W jaki sposób szczelinowanie zagraża naszej wodzie pitnej? Stefan Cramer

Transkrypt

1 Nuer: 19 (2/2014) ddatek d zeln pprzek ISSN ejdź szą strnę:.zelneadsc.pl e k l g a s p ł e c z e ń s t d e k r a c j a Zelne serce Eurpy Raffaele Pra Necy, Plskę Czechy łączy jedn bszarze pltyk energetycznej: zależnść d ęgla. Jedncześne kraje te ybrały różne stratege bec eg uzależnena. Jak ygląda debata pltyce energetycznej tych państach? Jak neecka transfracja energetycz płya Plskę Czechy? Efekt prac trójstrnnej grupy eksperckej przedstaa raprt Zazelenając ęgle serce Eurpy. nsk z czesk neeck plskeg dalgu kół energetyk Fundacj. Henrcha Bölla. Autrk autrzy raprtu pd redakcja Raffaele Pr zajują sę pstrzegane Energeende trzech krajach, przedstaają zróżncane echanzy sparca dalnych źródeł energ frułują kplekse rekendacje. Zększene tepa zastępana blkó ęglych zelny technlga raz rzązane prbleó eklgcznych spłecznych będących skutke slneg uzależnena d ęgla t spólne yzane szystkch aanych krajó. Cąg dalszy str.7 Ft: Flckr.c by Greens MPs Plske ty nuklearne - nczesne reaktry ne gą ulec aar? Jan Haverkap jak spsób szczelnane zagraża szej dze ptnej? Stefan Craer Jaka sldarnść energetycz - plska czy eurpejska? Radsła Galk Paż aara Lubate że sprać, że Gdyna Gdańsk lub et arszaa staną sę nezdatne d zaeszkana całe dzesęcleca, a Plska ne jest przygta d zadśćuczynena far. Jest rk Plska zbudała da francuske reaktry jądre EPR yde Lubatskej gne Chcze jeództe prsk, które rzpczęły pracę 2030 rku p sześcletn późnenu bude. Da stępne pstają 16 kletró dalej brzegach jezra Żarnec, tczne ggantyczny eża chłdnczy. Peneg spkjneg, letneg dna późny ranke pęka rurcąg pertneg begu chłdzena blku perszeg Lubate reaktr krótk czase trac duże lśc dy. Jeden braz płnącej dy z kranu dste Pensylan dtarł d ludz cały śece. Denstruje n spsób dzałający ybraźnę fakt, że terech, gdze zjdują sę duże złża gazu turalneg etan pryatnych nstalacjach dcągych że sągnąć pzy zagrażające ybuche. Żad n lustracja ne zrbła ęcej dla strzeżena ludz przed zagrżene skażene dy ptnej skutek szczelnana (technlga stsa przy ydbycu gazu rpy łupkej przyp. red.), nż ten syblczny braz. Mędzyrdy przeysł ydbyczy szacał, że sa ten zerunek spdane przezeń burzene pn publcznej stały sę przyczyną klku lat późneń lardó dlaró stracneg dchdu, jak róneż ddatkych ksztó pnesnych celu dzyskana zaufana. Czytając tytuł teg feletnu, że ktś pyśl znużny, p c klejny tekst energ. Zastanóy sę jedk d bardz brazy przykłade. C sę będze dzał, gdy zabrakne elektrycznśc przez 2 gdzny alb 12? Nasza cylzacja bez energ zatrzyuje sę. Teza, że bezpeczeńst energetyczne stan racj stanu jest już truze, ale dlateg te keste yagają łaśne częsteg głaśnana. Preer Tusk pdczas kapan d PE raz zastrzającej sę sytuacj Ukrane zgłsł łaach Fncal Tes prpzycje dtyczące spólnej pltyk energetycznej. Meda pltycy zasadncz przychylne przyjęl tę ncjatyę. Pzstan jedk perzchn publc relatns przychylneg dbru peregrycj Tuska p stlcach UE edach. Cąg dalszy str.15 Cąg dalszy str.19 Cąg dalszy str.3 Stłeczne cepł pryatnych rękach Energa spłeczeńste far Energeende 2.0 kntynuacja transfracj Katastrfa tra dal Transfracja à la françase Jak sę żyje z dkryką Da lata p pryatyzacj An Grdzka, Ralf Fücks O katastrfe Fukushe ptrzebe rzja- Jacqueart Gsa łdarczyk Ea Sufn- Mnka Stasak, Stłeczneg Przedsębrsta Energetyk Ceplnej Opna publcz śledzą- prf. Ryszard Cach Jeśl przyjąć, że pltyka nelberal yza- dalnych źróna energetyk partej jej skutkach rze ca dnesena teat Każdy już chyba słyszał Sut pradłść pkazuje, że ele rzeczy, z Bartłeje Kzke neeckej transfracj Energeende, czyl la energę blzuje dłach energ rze z Barbarą Hen pada Ptr Cpa. energetycznej - Energeende - a pełne pra energetycznej Neód ptęgę plskej elkej transfracj które traktujey jak d- aktynych ludz d Bartłej Kzek: cągu statnch dóch lat ceny śc rzju, t jedn- Japn Nat Kan. ntensynej dzałaln- pada były preer dczuać zarót gły. czech. Neelu tast gspdark który chluby sę przed szy słyszał transfracj cepła arszae zrsły k. 18 prc. Czy t sę że dbrstan pzstałej przed dezndustralzacją preerze, przyzje Pan jększy kraju Un n jakegś szczególnecześne usy uzć, Gdy jedn przestrzegają Barbara Hen: Pane energetycznej drug sąsada, cale ne sta- jakś ąże z pryatyzacją częśc spłeczeństa spralą ksztó, nn chalą rzój dalnych źróke energetyk jądrej. O energetyce francuskej eźy chćby ydbyce fcjalne, że był zlenn- Eurpejskej, Francj. g pdu d duy. ejskeg przedsębrsta ulega pgrszenu. cepłnczeg SPEC? Knecz staje sę akty pltyka rządu, aby p- strzne zelny sek- Fukushe zenła Pa e jedn: ta rządz at, deł energ ejsca pracy Katastrfa elektrn przysły Kalsk ęgla brutneg. Ptr Cpa: Oczyśce. Pdyżk są ty bardzej strzyać zrst spłeczneg rzarstena skazują sę energetyczną zenł sę róneż pny ek. Skąd ęc u ske grne dkryk trze. Dla jednych Necy pgląd tą spraę. Czy ęc prble jest rząza- Mż by pyśleć, że pl- bulersujące, że przed pryatyzacją SPEC ał stablny zysk pradzł szer- ędzy bgaty a bed- frpczce glbalnej relułeczeństa d energetyk kany pysł transfr- kół Kn Turka t pgłębane sę przepaśc zlację, dla nnych dą dejśce japńskeg sp- szych przyjacół zd Se- Bełchate, Ture, ke nestycje, ny. cj energetycznej. jądrej? ację energetyczną? ne lada sągnęce. Cąg dalszy str.5 Cąg dalszy str.3 Cąg dalszy str.10 Cąg dalszy str.15 Cąg dalszy str.11 Cąg dalszy str.12

2 2 * * * d r u g a s t r n a * * * Zel pltyka głóny nurt ałżeńst neżle? Łukasz Mll Dyskurs zelnej pltyk cągle zaeszny jest ędzy słnke użyany przez głóny nurt pltyk s łasny języke. Teg pęca ędzy stary a ny ngdze ne dać yraźnej nż przypadku kest zązanych z transfracją energetyczną chrną klatu. Ruch Zelnych przeszedł długą drgę hstryczną. plsk kntekśce ta elucja ne a ększeg zczena, pneaż śrdska dłujące sę d jeg drbku, przejęły nejak z zenątrz dee ypracane tku pd trzydzestletneg rzju c jyżej dstsały je d realó łasnych. Od tej hstr ne a jedk uceczk. Napęce ędzy betncą autentycznej radykalnej zany spłecznej, która zstała ynes z kresu burzlej dzałalnśc antysysteych ruchó spłecznych latach ubegłeg eku, a yge zaprezentana sę, jak dpedzalny uczestnk nstytucjlnej sceny pltycznej, który yrósł przed rucha transfrujący sę parte pltyczne ( raach tz. długeg arszu przez nstytucje ), pkutuje łne ruchu Zelnych także dzsaj. I także Plsce, gdze ruch ten a zczne krótszą hstrę nejsze pltyczne zczene. Cąg dalszy tej hstr eentualny przyrst płyu plskch Zelnych pltykę zależał będze d teg, jak spsób rzstrzygnęty zstane dyleat ędzy chdzene głóny nurt pltyk a jeg drzucene zaprpnane łasnej rracj. Ne jest t prble yduany. Daje n sbe zć kluczych dla Zelnych bszarach pltyk. eźy energetykę klat zagadnena tyle szczególne, że ają ne ne tylk fundaentalne zczene dla dyskursu zelnej pltyk, ale ne gą d nch ucec także parte głóneg nurtu. Szczególne także z teg zględu, że różnce ędzy dyskurse ekpltyczny a ty, c głs anstrea, zdają sę zacerać. pradze Plsce ne ay d czynena zre Neec- z gólny knsensuse, c d nskesyjnej energetyk prsuenckej, ale t dalne źródła energ, efektynść energetycz, zany klatyczne, trzeca relucja przeysła, ntelgentne sec energetyczne td. t teaty zyskujące zczenu debace publcznej trend ten będze sę uacnał. Ne ynka t kneczne ze zrastającej śadśc eklgcznej pltykó part parlaentarnych, czy z głeg pczuca dpedzalnśc za śrdsk przez elk bznes. grę chdzą tu take czynnk jak becnść Plsk Un Eurpejskej, której pltykę energetyczn-klatyczną sze państ zblgane jest realzać, czy śledzene trendó gspdarce a te są take, że eklga przestaje być pstrzega jak zagrżene dla bgacena sę. Mał teg, ektechnlge przez sa bznes zaczyją być traktane jak betnca ększych zyskó. Zeln gą tą głą zanę klatu kół sjej agendy energetycznej ptać z zadlene jak zka ejśca ze s pstulata d anstreau lub też z baą pdejrzlścą, która kazałaby ątpć szczerść przyrstu l czynena śata bardzej uśechnęty przez elk bznes pltykó. praktyce pltycznej stajey przed ty ybre, lekrć jesteśy pytan t, czy źródła dalne lepsza efektynść energetycz pzlą realne zastąpć pala kpalne; czy transfracja energetycz ne zadus zrstu gspdarczeg ne bnży knkurencyjnśc gspdark rdej; czy ytrzy taką lść ejsc pracy nych sektrach, która zrónaży, a et przeyższy ch ubytek dchdzących gałęzach gspdark. Dyspnujey ela ekspertyza, a także rzeczysty przykłada dzałań, które śadczyłby ty, że zel gspdarka zenając szystk, ne zen nc. Będze el t sa, tylk ększych lścach lepszej jakśc duż dstępnej energ, dyczny zrst, lepszą knkurencyjnść gspdark, ęcej lepszych ejsc pracy td. Z drugej strny ay d zaferana peść dalek dących zach, jake chcelbyśy ujrzeć szych spłeczeństach. Że będzey przekładać być pd eć ; że będzey pracać nej, ale żyć pełnej; a d teg szystkeg będzey ptrzebal zużyać zczne nej energ, ne będzey uzależnen d zrstu gspdarczeg, pdprządkujey gspdarkę ludzk ptrzeb dstsujey ją d żlśc trana eksysteó, będzey uel dzelć sę pracą spłeczne nezbędną, zaast szyscy ać sę zajęć, bez których żey sę bejść. Prble ty, że gdy ekpltyczne pstulaty chdzą d anstreau, pdlegają przekład język systeu, który pertne chcałby zakestnać u jeg pdsta. I tak przykład transfracja energetycz, która ała zczać rzój czystej energetyk prsuenckej (gspdarsta de, spłecznśc), staje sę przede szystk bdźce rzjy dla fr energetycznych kartą przetargą gepltycznej rzgryce. efekce pdty, których ładzę transfracja energetycz ała słabć krpracje energetyczne państa budują ją nej baze ateralnej. słnku, jak ó głóny nurt pltyk ngdy ne będze ejsca szystke sła klucze z dyskursu zelnej pltyk. A te, które zstają d neg przeycne, zenają sje zczene częst ne d pzna. Dlateg za każdy raze, gdy jesteśy pytan t, czy atrak panele spłeczne spraą, że day bznes energetyczneu kazję d teg, by zarabał jeszcze ęcej, alb, że będzey jeszcze skutecznej ryalzać arene gepltycznej pnnśy zastanć sę, czy aby pen chcey udadnać, że tak będze. Czy jesteśy gt tak kprs z anstreae, który żey pradze cś załatć, ale za cenę uładzena a czase zdradzena szych łasnych pryncypó? Łukasz Mll dktrant ydzale Nauk Spłecznych Unersytetu Śląskeg Katcach. Interesuje sę terą spłeczną Trzeca relucja przeysła Ptr Kzak Jerey Rfkn, aerykańsk eknsta pltlg, dradca.n. Angel Merkel Ran Prdeg raz autr bestselleró Knec pracy czy Eurpejske arzene. Z jednej strny zyany zjnere duchy jce przean energetycznych Eurpe, z drugej, jbardzej znedzny człeke uce rku ukazała sę jeg The Thrd Industral Revlutn (Trzeca relucja przeysła, Katce 2012), której Rfkn zapada relucję gspdarce spłeczeńste. Głó przesłanka ksążk ydaje sę czysta. yczerpują sę pala kpalne, ty rpa fta, technlge n pędzane stają sę craz bardzej przestarzałe. ynka t.n. z faktu, że pala