URZĄD STATYSTYCZNY we Wrocławiu. J^D= Vrocław OCHRONA ŚRODOWISKA I LEŚNICTWO W WOJ. WROCŁAWSKIM W 1994 R. WROCŁAW 1995 r. ! 86oe

Transkrypt

1 J^D= Vrocław URZĄD STATYSTYCZNY we Wrocławiu OCHRONA ŚRODOWISKA I LEŚNICTWO W WOJ. WROCŁAWSKIM W 1994 R. WROCŁAW 1995 r.! 86oe

2 u /'

3 V Vrocław / URZĄD STATYSTYCZNY we Wrocławiu OCHRONA ŚRODOWISKA I LEŚNICTWO W WOJ. WROCŁAWSKIM W 1994 R. WROCŁAW 1995 r.

4 OBJAŚNIENIA ZNAKÓW UMOWNYCH Kreska I-I - zjawisko nie wystąpiło Zero /O / - zjawisko istniało, jednakże w ilościach mniejszych od liczb, które mogły być wyrażone uwidocznionymi w tablicach znakami cyfrowymi, np. jeżeli produkcja wyrażona jest w tysiącach ton /w liczbach całkowitych/, znak 0 oznacza wtedy, że produkcja w danym przypadku nie osiągnęła 0,5 tys. ton Kropka /./ - zupełny brak informacji albo brak informacji wiarygodnych Znak X - wypełnienie pozycji, ze względu na układ tablicy, jest niemożliwe lub niecelowe " W tym" - oznacza, że nie podaje się wszystkich składników sumy Druk: Oddział Poligraficzny US we Wrocławiu, zam. 264/95, nakład 35 egz., cena 5.00 zł

5 PRZEDMOWA Publikacja niniejsza jest kolejnym opracowaniem Urzędu Statystycznego we Wrocławiu o tematyce ekologicznej; w latach ubiegłych tematyka ta prezentowana była w odrębnych publikacjach z zakresu ochrony środowiska oraz leśnictwa. W wyodrębnionych częściach publikacji prezentuje się też ekonomiczne aspekty ochrony tego środowiska a także kompleks zagadnień dotyczących obszarów ekologicznego zagrożenia na terenie woj. wrocławskiego. Przedstawiona statystyczna charakterystyka środowiska naturalnego dotyczy 1994 roku na tle lat ubiegłych. Podstawowym źródłem prezentowanych danych była sprawozdawczość GUS oraz, dla możliwie wszechstronnego przedstawienia problematyki, dane pozyskane ze źródeł pozastatystycznych. Publikację opracowały: - w części "Ochrona środowiska", "Ekonomiczne aspekty ochrony środowiska" oraz "Wrocławski Obszar Ekologicznego Zagrożenia" - mgr inż. Oryna Słobodzian, -w części "Leśnictwo" - Janina Obszarna. Urząd Statystyczny we Wrocławiu wdzięczny będzie za przekazanie uwag opiniujących, bądź nowych propozycji, które pozwoliłyby w przyszłości doskonalić zakres i czytelność oraz zwiększy praktyczną przydatność tej publikacji. mgr Jacek Kaleta Dyrektor Urzędu Statystycznego we Wrocławiu Wrocław, listopad 1995 r.

6 SPIS TREŚCI I. OCHRONA ŚRODOWISKA Wprowadzenie... Ochrona środowiska w woj. wrocławskim na tle kraju w 1994 r... - POWIERZCHNIA ZIEMI. GLEBA Uwagi metodyczne... Uwagi analityczne... Stan ewidencyjny i kierunki wykorzystania powierzchni województwa... Grunty rolne i leśne wyłączone z produkcji rolnej i leśnej... Zużycie nawozów sztucznych i wapniowych na 1 ha UR... Ważniejsze dane o gruntach rolnych i leśnych wyłączonych z produkcji w 1994 r... Grunty zdewastowane i zdegradowane wymagające rekultywacji oraz grunty zrekultyzowane i zdegradowane w 1994 r. -WODA Uwagi metodyczne... Uwagi analityczne... Pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej wg źródeł poboru... Pobór i zużycie wody w przemyśle Ocena sanitarna wody pobieranej przez ludność... Nawadnianie gruntów rolnych i leśnych oraz uzupełnianie stawów rybnych... Powierzchnia zmeliorowanych gruntów ornych, łąk i pastwisk... Miasta obsługiwane przez komunalne oczyszczalnie ścieków w 1994 r... Ładunki zanieczyszczeń w ściekach surowych i oczyszczanych w komunalnych oczyszczalniach ścieków w 1994 r.. Ścieki przemysłowe i komunalne odprowadzane do wód powierzchniowych... Ścieki wymagające oczyszczania odprowadzone do wód powierzchniowych w 1994 r... Ścieki odprowadzone kanalizacją miejską w 1994 r... Gospodarowanie wodą, zanieczyszczenie i ochrona wód w zakładach w 1994 r... Gospodarowanie wodą (wg rodzajów działalności - EKD)... Ścieki przemysłowe oczyszczane i nie oczyszczane wg rodzajów działalności - EKD... - POWIETRZE ATMOSFERYCZNE Uwagi metodyczne... Uwagi analityczne... Emisja zanieczyszczeń pyłowych i gazowych... Emisja zanieczyszczeń pyłowych i gazowych (wg miast i gmin)... Wyposażenie zakładów w urządzenia do redukcji zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego... Zanieczyszczenia i ochrona powietrza wg miast i gmin w 1994 r... Emisja zanieczyszczeń powietrza wg rodzajów substancji w 1994 r.... Emisja i redukcja przemysłowych zanieczyszczeń powietrza wg EKD w 1994 r... - ODPADY PRZEMYSŁOWE 1 KOMUNALNE Uwagi metodyczne... Uwagi analityczne... Ważniejsze dane o odpadach przemysłowych... Odpady przemysłowe nagromadzone i wytworzone wg rodzajów w 1994 r... Odpady przemysłowe wg miast i gmin w 1994 r... Odpady przemysłowe uciążliwe dla środowiska wg EKD w 1994 r... Tabl. Str. X 7 I 8 X 11 X X 19 X X 31 X X 39 X II. LEŚNICTWO Wprowadzenie... Wybrane dane o leśnictwie w woj. wrocławskim na tle kraju w 1994 r... -ZASOBY LEŚNE Uwagi metodyczne Uwagi analityczne... Powierzchnia gruntów leśnych wg form własności... Powierzchnia lasów i gruntów przemysłowych do zalesienia w 1994 r... Powierzchnia lasów wg wieku i składu gatunkowego drzewostanów w 1994 r.... Powierzchnia lasów i lesistość wg gmin w 1994 r... Powierzchnia lasów prywatnych wg urzędów rejonowych w 1994 r... Powierzchnia lasów stanowiących własność gmin w 1994 r... Zasoby drzewne na pniu wg klas i grup rodzajowych w 1994 r... X 43 II 44 X 45 X 47 1(29) 48 2(30) 48 3(31) 49 4(32) 50 5(33) 51 6(34) 51 7(35) 52

7 Spis treści 5 Tabl. Str. - ZAGOSPODAROWANIE LASÓW I ZADRZEWIENIA Uwagi metodyczne... Uwagi analityczne... Odnowienia, zalesienia i inne prace hodowlane w 1994 r... Odnowienia i zalesienia... Hodowla lasów w lasach prywatnych wg urzędów rejonowych w 1994 r... Zadrzewienia i pozyskanie drewna (grubizny) z zadrzewień... Zadrzewienia i pozyskanie drewna (grubizny) z zadrzewień wg gmin w 1994 r... Zieleń miejska ogólnie dostępna i osiedlowa wg miast w 1994 r... - GOSPODARCZE WYKORZYSTANIE LASÓW Uwagi metodyczne... Uwagi analityczne... Pozyskanie drewna (grubizny)... Pozyskanie drewna w lasach prywatnych wg urzędów rejonowych w 1994 r... Pozyskanie drewna wg form własności i asortymentów... -ŁOWIECTWO Uwagi metodyczne... Uwagi analityczne... Ważniejsze zwierzęta łowne... Odstrzał zwierząt łownych... Koła i członkowie Polskiego Związku Łowieckiego oraz obwody łowieckie... -ZAGROŻENIE I OCHRONA ŚRODOWISKA LEŚNEGO ORAZ PRZYRODY Uwagi metodyczne Uwagi analityczne... Powierzchnia i masa drzewostanów zagrożonych szkodliwym oddziaływaniem gazów i pyłów wg stref zagrożenia. Powierzchnia i kategorie lasów ochronnych... Obszary i obiekty prawnie chronione... Obszary objęte różnymi formami ochrony przyrody i krajobrazu wg gmin w 1994 r... Rezerwaty przyrody... Pomniki przyrody... Grunty leśne wyłącznie na cele zalesienia... Usuwanie posuszu i wiatrołomów... Chemiczne zwalczanie szkodników lasów w 1994 r... Pożary w lasach... Monitoring techniczny środowiska leśnego... X 53 X 54 8(36) 55 9(37) 56 10(38) 56 11(39) 56 12(40) 57 13(41) 58 X 59 X 59 14(42) 60 15(43) 60 16(44) 61 X 63 X 64 17(45) 65 18(46) 65 19(47) 65 X 67 X 68 20(48) 71 21(49) 71 22(50) 72 23(51) 72 24(52) 73 25(53) 73 26(54) 73 27(55) 74 28(56) 74 29(57) 74 30(58) 74 III. EKONOMICZNE ASPEKTY OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ Uwagi metodyczne... Uwagi analityczne... Nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska... Nakłady inwestycyjne na gospodarkę wodną... Efekty rzeczowe inwestycji gospodarki wodnej... Efekty rzeczowe inwestycji ochrony środowiska... Wpływy na Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na tle kraju... Wykorzystanie środków Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w woj. wrocławskim na tle kraju.. Opłaty z tytułu wyłączenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne w woj. wrocławskim na tle kraju.. Wykorzystanie środków Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych w woj. wrocławskim na tle kraju... Gromadzenie Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych wg gmin w 1994 r... X 75 X 77 1(59) 79 2(60) 79 3(61) 79 4(62) 80 5(63) 80 6(64) 81 7(65) 81 8(66) 81 9(67) 82 IV. WROCŁAWSKI OBSZAR EKOLOGICZNEGO ZAGROŻENIA Uwagi metodyczne... Uwagi analityczne... Zróżnicowanie skali degradacji i zanieczyszczeń powietrza... Zużycie wody na potrzeby gospodarki narodowej... Pobór i zużycie wody w przemyśle... Ścieki przemysłowe i komunalne odprowadzane do wód powierzchniowych... Ścieki przemysłowe oczyszczane i nieoczyszczane... Ścieki komunalne odprowadzone kanalizacją miejską w 1994 r.... Ważniejsze dane o zanieczyszczenia ch powietrza atmosferycznego... Ważniejsze dane o zanieczyszczeniu powietrza na na obszarze Ekologicznego Zagrożenia w 1994 r... Wybrane dane o zagrożeniu i ochronie środowiska leśnego... Odpady przemysłowe nagromadzone i wytworzone oraz tereny ich składowania... X 83 X 83 1(68) 87 2(69) 87 3(70) 4(71) 5(72) 6(73) 7(74) 8(75) 9(76) 10(77)

8

9 I. OCHRONA ŚRODOWISKA Wprowadzenie Zakres prezentowanych danych regulują ustawy: o ochronie i kształtowaniu środowiska z dnia r. (tekst jednolity z dnia 15 IV 1994 r. - Dz. U. nr 49, poz. 196); o Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska z dnia 20 VII 1991 r. - (Dz.U. nr 77, poz. 335); o ochronie przyrody z dnia 16 X 1991 r. - (Dz. U. nr. 114, poz. 492); prawo wodne z dnia 24 X 1974 r. - (Dz. U. nr. 38, poz. 230) z późniejszymi zmianani; o ochronie gruntów rolnych i leśnych z dnia 26 III 1982 r. - (Dz. U. nr. 11, poz. 79); o lasach z dnia 28 IX 1991 r. - (Dz. U. nr. 101, poz. 444). Bazę informacyjną przedstawionych zjawisk stanowiła sprawozdawczość roczna GUS, Ministerstwa Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej oraz Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii. Dane prezentowane w publikacji przedstawiono obok ujęcia wojewódzkiego także w przekrojach gminnych, o ile to było możliwe tematy podstawowe objęto retrospekcją z lat 1990, 1993 i 1994; natomiast dla tematów szczegółowych przedstawiono dane za 1994 rok. W tablicach opracowanych na podstawie wydruków komputerowych w niektórych ujęciach nie zachodzą zgodności matematyczne (różnice minimalne) ze względu na elektroniczną technikę zaokrągleń stosowaną przy zmianie jednostek miary. Objaśnienia zakresowe i pojęciowe prezentowanych w opracowaniu kategorii (wskaźników) statystycznych podano w ramach poszczególnych działów tematycznych publikacji. Pełniejszy zakres definicji pojęć i interpretacji wskaźników zawierają "Zasady metodyczne statystyki ochrony środowiska i zasobów naturalnych" wydane w 1990 roku (Dz. Urz. GUS nr 11, poz. 48) oraz opracowanie "Definicje pojęć z zakresu ochrony środowiska" wydane przez GUS w 1993 roku. Charakterystykę województwa w zakresie publikowanych tematów omówiono przy każdym z prezentowanych "działów" w uwagach analitycznych. Doskonalenie zakresu i metod badań środowiskowych powoduje, że corocznie może zmieniać się zakres możliwych do zaprezentowania informacji o środowisku i jego ochronie.

10 8 Ochrona środowiska - Wprowadzenie TABL. I. OCHRONA ŚRODOWISKA W WOJ. WROCŁAWSKIM NA TLE KRAJU W 1994 R. Polska Województwo wrocławskie Wyszczególnienie w liczbach bezwzględnych 1993 = 100 Polska = 100 Powierzchnia ogółem3^ w tys. ha ,0 2,0 w tym: użytki rolne ,0 2,2 lasy i zadrzewienia ,0 1,5 wody ,0 2,0 użytki kopalne ,6 100,0 1,4 tereny: komunikacyjne ,0 2,6 osiedlowe ,8 2,6 nieużytki ,0 0,8 Użytki rolne wyłączone na cele nierolnicze w ha ,9 5,9 Grunty zdewastowane i zdegradowane wymagające rekultywacji i zagospodarowania3^ w ha ,5 1,6 Grunty zrekultywowane w ha ,9 0,6 Grunty zagospodarowane w ha ,0 0,8 Pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej w hm^ ,2 218,7 98,9 1,8 na cele: produkcyjne ,9 39,9 97,8 0,5 rolnictwa i leśnictwa ,8 81,4 102,8 6,6 gospodarki komunalnej ,4 97,4 96,2 3,7 Ścieki przemysłowe i komunalne odprowadzone do wód powierzchniowych w hm^ ,7 105,5 98,3 1,1 w tym wymagające oczyszczania ,0 93,4 98,3 2,9 oczyszczane ,7 81,4 96,2 3,4 mechanicznie ,6 16,1 97,0 1,6 chemicznie ,6 1,8 300,0 1,2 biologicznie ,5 63,5 94,2 5,3 nieoczyszczane ,3 12,1 116,3 1,5 odprowadzane: bezpośrednio z zakładów przemysłowych... 85,7 5,0 125,0 5,8 siecią kanalizacji miejskiej ,6 7,1 110,9 1,0 Emisja przemysłowych zanieczyszczeń powietrza w tys. t/rok: pyłowych ,3 11,4 73,5 2,2 gazowych (bez C02) ,8 36,1 93,8 1,2 w tym dwutlenku siarki ,0 20,8 91,2 1,2 Zanieczyszczenia zatrzymane w urządzeniach do redukcji zanieczyszczeń w tys. t/rok: pyłowe ,9 283,0 96,9 1,4 gazowe ,7 2,9 93,5 0,3 a/ Stan w końcu roku.

11 Ochrona środowiska - Wprowadzenie 9 TABL. I. OCHRONA ŚRODOWISKA W WOJ. WROCŁAWSKIM NA TLE KRAJU W 1994 R. (dok.) Polska Województwo wrocławskie Wyszczególni enie w liczbach bezwzględnych 1993 = 100 Polska = 100 Odpady przemysłowe uciążliwe dla środowiska w tys. ton: nagromadzone na terenach zakładów przemysłowych3/ ,8 9553,3 101,6 0,5 wytworzone w ciągu roku ,6 560,5 94,0 0,5 wykorzystane gospodarczo ,2 224,7 124,7 0,3 unieszkodliwione ,0 0,3 100,0 0,1 składowane ,4 335,5 80,7 0,6 Powierzchnia lasów3/ w tys. ha ,2 133,2 100,0 1,5 Grunty leśne wyłączone na cele nieleśne w ha ,6 12,8 13,1 1,9 Parki narodowe3/; liczba obiektów powierzchnia^/w ha Parki krajobrazowe3/; liczba obiektów ,0 2,1 powierzchnia* /w ha ,6 0,8 Rezerwaty przyrody3/; liczba rezerwatów ,0 1,5 powierzchnia w ha ,0 5,0 w tym rezerwaty ścisłe ,0 1,4 Pomniki przyrody3/ ,0 1,2 Lasy ochronne3/w tys. ha ,6 60,8 133,0 1,8 Nakłady inwestycyjne /ceny bieżące/ na: ochronę środowiska: w tys. zł , ,2 180,9 3,0 w tym na: ochronę wód , ,9 190,3 2,9 ochronę powietrza , ,1 185,5 3,4 ochronę powierzchni ziemi ,9 3150,2 109,3 1,8 w % nakładów inwestycyjnych w gospodarce narodowej 6,3 5,4 138,5 X na 1 mieszkańca w zł ,6 X gospodarkę wodną: w tys. zł , ,6 96,6 2,8 ujęcia i doprowadzenia wody , ,3 91,9 2,9 zbiorniki wodne ,3 1193,5 45,0 0,8 regulacja i zabudowa rzek i potoków ,0 3300,4 435,7 7,2 obwałowania przeciwpowodziowe ,1 220,0 61,3 1,4 stacje pomp ,8 227,4 132,1 2,3 w % nakładów inwestycyjnych w gospodarce narodowej... 2,9 2,3 74,2 X na 1 mieszkańca w zł ,0 X a/ Stan w końcu roku. b/ Bez strefy ochronnej.

12 10 Ochrona środowiska - Powierzchnia ziemi. Gleba STRUKTURA POWIERZCHNI WOJEWÓDZTWA W 1994 R. WG WYKORZYSTANIA 628,7 km 64,8% użytki rolne UD lasy i zadrzewienia ^ wody H tereny komunikacyjne tereny osiedlowe nieużytki fl tereny pozostałe ZUŻYCIE NAWOZÓW SZTUCZNYCH I WAPNIOWYCH NA 1 ha UR w kg/1 ha UR 1990/ /94 azotowe 0 fosforowe 0 potasowe wapniowe

13 - POWIERZCHNIA ZIEMI. GLEBA Ochrona środowiska - Powierzchnia ziemi. Gleba 11 Uwagi metodyczne Dane o stanie ewidencyjnym przeznaczenia gruntów opracowano na podstawie wykazów gruntów sporządzonych przez Główny Urząd Geodezji i Kartografii oraz Wydział Geodezji i Gospodarki Gruntami Urzędu Wojewódzkiego. Powierzchnia wyrównawcza jest to różnica pomiędzy teoretyczną powierzchnią geodezyjną, określoną na podstawie map w skali 1:25000 z uwzględnieniem m.in. poprawki na kulistość Ziemi, a sumą powierzchni jednostek podziału administracyjnego (miast, gmin) wykazanych w ewidencji gruntów. Informacje o gruntach rolnych i leśnych wyłączonych z produkcji na cele nierolnicze i nieleśne dotyczą gruntów, za które pobrano należności i opłaty: dla gruntów nabytych do 1981 roku w trybie rozporządzenia Rady Ministrów (Dz. U r. Nr 19, poz. 104; Dz.U r. Nr 33 poz.145); dla gruntów wyłączonych w latach w trybie rozporządzenia Rady Ministrów (z. U r. Nr 20 poz. 149) do ustawy z dnia 26. III r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. Nr 11 poz. 79). Dane nie uwzględniają ubytku gruntów rolnych nie związanego ze zmianą właściciela. W związku ze zmianą interpretacji odnośnych przepisów prawnych, użytki rolne wyłączone pod zalesienia i zadrzewienia nie podlegają przepisom ustawy o ochronie gruntów rolnych. Klasy bonitacyjne użytków rolnych określają jakość użytku rolnego pod względem jego przydatności do produkcji rolniczej. Klasa I określa najwyższą wartość rolniczą, a klasa VI najniższą. Grunty orne oraz pastwiska zaliczone do klasy VI z odpowiednim symbolem RZ (grunty orne) lub PsZ (pastwiska), to grunty, które ze względu na niską jakość uznane zostały jako nieprzydatne do uprawy i przeznaczone do zalesienia. Rekultywacja gruntów zdewastowanych i zdegradowanych polega na nadaniu im lub przywróceniu wartości użytkowej przez wykonywanie właściwych zabiegów technicznych, agrotechnicznych i biologicznych. Grunty zrekultywowane podlegają zagospodarowaniu, czyli rolniczemu, leśnemu lub innemu rodzajowi użytkowania. Zagospodarowanie zrekultywowanych gruntów polega na wykonaniu odpowiednich zabiegów umożliwiających wykorzystanie tych gruntów dla celów gospodarki rolnej, leśnej, wodnej, komunalnej lub innej. Dane o gruntach zdewastowanych i zdegradowanych wymagających rekultywacji i zagospodarowania dotyczą gruntów zdewastowanych, tj. takich, które w wyniku działalności przemysłowej i eksploatacji kopalin utraciły całkowicie wartości użytkowe oraz gruntów zdegradowanych, tj. takich, których wartość użytkowa zmalała w wyniku pogorszenia się warunków przyrodniczych lub na skutek zanieczyszczenia środowiska. Uwagi analityczne Według ewidencji geodezyjnej 49 województw kraju zajmowało powierzchnię wynoszącą ha. Województwo wrocławskie jako 24 pod względem udziału wielkości tej powierzchni zajmuje ha (2,0 % powierzchni krajowej). Wg stanu w końcu 1994 roku powierzchnia użytków rolnych województwa wrocławskiego wynosiła ha (64,8 % powierzchni ogółem) i była mniejsza o 138,0 ha w odniesieniu do 1993 roku. Z produkcji rolniczej wyłączono 375,1 ha użytków rolnych (o 169,5 ha mniej niż w 1993 r.), w tym wg klas bonitacji w I-III znajdowało się 271,4 ha (o 28,2 ha więcej niż w roku 1993), w IV - 72,5 ha (o 62,4 ha mniej) oraz w V, VI, Viz - 31,2

14 12 Ochrona środowiska - Powierzchnia ziemi. Gleba ha (o 135,3 ha mniej niż przed rokiem). Z powierzchni użytków rolnych wyłączonych z produkcji rolniczej pod zalesienia i zadrzewienia przeznaczono 5,5 ha, tj. 1,5 %. Zwiększyła się powierzchnia terenów osiedlowych z ha w 1993 r. do ha w 1994 r., Areał terenów osiedlowych w minionym roku stanowił 4,2% powierzchni województwa. Pod zabudową znajdowało się ha, niezabudowanych pozostawało 2604 ha. Powierzchnia terenów zieleni na osiedlach uległa zmniejszeniu o 40 ha i wynosiła 3457 ha. W trybie obowiązujących przepisów prawnych o ochronie gruntów rolnych i leśnych (bez gruntów rolnych wyłączonych pod zalesienia i zadrzewienia) w ubiegłym roku wyłączonych zostało 382,4 ha tj. o 59,0 ha mniej w porównaniu do 1993 r. W stosunku do stanu sprzed roku w 1994 r. zmniejszyła się powierzchnia gruntów zdewastowanych i zdegradowanych wymagających rekultywacji i zagospodarowania z 1512,7 ha do 1400,0 ha, a ilość gruntów zrekultywowanych w 1994 r. była znacznie mniejsza (o 53,4 ha). Zabiegom rekultywacyjnym poddano 13,7 ha, z tego na cele leśne przeznaczono tylko 3,1 ha (5,1 ha w 1993 r.). Powierzchnia gruntów zagospodarowanych wynosiła 10,6 ha (61,1 ha przed rokiem) i przeznaczono je na inne cele niż rolne i leśne. W roku gospodarczym 1993/1994 zaznaczył się niewielki wzrost zużycia nawozów sztucznych. Na 1 ha użytków rolnych zużyto 100,4 kg NPK (65,8 kg w Polsce) w przeliczeniu na czysty składnik, w tym nawozów azotowych wysiano 58,7 kg (o 8,3 kg więcej niż przed rokiem), fosforowych -19,1 kg (o 1,7 kg więcej) i potasowych - 22,6 kg (więcej o 2,1 kg). Odwrotną sytuację odnotowano w przypadku zastosowania nawozów wapniowych. W roku gospodarczym 1993 / 94 zużycie nawozów wapniowych wyniosło 119,3 kg/l ha użytków rolnych, co oznacza spadek o 19,1 kg w stosunku do poprzedniego roku gospodarczego. TABL. 1. STAN EWIDENCYJNY I KIERUNKI WYKORZYSTANIA POWIERZCHNI WOJEWÓDZTWA Stan w końcu roku Wyszczególnienie w tys. ha na 1 mieszkańca w ha w tys. ha na 1 mieszkańca w ha w tys. ha na 1 mieszkańca w ha OGÓŁEM ,7 0,56 628,7 0,56 628,7 0,55 Użytki rolne ,7 0,36 407,7 0,36 407,6 0,36 Lasy i zadrzewienia ,4 0,12 136,6 0,12 136,6 0,12 Wody... 17,3 0,02 17,4 0,02 17,5 0,02 Użytki kopalne... 0,7 0,00 0,6 0,00 0,6 0,00 Tereny: komunikacyjne... 26,0 0,02 26,1 0,02 26,1 0,02 osiedlowe... 25,4 0,02 26,3 0,02 26,6 0,02 Nieużytki... 4,3 0,00 4,3 0,00 4,3 0,00 Tereny pozostałe... 8,4 0,01 8,2 0,01 7,9 0,01 Powierzchnia wyrównawcza... 1,5 0,00 1,5 0, ,00

15 Ochrona środowiska - Powierzchnia ziemi. Gleba 13 TABL. 2. GRUNTY ROLNE I LEŚNE WYŁĄCZONE / Z PRODUKCJI ROLNICZEJ I LEŚNEJ Wyszczególnienie w hektarach OGÓŁEM Wyłączone z produkcji rolniczej w trybie obowiązujących przepisów prawnych o ochronie gruntów... w tym użytki rolne... według klas bonitacyjnych: I - III.. IV,V-VI Z Kierunki wyłączenia: zalesienia... tereny: osiedlowe... przemysłowe... użytki kopalne... tereny komunikacyjne... zbiorniki i urządzenia wodne... inne cele... a/ W trybie obowiązujących przepisów prawnych o ochronie gruntów. TABL. 3. ZUŻYCIE NAWOZÓW SZTUCZNYCH I WAPNIOWYCH (w przeliczeniu na czysty składnik) NA 1 ha UŻYTKÓW ROLNYCH Wyszczególnienie 1990/ / /94 w kilogramach NAWOZY SZTUCZNE: Ogółem (NPK) ,2 88,3 100,4 azotowe (N)... 56,7 50,4 58,7 fosforowe (P^O^)... 33,3 17,4 19,1 potasowe (K20)... 54,2 20,5 22,6 NAWOZY WAPNIOWE (CaO) ,2 138,4 119,3

16 14 Ochrona środowiska - Powierzchnia ziemi. Gleba TABL. 4. WAŻNIEJSZE DANE O GRUNTACH ROLNYCH I LEŚNYCH WYŁĄCZONYCH Z PRODUKCJI W1994 R. Wyszczególnienie Wykonane zdjęcie wierzchnej warstwy ziemi uprawnej razem I-III Użytki rolne klasy bonitacji rv V, VI, viz Stawy rybne inne Lasy :?*> w hektarach Ogółem grunty Z ogółem - wyłączono w trybie przepisów o ochronie gruntów rolnych i leśnych*^ na cele z razem wyłączono pod zalesienia i zadrzewienia razem osiedlowe przemysłowe komunikacyjne pod użytki kopalne pozostałe OGÓŁEM ,9 375,1 271,4 72,5 31,2 5,5-12,8 40,9 382,4 318,2 19,2 2,3 6,5 36,2 MIASTA razem... 56,7 50,5 33,9 12,2 4, ,2 24,8 56,7 34,6 6, ,3 Wrocław-Stare Miasto. 35,2 35,2 27,5 6,1 1, ,0 35,2 26,7 2, ,8 Bierutów Brzeg Dolny... 7,6 7,6 3,9 3,6 0, ,2 7,6 1,6 3, ,4 Jelcz-Laskowice... 1,6 1,6 0,3 0,4 0, ,6 1, Kąty Wrocławskie... 1,2 1,0 0,9 0, ,2 0,6 1,2 1, ,2 Milicz... 0,6 0,1 0, ,5 0,5 0,6 0, ,5 Oborniki Śląskie... 5, ,4 5,4 5, ,4 Oleśnica... 0,5 0,4 0, ,1 0,5 0,5 0, ,2 Oława... 1,0 1,0 0,2 0,7 0, ,0 0,9 0, Sobótka... 1,2 1,2 0,5 0,5 0, ,2 1, Strzelin... 0,2 0,2-0, , ,2 Środa Śląska... 0,7 0,7 0,1 0,1 0, ,7 0, ,6 Trzebnica Twardogóra... 0,1 0, , ,1 0, Wiązów Wołów... U 1,1-0,2 0, ,6 1,1 0,7 0, Żmigród... 0,3 0,3-0, ,3 0, WIEŚ razem ,2 324,6 237,5 60,3 26,8 5,5-6,6 16,1 325,7 283,6 12,4 2,3 6,5 20,9 Bierutów Borów Brzeg Dolny... 0,1 0,1 0, , ,1 Cieszków... 0,2 0, , ,1 0, ,2 Czernica... 2,9 2,9 0,1 2,1 0, ,9 2,9 2,6 0, Długołęka... 5,7 5,7 4,6 0,8 0, ,7 0,8 4,4-0,5 Dobroszyce Domaniów a/ Publiczne i prywatne, b/ Bez gruntów rolnych wyłączonych pod zalesienie, zadrzewianie.

