12 tyg., a poporodowy do 22 tyg. Dla innych mnogich narodzeń przedporodowy wydłużony jest do 24 tyg. a poporodowy do 22 tyg. 26

27 poród ma miejsce więcej niż 6 tyg. przed planowaną datą i dziecko musi być hospitalizowane, czas macierzyńskiego wydłuża się o różnicę pomiędzy faktyczna a planowana data porodu. KRAJ ZASIĘG NORMALNY CZAS URLOPU OBOWIAZKOWY URLOP PRZEDLUEZENIE Austria Pracownice, kobiety pracujące w domu, stażystki 16 tyg. (8 tyg. przed i 8. tyg. po porodzie). Kobieta w ciąży może nie pracować w ostatnich 8 tyg. ciąży (8-mio tygodniowy przedporodowy urlop) 8 tyg. przedporodowy urlop ustalony na mocy orzeczenia lekarskiego. Jeśli poród ma miejsce przed lub po tym terminie, czas urlopu wydłuża się lub skraca. Pracownice mogą nie pracować do 8 tyg. po porodzie. W przypadku przedwczesnego porodu, ciąży mnogiej lub porodu cesarskiego urlop poporodowy może trwać przynajmniej 12 tyg. Jeśli 8 - mio tyg. przedporodowy urlop był skrócony, poporodowy będzie odpowiednio wydłużony, ale najdłużej do 12 tyg. Finlandia Fińskie prawo traktuje urlopy macierzyńskie, ojcowskie jako jeden system urlopu rodzicielskiego. Urlop ten dotyczy wszystkich zatrudnionych na umowę o pracę, poza umowami służby publicznej i związanych z pełnieniem obowiązków państwowych. 105 dni pracy, które można wziąć maksymalnie do 50 dni przed porodem i minimalnie do 30 dni po porodzie. 30 dni pracy po porodzie Szwecja Urlop macierzyński gwarantowany dla wszystkich pracownic, niezależnie od czasu zatrudnienia. 14 tyg. (7 przed i 7 po przewidywanym czasie porodu). Płaca za te 14 tyg. płacona w gotówce. Dodatkowo pracownicy mogą wziąć urlop rodzicielski gwarantowany przez Public Insurance Act.(ubezpieczenie) 2 z 14 tyg. urlopu macierz są obowiązkowe Źródło: Maternity Protection Database 27

28 28

29 ZAŁĄCZNIK NR 3 29