kpalnane są eltarny granczny źródła energ. Ich eksplatacja ąże sę z pstane chrnących je, dużych nestycj przeysłych raz ltarnych raz ze stały, gepltyczny zarządzane zapbegający ch szybkeu yczerpanu. yagają ne róneż grneg zaangażana kaptału raz centralzacj prdukcj dystrybucj, c jest sprzeczne z efektynścą dzałana systeu jak całśc. C ęcej, gspdarka parta palach kpalnanych dpradza d deastacj przyrdy, ne jest stane pradzć sbe z prblee bezrbca raz pędza nędzę głód lny ludz śece. ydaje sę ęc, że czas Drugej relucj przeysłej dbegł kńca. Mż byłby pedzeć: reszce, ale d teg ptrzeb byłaby edza, jak będze ny ład. Energetyczny Internet Żeby dedzeć sę, c stąp p Drugej relucj przeysłej, leży zadać pytane, c stąpł przed ną dpradzł d jej yłana. Hpteza zaprpna przez Rfk głs, że tre zan spłeczeńste gspdarce jest araż technlg kunkacyjnych energetycznych. Persza relucja przeysła ała zate ejsce ence rzju technlg partych aszych parych, które zbegły sę czase z rzje technlg kunkacyjnych partych druku, użlających.n. pstane szkół publcznych raz pstane pśennej sły rbczej. Druga relucja przeysła bazała, z jednej strny, rzpszechnenu sę eku XX elektrycznśc raz takch rzędz kunkacyjnych jak telefn, rad czy telezja, które dpradzły d pstana kultury asej, z drugej, rzju technlg partych rpe ftej raz slnku spalny. T, c dchdz, czyl Trzeca relucja przeysła, bazuje z kle arażu technlg nternetych raz dalnych źródeł energ. Dpradz t zdane Rfk d zany spsbu prdukcj dystrybucj energ. XXI eku lny ludz będze prdukał zelną energę sch dach ejscach pracy raz będze sę ną dzelć energetyczny Internece pdbnej zasadze, jakej dzely sę nfracja przez Internet. knsekencj djdze d dekratyzacj dstępu d energ, c zen też spsób zrganzana spłeczeństa pltyk, które dbe Trzecej relucj przeysłej przyją pstać sec. Pęć flaró relucj Ny ład, który a dpradzć d pbudzena gspdark, utrzena nych ejsc pracy przedefnana dtychczasych stsunkó spłecznych, uzależnny jest, edług Rfk, d zastnena pęcu pdstaych arunkó. C sttne, uszą ne zastneć jedncześne, aby knstrukcja Trzecej relucj przeysłej gła sę utrzyać. Perszy drug flare jest przejśce d energ ze źródeł dalnych raz ypsażene budynkó krnstalacje użlające pberane dalnej energ. P trzece, uszą rznąć sę technlge użlające agazynane yprdukanej energ, np. pd pstacą dru. P czarte, leży ykrzystać technlge nternete d przetransfrana sec energetycznych energetyczny Internet, dzałający zasadze klasyczneg Internetu. Idea jest prsta: jeżel pjedyncze budynk generują neelke dyżk yprdukanej energ, t już lny takch budynkó gą sprzedaać se dyżk z prte d sec dzelć sę ną z nny użytknka. Pąty arunke jest przekształcene śrdkó transprtych pjazdy prąd, gące kupać sprzedaać zelną energę. Pązane tych pęcu arunkó, t jest przestaena sę zndydualzaną prdukcję agazynane zelnej energ, jej dystrybucję za pcą Internetu raz jej ykrzystane transprce, tera drgę d Trzecej relucj przeysłej. Zel dekracja Dzęk zndydualzaneu spsb prdukcj dystrybucj energ, a c jażnejsze, dzęk negranczneu dstęp d neyczerpyalnych źródeł energ żle staje sę, edług Rfk, przedefnane dtychczaseg delu gspdark pltyk. Dekratyzacja źródeł energ użla dekratyzację saeg spłeczeństa, pneaż każdy że być ny systee prducente dystrybutre energ. Pzyskane energ ne będze skupne rękach krpracj, ale będze rzprszne pśród lnó lkalnych punktó. Ne będą ptrzebne yskkaptałe ksztne dla śrdska nestycje take jak elektrne ęgle, czy kpalne dkryke. C ęcej, dzelene sę energą pprzez elektryczny Internet użl ptyalzację prdukcj energ zrónażene gspdark, zacnając ddatk echanzy kperacj spłeczeńste. Trzece relucja przeysła ustan róneż ny del rganzacyjny dla nezlcznej lczby nych fr bznesych raz dpradz d spraedlszeg pdzału ygeneraneg bgacta. Czy Trzeca relucja przeysła jest żla? Odpedne technlge już ay. szystk rękach ybrcó pltykó. Czy Trzeca relucja przeysła stane? T zależy d teg, czy ay Rfk za zjnera, czy za jbardzej znedzneg człeka uce. Ptr Kzak - flzf, tłuacz publcysta. Dktrant INstytuce Flzf Unersytetu arszaskeg, publcysta.n. Zelnych adścach, Dzennku Opn raz Le Mnde dplatque

3 P O L I T Y K A E N E R G E T Y C Z N A 3 An Grdzka, prf. Ryszard Cach, Energa spłeczeńste far Cąg dalszy ze str.1 Obe te arsty pstają kszte arsty średnej, której stnene jest zasadnczy arunke pradł rzjająceg sę państa. Pdstaą pltyk państa pn być zasada, że dchdy ludnśc ubższej nny rsnąć szybcej nż ludnśc zażnej. Pzlłby t róneż lepej ykrzystać ptencjał gspdarczy Plsk. Rzarstene a pltyka energetycz Radsła Galk przypadku pltyk energetycznej przyczyną zjaska skutkująceg pększane sę rzarstena spłeczneg jest załaszczene penych źródeł energ (złża rpy ftej czy gazu zeneg) np. przez kncerny kraje ędzyrde. Plska jest przykłade kraju, który pltyka energetycz jest rękach lbby pal-energetyczneg. Ozcza t, że łaśccel czy dyspnent źródeł energ że dyktać cenę, a dbrca us ją płacć. yjśce z tej sytuacj jest parce pltyk energetycznej energ, której źródeł ne ż załaszczyć. łaścść taką ają dalne źródła energ (OZE), a pltyka parca sę OZE zya jest dekracją energetyczną. Chdz przede szystk energę atrą słneczną. Obk elektrn słnecznej czy atrej ż zbudać nne teg typu knkurencyjne elektrne, c że bnżyć cenę prądu. Odalne źródła energ są, c sttne, łasny krajy źródłe energ. Dzś Una Eurpejska prtuje aż 55% ptrzebnej jej energ, z tendencją d zrstu teg prtu et d 70%. Stąd becne unjnej pltyce dążene d parca sę ększy stpnu OZE. Plska pd płye sjeg lbby pal-ęgleg już klkakrtne etała prjekty bardzej abtneg prana przez Unę Eurpejską energetyk dalnej. eta te uzasadnan brną plskeg ęgla. Obr ta spraa rażene neracjlnej sytuacj, gdy prtujey 15% ęgla nestujey ne elektrne ęgle. Jeśl d teg dday płaty za esję CO2, t us sę t dbć zrśce cen energ elektrycznej, który pkryją dbrcy. Altertyą byłby pstaene OZE, ale ch rzój jest jak dtąd skuteczne haany. dać t dlekanu prac d nczesną skuteczną ustaą OZE, jak też rzpszechnanu pn, że jest t drga nereal etda uzyskana energ. Zaprzecza teu przykład Neec, które rku 2011 zarbły OZE 11,2 ld eur. Merytrycz dyskusja stce tych prpzycj łaśce sę ne dbyła. Głóne parte pltyczne róneż nczy sę tu ne yróżnły. Tylk parta Zeln aju beżąceg rku cenła bszerne krytyczne klejne prpzycje preera*. art fragenty tych cen przytczyć, pneaż kentarz erytryczny jest tutaj nezbędny. sjej prpzycj preer zya Stary Kntynent d spólneg negcjana kntraktó energetycznych z Rsją zaangażana Ksj Eurpejskej te negcjacje. Zeln kentują: T dbry pstulat. Preer apeluje ęcej unjnej sldarnśc energetycznej. Ale ezane take jest bardz prbleatyczne państach UE, które pradzą łasną pltykę energetyczną, szczególne bec dużych eksprteró surcó, łaśne takch jak Rsja. ezane t jest także bardz prbleatyczne z nneg punktu dzena. Rząd Tuska be d czterech lat pkazuje skrajne nesldarne pdejśce d pltyk energetyczn-klatycznej, satne etując zaerzena UE. Preer pnen jper dstrzec belkę s ku chcąc arygdne przeóć sprae spólnej pltyk energetycznej, dneść sę d rdej pltyk energetycznej seg rządu. Pneaż t łaśne jeg pltyka paralżuje sldarnść UE ater energ klatu. (pdkreślene autra) Incjatya preera byłaby neątple duż bardzej arygd ała szanse pdzene, gdyby była spój z dtychczasy stsunke rządu d pltyk energetyczn- -klatycznej UE. klejnej prpzycj preer Tusk prpnuje budę zupełne nej, dpednej dla becnych yzań nfrastruktury energetycznej szy kntynence. UE d elu lat buduje sją pltykę (sldarnść) energetyczn- -klatyczną. ększść państ człnkskch t dzś elk plac budy nej dalnej, zdecentralzanej energetyk, ne etującej gazó ceplarnanych. tej sytuacj pjaa sę preer Plsk, który głasza, że chce zbudać ny plac budy party ęglu, ó: Chdźce z!. Jak t że być dczytane pzstałych państach UE? Zeln pszą: Tusk jest unjnych zaerzenach zaaldrgą. Na nfrastruktura jest ptrzeb d dchdzena d pal kpalnych, d ęgla, który pduje ceplene klatu, raz d nestana efektynść energetyczną dalne energe. Jedny z celó spólnej p- ynk ten był tak zachęcający, że pracan klka etd całkteg przejśca gspdark Neec energę dalną. Je z nch praca przez redakcję Phtn pdaje jak stateczny rezultat: przejśce take żle już 2030 r., ce prądu będze pnżej ceny becnej, arunk technczne: parce sę : 70% energ atrej raz 30% energ słnecznej. Ile ydajey at ltyk energetyczn-klatycznej UE Mapy Drgej d 2050 rku, którą plsk rząd jak jedyny 2011 rku zaetał, był unezależnene sę d prtu surcó energetycznych spza Un. Zeln knec sarkastyczne prpnują, aby urzędncy rządu czytal całśc unjne dkuenty, które etują. Jak klejny fundaent eurpejskeg bezpeczeństa energetyczneg szef rządu przedstaa pełne ykrzystane psadanych przez Eurpejczykó złóż pal kpalnych. Parta Zeln kentuje t dsadne: Pysł zarócena UE śceżkę ykrzystana XIX-ecznych pal nedalnych t sja strac. Ta krucjata sę ne pedze. I szybcej rząd Plsk t zrzue, ty nej strat dla kraju ty ększa szansa sągnece celó pradzej nezależnśc energetycznej, sldarnśc pększena bezpeczeństa energetyczneg. Pala kpalne ęgel, rpa, gaz uszą być traktane jak pala przejśce przez jblższe lat d entu sągnęca pełnej nezależnśc energetycznej. Ten czas jest ptrzebny Plsce śatu dla rzju szczędnych technlg dalnych. Ne ln g zarnać. Nezależne d eta Plsk, kraje UE dą tą drgą, aby za 35 lat przeć Oczyśce syulacje neecke zakładają całktą rezygcję z energetyk jądrej. Plske lbby pal-energetyczne, chcące eć dalej sch rękach zasadncze źródła energ, preferuje budę elektrn jądrej, że becne nestycja taka jest eknczne nepłacal. dpedz nterpelację pselską Anny Grdzkej (nr 19289), nskującej pdane aktualnych ksztó takej budy, Mnsterst Gspdark płał sę neaktualne dane z OECD z 2010 r. Dane te ne przypadke publkane są rku pprzedzający katastrfę elektrn jądrej Fukushe (2011), d kedy t kszty nestycyjne eksplatacyjne budy elektrn jądrych zczne zrsły. Natast aktualne dane z 2013 r. edług Agencj Rynku Energ raz prf. Andrzeja Strupczeskeg skazują, że becne ce nestycyj 1 M prądu z elektrn jądrej yns k. 4,5 ln eur jest c jnej 3 razy yższa nż 1 M prądu z elektrn słnecznych czy atrych. Róneż kszty eksplatacyjne prądu z elektrn jądrej, zaerające kszty zagspdarana dpada prentórczy (k % ksztó nestycyjnych) raz kszty pala (k % ksztó nestycyjnych) zczne przeyższają kszty eksplatacyjne elektrn słnecznych czy atrych, pneaż słńce czy atr ne pberają płat. Należy też paętać, że czase klkustletneg kresu budy elektrn jądrej ne rdzaje OZE jak ftltaka czy ne etdy agazynana prądu elektryczneg będą sę dalej rzjać stanć craz ększą knkurencję dla energetyk jądrej. Następ teza, że fary atre elektrne słneczne cechuje knecznść dtana nezapenająca zrtu z nestycj, śadczy nezjśc praktyk stsana OZE. Ofcjalne dane z Neec nfrują, że gspdarka neecka zarbła pradzanu