17 Ochrona środowiska - Powierzchnia ziemi. Gleba 15 TABL. 4. WAŻNIEJSZE DANE O GRUNTACH ROLNYCH I LEŚNYCH WYŁĄCZONYCH Z PRODUKCJI W 1994 R. (dok.) Wyszczególnienie Ogółem Użytki rolne Wyko- Z ogółem - wyłączono w trybie przepisów o ochronie gruntów rolnych i leśnych^ klasy bonitacji z ra- nane na cele zem zdjęcie Lasy wyłączono wierz Stawy rybne grunty pod ch nej razem inne I-III IV VI, sienia wy zem osie przekomupod V, zale warst radlowmysłonika- użytki VIZ i zad- ziemi we cyjne koparze- uprą- Ine wie- wnej nia w hektarach Jelcz-Laskowice... 0,2 0,2 0,1-0, ,2 0, Jordanów Śląski... 0,1 0,1 0, ,1 0, Kąty Wrocławskie... 9,2 9,2 5,4 2,9 0, ,3 9,2 6, ,1 Kobierzyce... 15,6 15,6 13,5 2, ,3 15,6 2,1 7, ,5 Kondratowice Kostomłoty... 1,9 1,9 0,7 1, ,2 1,9 0,2 0, ,5 Krośnice... 0,7 0,7-0,1 0, ,7 0, ,1 Łagiewniki... 3,8 3,8 3, ,8 2,1-1,2-0,5 Malczyce... 0,5 0,5 0,1 0,2 0, ,5 0, ,1 Mietków Miękinia... 0,1 0,1-0, ,1 0, Milicz... 1,8 1, , ,8 0,5 0,3 0,8-0,2 Oborniki Śląskie Oleśnica... 6,7 6,7 0,2 4,1 2,4 5, ,2 1,2 0, ,7 Oława... 0,4 0,4-0,1 0, ,4 0, Prusice... 3,3 3,3 0,5 1,4 1, ,2 3,3 3,1-0,2 - - Sobótka... 4,6 4,6 3,4 1, ,6 4,2 0, ,2 Strzelin... 2,9 2,9 2,1 0,5 0, ,2 2, ,9 Środa Śląska Święta Katarzyna... 0,5 0,5 0,3 0,1 0, ,5 0, Trzebnica... 0,7 0,7 0,5 0,1 0, ,7 0, Twardogóra... 0,1. 0, , ,1 0, Wiązów ,0 250,0 200,4 37,9 11, ,0 250, Wińsko... 2,8 2,8-2,3 0, ,8 0, ,2 Wisznia Mała... 4,3 4,3 1,3 1,4 1, ,8 4,3 3, ,2 Wołów... 0,7 0,7-0,3 0, ,7 0,7 0, Zawonia... 1,8 1,8-0,6 1, ,6 1,8 0, ,9 Żmigród... 9,6 3,0 0,3 0,8 1, ,6 6,6 9,6 3,0-0,1 6,5 - Żórawina aj Publiczne i prywatne, b/ Bez gruntów rolnych wyłączonych pod zalesienie, pozostałe

18 16 Ochrona środowiska - Powierzchnia ziemi. Gleba TABL. 5. GRUNTY ZDEWASTOWANE I ZDEGRADOWANE WYMAGAJĄCE REKULTYWACJI ORAZ GRUNTY ZREKULTYWOWANE I ZAGOSPODAROWANE W 1994 R. X Wyszczególnienie Grunty wymagające rekultywacji ogółem zdewastowane zdegradowanea/ ogółem zrekultywowane w tym na cele Grunty w ciągu roku ogółem zagospodarowane w tym na cele ogółem sklasyfikowane gleboznawczo w tym przeznaczone na cele rolnicze leśne rolnicze leśne rolnicze leśne w hektarach OGÓŁEM ,4 1095,4 305,0 13,7-3,1 10, ,8 - - MIASTA razem ,2 248,7 96,5 12,0-3,1 8, Wrocław-Stare Miasto ,7 91,1 72,6 8, , Bierutów Brzeg Dolny... 12,5 12, Jelcz-Laskowice... 1,7 1, Kąty Wrocławskie... 2,0 2, Milicz Oborniki Śląskie... 0,7 0, Oleśnica Oława... 11,0-11,0 3,1-3, Sobótka... 96,0 96, Strzelin Środa Śląska... 23,0 23, Trzebnica... 4,4 4, Twardogóra... 4,0 1,0 3, Wiązów... 0,9 0, Wołów... 25,3 15,4 9, Żmigród WIEŚ razem ,2 846,7 208,5 1, , ,8 - - Bierutów... 18,8 18, Borów... 5,3 5, Brzeg Dolny... 39,4 39, Cieszków... 9,0 4,0 5, Czernica... 49,2 49, Długołęka... 48,0 48, Dobroszyce... 3,0 3, Domaniów... 6,2 6, Jelcz-Laskowice... 18,1 18, Jordanów Śląski... 18,3 18, Kąty Wrocławskie... 53,8 52,8 1, a/ Ewidencja niepełna.

19 Ochrona środowiska - Powierzchnia ziemi. Gleba 17 TABL. 5. GRUNTY ZDEWASTOWANE I ZDEGRADOWANE WYMAGAJĄCE REKULTYWACJI ORAZ GRUNTY ZREKULTYWOWANE I ZAGOSPODAROWANE W 1994 R. (dok.) X Wyszczególnienie Grunty wymagające rekultywacji ogółem zdewastowane zdegradowanea/ ogółem zrekultywowane w tym na cele rolnicze leśne Grunty w ciągu roku ogółem w hektarach zagospodarowane w tym na cele rolnicze leśne ogółem sklasyfikowane gleboznawczo w tym przeznaczone na cele rolnicze leśne Kobierzyce Kondratowice Kostomłoty... 16,0 16,0 Krośnice ,0 Łagiewniki Malczyce... 10,6 0,8 9,8 0,8 Mietków ,2 117,2 Miękinia Milicz Oborniki Śląskie 23,9 23,9 Oleśnica... 16,0 16,0 Oława ,7 1,7 Prusice Sobótka Strzelin... 25,7 25,7 Środa Śląska Święta Katarzyna Trzebnica Twardogóra ,0 Wiązów Wińsko ,7 Wisznia Mała ,7 3,8 Wołów ,7 Zawonia Żmigród Żórawina... a/ Ewidencja niepełna.

20 18 Ochrona środowiska - Woda STRUKTURA POBORU WODY NA POTRZEBY GOSPODARKI gospodarka komunalna EU przemysł M rolnictwo hm3 ŚCIEKI ODPROWADZANE DO WÓD POWIERZCHNIOWYCH (wymagające oczyszczania) 70,0 I I oczyszczone nie oczyszczone ixn w tym biologicznie

21 Ochrona środowiska - Woda 19 WODA Uwagi metodyczne Informacje o poborze wody dotyczą : 1) kierunku "na cele produkcyjne (poza rolnictwem i leśnictwem)" - gdzie ujęto wszystkie jednostki organizacyjne wnoszące opłaty za pobór z ujęć własnych rocznie 5 dam3 i więcej wody podziemnej albo 20 dam3 i więcej wody powierzchniowej lub odprowadzające rocznie 20 dam3 i więcej ścieków. 2) kierunku "rolnictwo i leśnictwo" - tj. jednostek organizacyjnych rolnictwa i leśnictwa zużywających wodę na potrzeby nawodnienia gruntów rolnych i leśnych o powierzchni od 20 ha oraz na potrzeby eksploatacji stawów rybnych o powierzchni powyżej 10 ha. 3) kierunku "gospodarka komunalna" - tj. przedsiębiorstw i zakładów wodociągów i kanalizacji, pozostających w gestii samorządów terytorialnych. Do miast obsługiwanych przez oczyszczalnie ścieków zaliczono te miasta, z których ścieki komunalne przed odprowadzeniem do odbiornika były poddawane procesom oczyszczania mechanicznego lub mechaniczno - biologicznego. W przypadku wyposażenia miasta w kilka rodzajów oczyszczalni o różnym sposobie oczyszczania, o klasyfikacji miasta do obsługiwanego przez oczyszczalnie mechaniczne decydowała przewaga ilości ścieków oczyszczanych mechanicznie, zaś o klasyfikacji miasta do obsługiwanego przez biologiczne oczyszczalnie, decydowała przewaga ścieków oczyszczanych biologicznie. Dane o ogólnej ilości odprowadzonych ścieków przemysłowych dotyczą ścieków odprowadzonych bezpośrednio do wód powierzchniowych, ścieków odprowadzonych do kanalizacji miejskiej oraz ścieków odprowadzonych do ziemi lub innego odbiornika łącznie z wodami użytymi do celów chłodniczych. Dane o ściekach przemysłowych wymagających oczyszczania obejmują ścieki odprowadzone siecią kanałów lub rowów otwartych bezpośrednio do wód powierzchniowych, łącznie z zanieczyszczonymi wodami kopalnianymi, lecz bez wód używanych w przemyśle chłodniczym. Wody chłodnicze to wody użyte w procesach produkcyjnych dla celów chłodniczych odprowadzone do odbiornika wydzielonym systemem kanalizacji. Uważa się je za wody umownie czyste, nie wymagające oczyszczania. Dane o ściekach oczyszczanych przez zakłady przemysłowe charakteryzują ogólną ilość ścieków oczyszczanych w oczyszczalniach i odprowadzonych do wód powierzchniowych. Infornacje z tego zakresu obejmują ścieki oczyszczane mechanicznie, chemicznie bądź biologicznie. Mechaniczny sposób oczyszczania polega na poddaniu ścieków procesowi oczyszczania przy użyciu mat, sit, piaskowników, odtłuszczaczy współpracujących z osadnikami (usuwanie jedynie zanieczyszczeń nierozpuszczalnych, tj. ciał stałych i tłuszczów ulegających osadzaniu lub flotacji). W chemicznym oczyszczaniu stosuje się m.in. metody koagulacji i sorpcji na węglu aktywnym, które powodują wytrącanie niektórych związków rozpuszczalnych, względnie ich neutralizację. Biologiczne oczyszczanie ścieków następuje w sposób naturalny (rolnicze wykorzystanie ścieków, zraszanie pól, stawy rybne) lub w urządzeniach sztucznych (złoża biologiczne, osad czynny), powodując usuwanie ze ścieków zanieczyszczeń organicznych oraz związków biogennych i refrakcyjnych w procesie mineralizacji przez drobnoustroje w środowisku wodnym.

22 20 Ochrona środowiska - Woda Stopień obciążenia oczyszczalni jest to wyrażony w procentach stosunek ilości ścieków oczyszczanych do przepustowości urządzeń oczyszczalni. Wskaźnik stopnia obciążenia wyższy od 100% oznacza przeciążenie urządzeń oczyszczalni. W badaniach statystycznych właściwości ścieków i ich skład określane są przy pomocy tzw. ładunków zanieczyszczeń będących iloczynem stężeń zanieczyszczeń zawartych w ściekach i ilości odprowadzanych ścieków. Jest to inaczej wagowa ilość zanieczyszczeń odprowadzonych do odbiornika w określonej jednostce czasu. Stopień oczyszczania ścieków określany jest tzw. stopniem redukcji ładunków zanieczyszczeń zawartych w ściekach. Jest to wyrażony w procentach stosunek ładunków zanieczyszczeń w ściekach po oczyszczeniu do ładunków zanieczyszczeń w ściekach surowych. Im wartość tego wskaźnika jest bliższa 100%, tym wyższy stopień redukcji danego zanieczyszczenia. Uwagi analityczne Na potrzeby gospodarcze województwa w 1994 r. pobrano 218,7 hm3 wód ogółem (w skali kraju jest to 1,8 %). W porównaniu do 1993 roku było to mniej o 2,5 hm3, spadek poboru wody następował głównie z powodu mniejszego zużycia wody w rolnictwie i leśnictwie, oraz oszczędnościowych technologii zużycia wody. Struktura poboru wód w województwie w 1994 roku była analogiczna jak w 1993 r., chociaż fizycznie pobór wody od 1990 roku sukcesywnie maleje. Rolnictwo i leśnictwo oraz gospodarka komunalna w dalszym ciągu były głównymi konsumentami wód powierzchniowych. Pobrały one bowiem kolejno - 81,4 hm3 (37,2 % z ogółem) i 97,4 hm3 (44,5 % ogółu). Przemyśl pobrał z ujęć własnych 39,9 hm3 (18,2 %), w tym wody powierzchniowe stanowiły 82,7 % (33,0 hm3), pozostałą część -17,3 % (6,9 hm3) - stanowił pobór wód podziemnych. Na terenie województwa wrocławskiego w 1994 r. znajdowało się 71 zakładów, które w ciągu roku zużyty 39,1 hm3 wody na swoje potrzeby. W dalszym ciągu utrzymywał się duży pobór czystych wód podziemnych, stanowił bowiem 24,1 % (52,6 hm3) ogółu, 75,9 % (166,1 hm3) poboru ogółem stanowiły wody powierzchniowe. W1994 r. z terenu województwa wrocławskiego odprowadzono 105,5 hm3 ścieków przemysłowych i komunalnych (13 miejsce w Polsce), co oznacza, że około 48,3 % wody pobranej na cele gospodarcze wróciło z powrotem do wód powierzchniowych jako ścieki. Bezpośrednio z zakładów przemysłowych w 1994 r. do wód powierzchniowych odprowadzono 33,0 hm3, tj. 31,3 % z ogółu (18 lokata w Polsce), z czego 36,7% (12,1 hm3) stanowiły wody chłodnicze, czyli umownie czyste, nie wymagające oczyszczania. Procesom oczyszczania poddanych było 81,3 hm3 (87,0 % z wymagających oczyszczania), przy czym metodami biologicznymi pozwalającymi na usunięcie ze ścieków zanieczyszczeń organicznych oraz związków biogennych i refrakcyjnych oczyszczono 63,5 hm3 (78,1 % z oczyszczonych), mechanicznymi sposobami usuwającymi zanieczyszczenia nierozpuszczalne, czyli ciała stałe i tłuszcze, które ulegają osadzaniu lub flotacji oczyszczono 16,1 hm3 (19,8 %). Pozostałą ilość ścieków, tj. 12,1 hm3 odprowadzono do wód powierzchniowych bez żadnego oczyszczania. Siecią kanalizacji miejskiej zostało odprowadzonych 72,4 hm3 ścieków, z tego procesom oczyszczania poddano 65,4 hm3 (90,3% z odprowadzonych kanalizacją miejską). W zadowalającym stopniu (biologicznie) oczyszczono 50,0 lim3 (76,5% oczyszczonych) ścieków, natomiast nie oczyszczonych odprowadzono 7,1 hm3 (9,8 % z ogółem odprowadzonych kanalizacją miejską).

23 Ochrona środowiska - Woda 21 Na 17 miast województwa wrocławskiego tylko 7 posiadało oczyszczalnie ścieków. Podobnie jak przed rokiem miasto Wrocław obsługiwały: 2 oczyszczalnie typu mechanicznego oraz 5 oczyszczalni typu biologicznego. Miasta wyposażone w oczyszczalnie typu biologicznego to: Bierutów, Milicz, Oleśnica, Strzelin i Twardogóra, a oczyszczalnia typu mechanicznego obsługiwała miasto Oławę. W 1994 roku przepustowość mechanicznych oczyszczalni ścieków w województwie utrzymywała się na poziomie 1993 roku i wynosiła dam3. W przypadku przepustowości oczyszczalni biologicznych pozostawała ona na poziomie sprzed lat. Cztery oczyszczalnie ścieków miasta Wrocławia były przeciążone - 2 biologiczne, z czego jedna trzykrotnie oraz jedna dwukrotnie i 2 typu mechanicznego - dwukrotnie. W 1994 roku procesom oczyszczania poddano 77,6 hm3 ścieków w oczyszczalniach komunalnych, w których stopień redukcji dla BZTs, ChZT oraz zawiesin nie osiągnął 100%, świadczy to o niewystarczającym stopniu redukcji i daje użytkownikom możliwości innowacyjnych rozwiązań w celu uzyskania optymalnej efektywności tych oczyszczalni. Do nawodnień 425 ha użytków rolnych i gruntów leśnych (o 250 ha mniej niż w 1993 roku) pobrano 819 dam3 wody, w przeliczeniu na 1 ha jest to 1,9 dam3 wody, tj. mniej niż przed rokiem o 0,5 dam3. Stawy rybne zajmujące 5224 ha napełniono dam3 wody, w przeliczeniu na 1 ha pobrano 15,4 dam3, tj. o 0,4 dam3 więcej niż przed rokiem. TABU 6. POBÓR WODY NA POTRZEBY GOSPODARKI NARODOWEJ WEDŁUG ŹRÓDEŁ POBORU Wyszczególnienie W lektometrach sześciennych OGÓŁEM... 3#,5 221,2 218,7 Przemysł (z ujęć własnych)... 48,7 40,8 39,9 wody: powierzchniowe... 37,6 33,1 33,0 podziemne... 11,1 7,7 6,9 Rolnictwo i leśnictwo (wody powierzchniowe)"/ ,6 ' 79,2 81,4 Gospodarka komunalna*/; ,2 101,2 97,4 wody: powierzchniowe... 72,8 54,9 51,7 podziemne ,4 46,3 45,7 a/ Pobór wody na nawadnianie gruntów i uzupełnianie stawów rybnych, bez ścieków. b/ Pobór wody na ujęciach przed wtłoczeniem do sieci.

24 22 Ochrona środowiska - Woda TAEL. 7. POBÓR I ZUŻYCIE WODY W PRZEMYŚLE Wyszczególnienie w hektometrach sześciennych PRZYCHÓD WODY: z ujęć własnych... 48,7 45,3 39,9 wody: powierzchniowe... 37,6 33,1 33,0 podziemne... 11,1 7,7 6,9 z zakupu od innych jednostek... 5,7 4,5 4,2 ROZCHÓD WODY: zużycie wody... 48,7 39,8 39, 1 w tym do produkcji... 47,4 36,4 35,7 w tym wody z rurociągów komunalnych... 3, sprzedaż wody ,3 4,2 TABL. 8. OCENA SANITARNA WODY POBIERANEJ PRZEZ LUDNOŚĆ Ocena wody w % obiektów skontrolowanych Wyszczególnienie niepewna zla niepewna zla miasta wieś WODOCIĄGI: publiczne ,7-5,0 7, ,2-7,4 5, ,7 2,8 6,4 zakładowe ,0 6,7 20,5 12, ,7 13,3 11,1 16, ,7 13,3 6,2 18,8 lokalne ,9 29,8 9, ,1 31,0 11,8 40, ,0 28,3 12,0 35,1 STUDNIE: publiczne ,6 80,7 5,0 50, ,4 21,4 10,9 50, ,9 45,5 8,9 37,8 zakładowe... 33,4 33,3 11,8 57, ,6 66,7 10,4 58, ,0 25,0-47,1 przydomowe ,2 77,9 28,4 50, ,7 43,3 7,5 60, ,7 1,3 75.7

25 Ochrona środowiska - Woda 23 TABL. 9. NAWADNIANIE GRUNTÓW ROLNYCH I LEŚNYCH ORAZ NAPEŁNIANIE STAWÓW RYBNYCH Wyszczególnienie NAWADNIANE UŻYTKI ROLNE I GRUNTY LEŚNE"7 w ha NAPEŁNIANE STAWY RYBNE*7 w ha razem w tym leśne POBÓR WODY*77 w dekametrach sześciennych do nawodnień użytków rolnych i gruntów leśnych razem w tym ścieków na 1 ha 19,7 2,4 1,9 do napełniania stawów rybnych razem w tym leśnych na 1 ha... 20,1 15,0 15,4 a/ Obiekty o powierzchni co najmniej 20 ha. b/ Obiekty o pow. co najmniej 10 ha. c/ Łącznie ze ściekami. TABL. 10. POWIERZCHNIA ZMELIOROWANYCH GRUNTÓW ORNYCH, ŁĄK I PASTWISK Stan w dniu 31 XII Wyszczególnienie W tysiącach hektarów OGÓŁEM ,6 176,7 146,8 Grunty ome ,8 133,8 133,9 w tym: zdrenowane... 95,7 95,6 95,6 nawadniane... 2,2 1,5 1,5 Łąki i pastwiska trwałe... 43,7 42,9 42,9 w tym: zdrenowane... 12,5 12,0 12,0 nawadniane... 2, ,1 TABL. 11 MIASTA OBSŁUGIWANE PRZEZ KOMUNALNE OCZYSZCZALNIE ŚCIEKÓW W 1994 R. Siedziby oczyszczalni Typ oczyszczalni Przepustowość oczyszczalni Dość ścieków oczyszczonych"7 biologicznych mechaniczna biologiczna mechanicznych w dam^/rok Stopień obciążenia oczyszczalni w % WROCŁAW , , ,7 i , ,7 i , ,1 Bierutów ,7 Milicz ,6 Oleśnica ,0 Oława... i ,2 Strzelin ,5 Twardogóra ,0 a/ Łącznie z wodami opadowymi i infiltracyjnymi, bez ścieków komunalnych oczyszczanych na oczyszczalniach przemysłowych

26 24 Ochrona środowiska - Woda TABL. 12. ŁADUNKI ZANIECZYSZCZEŃ W ŚCIEKACH SUROWYCH I OCZYSZCZANYCH W KOMUNALNYCH OCZYSZCZALNIACH ŚCIEKÓW W 1994 R. Ładunki zanieczyszczeń Stopień redukcji Siedziby oczyszczalni w ściekach BZT5a/ CHZ1*Z zawiesiny B w ściekach w ściekach dopuszczalne surowych oczyszczanych surowych oczyszczanych surowych oczyszczanych dopusz czalne dopuszczalne Z TSa/ CH Z T*/ zawiesi - ny w kg/dobę w procentach WROCŁAW Bierutów Milicz Oława Oleśnica Strzelin Twardogóra a/ Wskaźniki BZTj, tj. 5 - dniowe biochemiczne zapotrzebowanie tlenu, b/ Wskaźnik CHZT, tj. chemiczne zapotrzebowanie tlenu. TABL. 13. ŚCIEKI PRZEMYSŁOWE I KOMUNALNE ODPROWADZANE DO WÓD POWIERZCHNIOWYCH Wyszczególnienie w hektometrach sześciennych OGÓŁEM ,4 107,3 105,5 bezpośrednio z zakładów przemysłowych / ,6 33,0 w tym wody chłodnicze (umownie czyste)... 13,0 12,3 12,1 siecią kanalizacji miejskiej... 85,3 74,7 72,4 w tym wymagające oczyszczania ,4 95,0 93,4 oczyszczane*/... 96,3 84,6 81,4 mechanicznie... 20,3 16,6 16,1 chemicznie... 0,8 0,6 1,8 biologicznie... 75,2 67,4 63,5 nie oczyszczane... 13,1 10,4 12,1 odprowadzone bezpośrednio z zakładów przemysłowych... 3,9 4,0 5,0 odprowadzone siecią kanalizacji miejskiej... 9,2 6,4 7,1 a/ Łącznie z zanieczyszczonymi wodami kopalnianymi, b/ W oczyszczalniach zakładów przemysłowych i jednostek gospodarki komunalnej.

27 Ochrona środowiska - Woda 25 TABL. 14. ŚCIEKI ^WYMAGAJĄCE OCZYSZCZANIA ODPROWADZONE DO WÓD POWIERZCHNIOWYCH W1994 R. Wyszczególnienie Ogółem razem Oczyszczane w dekametrach sześciennych mecha- nicznie chemicznie biolo- gicznie razem Nie oczyszczane odprowadzane z zakład. s. kanał. OGÓŁEM MIASTA razem O liczbie ludności 2-5 tys.: Wiązów liczbie ludności 5-10 tys.: Bierutów Kąty Wrocławskie Oborniki Śląskie Sobótka Środa Śląska Twardogóra Żmigród O liczbie ludności tys.: Brzeg Dolny...; Jelcz-Laskowice Milicz Strzelin Trzebnica Wołów O liczbie ludności tys.: Oleśnica Oława O liczbie ludności 100 tys. i wiecej: Wrocław WIEŚ razem Bierutów Borów Dobroszyce Jordanów Śląski Kąty Wrocławskie Kobierzyce Kondratowice Kostomłoty Krośnice Łagiewniki Malczyce Mietków Miękinia Oborniki Śląskie Oleśnica Oława Prusice Ill - - Ill Strzelin Środa Śląska Święta Katarzyna Trzebnica Wińsko Wisznia Mała Wołów Zawonia Żmigród a/ Dotyczy Ścieków przemysłowych i komunalnych.

