KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH

Transkrypt

1 PL PL PL

2 KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH Bruksela, dnia r. KOM(2008) 532 wersja ostateczna SPRAWOZDANIE KOMISJI ZE STOSOWANIA ZALECENIA RADY 1999/519/WE Z DNIA 12 LIPCA 1999 R. W SPRAWIE OGRANICZENIA NARAŻENIA LUDNOŚCI NA POLA ELEKTROMAGNETYCZNE (od 0 Hz do 300 GHz) Drugie sprawozdanie z wykonania PL 1 PL

3 1. WPROWADZENIE Społeczeństwo narażone jest na pola elektromagnetyczne (EMF) wytwarzane przez coraz większą liczbę różnorodnych urządzeń oraz instalacji elektrycznych i elektronicznych. W określonych okolicznościach EMF mogą wywoływać skutki biologiczne. W dniu 12 lipca 1999 r. Rada przyjęła zalecenie (1999/519/WE), aby ograniczyć narażenie ludności na EMF. Pomimo iż to państwa członkowskie odpowiadają za ochronę ludności przez potencjalnymi zagrożeniami dla zdrowia, zalecenie Rady ustanawia zbiór podstawowych wartości granicznych i poziomów odniesienia służących państwom członkowskim jako wytyczne oraz stanowiących podstawę dla prawodawstwa UE w zakresie bezpieczeństwa produktów. Są one zgodne z wytycznymi określonymi przez Międzynarodową Komisję Ochrony przed Promieniowaniem Niejonizującym (ICNIRP). W zaleceniu wzywa się Komisję do stałego analizowania możliwego wpływu EMF na zdrowie. Pierwsze sprawozdanie Komisja przedstawiła w 2002 r., a niniejsze sprawozdanie jest drugim w kolejności i odnosi się do sytuacji w UE-27, jest oparte na informacjach uzyskanych z państw członkowskich oraz zostało zaktualizowane w zakresie działań podjętych przez Komisję w celu analizy dostępnej wiedzy naukowej. 2. POLA ELEKTROMAGNETYCZNE Szybki rozwój telefonii komórkowej i rosnąca liczba urządzeń osobistych, domowych, komercyjnych i medycznych przyczyniły się do znacznego zwiększenia różnorodności źródeł narażenia 1 na EMF oraz powodują istotne zmiany poziomu, rodzaju i charakteru codziennego narażenia ludności. Najnowsze badanie Eurobarometru 2 wskazuje, że wraz ze wzrostem świadomości ludności w zakresie środków chemicznych, jakości żywności, otaczającego powietrza oraz jakości wody pitnej, połowa ludności UE jest również zaniepokojona potencjalnymi zagrożeniami dla zdrowia powodowanymi przez EMF. Większość obywateli odnosi wrażenie, że informacje przekazywane przez administrację publiczną na temat podejmowanych środków służących ich ochronie, w szczególności przed napowietrznymi liniami elektroenergetycznymi wysokiego napięcia czy stacjami bazowymi zlokalizowanymi w sąsiedztwie osiedli mieszkaniowych, są niewystarczające. 3. ZALECENIE RADY Z DNIA 12 LIPCA 1999 R. W SPRAWIE OGRANICZENIA NARAŻENIA LUDNOŚCI NA POLA ELEKTROMAGNETYCZNE (OD 0 HZ DO 300 GHZ) (1999/519/WE) Podstawą zalecenia jest art. 152 ust. 1 Traktatu, w którym jest mowa o uzupełnianiu polityk krajowych w celu poprawy zdrowia publicznego, zapobiegania chorobom i dolegliwościom ludzkim oraz usuwania źródeł zagrożeń dla zdrowia ludzkiego. Ponadto art. 152 ust Pola stałe wykorzystywane w medycynie (MRI), spawaniu i systemach transportu zasilanych prądem stałym (DC); skrajnie niskie częstotliwości (ELF) (od 0 do 300 Hz) stosowane w urządzeniach gospodarstwa domowego; częstotliwości pośrednie (IF) (od 300 Hz do 100 khz) stosowane w wyświetlaczach wideo, urządzeniach ochrony przed kradzieżą, czytnikach kart, wykrywaczach metali, elektrochirurgii; częstotliwości radiowe (RF) (od 100 khz do 300 GHz) stosowane w systemach łączności bezprzewodowej takich, jak GSM, UMTS, bezprzewodowy LAN oraz RFID, zarówno dla urządzeń bezprzewodowych, jak i stacji bazowych, a także w zastosowaniach szpitalnych, emisjach radiowych i telewizyjnych. PL 2 PL