OZE 11,3 ld eur 2010 r. Crczne zarabane OZE k. 11 ld eur raz zatrudnene ddatk OZE k. 450 tysęcy pracnkó pnn być zne nsterstu uzględnane załżenach szej pltyk energetycznej. Sterdzene nstersta braku zrtu ksztó nestycj OZE ż tast bez ahana dneść d ksztó zanestanych prcje przygtana d budy elektrn jądrej. Kszty te ynszą edług nfracj z Mnstersta Gspdark już k. 370 ln zł. Nasua sę pytane: kt decyduje tych rsnących ydatkach? Na c PGE S.A. ydała pd 98 ln zł? Na ktę tę składają sę.n. yske ygrdzena dóch n płanych spółek: PGE EJ1 raz PGE EJ. Obe spółk zajują sę przygtane nestycj elektrne, tast PGE EJ ddatk buduje kaptał ntelektualny. Zarządy bu spółek są dentyczne, zakresy pracy pdbne, jedyne ygrdzena są ddzelne yske. Zarbk prezesa bu spółek, byłeg nstra skarbu, Aleksandra Grada ynszą spółce PGE EJ zł, a spółce PGE PGE EJ zł. Zarbk pzstałych człnkó zarządó bu tych spółek są róne yske ynszą k. 40 tys. zł. Lbby czy dbr gółu? Zenne, że dpedź nterpelację pselską nr pdpsała prf. Han Trjanska, Pełncnk Rządu ds. Energ Jądrej. yjaśna t częśc płyane sę ty pśe dane neaktualne, ale krzystne dla energetyk jądrej, jak też pjane danych krzystnych dla OZE. Starza t rażene, że Mnsterst Gspdark traktuje OZE jak knkurenta, a ne partnera, zaś pltyka energetycz rządu pdprządka jest nteres różnych sektró lbby paleg, a ne rzj państa spłeczeństa. An Grdzka, psłanka sej RP, prf. Ryszard Cach, yższa Szkła Ochrny Śrdska Radu Jaka sldarnść energetycz - plska czy eurpejska? Cąg dalszy ze str.1 sę % zdecentralzanych dalnych źródłach. Budane przyszłśc spalanu ęgla czyn z s skansen technlgczny Eurpy, pduje dcęce sę d nnacyjnych technlg nych ejsc pracy. Dzś yzane ne jest altertya czysta planeta alb bezpeczny dstęp d surcó energetycznych. T echa yślena z ubegłeg stuleca. Następny prpnany fundaent neg, energetyczneg ładu, t edług Dlda Tuska zaceśnene spółpracy z szy partnera z nnych częśc śata (.n. USA Austral). Preer chć jest stsunk łdy, yśl p stareu. Placy lubą być sadzeln. Obecne racają czasy lkalnej, prsuenckej energetyk. Nezależnść energetycz tk s saych. ęgel ydbyany Plsce stanł stanć będze jeszcze jakś czas jej fundaent. Ale t sę skńczy cągu lat. Pltycy przypchlebając sę górnk za sze penądze, ne chcą spjrzeć pradze czy, że zasby ęgla kaenneg żle technczne d ydbyca skńczą sę ty pklenu. Zasbe ażnejszy stają sę dzś Plsce śece zasby dalne: słńce, atr, basa, getera td. Musy pstać efektyną energetyczne gspdarkę: ydajny energetyczne przeysł energszczędne budnct. arunke dejśca d ęgla jest pstane dalnych źródeł energ z technlga agazynana energ ceplnej czy elektrycznej. Spradzając gaz z USA czy Austral, knserujey jedyne stare struktury przeysł-energetyczne. Tky zależnścach nszczących klat rzeczystą zanę, a także pdyających eurpejską sldarnść energetyczną. Mż dneść p raz klejny rażene, że rząd preer ne czytają dkuentó Ksj Eurpejskej, które sa etują. Szkda, że bylbyśy blżej rzeczystej nezależnśc energetycznej. arcu 2014r. Ksja złżyła ne prpzycje energetyczn- -klatyczne ( ten elk plac budy ). Ocena nch, że redukcja esj gazó ceplarnanych 40% (lcząc d 1990 rku), zększene prdukcj energ z OZE d 30% raz przyjęce abtneg celu dzedzne efektynśc energetycznej, głby d 2050 rku znejszyć prt surcó aż płę. Radsła Galk prezes Starzyszena Eklgczneg EKO-UNIA, były censter śrdska, pseł trzech kadencj; Seju, spółtrzył ażne dla eklg akty prane, ty zaps zrónażny rzju Knstytucj RP. latach był przednczący Part Zeln

4 4 P O L I T Y K A E N E R G E T Y C Z N A Kpać spalać ęgel zja Tuska XXI ek Radsła Galk Ksja Eurpejska pd knec styczna br. publkała Bałą Ksęgę dtyczącą pltyk energetyczn-klatycznej. Zaart nej da cele, które ają zstać sągnęte d 2030 r.: redukcja CO 2 d 40% raz zrst udzału OZE rynku energ d 27% stsunku d pzu z 1990 r. art przypneć, że rząd Plsk pprzez trzykrtne zgłszene eta przyczynł sę d publkana dkuentu becny kształce. Dkuentu, który pertne był prpnany jak Mapa drga d 2050 r. dyskusj zabrała głs Kalcja Klatycz, zązek 23 zczących plskch rganzacj eklgcznych, skazując, że te cele Ksj Eurpejskej tak są bardz ał abtne. Kalcja skazuje dane pchdzące d saej Ksj, óące, że sytuacj kntynuana już przyjętych rzązań Eurpe 2030 r. udzał OZE będze ynsł 24%. T zcza, że Ksja pprzez drżene nych dzałań prpnuje zększene udzału OZE zalede 3%. T raczej neele! Pdbne ygląda sytuacja redukcj CO 2. Utrzyane becneg trendu gspdark pltyk energetyczn-klatycznej Eurpe przynese 2030 r. redukcję dutlenku ęgla 32% stsunku d 1990 r. Zate Ksja prpnuje efektyne, ddatke dzałana zczające redukcję CO 2 stępne 8%. Tak pstęp ydaje sę dść skrny. Stać s ęcej Kalcja Klatycz prpnała pdnesene pyższych elkśc d 55%, jeśl chdz redukcję CO 2, raz 45% przypadku udzału OZE. Ddatk sugerała, aby Una przyjęła ążący cel dtyczący efektynśc energetycznej, kreślający jej ppraę 40% (pdjene teg, c planujey 2020 r.). Pdkreślć tu leży, ze zględu sze dśadczena, sfrułane cel ążący. Plska ustaa efektynśc energetycznej, która pełn becne funkcję yłączne edukacyjną, jest arta, jeśl chdz knkretne rzązana. Ne przyns żadneg pstępu kraju, któreg energchłnnść gspdark jest neal cztery razy ększa nż Neec da razy ększa stsunku d perszych 15 państ człnkskch UE. Kraju, któreg rząd ne tak dan zadeklarał sparce budy ęglej elektrn Ople raz perszej elektrn atej ze śrdkó pdatnkó! Prpnane przez Ksję szą Kalcję cele staną średne elkśc dla całej UE. T zcza, że rzeczystśc jedne kraje przyją uzyskają lepsze, a nne grsze rezultaty. Zązane t będze np. ze strukturą energetyczną daneg kraju, jeg zażnścą żlśca sparca ze spólneg unjneg budżetu. C cekae, Kalcja Klatycz parcu dstępne ekspertyzy uke ylczyła, jake są realne cele dla Plsk 2030 r. art zauażyć, że an rząd, zgłaszając et bec unjnej pltyk klatycznej, an nektórzy ukcy publcyśc, apelujący jeg zgłszene, ngdy ne pkazują pdbnych ylczeń, óąc jedyne, że taka pltyka jest dla s nereal. Otóż dnesenu d redukcj esj CO 2 nnych gazó ceplarnanych badana ykne przez Instytut Badań Strukturalnych ykazały, że Plska d 2030 r. że znejszyć esję d pzu 210 Mt CO 2 eq, c zcza granczene esj 53% stsunku d rku dnesenu d rzju OZE perspektye 2030 r. żle jest tast sągnęce 28,4-prcenteg udzału OZE zużycu energ flnej. Jeśl chdz ppraę efektynśc, t edług szacunkó Fundacj Efektyneg ykrzystana Energ d 2030 r. ż sągnąć znejszene zużyca energ flnej 25%, t bez pradzana ddatkych dzałań, a jedyne kntynuując becną pltykę ty zakrese. Te dane śadczą, ż spkjne żey sę łączyć e spólną pltykę klatyczną UE, b redukcje tak ają ejsce. Mżey negcjać ynegcjać elkśc tych redukcj. P c satne et skazyane sę rlę skaelny UE? Kt pradę staa efektynść? art ty ejscu skentać raprt Clate Strateges (zarejestranej Lndyne rganzacj pzarządej skupającej ekspertó z różnych krajó, zajujących sę eknczną pltyczną alzą eurpejskej śatej pltyk klatycznej), który sterdzn, że t nnacyjnść efektynść energetycz, a ne ceny energ decydują knkurencyjnśc Un Eurpejskej. Jeg autrzy zauażają, że 2013 r. już 66 państach śata funkcjnały taryfy garantane sprzedaż prądu z energ dalnej (cś, c przeraża sz rząd państe nple energetyczne), tj. spradzny spsób dający stablne pdstay d rzju teg sektra. nektórych krajach zaczął sę b przeane gspdark nskęglą. Przykład Inde, Tajlanda czy Chny stały sę ldera znejszanu energchłnnśc prdukcj ceentu, która skal śata dpada aż za 5% esj CO r. aż 70% nych cy elektrnach atrych zanstalan pza Uną. Ldera sprzedaży sachdó elektrycznych są Stany Zjednczne, Japna Chny. ydatk energę stsunku d PKB są Eurpe pdbny pze c Stach Zjedncznych czy nnych gspdarkach będących głóny knkurenta UE. przypadku Neec dla 92% przedsębrst kszty energ staną średn tylk 1,6% szystkch ksztó. Plsce te kszty są neątple ększe, b sz lberalny rząd, przeceńste d Neec, pdtrzyuje sch nplstó energetycznych. Dlateg straszene bznesu zrste cen energ Plsce t straszene saych sebe. Pdtrzyujey npl ęgly terytralny czterech kncernó, ay drge (ne)bezpeczeńst energetyczne ne dpuszczay dpłat d OZE, b zrsną ceny energ. Ta lgka jest bałaut, szczególne kntekśce sankcjnana tz. spółspalana ęgla basy przez państych nplstó. statnch latach pdatncy zaspnsral dtacje yskśc 12 ld zł fre zelnych certyfkató. Ne uchalay ustay OZE, ne rzjay teg sektra, który szędze dkła już sę rzja, ale speray państe nple ęgle aferalny prcederze spółspalana. T kntesencja pltyk klatycznej rządu, która a być kntynua. nej ustae OZE zręczne pdtrzyuje sę spółspalane plsk ylazek, nestsany ngdze ndzej Eurpe. Tyczase eksperc Clate Strateges przeknują, że Una pn dal przdać alce ze za klatu, gdyż zększy t jej bezpeczeńst energetyczne, przycągne długfale nestycje zapen zrst nnacyjnśc, która z kle przełży sę.n. zrst zatrudnena. Jest lpec 2014 Rząd ne pedzał tarce Ne cel UE. Ale ne zenł też an trchę sjej pltyk energetycznej. Grzej preer fcjalne ó subencjnanu z keszen pdatnkó górncta budy elektrn ęglych. strateg sldarnśc energetycznej, którą lansuje Tusk Eurpe, ne stneją dalne źródła energ. Kpać ęgel z rażene życa górnkó głębkśc 1000 spalać g dbrze, krzystać z bezpłatnych, negrancznych zasbó słńca atru- źle. Mż zadaać sbe pytane, czy t pdejśce t głupta, czy sabtaż? Pnne pjaa sę kesta, jak dług rząd RP że pradzć sją pltykę energetyczną dyktaną przez nple energetyczne, partą ęglu, a jedncześne Ft: Flckr.c by Salvadr Heva blkać lub pzrać dzałana rzecz szczędzana energ, uchalena ustay OZE raz pltyk klatyczn-energetycznej UE. Pdczas nteresującej debaty ten teat TOK FM1 yrażn pnę, że że, ale zaczney craz bardzej dstaać, stając sę skansene tracąc knkurencyjnść. Kedy ładza t usłyszy? Źródł: Audycja Ne cele klatyczne UE 2030 pnne et Plsk?, TOK FM, ek.rg.pl/ (dstęp: ). Artykuł zaktualzany stsunku d tekstu publkaneg Przeglądze Kulny ketnu br. Radsła Galk prezes Starzyszena Eklgczneg EKO-UNIA, były censter śrdska, pseł trzech kadencj; Seju, spółtrzył ażne dla eklg akty prane, ty zaps zrónażny rzju Knstytucj RP. latach był przednczący Part Zeln Ft: Flckr.c by I Rch

