PODNIESIENIE EFEKTYWNOŚCI KSZTAŁCENIA UCZNIÓW ZE SPECJALNYMI POTRZEBAMI EDUKACYJNYMI

Transkrypt

1 PODNIESIENIE EFEKTYWNOŚCI KSZTAŁCENIA UCZNIÓW ZE SPECJALNYMI POTRZEBAMI EDUKACYJNYMI Priorytet III Wysoka jakość systemu oświaty Działanie 3.3 Poprawa jakości kształcenia Poddziałanie Modernizacja treści i metod kształcenia projekty systemowe Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej

2 Dr hab., prof. APS Joanna Głodkowska Instytut Pedagogiki Specjalnej Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej Model kształcenia ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w aktualnym systemie oświatyróżnice nie mogą dzielić Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

3 Kształcenie uczniów ze SPEjedność w zróżnicowaniu edukacyjnym Specjalne potrzeby edukacyjne (SPE) Uczeń ze SPE - jego miejsce w systemie edukacji Specjalne oddziaływanie pedagogiczne Uczeń ze SPE w szkole ogólnodostępnej OBSZARY ANALIZ Mechanizmy uczenia się a specjalne potrzeby edukacyjne Nauczanie diagnostyczne Sytuacje ryzyka dla ucznia ze SPE Pedagog specjalnynowy zawód Włączanie Włączanie edukacyjne Edukacja włączająca Model systemu kształcenia uczniów ze SPE

4 SPECJALNE POTRZEBY EDUKACYJNE (SPE) Specjalne trudności w uczeniu się Specyficzne trudności w uczeniu się odnoszą się do uczniów z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi o zróżnicowanej etiologii, którzy wymagają zastosowania specjalnej organizacji procesu edukacyjnego. Grupa ta obejmuje uczniów niewidomych, słabowidzących, niesłyszących, słabosłyszących, z chorobami przewlekłymi, z zaburzeniami psychicznymi, z niepełnosprawnością ruchową, z autyzmem, z upośledzeniem umysłowym, uczniów niedostosowanych społecznie, a także uczniów zagrożonych niedostosowaniem społecznym, uzależnieniem lub z zaburzeniami zachowania. odnoszą się do uczniów w normie intelektualnej, którzy mają trudności w przyswajaniu treści dydaktycznych, wynikające ze specyfiki ich funkcjonowania poznawczopercepcyjnego (dysleksja, dysgrafia, dysortografia, dyskalkulia).

5 UCZNIOWE ZE SPECJALNYMI POTRZEBAMI EDUKACYJNYMI TO GRUPA NIEZWYKLE ZRÓŻNICOWANA

6 ZABURZENIA W KOMUNIKACJI ZABURZENIA PROCESÓW INTELEKTUALYCH ZABURZENIA MECHANIZMU UCZENIA SIĘ OGRANICZONY PRZEKAZ INFORMACJI OGRANICZONY ODBIÓR INFORMACJI ZABURZONA POTRZEBA KOMUNIKACJI ZABURZENIA OPRACOWANIA INFORMACJI OGRANICZONY ROZWÓJ INTELEKTUALNY OPÓŹNIENIA ROZWOJU UMYSŁOWEGO ZAHAMOWANIA ROZWOJU INTELEKTUALNEGO PROCESY INSTRUMENTALNE PROCESY KIERUNKOWE

7 KOMUNIKACJA OPRACOWANIE UCZENIE SIĘ PERCEPCJA MOWA MYŚLENIE PAMIĘĆ UWAGA PROCESY WYKONAWCZE MOTYWACJA POTRZEBA OSIĄGNIĘĆ EMOCJE ZAINTERESOWANIA PASJE POZNAWCZE Zaburzenia percepcji, rozwoju intelektualnego, zaburzenia opracowywania informacji- analiza, synteza, abstrahowanie, uogólnianie, wnioskowanie zaburzenia mowy, ograniczenia fizyczne, zdrowotne Zaburzenia transferu informacji, niesamodzielność, osłabienie orientacji w otoczeniu, utrudnienie wykonywania zadań rozwojowych

8 KOMUNIKACJA OPRACOWANIE UCZENIE SIE PRZYKŁADOWE WSKAZANIA DYDAKTYCZNE Wnikliwe, rzetelne rozpoznawanie możliwości i ograniczeń uczniów Wzbudzanie ciekawości poznawczej dziecka Wielozmysłowe poznawanie Systematyczne, zróżnicowane powtarzanie Dostosowanie do tempa uczenia się do możliwości poznawczych, intelektualnych, stanu zdrowia dziecka Ukazanie możliwości zastosowania wiedzy i umiejętności

9 KSZTAŁCENIE UCZNIÓW ZE SPECJALNYMI POTRZEBAMI EDUKACYJNYMI to specjalistyczna usługa edukacyjna, oferowana uczniowi ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, której jakość nie jest zależna od formy kształcenia. W zawiązku z tym każda placówka, przyjmująca dziecko z orzeczeniem lub opinią, powinna być przygotowana do zorganizowania kształcenia zgodnie ze wskazaniami wynikającymi z orzeczenia/opinii. To wymaga: przygotowania organizacyjnego placówki, przygotowania programowego (IPE), przygotowania metodyczno-terapeutycznego nauczycieli, podjęcia współpracy z podmiotami działającymi na rzecz uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, przygotowania uczniów, przygotowania rodziców.