4 stanowi, że przy określaniu i urzeczywistnianiu wszystkich polityk i działań Wspólnoty zapewnia się wysoki poziom ochrony zdrowia ludzkiego. Zasadniczym celem zalecenia Rady (1999/519/WE) jest ustanowienie ram wspólnotowych w celu ograniczenia narażenia ludności na EMF na podstawie najlepszej dostępnej wiedzy naukowej oraz stworzenie podstaw do monitorowania sytuacji. Zapewnia ono również ramy odniesienia dla prawodawstwa UE w zakresie wyrobów i urządzeń emitujących EMF 3. Państwa członkowskie odpowiadają za ochronę swoich obywateli przed potencjalnymi zagrożeniami pochodzącymi od EMF i w związku z tym mogą ustanawiać bardziej rygorystyczne ograniczenia niż zawarte w zaleceniu. Obecne podstawowe wartości graniczne i wartości odniesienia pochodzą z wytycznych Międzynarodowej Komisji Ochrony przed Promieniowaniem Niejonizującym (ICNIRP), opracowanych w 1998 r. na podstawie skutków krótkookresowych EMF. W wytycznych ICNIRP zastosowano współczynnik bezpieczeństwa o wartości 50, będący iloczynem współczynnika 5, odpowiadającego ograniczeniu wartości narażenia ludności w porównaniu z wartościami narażenia zawodowego, oraz współczynnika 10, stosowanego dla uwzględnienia różnic w podatności i warunkach narażenia w całym zakresie częstotliwości. Poziomy odniesienia wynikają z pomiarów lub obliczeń. W zaleceniu wzywa się państwa członkowskie do rozważenia zarówno zagrożeń, jak i korzyści przed podjęciem decyzji o rozpoczęciu działań, informowaniu opinii publicznej, promowaniu badań w zakresie potencjalnego wpływu EMF na zdrowie ludzkie, a także informowaniu Rady o podejmowanych działaniach. W zaleceniu wzywa się również Komisję, aby ułatwiała ona stanowienie norm europejskich służących ocenie zgodności z ograniczeniami podstawowymi, zachęcała do podejmowania badań, kontynuowała współpracę z właściwymi organizacjami międzynarodowymi oraz systematycznie analizowała podejmowane działania. 4. PODSTAWY NAUKOWE Podstawy naukowe przyjęte w wytycznych ICNIRP zostały zatwierdzone w czerwcu 1998 r. przez Naukowy Komitet Sterujący, w październiku 2001 r. przez Komitet Naukowy ds. Toksyczności, Ekotoksyczności i Środowiska 4 oraz ponownie w marcu 2007 r. przez Komitet Naukowy ds. Pojawiających się i Nowo Rozpoznanych Zagrożeń dla Zdrowia (SCENIHR) 5, w każdym przypadku na podstawie najnowszej dostępnej wiedzy naukowej. W najnowszej opinii SCENIHR podano: - w zakresie pól o częstotliwościach radiowych (pola RF 100 khz 300 GHz) Nie wykazano konsekwentnie jakiegokolwiek wpływu na zdrowie przy poziomach narażenia niższych od wartości granicznych ICNIRP ustanowionych w 1998 r. Należy jednak stwierdzić, że baza danych do oceny pozostaje ograniczona, szczególnie w zakresie długookresowych narażeń o niskim poziomie. - w zakresie pól o częstotliwościach pośrednich (pola IF 300 Hz 100 khz) Istniejące dane eksperymentalne i epidemiologiczne w zakresie IF są bardzo nieliczne. Z tego względu ocena poważnych zagrożeń dla zdrowia w zakresie IF jest aktualnie oparta na znanych zagrożeniach pochodzących od częstotliwości niższych i Dyrektywy Rady 2006/95/WE (niskie napięcie) i 1999/5/WE (urządzenia radiowe). PL 3 PL