5 P O L I T Y K A E N E R G E T Y C Z N A 5 Stłeczne cepł pryatnych rękach Ft: Flckr.c by Kuba Bżansk Da lata p pryatyzacj Stłeczneg Przedsębrsta Energetyk Ceplnej jej skutkach rze z Bartłeje Kzke pada Ptr Cpa. Cąg dalszy ze str.1 że ał jnższe ceny za cepł śród dużych ast Plsce. skaźnk aaryjnśc 1 k sec leżał d jnższych, a zatrudnene eścł sę średnej dla branży, której blsk pła przedsębrst teg typu dużych astach jest już pryat. BK: Przed pryatyzacją Ratusz zapenał, że pdyżk ne grżą. PC: Han Grnkecz-altz becyała, że pdyżek ne będze, a jeśl już t nalne, b szystkeg dplnuje Urząd Regulacj Energetyk. Zróćy jedk uagę, ż Urzęd jeszcze trudnej nż zabezpeczyć s przed pdyżka nplsty jest dplnać jakśc jeg usług. Sukcesyne bnżane teperatury ćerć stpna Celsjusza t są grne szczędnśc kszte dbrcó. Han Grnkecz-altz gnrała te arguenty, a eda ne zadaały jej trudnych pytań. Na sesj Rady przedstaała ylczena, że spółkach spryatyzanych ceny cepła rsły lnej nż kulnych. Tyle, że ylczenu ne uzględnn Gdańska, gdze pryatny dstaca dyktuje jyższe ceny raz Kraka, gdze ejska spółka dstarczała jtańsze bk arszaskeg SPEC cepł Plsce. P uzględnenu tych ast ynk byłby drtny! Pan prezydent chalła Dalkę za uarkane pdyżk cen cepła Pznu. Tyle, że Dalka ała ta k. 40% udzału rynku, ęc próne z arszask nplstą jest anpulacją. Saa Han Grnkecz-altz przezczny dla ptencjalnych nestró Merandu Infracyjny tak zachalała SPEC: Brak knkurencj bezpśrednej, słaba pzycja knkurentó substycjlnych, głóne dzęk rsnący cen gazu energ elektrycznej, nezacha pzycja turalneg nplsty yske barery ejśca rynek cepłnczy terają przed Spółką dbre perspektyy rzju przyszłść. Czytaj: pdaję a pateln eszkańcó, których będzece gl rąbać pdyżka. BK: Dlaczeg URE zaterdzł te pdyżk? PC: yjaśnena ż szukać sprazdanach fnsych SPEC sprzed p pryatyzacj. Jedną z pdsta zaterdzena taryf przez Urząd Regulacj Energetyk są sprazdana fnse nskdacy nższe sąga ynk, ty ększa szansa zaterdzene przez URE yższych taryf. Dlateg elu nskdacó tak pradz zapsy ksęge, by pprzez ejśce paperą stratę ykazać knecznść ększych pdyżek. Sprazdana fnse SPEC za 2011 r. róneż gą skazyać take dzałana. Otóż dzeń 30 czerca 2011 zysk nett óczas jeszcze ejskej Spółk ynósł 42,0 ln zł, tast dzeń 31 grudna 2011 tylk 16,7 ln zł (rk cześnej SPEC S.A. sągnął 62,3 ln zł zysku nett), c zcza, że drug półrczu, kedy t zenł sę dnujący łaśccel, Spółka pnsła stratę yskśc 25,3 ln zł. Tak drastyczny spadek zysku tak krótk krese że śadczyć śady kurse stratę cele uzasadnena knecznśc pdyżek taryf chęc płacena nższych pdatkó, kszte.n. budżetu asta. BK: Mast nc ne że z ty zrbć? PC: art pstać pytane dzałana ładz asta dal psadająceg tz. złtą akcję raz przedstacel radze dzrczej zakrese kntrl zgdnśc z prae pczyń becnych ładz spółk a także zabezpeczena eszkańcó przed neuzasadnną pdyżką cen energ ceplnej. Jedny z nstruentó kntrlujących zrst cen cepł ał być przedzany ue pryatyzacyjnej tz. Ktet Strategczny p płe bsadzany przez ast Dalka Plska S.A. BK: I ktet teg ne dplnał? PC: Han Grnkecz-altz yzczyła ejskch człnkó ktetu grub pd rk p pryatyzacj dper p ty, jak zaalarałe radnych PS jej bezczynnśc. Ale Dalka już zdążyła tę pdyżkę przepradzć. BK: Ma pan satysfakcję z teg, że zaczyją sę pterdzać zastrzeżena bec tej pryatyzacj, które pan, zązkcy czy Zeln pdnsl jej trakce? PC: Nestety ne. Naet kapan referendalnej ten teat specjalne sę ne przebł. Także dlateg, że część pdyżek przyszła d s nnych rachunkach. Np. pdstae nepsanej uy spłecznej kulny SPEC pradzł knseracje k. 15 tys. ęzłó ceplnych. BK: A jak jest teraz? PC: Francuz przerzucl t spółdzelne, spólnty eszkane łaśccel neruchśc. Tą pdyżkę eszkańcy dstal czynszu, ęc et ne zją szystkch skutkó pryatyzacj. Ne będzey też edzel, jak spsób pryatyzacja zahauje rzój asta. Otóż astu płaca sę dtać uzbrjene nych terenó, albe trzya zrt fre PIT d nych eszkańcó. Pryatneu łaśccel rzbuda sec cepłnczej z yjątke blksk już sę że ne płacać. BK: Przecncy pryatyzacj SPEC strzegal, że jedny z pradpdbnych skutkó że być nechęć d nestana knserację rzój sec. PC: Bardz słuszne bay. Ugruntane dśadczene z elu krajó pkazuje, że ta gdze ne a knkurencj pryatny nplsta ne nestuje ne rentuje nfrastruktury, c pradz d grnej aaryjnśc, a przez t zrstu ksztó przerzucanych eszkańcó. Han Grnkecz-altz chalła sę, że ynegcjała 1 ld zł nestycj cągu 7 lat. Tyle że kulny SPEC realzał plan nestycyjny yskśc 1 ld zł, ale rzłżneg krese 5 lat. Inny sły Platfra jak sój sukces głsła spadek tepa nestycj z 200 ln zł rczne d 143 ln. Jest jeszcze śesznej nestycje te ają pchdzć z płat eszkańcó za cepł, b Francuz ne zbązal sę d pdnesena kaptału. ue pryatyzacyjnej ne zastrzeżn róneż, że ten 1 ld zł nestycje a być ksęgany edług pltyk rachunkśc stsanej przez spółkę przed pryatyzacją. Skutkać t że ty, ż raach elastycznśc przepsó ksęgych t, c spółka kul ksęgała jak renty, częśc zstane teraz zaksęgane jak nestycje. BK: Czy pryatyzacja kulneg nplsty góle gła być przepradz spsób, który uzględnałby ptrzeby spłeczne trskę śrdsk? PC: T jest neżle. Naet jeżel te ddatke uarunkana psalbyśy d uy pryatyzacyjnej, perspektye klkustu lat szybk pstępująca za nterpretacj praa raz pradzane nych przepsó uneżla praktyczne zabezpeczene sch nteresó perspektye dłuższej nż 6-8 lat. Bezzględne nplsta ne pnen być pryatny. Naet uczcy ntelektualne lberał przyz, że łasnść pryat tylk tedy bya efektynejsza, gdy a nejedneg pryatneg knkurenta. Sa Ada Sth ne ufał nplst daał teu yraz. Jeżel nplsta leży d spólnty lkalnej, jeg dzałana są kntrlane przez pzarynky czynnk, jak jest lepszy lub grszy dzór reprezentantó tej spólnty.

6 6 P O L I T Y K A E N E R G E T Y C Z N A Gra pzró Jak pradę ygląda rząde sparce dla prsuenckej energetyk dalnej Grzegrz śnesk Prjekt ustay OZE czeka pdps preera tych dnach traf d Seju. Efekt parletnej pracy rządu d d pczątku neprzeyślaną kncepcją regulacyjną rzczaruje. Ma neele spólneg z deą kształtana zrónażneg rzju energetyk dalnej an ty bardzej prsuenckej. Seje d klku tygdn czeka prcedane prjekt prsuenckej nelzacj Praa energetyczneg zgłszny przez psłó PSL. Generalne pysł autró prjektu nelzacj dze dbry kerunku: pdnesene ceny sprzedaży dyżek energ d sec z 80% d 100% ceny z rynku knkurencyjneg pszerzene defncj prsuenta, d tej pry rzuaneg, jak sba fzycz, tz. ułne sby prane typu spółdzelna, spólnta eszkana tp. Nestety, zan d Seju trafł prjekt ustay OZE, dcera ta już antyprsuenck przekaz. Na knferencjach sptkanach ksj sejych seckch rganzacje branże energetyk knencjlnej nfrują parlaentarzystó, że dla bednej dy spd Neg Sącza krzystnejsze jest płacene za spółspalane basy elektrnach ęglych nż energetyka prsuencka, a ddatek prsuent sę neuczce zbgac. becnych prjektanych uarunkanach pranych sektr krnstalacj Plsce sę ne rzne. Jedk zan skaże sę rzązana, leży czyścć przedple, yelnać deznfrację, trzyć uysły karne prpagandą klęsk alb sukcesu sttę spray, czyl yóg zapenena płacalnśc nestycj yarze kreknczny szersze uarunkana spłeczne gspdarcze. Aby przystąpć d realnej pray zasadnczych błędó pracy d prjekte ustay OZE dkć krekty rzązań pranych tak, aby rzeczyśce gły służyć rzj energetyk prsuenckej, a ne tylk pprae sapczuca rządu, trzeba spełnć klka arunkó stępnych. Zaprzestane debace publcznej psługana sę półprada kerana dgata Ne zasady pcy publcznej UE dla chrny śrdska energetyk lata pszerzają zaczne dpuszczalny zakres ntensynśc fr pcy, łączne z żlścą zastsana ykluczanych Plsce taryf stałych (FT), dla szystkch źródeł cy pnżej 500 k. Także tz. generalne zasady yłączeń blkych (GBER) skazują żlść zastsana dalek dącej pcy eksplatacyjnej dla ałych OZE. Ne jest też pradą, że degresyny syste taryf (FT) zaadresany szczególnśc d ałych krnstalacj OZE jest systee drższy nż nne, a złaszcza take jak syste aukcyjny czy zelnych certyfkató. Opracana Ksj Eurpejskej raz ynk ntrngu stsanych śece nstruentó sparca, uzględnające np. yskść tep spadku ksztó OZE ddzą, że syste FT, uzupełnany zastępany z czase tak nstruenta jak FP net eterng, pradz d nższych ksztó raz spraedleg rzłżena krzyśc, z uzględnene czynnkó spłecznych gspdarczych. Trudn zate pltyczne deklarać pparce energetyk prsuenckej, a jedncześne frsać krajy systee prany systey sparca OZE uneżlających jej rzój, take jak aukcje czy neelastyczne systey zelnych certyfkató, c zstał już uddnne elu krajach. Nadane rang kreślene ejsca energetyk prsuenckej pltyce energetycznej państa ydrębnene krnstalacj, a szerzej segentu krenergetyk prsuenckej z energetyk dalnej (użla zrócene uag ne prdukcję, ale kńce ykrzystane energ jej zużyce przez knkretnych dbrcó ppra lkalneg bezpeczeństa energetyczneg). In pltyka pduje nekntrlany rzój elkskalych OZE, generujących kszty całej gspdarce, jak np. spółspalane basy z ęgle. KPD (jak pltyka energetycz) yaga ydzelana bszaru krgeneracj prsuenckej perspektye średn długkresej. Zraca uagę całkte pjane tych kest et prane yaganych dkuentach z prgnza krótkterny średnterny, takch jak crczne sprazdane z ynkó ntrana bezpeczeństa dsta energ elektrycznej, złaszcza, że óy tu (pracana Instytutu Energetyk Odalnej) ptencjalnej grupe 2,5 ln prsuentó 2020 rku. Krytycz ce dtychczasych rzązań pranych dnu 8 ketna 2014 rku, p czterech latach prac, Rada Mnstró przyjęła prjekt ustay dalnych źródłach energ- OZE (ersja 6.3). Jest t prjekt zcząc różny d ersj prjektu ustay ersj 2.1 z lpca 2012 rku. Zastępuje prpnany cześnej syste taryf garantanych sprzedaż energ d sec ( yskśc dstsanej d pszczególnych krnstalacj OZE, d 0,65 d 1,1 zł/kh) jedną ceną urzędą dla szystkch krnstalacj płączną z echanze rzlczeń salda energ zakupnej przez prsuenta dsprzedanej d sec krese półrczny. Alzy przepradzne przez IEO ddzą, że echanz ten jest stce dfnsane przez prsuentó sprzedacó energ. Prpnane prjekce ustay OZE rzązane pstac uneg rzlczena nett, czyl uprszczneg półrczneg blansana pdaży energ z krnstalacj zużyca energ u prsuenta (tz. net eterng) tylk nezczne ppraa płacalnść nestycj krnstalacje pgd nestablne (kratrak dache elektrne słneczne), ale za t ułata cynczny atak kncernó energetycznych detyuje e. przyszłych prsuentó d dzałań p strne ppytej lepszeg blansana pdaży ppytu energę gspdarste dy. Zaprpnany syste sparca krnstalacj, który płaca sę kbnane ne buduje spłeczeństa byatelskeg, ne buduje rynku, zaufana d państa kaptału spłeczneg d dalszeg rzju krnstalacj OZE. Mże tylk śeszyć całą kncepcję energetyk prsuenckej byatelskej dać slne arguenty jej przecnk. Rzązana prane, które użlłyby autentyczny rzój krnstalacj ch kercjalzację kraju funkcjnuje tylk 270 krnstalacj OZE przyłącznych d sec są t zasadze prae yłączne krelektrne dne. pradzene nelzacją Praa energetyczneg (tz. ały trójpak ) lpcu 2013 rku uprszczeń adnstracyjnych dla krnstalacj OZE ne płynęł pbudzene rynku. tych arunkach ne że być pnęty zbagatelzany z przyczyn dktrylnych etap kształtana rynku plegający pradzenu taryf FT. Pnen n jedk być dbrze uzasadnny d strny krekncznej akrekncznej nalzacja ksztó systeych całktych ksztó drżena ustay. Punkte yjśca d przygtana pprak prsuenckej d Praa energetyczneg (lub dcel d prjektu ustay OZE) pn być prpzycja erytrycz ypraca raach prjektu ustay ersj 2.1, z 2012 rku, ale yaga becne dstsana d nych uarunkań. Dpók rynek krnstalacj ne stane sę rynke asy, ch kszty pzstaną yske szczególnśc dla nstalacj jnejszych cach zanstalanych. Dlateg, aby użlć ch rzój