28 26 Ochrona środowiska - Woda TABL. 15, ŚCIEKI ODPROWADZANE KANALIZACJĄ MIEJSKĄ W1994 R. Wyszczególnienie Ścieki odprawa dzane ogółem3/ razem Oczyszczane3/ mechanicznie biologicznie w dekametrach sześciennych Ludność obsługiwana przez oczyszczalnie w liczb, bezwzgl. razem w % lud. ogółem Nie oczyszczone mechanicznie mechaniczno biologicznie w liczbach bezwzględnych OGÓŁEM , MIASTA razem , O liczbie ludności 2-5 tys.: Wiązów O liczbie ludności 5-10 tys.: Bierutów , Kąty Wrocławskie Oborniki Śląskie Sobótka Środa Śląska Twardogóra , Żmigród O liczbie ludności tys.: Brzeg Dolny Jelcz-Laskowice Milicz , Strzelin , Trzebnica Wołów O liczbie ludności tys.: Oleśnica , Oława , O liczbie ludności 100 tys. i wiecej: Wrocław , WIEŚ razem Bierutów Borów Kąty Wrocławskie Kobierzyce Kondratowice Kostomłoty Krośnice Łagiewniki Malczyce Mietków Miękinia Oborniki Śląskie Oleśnica Oława * - - Prusice Strzelin Środa Śląska Święta Katarzyna Trzebnica Wińsko Wisznia Mała Wołów Zawonia Żmigród a/ Bez wód opadowych i infitracyjnych.

29 Ochrona środowiska - Woda 27 TABL. 16. GOSPODAROWANIE WODĄ, ZANIECZYSZCZENIE I OCHRONA WÓD W ZAKŁADACH W 1994 R. X Zużycie wody na potrzeby przemysłu Miasta i gminy razem na 1km^ Pobór wód podziemnych powierzchniowych w dckametrach sześciennych razem Zakup wody w tym z wodociągów komunalnych na cele produkcyjne OGÓŁEM , MIASTA razem , liczbie ludności 100 tys. i więcej: Wrocław , O liczbie ludności tys.: Oleśnica , Oława , O liczbie ludności tys.: Brzeg Dolny , Jelcz-Laskowice , Milicz , Strzelin , Wołów , O liczbie ludności 5-10 tys.: Bierutów , Kąty Wrocławskie , Sobótka , Środa Śląska , WIEŚ razem , Dobroszyce , Jordanów Śląski , Kąty Wrocławskie , Kobierzyce , Krośnice , Łagiewniki , Malczyce , Prusice , Środa Śląska , Święta Katarzyna , Wołów ,

30 TABL. 16. GOSPODAROWANIE WODĄ, ZANIECZYSZCZENIE I OCHRONA WÓD W ZAKŁADACH W 1994 R. (dok.) Wyszczególnienie ogółem do kanalizacji miejskiej Ścieki odprowadzone do ziemi bezpośrednio do wód powierzchniowych w tym razem wody chłodnicze razem Ze ścieków odprowadzonych bezpośrednio do wód powierzchniowych wymagające oczyszczania razem w dekametrach sześciennych oczyszczane metodą w % wymagających oczyszczania mechaniczną chemiczną biologiczną nie oczyszczane razem Ładunki zanieczyszczeń w ściekach odprowadzonych do wód powierzchniowych w kg/ dobę bzt5 CHZT zawiesina OGÓŁEM , MIASTA razem , O liczbie ludności 100 tys. i więcej: Wrocław , O liczbie ludności tys.: Oleśnica Oława , O liczbie ludności tys.: Brzeg Dolny , Jelcz-Laskowice Milicz Strzelin _ Wołów O liczbie ludności 5-10 tys.: Bierutów Kąty Wrocławskie , Sobótka Środa Śląska WIEŚ razem , Dobroszyce Jordanów Śląski , Kąty Wrocławskie Kobierzyce _ Krośnice Łagiewniki Malczyce ,0 - Prusice Ill - - Ill Środa Śląska Święta Katarzyna Wołów ,

31 TABL 17. GOSPODAROWANIE WODĄ WEDŁUG EUROPEJSKIEJ KLASYFIKACJI DZIAŁALNOŚCI W 1994 R. Sekcje ogółem razem Przychód wody z ujęć własnych podziemnych kopalnianych (użytych do produkcji) z zakupu w hektometrach sześciennych razem Rozchód wody zużycie na potrzeby własne w tym do produkcji razem w tym z wodociągów OGÓŁEM... 44,1 39,9 33,0 6,9-4,2 39,1 35,7 2,2 4,2 Działalność produkcyjna... 30,6 27,0 21,0 6,0-3,6 26,6 24,3 2,2 3,8 Zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę 12,2 12,0 11,8 0,1-0,2 11,4 11,2 0,0 0,1 Budownictwo... 0,0 0,0-0,0-0,0 0,0 0,0 0,0 - Transport, gospodarka magazynowa i łączność. 0,2 0,2 0, ,0 0,1 0,1-0,1 Edukacja... 0,0 0,0-0, ,0 0,0 - - Ochrona zdrowia i opieka socjalna... 0,3 0,1-0,1-0,3 0, ,0 Pozostała działalność usługowa, komunalna, socjalna i indywidualna... 0,2 0,1 0,0 0,1-0,1 0,1 0,1 0,0 0,0 Sekcje pozostałe... 0,6 0,6-0,6-0,0 0,5 0,1 0,0 0,1 sprzedaż TABL. 18 ŚCIEKI PRZEMYSŁOWE OCZYSZCZANE I NIE OCZYSZCZANE WEDŁUG EUROPEJSKIE KLASYFIKACJI DZIAŁALNOŚCI W1994 R. Sekcje ogółem Ścieki odprowadzone3^ bezpośrednio do wód powierzchniowych w tym wody chłodnicze razem (umownie czyste) do kanalizacji miejskiej do ziemi lub innego zbiornika razem W tym ścieki wymagające oczyszczania odprowadzone bezpośrednio do wód powierzchniowych w hektometrach sześciennych razem powierzchniowych mechanicznie oczyszczane chemicznie biologicznie nie oczyszczane OGÓŁEM... 37,5 33,0 12,1 4,2 0,3 20,9 16,0 0,7 1,8 13,5 5,0 Działalność produkcyjna... 26,7 22,9 2,8 3,6 0,2 20,1 15,2 0,5 1,5 13,2 5,0 Zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę 9,8 9,6 9,3 0,2-0,3 0,3-0,3 0,0 0,0 Budownictwo... 0,0 0,0-0,0-0,0 0, ,0 - Transport, gospodarka magazynowa i łączność. 0,1 0,0-0,1-0,0 0,0 0, Edukacja... 0,0 0, ,0 0,0 0, Ochrona zdrowia i opieka socjalna... 0,2 0, ,2 0,2 0,1-0,1 - Pozostała działalność usługowa, komunalna, socjalna i indywidualna... 0, ,3 0, Sekcje pozostałe... 0,3 0,3 0,0 0,0-0,3 0,3 0,0-0,2 0,0 a/łącznie z zanieczyszczonymi wodami kopalnianymi, dane obejmują również wody chłodnicze używane przez elektrownie cieplne w zbiornikowych układach skraplaczy turbin.

32 30 Ochrona środowiska - Powietrze atmosferyczne EMISJA ZANIECZYSZCZEŃ PYŁOWYCH I GAZOWYCH NA 1 km2 w t/1 rok - OGÓŁEM D pyłowe 0 gazowe w t/1 rok - W WYBRANYCH MIASTACH W 1994 R. Brzeg Jelcz-Laskowice Oława Oleśnica Wrocław,z z z z Z Z Z / f,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 O gazowe H pyłowe

33 POWIETRZE ATMOSFERYCZNE Ochrona środowiska - Powietrze atmosferyczne 31 Uwagi metodyczne Zawarte w tym dziale informacje charakteryzują źródła, rozmiary i strukturę zanieczyszczeń powietrza oraz przedsięwzięcia mające na celu ochronę powietrza przed nadmiernym zanieczyszczeniem. Przez zanieczyszczanie powietrza rozumie się wprowadzanie do atmosfery substancji stałych, ciekłych lub gazowych w ilościach, które mogą ujemnie wpływać na zdrowie człowieka, klimat, przyrodę żywą, glebę i wodę. Emisja zanieczyszczeń to wprowadzanie do powietrza zanieczyszczeń stałych, ciekłych i gazowych w sposób zorganizowany (tzn. z wszelkiego rodzaju urządzeń technologicznych i ogrzewczych za pośrednictwem emitorów - kominów, wyrzutni wentylacyjnych itp.), lub w sposób niezorganizowany (z hałd, składowisk, w toku przeładunku substancji sypkich lub lotnych itp.). Imisja zanieczyszczeń to parametr charakteryzujący stan zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego określony jako stężenie zanieczyszczenia w powietrzu, zmierzone w przyziemnej warstwie atmosfery. Oznacza ona ilość gramów danej substancji zanieczyszczającej w jednostce objętościowej powietrza. Źródłem emisji zanieczyszczeń powietrza jest miejsce, w którym następuje wydalanie (wyemitowanie) do powietrza substacji zanieczyszczających. Ogólnie źródłami zanieczyszczeń są : zakłady energetyczne (elektrownie i elektrociepłownie), zakłady przemysłowe, kotłownie komunalne, paleniska indywidualne (domowe), środki transportu, źródła wtórne powstałe w wyniku wydalania oraz utylizacji ścieków i odpadów (np. hałdy i wysypiska), rolnictwo (np. rozsiewanie nawozów sztucznych, stosowanie środków ochrony roślin), a także przemiany i reakcje chemiczne zachodzące w zanieczyszczonej atmosferze oraz źródła naturalne (np. pożary lasów, burze pyłowe, pyły kosmiczne). Wielkość emisji z poszczególnych źródeł i poszczególnych rodzajów zanieczyszczeń (określonych prawnie) może być ustalona na drodze pomiarów, albo na drodze obliczeń z bilansu surowcowo - paliwowego w oparciu o wskaźniki emisji zanieczyszczeń dla charakterystycznych procesów technologicznych. Wielkość emisji zanieczyszczeń pyłowych dotyczy ilości zanieczyszczeń pyłowych odprowadzonych do atmosfery w ciągu roku i obejmuje poszczególne rodzaje tych zanieczyszczeń, tj. popiół lotny, pyły z produkcji cementu, pyły metalurgiczne i inne emitowane w danym zakładzie zanieczyszczenia pyłowe. Wielkość emisji zanieczyszczeń gazowych dotyczy ilości zanieczyszczeń gazowych odprowadzonych przez jednostkę sprawozdawczą do atmosfery w ciągu roku i obejmuje następujące rodzaje zanieczyszczeń : dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek węgla, od 1993 roku również dwutlenek węgla i inne emitowane przez dany zakład zanieczyszczenia gazowe. Dane o ilości zatrzymanych i zneutralizowanych zanieczyszczeń pyłowych oraz gazowych (wg rodzajów) obrazują rozmiary zanieczyszczeń zredukowanych w urządzeniach do ochrony powietrza, zainstalowanych w zakładach uznanych za szczególnie uciążliwe dla atmosfery. Skuteczność działania urządzeń oczyszczających, określana jako stopień redukcji zanieczyszczeń, jest wielkością charakterystyczną urządzeń i wskazuje jaki procent całkowitej ilości danego zanieczyszczenia wprowadzonego do urządzenia został przez to urządzenie zatrzymany. Wskaźnik ten wyraża się procentowym stosunkiem ilości zanieczyszczenia zatrzymanego do ilości zanieczyszczenia wytworzonego, tj. zatrzymanego i wyemitowanego. Wartość tego wskaźnika może się wahać od 0 do 100%. Im bliższa jest 100%, tym większy jest potencjał ochronny danego źródła zanieczyszczenia.

34 32 Ochrona środowiska - Powietrze atmosferyczne Uwagi analityczne Uwzględniając ilości i rodzaje zanieczyszczeń emitowanych do atmosfery ich głównymi źródłami są: elektrociepłownie (energetyka zawodowa), przemysł, kotłownie lokalne i paleniska indywidualne (domowe), środki transportu oraz zanieczyszczenia napływowe (np. z sąsiednich województw oraz krajów). W 1994 roku na terenie województwa wrocławskiego znajdowało się 46 (1652 w Polsce) zakładów szczególnie uciążliwych dla czystości powietrza i objętych sprawozdawczością GUS. Spośród nich 41 (89%) zakładów wyposażonych było w urządzenia do redukcji zanieczyszczeń pyłowych, a jedynie 7 (15,2% z zakładów ogółem) z nich posiadało urządzenia do redukcji zanieczyszczeń gazowych. Ogółem posiadały one 138 cyklonów o przepływie 3214 dam3/h gazów odlotowych, z czego aż 37,7% znajdowało się w grupie o skuteczności niskiej. Korzystniejsza sytuacja istniała w przypadku: multicyklonów, filtrów tkaninowych, elektrofiltrów i urządzeń mokrych, bowiem większość z nich zakwalifikowano do urządzeń o skuteczności średniej. Multicyklonów zainstalowanych było 14 szt. o przepływie 278 dam3/h. Do grupy o skuteczności średniej kwalifikowało się 50% z ogółem. Filtry tkaninowe w ilości 73 sztuk (spośród 141 ogółem) zaszeregowano do średniowydajnych, dla których łączny przepływ wynosił 1839 dam3/h. Stopień redukcji wytworzonych gazów był niski i wynosił 7,5 % zanieczyszczeń wytworzonych. Tak więc 92,5 % wszystkich powstających zanieczyszczeń gazowych zawierających szereg szkodliwych dla ludności i środowiska substancji odprowadzanych było bezpośrednio do atmosfery bez oczyszczenia czy neutralizacji. Korzystniejsza sytuacja była w przypadku wyposażenia zakładów w urządzenia odpylające. Wskaźnik redukcji dla pyłów wynosił 96,1 % i w odniesieniu do lat poprzednich w niewielkim stopniu, ale systematycznie wzrasta. Na przestrzeni kilku ostatnich lat stopniowo spada ilość wyemitowanych zanieczyszczeń pyłowych i w 1994 roku wynosiła ona 11,4 tys. ton - co stanowiło 2,2% emisji ogólnopolskiej (13 lokata w Polsce). Znaczna część emisji pyłów - 97,4% (11,1 tys. ton) pochodziła ze spalania paliw. Z terenu województwa wrocławskiego w 1994 roku emisja gazów z zakładów szczególnie uciążliwych wynosiła tys. ton (16 lokata w kraju) - czyli 1,5% emisji krajowej. Począwszy od danych za rok 1993 podaje się wielkość emisji dwutlenku węgla, która wynosiła 2820,2 tys. ton (1,5% emisji krajowej). Wielkość emisji gazów ogółem w naszym województwie w odniesieniu do roku 1993 spadła o 31,9 tys. ton. W porównaniu do 1993 roku emisja dwutlenku siarki spadła o 2,1 tys. ton i wynosiła ona 20,8 tys. ton. W1994 roku nieznacznie zmalała (o 0,1 tys. ton) emisja tlenków azotu pochodzących ze spalania paliw i zamknęła się wielkością 11,5 tys. ton. W województwie wrocławskim w 1994 roku w urządzeniach oczyszczających zatrzymanych zostało 283,1 tys. ton pyłów, tj. 96,1% wytworzonych (1,4% z ogółem w Polsce -14 lokata), zanieczyszczeń gazowych zneutralizowano 2,9 tys. ton, tj. 0,1% wytworzonych (0,3% ogólnopolskich).

35 TABU 19. EMISJA ZANIECZYSZCZEŃ PYŁOWYCH I GAZOWYCH Ochrona środowiska - Powietrze atmosferyczne 33 Wyszczególnienie Ogółem w tys. ton/rok Na 1 km^ w tonach/rok ZANIECZYSZCZENIA PYŁOWE... 24, ,4 3,9 2,5 1,8 w tym: ze spalania paliw... popiół lotny... 23,2 15,2 11,1 3,7 2,4 1,8 ZANIECZYSZCZENIA GAZOWE... 51,2 2888,2 2856,3 8,1 459,5 454,3 w tym: dwutlenek siarki... 31,1 22,9 20,8 4,9 3,6 3,3 tlenki azotu... 11,6 11,5 2,0 1,8 1,8 tlenek węgla... 3,7 2,1 2,2 0,6 0,3 0,4 dwutlenek węgla ,7 2820,2 453,3 448,6 TABL. 20. EMISJA ZANIECZYSZCZEŃ PYŁOWYCH I GAZOWYCH W 1994 R. (wg miast i gmin) Zanieczyszczenia pyłowe gazowe Wyszczególnienie ogółem w tym ze spalania paliw ogółem w tym dwutlenek siarki dwutlenek węgla w tys. ton OGÓŁEM... 11,4 11,1 2856,3 20,8 2820,2 MIASTA razem... 9,3 9,1 2335,7 17,5 2305,2 WROCŁAW... 7,3 7,1 2015,2 14,6 1990,0 Oleśnica... 0,3 0,3 0,2 0,1 - Oława... 0,1 0,1 0,2 0,0 0,0 Brzeg Dolny... 1,0 1,0 315,9 2,3 311,8 Jelcz-Laskowi ce... 0,3 0,3 0,5 0,3 - Strzelin... 0,2 0,2 0,2 0,1 - Sobótka... 0,0 0,0 3,4 0,0 3,4 Kąty Wrocławskie... 0,1 0,1 0,0 0,0 WIEŚ razem... 2,1 2,1 520,6 3,3 515,0 Kobierzyce... 0,1 0,1 0,0 0,0 0,0 Łagiewniki... 0,3 0, ,1 - Malczyce... 0,2 0,2 41,2 0,1 41,0 Święta Katarzyna... 1,6 1,6 476,1 2,8 471,3 Żmigród ,2 2,7 TABL. 21. WYPOSAŻENIE ZAKŁADÓW W URZĄDZENIA DO REDUKCJI ZANIECZYSZCZEŃ POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO W 1994 R. Stan w dniu 31 XII Filtry tkaninowe Wyszczególnienie Cyklony Multicyklony Elektrofiltry Urządzenia mokre Inne OGÓŁEM w szt Przepływ gazów odlotowych w danr/h O SKUTECZNOŚCI: NISKIEJ w szt X Przepływ gazów odlotowych w dam^/h X ŚREDNIEJ w szt X Przepływ gazów odlotowych w danrvh X WYSOKIEJ w szt X Przepływ gazów odlotowych w danrvh X ŚREDNIA DYSPOZYCYJNOŚĆ w %

36 34 Ochrona środowiska - Powietrze atmosferyczne TAEL. 22. ZANIECZYSZCZENIA I OCHRONA POWIETRZA WEDŁUG MIAST I GMIN W 1994 R. Wyszczególnienie razem w tym nie zorganizowana ze spalania paliw Emisja zanieczyszczeń pyłowych cementowo-wapiennicze i mater, ogniotrw. w tym z razem krzemowe w tonach/rok nawozów sztucznych środków powierzchniowo czynnych węglowografitowe, sadza na 1 km w tonach na rok OGÓŁEM ,8 MIASTA razem ,0 0 liczbie ludności 100 tys. i więcej: Wrocław ,8 O liczbie ludności tys.: Oleśnica ,0 Oława ,2 O liczbie ludności tys.: Brzeg Dolny ,1 Jelcz-Laskowice ,4 Strzelin ,3 O liczbie ludności 5-10 tys.: Kąty Wrocławskie ,7 Sobótka ,9 WIEŚ razem Kobierzyce ,1 Łagiewniki ,4 Malczyce ,2 Święta Katarzyna ,2 Żmigród

37 Oclironn środowiska - Powietrze atmosferyczne 35 TABL. 22. ZANIECZYSZCZENIA I OCHRONA POWIETRZA WEDŁUG MIAST I GMIN W1994 R. (cd.) X Wyszczególnienie razem gazowych dwutlenek siarki Emisja zanieczyszczeń gazowych tlenki azotu w tym z razem tlenek węgla w tonach na rok dwutlenek węgla metan podtlenek azotu na lkmz w tonach na rok Zanieczyszczenia zatrzymane w urządzeniach do redukcji w % zanieczyszczeń wytworzonych w tym nie zorganizowana pyłowych OGÓŁEM ,3 96,1 7,5 MIASTA razem ,9 96,4 8,6 0 liczbie ludności lootys. i więcej: Wrocław ,9 95,1 1,5 O liczbie ludności tys.: Oleśnica ,4 24,3 - Oława ,7 94,1-0 liczbie ludności tys.: Brzeg Dolny ,4 99,0 37,4 Jelcz-Laskowice ,0 75,0 - Strzelin ,5 46,0 23,8 0 liczbie ludności 5-10 tys.: Kąty Wrocławskie ,5 61,3 - Sobótka ,6 98,2 - WIEŚ razem ,2 94,7 0,8 Kobierzyce ,5 42,4 35,2 Łagiewniki ,9 4,1 - Malczyce ,2 77,5 - Święta Katarzyna ,5 95,8 - Żmigród ,5 - -

38 36 Ochrona środowiska - Powietrze atmosferyczne TABL. 22. ZANIECZYSZCZENIA I OCHRONA POWIETRZA WEDŁUG MIAST I GMIN W 1994 R. (dok.) z Wyszczególnienie dwutlenek siarki W tonach Zanieczyszczenia zatrzymane i zneutralizowane w urządzeniach oczyszczających w % zanieczysz- czeń wytworzonych tlenek azotu (w przeliczeniu na NO2) W tonach w % zanieczyszczeń wytworzonych tlenek węgla węglowodory inne W tonach w % zanieczyszczeń wytworzonych W tonach w % zanieczyszczeń wytworzonych W tonach w% zanieczyszczeń wytworzonych OGÓŁEM ,4 61 0,5 87 3, ,8 28 7,7 MIASTA razem ,5 47 0,5 77 3, ,0 28 8,3 0 liczbie ludności 100 tys. i więcej: Wrocław ,3 39 0,5 77 4, ,3 - O liczbie ludności tys.: Oleśnica Oława ' - - O liczbie ludności tys.: Brzeg Dolny , , ,0 Jelcz-Laskowice Strzelin ,6 8 20, O liczbie ludności 5-10 tys.: Kąty Wrocławskie Sobótka WIEŚ razem ,6 14 0,7 10 6, Kobierzyce , , , ,0 - - Łagiewniki Malczyce Święta Katarzyna Żmigród

39 Ochrona środowiska - Powietrze atmosferyczne ;JA ZANIECZYSZCZEŃ POWIETRZA WEDŁUG RODZAJÓW SUBSTANCJI W 1994 R. Rodzaje zanieczyszczeń OGÓŁEM WROCŁAWSKIE Akrylonitryl... Arsen a/... Azbest... Benzen... Benzo(a)piren. Chlorek winylu Chrom a/... Nikiela/... Bizmuta/... Cer a/... Chlorowcopochodne węglowodorów Cyna a/... Cynk 3/1... Czterochlorek węgla... Dioksyny... Halony: 1211,1301, Kadm a//... Kobalt a/... Mangan a/... Molibden a/... Ołów a/... Polichlorowane bifenyle Rtęć a/... 1,1,1-Trójchloroetan... Amoniak... Dwutlenek siarki... ze spalania paliw... z procesów technologicznych... Dwutlenek węgla... Metan... Pyły ze spalania paliw... Pyły z przem. cement.-wapien. i mater, ogniotrwałych... Pyły krzemowe(powyżej 30% wolnej krzemionki)... Pyły nawozów sztucznych... Pyły środków powierzchniowo czynnych... Pyły węglowo grafitowe, sadza... Pyły polimerów... Pyły węgla brunatnego... Pyły pozostałe... Tlenki azotu(w przeliczeniu na NOg)... ze spalania paliw... z procesów technologicznych... Tlenek węgla... Węglowodory alifatyczne i ich pochodne b)... Węglowodory pierścieniowe, aromatyczne i ich pochodne Aldehydy alifatyczne i ich pochodne... Aldehydy pierścieniowe,aromatyczne i ich pochodne Alkohole alifatyczne i ich pochodne... Alkohole pierścieniowe, aromatyczne i ich pochodne Aminy i ich pochodne... Chlorowcopochodne węglowodorów: związki typu hcfc... Dwusiarczek węgla... Etery i ich pochodne... Halony b/... Ketony i ich pochodne... Kwasy nieorganiczne, ich sole i bezwodniki... Kwasy organiczne, ich związki i pochodne b/... Oleje (mgła olejowa)... Organiczne pochodne związków siarki... Pierwiastki metaliczne i ich związki... Pierwiastki niemetaliczne... Sole niemetali b/... Tlenki niemetali b/... Emisja rzeczywista w kg/ rok w tym podtlenek azotu... Związki azowe, azoksy, nitrowe i nitrozowe Związki heterocykliczne... Związki izocykliczne i. b/ Z wyjątkiem wymienionych w innych grupach

40 TABL. 24. EMISJA I REDUKCJA PRZEMYSŁOWYCH ZANIECZYSZCZEŃ POWIETRZA WG EUROPEJSKIEJ KLASYFIKACJI DZIAŁALNOŚCI W 1994 R. Wyszczególnienie ogółem ze spalania paliw pyłowych w tym cemen. wapień i mat. ogniot. Emisja zanieczyszczeń w tys. t pyły krzemowe ogółem dwutlenek siarki gazowych Zanieczyszczenia zatrzymane w urządzeniach do redukcji zanieczyszczeń wtym pyłowe gazowe tlenek węgla dwutlenek węgla w tys. ton w % zanieczyszczeń wytworzonych w tys. ton w % zanieczyszczeń wytworzonych OGÓŁEM... 11,4 11,1 0,0 0,0 2856,3 20,8 2, ,2 283,0 96,1 2,9 7,5 Górnictwo i kopalnictwo... 0,0 0, ,4 0,2 0,0 6,1 1,6 98,2 - - Działalność produkcyjna... 6,4 6,1 0,0 0,0 670,5 6,0 1,7 658,8 119,2 94,9 2,9 20,0 Zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę... 4,8 4, ,1 14,5 0,4 2155,2 162,2 97,1 - - Pozostała działalność usługowa komunalna, socjalna i indywidualna. 0,0 0, ,1 0,0 0, Sekcje pozostałe... 0,2 0, ,2 0,1 0,0 0,0 0, i