5 wyższych. Właściwa ocena możliwych skutków dla zdrowia wynikających z narażeń długookresowych na pola IF jest istotna, ponieważ tego typu narażenia są coraz powszechniejsze ze względu na pojawianie się i rozwój nowych technologii. - w zakresie pól o skrajnie niskich częstotliwościach (pola ELF Hz) Wcześniejszy wniosek, że pola magnetyczne ELF mają prawdopodobnie działanie rakotwórcze, zasadniczo oparty na wynikach badań epidemiologicznych nad białaczką dziecięcą, jest wciąż aktualny. W zakresie raka piersi i chorób układu krążenia, według ostatnich badań, taki związek jest mało prawdopodobny. W zakresie chorób zwyrodnieniowych układu nerwowego i nowotworów mózgu, związek z polami ELF pozostaje niepewny. Nie wykazano stałych zależności pomiędzy polami ELF a objawami zgłaszanymi indywidualnie (niekiedy zwanymi nadwrażliwością elektryczną). - w zakresie pól stałych Dane odpowiednie do poprawnej oceny zagrożeń pochodzących od stałych pól magnetycznych są bardzo nieliczne. Rozwój technologii wykorzystujących stałe pola magnetyczne, np. w zakresie MRI (obrazowania rezonansem magnetycznym), wymaga oceny zagrożeń w kontekście narażeń zawodowych. Uwzględniając brak wystarczającej pewności i danych naukowych w zakresie długookresowych narażeń na EMF o niskich poziomach, SCENIHR zalecił dalsze badania, a w szczególności: - w zakresie pól RF: długookresowe badania kohortowe, badania skutków narażenia na RF dla zdrowia dzieci, badania rozkładu narażenia w populacji; - w zakresie pól IF: badania epidemiologiczne i eksperymentalne dotyczące skutków narażeń na pola IF dla zdrowia; - w zakresie pól ELF: badania na zwierzętach w celu wyjaśnienia mechanizmów prowadzących do białaczki dziecięcej, na istnienie których wskazują dane epidemiologiczne; - w zakresie pól stałych: badania kohortowe personelu obsługującego urządzenia wytwarzające silne pola magnetyczne, badania eksperymentalne, np. w zakresie rakotwórczości, genotoksyczności oraz skutków rozwojowych i neurobehawioralnych. W ramach kluczowej akcji Środowisko i zdrowie w 5. ramowym programie badań (FP ) zapewniono całkowity wkład WE o wartości 12 mln EUR dla projektów dotyczących potencjalnych zagrożeń dla zdrowia stwarzanych przez EMF 6. W ramach FP PL 4 PL

6 ( ) Komisja sfinansowała projekt EMF-NET 7, w ramach którego opracowano arkusze informacyjne na różne tematy związane z potencjalnymi skutkami narażenia na EMF dla zdrowia. Projekt ten zakończono wnioskiem, że w większości dziedzin należy kontynuować badania. W odpowiedzi na zalecenia SCENIHR, w drugim zaproszeniu do składania wniosków w dziedzinie środowiska w programie współpracy będącym częścią FP7 ( ) (w ramach poddziałania Środowisko i Zdrowie) Komisja umieściła temat, który doprowadzi do sfinansowania projektu dotyczącego zależności pomiędzy używaniem telefonów komórkowych a potencjalnymi zagrożeniami rozwoju raka mózgu u dzieci i młodzieży. W trzecim zaproszeniu zamierza się umieścić projekt dotyczący udoskonalonej oceny narażeń na urządzenia telekomunikacji bezprzewodowej. 5. WYKONANIE ZALECENIA 5.1. Zarys ogólny Większość państw członkowskich przyjęła zalecenie, a w niektórych z nich obowiązujące przepisy prawne narzucają kontrolę narażenia ludności na EMF. Mimo iż większość z nich uznaje zalecenie za wystarczające, aby zapewnić wysoki poziom ochrony zdrowia, niektóre przyjęły bardziej rygorystyczne wartości graniczne narażeń, a inne zaproponowały pewne zmiany do zalecenia: bardziej rygorystyczne ograniczenia i poziomy odniesienia w zakresie ELF (Finlandia, Szwecja i Niderlandy), bardziej rygorystyczne wartości graniczne i poziomy odniesienia w zakresie pól o częstotliwościach 10 khz 300 GHz (Litwa), kwestie dotyczące długookresowych i nietermicznych skutków EMF (Bułgaria) oraz informowanie na temat bezpieczeństwa produktów (Polska). Słowenia nalegała na uznanie wagi informowania konsumentów o promieniowaniu niejonizującym oraz o metodach minimalizowania narażenia, a Szwecja opracowała prostą i tanią metodę minimalizowania narażenia na ELF i RF. Oba kraje nie zgłosiły konkretnych zmian do zalecenia. Podobnie Niderlandy proponują podjęcie środków zapobiegawczych, mając na względzie zwiększone ryzyko białaczki dziecięcej w wyniku działania pól magnetycznych o częstotliwości 50 Hz wytwarzanych przez napowietrzne linie elektroenergetyczne Konkretne środki wykonawcze Podstawowe wartości graniczne narażenia na EMF Ogólnie rzecz biorąc, ograniczenia obowiązujące w państwach członkowskich w zakresie narażenia na EMF są zgodne z zaleceniem (zob. tabela 1). Jednak należy stwierdzić, że na Cyprze, w Danii, Niemczech, Irlandii, na Litwie, w Słowenii i na Słowacji nie przyjęto żadnych przepisów wykonawczych w zakresie podstawowych wartości granicznych. W niektórych państwach zgodnie z zasadą ostrożności przyjęto bardziej rygorystyczne podejście. W Belgii dekret królewski ustanawia podstawowe wartości graniczne, które są czterokrotnie bardziej rygorystyczne w zakresie pól RF z przedziału pomiędzy 10 MHz a 10 GHz. Grecja stosuje współczynniki pomniejszenia o 60 lub 70% w stosunku do podstawowych wartości granicznych w zakresie wszystkich anten naziemnych (60% w przypadkach, gdy anteny są umiejscowione w odległości mniejszej niż 300 m od szkół, przedszkoli, szpitali lub domów opieki nad osobami starszymi). 7 Skutki narażeń na EMF: od nauki do zdrowia publicznego i bezpieczniejszego miejsca pracy PL 5 PL