granczyć ryzyk e. dareg sparca dla nstalacj ększych zasadny jest pdzał (dla każdej z technlg) dpedn nejsze zakresy cy nż ten prpnany rządy prjekce ustay 40 k, z uzględnene żlych bszaró zastsań. Najyższe taryfy stałe zdjęce z byatel bązku pracyana skplkanych bznesplanó blansana energ, c jest prany bązke spółek energetycznych, pnny uzyskać krnstalacje d 3 k, nższe te cy d 12 k. ty zakrese zadzała craz bardzej asy rynku efekt skal kszty raz taryfy będą spadać jszybcej. Przy tak pdejścu krzyśc będą rzłżne bardzej spraedle. Instalacje cy k pnny pzstać systee prpnany rządy prjekce ustay OZE z żlścą blansana dłuższy krese (np. półrczneg, tak jak prpnuje rząd), ale sprzedażą dyżek energ p 100% ceny hurtej. tak systee krnstalacje OZE d prdukcj energ elektrycznej ne pnny być sperane dtacja nestycyjny. Unkane prstych kunkató, że rzój krnstalacj OZE yaga pczątk slnejszeg sparca prspłeczneg (a ne krpracyjneg) pdejśca że, tak jak każda dbra nestycja, także prces kercjalzacj krnstalacj nese ze sbą kszty pczątke, ne dpradz an d teg, że rynek sę rzne, an d teg, że kszty drżena dyrektyy 2009/28/E będą nższe. Uchalene ustay OZE becnej ersj, która zakłada, że prsuent będze dtał kncerny energetyczne cale ne zcza znejszena ksztó rzju OZE, a ch zększene. Ann dla pn publcznej autrzy prjektu ustay ne zadal sbe trudu spradzena czy t, c prpnują będze dla prsuenta płacalne, czyl ne ykl pdstaej, jprstszej pracy dej, jaką jest rzetel ce realnych skutkó prpnanej regulacj, ale ętny przekaze edalny aają jej adresata d pdjęca dzałań, które dpradzą de fact d pgrszena jeg sytuacj fnsej (dtana kncernó adnstracj państej kszte znejszana dchdu dyspzycyjneg jeg rdzny). Grzegrz śnesk jest załżycele (2001) d chl becnej prezese Instytutu Energetyk Odalnej (IEO). ęcej blgu.dalny.blgspt.c Ekldzy skarżą rząd za lardy ydane sparce pseudzelnej energ latach sektr energetyczny trzyał prae 7,5 ld złtych sparca dla technlg spółspalana ęgla z basą, z czeg c jnej 5 ld ne ał żadneg uzasadnena eknczneg. e trek, 15 lpca rganzacje pzarząde: ClentEarth, F Plska, Greenpeace Plska Okręg Mazeck Plskeg Klubu Eklgczneg, chdzące skład Kalcj Klatycznej, złżyły skargę d Ksj Eurpejskej nełaśce stsane pcy publcznej przez klejne plske rządy. Obecny syste sparca dla OZE daje kncesjnany prducent energ z OZE pra d uzyskana śadect pchdzena energ, nezależne d teg, czy jej yprdukane ąże sę z budą nych cy. Z ułateń grny stpnu krzystają kncerny energetyczne prdukujące energę z ęgla. Dzęk przystsanu pdajnkó ktłó ęglych d prdukcj zelnej energ raach tz. spalana elpaleg generują ne zczące zysk bez ększych nestycj kaptałych. Naderne sparce dla technlg spółspalana śadczy lekceażący pdejścu rządu d penędzy byatel ó Tbasz Adaczesk, ekspert ds. klatu energ F Plska. sperane tej technlg ne a uzasadnena eknczneg raz blkuje pstaane nych cy Plsce. Pc publcz dla spółspalana ęgla z basą pn być ntyfka d Ksj Eurpejskej przed ejśce życe. ddaje dr Marcn Stczkecz, głóny prank Fundacj ClentEarth. Ksja jest jedyny rgane gący ydać zgdę udzelene takeg sparca, zate pc publcz nentyfka jest nezgd z prae. Ekldzy skazują róneż, że pc dla spółspalana ęgla z basą ne zapena rentnśc dalnych źródeł energ (OZE), a ręcz pradz d efektu drtneg nż deklarany. Znejsza n bezpeczeńst energetyczne Plsk pprzez zększene uzależnena d prtanych surcó ęgla basy ó Macej Muskat, dyrektr Fundacj Greenpeace Plska. Cynczne aa sę, że prąd drżeje, pneaż Plska rzja energetykę dalną przyp dr hab. Zbgne Karaczun, ekspert Kalcj Klatycznej. rzeczystśc neal pła dpłat z teg tytułu przezczanych jest spółspalane technlgę nszczącą plske lasy, bnżającą spranść ytarzana energ pdującą derne esje zagrażające zdru Plakó, która ne sprzyja rzj nnacyjnśc trzenu nych ejsc pracy. Nestety prjekt ustay dalnych źródłach energ, który nedan trafł d Seju cąż przeduje grne sparce dla technlg spółspalana raz tz. spółspalana dedykaneg. Fundacja ClentEarth jest ędzyrdą rganzacją pranczą dzałającą rzecz chrny śrdska. Psada bura Lndyne, Bruksel arszae.clentearth.rg

7 P O L I T Y K A E N E R G E T Y C Z N A 7 Zelne serce Eurpy Raffaele Pra Cąg dalszy ze str.1 Czechy dzedzne technlg badań ukych, zjdują sę czarty ejscu Eurpe pd zględe prdukcj energ elektrycznej z panel słnecznych. ty zględze yprzedzają je tylk łchy, Necy Hszpana. Jedncześne są jedk czarty jększy knsuente energ przelczenu jednstkę PKB - ęcej zużya tylk Bułgara, Estna Ruuna. Necy są zdecydany ldere regnu pd zględe rzju OZE ększy stpnu nż schdn sąsedz bnżyły pz esj raz zużyce energ przelczenu jednstkę PKB. Necy etują jedk ęcej CO 2 eszkańca nż Plska, a ch zużyce energ kńcej eszkańca sektrze eszkalny transprty przeyższa knsupcję Czechach Plsce, jest także yższe d unjnej średnej. Plsce zużyce energ eszkańca jest nższe d średnej unjnej, jest także zczne nejsze nż Czechach Neczech. Jedk spśród aanych krajó t Plska etuje jęcej CO 2 przelczenu jednstkę PKB, c leży przypsać uzależnenu kraju d ęgla. art także dntać dtychczas ał zny fakt, ż 2012 rku Plska stała sę prtere nett ęgla kaenneg. Czechy, Necy Plskę eający stpnu łączy uzależnene d ęgla. szystke aane kraje t eurpejske zagłęba ęgle: staną łączne 26% ludnśc UE, lecz prdukują 79% ęgla kaenneg, 68% ęgla brutneg, raz 55% energ elektrycznej pchdzącej z ęgla. Energetyczne scerusze Każdy z aanych krajó przyjął fcjalną strategę bec rsnących yzań zązanych z energetyką ęglą. Czechach ce ęgle ają przeażającej częśc zstać zastąpne przez ne elektrne ate. Nec ne uda sę zrealzać długfalych celó klatycznych bez stateczneg zrezygnana z ęgla, chyba że szerką skalę zastsa zstane technlga ychytu składana dutlenku ęgla (CCS), c autrk autrzy raprtu uażają za ał pradpdbne. Trzeba też zauażyć, że przestrzen statnch dóch lat Necy zantały zrst prdukcj energ elektrycznej z ęgla. Róneż Plska przeduje długfale parce sjeg sektra energetyczneg ęglu p rsnąceg uzależnena d prtu teg surca, slających sę kntrersj kół dtacj przezczanych utrzyane dtychczaseg pzu prdukcj, a także craz głśnejszeg sprzecu bec terana klejnych kpaln ęgla brutneg. Na perszy rzut ka sytuacja energetyk jądrej każdy z aanych krajó ygląda czej: Czechy są etape przetargu dla dóch nych reaktró jądrych, Necy pśpeszne ygaszają sje elektrne, tast Plska, przyjnej fcjalne, przygtuje sę d uruchena prgrau jądreg p neudanych próbach budy reaktra latach 80. ubegłeg eku. raprce ón sttne przeszkdy tury gspdarczej, pranej pltycznej, które każą ątpć t, że przedyalnej przeszłśc Czechy Plska zdłają ybudać elektrne jądre. P uzględnenu ksztó, ptencjału rzbudy cy ytórczych, a także zrónażneg płyu śrdsk, dalne źródła energ efektynść energetycz t ne tylk dgd, żla d zrealzana szerką skalę altertya bec energetyk ęglej, t także jbardzej przeknująca realstycz stratega zdl zapenć dłuższej perspektye zrónażne dstay energ zarón aany regne, jak dlny bszarze śata. Pltyka energetycz UE ntegracja, spółpraca czy zlacja? Raprt Fundacj. Henrcha Bölla sadza czesk-neeck- -plską debatę zagadnena charakterze pdrdy szerszy, eurpejsk kntekśce. Opsuje n skplkaną zakę nstytucjlnych kpetencj, którą składają sę keste pzstające yłącznej gest pszczególnych państ człnkskch, prbleatyka będąca pd spólny zarząde pze unjny, a także zagadnena regulane dustrnne lub pze akrreglny. Oón także pzycję, jake pszczególne kraje zajują debace teat kształtu pltyk energetyczn-klatycznej d rku D raprtu załączn krótk przednk Energeende fakty ty. Prstuje n neprzuena rsłe kół neeckej transfracj energetycznej, ptarzane debace tczącej sę krajach spnanych pdczas dalgu trójstrnneg. Rekendacje Zaprpnane raach trójstrnneg dalgu rzązana adresane są d nstytucj rządych, rganzacj pzarządych pdtó gspdarczych, a ch cele jest prcja zrónażnych dsta energ regne. Pgłębene spółpracy bszarze spólnych nteresó Czech, Neec Plsk: ya dśadczeń jlepszych praktyk pze lkalny reglny dtyczących Ft: Flckr.c by davd.nknvscann pdnszena efektynśc energetycznej. T jtańszy, żly d jszerszeg zastsana spsób zększene bezpeczeństa energetyczneg knkurencyjnśc gspdark. Zększene elastycznśc systeu elektrenergetyczneg pprzez dernzację rzbudę sec dystrybucyjnych przesyłych, zcnene echanzó reagana ppyt, buda elastycznych cy ytórczych ( przykład energa d, basa elektrne gaze) raz agazynane energ. ększa elastycznść p strne neeckej granczy prbleatyczne przepłyy karuzele dtykające dzś Plskę Czechy. Z kle ększa elastycznść sąsadó Neec pzl plsk czesk knsuent ększy stpnu czerpać krzyśc z rsnącej prdukcj prądu pchdząceg z nstalacj atrych słnecznych. Blższa spółpraca ędzy peratra systeó przesyłych, regulatra rganzacja pzarządy dzałający Plsce, Czechach Neczech. Należy róneż rzażyć pdpsane uó przedujących spraedly pdzał ksztó krzyśc zązanych z rzbudą nfrastruktury ykrzystyanej przez ęcej nż jedn państ. Inną sttną kestą jest zapenene unjneg fnsana kluczy prjekt nfrastrukturalny, które realzane będą przyszłśc. ya dśadczeń zązanych z technczny, eklgczny spłeczny yzana tarzyszący zaykanu kpaln ęgla brutneg kaenneg. Każdy z aanych krajó pnen rzażyć utrzene bura krdynująceg transgranczną spółpracę bszarze rzju energetyk dalnej. Instytucja ta, zrzeszająca dóch lub et trzech sąsadó, sperałaby ędzy nny transfer edzy transgranczne nestycje dalne źródła energ. Za perzór ty zględze głby psłużyć neeck-francuske bur energ dalnych (DFBEE). zcnene nstytucjlne dalg ze spłeczeńste byatelsk: zcnene rganzacj pzarządych Czechach Plsce celu ypracana ększeg zrzuena techncznych pltycznych aspektó eurpejskej transfracj energetycznej, z uzględnene ydarzeń Neczech. Pżądane byłby przepradzene kapan deaskującej fałszyy negatyny braz OZE saeg Energeende. Kapana nfracyj uypuklałaby jlepsze praktyk, a także starzałaby przestrzeń dla ypedz ekspertek ekspertó z krajó slne zaangażanych rzój energetyk dalnej (Dana, Necy, Hszpana, Irlanda łchy). Rzjane partnerst ędzy asta przygranczny raz prcja lkalnych ncjaty sperających efektynść energetyczną raz dalne źródła energ. jblższej przyszłśc zelne rganzacje pzarząde pnny lbbać za ustanene ddzelnych, abtnych ążących celó bnżena esj, rzju OZE efektynśc energetycznej. Inny nezykle ażny aspekte jest sparce skutecznych dzałań rzecz pray unjneg systeu handlu esja (EU ETS). Raffaele Pra jest eksperte ds. pltyk energetycznej, redaktre raprtu Greenng the Heartlands f Cal n Eurpe. Tłuaczene: Rafał Jantarsk Raprt p angelsku (a nebae także p plsku) d pbrana ze strny Fundacj. Henrcha Bölla htl. zakładce Publkacje ż zleźć szereg raprtó alz zrónażnej pltyce energetycznej, OZE Energeende. Centrala Fundacj ydała nedan raprt Reneables: The Only Path t a Secure, Affrdable and Clate-frendly Energy Syste by 2030 ( htl).