41 Ochrona środowiska - Odpady przemysłowe i komunalne 39 ODPADY PRZEMYSŁOWE I KOMUNALNE Uwagi metodyczne Uciążliwość odpadów dla środowiska przejawia się przede wszystkim zanieczyszczeniem wody i gleb, skażeniem powietrza, niszczeniem walorów estetycznych i krajobrazowych, wyłączeniem z użytkowania terenów rolnych i leśnych zajmowanych pod składowanie odpadów. Informacje o odpadach przemysłowych uciążliwych dla środowiska dotyczą tych zakładów przemysłowych, które wytworzyły ich rocznie co najmniej 1 tys. ton lub posiadają nagromadzonych na swoim terenie 1 min ton i więcej odpadów, bez względu na ilość odpadów wytworzonych w ciągu roku. Zawarte informacje o odpadach przemysłowych uciążliwych dla środowiska dotyczą ilości: - dotychczas nagromadzonych na terenach zakładów przemysłowych, tj. zalegających na składowiskach, hałdach i w stawach osadowych, - wytworzonych w ciągu roku z określeniem ilości odpadów wykorzystanych gospodarczo, unieszkodliwionych oraz składowanych na hałdach, wysypiskach własnych i obcych, w stawach osadowych. Za odpady przemysłowe uciążliwe dla środowiska uważa się powstające w procesach produkcyjnych stałe i ciekłe substancje oraz przedmioty poużytkowe uciążliwe dla środowiska i nieużyteczne bez dodatkowych zabiegów technologicznych. Według takiej klasyfikacji nie są odpadami: kopaliny towarzyszące, produkty uboczne, substancje znajdujące się w obiegu w procesach produkcyjnych, ścieki oraz pyły emitowane do atmosfery. Dane o odpadach przemysłowych nagromadzonych dotyczą ilości odpadów zalegających na terenach zakładów w wyniku składowania w roku sprawozdawczym i w latach poprzednich według stanu na koniec roku. Dane o gospodarczym wykorzystaniu odpadów przemysłowych dotyczą oprócz odpadów zużytkowanych w zakładach na własne potrzeby, sprzedanych lub nieodpłatnie przekazanych jako surowce wtórne, także odpadów wykorzystanych na cele nieprzemysłowe. Przez odpady unieszkodliwione należy rozumieć ilość odpadów poddanych zabiegom technologicznym, polegającym na neutralizacji chemicznej, spalaniu, kompostowaniu itp. z ogólnej ilości odpadów wytworzonych w okresie sprawozdawczym. Odpady składowane to ilość odpadów odprowadzonych na naziemne lub podziemne wysypiska, hałdy lub stawy osadowe własne zakładów je wytwarzających lub innych jednostek z ogólnej ilości odpadów wytworzonych w roku sprawozdawczym. Przez zrekultywowane tereny składowania odpadów należy rozumieć tereny, których eksploatacja została zakończona i na których zostały przeprowadzone prace polegające na nadaniu lub przywróceniu im wartości użytkowych poprzez m.in. właściwe ukształtowanie rzeźby terenu, poprawienie właściwości fizycznych i chemicznych, uregulowanie stosunków wodnych. Uwagi analityczne Na terenie województwa wrocławskiego na koniec 1994 r. zakłady (30 spośród 1249 w Polsce) objęte sprawozdawczością GUS nagromadziły na zakładowych składowiskach, hałdach i stawach osadowych 9553,3 tys. ton

42 40 Ochrona środowiska - Odpady przemysłowe i komunalne odpadów ogółem (15 lokata w Polsce). Z ilości tej 1704,4 tys. ton nagromadzono w stawach osadowych (17,8%). Wzrosła ilość odpadów nagromadzonych w środowisku o 1,6% w porównaniu do 1993 roku. Ilość odpadów wytworzonych w 1994 r. wynosząca 560,5 tys. ton była o 35,5 tys. ton niższa niż w roku poprzednim. Z ogółem wytworzonych odpadów: 224,7 tys. ton (40,1%) wykorzystano gospodarczo, procesom unieszkodliwiania poddano zaledwie 0,3 tys. ton (0,1% ). Pozostałe 335,5 tys.ton (59,9%) odpadów uciążliwych dla środowiska składowano: w stawach osadowych 146,4 tys. ton; na wysypiskach zakładowych 183,3 tys. ton; międzyzakładowych 0,6 tys. ton oraz na wysypiskach komunalnych 2,2 tys. ton. Spośród odpadów wytworzonych w ciągu roku największy udział - bo 52,6 % (294,6 tys.ton) stanowiły popioły lotne i żużle z elektrowni i elektrociepłowni, których aż 136,7 tys. ton (46,4% z wytworzonych popiołów) składowano. Najwięcej nagromadzonych odpadów było na terenie gminy Święta Katarzyna ,0 tys. ton (36,8% ogółem) oraz w mieście Wrocławiu ,9 tys.ton (42,8%). Odpady nagromadzone na terenie gminy Święta Katarzyna to hałda odpadów poprodukcyjnych po Hucie Siechnica, które doraźnie zostały zabezpieczone. Zakłady leżące w granicach miasta Wrocławia, podobnie jak w latach poprzednich wytworzyły w ciągu roku sprawozdawczego najwięcej odpadów przemysłowych tj. 70,1 % wytworzonych w województwie, czyli 393,0 tys. ton. Z ilości tej 60,5% (tj. 237,9 tys. ton) było składowanych, a tylko 154,8 tys. ton (39,4 % z wytworzonych w mieście) zostało wykorzystanych w ciągu roku, co w skali województwa stanowiło 68,9 % wykorzystanych odpadów ogółem. Powierzchnia niezrekultywowana hałd, składowisk, wysypisk i stawów osadowych w województwie uległa niewielkiemu zmniejszeniu w 1994 r. o 5,9 ha i wynosiła 134,0 ha. Największe powierzchnie niezrekultywowane znajdowały się na terenie: miasta Wrocławia - 49,1 ha (36,6%), Brzegu Dolnym - 39,4 ha (29,4%) oraz w gminie Malczyce - 38,3 ha (28,6%). Silna koncentracja przestrzenna odpadów przy zbyt małej ilości odpadów wykorzystywanych gospodarczo czy unieszkodliwianych decydują o wzrastającym, negatywnym ich oddziaływaniu na środowisko: brak możliwości racjonalnego gospodarowania powierzchnią ziemi, przedostawanie się szkodliwych związków / substancji do wód podskórnych. Niemały udział w zaśmiecaniu województwa mają odpady komunalne, pochodzące z rosnącej liczby osiedli miejskich i wiejskich. W ciągu 1994 roku w województwie wrocławskim wywieziono ogółem 2646 dam3 odpadów komunalnych (stałych i płynnych) głównie z budynków mieszkalnych (1756 dam3) na 23 zorganizowane wysypiska zajmujące łącznie powierzchnię 73 ha. Odpady komunalne są głównie składowane, w 1994 r. odpady nie były poddawane zabiegom unieszkodliwiania w spalarniach, w kompostowniach unieszkodliwiono 1 tonę odpadów komunalnych (w skali kraju -15 województw prowadziło zabiegi unieszkodliwiania odpadów).

43 Ochrona środowiska - Odpady przemysłowe i komunalne 41 TABL. 25. WAŻNIEJSZE DANE O ODPADACH PRZEMYSŁOWYCH Wyszczególnienie Liczba zakładów posiadających na swoim terenie odpady nagromadzone / Odpady nagromadzonej ogółem w tys. ton ,4 9403,7 9553,3 w tym w stawach osadowych w tys. ton ,2 1683,7 1704,4 Odpady wytworzone w ciągu roku w tys. ton ,2 596,0 560,5 wykorzystane gospodarczo: w tys. ton ,7 180,2 224,7 w % wytworzonych... 32,3 30,0 40,1 unieszkodliwione: w tys. ton... 0,7 0,3 0,3 w % wytworzonych... 0,1 0,1 0,1 składowane: w tys. ton ,8 415,5 335,5 w % wytworzonych... 67,6 69,7 59,9 w tym w stawach osadowych: w tys. ton ,3 159,7 146,4 w % wytworzonych... 22,7 26,8 26,1 Odpady wykorzystane gospodarczo ogółem w tys. ton ,7 180,2 241,1 na cele nieprzemysłowe: w tys. ton ,6 45,7 102,7 w % ogółem... 73,8 25,4 42,6 Powierzchnia składowisk, hałd, wysypisk i stawów osadowych ogółem w ha ,1 143,4 141,7 nie zrekultywowana / ,5 139,9 134,0 składowisk, hałd, wysypisk... 77,6 75,3 74,8 stawów osadowych... 61,9 64,6 59,2 zrekultywowana*/... 13,6 3,5 7,7 składowisk, hałd, wysypisk... 13,6 3,5 7,7 stawów osadowych... - a/ Stan w końcu roku. b/ W ciągu roku. TABL. 26. ODPADY PRZEMYSŁOWE NAGROMADZONE I WYTWORZONE WEDŁUG RODZAJÓW W 1994 R. Rodzaje odpadów Odpady nagromadzone (stan w końcu roku) ogółem Odpady wytworzone w ciągu roku w tysiącach ton wykorzystano gospodarczo w tym składowane / OGÓŁEM ,3 560,5 224,7 333,5 w tym: Popioły lotne żużle z elektrowni i elektrociepłowni ,1 294,6 157,9 136,7 Żużle z hutnictwa żelaza i stali , Błoto defekosaturacyjne ,7 117,0-117,0 Odpady odlewnicze , Osady z mechaniczno - chemicznych oczyszczalni ścieków ,7 1,2-1,2 Odpady o charakterze zasadowym (o ph powyżej 10)... 98,4 10,7-10,7 Smoły i kwasy porafinacyjne... 36,6 0,5-0,5 Ustabilizowane osady z biologicznych oczyszczalni ścieków... 3,7 2,0 1,3 0,4 Wapno pokarbidowe... 25,8 5,2 5,1 0,1 Odpady górnicze (w tym skalne) z kopalni i zakładów przeróbczych. 174,0 84,1 40,1 44,0 a/ Na wysypiskach, składowiskach, hałdach i w stawach osadowych własnych i obcych.

44 42 Ochrona środowiska - Odpady przemysłowe i komunalne TABU 27. ODPADY PRZEMYSŁOWE WEDŁUG MIAST I GMIN W 1994 R. Wyszczególnienie Odpady nagromadź, (stan w końcu roku) ogółem Odpady wykorzystane gospodarczo z nagromadź. do r. razem w w tym w stawach osadowych wykorzystane gosppodarczo Odpady wytworzone w ciągu roku unieszkodliwione tysiącach ton razem składowane w tym na wysypiskach Powierzchnia niezrekultywowana hałd, składów, wysypisk i stawów osad. w ha OGÓŁEM ,3 1704,4 241,1 560,5 224,7 0,3 335,5 146,4 183,9 2,2 134,0 MIASTA razem ,5 1599,4 197,2 498,9 216,7 0,3 281,9 95,4 181,3 2,2 90,9 O liczbie ludności 100 tys. i więcej: Wrocław ,9 270,4 72,8 393,0 154,8 0,3 237,9 54,7 178,0 2,2 49,1 O liczbie ludności tys.: Oleśnica ,2 1, O liczbie ludności tys.: Brzeg Dolny ,6 1269,0 48,2 62J 48,2-14,0 10,7 3,3-39,4 Milicz ,1 1, Strzelin... 60,0 60,0 76,2 41,4 11,4-30,0 30, ,4 WIEŚ razem ,8 105,0 43,9 61,6 8,0-53,6 51,0 2,6-43,1 Dobroszyce... 3, ,8 1,7-0,1-0,1-1,0 Kobierzyce... 25,0 25,0 43,9 17,8 1,8-16,0 16, ,2 Łagiewniki , ,5 20,0 1,5-1,4 Malczyce... 80,0 80,0-18,4 2,4-16,0 15,0 1,0-38,3 Święta Katarzyna , Żmigród ,1 2, ,2 TABU 28. ODPADY PRZEMYSŁOWE UCIĄŻLIWE DLA ŚRODOWISKA WEDŁUG EUROPEJSKIEJ KLASYFIKACJI DZIAŁALNOŚCI W 1994 r. Wyszczególnienie nagromadzone (stan w końcu roku) ogółem Odpady w tys. ton wytworzone w ciągu roku w stawach osadowych zakładowych międzyzakład. komunalnych wykorzystane gospodarczo unieszkodliwione składowane^ Powierzchnia składowania3^ odpadów w ha nie zrekultywowana zrekultywowana w ciągu roku OGÓŁEM ,3 560,5 224,7 0,3 335,5 134,0 7,7 Górnictwo i kopalnictwo ,0 84,1 40,1-44,0 2,4 - Działalność produkcyjna ,6 277,7 111,1 0,3 166,3 108,9 4,2 Zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę ,7 198,7 73,5-125,2 22,7 3,5 a/ Na terenach zakładów, b/ Na terenach własnych zakładów i terenach obcych.

45 II. LEŚNICTWO Wprowadzenie Zasady zachowania, ochrony i powiększania zasobów leśnych oraz zasady gospodarki leśnej w powiązaniu z innymi elementami środowiska i z gospodarką narodową określone zostały ustawą o lasach z dnia 28 IX 1991 r. (Dz. U. Nr 101, poz. 444), obowiązująca od r. Informacje w zakresie leśnictwa dotyczą: 1. lasów publicznych stanowiących własność: a/ Skarbu Państwa - zarządzanych i użytkowanych przez: - Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe (w skrócie "Lasy Państwowe") nadzorowane przez Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa; do 1991 r. organizacja gospodarcza Lasy Państwowe, - jednostki ochrony przyrody (parki narodowe), - jednostki organizacyjne pod zarządem innych ministrów i wojewodów (na mocy art. 40 ustawy o lasach), b / gmin; 2. lasów prywatnych stanowiących własność: a/ osób fizycznych b/wspólnot gruntowych będących własnością wszystkich lub części mieszkańców wsi, c/ rolniczych spółdzielni produkcyjnych i kółek rolniczych oraz oddane im w zarząd i bezpłatne użytkowanie, d/ innych osób prawnych, np. kościołów i związków wyznaniowych, organizacji społecznych i partii politycznych, związków zawodowych oraz prywatnych spółek prawa handlowego. Ponadto do leśnictwa zaliczono jednostki prowadzące działalność w zakresie ubocznej produkcji oraz gospodarkę łowiecką w obwodach administrowanych przez instytucje państwowe i w obwodach wydzierżawionych kołom Polskiego Związku Łowieckiego. Przyjęto zasadę prezentowania struktury własności lasów wynikającą ze zmian ustrojowych sformułowanych w znowelizowanej Konstytucji i znowelizowanym Kodeksie Cywilnym.

46 44 Leśnictwo - Wprowadzenie TABL. II. WYBRANE DANE LEŚNICTWA W WOJEWÓDZTWIE WROCŁAWSKIM NA TLE INNYCH WOJEWÓDZTW W 1994 R. Stan w dniu 31 XII Województwa ogółem Powierzchnia gruntów leśnych razem w tym lasów w tys. ha publicznych prywatnych W % Les stość lokata województwa Powierzchnia^ zagrożona szkodliwym oddziaływaniem gazów i pyłów w % ogółem Pozyskanie drewna (grubizny) na 100 ha powierzchni lasów (w ciągu roku)m3 ogółem lasy publiczne Iasya/' prywatne POLSKA ,0 8732,2 7239,7 1492,5 27,9 X 29,2 230,4 258,5 94,2 Warszawskie... 89,1 87,1 63,9 23,2 23, ,4 223,2 21,0 Bialskopodlaskie ,0 121,4 70,7 50,7 22,7 30 3,7 150,3 207,1 70,9 Białostockie ,2 320,6 229,6 91,0 31, ,0 241,3 71,3 Bielskie ,2 137,1 85,9 51,2 37,0 9 31,2 290,4 351,6 187,9 Bydgoskie ,1 309,4 281,5 27,9 29, ,3 248,4 255,1 181,1 Chełmskie... 97,2 95,2 80,5 14,7 24,5 25 5,4 271,6 268,9 286,3 Ciechanowskie ,9 106,3 68,5 37,8 16, ,3 270,3 62,2 Częstochowskie ,1 195,1 155,8 39,3 31, ,0 171,5 207,4 28,9 Elbląskie ,9 104,0 101,5 2,5 17,0 41 6,6 253,7 256,4 147,3 Gdańskie ,1 248,8 204,2 40,6 33, ,0 228,4 260,6 66,7 Gorzowskie ,3 380,3 375,7 4,6 44,8 3 0,1 267,3 268,0 214,7 Jeleniogórskie ,3 170,0 166,7 3,3 38,8 7 83,7 225,0 226,5 147,1 Kaliskie ,1 152,4 129,3 23,1 23, ,6 226,9 248,5 105,7 Katowickie ,5 187,0 161,0 26,0 28, ,8 223,3 252,9 39,3 Kieleckie ,6 250,7 192,8 57,9 27, ,5 208,0 239,9 101,6 Konińskie... 79,9 78,4 60,2 18,2 15,3 46 9,1 133,7 154,3 65,4 Koszalińskie ,6 315,0 311,4 3,6 37, ,5 248,9 123,9 Krakowskie... 54,8 53,9 35,2 18,7 16, ,4 168,0 237,0 37,7 Krośnieńskie ,4 272,3 249,0 23,3 47, ,2 202,8 148,9 Legnickie... 99,4 96,7 94,8 1,9 24, ,1 300,1 304,2 96,4 Leszczyńskie... 81,9 80,2 74,9 5,3 19, ,0 241,2 249,1 128,8 Lubelskie ,4 108,2 54,3 53,9 15, ,3 149,1 183,5 114,5 Łomżyńskie ,3 140,6 62,1 78,5 21, ,6 165,2 51,3 Łódzkie... 22,8 22J 16,4 5,9 14, ,8 137,5 179,9 19,8 Nowosądeckie ,0 231,3 124,0 107,3 41,5 5 0,6 182,3 211,0 149,1 Olsztyńskie ,3 378,8 363,7 15,1 30,7 16 0,1 284,7 288,6 191,4 Opolskie ,9 217,0 209,7 7,3 25, ,8 456,5 469,0 99,2 Ostrołęckie ,3 202,9 129,5 73,4 31, ,7 143,7 187,4 66,7 Pilskie ,9 329,4 318,5 10,9 40,1 6 11,6 257,4 259,3 203,6 Piotrkowskie ,4 174,2 122,8 51,4 27, ,3 179,9 234,0 50,7 Płockie... 62,3 61,3 45,3 16,0 12, ,5 226,8 301,2 17,2 Poznańskie ,5 171,9 160,2 11,7 21, ,7 230,9 237,4 142,4 Przemyskie ,6 145,1 135,3 9,8 32, ,9 331,7 320,0 Radomskie ,5 160,8 101,2 59,6 22, ,7 171,9 238,9 585 Rzeszowskie ,7 105,7 76,1 29,6 24, ,2 184,4 227,8 72,8 Siedleckie ,4 187,7 76,2 111,5 22,1 32 0,6 108,4 187,9 54,0 Sieradzkie... 98,1 96,5 59,6 36,9 19, ,4 208, ,7 Skierniewickie... 54,1 53,1 36,2 16,9 13, ,6 155,7 217,8 22,6 Słupskie ,4 311,5 298,5 13,0 41,8 4 3,0 251,3 257,9 97,6 Suwalskie ,3 333,9 306,2 27,7 31, ,9 280,1 46,3 Szczecińskie ,2 268,2 264,9 3,3 26,9 23 6,6 253,2 255,2 99,0 Tarnobrzeskie ,0 181,9 132,1 49,8 29, ,7 158,9 194,2 65,4 Tarnowskie... 81,8 81,1 42,0 39,1 19, ,9 164, ,4 Toruńskie... 98,8 96,2 84,9 11,3 18, ,4 264,0 287,0 90,4 Wałbrzyskie ,4 122,7 119,4 3,3 29, ,3 387,7 395,2 116,3 Włocławskie... 71,8 70,4 58,3 12,1 16, ,1 186,3 212,0 62,6 Wrocławskie ,1 133,2 130,4 2,8 21, ,9 349,6 354,7 117,9 Zamojskie ,7 157,6 95,0 62,6 22, ,6 200,6 181,8 229,2 Zielonogórskie ,4 430,8 423,8 7,0 48,6 1 40,6 243,6 245,6 121,1 a/ Dane szacunkowe, b/ W lasach w zarządzie Lasów Państwowych grupowanie metodą wg siedziby nadleśnictwa.

47 -ZASOBY LEŚNE Leśnictwo - Zasoby leśne 45 Uwagi metodyczne Do powierzchni gruntów leśnych w rozumieniu ustawy o lasach zalicza się grunty: 1. o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha, pokryty roślinnością leśną (uprawami leśnymi) lub przejściowo jej pozbawiony: przeznaczony do produkcji leśnej lub stanowiący rezerwat przyrody, lub wchodzący w skład parku narodowego, albo wpisany do rejestru zabytków; 2. związany z gospodarką leśną, zajęty pod wykorzystywanie dla potrzeb gospodarki leśnej: linie podziału przestrzennego lasu, szkółki leśne, miejsca składowania drewna, itp. Prezentowane z tego zakresu dane dotyczą powierzchni pokrytej drzewostanem (zalesionej) lub przejściowo pozbawionej drzewostanu (zręby, halizny, i plazowiny oraz plantacje choinek, krzewów i poletka łowieckie założone na gruntach leśnych, a także występujące w lasach bagna, hale, połoniny, itp. przewidziane do objęcia ochroną prawną), definiowanej określeniem "powierzchnia lasów" (do 1991 r. - "powierzchnia leśna"). Do 1993 r. dane o powierzchni lasów nie obejmują gruntów związanych z gospodarką leśną (wymienionych w pkt 2) z wyjątkiem szkółek leśnych. Powierzchnia zalesiona obejmuje uprawy, młodniki I klasy wieku (do 20 lat) o zadrzewieniu 0,5 i wyższym, drzewostany II klasy wieku (21-40 lat) o zadrzewieniu 0,4 i wyższym, drzewostany III i wyższych klas wieku (41 lat i więcej) o zadrzewieniu 0,3 i wyższym, drzewostany w klasie odnowienia i w klasie do odnowienia, bez względu na zadrzewienie oraz plantacje topolowe i leśnych gatunków drzew szybkorosnących. Zręby są to grunty leśne pozbawione drzewostanu w okresie ostatnich 5 lat. Halizny są to grunty leśne pozbawione drzewostanu dłużej niż 5 lat oraz uprawy i miodniki o zadrzewieniu do 0,4 (pełne zadrzewienie 1,0). Płazowiny są to grunty leśne pokryte drzewostanem II klasy wieku (21-40 lat) o zadrzewieniu 0,1-0,3 oraz III i wyższych klas wieku (41 lat i więcej) o zadrzewieniu 0,1-0,2. Szkółka leśna lub zadrzewieniowa jest to teren, na którym odbywa się produkcja sadzonek drzew i krzewów do celów odnowień i zalesień lub zadrzewień. Plantacja nasienna to teren pokryty wyselekcjonowanymi drzewami w luźnej więźbie, przeznaczonej do produkcji nasion. Lesistość jest to stosunek procentowy powierzchni lasów do ogólnej powierzchni geograficznej województwa. Zalesienie jest to stosunek procentowy powierzchni zalesionej do ogólnej powierzchni geograficznej województwa. Drzewostany w klasie odnowienia są to drzewostany rębne i przeszłorębne, podlegające jednocześnie użytkowaniu i odnowieniu (pod osłoną), w których co najmniej 50% powierzchni (w drzewostanach użytkowanych rębniami gniazdowymi co najmniej 30% powierzchni) zostało odnowione naturalnie lub sztucznie oraz drzewostany młodsze wymagające przebudowy za pomocą rębni częściowych lub gnizadowych z uwagi na złe efekty produkcyjne. Drzewostany w klasie do odnowienia obejmują drzewostany użytkowane rębniami częściowymi i gniazdowymi, które wymagają odnowienia jako bezwzględnego warunku kontynuacji cięć tymi rębniami. Drzewostany o strukturze przerębowej są to drzewostany składające się z grup i kęp o różnym wieku i wysokości, w których prowadzone są jednocześnie zabiegi związane z użytkowaniem, odnowieniem i pielęgnowaniem lasu. Przestoje są to drzewa nie wycięte w terminie przewidzianym koleją rębności. Zasobność drzewostanów oblicza się dzieląc cały zapas drzewostanów (masę drewna na pniu) przez ich ogólną powierzchnię.

48 46 Leśnictwo - Zasoby leśne LESISTOŚĆ Stan w czerwcu 1994 r powyżej 35%

49 Leśnictwo - Zasoby leśne 47 Uwagi analityczne Lasy w województwie wrocławskim (wg stanu na dzień 31 XII 1994 r.) zajmują ha, co stanowi 21,2% powierzchni geograficznej województwa i pod względem tego czynnika zajmujemy 34 lokatę w Polsce (przy przeciętnej lesistości w kraju wynoszącej 27,9%). Lesistość poszczególnych rejonów województwa jest zróżnicowana. Na Równinie Wrocławskiej, na lewym brzegu Odry jest ona najmniejsza: w gminie Domaniów lasy stanowią zaledwie 0,4%, a w Żórawinie 0,8%. W gminach położonych w Dolinie Baryczy i na Wzgórzach Trzebnickich odsetek jest większy: w Dobroszycach 44,4%, Twardogórze 43,2%, Miliczu 42,4%, Wołowie blisko 40,0% i w Krośnicach 38,0%. W 11 gminach województwa lesistość przekracza 30,0% a w 11 innych gminach nie osiąga 10,0%. Przeciętna liczba lasów przypadająca na 1 mieszkańca województwa, wyniosła w 1994 r. 12 arów. W strukturze własnościowej dominują lasy publiczne ( ha) i stanowią 97,9% powierzchni lasów województwa, w tym 97,1% zajmują lasy Skarbu Państwa będące pod zarządem Lasów Państwowych. Powierzchnia lasów komunalnych będących własnością gmin obejmuje obszar 1190 ha co stanowi zaledwie 0,9% ogólnej powierzchni lasów województwa. Lasy prywatne zajmują powierzchnię 2841 ha, tj. niewiele ponad 2,0% ogólnej powierzchni lasów województwa, podczas gdy w kraju własność ta obejmuje blisko 17,0% obszarów leśnych. W lasach woj. wrocławskiego dominują drzewostany młodszych klas wieku, tj. do 40 lat zajmując 43,3% całkowitej powierzchni lasów (przeciętnie w kraju zajmują 42,1%). Drzewostany starszych klas wieku - powyżej 80 lat - zajmują 22,7% powierzchni lasów (w kraju drzewostany tej grupy stanowią 16,2% powierzchni lasów). Średni wiek lasów w warunkach naszego województwa wynosi 55 lat. Pod względem składu gatunkowego przeważają w wojewóztwie monokultury iglaste; ich udział w ogólnej powierzchni lasów wynosi 68,5%, w tym największą przewagę stanowi sosna, na którą przypada 64,4% areału leśnego, świerk stanowi 4,0%, jodła i jedlica 0,1%. Wśród drzewostanów liściastych zajmujących 31,5% ogólnej powierzchni lasów województwa dominują drzewostany dębowe (łącznie z domieszką jesionu, klonu, jawora i wiązu) stanowiące 18,6% oraz olchy - 6.6%. Mniej jest grabu, brzozy i robinii akacjowej - 3,7%, pozostała powierzchnia (2,6%) przypada na buk, grab, osikę, wierzbę i topolę. Zasoby drzewne na pniu w lasach naszego województwa wynosiły 27,7 hm3 grubizny brutto (w korze), w tym 26,8 hm3 stanowiły zasoby lasów Skarbu Państwa będących w zarządzie Lasów Państwowych oraz 0,2 hm3 to zasoby lasów prywatnych. Udział zapasu gatunków iglastych w ogólnej masie drzewostanów wyniósł 66,2% (tj. 18,3 hm3), w tym zasoby drzewne - naszego głównego gatunku lasotwórczego - sosny, wyniosły (łącznie z modrzewiem) 16,9 hm3 grubizny brutto, tj. ponad 61,0% zasobów ogółem. Spośród gatunków liściastych największy zapas stanowił drzewostan dębowy (razem z jesionem, klonami i wiązem) - 6 hm3 oraz olcha -1,8 hm3 grubizny brutto. W strukturze wiekowej zapasu drzewnego mamy w województwie 17,0% drzewostanów młodszych w wieku do 40 lat. Blisko 45,0% stanowią drzewostany w wieku lat, a tylko niewiele ponad 36,0% przypada na drzewostany starsze powyżej 80 lat (w kraju stanowią one 28,3% zapasów drewna na pniu ogółem). Przeciętna zasobność ogółem na 1 ha powierzchni zalesionej wyniosła w 1994 r m3, przy czym w PGL Lasy Państwowe osiągnęła wielkość 208 m3.