10 W zróżnicowanej edukacji dla wszystkich Należy zadbać o stworzenie warunków jedności/poczucia przynależności na miarę wszystkich uczestników systemu edukacyjnego. Różnice nadają sens bycia razem i wyznaczają dążenie do jedności mimo istniejących zróżnicowań Ważne to, co łączy, nie to, co dzieli.

11 ZAŁOŻENIA MODELOWE miejsca ucznia ze specjalnymi potrzebami w systemie edukacji kształcenie uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi powinno zapewniać podmiotowe spełnianie idei jedności w zróżnicowaniu każde dziecko ma prawo do nauki w szkole ogólnodostępnej, która powinna zapewnić optymalne warunki do rozwoju i uczenia się wszystkim dzieciom włączanie nie jest stanem, ale złożonym, wielokierunkowym procesem społecznym, psychologicznym i pedagogicznym każda szkoła/zespół nauczycielski ma być przygotowana do efektywnego kształcenia uczniów o zróżnicowanych potrzebach edukacyjnych i możliwościach psychofizycznych system edukacji musi być drożny i elastyczny (dla niektórych dzieci korzystniej będzie podjąć naukę w szkole lub klasie specjalnej, aby móc ją potem kontynuować w formie edukacji włączającej w szkole ogólnodostępnej lub kształcenia integracyjnego).

12 Pracownicy szkoły- nauczyciele i specjaliści Nauczyciele przedmiotu/zajęć Nauczyciele szkół specjalnych Specjaliści szkolnictwa i wychowawcy (min.: nauczyciel logopeda, nauczyciel psycholog, nauczyciel - specjalista terapii pedagogicznej, nauczyciel w placówkach pozaszkolnych, pedagog szkolny, wychowawca w placówkach oświatowych, wychowawczych i opiekuńczych BRAK zawodu: PEDAGOG SPECJALNY (!)

13 Pedagog specjalny Rozpoznawanie indywidualnych potrzeb edukacyjnych, Określanie i organizowanie form i sposobów udzielania wsparcia edukacyjnego, Koordynacja działań zespołu nauczycieli i specjalistów w zakresie diagnozowania i opracowywania indywidualnych programów edukacyjnych, Organizowanie i prowadzenie różnych porad i konsultacji dla rodziców i nauczycieli Współpraca z placówkami kształcenia specjalnego i innymi podmiotami działającymi na rzecz niepełnosprawnych.

14 Nauczyciel, który rozpoczyna pracę z uczniem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi musi sam przed sobą potwierdzić, że: akceptuje w pełni dziecko; posiada podstawową wiedzę i zna źródła wzbogacania jej; jest pełen nadziei na sukces dziecka; posiada potrzebę doskonalenia tego, co spotyka; poszukuje ciągle nowych rozwiązań.

15 UCZENIE SIĘ DZIECKA ZE SPE NA SPOSÓB SZKOLNY - SYTUACJE TRUDNE Sytuacje deprywacji związane są z brakiem podstawowych warunków do wypełniania zadania, zaspokojenia określonej potrzeby czy też z odczuwanym brakiem dobrego samopoczucia. Sytuacje przeciążenia dotyczą zadań, które są na granicy sił fizycznych czy umysłowych człowieka. Sytuacja utrudnienia pojawia się, gdy zmniejsza się możliwość wykonania zadania ponieważ w zasięgu pojawiły się elementy dodatkowe (zbędne) lub nie pojawiły się elementy konieczne do wykonania tego zadania. Sytuacja zagrożenia pojawia się, gdy istnieje prawdopodobieństwo naruszenia cenionych wartości. Poczucie zagrożenia sytuacji trudnej wiąże się z oceną własnych możliwości poradzenia sobie z tą sytuacją.