8 8 P O L I T Y K A E N E R G E T Y C Z N A Kcee cenu Elektrn Półnc Da Macąga skazal szereg pażnych knsekencj śrdskych spłecznych, zązanych z budą Elektrn Półnc. edług raprtu ekspertó z ędzyrdej rganzacj HEAL, badającej pły zaneczyszczeń zdre ludz, elektrne ęgle staną dzś jażnejsze źródł przeysłe przyczynające sę d skażena petrza. Spalane lnó tn ęgla zcza esje szkdlych zązkó, takch jak tlenk sark aztu, etale cężke pyły zaeszne. Substancje te staną pażne zagrżene dla ludz prenu setek kletró, szczególne dzec sób starszych. Na długej lśce schrzeń, d których gą pradzć są chrby serca płuc, asta, alerge, ntry, przedczesny pród czy upśledzene rzju dzecka. Pażne kntrersje budz też sa fakt lkana elektrn ęglej rlnczy regne czysty śrdsku. Rlncy baają sę przede szystk skażena plnó etala cężk. Na alar bją też hydrldzy ynku prac budlanych yschnąć że ne tylk jed z ejscych rzek, ale lkalne ujęca dy, nnych tast da że stać sę nezdat d użytku, c dla prdukcj rlnej zczałby katastrfę a dla elu rdzn utratę pdstaeg źródła utrzyana. Zagrżny jest też zaek krzyżack Malbrku, leżący zalede 23 k d ytypaneg ejsca budy. Ten bezcenny zabytek jest jedny z jększych zakó śece a jeg bezdyskusyj artść kultura hstrycz zadecydała psanu g lstę śateg dzedzcta UNESCO. Chć edług dyrekcj Muzeu Na zachdn brzegu sły rzcągają sę czyste tereny zne z yskej jakśc gleb prdukcj rlnej raz alró turystycznych przyrdnczych. Tyczase łaśne tu, e s Rajky nedalek Pelpl zaplanan budę nestycj, która całkce kłóc sę z dtychczasy charaktere regnu ęglej Elektrn Półnc. Elektrna Półnc cy 1600 M t flagy prjekt grupy energetycznej Plenerga jed z jększych teg typu nestycj Plsce. Głóne eleenty elektrn, ty ptężne, 160 etre chłdne kne, rzara perzchną przeyższą jększe budynk Plsce. Przekształcena krajbrazu dpełną tarzyszące jej drg, rurcąg d transprtu dy z sły ścekó z prte d rzek raz elkletre lne yskeg pęca. Prjekt ten d pczątku budzł slny pór spłecznśc lkalnej, która daga sę rezygcj z nestycj bae, że jej realzacja terech unkalnej artśc krajbrazej hstrycznej neuchrnne dpradz d ch degradacj. ty celu zaąza zstała kalcja rganzacj przyrdnczych spłecznych, które raz z eszkańca pradzą kapanę Stp Elektrn Półnc raz strnę nternetą nestycj.stpep.rg. Obay eszkańcó pterdzl lczn specjalśc, którzy Zagrżny dcnek sły. Ft: Olga Sypuła Zakeg sytuacja zabytku będze draatycz, pły zaneczyszczeń z elektrn zaek zstał całkce pnęty prcese nestycyjny. Pbeżne ptraktane zstały także płżne prenu ddzałyana elektrn rezeraty przyrdy raz bszary Natura Najażnejszy z nch - Dl sła - jest sedlske elu rzadkch zagrżnych gatunkó raz kluczy krytarze eklgczny. Żyją tą ędzy nny chrnne ryby, z których jcennejszą jest łsś. Naukcy alarują, że pły elektrn przyrdę sły będze klsalny. Szczególne nszczycelsk będze zrzut tksycznych ścekó d rzek raz zabjane tn rybku przez syste pberający dę d chłdzena elektrn. Elektrna Półnc zstała zaplana z duży rzache pertne ała sę składać z dóch blkó łącznej cy 2000 M była jększą z nych elektrn ęglych plananych Eurpe. sną 2014 rku nestr zenł plany dchudzł nstalację 400 M. elkrtne przesuan też tern rzpczęca prac budlanych. Ne jest ykluczne, że zany te są ynke pażnych błędó, który prjekt ten jest barczny d pczątku prcesu nestycyjneg. ynku nterencj lkalnych eszkańcó kalcj StpEP, które skazały pażne zagrżena dla regnu generane przez elektrnę uneażnny zstał szereg kluczych decyzj pzleń, bez których buda ne że sę rzpcząć. Inestycj ne paga też pltyka jększych śatych bankó, które ycfują sę z fnsana elektrn ęglych ze zględu chrnę klatu, zdra ludz śrdska, raz dlateg, że take nstalacje są craz nej płacalne przynszą lbrzye straty. Ne ulega ątplśc, że zapenene spłeczeństu dstępu d energ a becne klucze zczene, jedk rzój nych technlg strzył szereg alterty dla ęgla. Inestycje dalne źródła energ zększene efektynśc energetycznej t tylk część dużeg, dtąd neykrzystaneg ptencjału Prza. Tyczase decyzja bude Elektrn Półnc jednzczne kreśl przyszłść kerunek rzju całeg regnu. Brąc pd uagę alzę zyskó strat zązanych z budą elektrn lży zadać pytane, czy będze t decyzja łaśca. ęcej nfracj:.stpep.rg Da Macąga blżka, dzała Starzyszenu Pracna rzecz szystkch Istt.n. kapan Stp Elektrn Półnc, pradz prjekt Edukacja zada byatelska rzecz przecdzałana zan klatu Elektrna Ople ruszyła Krysty Słdczyk Stał sę. bt łpatę glebę, której stane 5 6 blk elektrn. Precyzyjnej: był t 12 łpat, aby dać satysfakcję szystk fcjel przybyły urczystść rzpczęca budy. łdzerz Karpńsk, nster skarbu państa, degrał rlę szczególną: bł reper gedezyjny krzystając z... pzłacaneg łteczka. Sce ała charakter syblczny. Łpata przygta przez przyódcę lkalnej spłecznśc, pzstała bezczyn, chć słtys bązał ją tę kazję czerną stążeczką. Syblczny, gdyż jażnejszy arguente, który przeknyan ejscych d zasadnśc tej nestycj był szybk zrst gspdarczy spadek bezrbca regne. Prezes Plskej Grupy Energetycznej, Marek szczyk, jest przekny, że ne blk elektrn Ople są ptrzebne że nestycja jest racjl. Teg przekna ne pdzelał pprzedn prezes PGE Krzysztf Kljan, c kształ g utratę stanska. ypedzach pdkreślał, że buda elektrn ęglych jest nepłacal przy becnych cech ęgla, a ne a dze ch zrst. Jeśl buda ałaby djść d skutku t tylk przy ntensynej pcy państa. T zczy, że pnnśy trzyać kcuk za szybk zrst gspdarczy, który czyśce ne a nc spólneg z ekrzje. tedy ceny energ głyby pójść górę. Elektrna Opla psada becne cztery blk ęgle łącznej cy zanstalanej 1492 M. Prdukcja energ elektrycznej stan pd 5 prc. energ yprdukanej Krajy Systee Elektrenergetyczny. Buda 5 6 blku zcza uzależnene Plsk d ęgla kaenneg. Oblczn, że cągu seg 50-letneg technczneg życa elektrna zużyje 125 ln tn. M zaartej uy ntencyjnej z Kpaną ęglą teat dsta, t ęgel będze raczej pchdzł z zagrancznych kpalń. Nektórych ceszy taka elka, plska buda. Prf. Jan Ppczyk zraca jedk uagę, że prjektane blk są za duże jak plsk syste energetyczny. Obcążene szczyte yns 25 G dzeń a 12 G ncy. Każda aara zcza ęc ubytek cy. Opeśc bezpeczeńste energetyczny, które zapeną kraj ne blk ne są lgczne. ręcz przecne, elektrna da 3200 M ęcej, c jest artścą 10% zanstalanej cy Krajy Systee Energetyczny. Każda aara jedneg blku da spadek cy 5%. Taka kncentracja cy jest zbyt duża, gólne ęc ż pedzeć, że ne blk przyczyną sę d spadku bezpeczeństa systeu. Plska petryfkuje sją pltykę energetyczną, pdczas gdy nne kraje dchdzą d energetyk ęglej. Kraje, łączne z USA, padają sę za redukcją esj dutlenku ęgla. Buda eksplatacja Elektrn Ople zapen zablkane technlg ytórczych energetyce. Taka sytuacja ne spduje też elkch chęc d restrukturyzacj przeysłu ęgleg. Kszt budy Elektrn Ople ynese 11,6 ld zł brutt. Jest n tyle duży, że zcza blkadę zan baze ytórczej. Tyczase śece dknuje sę relucja technlgach służących ytarzanu energ. Utralając stare technlge, zstajey tyle. Inestycja ne blk dstarczy d atsfery 5,5 ln tn dutlenku ęgla rczne, cągu zakładaneg 50-letneg czasu funkcjnana będze t kł 275 lnó tn. Kt e, jaka będze ce tej esj? Czy, brąc pd uagę tylk przytczne arguenty, ż zalczyć Elektrnę Ople d nestycj pasującej d lansanej Gspdark partej edzy? M zdane ne, pneaż jest t nestycja rde z pprzednej epk, dzałająca efekce jak haulec dla pltyk energetycznej. Decyzja bude 5 6 blku jest ybtne pltycz. Elektrna ybrała generalneg ykcę dla sej rzbudy take fry jak: knsrcju Rafak (lder), Pleks-Mststal Mststal arszaa. artść ferty yns prae 9,4 ld zł nett. Ubezpeczene nych blkó ksztuje PGE 141 lnó złtych. Plsę ystał knsrcju fr pd przedncte Allanzu jest t jdrższa plsa rynku. Buda ruszyła, trają prace zene. Obecne buduje sę elk parkng grne asteczk Ft: Flckr.c by Kancelara Preera kntenere. Eldrada jedk ne a. Naązuję ty ence d syblk łpaty, której nkt ne użył, chć była taka ład. Żad lkal fra ne jest zaangaża budę. Lczba eszkańcó gny Dbrzeń zatrudnnych przy bude 5 6 blku, której terene usytua jest Elektrna Ople, cena jest sób. Krzystają c, którzy yjują lkale przyjezdny, ale tych też jest neelu. szyscy ają dzeję, że jeszcze będze eselej ądrzej. Prjektanc yyśll et klre chłdne kne - jednej będze słńce, drugej ksężyc. I będze ż z nut yalanych bekce, zaśpeać ludą psenkę śląską Pszła Karlnka d Ggl. Krysty Słdczyk - blżka, eklżka, adunkt Pltechnce Oplskej raz yższej Szkle Zarządzana Adnstracj Oplu, dzałaczka rganzacj eklgcznych kbecych

9 P O L I T Y K A E N E R G E T Y C Z N A 9 Obyatelska Energeende zagrż Karl Jankska trakce ystąpena psła part Zeln, Olvera Krschera, pdczas parlaentarnej debaty nt. refry EEG (ustaa dalnych źródłach energ (OZE)) 27 czerca br., pseł CDU, Phlpp Lengsfeld, zadał pytane, yrażające bay częśc spłeczeństa Neczech: Jeste psłe kręgu ybrczeg Berln-Mtte. M ybrcy yjujący eszkana płacą każdeg rku za skutk EEG-Ulage ( ). Subencje ynszą 24 ld eur rk. nskuję z Pańskeg ystąpena, że jest Pan zdana, że t ne ystarczy ( ) ta kta pn dalej rsnąć ( ). Ne ystarczą Panu te 24 ld eur c rku? Jak a t dalej yglądać: 30 ld eur, 35 ld eur? Prszę pdać uczcą ktę. Czeg Pan czekuje, jake kszty ają jeszcze pneść yjujący eszkana ędzy nny kręgu ybrczy stępnych latach? Przyjjy, że 24 ld eur rczne t duż. 24 ld eur 2014 r. t przelczenu 1 kh energ elektrycznej 6,24 eurcenty. T jest łaśne EEG-Ulage pdzał ksztó sparca OZE szystkch knsuentó. Przy czy 1 kh energ elektrycznej ksztuje Neczech średn 27 eurcenty brutt, częścą tej kty jest EEG-Ulage. Prble plega jedk ty, że ne każdy knsuent energ elektrycznej us płacć tę saą elkść EEG-Ulage rachunku za energę. Na cy przyjętej 27 czerca refry EEG 90 % przedsębrst reprezentujących 219 branż przeysłu uprannych zstał d złżena nsku ulgę yskśc płacnej EEG-Ulage. Cele tej regulacj jest dcążene energchłnnych przedsębrst, dla których eentualne zbyt yske kszty energ głyby pradzć d utraty knkurencyjnśc ędzyrdy rynku. edług Zelnych realne zagrżene dla knkurencyjnśc dtyczy jedk jedyne 15 branż, teg saeg zdana jest Ksja Eurpejska, krytykującą neecką refrę EEG. Oczyste jest, że część EEG- -Ulage, której ne płac przeysł, dzel jest p rón pzstałych knsuentó energ, a ęc pryatne gspdarsta de raz ałe średne przedsębrsta. Należy zate zapytać psła kalcj rządzącej, pa Lengsfelda, dlaczeg jeg parta ne chce dcążyć sch ybrcó pprzez rónejsze rzłżene ksztó EEG szystkch knsuentó energ elektrycznej? Ddatk leży zapytać, dlaczeg edle nedan przyjętej refry EEG jecy dó, którzy prdukują energę elektryczną łasne ptrzeby przy pcy np. ftltak, ają płacć dcel 40 % EEG- -Ulage, a prsuenc z kręgu przeysłu jedyne 15 %? Ty bardzej, że c statn pzyskują energę elektryczną ększśc z elektrn/ nstalacj knencjlnych, a ęc pala kpalne? D tej pry prsuenc Neczech ne pnsl żadnych płat za żlść knsuana energ elektrycznej yprdukanej e łasnej nstalacj. Opłata, jaką łaśne pradzn, Snnensteuer ( pdatek słneczny ), jak zyają ją Zeln, jest zupełne bezprecedensa. T tak, jakby pradzć płatę za arzya ce, które spżya sę z łasneg grdu. Jeśl rząd neeck chce ten spsób zększyć krąg płacących EEG-Ulage, t że u sę ne udać, jeśl ne, prsuencke nstalacje OZE przestaną pstaać ze zględu zększne kszty ty say ryzyk fnse. A także saą absurdalnść pdatku słneczneg. Odpedz pyższe pytana są czyste jeśl pseł CDU staje brne sch ybrcó, t alb próbuje sprytne zatuszać sje pradze ntencje, alb ne rzue refry, którą 27 czerca jeg parta jak człnkn rządu przyjęła. Nestety, jest t refra, która zahauje Energeende Neczech, złaszcza tę ddlną, byatelską, prsuencką spółdzelczą, przyczyn sę d pnneg zcnena pzycj rl dużych kncernó energetycznych. Obecne sprzedają ne, ntabene, energę elektryczną p cech yższych nż przedsębrsta prdukujące sprzedające energę elektryczną 100 % z OZE, jak np. tustr. Czeu zate pan Lengsfeld ne plec s berlńsk ybrc zany dstacy energ z Vatenfall turstr? Na pczątku przyjęła, że 24 ld eur rczne t duż. eźy jedk pd uagę, że Necy ydają rczne k. 90 ld eur prt rpy, gazu ęgla, które t kszty rsną z rku rk zdecydane szybcej, nż kszty rzju OZE. Należy przy ty pdkreślć, że te 24 ld eur zstają kraju, generując rzój gspdarczy, ejsca pracy td., a 90 ld eur ypłya bezprtne, głóne d Rsj. Okazuje sę zate, że becne Neczech OZE t tylk kzł farny, a pradzy prble zrastających ksztó energ leży gdze ndzej. Ale djrzeć g ż tylk tedy, jeśl psta sę sbe za cel byatelską Energeende dchdzene d delu energetyk parteg funkcjnanu dużych kncernó energetycznych. Ten cel przyśeca jedk trakce becnych rządó CDU/CSU SPD jedyne śecnej śadej częśc teg spłeczeństa. Pltycy becnej kalcj zanpulan przez nch ybrcy dzałają nterese kncernó. Karl Jankska - referentka ds. pltyk energetycznej e frakcj Part Prató parlaence landu Berln. Ft: Flckr.c /thetchannel Ft: Flckr.c /arnlddelen Ft: keda_cc BY-SA 3.0_Fnt_Reu_France r e k l a a Fundacja. Henrcha Bölla jak zel fundacja pltycz spera rzój spłeczeństa byatelskeg pprzez spólne przedsęzęca z rganzacja partnersk 60 krajach raz pradz 30 bur cały śece. arszaske bur pradz aktynśc kpnentach dekracja płc rónupranene kbet, dekracja raz pltyka zagrancz bezpeczeństa Un Eurpejskej. Od 2007 rku raach prgrau Energa klat dzała rzecz drżena zrónażneg eklgczne ksu energetyczneg uzględnająceg yzana zązane ze za klatu raz dernzacją spłeczeństa. Dzałana Fundacj ż śledzć Facebku, Ttterze,.pl.bell.rg platfre Issuu, a grana z debat YuTube Mxclud. Aktualnśc są beżąc rzsyłane nesletterze, który ż sę zapsać pprzez strnę nternetą. Zapraszay także prtal pśęcny de strateg neeckej transfracj energetycznej jej skutk dla neeckej gspdark, śrdska spłeczeństa. Na strne: energytranstn.de/2013/03/pl/ dstępne są: kpendu edzy fre e-bka, słnczek jażnejszych ternó, FAQ, ekspertyzy cenające zrt ku źródł dalny z perspektyy różnych państ.