50 48 Leśnictwo - Zasoby leśne TABL. 1(29). POWIERZCHNIA GRUNTÓW LEŚNYCH WG FORM WŁASNOŚCI Stan w dniu 31 XII Wyszczególnienie OGÓŁEM w ha Lasy publiczne własność Skarbu Państwa w tym w zarządzie Lasów Państwowych własność gmin Lasy prywatne w tym osób fizycznych LESISTOŚĆ w %... 21,4 21,5 21,2 21,2 TABL. 2(30). POWIERZCHNIA LASÓW I GRUNTÓW PRZEZNACZONYCH DO ZALESIENIA W1994 R. Stan w dniu 31XII Wyszczególnienie ogółem Powierzchnia gruntów leśnych zalesione lasy nie zalesione gruntów związanych z gospodarką leśną Grunty przeznaczone do zalesienia OG ÓŁEMwha Lasy publiczne własność Skarbu Państwa w tym w zarządzie Lasów Państwowych własność gmin Lasy prywatne w tym osób fizycznych

51 Leśnictwo - Zasoby leśne 49 TABL. 3(31). POWIERZCHNIA LASÓW WEDŁUG WIEKU I SKŁADU GATUNKOWEGO DRZEWOSTANÓW W 1994 R. Stan w dniu 1 1 Wyszczególnienie WEDŁUG KLAS DRZEWOSTANÓW w tys. ha Powierzchnia lasów w odsetkach OGÓŁEM ,2 100,0 W tym powierzchna zalesiona... drzewostany w klasach wieku: 131,5 98,7 I (1-20 lat)... 21,2 15,9 II (21-40 lat)... III ( lat)... TV (61-80 lat)... V i wyższych (81 lat i więcej)... 36, ,0 27,4 15,3 16,1 22J drzewostany w klasie odnowienia, w klasie do odnowienia i o strukturze przerobowej... WEDŁUG GRUP RODZAJOWYCH DRZEW OGÓŁEM... 2,0 133, ,0 Drzewa iglaste... sosna i modrzew... świerk... jodła i jedlica... Drzewa liściaste... dąb, jesion, klon, jawor i wiąz... buk... grab, brzoza i robinia akacjowa... olcha... osika, lipa, wierzba i topola... 91, ,3 0,1 42, ,1 5,2 8,8 1,1 68, ,0 0, ,9 6,6 0,8 Źródło: dane Biura Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej oraz szacunki uzupełniające Głównego Urzędu Statystycznego.

52 50 Leśnictwo - Zasoby leśne - ł < TABL. 4(32). POWIERZCHNIA LASÓW I LESISTOŚĆ WEDŁUG GMIN 1994 r. Stan w czerwcu Gminy Powierzchnia lasów w ha w % Lesistość lokata gminy Powierzchnia lasów na 1 mieszkańca w arach OGÓŁEM ,7 X 12,0 m. Wrocław ,0 31 0,2 m. Oleśnica ,1 40 0,0 m. Oława ,7 33 0,4 Bierutów , ,4 Borów ,9 32 9,0 Brzeg Dolny , ,9 Cieszków ,9 9 70,7 Czernica , ,8 Długołęka , ,6 Dobroszyce ,4 1 99,4 Domaniów ,4 39 0,7 Jelcz-Laskowice , ,6 Jordanów Śląski ,3 36 6,1 Kąty Wrocławskie ,3 30 7,6 Kobierzyce ,5 37 3,2 Kondratowice , ,1 Kostomłoty ,4 34 9,1 Krośnice ,0 5 87,4 Łagiewniki , ,9 Malczyce ,5 26 9,3 Mietków , ,2 Miękinia , ,6 Milicz ,4 3 71,4 Oborniki Śląskie ,0 7 31,7 Oleśnica , ,1 Oława , ,6 Prusice , ,6 Sobótka , ,3 Strzelin ,7 28 6,5 Środa Śląska , ,0 Święta Katarzyna ,4 27 8,4 Trzebnica , ,7 Twardogóra ,2 2 57,7 Wiązów ,1 35 7,7 Wińsko , ,2 Wisznia Mała , ,5 Wołów ,8 4 56,5 Zawonia ,0 6 84,8 Żmigród ,0 8 67,8 Żórawina ,8 38 1,2

53 Leśnictwo - Zasoby leśne 51 TABL. 5(33). POWIERZCHNIA LASÓW PRYWATNYCH WEDŁUG URZĘDÓW REJONOWYCH W 1994 R. Stan w dniu 31 XII Urzędy Rejonowe Ogółem Osób fizycznych Rolniczych spółdzielni produkcyjnych w hektarach Kółek rolniczych Pozostałe OGÓŁEM Milicz Oleśnica Oława Trzebnica Wołów Wrocław h TABL. 6(34). POWIERZCHNIA LASÓW STANOWIĄCYCH WŁASNOŚĆ GMIN W 1994 R. Stan w dniu 31 XII Gminy Powierzchnia lasów ogółem w hektarach W tym powierzchnia zalesiona Gminy (dok.) Powierzchnia lasów ogółem w hektarach W tym powierzchnia zalesiona OGÓŁEM Mietków m. Wrocław Miękinia m. Oleśnica Milicz m. Oława Oborniki Śląskie Bierutów Oleśnica Borów Oława Brzeg Dolny Prusice Cieszków Sobótka Czernica Strzelin Długołęka Środa Śląska Dobroszyce Święta Katarzyna Domaniów Trzebnica Jelcz-Laskowice Twardogóra Jordanów Śląski Wiązów Kąty Wrocławskie Wińsko Kobierzyce Wisznia Mała Kondratowice Wołów Kostomłoty Zawonia Krośnice Żmigród Łagiewniki Żórawina Malczyce

54 52 Leśnictwo - Zasoby leśne TABL. 7(35). ZASOBY DRZEWNE NA PNIU WEDŁUG KLAS I GRUP RODZAJOWYCH W 1994 R. Stan w dniu 1 1 Wyszczególnienie Grubizna brutto3'' 3 w hm struktura w % OGÓŁEM... Drzewostany w klasach wieku: WEDŁUG KLAS DRZEWOSTANÓW 27,7 100,0 I (1-20 lat)... II (21-40 lat)... III (41-60 lat)... IV (61-80 lat)... V i wyższych (81 lat i więcej) 0, ,9 10,0 0,8 16,2 19,7 24,9 36,4 Drzewostany w klasie odnowienia, w klasie do odnowienia i o strukturze przerobowej... Przestoje... WEDŁUG GRUP RODZAJOWYCH DRZEW OGÓŁEM... Drzewa iglaste... sosna i modrzew... świerk... jodła i jedlica... Drzewa liściaste... dąb, jesion klon, jawor i wiąz... buk... grab, brzoza i robinia akacjowa olcha... osika, lipa, wierzba i topola... 0,5 0,1 27,7 18,3 16, , ,0 0,6 0,8 1,8 0,2 1,8 0,2 100,0 66,2 61,2 4,9 0,1 33,8 21,5 2,0 3,0 6,5 0,8 a/ W korze. Źródło: dane Biura Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej oraz szacunki uzupełniające Głównego Urzędu Statystycznego.

55 Leśnictwo - Zagospodarowanie lasów ZAGOSPODAROWANIE LASÓW I ZADRZEWIENIA Uwagi metodyczne Zagospodarowanie lasu obejmuje zespół czynności gospodarczych mających na celu zachowanie lasu i pomnożenie jego zasobów oraz wzmaganie jego wielostronnych funkcji ekologicznych i społecznych. Hodowla lasu obejmuje wszelkie prace z zakresu nasiennictwa i szkółkarslwa leśnego, odnowień na gruntach leśnych przejściowo pozbawionych drzewostanu, zalesień na gruntach nieleśnych, dolesień luk i przerzedzeń powstałych w drzewostanach, poprawek i uzupełnień, pielęgnowania siedlisk i drzewostanów oraz melioracji leśnych. Zalesienia polegają na zakładaniu upraw leśnych na gruntach pozostających poprzednio poza uprawą leśną (nie zaliczonych do powierzchni leśnej), tj. na gruntach nieleśnych. Przez odnowienia rozumie się powstawanie młodego drzewostanu w miejsce drzewostanu usuwanego lub usuniętego: a/ odnowienia sztuczne są to uprawy leśne zakładane przez sadzenie lub siew, b/ odnowienia naturalne są to uprawy leśne powstałe na gruntach leśnych z samosiewu i odrośli, uznane za pełnowartościowe i pokrywające co najmniej 50% terenu. Odnowienia wykonywane są na powierzchniach otwartych, tj. na powierzchniach zrębów zupełnych, halizn i płazowin oraz na powierzchniach pod osłoną drzewostanu (w wyniku cięć rębniami złożonymi, wprowadzenie II piętra, dolesienia luk w drzewostanach). W ramach odnowień i zalesień mieszczą się prace z zakresu: - zakładania plantacji gatunków drzew szybkorosnących, - przebudowy drzewostanów negatywnych, obejmujące zmianę ich składu gatunkowego i formy (pod względem rozmieszczenia gatunków). Poprawki i uzupełnienia są to prace hodowlane mające na celu poprawę jakości hodowlanej oraz uzupełnienie potencjału produkcyjnego upraw i miodników, w których z różnych przyczyn powstały wypady, luki i przerzedzenia, wpływające na obniżenie masy drzewnej. Pielęgnowanie lasu obejmuje zespół czynności gospodarczych związanych z pielęgnowaniem gleby i drzewostanu, tj. spulchnianie gleby, niszczenie chwastów w uprawach, wprowadzanie podszytów, cięcia pielęgnacyjne i poprawianie formy poszczególnych drzew (podkrzesywanie itp.), utrzymanie gleby w czarnym ugorze w plantacjach drzew szybkorosnących. Nazwą uprawy określa się drzewostan od momentu powstania do osiągnięcia zwarcia (zazwyczaj w wieku do 10 lat). Pod pojęciem młodnika rozumie się drzewostan w okresie życia od momentu osiągnięcia zwarcia do rozpoczęcia procesu wydzielania i oczyszczania się strzał (zazwyczaj w wieku od 10 do 20 lat). Prace pielęgnacyjne właściwe dla młodników to usuwanie lub hamowanie wzrostu zbędnych, wadliwych lub przeszkadzających drzew (czyszczenia późne), formowanie strzał i koron drzew. Wprowadzanie podszytów jest to sadzenie drzew lub krzewów, które powinny znajdować się stale w dolnej warstwie drzewostanu, spełniając w stosunku do gleby i drzewostanu głównego rolę pielęgnacyjną. Dane dotyczące pielęgnowania lasu obejmują, rzeczywiste powierzchnie (określone szacunkowo), na których dokonywano wszystkich czynności związanych z pielęgnowaniem upraw i młodników, wprowadzeniem podszytów, formowaniem strzał i koron itp. Dane te nie obejmują powierzchni lasów, na której wykonywano trzebieże (cięcia pielęgnacyjne prowadzone w drzewostanach starszych niż 20-letnie). Melioracje, do których zalicza się agromelioracje i melioracje wodne, są to zabiegi mające na celu oczyszczenie powierzchni przed odnowieniem i zalesieniem, likwidację warstwy rudawca, ustalenie gleby podlegającej erozji oraz polepszenie produkcyjności gleby przez wprowadzenie pewnych gatunków roślin, nawożenie, odwadnianie,

56 54 Leśnictwo - Zagospodarowanie lasów.., nawadnianie itp. Melioracje, o których mowa mają charakter lokalny i stwarzają warunki do odnowień i zalesień. Ochrona lasu obejmuje czynności zapobiegające szkodom wyrządzonym w lesie przez czynniki przyrody ożywionej i nieożywionej oraz zanieczyszczenia przemysłowe, czynności zwalczające choroby i szkodniki oraz usuwające zaistniałe szkody. Zadrzewienia są to produkcyjne i ochronne nasadzenia drzew i krzewów na terenach publicznych i prywatnych poza lasami i granicami administracyjnymi miast. Celem ich jest produkcja drewna i użytków niedrzewnych, oddziaływanie na środowisko przyrodnicze oraz kształtowanie krajobrazu. Do zadrzewień nie zalicza się: lasów i gruntów leśnych oraz gruntów nieleśnych przeznaczonych prawomocnymi decyzjami do zalesienia, sadów, plantacji oraz szkółek drzew i krzewów, cmentarzy, urządzonej zieleni komunalnej w miastach (parki miejskie, lasy komunalne, zieleńce użyteczności publicznej), ogrodów działkowych, nieruchomości otaczających obiekty zabytkowe. Dane dotyczące pozyskania drewna z zadrzewień nie zostały uwzględnione w danych o ogólnym pozyskaniu drewna (grubizny), zamieszczonych w dziale gospodarcze wykorzystanie lasów. Uwagi analityczne Na stan zasobów drewna i całą gospodarkę leśną, bardzo ważny wpływ, ma odnawianie i sadzenie lasu. W roku 1994 odnowienia i zalesienia przeprowadzono na powierzchni 1310 ha gruntów przejściowo pozbawionych drzewostanów, oraz gruntów nieleśnych, tj. o 47 ha (o 3,7%) większej niż przed rokiem. W ogólnej powierzchni odnowień i zalesień 1281 ha (97,8%) stanowiły zalesienia sztuczne, a 29 ha (2,2%) zalesienia naturalne. Poprawki i uzupełnienia, czyli dodatkowe wprowadzenie sadzonek w uprawach i młodnikach, w powstałych lukach i przerzedzeniach, przeprowadzono na powierzchni 439 ha, tzn. o 24 ha (o 5,2%) mniejszej niż w roku poprzednim. Zabiegi pielęgnacyjne będące głównym środkiem podnoszenia produkcyjności lasów przeprowadzono w 1994 r. na powierzchni 6861 ha i były o 487 ha (o 6,5%) niższe od rozmiaru tych prac wykonanych w 1993 r. Powierzchnia objęta zabiegami w PGL Lasy Państwowe stanowiła 90,2% powierzchni pielęgnowanej w skali województwa, w lasach stanowiących własność gmin 9,3% a w lasach prywatnych zabiegami objęto tylko 0,5% areału. W roku 1994 zanotowano również wyraźny spadek przeprowadzonych melioracji. Zmeliorowanych zostało w naszym województwie 537 ha, tj. o 179 ha (o 25,0%) mniej niż w roku poprzednim. Całość przeprowadzonych prac dokonano w PGL Lasy Państwowe. Walory estetyczno-zdrowotne oraz użytkowe środowiska przyrodniczego i krajobrazu wydatnie podnoszą zadrzewienia, czyli pojedyncze drzewa i krzewy lub ich skupiska nie stanowiące zbiorowisk leśnych. Obecny stan zadrzewień nie odpowiada potrzebom i oczekiwaniom społecznym. W ciągu roku 1994 nasadzono w naszym województwie drzew i krzewów. Rozmiar nasadzeń drzew zmniejszył się w ostatnim roku o 6104 szt (tj. o blisko 21,0%), a krzewów aż o szt (o 60,6%). Wzrosło natomiast pozyskanie drewna. W roku 1994 pozyskano z zadrzewień 5852m3 drewna (grubizny), tj. o 1400m3 (o 31,4%) więcej jak przed rokiem, w tym na gruntach prywatnych 2956 m3. Pozyskanie grubizny liściastej stanowiło 92,4% drewna ogółem. Roczny rozmiar nasadzeń drzew i krzewów maleje, a wzrasta pozyskanie drewna. Ma tu miejsce zjawisko oddrzewiania krajobrazu na skutek pomijania potrzeb zadrzewieniowych i ich funkcji ekologicznych w planowaniu przestrzennym oraz niedostatecznej ochrony prawnej zadrzewień. Po kilkuletniej przerwie w roku 1994 wznowiono badanie terenów zieleni. Według stanu na dzień 31 XII łączna powierzchnia parków, zadrzewień zwartych o charakterze parkowym i zieleńców zajmuje w województwie

57 Leśnictwo - Zagospodarowanie lasów wrocławskim 1535 ha i stanowi to 1,9% ogólnej powierzchni miast (przy średniej krajowej wynoszącej 2,0%). Na 1 mieszkańca miasta przypada 38,8 m2 zieleni a w kraju 21m~ i pod względem tego czynnika zajmujemy 5 lokatę w Polsce. W województwie mamy 78 parków spacerowo-wypoczynkowych o łącznej powierzchni 750 ha, z czego na 1 mieszkańca miasta przypada 20,6 m2 ( średnia krajowa wynosi 7,6m2). Przeciętna powierzchnia 1 obiektu wynosi w naszym województwie 9,6 ha i jest ona na poziomie średniej krajowej. Zieleńce obejmują obszar 706 ha, zaś na 1 mieszkańca miasta przypada w naszym województwie 17,8 ha zieleńców przy przeciętnej krajowej wynoszącej 12,9 m2. Zadrzewienia zwarte o charakterze parkowym stanowią obszar 79 ha, przeciętna powierzchnia 1 obiektu wynosi 1,1 ha (w kraju 1,7 ha) a wskaźnik tej powierzchni na 1 mieszkańca miasta wynosi 2,3 m2 przy średniej krajowej - l,3m2. Żywopłoty formowane i nieformowane będące otoczką ciągów komunikacyjnych ogrodów itp. z roślinności krzewowej zajmują w województwie 183 tys. mb z czego na 1 mieszkańca miasta przypada 0,47 mb, tj. ponad 2,5-krotnie więcej niż średnia dla Polski. TABL. 8(36). ODNOWIENIA, ZALESIENIA I INNE PRACE HODOWLANE W 1994 R lasy publiczne Wyszczególnienie ogółem razem własność Skarbu Państwa razem w tym w zarządzie Lasów Państwowych własność gmin Iasy c/ prywatne w hektarach Powierzchnia produkcyjna szkółek leśnych (stan w dniu 31 XII) Odnowienia i zalesienia sztuczne zrębów3/ w tym dolesienia luk w drzewostanach halizn i płazowin użytków rolnych*5^ i nieużytków naturalne Poprawki i uzupełnienia Plantacje choinek Pielęgnowanie lasu w tym: upraw młodników wprowadzanie podszytów Melioracje leśne a/ Łącznie z odnowieniami pod osłoną drzewostanu, b/ Zakwalifikowanych do zalesienia, c/ Dane szacunkowe

58 56 Leśnictwo - Zagospodarowanie lasów... TABL. 9(37). ODNOWIENIA I ZALESIENIA Wyszczególnienie OGÓŁEM w ha */ Lasy publiczne własność Skarbu Państwa w tym w zarządzie Lasów Państwowych własność gmin Lasy prywatne*5^ / a/ Bez dolesień luk w drzewostanach, b/ Dane szacunkowe, c/ Łącznie z lasami stanowiącymi własność gmin. TABL. 10(38). HODOWLA LASÓW W LASACH PRYWATNYCH WEDŁUG URZĘDÓW REJONOWYCH W 1994 R. Urzędy Rejonowe ogółem zrębów Odnowienia i zalesienia w tym halizn i płazowin gruntów nieleśnych Pielęgnowanie lasu w hektarach OGÓŁEM Milicz Oleśnica Oława Trzebnica Wołów Wrocław TABL. 11(39). ZADRZEWIENIA I POZYSKANIE DREWNA (GRUBIZNY) Z ZADRZEWIEŃ Wyszczególnienie Powierzchnia produkcyjna szkółek zadrzewieniowych (stan w dniu 31XII) w ha Sadzenie drzew wszt w tym na nieużytkach poprzemysłowych Sadzenie krzewów w szt w tym na nieużytkach poprzemysłowych Pozyskanie drewna (grubizny) wm grubizna iglasta w tym drewno tartaczne grubizna liściasta w tym drewno tartaczne a/ Dane szacunkowe; nie uwzględniono w danych o ogólnym pozyskaniu drewna (grubizny).

59 Leśnictwo - Zagospodarowanie lasów TABL. 12(40). ZADRZEWIENIA I POZYSKANIE DREWNA (GRUBIZNY) Z ZADRZEWIEŃ WEDŁUG GMIN W 1994 R. Gminy Sadzenie drzew w tym na gruntach prywatnych w sztukach ogółem Sadzenie krzewów w tym na gruntach prywatnych ogółem ogółem Wyrąb drewna /gmbizny/ 3 w m w tym na gruntach prywatnych OGÓŁEM m. Wrocław m. Oleśnica m. Oława Bierutów Borów Brzeg Dolny Cieszków Czernica Długołęka Dobroszyce..., Domaniów Jelcz-Laskowice Jordanów Śląski Kąty Wrocławskie Kobierzyce Kondratowice Kostomłoty Krośnice Łagiewniki Malczyce Mietków Miękinia Milicz Oborniki Śląskie Oleśnica Oława Prusice Sobótka Strzelin Środa Śląska Święta Katarzyna Trzebnica Twardogóra Wiązów Wińsko Wisznia Mała Wołów Zawonia Żmigród Żórawina " - -

60 TABL. 13( 41). ZIELEŃ MIEJSKA OGÓLNIE DOSTĘPNA I OSIEDLOWA WEDŁUG MIAST W 1994 R. Miasta Parki spacerowo - wypoczynkowe Zadrzewienia zwarte 0 charakterze parkowym Zieleńce Powierzchnia parków, zadrzewień zwartych, o charakterze parkowym i zieleńców Żywopłoty nieformowane i formowane Nasadzenia w ciągu roku ogółem3^ w tym w gestii w tym parków samorządów miast na 1 na 1 ogółem i zieleńców W nal drzew szt. ha na 1 na 1 mieszkańckańca w% ogółem miesz na 1 na 1 tys. m. miesz kańca miesz- miesz- szt. ha miesz- miesz- bieżą- kańca szt. ha kańca miast miast powierzchni ha kańca ha kańca cych miast miast miast w rn w rn miast miast w mb wm^ miast wn2 wm^ w m^ w tys. szt. krzewów & RAZEM ,8 20, ,2 20, ,4 2,29 705,9 17, ,1 1,87 38, ,7 36, ,47 10,3 100,6 Wrocław ,5 27, ,5 27, ,9 2,74 64,6 3,28 656,0 0,80 33,34 537,5 0, ,10 6,0 60,0 Bierutów ,8 5, ,31 1 n 1,14 4 o ,4 0,01 14,04 4,8 3,80 0,44 0,0 0,0 Brzeg Dolny ,9 42, ,9 42,57 2 4,2 3,04 8,1 5,85 71,2 0,09 51,46 61,9 2,17 4 0,30 0,7 13,5 Jelcz-Laskowice ,7 9, ,7 9,60 0 0,0-23,0 15,02 37,7 0,05 24,63 37,7 15,02 1 0,08 0,1 0,0 Kąty Wrocławskie 0 0,0-0 0,0-0 0,0-15,6 30,75 15,6 0,02 30,75 1,0 1,97 0 0,02 0,0 0,0 Milicz ,3 39, ,3 39, , ,52 68,2 0,08 54,74 56,3 5,62 0,35 0,0 0,9 Oborniki Śląskie ,0-0 0,0-3 3,4 4,37 2,5 3,21 5,9 0,01 7,58 1,0 1,28 4 0,48 0,0 0,1 6 18,2 4, , ,62 34,2 8,79 54,8 0,07 14,09 35,2 4,37 0,24 0,7 14,5 Oława ,1 4,42 i 14, ,72 35,7 11,20 52,1 0,06 16,35 35,1 6,59 0,09 0,5 1,1 Sobótka ,8 7,27 i 4,8 7, ,88 10,7 16,22 17,4 0,02 26,37 7,8 4,55 1,54 0,0 0,0 Strzelin ,6 6,44 3 8,6 6,44 0 n 0 46,6 34,88 55,2 0,07 41,32 48,6 29,94 1 0,05 0,0 0,0 Środa Śląska ,5 13,28 i n 3, gi 17,8 0,02 20,56 14,5 3,47 1 0,08 0,1 4,6 Trzebnica ,1 12,46 i ,40 90,0 74,25 106,8 0,13 88,11 100,1 70,13 4 0,36 0,0 0,2 Twardogóra ,0 0 0,0 0 n 0 10,0 14,74 10,0 0,01 14,74 U,U 0,00 4 0,60 1,2 4,1 Wiązów ,9 18,27 0 0, n 7 0,94 4 i 0,00 19,20 0,00 0 0,5 0,4 0 0,0 o ,7 2,20 o 12,21 17 l /,/ 7 0,02 14,41 1,0 0,81 2 0,18 0,5 1,2 Żmigród ,4 16, ,4 16,35 0 0,0-3,8 5,97 14,2 0,02 22,33 10,4 0,00 0 0,01 0,0 0,0 a/ Urzędów miast i innych jednostek