7 We Włoszech podstawowa wartość graniczna gęstości mocy, mająca zastosowanie do elektrowni i infrastruktury telekomunikacyjnej stałej, jest dziesięciokrotnie niższa niż podana w zaleceniu. Agencja Ochrony Zdrowia (HPA) w Zjednoczonym Królestwie zaleciła podejście trzystopniowe w zakresie niektórych częstotliwości poprzez liczbowe modelowanie narażenia w celu uszczegółowienia zgodności z podstawowymi wartościami granicznymi ICNIRP. W zakresie częstotliwości energetycznych równoważne wartości natężeń pól wynoszą odpowiednio 9 kv/m oraz 360 µt, tj. są mniej rygorystyczne niż poziomy odniesienia w zaleceniu. HPA zaznacza, że istnieje również możliwość pojawienia się niekorzystnych skutków pośrednich (mikrowstrząsów), które można poddawać kontroli w środowisku zawodowym. Jeśli chodzi o ogół społeczeństwa, poziom odniesienia o wartości 5 kv m -1 pozwoli w większości przypadków zapobiec mikrowstrząsom u ludzi. PL 6 PL

8 Tabela 1: Ogólny związek pomiędzy środkami wykonawczymi przyjętymi w państwach członkowskich a podstawowymi wartościami granicznymi z zalecenia Rady 1999/519/WE Kraj Wdrożono podstawowe wartości graniczne bardziej rygorystyczne niż w zaleceniu Wdrożono podstawowe wartości graniczne takie jak w zaleceniu Wdrożono podstawowe wartości graniczne mniej rygorystyczne niż w zaleceniu AT BE a BG CH CZ CY DE DK EE? ES FI FR GR a HU IE IT LT LU LV MT NL PL PT RO SE SI SK UK a) nie w całym zakresie częstotliwości b) wyłącznie dla personelu pracowniczego Poziom odniesienia w zakresie promieniowania elektromagnetycznego Ogólnie rzecz biorąc, graniczne wartości odniesienia stosowane do monitorowania promieniowania EMF w państwach członkowskich są zgodne z podanymi w zaleceniu Rady (zob. tabela 2). Belgia stosuje dwukrotnie niższy poziom odniesienia pola elektrycznego w zakresie pól RF, ale taki sam, jak w zaleceniu, poziom pól elektrycznych ELF w obszarach miejskich. Jednocześnie rząd Flandrii zalecił znacznie niższe wartości pola magnetycznego ELF wewnątrz budynków (0,2 µt oraz 10 µt). Środek profilaktyczny przyjęty w Niderlandach w zakresie pól magnetycznych 50 Hz wytwarzanych przez napowietrzne linie elektroenergetyczne nakłada stosowanie poziomu odniesienia o wartości 0,4 µt w zakresie PL 7 PL b

9 pól magnetycznych w lokalach mieszkalnych, szkołach i ośrodkach dziecięcej opieki dziennej w przypadku budowy nowych napowietrznych linii elektroenergetycznych lub nowych budynków mieszkalnych albo remontu istniejących. W Luksemburgu w odniesieniu do pola elektrycznego w obszarach możliwego długotrwałego narażenia ludności (np. osiedla mieszkaniowe) przyjęto wartość 3V/m. Przyjmuje się również minimalne odległości pomiędzy liniami elektroenergetycznymi wysokiego napięcia a obszarami zamieszkanymi. We Włoszech przyjęto wartość 6V/m w odniesieniu do elektrowni i stałej infrastruktury telekomunikacyjnej. Tabela 2: Ogólny związek pomiędzy środkami wykonawczymi przyjętymi w państwach członkowskich a poziomami odniesienia w zaleceniu Rady 1999/519/WE Kraj Wdrożono poziomy podstawowe bardziej rygorystycznie niż w zaleceniu AT BE a BG CH CZ CY DE DK EE ES FI FR GR a HU IE IT LT LU LV MT NL a PL PT RO SE SI SK UK a) nie w całym zakresie częstotliwości Wdrożono poziomy podstawowe takie jak w zaleceniu Wdrożono poziomy podstawowe mniej rygorystycznie niż w zaleceniu W Polsce dopuszczalna wartość narażenia ludności jest kilkakrotnie niższa niż podana w zaleceniu, więc taki sam współczynnik pomniejszenia jest zastosowany w przypadku poziomów odniesienia (np. 7 V/m w zakresie promieniowania RF) oraz składowej magnetycznej pól o częstotliwości 50 Hz. Ponadto w odniesieniu do składowej elektrycznej, PL 8 PL