10 10 P O L I T Y K A E N E R G E T Y C Z N A Energeende 2.0 kntynuacja transfracj Ralf Fücks Cąg dalszy ze str.1 Dzęk rezygcj z energ jądrej pal kpalnych rzecz atru, słńca nnych dalnych źródeł energ. Dtychczase sukcesy Energeende, d których leży przede szystk zczny zrst prdukcj energ elektrycznej z atru słńca, pradzą d paradksó, których trudn rzezć sę pn publcznej. I ększy udzał energ dalnych prdukcj energ elektrycznej, ty nższe hurte ceny elektrycznśc gełdze. Jedncześne jedk zrasta kszt energ elektrycznej płacny przez gspdarsta de. D teg statnch dóch latach pz neeckch esj CO2 znu zaczął rsnąć, p lardych nestycj dalne przyjazne dla klatu źródła energ. Zayka sę nczesne słne palane gaze, pdczas gdy stare blk ęgle pracują pełną parą. Dla dbra Energeende leży rzać ątplśc pjaające sę zązku z ty sprzecznśca, a także ypracać rzązana, aby zapbec przyszłśc. kraczay dzś ny etap, który daga sę ne tylk refry neeckej ustay dalnych źródłach energ, ale całkształtu zasad, edług których funkcjnuje sektr energ elektrycznej. T łaśne ten pstulat kryje sę za hasłe Energeende 2.0. Rzbuda dalnych źródeł energ była jak dtychczas nekestnany sukcese, jedk prces ten rdz dzś ne yzana. Jedny z nch jest pl ptrzeba refry sektra energetyczneg. Udzał dalnej energ elektrycznej przekrczy nebae 25 prcent t ęcej nż jest stane zaabsrbać syste elektrenergetyczny zaprjektany kół energ jądrej pal kpalnych. dtychczasy delu elektrycznść prduka była przez stsunk neelką lczbę dużych elektrn zarządzanych przez klka kncernó energetycznych utrzyujących dnującą pzycję rynku. Tyczase ny syste party jest dalne źródła energ, które charakteryzują sę zenny pza prdukcj, dużą różnrdnścą zczą lczbą nstalacj, ddatku pzstają ne częst rękach byatel. Słńce, atr nne dalne źródła energ craz ększy stpnu zastępują elektrne palane pala kpalny przejują rlę pdstaeg źródła energ. Na ty etape sycena systeu przez dalne źródła energ jażnejszy yzane jest ypracane echanzó, które pzlą synchrnzację pdaży ppytu energ elektrycznej. I ększy udzał energ dalnych prdukcj elektrycznśc, ty nejszy stpnu stnejące elektrne knencjlne będą gły reagać ch fluktuację. Odal elektrycznść yaga ntelgentnych sec, echanzó elastyczneg zarządzana ppyte, agazynana energ, a także neg delu rynku, który pruje ne tyle jak jększą prdukcję energ, lecz gtść d dstarczena zelnej energ kresach, gdy jest ną zaptrzebane. Debata teat delu dla klejneg etapu Energeende już sę tczy. Każda refra us ząć pd uagę zagadnena zarysane pnżej. Głóne przesłane brz: Energeende dnese sukces jedyne óczas, gdy przynsć będze zarón krzyśc gspdarcze, jak śrdske Tylk pd tak arunke że stać sę nspracją dla nnych krajó. Dlateg też jest kestą kluczą, aby granczyć kszty rzbudy dalnych źródeł energ ne yhaując jedncześne dyk ch rzju petu technlgcznych nnacj. C d zasady, prducenc pnn craz ększy stpnu przejać dpedzalnść ( ryzyk) za sprzedaż dalnej elektrycznśc gełdze. dtychczasy systee pryatny nestycj garantan z góry kreślne zysk przeszł 20 lat, dzęk teu prducenc ne usel trszczyć sę sprzedaż sjej energ. Rzązane t dskle spradzł sę etape rzruchu nestycj dane źródła energ, lecz jest dłuższą etę ne d utrzyana. Należy strzyć syste cy rezerych, który będze przyjazny klat, zapen prdukcję elektrycznśc kresach nskej prdukcj elektrn słnecznych atrych, a także zagarantuje bezpeczeńst dsta energ elektrycznej yzane klejneg etapu Energeende jest zbudane eklgcznych echanzó elastycznśc, które składać sę będą ntelgentne sec, agazynane energ, zarządzane ppyte, belektrne turbny gaze. Dzęk ty rzązan elektrne ykrzystujące pala kpalne przestaną być nezbędny eleente systeu elektrenergetyczneg. Zaangażane spłeczne Energeende us pzstać fundaente transfracj energetycznej Bezprecedensy rzój dalnych źródeł energ ne byłby żly bez kładó nestycyjnych czynnych przez łaśccel dó, gspdarst rlnych, ałych przedsębrcó pryatnych nestró. Craz ęcej ludz berze dzś udzał prdukcj energ elektrycznej czerpe zysk z jej sprzedaży, dzęk czeu spłeczne pparce dla Energeende utrzyuje sę ysk pze. Przy kazj, spadły kszty energ dalnej, gdyż ne czekują n ygóranej stpy zrtu z nestycj. Refra przeduje bezpśredną sprzedaż energ elektrycznej gełdze, a także przetarg budę ększych nstalacj. Rzązana te pnny ść parze z kreślene stsunk neyskeg prgu nestycyjneg dla drbnych nestró. Pzl t unknąć sytuacj, której jedyne elke kncerny energetyczne będą dyspnać dpedn fundusza sfnsane zelnych nestycj. Necy ne gą być jedncześne kraje Energeende ęgly serce Eurpy Ne da sę ukryć, że kraj jeszcze przez jakś czas zależny będze d ęgla. Pzstane n psty nśnke energ tak dług, aż rzbuda dalnych źródeł energ nnych przyjaznych dla klatu alterty ne uczyn teg surca zbędny dla systeu elektrenergetyczneg. T łaśne zel elektrycznść a dłuższej perspektye zastąpć energę jądrą, która przestane być prduka p rku Chdz także t, by energe dalne zastępały przyszłśc blk ęgle, a ne ysksprane elektrne gaze, jak t a ejsce dzsaj. Kluczy ty prcese jest syste handlu esja. Rząd Berlne us cskać jeg refrę przyjąć abtne cele klatyczne. Pzl t krektę ceny ęgla rynku energ elektrycznej, która dzercedlać będze jeg rzeczyste kszty śrdske. Jeśl ncjatya ta sę ne pedze, zaprzepaszcz zstane także szansa pradzene krajych echanzó uzupełnających, jak chćby nalnej ceny upraneń d esj CO2 czy ygó zakrese spranśc elektrn. Rsnąca prdukcja elektrycznśc z ęgla że całkce zdyskredytać Energeende kraju zagrancą, a także pdkpać zaufane pn publcznej, bez której transfracja energetycz ne że sę peść. Efektynść energetycz energe dalne t da flary Energeende Transfracja energetycz ne pedze sę bez stałeg pdnszena efektynśc energetycznej. Najtańszy klat t ten zaszczędzny. bszarze znejszana zaptrzebana elektrycznść knsuaną przez gspdarsta de, adnstrację przeysł pzstał jeszcze ele d zrbena. C d zasady, nestycje efektynść energetyczną są tańsze d ksztó prdukcj elektrycznśc. Na klejny etape Energeende leży bezzględne dtrzyać zbązana d bnżena zużyca energ elektrycznej 10 prcent d rku Będze t yagać dpednch zachęt nstruentó, jak chćby dpednch nr efektynśc dla urządzeń elektrncznych zór japńskeg delu Frntrunner, będąceg dzś standarde dla jbardzej szczędnych technlg elektrncznych. Mnejsze zużyce elektrycznśc zcza nższe kszty, znejszene uzależnena d prtu ęgla gazu, a także ppraę stanu śrdska turalneg. przyszłśc Energeende us zyskać yar eurpejsk Una Eurpejska de fact spółtrzy dzś pltykę energetyczną Neec. pradze kształtane krajeg ksu energetyczneg pzstaje yłączną prergatyą państ człnkskch, jedk uszą ne pradzć pltykę zgdną z eurpejsk pradaste zakrese klatu energ czy regulacja dtyczący spólneg rynku energ. Ksja Eurpejska d neda realzuje także upranene d rzekana legalnśc subsydó dla kreślnych prducentó energ, c płya kraje echanzy sparca dla energ dalnych. Ne zcza t jedk, że kształtane ra Energeende us być przez t łatejsze, gdyż zarón saa Ksja Eurpejska, jak pszczególne kraje człnkske prezentują częst denne stanska dnśne kerunku pltyk energetycznej kształtu systeó sparca dla energ dalnych. Nenej jedk, slnejsza ntegracja eurpejska jest dużą szansą dla dalszeg rzju energ dalnych. I szersza będze spólnta energetycz, ty lepej będze sbe radzć ze zenny pza prdukcj elektrycznśc ze źródeł dalnych, c efekce przełży sę nższe kszty zapenena bezpeczeństa energetyczneg. Przyszłścą Energeende jest elastyczny syste energetyk rzprsznej pdrde sec. Ralf Fücks dyrektr (parytet z Barbarą Unüßg) zarządu Fundacj. Henrcha Bölla Tłuaczene: Rafał Jantarsk Tekst ukazał sę jak stęp d publkacj autrsta Gerda Rsenkranza, Schrften zur Öklge, Band 36: Energeende Aus der Nsche zu Manstrea, która ukazała sę 7 ketna 2014 rku. Ft: Flckr.c /kevn dley

11 P O L I T Y K A 11 E N E R G E T Y C Z N A Transfracja energetycz à la françase Ea Sufn-Jacqueart Cąg dalszy ze str.1 Energa e Francj fakty ty Pradą jest, że trzy czarte prdukanej e Francj energ elektrycznej t energa jądra, tyle, że energa elektrycz stan e Francj tylk nej nż jedną czartą zużyanej energ kńcej. ęgel, rpa gaz, czyl tradycyjne pala kpalne, dnują (67,5%), a pzstałe necałe 10% t energa cepl ze źródeł dalnych. Nepradą jest też, że Francuz dzęk energ jądrej ają duż yższy pz bezpeczeństa energetyczneg nż Plska. P persze e Francj ne a uranu, ęc francuska AREVA us g ydbyać nnych kntynentach, głóne Afryce. P druge ększść rpy gazu pchdz z prtu: 90% gazu aż 99% rpy. reszce pzstaje drażla kesta bezpeczeństa energetyk jądrej. Jak dać załączny brazku Francja usa jest szelk nstalacja zązany z sektre energ jądrej reaktra, składska dpadó, fabryka przerabający dpady, śrdka badaczy. ększa część z 58 reaktró jest kńcej faze eksplatacj, elu elektrn już raz przedłużn przedzane pczątke życe. Audyt bezpeczeństa jądreg, zrealzany zlecene Ksj Eurpejskej e szystkch elektrnach jądrych Un, ykazał dla Francj ne dfnsane bezpeczeńst francuskch elektrn rzędu 10 ld eur. Pdt nska ce energ jądrej kazała sę te, c ykazał audyt Izby Obrachunkej ze styczna 2012 rku. Kszt prdukcj energ jądrej szacan n 228 ld eur (czyl k. bl złtych), a średn kszt prdukcj prądu 49,5 eur/mh. A były t tylk przryczne szacunk. Oczekuje sę jeszcze ększych su, gdyż jak sterdzn - elkść harngra ksztó zązanych z pknstrukcyjną prdukcją atą są częst słab zne, a ch szacane pera sę elu hptezach. Narda Debata d Transfracją Energetyczną Dlateg transfracja energetycz jest dla szystkch edentną knecznścą. Mus brać pd uagę ne tylk yzana czyst rde, ale także glbalne, a przede szystk grżącą ludzkśc katastrfę klatyczną. I, że Francja, dzęk dużej prprcj energetyk jądrej, etuje stsunk neele, CO2 sektrze prdukcj energ, jedkże nnych sektrach, takch jak budnct, transprt czy rlnct, a cąż grny argnes pstępu. Pdt, pneaż dzś pdjęte decyzje angażują kraj elke nestycje klkadzesąt lat deternują przyszłść tych przyszłych pkleń, zdecydan sę pdjąć Nardą Debatę d Transfracją Energetyczną (DNTE). Na Knferencj Śrdskej e rześnu 2012 rku, uczestnczący nej rząd nstersta, zązk zade, rganzacje pracdacó, rganzacje