61 GOSPODARCZE WYKORZYSTANIE LASÓW Leśnictwo - Gospodarcze wykorzystanie Uwagi metodyczne Na masę pozyskanego drewna składa się masa grubizny, drobnicy i karpiny. Grubizna - jest to drewno okrągłe, wielkowymiarowe i średniowymiarowe. Drewno wielkowymiarowe jest to drewno o średnicy górnej od 14 cm (bez kory) mierzone w pojedynczych sztukach. Drewno średniowymiarowe jest to drewno o średnicy (mierzonej bez kory): górnej od 5 cm wzwyż i dolnej do 24 cm - mierzone w pojedynczych sztukach, w sztukach grupowo i stosach. Drobnica jest to drewno okrągłe o średnicy dolnej do 5 cm (bez kory) mierzone w sztukach grupowo lub w stosach. Karpina jest to surowiec drzewny pozyskany z karp nie łupanych (drewno pniakowe) lub łupanych na szczapy i niewymiarowe kęsy. Karpina przemysłowa (dojrzała) są to karpy sosnowe dojrzałe o określonej zawartości żywicy. Użytkowanie rębne prowadzone jest w drzewostanach, które osiągnęły wiek dojrzałości rębnej, w ramach cięć planowanych oraz pozaplanowych (cięcia sanitarne itp.) Użytki rębne jest to drewno pozyskane w ramach użytkowania rębnego. Powierzchnia cięć rębnych to rzeczywista powierzchnia, na której dokonano wyrębu drzew. Użytkowanie przedrębne prowadzone jest w drzewostanach, które nie osiągnęły wieku dojrzałości rębnej, w ramach cięć pielęgnacyjnych. Powierzchnia cięć przedrębnych jest to całkowita powierzchnia, na której wykonano cięcia pielęgnacyjne. Użytkowanie przygodne pozyskiwane jest jednostkowo lub grupowo z tytułu uprzątnięcia wywrotów i złomów, pojedynczo wydzielającego się posuszu (między trzebieżami) oraz pułapek na szkodniki owadzie. Dane o wyrębie drewna w ramach użytkowania rębnego i przedrębnego obejmują drewno pozyskane w lesie. Etat cięć jest to rozmiar rocznego użytkowania lasu ustalonego na podstawie biologicznych możliwości produkcyjnych drzewostanów. Przez pozyskanie drewna należy rozumieć ostateczne pozyskanie sortymentów drewna pochodzącego z bieżących wyrębów i remanentów. Dane o rozmiarze pozyskania drewna w lasach prywatnych mają charakter szacunkowy, co wynika z ustawowego zniesienia obowiązku rejestrowania pozyskania i cechowania drewna w lasach tej formy własności. Uwagi analityczne Na produkcję leśnictwa składa się pozyskanie drewna, zbiór leśnych produktów ubocznych (produkty runa leśnego itp) oraz odstrzelone i odłowione zwierzęta łowne. Podstawową część produkcji leśnej stanowi drewno (grubizna), którego wartość obejmuje ok. 90,0% produkcji uzyskiwanej w wyniku użytkowania lasów. W roku 1994 pozyskano łącznie 548,4 tys. m3 drewna, w tym 465,9 tys. m3 grubizny. W porównaniu do roku ubiegłego pozyskanie grubizny wzrosło o 60,2 tys. m3 (o 14,8%). Z ogólnej masy pozyskanego drewna (grubizny) 461,8 tys. m3 (99,1%) przypadało na PGL Lasy Państwowe (główny użytkownik lasów w województwie) i było najwyższe na przestrzeni ostatnich 5-ciu lat, a na lasy prywatne 3,3 tys m3 (0,7%). Pozyskanie grubizny w przeliczeniu na 100 ha powierzchni lasów wyniosło dla województwa 349,6 m3 (3 lokata w kraju); w tym w lasach publicznych wskaźnik ten wynosił 354,7 m3, zaś w lasach prywatnych 117,9m3. Dla Polski za 1994 r. wskaźniki te wynosiły odpowiednio: 230,4 m3; 258,5 m3; 94,2 m3. Pozyskanie grubizny iglastej (349,8 tys. m3) było wyższe niż liściastej (116,0 tys. m3) co wynika ze struktury gatunkowej lasów. Ponadto pozyskano 82,5 tys. m3 drobnicy mieszanej (iglastej i liściastej razem) oraz 48m3

62 60 Leśnictwo - Gospodarcze wykorzystanie... karpiny. Dane dotyczące pozyskania drewna w lasach prywatnych mają charakter szacunkowy w związku z ustawowym zniesieniem (od 1992 r.) obowiązku uzyskiwania zezwoleń administracyjnych na wyręby i rejestrację (cechowania) masy pozyskanego drewna przez właścicieli lasów. TABL. 14(42). POZYSKANIE DREWNA (GRUBIZNY) Wyszczególnienie OGÓŁEM w dam ,5 415,0 405,7 465,9 Lasy publiczne ,7 411,2 402,1 462,5 własność Skarbu Państwa ,7 411,2 401,4 461,9 w tym w zarządzie Lasów Państwowych ,1 405,4 401,4 461,8 własność gmin ,7 0,7 Lasy prywatne3^... 2,8^/ 3,8 3,6 3,3 OGÓŁEM NA 100 ha POWIERZCHNI LASÓW w m3 245,0 307,3 304,6 349,6 Lasy publiczne ,1 311,0 308,5 354,7 własność Skarbu Państwa ,8 312,1 310,7 357,4 w tym w zarządzie Lasów Państwowych ,2 324,8 313,8 359,4 własność gmin ,2 58,3 Lasy prywatne... 93,2b/ 134,5 125,7 117,9 a/ Dane szacunkowe, b/ Łącznie z lasami stanowiącymi własność gmin. TAEL. 15(43). POZYSKIWANIE DREWNA W LASACH PRYWATNYCH WEDŁUG URZĘDÓW REJONOWYCH W 1994 R. Pozyskanie drewna (grubizny) w m3 Urzędy rejonowe ogółem iglasta w tym liściasta OGÓŁEM i860 Milicz Oleśnica Oława Trzebnica Wołów Wrocław

63 Leśnictwo - Gospodarcze wykorzystanie TABL. 16(44). POZYSKANIE DREWNA WEDŁUG FORM WŁASNOŚCI I ASORTYMENTÓW lasy publiczne WYSZCZEGÓLNIEN IE Ogółem razem 3 w m razem w tym własność Skarbu Państwa w tym w zarządzie Lasów Państwowych lasy DREWNO ogółem GRUB1ZNA razem Grubizna iglasta w tym: drewno tartaczne ^ drewno na słupy i stępie budowlane drewno kopalniakowe papierówka świerkowo-jodłowa papierówka sosnowa inne drewno użytkowe ' drewno opałowe Grubizna liściasta w tym: drewno tartaczne papierówka inne drewno użytkowe drewno opałowe DROBNICA iglasta i liściasta c/" użytkowa opałowa KARPINA c/ a/ Dane szacunkowe, b/ Łącznie z drewnem średniowymiarowym, c/ Wyłącznie w lasach publicznych; w lasach prywatnych pozyskanie drobnicy i karpiny nie jest rejestrowane.

64 62 Leśnictwo - Łowiectwo LICZEBNOŚĆ I POZYSKANIE WYBRANYCH GATUNKÓW ZWIERZĄT ŁOWNYCH - LICZEBNOŚĆ ZWIERZĄT Jelenie O Sarny (leśne i polne) Ü Dziki Zające sztuki - POZYSKANIE ZWIERZĄT Jelenie Sarny (leśne i polne) H Dziki Zające

65 ŁOWIECTWO Leśnictwo - Łowiectwo 63 Uwagi metodyczne Gospodarka łowiecka obejmuje: - łowiectwo zwierząt dla pozyskania żywności, futer, skór oraz pozyskanie zwierząt dla ZOO, parków i gospodarstw domowych, - produkcję skórek futerkowych, skór gadów lub też skór ptasich pozyskiwanych z łowiectwa, - rozprzestrzenianie i rozmnażanie zwierzyny łownej. Biorąc za podstawę aktualne rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 grudnia 1981 r. w sprawie okresów polowań na zwierzęta łowne (Dz. U r. Nr 2, poz. 17), sporządzono wykaz gatunków zwierząt łownych w Polsce, który obejmuje następujące 61 pozycji, w tym 19 gatunków ssaków i 42 gatunki ptaków: dzik (Sus scrofa) gęś mała (Anser erythropus) jeleń szlachetny (Cervus elaphus) bernikla obrożna (Branta bernicla) jeleń sika (Cervus nippon) bernikla białolica (Branta leucopsis) daniel (Dama dama) bernikła rdzawoszyja (Branta ruficollis) łoś (Alces alces) bernikla kanadyjska (Branta canadensis) sarna (Caprreolus capreolus) ohar(tadorna tadorna) muflon (Ovis ammon) krzyżówka (Anas platyrhynchos) wilk (Canis lupus) cyranka (Anas querquedula) lis (Vulpes vulpes) cyraneczka (Anas crecca) jenot (Nyctereutes procyonoides) krakwa (Anas strepera) borsuk (Meles meles) płaskonos (Anos clypeata) wydra (Lutra lutra) różaniec (Anas acuta) kuna leśna (Martes mart es) świstun (Anas penelope) tchórz (Mustela putorius) głowienka (Aythya ferina) ryś (Felis lynx) czernica (Aythya fuligula) zając szarak (Lepus europaeus) podgorzałka (Aythya nyroca) dziki królik (Oryctolegus coniculus) ogorzałka (Aythya marila) piżmak (Ondatra zibethicus) hełmiatka (Netta rufina) wiewiórka (Sciurus vulgaris) gągoł (Bucephala clangula) głuszec (Tetrao urogallus) lodówka (Clangula hyemalis) cietrzew (Tetrao tetrix) uhla (melanitta fusca) jarząbek (Bonasa bonasia) markaczka (Melanitta nigra) kuropatwa (Perdix perdix) edredon (Somateria mollissma) przepiórka (Coturnix coturnix) łyska (Fulica atra) bażant (Phasianus colchicus) drop (Otis tarda) gęś gęgawa (Anser anser) czapla siwa (Ardea cinerea) gęś zbożowa (Anser fabalis) batalion (Philomachus pugnax) gęś bialoczelna (Anser albifrons) bekasik (Lymnocryptes minimus) gęś krótkodzioba (Anser brachyrhynchus) dubelt (Gallinago media)

66 64 Leśnictwo - Łowiectwo kszyk (Gallinago gallinago) grzywacz (Columba palumbus) słonka (Scolopax rusticola) Są to jeszcze dwa gatunki ssaków, na które się poluje, choć nie znajdują się one w wykazie zwierząt łownych. Nie ma ich jednak również w spisie zwierząt podlegających ochronie gatunkowej (patrz Dz. U. 1984, Nr 2, poz. 11). Są nimi: - kuna domowa (Martes foina) - norka amerykańska (Mustela visen) Zwierzęta łowne według tradycyjnego zwyczaju myśliwskiego dzieli się na dwie zasadnicze grupy, a mianowicie na zwierzynę grubą oraz zwierzynę drobną. Do zwierzyny grubej należą wszystkie gatunki jeleniowatych, muflony, dziki, rysie, wilki, dropie i głuszce. Pozostałe zwierząta łowne zalicza się do zwierzyny drobnej. Z punktu widzenia gospodarki łowieckiej i ochrony przyrody taki podział jest mało przydatny. Stąd też celowa wydaje się próba podziału zwierzyny na grupy według kryteriów gospodarczych i przyrodniczych. Wydzielić należałoby tu cztery zasadnicze grupy. 1. Gatunki o znaczeniu gospodarczym - ze względu na pospolitość występowania, dużą liczebność, powszechność jako obiekt polowań, znaczące wartości materialne powstające w wyniku ich eksploatacji łowieckiej; w stosunku do niektórych gatunków również ze względu na ich rolę w ekosystemach - szkody łowieckie, pozytywne oddziaływanie na środowisko leśne: łoś, jeleń, daniel, sarna, dzik, lis, zając, kuropatwa, bażant, krzyżówka. 2. Gatunki wymagające wyjątkowej uwagi - ze względu na szczególny status biologiczny w Europie: wilk, ryś - ze względu na możliwość samorzutnego dalszego rozprzestrzeniania się: jenot, piżmak, dziki królik, gęgawa. 3. Gatunki przygodne, bez specjalnego znaczenia dla łowiectwa - ze względu na brak większego zainteresowania ze strony myśliwych, przy jednoczesnym nielicznym niejednokrotnie lub też regionalnym tylko występowaniu: jeleń sika, muflon, borsuk i inne kunowate, jarząbek, pozostałe gęsi i kaczki, czapla siwa, łyska, dubelt, kszyk, słonka, grzywacz. 4. Gatunki z całorocznym czasem ochronnym lub takie, którym ta forma całkowitej ochrony powinna być przyznana: wydra, wiewiórka, przepiórka, drop, batalion, bekasik, głuszec, cietrzew. Uwagi analityczne Szacunkową inwentaryzację stanu ilościowego zwierzyny łownej przeprowadza się w ramach inwentaryzacji pogłowia, wg stanu na dzień 31 marca. W roku 1994 zanotowano wyraźny spadek pogłowia wszystkich zwierząt łownych oprócz saren leśnych, gdzie populacja wzrosła o ponad 10,0%. Obniżyła się liczebność saren polnych o 39,2%, jeleni o ponad 23,0%, dzików o blisko 11,0% i zajęcy o 23,7% oraz ptactwa: bażantów o 43,6% i kuropatw spadek o 33,4%. W łowieckim roku hodowlanym 1994/95 miał miejsce wyraźny spadek wykonanych odstrzałów. W porównaniu z rokiem poprzednim odstrzał jeleni był mniejszy o blisko 45,0%, danieli o 50,0%, saren (leśnych i polnych) o 25,5%, dzików o 23,0% i zajęcy o ponad 41,0%. Zmalała również liczba pozyskiwanego z odstrzału ptactwa: bażantów o 56,0% i kuropatw o 42,0%.

67 Leśnictwo - Łowiectwo 65 TABL. 17(45). WAŻNIEJSZE ZWIERZĘTA ŁOWNE a/ Stan w dniu 31 III Zwierzęta w sztukach Jelenie Daniele Samy leśne Samy polne Dziki Lisy Zające Bażanty Kuropatwy a/ Dane szacunkowe. Źródło: dane Wydziału Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa we Wrocławiu. TABL. 18(46). ODSTRZAŁ ZWIERZĄT ŁOWNYCH Zwierzęta łowne w sztukach Jelenie Daniele Samy (polne i leśne) Dziki Lisy Zające Bażanty Kuropatwy Źródło: dane Wydz. Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa Urzędu Wojewódzkiego (obejmują rok łowiecki: (kwiecień - marzec). TABL. 19(47). KOŁA I CZŁONKOWIE POLSKIEGO ZWIĄZKU ŁOWIECKIEGO ORAZ OBWODY ŁOWIECKIE^ Stan w dniu 31 XII Wyszczególnienie Koła łowieckie^ ogółem Członkowie kół Liczba obwodów łowieckich Powierzchnia obwodów łowieckich w tys. ha w tym na gruntach: rolnych leśnych a/ W roku łowieckim liczonym od 1 IV danego roku do 31 III roku następnego, b/ Grupowane metodą według siedziby Koła łowieckiego.

68 66 Leśnictwo - Zagrożenie i ochrona środowiska w ha OBSZARY PRAWNIE CHRONIONE w latach obszary: 0 parków krajobrazowych HO rezerwatów WAŻNIEJSZE PRACE HODOWLANE w latach odnowienia i zalesienia poprawki i uzupełnienia pielęgnowanie upraw pielęgnowanie młodników M E3 1994

69 Leśnictwo - Zagrożenie i ochrona środowiska ZAGROŻENIE I OCHRONA ŚRODOWISKA LEŚNEGO ORAZ PRZYRODY Uwagi metodyczne Strefy zagrożenia lasów na skutek szkodliwego oddziaływania gazów i pyłów wydalanych do powietrza atmosferycznego w wyniku działalności gospodarczej zlokalizowane zostały w jednostkach Lasów Państwowych w trybie uchwały Rady Ministrów w sprawie szczegółowych zasad ochrony lasów przed szkodliwym oddziaływaniem gazów i pyłów z dnia 15. X r. (Dz. U. Nr 24, poz. 100). Podstawą ustalenia tych stref była rejestracja zmian powstałych w drzewostanie, a w szczególności zmian w aparacie asymilacyjnym, a także w przyroście i żywotności drzew. Według tych kryteriów wyróżniono: I - strefę słabego zagrożenia, charakteryzującą się występowaniem początkowych objawów uszkodzenia aparatu asymilacyjnego drzew, II - strefę średniego zagrożenia, charakteryzującą się zaawansowanymi objawami uszkodzeń aparatu asymilacyjnego drzew, III - strefę silnego zagrożenia, charakteryzującą się silnym stopniem uszkodzenia aparatu asymilacyjnego drzew, powodującymi sukcesywne ich obumieranie. Dane o gruntach leśnych wyłączonych na cele nieleśne dotyczą gruntów, za które pobrano należności i opłaty: dla gruntów nabytych do 1991 r. - w trybie rozporządzenia Rady Ministrów )Dz. U. 1974, Nr 19, poz. 104; Dz. U. 1977, Nr 33, poz 145) do ustawy z dnia 26. X r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych oraz rekultywacji (Dz. U. Nr 27, poz. 249); dla gruntów wyłączonych w latach w trybie rozporządzenia Rady Ministrów (Dz. U. 1982, Nr 20, poz. 149) do ustawy z dnia 26. III r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. Nr 11, poz. 79). Prezentowane dane nie obejmują gruntów, które zostały wyłączone na cele nieleśne z pominięciem powołanych wyżej przepisów prawnych. Park krajobrazowy jest obszarem chronionym ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe, a celem jego utworzenia jest zachowanie, popularyzacja i upowszechnianie tych wartości w warunkach racjonalnego gospodarowania. Grunty rolne, leśne i inne nieruchomości znajdujące się w granicach parku krajobrazowego pozostawia się w gospodarczym wykorzystaniu. Utworzenie parku krajobrazowego następuje w drodze rozporządzenia wojewody. Rezerwat przyrody jest obszarem obejmującym zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym ekosystemy, określone gatunki roślin i zwierząt, elementy przyrody nieożywionej, mające istotną wartość ze względów naukowych, przyrodniczych, kulturowych bądź krajobrazowych. Uznanie obszaru za rezerwat następuje zarządzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. Obszar chronionego krajobrazu obejmuje wyróżniające się krajobrazowo tereny o różnych typach ekosystemów. Zagospodarowanie tych systemów powinno zapewnić stan względnej równowagi ekologicznej systemów przyrodniczych. Obszar chronionego krajobrazu uwzględnia się w planach zagospodarowania przestrzennego. Wprowadzenie tej formy ochrony przyrody następuje w drodze rozporządzenia wojewody lub uchwałą rady gminy, jeżeli tej formy ochrony nie wprowadziły ustawowo określone organy ochrony przyrody. Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno-pamiątkowej i krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród tworów, w szczególności sędziwe i okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe, jaskinie.

70 68 Leśnictwo - Zagrożenie i ochrona środowiska... O uznaniu obiektu za pomnik decyduje wojewoda w drodze rozporządzenia lub rady gminy, jeżeli tej formy ochrony nie wprowadziły ustawowo określone organy ochrony przyrody. Stanowiska dokumentacyjne przyrody nieożywionej są jedną ze szczególnych form ochrony indywidualnej przyrody. Za stanowiska dokumentacyjne przyrody nieożywionej uznawane są nie wyodrębniające się na powierzchni lub możliwe do udostępnienia - ważne pod względem naukowym i dydaktycznym - miejsca występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych; także fragmenty eksploatowanych i nieczynnych wyrobisk powierzchniowych oraz podziemnych. Wprowadzenie tej formy ochrony przyrody następuje w drodze rozporządzenia wojewody (lub uchwałą rady gminy). Stanowisko dokumentacyjne przyrody nieożywionej może uzyskać status o znaczeniu międzynarodowym,określony odpowiednimi konwencjami międzynarodowymi lub uchwałami organizacji międzynarodowych. Użytki ekologiczne są to zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mające znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów genowych i typów siedliskowych, jak: - naturalne zbiorniki wodne, - śródpolne i śródleśne "oczka wodne", - kępy drzew i krzewów, - bagna, torfowiska oraz wydmy, - płaty nie użytkowanej roślinności, - starorzecza, - wychodnie skalne, skarpy, kamieńce itp. Użytki ekologiczne uwzględnia się w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego i uwidacznia w ewidencji gruntów. Wprowadzenie tej formy ochrony przyrody następuje w drodze rozporządzenia wojewody (lub uchwałą rady gminy). Zespół przyrodniczo-krajobrazowy to jedna ze szczególnych form ochrony przyrody, polegający na obejmowaniu ochroną indywidualną wyjątkowo cennych fragmentów krajobrazu naturalnego i kulturowego, w celu zachowania jego wartości estetycznych. Uznanie za zespół przyrodniczo-krajobrazowy następuje w drodze rozporządzenia wojewody (lub decyzji rady gminy). Uwagi analityczne W województwie wrocławskim powierzchnia drzewostanów zagrożonych szkodliwym oddziaływaniem gazów i pyłów ulega postępującemu pogorszeniu i w 1994 r. objęła obszar ha, tj. 45,9% ogólnej powierzchni lasów zarządzanych przez Lasy Państwowe. Określone tu zagrożenia obejmują uszkodzenia zarówno w I strefie (41903 ha) jak i w II (15756 ha) strefie zagrożenia, czyli słabe i średnie, nie uwzględniają natomiast tzw. szkód utajonych, które wg ocen monitoringowych występują na ponad 50% ogólnej powierzchni lasów województwa. W uszkodzonych, osłabionych drzewostanach coraz częściej pojawiają się gradacje szkodliwych owadów i występują patogenezy grzybowe. Na terenie woj. wrocławskiego pojawiły się w ostatnich latach groźne gatunki owadów takich jak: barczatka sosnówka, zwójki dębowe, brudnica mniszka, cętnica, kornik drukarz i inne. W ślad za owadami drzewostany opanowują chorobotwórcze grzyby, przede wszystkim opieńki i huba korzeni.

71 Leśnictwo - Zagrożenie i ochrona środowiska Dla oceny stanu zagrożenia lasów przez zanieczyszczenia powietrza uruchomiono w 1995 r. monitoring techniczny środowiska leśnego. W województwie wrocławskim punkty pomiarowe -21 są rozmieszczone na obszarach leśnych w siatce kwadratów o gęstości: 4x4 km, 8x8 km, km. Wyniki pomiarów zanieczyszczeń gazowych wyrażane są w mg2/dobę. Według wyników z sezonu zimowego 1993/94 średnie wartości wskaźników imisji dwutlenku siarki wyniosły dla województwa 10,023 mg/m2/dobę (średnio dla Polski 10,522 m2/dobę), tlenku azotu 0,167 mg/m2/dobę (średnia krajowa stanowi 0,243 mg/m2/dobę). W nadleśnictwach Oborniki Śl., Oleśnica i Miękinia stwierdzono niski poziom skażeń, tj. do 10 mg/m2/dobę, a średni (od 10, mg/m2/dobę) w naleśnictwie Oława. Wartość średniego wskaźnika imisji tlenków azotu w sezonie jesienno-zimowym 1993/94 była wartością najniższą i średnią. Wartości niskie do 0,200 mg/m2/dobę były w nadleśnictwie Oborniki Śl., Oleśnica i Miękinia, a średnie w nadleśnictwie Oława. Wartość średniego wskaźnika zarówno SO2 jak i NOx w sezonie letnim 1994 r. stanowiła wartość najniższą. W ramach prac związanych z ograniczeniem skutków szkodliwego oddziaływania gazów i pyłów na lasy, w PGL Lasy Państwowe prowadzi się zabiegi gospodarcze mające na celu przebudowę drzewostanów odpowiednio do zmieniających się warunków ekologicznych. Przebudowę realizuje się za pomocą zmiany składu gatunkowego i struktury drzewostanów. Do odnowień na obszarach zagrożonych stosuje się gatunki drzew wykazujące mniejszą wrażliwość na działanie imisji, głównie dwutlenku siarki. Do współczesnych zagrożeń lasów należy też stałe wyłączanie gruntów leśnych z użytkowania leśnego i przeznaczania ich na różne cele nieleśne. W roku 1994 wyłączono z produkcji leśnej 12,8 ha gruntów leśnych pod wydobywanie kopalin i rozbudowę terenów komunikacyjnych (budowa dróg i parkingów) oraz pod budowę rurociągów i gazociągów. W roku 1994 chemiczne zabiegi z zakresu ochrony lasów przeprowadzono na łącznej powierzchni 4156 ha. Prace te koncentrowały się głównie na zwalczaniu szkodników owadzich ha oraz chemicznym zabezpieczeniu upraw i młodników przed zwierzyną leśną ha. Zwalczanie chemiczne grzybów przeprowadzono na obszarze 20 ha a herbicydy zastosowano na powierzchni 109 ha lasów. Powierzchnia objęta tymi zabiegami stanowiła 3,2% obszarów leśnych Lasów Państwowych. Do zabiegów ochronnych lasów należą cięcia sanitarne przeprowadzone w celu usunięcia posuszu, złomów i wywrotów w drzewostanach. Do posuszu zaliczono drzewa stojące, zamierające lub martwe, które obumarły w wyniku działania czynników biotycznych (owady, grzyby pasożytnicze), abiotycznych (pożar, susza, mróz) i antropogenicznych (oddziaływanie zanieczyszczeń powietrza), a także w wyniku procesu naturalnego wydzielania. Złomy i wywroty są to drzewa powalone lub złamane przez wiatr, śnieg itp. W wyniku cięć sanitarnych usunięto w 1994 r. 158,9 tys. m3 drewna, tj. 39,3 tys. m3 (o blisko 20,0%) mniej niż w roku poprzednim. Największą ilość posuszu (ponad 43 tys. m3) usunięto w nadleśnictwie Oleśnica. W roku 1994 na skutek długotrwałej suszy utrzymywało się wysokie zagrożenie pożarów lasów. Ogółem na terenie naszego województwa zarejestrowano 151 pożarów lasów, tj. o ponad 6,0% więcej niż w 1993 r., ogień strawił 129 ha. Największy pożar miał miejsce w nadleśnictwie Oława, gdzie spłonęło 14 ha lasów z powodu przemieszczenia się ognia z gruntów innych na leśne. W województwie wrocławskim obszary przyrodnicze objęte prawną ochroną (rezerwaty i parki krajobrazowe) zajmują ha i stanowią 2,4% powierzchni województwa (w kraju odsetek ten stanowi 6,0%). W roku 1994 nie uległa zmianie liczba rezerwatów, przybył natomiast 1 park krajobrazowy o powierzchni 7953 ha w Dolinie Jezierzycy na terenie gmin: Wińska i Wołowa, rozszerzono granice i otulinę Ślężańskiego Parku Krajobrazowego 0 obszar 30 ha. Zaprojektowano dalsze 4 parki krajobrazowe: w Dolinie Baryczy, Dolinie Bystrzycy, Dolinie Odry 1 i Dolinie Odry II oraz 2 zespoły przyrodniczo-krajobrazowe: pierwszy w rejonie Borowa Oleśnicka a drugi w Dolinie Dobrej.