16 UCZENIE SIĘ DZIECKA ZE SPE NA SPOSÓB SZKOLNY Dla każdego dziecka z niepełnosprawnością nauczyciel opracowuje indywidualny program, który z założenia powinien spełniać co najmniej dwie podstawowe funkcje: edukacyjną i terapeutyczną. W zakresie funkcji edukacyjnej indywidualny program jest dostosowaniem metod środków, form organizacyjnych do możliwości uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi celem opanowania wiadomości i umiejętności szkolnych, przewidzianych dla danego etapu edukacyjnego. W zakresie funkcji terapeutycznej indywidualny program edukacji powinien zawierać zestaw działań wzmacniających rozwój ucznia, tak w zakresie usprawniania zaburzonych funkcji, kompensowania braków, wspierania ogólnego rozwoju psychofizycznego, społecznego. Oddziaływanie terapeutyczne powinno również zmierzać do eliminowania lub choć łagodzenia zaburzeń emocjonalnych u ucznia ze SPE i do rozwijania jego kontaktów z rówieśnikami i osobami dorosłymi.

17 Edukacja włączająca RAZEM uczestniczenie w tych samych sytuacjach edukacyjnych, PODMIOTOWO zróżnicowanie procesu kształcenia i wymagań zgodnie z możliwościami poszczególnych uczniów. JAKOŚĆ realizacja prawa do wysokiej jakości edukacji dla wszystkich bez dyskryminacji i wykluczania.

18 Edukację włączającą można definiować: na poziomie strategii systemu edukacyjnego, na poziomie systemowym dostępu uczniom ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi do szkół ogólnodostępnych, na poziomie oddziaływań pedagogicznych.

19 WŁĄCZANIE to złożony proces społeczny zapewnienia osobie z niepełnosprawnością możliwości spełniania zadań rozwojowych, funkcjonowania w większej społeczności i poczucia przynależności do niej.

20 WŁĄCZANIE EDUKACYJNE to strategia zapewnienia dostępu uczniom ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi do szkół ogólnodostępnych lokalnych placówek oświatowych, z uwzględnieniem środowiska indywidualnie dopasowanego i jak najmniej ograniczającego rozwój ucznia.

21 EDUKACJA WŁĄCZAJĄCA to proces wspólnego kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi z ich sprawnymi rówieśnikami, przy jednoczesnym zapewnieniu poczucia przynależności do społeczności szkolnej i zabezpieczeniu koniecznego dla nich wsparcia (technicznego, metodycznego, psychospołecznego, organizacyjnego).

22 ZAŁOŻENIA PODMIOTOWE Edukacja dzieci niepełnosprawnych powinna być przygotowaniem do takiego życia, jakie będą w stanie podjąć. Ważne rzeczywiste a nie iluzyjne drogi wyjścia z niepełnosprawności. Ważna jest zmiana zasady edukacyjnej każdemu to samo na zasadę każdemu to, co dla niego właściwe. Włączanie bez ujednolicenia - oferowania każdemu tego samego.

23 Dostosowanie edukacyjne powinno opierać się na podstawach rzetelnej, kompleksowej diagnostyki oraz możliwie szerokim, kompetentnym poradnictwie i wyborze odpowiedniej formy kształcenia.

24 POZYTYWNA ROZWOJOWA PROFILOWA CECHY DIAGNOZY PRZYCZYNOWA KOMPLEKSOWA WSPIERAJĄCA

25 POZYTYWNA Ujawnia nie tylko to, co zaburzone, ale akcentuje to, co jest siłą, mocą poznawczą, rozwojową dziecka.

26 KOMPLEKSOWA Ma obejmować możliwie pełny zakres informacji o dziecku, jego procesach intelektualnych, emocjonalnych, percepcyjnych, wykonawczych, dojrzałości społecznej.

27 PRZYCZYNOWA W diagnozie poszukuje się nie tylko wiedzy o etiologii wystąpienia trudności rozwojowych, ale przede wszystkim wiedzy o możliwościach oddziaływania na przyczyny tych zaburzeń.

28 PROFILOWA Ta cecha diagnozy umożliwia graficzne zaprezentowanie funkcjonowania ucznia z uwzględnieniem poziomów rozwoju w różnych zakresach diagnostycznych. Znajomość profilu rozwojowego dziecka pomaga nauczycielowi znaleźć najlepszy sposób przedstawienia mu zadań, na poziomie optymalnym do jego możliwosci.

29 ROZWOJOWA Ujmuje funkcjonowanie dziecka w jego rozwoju - analizuje dynamikę rozwojową. Wynika z tego konieczność korzystnego Wynika z tego konieczność korzystnego dopasowania do możliwości dziecka tego, czego jest nauczane, jak jest nauczane i w jakim dla niego czasie rozwojowym treści te są mu przekazywane.

30 WSPIERAJĄCA Diagnoza musi określić kierunek działań terapeutycznych, rehabilitacyjnych: nazwać i jasno opisać mocne i słabe strony funkcjonowania ucznia. A przez to określić, co korygować, kompensować, czy usprawniać, a co dynamizować.