10 przyjęte wartości dla osiedli mieszkaniowych są dziesięciokrotnie niższe niż w środowisku ogólnym. W Bułgarii wartości graniczne narażenia są podzielone na cztery strefy określone w zależności od prawdopodobieństwa narażenia i jego czasu trwania. Zgodnie z tym, wyższe wartości graniczne ustanowiono dla stref, gdzie narażenie ludności jest mało prawdopodobne lub praktycznie niemożliwe, a znacznie niższe wartości dla stref, gdzie występuje narażenie ciągłe, oraz dla obszarów, gdzie przebywają grupy wrażliwe (obejmujące dzieci, kobiety w ciąży, osoby starsze i chore). Słowenia stosuje dziesięciokrotnie bardziej rygorystyczne poziomy odniesienia w przypadku nowych i przebudowywanych źródeł promieniowania w obszarach wrażliwych (np. szkoły, ośrodki opieki dziennej, szpitale, budynki mieszkalne itp.) W Grecji poziomy odniesienia podane w zaleceniu ustalono jako wartości graniczne bezpieczeństwa dla pól ELF, natomiast opracowano nowe poziomy odniesienia dla anten naziemnych w zakresie częstotliwości od 1 khz do 300 GHz. Podobnie na Litwie, poziomy krajowe w zakresie częstotliwości 10 khz 300 MHz są 2 3-krotnie bardziej rygorystyczne niż poziomy odniesienia dla promieniowania EMF, a w zakresie od 300 MHz do 300 GHz nawet 100-krotnie (10µW/cm 2 )! W Finlandii w zakresie promieniowania ELF wytwarzanego przez linie elektroenergetyczne zalecenia krajowe stanowią, że pola magnetyczne powinny mieć możliwie jak najniższe wartości w obszarach, gdzie może dłużej przebywać ludność, a w szczególności dzieci. W zakresie ELF Agencja Ochrony Zdrowia Zjednoczonego Królestwa zaleca podejście trzystopniowe, wykorzystujące realistyczne modelowanie liczbowe narażenia w celu uszczegółowienia poziomów ICNIRP. W zakresie częstotliwości energetycznych poziomy pól otoczenia, które bardziej realistycznie odpowiadają podstawowym warunkom granicznym, są mniej rygorystyczne niż poziomy odniesienia w zaleceniu. W Niemczech pomiary obejmują poziomy odniesienia w określonych zakresach częstotliwości: 9 khz 300 GHz, 16 2/3 Hz, 50 Hz, oraz 10 MHz 300 GHz. Rozważa się objęcie badaniami linii elektroenergetycznych o napięciu powyżej 1 kv oraz nadajników stałych o mocy nadawania ponad 10 W EIRP. W zakresie ELF i RF przy ustalaniu wartości poziomów odniesienia dla źródeł indywidualnych uwzględniono podobne źródła w tym samym obszarze. Republika Czeska, Węgry, Łotwa i Słowacja nie przyjęły żadnych konkretnych środków wykonawczych. W Szwajcarii wartości graniczne narażenia ogólnego są zgodne z wartościami odniesienia podanymi w zaleceniu, ale dla pojedynczych obiektów w obszarach wrażliwych zastosowano dodatkowe współczynniki profilaktyczne o wartości od 10 do 100. Zastosowano dodatkowe środki bezpieczeństwa dla stacji telefonii komórkowej, radiowych i telewizyjnych stacji nadawczych oraz linii elektroenergetycznych wysokiego napięcia. Niektóre państwa stosują również określone ograniczenia dotyczące niektórych urządzeń oraz w sytuacjach wysokiego narażenia łącznego Monitorowanie narażenia na pole elektromagnetyczne W zaleceniu Rady wzywa się władze państwowe do monitorowania poziomów narażenia na EMF oraz kontrolowania, czy nie przekraczają one wartości granicznych ustanowionych w zaleceniu. Ogólnie rzecz biorąc, narażenie jest oceniane poprzez stosowanie modeli w trakcie procedury uzyskiwania zezwolenia lub po wykonaniu instalacji nowych systemów albo po każdym wykonaniu optymalizacji lub zmian w instalacji. Na Słowacji i w Słowenii właściwe organy przeprowadzają pomiary co trzy lata (w Słowenii co pięć lat w zakresie promieniowania o małej częstotliwości). Na Litwie pomiary PL 9 PL