72 70 Leśnictwo - Zagrożenie i ochrona środowiska... Duże znaczenie ochronne mają też pomniki przyrody obejmujące twory przyrody żywej i nieożywionej, które stanowią akcenty urozmaicające krajobraz w rodzaju pojedynczych drzew, alei, głazów narzutowych, skałek itp. Pomników przyrody jest w naszym województwie 275, wśród nich wyróżniono 198 pojedynczych sędziwych drzew, 57 grup drzew, 14 głazów narzutowych oraz 6 innych obiektów. Specyficzną formą ochrony przyrody, głównie właściwych stosunków klimatycznych, hydrologicznych i glebowych są lasy ochronne. Są to obszary leśne podlegające szczególnej ochronie ze względu na spełniane funkcje proekologiczne, a także umożliwiające wypoczynek mieszkańcom miast. Należą do nich grunty leśne u brzegów rzek, na zboczach większych wzniesień, lasy wodochronne, otaczające źródliska rzek i potoków, drzewostany uszkodzone wskutek działalności przemysłu, drzewostany nasienne lub ostoje zwierząt podlegające ochronie gatunkowej, a także grunty leżące w granicach administracyjnych miast i w odległości 10 km od tych granic. Powierzchnia lasów ochronnych w województwie jest stosunkowo duża i wynosi ha, stanowi to 45,6% powierzchni ogólnej lasów, a w kraju ten odsetek wynosi 37,9%. Największą powierzchnię, tj ha zajmują lasy wodochronne, co stanowi ponad 30,0% całej powierzchni lasów ochronnych. Blisko 17 tys. ha zajmują lasy położone w bezpośredniej strefie szkodliwego oddziaływania przemysłu i poważnie zagrożone oddziaływaniem gazów i pyłów a ha zajmują inne lasy ochronne. Lasy uznane za tereny masowego wypoczynku ludności obejmują obszar 7506 ha, krajobrazowe 5964 ha, glebochronne 490 ha, a lasy nasienne 111 ha. Brak jest w naszym województwie strefy zieleni wysokiej, mającej za zadanie osłonę większych skupisk ludzkich przed zanieczyszczeniami powietrza. W myśl nowej ustawy z dnia 16 października 1991 r. (Dz. Ust. nr 114 poz. 492) o ochronie przyrody utworzone zostały w 1994 r. dwa użytki ekologiczne: pierwszy na terenie gminy Miękinia o powierzchni 0,1 ha z chronionym stanowiskiem sasanki łąkowej,a na terenie gminy Oława chroniona łąka o pow. 2,2 ha z zimowitem jesiennym. Ponadto powstał zespół przyrodniczo-krajobrazowy o pow. 32,8 ha na zboczu góry Ślęży. Sporządzona została pełna dokumentacja na utworzenie użytku ekologicznego o nazwie "Leśne stawki" k/goszcza w gminie Twardogóra. Jest to miejsce do introdukcji żółwia błotnego i strzebli błotnej.

73 Leśnictwo - Zagrożenie i ochrona środowiska TABL. 20(48). POWIERZCHNIA I MASA DRZEWOSTANÓW ZAGROŻONYCH37 SZKODLIWYM ODDZIAŁYWANIEM GAZÓW I PYŁÓW WEDŁUG STREF ZAGROŻENIA Stan w dniu 31 XII Wyszczególnienie Powierzchnia drzewostanów zagrożonych w ha b/ w % ogólnej powierzchni lasów... 2,9 3,2 15,5 45,9 Według stref zagrożenia w ha I (uszkodzenia słabe) II (uszkodzenia średnie) (uszkodzenia silne) Masa*^ drzewostanów zagrożonych w dm Według stref zagrożenia: I (uszkodzenia słabe) II (uszkodzenia średnie) III (uszkodzenia silne) a/ W Lasach w zarządzie Lasów Państwowych, grupowane metodą wg siedziby nadleśnictwa, b/ Grubizna brutto (w korze) na pniu. TABL. 21(49). POWIERZCHNIA a/1 KATEGORIE LASÓW OCHRONNYCH Stan w dniu 31 XII Wyszczególnienie OGÓŁEM Glebochronne Wodochronne Masowego wypoczynku ludności Strefy zieleni wysokiej Krajobrazowe W strefie oddziaływania przemysłu Nasienne Pozostałe a/ W Lasach Państrwowych.

74 72 Leśnictwo - Zagrożenie i ochrona środowiska... TABL. 22(50). OBSZARY 1 OBIEKTY PRAWNIE CHRONIONE Stan w dniu 31 XII Wyszczególnienie OBIEKTY: Rezerwaty przyrody Parki krajobrazowe Użytki ekologiczne Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe POWIERZCHNIA ogółem w ha w % powierzchni województwa... 0,9 2,1 2,1 3,4 Rezerwaty przyrody Parki krajobrazowe Użytki ekologiczne Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe TABL. 23(51). OBSZARY OBJĘTE RÓŻNYMI FORMAMI OCHRONY PRZYRODY I KRAJOBRAZU WEDŁUG GMIN W 1994 R. Stan w dniu 31XII GMINY Rezerwaty przyrody Parki krajobrazowe w hektarach Użytki ekologiczne Zespoły przyrodniczo krajobrazowe OGÓŁEM , ,0 2,3 32,8 Brzeg Dolny... 1, Jelcz-laskowice... 6, Jordanów Śląski ,0 - - Łagiewniki... 42,3 2580,0 - - Miękinia... 34,7-0,1 - Milicz , Oborniki Śląskie... 7, Oława... 16,3-2,2 - Sobótka ,0 4260,0-32,8 Trzebnica... 23, Twardogóra... 4, Wińsko ,0 - - Wołów... 5,2 6362,0 - - Żmigród ,

75 Leśnictwo - Zagrożenie i ochrona środowiska TABL. 24(52). REZERWATY PRZYRODY Stan w dniu 31 XII Wyszczególnienie OBIEKTY ogółem w tym ścisłe POWIERZCHNIA rezerwatów w ha: ogółem w % powierzchni geograficznej... 0,91 0,91 0,91 0,91 w tym ścisłych w % ogólnej powierzchni rezerwatów... 1,2 1,2 1,2 1,2 faunistycznych krajobrazowych leśnych torfowiskowych fiorys tycznych przyrody nieożywionej TABL. 25(53). POMNIKI PRZYRODY Stan w dniu 31XII Pomniki przyrody OGÓŁEM Pojedyncze drzewa Grupy drzew Aleje Głazy narzutowe Skałki, groty, jaskinie TABL. 26(54). GRUNTY LEŚNE ^WYŁĄCZONE NA CELE NIELEŚNE Wyszczególnienie w hektarach OGÓLE Ma/... 20,0-6,9 12,8 w tym w Lasach Państwowych... 20,0-6,1 12,6 Pod wydobywanie kopalin... 14,0-1,1 6,5 Pod rozbudowę terenów komunikacyjnych ,1 Pod rurociągi i gazociągi... 1, ,6 Pod linie wysokiego napięcia ,7 - Pod budowę zbiorników i urządzeń wodnych ,3-5, ,4 a/ Publiczne i prywatne.

76 74 Leśnictwo - Zagrożenie i ochrona środowiska... TABL. 27(55). USUWANIE POSUSZU I WIATROŁOMÓW (wg siedziby nadleśnictwa) Stan w dniu 31 XII Nadleśnictwa w tys m OGÓŁEM ,5 175,4 198,2 158,9 Miękinia... 28,7 21,8 12,1 20,9 Milicz... 38,9 15,1 28,7 18,0 Oborniki Śląskie... 20,4 7,8 32,9 18,7 Oleśnica... 41,1 90,0 54,2 43,3 Oława... 21,8 14,6 19,1 25,0 Wołów... 29,0 15,2 31,1 19,6 Żmigród... 32,6 10,9 20,1 13,4 Źródło: dane Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych we Wrocławiu. TABL. 28(56). CHEMICZNE ZWALCZANIE SZKODNIKÓW LASÓW W1994 R. (wg siedziby nadleśnictwa) Nadleśnictwa przed owadami Powierzchnia chroniona zabiegami chemicznymi w ha przed grzybami przed zwierzyną leśną chemiczne zwalczanie chwastów OGÓŁEM Miękinia Milicz Oborniki Śląskie Oleśnica Oława Wołów Żmigród Źródło: dane Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych we Wrocławiu. TABL. 29(57). POŻARY W LASACH (wg siedziby nadleśnictwa) Stan na 31 XII Wyszczególnienie Liczba pożarów Powierzchnia pożarów w hektarach... HO Źródło: dane Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych we Wrocławiu. TABL. 30(58). MONITORING TECHNICZNY ŚRODOWISKA LEŚNEGO Nadleśnictwa a - sezon zimowy 93/94 b - sezon letni 1994 r. Średnia wartość wskaźnika imisji dwutlenku siarki (So2) w mg/nr/dobę Średnia wartość wskaźnika imisji tlenku azotu (Nox) OGÓŁEM... 10,023 0,167 b 5,399 0,060 Oleśnica... 9,346 0,148 b 3,737 0,103 Oława......a 17,768 0,282 b 10,425 0,069 Oborniki Ś1... 9,875 0,168 b 5,289 0,037 Miękinia... 3,101 0,069 b 2,144 0,029

77 III. EKONOMICZNE ASPEKTY OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ Uwagi metodyczne Dane o nakładach i efektach rzeczowych inwestycji na ochronę środowiska dotyczą: ochrony wód, powietrza, powierzchni ziemi, przyrody i krajobrazu oraz ochrony przed hałasem. Do inwestycji związanych z ochroną wód zalicza się urządzenia do oczyszczania ścieków przemysłowych, komunalnych, wód opadowych oraz zanieczyszczonych wód kopalnianych odprowadzanych bezpośrednio do wód powierzchniowych. Obejmują one: oczyszczalnie ścieków lub ich elementy według technologii oczyszczania (mechanicznego, chemicznego, biologicznego), urządzenia do rolniczego (leśnego) wykorzystania ścieków, do utylizacji, gromadzenia i transportu wód zasolonych, do gromadzenia ścieków, jak również wyposażenie oczyszczalni ścieków w urządzenia i aparaturę kontrolno - pomiarową w wypadkach, gdy nie są one ujęte w kosztach budowy oczyszczalni ścieków. Do inwestycji związanych z ochroną powietrza zalicza się instalacje z zastosowaniem reakcji przemian chemicznych do substancji mniej uciążliwych dla środowiska wraz z kompletnym wyposażeniem i zespołem koniecznych urządzeń pomocniczych zapewniających prawidłową eksploatację instalacji oraz urządzenia i aparaturę zapewniające zmniejszenie ilości bądź stężeń powstających lub emitowanych zanieczyszczeń, zadania związane z urządzaniem stref ochronnych i wyposażenie w aparaturę kontrolno - pomiarową zanieczyszczeń powietrza. Nie ujmuje się urządzeń redukujących zanieczyszczenia, a stanowiących integralną część procesu technologicznego zapewniającą odpowiednią jakość surowców i półproduktów dla kolejnych etapów produkcji. Do inwestycji związanych z ochroną powierzchni ziemi zalicza się: - gospodarcze wykorzystanie odpadów, tj. metody i sposoby, w wyniku których następuje wyraźna redukcja ilościowa odpadów wytwarzanych bądź nagromadzonych na składowiskach, np. wykorzystanie odpadów do budowy nasypów drogowych, kolejowych, do podsadzania wyrobisk kopalnianych oraz wykorzystanie i przeróbkę odpadów przez zakłady przemysłowe; - unieszkodliwienie odpadów, tj. metody i sposoby, w wyniku których następuje redukcja jakościowa szkodliwości odpadów dla środowiska, czyli zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń wprowadzanych z odpadami do powierzchniowych warstw ziemi; - uporządkowanie składowisk odpadów w powierzchniowych warstwach ziemi, tj. budowa stawów osadowych, zbiorników betonowych, urządzanie stref ochronnych wokół składowisk; - rekultywację składowisk, hałd, wysypisk i stawów osadowych obejmującą etap zakończonej rekultywacji biologicznej bądź przekazanie zrekultywowanej powierzchni do zagospodarowania; - przedsięwzięcia związane z ulepszaniem gleby, działanie związane z tarasowaniem i wyrównywaniem nierówności gleby, prowadzenie przeciwerozyjnych nasadzeń oraz usuwanie skutków erozji.

78 76 Ekonomiczne aspekty ochrony... Do inwestycji związanych z ochroną przyrody i krajobrazu zalicza się: - przedsięwzięcia dotyczące tworzenia i funkcjonowania obszarów i obiektów o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chronionych (parki narodowe i krajobrazowe, rezerwaty przyrody, obszary chronionego krajobrazu oraz pomniki przyrody); - ochronę i restytucję (restytucja - utrzymanie stanu nienaruszonego, bądź przywracanie pierwotnego) rzadkich gatunków zwierząt. Do inwestycji związanych z ochroną przed hałasem zalicza się: -urządzenia lub zakup wyposażenia przy pomocy których uzyskuje się ogólne zmniejszenie poziomu hałasu w okolicy źródła; - urządzenia i zakup przyrządów do pomiaru natężenia hałasu (nie zalicza się tu zadań związanych ze zmniejszeniem hałasu na stanowiskach pracy wynikających z przepisów bhp). Do inwestycji związanych z gospodarką wodną zalicza się: - budowę ujęć służących do poboru wody: powierzchniowej, podziemnej i kopalnianej (również w energetyce zawodowej), łącznie z urządzeniami uzdatniającymi oraz wodną siecią magistralną i rozdzielczą (ujęcia, studnie, stacje uzdatniania, filtry, stacje pomp, doprowadzenie sieci wodociągowej - bez przyłączy do budynków i gospodarstw), budowę laboratoriów kontroli jakości wody, w tym automatycznych stacji pomiaru jakości wody; - budowę: zbiorników retencyjnych (poza zbiornikami przeciwpożarowymi i wyrównania dobowego), stopni wodnych, żeglugowych i energetycznych oraz śluz i jazów; - regulację rzek i zabudowę potoków górskich; - budowę obwałowań przeciwpowodziowych; - budowę stacji pomp na zawałach i obszarach depresyjnych. Opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian są to kwoty pieniężne pobierane za wprowadzanie do środowiska zanieczyszczeń w ilościach nie powodujących przekraczania dopuszczalnych norm. Kary za nieprzestrzeganie wymagań ochrony środowiska są to kwoty pieniężne za wprowadzanie do środowiska zanieczyszczeń przekraczających dopuszczalne normy. Fundusze ekologiczne są to fundusze tworzone z opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian oraz z opłat za wyłączenie gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne, a także z kar za nieprzestrzeganie wymagań ochrony środowiska oraz innych wpływów (m. in. za żeglugę i spław oraz wydobycie kruszywa i piasku z wód, zwroty dotacji i pożyczek oraz odsetek). Środki funduszów przeznaczone są na finansowanie w całości lub w części działalności związanej z ochroną środowiska i gospodarką wodną. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej zostały utworzone z dniem 1 lipca 1989 r. na mocy ustawy z dnia 27 kwietnia 1989 r."o zmianie ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska i ustawy - Prawo wodne" (Dz.U. nr.26, poz.139) w miejsce istniejących do tego okresu Funduszu Ochrony Środowiska i Funduszu Gospodarki Wodnej. Nowemu funduszowi nadano osobowość prawną. Fundusz dzieli się na część centralną i terenową w proporcji 40 i 60 %. Od czerwca 1993 roku funkcjonują przy samorządach terenowych - Gminne Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

79 Ekonomiczne aspekty ochrony Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych został utworzony na podstawie ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych z dnia 26 marca 1982 r. (Dz.U. nr. 11, poz. 79). Dochodami Funduszu są: należności i opłaty związane z wyłączeniem gruntów z produkcji, kwoty uzyskane ze sprzedaży próchnicznej warstwy gleby, kwoty uzyskane jako różnica należności za grunty wyłączone z produkcji i zrekultywowane, różne rodzaje opłat i kar przewidzianych w ustawie. Fundusz dzieli się na terenowy i centralny. Środkami funduszu terenowego (80 % dochodów) dysponuje wojewoda, a środkami funduszu centralnego, tworzonego z 20 % dochodów funduszy wojewódzkich - Minister Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej. Uwagi analityczne W województwie wrocławskim nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska w 1994 roku wynosiły 63590,2 tys. zł i stanowiły 5,4 % nakładów inwestycyjnych na gospodarkę narodową (8 lokata w kraju). W porównaniu do roku 1993 wzrosły o 1,5 punkta procentowego. Z wymienionych wyżej nakładów inwestycyjnych ,1 tys. zł (49,8 %) przeznaczono na ochronę powietrza atmosferycznego. Efektem tych nakładów było zainstalowanie urządzeń o zdolnościach redukcyjnych pyłów i gazów 0,9 tys. ton. Znaczną część bo 28778,9 tys. zł (tj. 45,3 %) wykorzystano na ochronę wód, w tym na komunalne oczyszczalnie ścieków ,3 tys. zł. Efektami rzeczowymi było 5 nowych oczyszczalni ścieków typu biologicznego o przepustowości 3810 m3/dobę. Na ochronę ziemi w woj. wrocławskim wydatkowano 3150,2 tys. zł (5,0 % ogółu), z czego 3113,7 tys. zł na unieszkodliwienie i zagospodarowanie odpadów przemysłowych oraz rekultywację i urządzanie terenów ich składowania. W wyniku tych nakładów zagospodarowano 465,8 tys. ton odpadów przemysłowych uciążliwych dla środowiska. W wyniku działalności pozainwestycyjnej zrekultywowano w województwie 7,7 ha terenów składowania odpadów, a 6,0 ha w wyniku działalności wyłącznie inwestycyjnej. W województwie wrocławskim w ramach nakładów inwestycyjnych na ochronę środowiska przeznaczono 56 zł / na 1 mieszkańca (w 1993 r zł) w kraju kwota ta wynosiła 55 zł (w 1993 roku - 39,3 zł). Nakłady inwestycyjne na gospodarkę wodną zamknęły się kwotą 27063,6 tys. zł - 2,8 % nakładów ogólnopolskich (9 lokata w kraju). Podobnie jak w 1993 roku, największy udział, tj ,3 tys. zł (81,7%) stanowiły ujęcia i doprowadzenia wody o łącznej wydajności dobowej równej 4,7 dam3 oraz 498,5 kilometrów sieci wodociągowej. Wybudowano również 14 zbiorników wodnych (na 83 w Polsce) o pojemności 6491 m3, ponadto uregulowano 2,3 km naszych rzek i potoków. Z tytułu opłat wpływy na Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w 1994 roku wyniosły 19765,7 tys. zł (2,0 % wpływów ogólnopolskich -18 lokata w kraju). Największy udział, bo 42,9 % stanowiły opłaty z tytułu odprowadzania ścieków wynoszące 8472,6 tys. zł, podobnie duży udział - 39,0 %, tzn. 7707,3 tys. zł wyniosły opłaty za zanieczyszczanie powietrza atmosferycznego. Zdecydowanie mniej opłat wpłynęło za pobór wody ,9 tys. zł. Pozostałą część stanowiły opłaty za składowanie odpadów - 873,8 tys. zł, tj. 4,4 % ogółu. Z tytułu kar wpływy na Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej wyniosły 89,9 tys. zł, co stanowiło 0,3 % wpływów ogólnopolskich (37 lokata w Polsce).

80 78 Ekonomiczne aspekty ochrony... Za przekraczanie norm zanieczyszczeń w odprowadzanych ściekach wpłynęło 76,3 tys. zł Ij. 84,9 % wpływów wojewódzkich. Kary za przekraczanie dopuszczalnych norm dla hałasu stanowiły 4,9 % wpływów i zamknęły się kwotą 4,4 tys. zł, za zanieczyszczenie powietrza uiszczono 9,3 tys. zł (10,3 %). Na koncie WFOŚ i GW w 1994 roku zgromadzono łącznie 19771,6 tys. zł, z czego w tymże roku wydano 9690,8 tys. zł (15 lokata w kraju). Z kwoty tej 4860,2 tys. zł (50,2 %) wykorzystano na budowę i modernizację komunalnych oczyszczalni ścieków. Na ochronę powietrza przeznaczono 2447,0 tys. zł (25,3 %) instalując nowe i modernizując istniejące urządzenia odpylające i redukujące zanieczyszczenia gazowe. Niewielką część, bo tylko 810,0 tys. zł (8,4 %) wykorzystanych środków w województwie to koszty poniesione na budowę i modernizację komunalnych wysypisk i składowisk odpadów, mniej, bo 190,0 tys. zł (2,0 %) - przeznaczono na regulację rzek i potoków oraz budowę urządzeń hydrotechnicznych, na ochronę przed powodzią oraz usuwanie szkód powodziowych w urządzeniach wodnych wydano 540,0 tys. zł. W województwie wrocławskim w 1994 roku 355,0 tys. zł (3,7 % ogólnopolskich, 4 lokata w kraju) przekazano na prace badawcze i konstrukcyjne, na działalność wynalazczą i racjonalizatorską oraz na wdrażanie nowych technik i technologii w ochronie środowiska. Łącznie wykorzystanie w 1994 roku środków z WFOŚ i GW na potrzeby województwa stanowiło 86,0 % środków nagromadzonych. Bilans finansowych środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej będących w dyspozycji wojewody wrocławskiego w 1994 roku przedstawiał się następująco: razem przychody 40133,0 tys zł - stan środków na początku roku...717,2 tys. zł, -wpływy roczne łącznie ,6 tys. zł, - wpływy inne...105,9 tys. zł, z czego razem przelewy 19538,3 tys. zł - na Narodowy Fundusz ,5 tys. zł, - na Gminne Fundusze ,4 tys. zł, - na Wojewódzkie Fundusze ,4 tys. zł. W gestii wojewody pozostało 1056,4 tys. zł, z czego w 1994 roku wydatkowano na potrzeby województwa 53,6 tys. zł, pozostało więc na koniec roku sprawozdawczego 1002,8 tys. zł. Ciekawą rzeczą jest sposób gospodarowania gminnymi funduszami ochrony środowiska w województwie \.wrocławskim: przychody na gminne fundusze ogółem w 1994 r. wyniosły 2516,6 tys. zł, z czego na gminne cele wydatkowano 2395,9 tys. zł (głównie na działalność modernizacyjną i inwestycyjną w zakresie ochrony p/powodziowej, gospodarcze wykorzystanie odpadów, ochronę wód i inne cele), pozostałe środki, tj. 540,9 tys. zł nie zostały wykorzystane pomimo ogromnych zaniedbań środowiskowych gmin. W1994 roku w województwie wrocławskim wykorzystane środki Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych wyniosły 437,7 tys zł (2,0 % ogólnopolskich), z przeznaczeniem na: - budowę i modernizację dróg dla potrzeb rolnictwa ,9 tys. zł, tj. 84,7%, - budowę i renowację stawów rybnych... 41,1 tys. zł, tj. 9,4%, - przystosowanie nieużytków do potrzeb produkcji rolniczej oraz rekultywacje... 8,9 tys. zł, tj. 2,3 %.

81 Ekonomiczne aspekty ochrony TABL. 1.(59). NAKŁADY INWESTYCYJNE NA OCHRONĘ ŚRODOWISKA (ceny bieżące) Wyszczególnienie Nakłady ogółem: w tys. zł... w % nakładów inwestycyjnych na gospodarkę narodową ,0 2, ,1 3, ,2 5,4 Ochrona wód w tys. zł , , ,9 w tym komunalne oczyszczalnie ścieków ,0 9129, ,3 Ochrona powietrza atmosferycznego w tys. zł , , ,1 Ochrona ziemi w tys. zł ,0 2882,5 3150,2 w tym unieszkodliwianie i zagospodarowanie odpadów przemysłowych oraz rekultywacja i urządzanie terenów ich składowania ,0 2786,5 3113,7 Ochrona przed hałasem w tys. zł... 0,0 - TABL. 2.(60). NAKŁADY INWESTYCYJNE NA GOSPODARKĘ WODNĄ (ceny bieżące) Wyszczególnienie Nakłady ogółem: w tys. zł , , ,6 w % nakładów inwestycyjnych na gospodarkę narodową... 4,2 3,1 2,3 Ujęcia i doprowadzenia wody w tys. zł , , ,3 Zbiorniki i stopnie wodne w tys. zł ,0 2649,7 1193,5 Regulacja i zabudowa rzek w tys. zł ,0 757,5 3300,4 Obwałowania przeciwpowodziowe i stacje pomp w tys. zł ,0 531,1 447,4 TABL. 3.(61). EFEKTY RZECZOWE INWESTYCJI GOSPODARKI WODNEJ Wyszczególnienie Ujęcia wody w dam^/dobę... 25,6 9,2 4,7 Sieć?/ wodociągowa w km ,4 223,6 498,5 Pojemność zbiorników wodnych w danr* ,1 6,5 Uregulowane rzeki i potoki w km... 12,9 10,6 2,3 a/ Łącznie z siecią wodociągową realizowaną na terenie wsi.