31 Kształcenie uczniów ze SPE musi być poprzedzone rzetelnym rozpoznaniem. W diagnozie tej należy: pozytywnie patrzeć na dziecko, by szukać w nim sił rozwojowych; poznawać zróżnicowane profile rozwojowe, by indywidualizować; obserwować i rejestrować zmiany, by widzieć rozwój; interpretować wyniki diagnozy, by prognozować, przewidywać; diagnozować kompleks informacji o dziecku, by widzieć całą osobę.

32 SPECJALNE ODDZIAŁYWANIE PEDAGOGICZNE WCZESNA STYMULACJA ROZWOJOWA NAUCZANIE SPECJALNE WYCHOWANIE UKIERUNKOWUJĄCE INTERWENCYJNE ODDZIAŁYWANIE NA ODCHYLENIA ROZWOJOWE

33 WCZESNA STYMULACJA ROZWOJOWA jako zróżnicowana usługa dostarczana dzieciom od urodzenia do 5 roku życia. stwarzanie warunków zapewniających zdrowie i dobre samopoczucie dziecku, wzmacnianie jego pojawiających się kompetencji, minimalizowanie opóźnień rozwojowych, ograniczanie istniejących i pojawiających się niepełnosprawności, zapobieganie funkcjonalnemu pogarszaniu się stanu dziecka, wsparcie rodziny, wzmacnianie adaptacji do rodzicielstwa.

34 SPECJALNE ODDZIAŁYWANIE PEDAGOGICZNE WCZESNA STYMULACJA ROZWOJOWA NAUCZANIE SPECJALNE WYCHOWANIE UKIERUNKOWUJĄCE INTERWENCYJNE ODDZIAŁYWANIE NA ODCHYLENIA ROZWOJOWE KOMPENSOWANIE KORYGOWANIE USPRAWNIANIE DYNAMIZOWANIE

35 KOMPENSOWANIE compensatio (wyrównanie) Wyrównawcze oddziaływania pedagogiczne na istniejące i odczuwane przez człowieka braki, utrudniające rozwój i funkcjonowanie w środowisku. Oddziaływania te mają na celu usunięcie lub tylko pomniejszenie tych braków i umożliwienie wyższego rozwoju i lepszego przygotowania do życia.

36 KORYGOWANIE Korygowanie odnosi się głównie do dzieci z parcjalnymi zaburzeniami w rozwoju, czyli dzieci z wadami np. percepcji wzrokowej, słuchowej, wadami koordynacji wzrokoworuchowej, słuchowo- ruchowej, wzrokowosłuchowej, wadami mowy. Ćwiczenia korygująco- usprawniające są stosowane także w pracy z uczniami niepełnosprawnymi.

37 USPRAWNIANIE Wzmacnianie w rozwoju tych funkcji, procesów, które nie są jeszcze w pełni dojrzałe i które wymagają specjalnych ćwiczeń, wspomagających ich rozwój zgodny z prawidłowościami.

38 DYNAMIZOWANIE Mechanizm pojawiający się w rozwoju osoby niepełnosprawnej, który dotyczy wzmagania sił rozwojowych dla pokonywania, czy choć ograniczania utrudnień w uczeniu się. Dynamizowanie to odnajdywanie sił rozwojowych w samej osobie niepełnosprawnej, to uczestniczenie i przejęcie odpowiedzialności przez osobę niepełnosprawną za własny rozwój.

39 Przebieg i efekty odziaływania pedagogicznego w pracy z uczniami ze SPE powinny spełniać ważne założenie: korzystnie dopasowywać do możliwości dziecka tego, czego jest nauczane, jak jest nauczane i w jakim dla niego czasie rozwojowym treści te są mu przekazywane.

40 Należy zadbać o możliwie pełne, ale i racjonalne wykorzystanie sił rozwojowych dziecka. Nie można marnować wysiłku dziecka o ograniczonych możliwościach na uczenie się treści zbędnych, ale także treści, które aktualnie są poza zasięgiem jego możliwości poznawczych. Nie można zmuszać do wysiłku dziecka niepełnosprawnego, gdy zadania przed nim stawiane przerastają jego możliwości, gdy nie jest jeszcze gotowe sprostać poleceniom edukacyjnym.

41 Wychowywać to stwarzać rozsądne więzy, które dają dziecku radość z własnego rozwoju

42 Normalizacja to uznanie prawa osób niepełnosprawnych intelektualnie do bycia traktowanymi z szacunkiem równym innym członkom społeczeństwa i do umożliwienia im, dzięki odpowiedniemu wsparciu i kształceniu, maksymalnie normalnego funkcjonowania w społeczeństwie. (Wolfensberger 1972)