11 przeprowadza się raz w roku w sąsiedztwie źródeł EMF, a częściej tam, gdzie odczyty przekraczają wartości odniesienia. W Luksemburgu wykonuje się pomiary losowo, a we Włoszech na wniosek społeczny lub władz lokalnych. W Zjednoczonym Królestwie doraźne pomiary pól elektrycznych i magnetycznych w pobliżu linii elektroenergetycznych wykonywane są przez przedsiębiorstwa użyteczności publicznej na wniosek społeczny. Tak samo robi się w Danii w odniesieniu do linii elektroenergetycznych i stacji telekomunikacyjnych. Na Cyprze operatorzy telekomunikacji bezprzewodowej wykonują własne systematyczne pomiary w uzupełnieniu pomiarów doraźnych wykonywanych na wniosek społeczny i władz lokalnych; podobnie działa główne przedsiębiorstwo energetyczne w Irlandii. W Grecji Komisja Energii Atomowej (EEAE) lub inne uprawnione laboratoria dokonują corocznych pomiarów 20% wszystkich stacji antenowych zainstalowanych w obszarach zabudowanych i na wniosek społeczny. Na Łotwie monitorowanie prowadzone jest okresowo przez operatorów telekomunikacyjnych. W Niderlandach monitorowanie roczne realizowane jest przez agencję rządową (Agentschap Telecom), która dokonuje pomiarów pól RF w kilkuset losowo wybranych lokalizacjach. Pomiary pól ELF są również wykonywane systematycznie (przez kilka biur, głównie w imieniu władz lokalnych). W Belgii operator jest zobowiązany do oszacowania modelowego konkretnego i całkowitego narażenia pochodzącego z jego anten w danej lokalizacji lub poprzez pomiar i sprawdzenie, czy narażenie przekracza normę o więcej niż 5%. Obywatele mogą również wnioskować do władz o skontrolowanie narażenia mieszkańców na RF i ELF. Finlandia prowadzi systematyczne badania poziomów narażenia pochodzącego od telefonów komórkowych. W Szwecji Urząd Ochrony przed Promieniowaniem dokonuje pomiarów narażenia pochodzącego ze źródeł ELF i RF, a ostatnio również pomiarów narażenia pochodzącego z systemów nadzoru elektronicznego (TETRA, EAS). W ustawodawstwie bułgarskim ustanowiono dwa etapy kontroli EMF. W pierwszym sprawdza się sposób obliczania stref bezpieczeństwa, a w drugim dokonuje się pomiaru wartości EMF przy zastosowaniu metod standardowych. W Niemczech poziomy pomierzono kilkakrotnie od 1992 r. We Francji konkretne analizy monitorowania koncentrują się na obszarach problematycznych, a wyniki są udostępniane publicznie. W Irlandii władze zlecają analizy monitorowania w celu sprawdzenia, czy operatorzy stosują się do warunków licencji, a sprawozdania są udostępniane publicznie Komunikowanie się ze społeczeństwem Termin ten oznacza działania podejmowane w celu informowania obywateli o potencjalnych zagrożeniach pochodzących od pól elektromagnetycznych oraz o podjętych środkach ochronnych. Praktyka państw członkowskich w zakresie komunikowania jest istotnie zróżnicowana. Najpopularniejszymi kanałami informowania są: Internet, publikacje specjalistyczne, spotkania z komitetami obywatelskimi i władzami lokalnymi, gazety oraz czasopisma. Niektóre państwa założyły blogi lub kolegia obywatelskie w celu prowadzenia dialogu oraz mogą wykorzystywać programy telewizyjne lub radiowe (Cypr, Bułgaria oraz Litwa). Środki te przyczyniają się do podnoszenia ogólnego poziomu świadomości społecznej oraz umożliwiają władzom zidentyfikowanie obszarów wymagających uwagi. W odniesieniu do nowych inwestycji, które mogą mieć wpływ na środowisko naturalne, organizuje się również specjalne spotkania dotyczące oceny oddziaływania na środowisko. PL 10 PL