82 80 Ekonomiczne aspekty ochrony... TABL. 4.(62). EFEKTY RZECZOWE INWESTYCJI OCHRONY ŚRODOWISKA Wyszczególnienie Oczyszczalnie ścieków typu: mechanicznego biologicznego chemicznego Przepustowość oczyszczalni w m^/dobę mechanicznych biologicznych chemicznych Zdolność zainstalowanych urządzeń w tys. ton/rok: do redukcji pyłowych zanieczyszczeń powietrza... 0,2 0,8 0,6 do redukcji gazowych zanieczyszczeń powietrza ,1 0,3 zagospodarowania i unieszkodliwienia odpadów ,8 Zagospodarowanie odpadów przemysłowych uciążliwych dla środowiska w tys. ton ,5 368,7 465,8 Rekultywacja terenów składowania odpadów przemysłowych w ha: w wyniku działalności pozainwestycyjnej... 14,0 3,5 7,7 wyłącznie inwestycyjnej... 30,0 8,0 6,0 TABL. 5.(63). WPŁYWY NA WOJEWÓDZKI FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ NA TLE KRAJU A. Z TYTUŁU OPŁAT Lata Ogółem Pobór wody Odprawa - wadzenie ścieków powietrza Zanieczyszczanie Składowawanie odpadów Pozostałe w tysiącach złotych POLSKA ,9 2572,8 6377, ,5 3637,3 1877, , , , , ,7 1600, , , , , ,1 335,2 WROCŁAWSKIE ,3 49,6 171,9 152,8 27,2 85, ,9 2335,9 6774,5 7451,4 630,3 160, ,7 2711,9 8472,6 7707,3 873,8 0,0 B. Z TYTUŁU KAR Lata Ogółem zanieczyszczeń w odprowadzonych ściekach W tym za przekroczenie norm zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego dopuszczalnego natężenia hałasu Za gromadzenie odpadów niezgodnie z przepisami wymię- wply- wymię- wply- wymię- wply- wymię- wply- wymię- wplyrzono nęło rzono nęło rzono nęło rzono nęlo rzono nęło w tysiącach złotych POLSKA , , , , ,4 5530,7 2291,5 618, ,2 227, , , , , ,5 7620,2 2605,6 678,0 8761,8 648,5 WROCŁAW- SKIE ,7 51,2 12,4 12,9 33,0 33,0 18,0 18, ,0 88,0 665,6 59,5 30,9 8,1 109,5 20, ,8 89,9 853,3 76,3 3077,5 9,3 3,9 4,4 - -

83 Ekonomiczne aspekty ochrony TABL. 6.(64). WYKORZYSTANIE ŚRODKÓW FUNDUSZU OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ W WOJ. WROCŁAWSKIM NA TLE KRAJU Wyszczególnienie Polska Wrocławskie w tysiącach złotych OGÓLE M ,1 9690,8 w tym na: budowę, rozbudowę i modernizację oczyszczalni ścieków... w tym komunalnych , ,9 4860,2 4860,2 budowę i modernizację instalaq'i i urządzeń odpylających oraz do redukcji zanieczyszczeń gazowych ,3 2447,0 budowę, rozbudowę i modernizację wysypisk i składowisk odpadów... w tym komunalnych , ,3 810,0 810,0 rekultywaq'e ,3 - urządzanie i utrzymanie parków wiejskich i krajobrazowych, zadrzewianie i zalesianie ,1 10,4 przywracanie do właściwego stanu terenów zieleni, drzew i krzewów ,4 20,8 regulację rzek i potoków, budowę zbiorników wodnych oraz innych urządzeń hydrotechnicznych ,6 190,0 ochronę przed powodzią oraz usuwanie szkód powodziowych w urządzeniach wodnych i linii brzegów 6166,7 540,0 TABL. 7. (65). OPŁATY Z TYTUŁU WYŁĄCZENIA GRUNTÓW ROLNYCH I LEŚNYCH NA CELE NIEROLNICZE I NIELEŚNE W WOJ. WROCŁAWSKIM NA TLE KRAJU Rodzaje opłat Lata Ogółem jednorazowa należność z tytułu wyłączenia gruntów opłaty roczne jednorazowe odszkodowanie0^ inne uiszczone wymierzono wpłynęło wymierzono wpłynęło wymierzono wpłynęło wymierzono wpłynęło w tysiącach złotych POLSKA , ,9 9267,4 6859,9 4164,3 9001,3 848,9 68,6 780, , , , ,2 8049, ,3 595,5 183,4 1901,5 WROCŁAWSKIE ,9 373,8 518,2 53,8 179,6 276,8 0,0-27, ,4 904,8 814,9 666,2 720,7 164,5 26,2-72,9 a/ Z tytułu przedwczesnego wyrębu drzewostanu. TABL. 8. (66). WYKORZYSTANIE ŚRODKÓW FUNDUSZU OCHRONY GRUNTÓW ROLNYCH W WOJ. WROCŁAWSKIM NA TLE KRAJU Lata Ogółem Przystosowanie nieużytków do potrzeb produkcji rolniczej oraz rekultywacja Użyźnianie Budowa i renowacja stawów rybnych Budowa modernizacja dróg dla potrzeb rolnictwa Inne wydatki w tysiącach złotych POLSKA ,0 443,6 230,6 832,8 9437,4 1191, ,8 667,2 134,9 968, ,4 821,8 WROCŁAWSKIE ,3 21,7-43,2 74,3 20, ,7 8,9 41,1 370,9 16,7

84 82 Ekonomiczne aspekty ochrony... TABL. 9(67). GROMADZENIE FUNDUSZU OCHRONY GRUNTÓW ROLNYCH WEDŁUG GMIN W 1994 R. Z Wyszczególnienie Kwoty wymierzone ogółem Należności Opłaty roczne Opłaty roczne podwyższone Jednorazowe odszkodowania w tys. zł OGÓŁEM ,1 814,9 720,7 0,2 26,2 MIASTA ,6 182,0 570,4-14,1 Wroclaw-Stare Miasto... 34,5 13,0 21,5 Bierutów Brzeg Dolny ,3 147,9 10,4 - - Jelcz-Laskowice Kąty Wrocławskie... 18,2 15,0 0,2-3,1 Milicz Oborniki Śląskie... 0,3 0, Oleśnica... 2,6 2,0 0,6 - - Oława... 2,5 2,1 0,4 - - Sobótka Strzelin Środa Śląska... 2,0 1,8 0,2 - - Trzebnica Twardogóra... 3,2-0,1-3,1 Wiązów Wołów ,0-537,0 - - Żmigród... 8, ,0 GMINY ,5 632,9 150,3 0,2 12,1 Bierutów Borów Brzeg Dolny... 3,9 3,5 0,3 - - Cieszków Czernica... 7,8 7,1 0,7 - - Długołęka ,8 224,8 28,0 - - Dobroszyce Domaniów Jelcz-Laskowice Jordanów Śląski Kąty Wrocławskie ,5 126, Kobierzyce ,3 178,4 51,9 - - Kondratowice Kostomłoty... 1,1-1,1 - - Krośnice... 0,2 0,2 0,0 - - Łagiewniki Malczyce... 74,5 67,7 6,8 - - Mietków... 0,5-0,5 - - Miękinia... 1,9 1,2 0,7 - - Milicz... 10,6 9,6 1,0 - - Oborniki Śląskie Oleśnica... 1,6 0,1 1,5 - - Oława... 0,6 0,6 0,1 - - Prusice... 11,4 9,9 1,5 - - Sobótka... 6, ,4 Strzelin Środa Śląska Święta Katarzyna... 16,4-16,3 0,2 - Trzebnica Twardogóra... 4,2-0,2-3,9 Wiązów Wińsko Wisznia Mała... 3,1 2,8 0,3 - - Wołów... 36,0-36,0 - - Zawonia... 3,4-3,4 - - Żmigród... 2,2 0, ,8 Żórawina

85 IV. WROCŁAWSKI OBSZAR EKOLOGICZNEGO ZAGROŻENIA Uwagi metodyczne Obszary ekologicznego zagrożenia zostały wprowadzone załącznikiem Nr 4 uchwały Nr 21/83 Rady Ministrów z dnia 4 marca 1983 r. w sprawie projektu Narodowego Planu Społeczno - Gospodarczego. W kolejnych planach wieloletnich i rocznych postanowieniami Sejmu oraz Rady Ministrów ustalano specjalne zasady gospodarowania na obszarach ekologicznego zagrożenia, m.in. wprowadzono zakaz budowy i rozbudowy zakładów uciążliwych dla środowiska. Celem wyznaczania obszarów ekologicznego zagrożenia była (ze względu na ograniczone środki jakie mogły być przeznaczone na ochronę środowiska) potrzeba takiej koncentracji działań, aby mogła ona skutecznie przyczynić się do zahamowania dalszego wzrostu degradacji środowiska w tych rejonach, a następnie rozpoczęcia procesu przywracania im wymaganej jakości. Kierując się takimi założeniami wyznaczono rejony koncentracji największych i najbardziej uciążliwych źródeł naruszeń środowiska: ściekami, pyłami, gazami i odpadami. W tych rejonach stopień nagromadzenia zagrożeń oraz brak skutecznej działalności zapobiegawczej powodowały często wielokrotne przekroczenia dopuszczalnych norm jakości środowiska. Nastąpiło tam całkowite załamanie stanu równowagi przyrodniczej przejawiające się utratą odporności, wyeliminowaniem procesów samooczyszczania i degradacją układów biologicznych, a w konsekwencji wzrostem zagrożenia zdrowia ludności tam mieszkającej. Tereny te zostały nazwane obszarami ekologicznego zagrożenia. Podstawowymi kryteriami ich wydzielania było: - przekroczenie dopuszczalnych stanów normatywnych dla co najmniej dwóch elementów środowiska lub - wielokrotne bądź szczególnie uciążliwe (toksyczne) przekroczenie dopuszczalnego stanu normatywnego jednego elementu środowiska. Obszary te wyodrębniono za pomocą metody kartograficznej, polegającej na wzajemnym nakładaniu map stanu poszczególnych elementów środowiska i wyciąganie na tej podstawie wniosków służących do przestrzennej syntezy omawianego zjawiska. Uwagi analityczne Na terenie Polski wydzielono 27 obszarów ekologicznego zagrożenia o łącznej powierzchni km2 (11,4 % powierzchni kraju). Jednym z nich jest Wrocławski Obszar Ekologicznego Zagrożenia (WOEZ) ciągnący się wzdłuż doliny rzeki Odry o powierzchni 901 km2, co stanowi 14,3 % powierzchni województwa. Województwo wrocławskie należące do województw o wysokim stopniu urbanizacji i uprzemysłowienia odznacza się wyraźnym zróżnicowaniem regionalnym: przemysł koncentruje się głównie we Wrocławiu, Brzegu Dolnym, Obornikach Śląskich, Oławie na terenie ich gmin oraz gminie Święta Katarzyna. Reprezentowane są tam prawie wszystkie gałęzie przemysłu, w tym zwłaszcza metalowy, maszynowy, środków transportu, chemiczny, elektroniczny, tekstylny oraz spożywczy.

86 84 Wrocławski Obszar Ekologicznego Zagrożenia WROCŁAWSKI OBSZAR EKOLOGICZNEGO ZAGROŻENIA Cieszków Żmigród Milicz Wińsko Krośnice Prusice Trzebnica Twardogóra Wołów ilbomikli Zawonia Dobroszyce Wisznia Mała leśnica Miękinia Długołęka Środa Śl. Kostomłoty Kąty Wrocławskie / Czernica iliiijili z Jelcz- Laskowice Bierutów Kobierzyce Mietków Żórawina Sobótka Domaniów Jordanów Borów Łagiewniki Strzelin Wiązów Kondratowice granica województwa granice gmin obszar ekologicznego zagrożenia

87 Wrocławski Obszar Ekologicznego Zagrożenia 85 Na terenie WOEZ w 1994 roku mieszkało 732,5 tys. osób, tj. 64,6 % populacji całego województwa. Jak wynika z powyższego gęstość zaludnienia na tym obszarze była bardzo duża - wynosiła bowiem 813 osób /1 km2, była więc 4,5 raza większa niż średnia dla województwa. Łączna powierzchnia gruntów zdewastowanych i zdegradowanych, czyli takich, które zupełnie utraciły przydatność do produkcji rolniczej lub leśnej na skutek działalności przemysłowej w 1994 roku na omawianym terenie wynosiła 316,7 ha, co stanowiło 22,6 % powierzchni w województwie (1400,4 ha). Natomiast z użytkowania rolniczego ubyło (wg przepisów prawnych o ochronie gruntów rolnych i leśnych) 50,2 ha tj. blisko 12,9 % całego areału gruntów wyłączonych z produkcji rolniczej i leśnej w województwie, z tego aż 89,2 % (44,8 ha) to użytki rolne, z których 71,4 % (32,0 ha) stanowiły gleby I - III klasy, a 23,7 % (10,6 ha) gleby IV klasy bonitacji. Zabiegom rekultywacyjnym na tym obszarze poddanych zostało 13,7 ha, zagospodarowano natomiast 10,6 ha. Lasy naszego regionu ze względu na warunki geograficzne i urbanistycznie oprócz produkcji drewna pełnią wiele funkcji ochronnych, do nich zalicza się również lasy położone w strefach uszkodzeń przemysłowych. W 1994 roku na terenie WOEZ w strefie największych zagrożeń znajdowało się 29,8 tys. ha powierzchni leśnej, z której przekazanych zostało 5,4 ha na cele nieleśne. Na ha powierzchni lasów ochronnych województwa wrocławskiego 31,8 % stanowiła powierzchnia na terenie WOEZ i wynosiła ha, jest to związane z faktem skumulowania na tym obszarze potencjału przemysłowego. Powierzchnia leśna wyłącznie w strefie oddziaływania przemysłu w 1994 roku wynosiła 3698 ha i w 100,0 % były to drzewostany kwalifikujące się do I klasy uszkodzeń, czyli wykazujące uszkodzenia od 11% do 25 % na skutek emisji pyłów i gazów z zakładów przemysłowych, objawiające się na roślinach ubytkiem aparatu asymilacyjnego (defoliacji) oraz stopniem jego przebarwienia. W 1994 r. ogólny pobór wody w przemyśle zarówno na terenach WOEZ jak i na pozostałej powierzchni województwa w porównaniu z poprzednimi latami zmniejszył się głównie z powodu zmniejszonej produkcji przemysłowej. Mniejszy pobór wody wykazywały niemal wszystkie elektrownie i huty, a więc zakłady najbardziej wodochłonne. Spośród 43 zakładów zlokalizowanych na terenie Wrocławskiego Obszaru Ekologicznego Zagrożenia zużywających 37,1 hm3 wody, tylko 24 posiadało zamknięte obiegi wody. Ze zmniejszonym poborem wód wiąże się mniejsza o 0,8 hm3 ilość wytworzonych ścieków przemysłowych. W 1994 r. z terenu WOEZ do wód powierzchniowych odprowadzono 82,5 hm3 ścieków przemysłowych i komunalnych wymagających oczyszczania podczas gdy w 1993 r. do wód powierzchniowych odprowadzono 84,2 hm3 tych ścieków. Procesom oczyszczania poddano 75,1 hm3 (78,1 hm3 przed rokiem), przy czym w zadowalającym stopniu (biologicznie lub chemicznie) oczyszczono 60,4 hm3, tj. 80,5 %, pozostałe 19,5 % (14,6 hm3) oczyszczano metodami mechanicznymi, pozwalającymi jedynie na usunięcie zanieczyszczeń nierozpuszczalnych, a około 9 % ścieków (7,5 hm3) odprowadzono bezpośrednio do wód powierzchniowych bez żadnego oczyszczania. Przyczyną takiego stanu jest brak odpowiedniego wyposażenia w oczyszczalnie ścieków zakładów przemysłowych oraz miast i wsi. Ponadto komunalne oczyszczalnie ścieków pracowały często w warunkach przeciążenia hydraulicznego, skutkiem czego osiągnięto tam niewielkie redukcje zanieczyszczeń. Spośród 46 zakładów w województwie szczególnie uciążliwych dla czystości powietrza, 34 zakłady (73,9 %) leżało na terenie WOEZ, z czego 31 zakładów (91,2 %) wyposażonych było w urządzenia do redukcji zanieczyszczeń pyłowych, a 5 (14,7 %) w urządzenia do redukcji zanieczyszczeń gazowych. Z zakładów tych wyemitowano 10,0 tys. ton pyłów (87,3 % emisji wojewódzkiej), w tym aż 9,7 tys. ton pochodziło ze spalania paliw. Gazów wyemitowano 2807,4 tys. ton (98,3 % ogółu), w tym 19,8 tys. ton (o 1,7 tys. ton mniej niż w 1993 r.) dwutlenku siarki, wielkość emisji tlenków azotu kształtowała się na poziomie ubiegłego roku i wyniosła

88 86 Wrocławski Obszar Ekologicznego Zagrożenia 11.1 tys. ton, tlenków węgla wyemitowano 2,0 tys. ton (1,8 tys. ton w 1993 r.), a emisja dwutlenku węgla wyniosła tys. ton i było to o 26,6 tys. ton więcej niż przed rokiem. Na terenach WOEZ stopień redukcji wytworzonych tam zanieczyszczeń pyłowych wynosił 96,6 %, dla gazów 7,6 %. Dla pyłów wzrósł w stosunku do roku 1993 o 0,9 pkta, dla zanieczyszczeń gazowych o 0,1 pkt. Wysokim zagrożeniem środowiska jest także duża ilość nagromadzonych odpadów, szczególnie pochodzenia przemysłowego. Jest to rezultat stosowania przestarzałych technologii oraz wysokiej materiałochłonności i dużej odpadowości w procesach produkcyjnych. W odniesieniu do 1993 r. na terenie WOEZ ilość odpadów wytworzonych przez 20 zakładów w 1994 r. zmniejszyła się o 31,9 tys. ton i wynosiła 455,2 tys. ton (81,2% z ogółem w województwie), z tego 203,0 tys. ton (44,6%) wykorzystano gospodarczo, a tylko 0,3 tys. ton (0,07%) poddano procesom unieszkodliwiania i aż 251,9 tys. ton (55,3%) składowano: głównie na wysypiskach zakładowych i międzyzakładowych -181,3 tys. ton (72,0%) oraz 65,4 tys. ton (26,0%) w stawach osadowych. Powierzchnia, na której w 1994 r. składowano 9384,5 tys. ton odpadów wynosiła 88,5 ha (0,1% powierzchni WOEZ). Obszary ekologicznego zagrożenia pokrywające się w dużej mierze z obszarami wysoko uprzemysłowionymi i zurbanizowanymi, cechują się mniejszym przyrostem ludności w porównaniu do "pozostałych terenów". Ten stan rzeczy jest rekompensowany w pewnym stopniu migracją ludności. Głównymi przyczynami zgonów ludności na terenie WOEZ są choroby układu krążenia i choroby nowotworowe. Utrzymujący się tam wysoki poziom zagrożeń ekologicznych wynika w dużym stopniu z uprzednio błędnej polityki inwestycyjnej, która popierała rozwój kapitałochłonnego przemysłu ciężkiego i surowcowego, a dobra przyrodnicze uważała za niewyczerpalne. Zanim uświadomiono sobie potrzebę ochrony przyrody, reprodukowania zasobów naturalnych głównie ziemi, wody i powietrza - powstały już ogromne zaległości. Zapobieganie zanieczyszczeniom i degradacji środowiska wymaga odpowiednich nakładów na ekologiczne przedsięwzięcia inwestycyjne i środków na działalność bieżącą (koszty eksploatacyjne urządzeń ochronnych). Utrzymanie zupełnie dobrego, jak na te trudne czasy tempa inwestycyjnego jest efektem dużego zaangażowania inwestorów oraz łączenia kilku źródeł ich finansowania. Podstawą są jednak środki własne gmin, a inne to: dotacje z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, dotacje z budżetu państwa na realizację zadań związanych z gospodarką komunalną oraz inne źródła wykorzystywane przez niektórych inwestorów, w tym, np. kredyty Banków Światowych i Krajowego Ochrony Środowiska.

89 Wrocławski Obszar Ekologicznego Zagrożenia 87 TABL.K68). ZRÓŻNICOWANIE SKALI DEGRADACJI I ZANIECZYSZCZEŃ ŚRODOWISKA Wyszczególnienie Powierzchnia: w krn^ na 1 mieszkańca w Ludność /stan w dniu 31 XII/: Zużycie wody na cele: w tys na 1 km^ przemysłowe w danr/i km^ wskaźniki ujęcia wody w obiegi zamknięte w %... 25,7 20,5 20,8 komunalne w danr/1 km^ Ścieki przemysłowe i komunalne wymagające oczyszczenia odprowadzone do wód powierzchniowych w darn^/1 km^ oczyszczane biologicznie i chemicznie w % wymagających oczyszczania... 72,9 74,5 73,2 nie oczyszczane w % wymagających oczyszczania... 9,7 7,2 9,1 Emisja zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego ze szczególnie uciążliwych źródeł. przemysłowych i gospodarki cieplnej: pyłów w tonach na 1 km^ stopień redukcji w %... 94,3 95,7 96,6 gazów w tonach na 1 km^ ,8 / stopień redukcji w %... 5,6 7,5 7,6 Odpady przemysłowe: nagromadzone / /stan w końcu roku/ w tys. ton/l km^ składowane^/ w % wytworzonych... 68,0 66,5 55,3 Powierzchnia drzewostanów w strefach szkodliwego oddziaływania gazów i pyłów w % powierzchni leśnej nadleśnictw... 13,1 12,8 12,4 a/ Na terenach zakładów, b/ Na terenach własnych i obcych, c/ Z CCy. TABL. 2(69). ZUŻYCIE WODY NA POTRZEBY GOSPODARKI NARODOWEJ Obszary ekologicznego zagrożenia Ogółem Przemysł / Rolnictwo i Leśnictwo*/ Gospodarka komunalna / w hektometrach sześciennych POLSKA ,2 9496,7 1693,7 2399, ,2 8254,1 1369,3 2196, ,5 8073,7 1237,8 2306,0 WROCŁAWSKI OBSZAR EKOLOGICZNEGO ZAGROŻENIA ,0 41,6-79, ,3 37,0 0,0 67, ,7 36,8 0,0 64,9 a/ Na potrzeby własne zakładu, b/ Woda zużyta do nawadniania gruntów i uzupełniania stawów rybnych (bez ścieków). c/ Woda dostarczona odbiorcom przez wodociągi komunalne.

90 88 Wrocławski Obszar Ekologicznego Zagrożenia TABL. 3(70). POBÓR I ZUŻYCIE WODY W PRZEMYŚLE Wyszczególnienie Zakłady zużywające wodę w tym posiadające zamknięte obiegi wody Pobór z ujęć własnych w hnr*: ogółem... 42,1 37,3 37,1 powierzchniowych... 35,5 32,4 32,6 podziemnych... 6,6 4,9 4,5 kopalnianych (użytych do produkcji) Zużycie wody na potrzeby zakładów do produkcji w hnr*... 41,6 37,0 36,8 w tym z zakupu... 5,0 3,7 3,4 w tym od wodociągów komunalnych... 2,6 2,2 2,0 TABL. 4(71). ŚCIEKI PRZEMYSŁOWE I KOMUNALNE ODPROWADZONE DO WÓD POWIERZCHNIOWYCH Wyszczególnienie hnr* OGÓŁEM ,4 96,4 94,7 Bezpośrednio z zakładów przemysłowych /... 30,0 30,2 31,4 w tym wody chłodnicze (umownie czyste)... 6,8 12,2 12,1 Siecią kanalizacji miejskiej... 81,6 66,2 63,3 W tym wymagające oczyszczania ,5 84,2 82,5 oczyszczane*/... 94,5 78,1 75,0 mechanicznie... 18,3 15,4 14,6 chemicznie... 0,9 0,6 1,7 biologicznie... 75,3 62,1 58,7 nie oczyszczone... 10,1 6,1 7,5 odprowadzone: bezpośrednio z zakładów przemysłowych... 4,7 3,6 4,9 siecią kanalizacji miejskiej... 5,4 2,5 2.6 a/ Łącznie z zanieczyszczonymi wodami kopalnianymi, b/ W oczyszczalniach zakładów przemysłowych i jednostek gospodarki komunalnej. TABL. 5(72). ŚCIEKI PRZEMYSŁOWE OCZYSZCZANE I NIE OCZYSZCZANE Wyszczególnienie w hm^ Ścieki odprowadzone /... 40,1 36,2 35,4 w tym: bezpośrednio do wód powierzchniowych... 30,0 30,2 31,4 w tym wody chłodnicze (umownie czyste)... 6,8 12,2 12,1 do kanalizacji miejskiej... 9,1 5,8 3,9 W tym ścieki wymagające oczyszczania odprowadzone bezpośrednio do wód powierzchniowych... 22,9 17,9 19,3 oczyszczane ,3 14,3 14,4 mechanicznie... 4,1 1,4 0,3 chemicznie... 0,9 0,6 1,7 biologicznie... 13,3 12,3 12,4 nie oczyszczane... 4,7 3,6 4,9 a/ Łącznie z zanieczyszczonymi wodami kopalnianymi.

91 Wrocławski Obszar Ekologicznego Zagrożenia 89 TABL. 6(73). ŚCIEKI KOMUNALNE ODPROWADZONE KANALIZACJĄ MIEJSKĄ W 1994 R. Ścieki odprowadzone kanalizacją miejską0^ / Wyszczególnienie ogółem razem oczyszczane mechanicznie biologicznie w hektometrach sześciennych nie oczyszczone WROCŁAWSKI OBSZAR EKOLOGICZNEGO ZAGROŻENIA... 63,3 75,1 14,6 58,7 7,5 a/ Bez wód opadowych i infiltracyjnych. TABL. 7(74). WAŻNIEJSZE DANE O ZANIECZYSZCZENIACH POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO Wyszczególnienie Zakłady szczególnie uciążliwe dla czystości powietrza atmosferycznego /stan w dniu 31 XII/ w tym posiadające urządzenia do redukq'i zanieczyszczeń: pyłowych gazowych w tym zatrudniające w ochronie powietrza pracowników z wyższym wykształceniem Emisja zanieczyszczeń w tonach/rok: pyłowych w tym: ze spalania paliw gazowych w tym: dwutlenek siarki tlenek węgla tlenki azotu dwutlenek węgla Zanieczyszczenia zatrzymane w urządzeniach do redukcji: pyłowe: w tonach/rok w % zanieczyszczeń wytworzonych... 94,3 95,7 96,6 gazowe: w tonach/rok w % zanieczyszczeń wytworzonych... 5,6 7,5 7,6

92 90 Wrocławski Obszar Ekologicznego Zagrożenia TABL. 8 (75). WAŻNIEJSZE DANE O ZANIECZYSZCZENIU POWIETRZA NA WROCŁAWSKIM OBSZARZE EKOLOGICZNEGO ZAGROŻENIA W 1994 R. Wyszczególnienie Wrocławski Obszar Ekologicznego Zagrożenia razem razem Wrocław Miasta Brzeg Dolny Oława Gminy Zakłady szczególnie uciążliwe dla czystości powietrza (stan w dn. 31 XII) w tym posiadające urządzenia do redukcji zanieczyszczeń: pyłowych gazowych Emisja zanieczyszczeń z zakładów szczególnie uciążliwych w t/rok: pyłów razem ze spalania paliw cementowe, wapienne i materiały ogniotrwałe krzemowe gazów razem dwutlenek siarki tlenek azotu tlenek węgla dwutlenek węgla Zanieczyszczenia zatrzymane w urządzeniach oczyszczających w % zanieczyszczeń wytworzonych: pyłowe... 96,6 96,7 95,1 99,0 94,1 95,8 gazowe... 7,6 8,8 1,5 37,4 - - Zanieczyszczenia zatrzymane i zneutralizowane w urządzeniach oczyszczających: dwutlenek siarki w t: w % zanieczyszczeń wytworzonych 1,1 1,2 1,3 0,6 - - tlenek azotu (w przeliczeniu na N02)wt: w % zanieczyszczeń wytworzonych... 0,3 0,4 0, tlenek węgla w t w % zanieczyszczeń wytworzonych... 3,7 3,9 4, węglowodory w t w % zanieczyszczeń wytworzonych... 69,8 69,8 11,3 82,4 - - inne w t w% zanieczyszczeń wytworzonych... 8,3 8,3-70,0 - -

93 Wrocławski Obszar Ekologicznego Zagrożenia 91 TABL. 9(76). WYBRANE DANE O ZAGROŻENIU I OCHRONIE ŚRODOWISKA LEŚNEGO Wyszczególnienie Powierzchnia lasów nadleśnictw ogółem /stan w dniu 31 XII/ w tys. ha... 28,3 28,9 29,8 Powierzchnia wyłączona na cele nieleśne w ha ,1 5,4 Powierzchnia i kategorie lasów ochronnych razem w ha w tym: masowego wypoczynku ludności krajobrazowe w strefie oddziaływania przemysłu Powierzchnia drzewostanów w strefach szkodliwego oddziaływania gazów i pyłów razem strefa I /uszkodzenia słabe/ Masa grubizny brutto w strefach zagrożenia w dam Powierzchnia / lasu chroniona chemicznie przed owadami o występowaniu masowym w ha a/ W lasach publicznych i prywatnych. TABL. 10(77). ODPADY PRZEMYSŁOWE NAGROMADZONE I WYTWORZONE ORAZ TERENY ICH SKŁADOWANIA Wyszczególnienie Zakłady ogółem /stan w dniu 31 XII/ Odpady nagromadzone / /stan w końcu roku/ w tys. ton ,6 9211,6 9384,5 w tym w stawach osadowych ,2 1515,8 1539,4 Odpady wykorzystane gospodarczo z nagromadzonych doi Iw tys. ton ,4 169,9 121,0 Odpady wytworzone w ciągu roku w tys. ton ,2 487,1 455,2 wykorzystane gospodarczo ,7 162,9 203,0 unieszkodliwione... 0,7 0,3 0,3 składowane^/ ,8 323,9 251,9 w tym: w stawach osadowych... 63,3 73,7 65,4 na wysypiskach: zakładowych i międzyzakładowych ,5 247,5 181,3 komunalnych... 7,7 2,3 2,2 Powierzchnia w ha: nie zrekultywowana hałd, składowisk i stawów osadowych /stan w końcu roku/... 90,9 91,8 88,5 zrekultywowana /w ciągu roku/... 13,6 2,5 - a/ Na zakładowych składowiskach, hałdach i w stawach osadowych, b/ Na wysypiskach, składowiskach, hałdach i w stawach osadowych własnych i obcych.

94

95

96 w