12 5.5. Finansowanie publiczne przez państwa członkowskie UE badań dotyczących narażenia na EMF Głównym celem badań dotyczących EMF jest określenie poziomów narażenia ludności, a przede wszystkim dzieci, i potencjalnych skutków tego narażenia dla zdrowia. W badaniach finansowanych ze środków publicznych silny nacisk kładzie się na wpływ stacji bazowych telefonii komórkowej, telefonów komórkowych, emisji radiowych i telewizyjnych oraz linii elektroenergetycznych wysokiego napięcia. Jednakże wskazuje się także na nowe obszary rozwoju technologicznego, jak Wi-Fi czy WLAN. Większość państw członkowskich finansuje badania dotyczące potencjalnego wpływu EMF na zdrowie (zob. tabela 3). Sześć państw (Belgia, Szwajcaria, Francja, Niderlandy, Rumunia, Zjednoczone Królestwo) finansuje badania dotyczące zdrowotnych skutków narażenia na EMF ze źródeł kombinowanych. Na Węgrzech, w Irlandii, na Łotwie, Malcie i w Polsce na badania takie nie przeznaczono żadnych funduszy lub przeznaczono bardzo ograniczone fundusze. Niektóre państwa promują również badania nad postrzeganiem zagrożeń związanych z EMF poprzez analizę rosnącego zaniepokojenia społecznego możliwymi szkodliwymi skutkami promieniowania elektromagnetycznego. 6. WNIOSEK Celem zalecenia Rady z dnia 12 lipca 1999 r. w sprawie ograniczenia narażenia ludności na pola elektromagnetyczne (od 0 Hz do 300 GHz) (1999/519/WE) jest stworzenie ram UE zarówno dla przepisów i środków krajowych w celu zapewnienia wysokiego poziomu ochrony ludności, jak i dla prawodawstwa oraz norm UE dotyczących narażenia na EMF wytwarzane przez wyroby i urządzenia elektryczne lub elektroniczne. Zalecenie to jest oparte na wytycznych Międzynarodowej Komisji Ochrony Przed Promieniowaniem Niejonizującym (ICNIRP), opracowanych na podstawie zaobserwowanych poważnych skutków narażenia ludzi na EMF. Zalecenie jest okresowo analizowane w celu zagwarantowania, że jest ono oparte na najbardziej aktualnej wiedzy naukowej. W 2007 r. Komitet Naukowy ds. Pojawiających się i Nowo Rozpoznanych Zagrożeń dla Zdrowia (SCENIHR) dokonał przeglądu wiedzy naukowej w zakresie potencjalnych skutków EMF dla zdrowia i nie znalazł żadnych potwierdzonych danych naukowych powodujących konieczność nowelizacji podstawowych wartości granicznych i poziomów odniesienia ustanowionych w zaleceniu Rady. Niemniej SCENIHR wskazał na deficyty w zakresie właściwej wiedzy naukowej oraz obszary, w których należy kontynuować badania zarówno na poziomie krajowym, jak i europejskim. Zalecenia SCENIHR znalazły już do pewnego stopnia swoje odzwierciedlenie w treści zaproszeń w ramach siódmego ramowego programu badań. Komisja Europejska monitoruje wykonywanie zalecenia Rady w państwach członkowskich. Większość z nich wprowadziła je za pomocą aktów prawnych lub rozporządzeń albo dobrowolnych zaleceń. Ogólnie rzecz biorąc, w państwach, w których zalecenie Rady nie jest jeszcze w pełni wprowadzone, środki ulegają ciągłej poprawie. Jednakże należy stwierdzić, że konkretne środki wykonawcze różnią się istotnie w poszczególnych państwach. Badanie Eurobarometru na temat postrzegania problemu EMF przez obywateli wskazuje na znaczące niezadowolenie w zakresie informowania i komunikowania. Większość ludzi wolałoby uzyskiwać więcej informacji o potencjalnych skutkach EMF dla zdrowia za pośrednictwem telewizji, prasy i radia, podczas gdy obecnie większość informacji podawana jest na stronach internetowych i w publikacjach specjalistycznych. PL 11 PL

13 Tabela 3. Badania krajowe dotyczące narażenia na EMF i jego potencjalnych skutków dla zdrowia Państwo Belgia Dziedziny lub badania finansowane Badania oceny narażenia na EMF w zakresie 0 3 GHz w miejscach publicznych i transporcie; ocena narażenia na RF w odniesieniu do Wi-Fi w obszarach i-miasta (miasta informacyjnego); dozymetria wewnątrzbudynkowa w odniesieniu do narażenia dzieci na pola ELF, VLR, RF wytwarzane przez wszelkie urządzenia wideotelekonferencyjne (VTU), źródła przewodowe lub bezprzewodowe, wewnątrzbudynkowe lub zewnętrzne Modelowanie i aplikacje GIS do szacowania konturów zagrożeń 0,4 µt oraz zagrożeń dodatkowych białaczką dziecięcą powodowanych przez linie elektroenergetyczne ziemne i napowietrzne; ocena narażenia dzieci na pola magnetyczne 0,4 µt oraz skutki biologiczne pól magnetycznych ELF Bułgaria Cypr Republika Czeska Dania Estonia Niemcy Francja Grecja Włochy Linie elektroenergetyczne wysokiego napięcia, stacje nadawcze radiowe i telewizyjne; stacje bazowe telefonii komórkowej Linie elektroenergetyczne wysokiego napięcia; stacje nadawcze radiowe i telewizyjne; telefonia komórkowa; domowe instalacje elektryczne Białaczka dziecięca w sąsiedztwie linii elektroenergetycznych Telefonia komórkowa Mechanizmy oddziaływania biologicznego EMF; wpływ promieniowania mikrofalowego na funkcje poznawcze; wrażliwość systemów biologicznych na EM Stacje nadawcze radiowe i telewizyjne; telefonia komórkowa; urządzenia domowe: Stacje nadawcze radiowe i telewizyjne; telefony komórkowe i stacje bazowe; narażenia łączne: Linie elektroenergetyczne wysokiego napięcia / badania epidemiologiczne, ocena narażenia ludności i pracowników, badania laboratoryjne; emisja radiowa i telewizyjna / badania na zwierzętach, ocena narażenia ludności i pracowników; stacje bazowe / ocena narażenia ludności i pracowników; telefony komórkowe / modelowanie badań teoretycznych, badania laboratoryjne, badania kliniczne Projekt dotyczący ochrony człowieka i środowiska naturalnego przed EMF Litwa Skutki zdrowotne użytkowania telefonów komórkowych, lata Niderlandy Portugalia Rumunia Słowenia Hiszpania Szwecja Szwajcaria Zjednoczone Królestwo Linie elektroenergetyczne wysokiego napięcia; emisja radiowa i telewizyjna; systemy transportu wykorzystujące pola stałe; stacje bazowe telefonii komórkowej; telefony komórkowe; urządzenia komercyjne; urządzenia medyczne; domowe instalacje elektryczne, urządzenia domowe; narażenia łączne; Stacje nadawcze radiowe i telewizyjne; systemy transportu wykorzystujące pola stałe; stacje bazowe telefonii komórkowej; telefony komórkowe Linie elektroenergetyczne wysokiego napięcia; stacje nadawcze radiowe i telewizyjne; systemy transportu wykorzystujące pola stałe; stacje bazowe telefonii komórkowej; domowe instalacje elektryczne; narażenia łączne; badania nad oddziaływaniem bioelektromagnetycznym i skutkami biologicznymi narażenia ludzi na RF i promieniowanie mikrofalowe EMF; ekologia elektromagnetyczna charakterystyka źródeł, skutki, profilaktyka i kontrola Narażenie na pole elektromagnetyczne od linii elektroenergetycznych wysokiego napięcia w obszarach zamieszkanych; pomiary narażenia na EMF w obszarach zamieszkanych wraz z bazą danych wszystkich stacji bazowych, nadajników radiowych i telewizyjnych w całym kraju; skutki biologiczne funkcjonowania systemu TETRA Stacje nadawcze radiowe i telewizyjne; telefonia komórkowa Międzynarodowe badania kohortowe; badania kliniczno-kontrolne nad nowotworami mózgu u dzieci i polami RF NFP57: linie elektroenergetyczne wysokiego napięcia; telefonia komórkowa; narażenia łączne Linie elektroenergetyczne wysokiego napięcia / badania skutków ELF dla zdrowia; program badań zależności pomiędzy telefonią komórkową a zdrowiem (MTHR) finansowany wspólnie przez rząd i przemysł oraz zarządzany niezależnie. W pierwszej fazie (6 lat, 13 mln EUR) do września 2007 r. zrealizowano 23 badania. Obecnie rozpoczyna się druga faza ( badania specjalne źródeł pól magnetycznych w obszarach zamieszkałych w odniesieniu do danych z poprzednich badań na temat raka u dzieci ( PL 12 PL

14 badania nad Wi-Fi Komisja ma pełną świadomość istniejącego zainteresowania społecznego w tym zakresie i podejmuje aktywne działania w celu jego zaspokojenia. W szczególności, poprzez Komitet Naukowy ds. Pojawiających się i Nowo Rozpoznanych Zagrożeń dla Zdrowia (SCENIHR), dokonuje regularnych przeglądów dostępnej wiedzy naukowej, aby zagwarantować, że zalecenie jest oparte na wiedzy najbardziej aktualnej. W tym zakresie niedawno uruchomiono nowe konsultacje SCENIHR. Ponadto Komisja w dalszym ciągu przydziela znaczne środki na badania dotyczące wpływu EMF na zdrowie w ramach ramowych programów badań i rozwoju technologicznego, gdzie uwzględnia się priorytety badań wskazywane przez SCENIHR. W innym wymiarze Komisja ustanowiła również grupę roboczą ekspertów rządowych, aby poprawić wymianę informacji oraz wypracować metody poprawy koordynacji i współpracy pomiędzy państwami członkowskimi. Grupa ta wspierać będzie działania Komisji w celu zintensyfikowania badań dotyczących narażenia ludności i jego potencjalnych skutków dla zdrowia oraz w celu wskazania tych aspektów zalecenia, które wymagać będą dalszych prac. Podsumowując, Komisja zamierza kontynuować szczegółowe monitorowanie wykonywania zalecenia, jednocześnie promując rozwój wiedzy naukowej w kluczowych aspektach potencjalnego wpływu EMF na zdrowie, dokonywać ponownej oceny aktualności zalecenia w świetle pojawiających się nowych danych naukowych oraz podejmować właściwe działania w razie potrzeby. PL 13 PL