eklgczne sarządy przyjęły kalendarz DNTE, jak częśc prcesu zerzająceg d pracana przed kńce 2014 rku ustay raej przyszłśc energetycznej Francj. Struktura rganzacyj debaty zstała precyzyjne przeyśla,.n. strzn Sekretarat Generalny DNTE nsterste zrónażneg rzju, grupy ekspercke złżne z ukcó, nżyneró aktystó rganzacj pzarządych, a także krdycję z Ktete Eknczny, Spłeczny Śrdsky raz z parlaente. raach DNTE zrganzan 850 prfesjlne ananych pdsuanych debat cały kraju z uczestncte różnych nteresaruszy, zeńcznych sera byatelsk dzesęcu regch. Tak pstał byatelsk dkuent ray, d który pchyll sę urzędncy nsteraln rząd. Prrytete efektynść energetycz OZE P elesęcznych pracach nsteralnych, pspeszanych przez necerple rganzacje pzarząde, Mnster Eklg Seglène Ryal głsła 18 czerca br. zarysy prjektu raej ustay transfracj energetycznej Francj. pdstaej kest, plneg znejszana rl energ nuklearnej, brak nespdzanek: Francja d 2025 rku znejszy udzał energ elektrycznej prdukanej z atu z 75% d 50%. Dla szeg rządu pnn t być przykłade pnnśy bardz uażne śledzć jak n t sągają, aby brać zór dla szeg sektra ęgleg. Mżey być pen, że ne będze bezzględneg yrzucana ludz z pracy. Raczej żey czekać ne zastępane pracnkó dchdzących eeryturę przekalfkane pzstałych,.n. d dzałó dentażu zużytych elektrn. nej ustae ażne są zbązana zakrese celó eurpejskej pltyk energetyczn-klatycznej: szczędnść energ (ppraa efektynśc energetycznej), znejszene esj CO2 rzój energ dalnych: bnżka 50% całkteg zużyca energ 2050 rku stsunku d 2012 c jest abtny cele, który debace był cn atakany przez przedsębrcó; bnżka 40% esj CO2 d 2030 rku stsunku d rku 1990 zgdne z cela Un Eurpejskej, chć nej abtne nż prpzycj NGO; sągnęce pzu 40% energ ze źródeł dalnych 2030 rku nec nej abtne nż prpnują rganzacje pzarząde (45%), ale zczne pyżej celu UE 27%; zcza t pdjęce pradzej francuskej Energeende. Dzałana rzecz ppray efektynśc energetycznej ają dtyczyć głóne budncta transprtu. budncte składa sę ne kpleksy paket decyzj, rzędz nstruentó, d bnżk VAT prace terdernzacyjne rzucena bązku sttnej ppray efektynśc energetycznej przy każdy duży rence budynku, pprzez strzene Nardeg Funduszu Garancyjneg, dtację dla rdzn ubgch, pdatkane klat-energa at, pstaene celu eszkań/ dó dpradznych rczne d standardu nskenergetycz- neg, pnżene przez 10 lśc szkleń zadych dla pracnkó sektra budlaneg zdefnane zasad akredytacj rganzó nstytucj szklących. transprce.n. staa sę sachód elektryczny pradzając syste bnusó elektrycznych (et d eur) przy yane sachdu desel elektryczny, przedując strzyć 7 lnó punktó d ładana bater elektrycznych d 2030 rku. Aby styulać szybk rzój energ dalnych (OZE), przedzan ułatena adnstracyjne, rzój badań rzjych, nstruenty fnse pra d eksperyentana dla sarządó, dla których przedzan 5 lardó eur pżyczk państe realzację celó transfracj energetycznej budncte, transprce OZE. reszce p raz perszy pradzn pęcletne plana- ne energetyczne, pracyane przez Generalną Dyrekcję Energa Klat (DGEC) zaterdzane przez parlaent. Każda klej ekpa rządząca będze usała cągu 18 esęcy d ybró pracać tz. budżet ęgly strategę nskesyjną kraju resztę kadencj rządu. Prjekt ustay jest punkte yjśca d dalszych negcjacj. Organzacje pzarząde ne pedzały jeszcze statneg sła, krpracje energetyczne róneż. Brąc pd uagę łżny ysłek całeg spłeczeństa, jest dzeja, że abtny kerunek refr będze utrzyany. Ea Sufn-Jacqueart - jest scjlżką dyplatką, pracała jak radca abasadze RP Lukseburgu. Obecne prezeska zarządu fundacj Strefa Zelen, a także dradczyn zakrese zrónażneg rzju reglneg spłecznej dpedzalnśc bznesu CSR

12 12 K O P A L N I E O D K R Y K O E / S P O Ł E C Z E Ń S T O STÓRZMY ŁAŃCUCH LUDZI! 23 serpna raze przeck dkryk Jesteśy przyzyczajen, że d rzązyana nejszych ększych prbleó, z jak bryka sę sza cylzacja, ystarczy klknęce. Klk karła głdne dzec Plsce, klk łaśne rzprałe sę z ycnką lasó trpkalnych. Jeszcze jedn klknęce, a ój lajk z penścą przełży sę chrnę zagrżnych gatunkó przed ygnęce. C jedk, jeśl klknęca plubena ne ystarczą? Czy zastaalśce sę kedyś d ty, że pza rtualną, stneje jeszcze druga, zczne bardzej acal rzeczystść taka, której jezra pradę ysychają, zea przestaje ydaać plny, a całe spłecznśc są przenszne z ejsca ejsce, jak gdyby chdzł rk zenakó? łaśne tak ls sptyka tereny przezczne pd budę kpaln dkrykych. Obetnce nestró dtyczące setek nych ejsc pracy życa nej lepszej rzeczystśc, są ta yłączne rtualne, tragede eszkańcó bardzej nż pradze. aterałach prujących kpalne dkryke ó sę krzyścach, jake przynsą ne dla plskej gspdark. Ne sp sę jedk zupełne nebtycznych stratach dla lkalnych spłecznśc rlnczych: studnach, których zaczy brakać dy, ysychających upraach, czy skandalcznych praktykach yłaszczenych pradznych przez nestra. Tak ls sptkał klka lat teu eszkańcó Tsłac, a jeśl sę ne przecstay, sptka róneż eszkańcó Chleba, Brdó, Czarnc Starsedla jeództe lubusk. blczu takej przecy ne ystarczy klknęce. Ne ystarczy też pdps złżny pd petycją. Ta, gdze dzeje sę pradza krzyda, ptrzeba róne pradzych ludz, którzy sę jej aktyne przecstaą. Ne dzesęcu, dudzestu czy et setk, ale tysęcy sób gtych pedzeć STOP dkryk, STOP przecy ęglych ggantó bec byatel! Tak sba jesteśy róneż ja Ty. Są n s rdzce, dzec, partnerzy przyjacele. Są n szyscy c, którzy zaast berne przyglądać sę sal kncernó energetycznych, ychdzą z dó óą: Ne gdzę sę cś takeg. ęgel brutny nszczy róneż ją przyszłść. łaśne take sby strzyły elu ejscach śata deę ŁAŃCUCHA LUDZI - ludz, którzy chcą alczyć sje praa ne przy pcy butelek z benzyną, kaen, czy płnących pn, lecz przy pcy łasnej neustęplej becnśc dany ejscu. Ludz, którzy chcą pkjy, ale też tardy zdeternany spsób zaanfestać sój sprzec. Take też sby śród nch ja Ty utrzą 23 serpna żyy ludzk łańcuch ędzy dea ejscśca zagrżny znszczene przez budę kpaln dkrykych plsk Grabca neeck Kerktz. 8 kletró yns dystans ędzy ty ejscśca. Klka tysęcy złącznych ran łaśne tyle ptrzeba, by klejne trzy tysące ludz, z pętstu zagrżnych dkryka s calć przed przyusy ysedlena, przed znszczene ch dó, pól upranych, szkół raz kścłó. Przyłączając sę d łańcucha, rbsz jedk zczne ęcej. Brnsz ne tylk teg, c tu teraz, ale też teg, c przyszłśc. Sją becnścą przeknujesz plske ładze, że ne chcesz, by Tje dzec nuk ychyały sę śece zatruty ęgle ate. Dajesz yraz sjeg pparca dla energ czystej neskażnej cerpene ludz przyrdy an brudny nteresa nestró. łańcuchu ludz każde gn jest ażne, b tak łańcuch t ja Ty. Bez Cebe sę ne uda. 23 serpna bądź Grabcach stań sę częścą teg żyeg rganzu. Ne jesteś stąd? Przyjedź łasną rękę alb zarejestruj sę strne.lancuchludz.pl przybądź jedny z autkaró yruszających teg dna d Grabc z dustu plskch ast. Zaberz ze sbą krenych, przyjacół klegó z pracy. Zaberz arę e łasne sły, dagę pgdę ducha. Chcesz zbaczyć łańcuch ludz? ykujy g raze! Mnka Stasak, Małgrzata łdarczyk Cąg dalszy ze str.1 Jesteśy czarty p Neczech, Rsj USA ptentate ydbycu teg surca śece. Jeśl jedk przyjrzeć sę dkryk blżej, trudn przeć sę rażenu, że tej gałęz gspdark ne ay specjalne czy sę chalć. Szczęścarze C, d których kpalne dkryke ykupły zeę, gą uażać sę za szczęścarzy, chć zykle dszkdana, płacne za gspdarsta edług tz. artśc rynkej a ne dtrzenej, ne pkryają pełn strat. Negcjacje ceny dbyają sę cenu przyuseg yłaszczena tarzyszą zykle nej lub bardzej tarte grźby, że jak sę ne pdba t sę jeszcze nej dstane: kpalna ptraf uddnć, że d jest stary sa sę rzpada. Dla tych gspdarzy, którzy ne gdzą sę zaprpnane arunk yberają długtrały prces sądy, perspektya rysuje sę bardzej pnur. Odkryka zblża sę pl, ale skuteczne; krótce ch hryznt zakne sę ędzy yrbske a załske, zaś cężk sprzęt będze dać słychać zaraz za kne. Oczyśce, ne uszą sę gdzć, by esąca lub lata żyć saej kraędz elkej dzury. Mgą przyjąć arunk, jake prpnuje ęgly kncern ząć jakeś ta penądze eć śęty spkój. Pechcy Pecha ają c, których gspdarsta ne są płżne terene saej dkryk, ale tyle blsk, by dczul szelke nedgdnśc zązane z jej sąsedzte ty złaszcza suszene gruntó. Odkryk pstają częst bszarach rlnych, gdze upraa ze stan pdstae źródł utrzyana. Rślny zerzęta hdlane, by sę rzjać, ptrzebują dy ne a ty nczeg dkryczeg. Jest za t cś dkrykeg fakce uzysłaany sbe stpn przez ludz eszkających kraędz elkej dzury, że tej dy gle zaczy brakać. Cóż, ddnene terenu zaczy sę ele esęcy przed pjaene sę perszej kpark, pte ppy też pracują nn stp. Czase przez perszy rk, da ne dzeje sę nc gle cągu tygdna znka da ze studn będącej dtąd jej pręczny, a przede szystk dary źródłe. Istnejący d lat jny sta czase jedną nc zaena sę suchy dół pzstaje ybrać ryby ze spękaneg d, jeśl sę żył przykład z upray arzy zastanć c dalej. Życe bez dy elke ałe dzeje czyl jak sę żyje z dkryką Straty prdukcj rlnej byają duże, rzędu dzesątek tysęcy złtych, żlśc uzyskana za ne gdzeg dszkdana ałe. Jak prsty rlnk a uddnć, że za brak dy glebe, suche studne stay dpada lej depresyjny dkryk? Eksperc yjęc przez kpalnę pedzą u, że przeceż susza, deszcz ne pada. Neażne, że sąsednej gne da st plach, że ry są jej pełne a u neg Sahara. Take ddy są dbre rzę z kupla przy pe, d sądu ptrzeba ekspertyz begłych, prankó którzy pszą pze a chcą 300 złtych za gdznę pracy. Rlnk prae sę ne z, adkató penędzy też ne a. Kncern ęgly drót a jedn druge. Zaprpnują chłpu grsze dszkdane, a jak będze sedzał cch betncę, że kgś z rdzny zatrudną kpaln. Puste betnce O ty lu t ludz będze pracać przy dkryce, kpalna zykle trąb le pra, jeszcze zan ejdze d gny. O ty, że trzeba eć dpedne kalfkacje dypl (jlepej technku górnczeg lub AGH), że praca będze ne tyle dla ejscych c raczej dla starych pracnkó ędrujących za ęgle z jednej d drugej dkryk kncernu, że et chrnarzy eźe sę z fry zenętrznej już ne sp. kńcu ty, że plsk górncte ęgla brutneg d lat redukuje sę zatrudnene ż przeczytać specjalstycznej prase. A że chłp jej ne czyta? T jeg prble, brak edzy szkdz. Znkają jezra turyśc Jezra ysychają knec a raz z n źródł penędzy, jak jest turystyka. Zdjęca yknyane Kujaach, regne Pjezerza Gneźneńskeg, óą ęcej nż jakeklek pary. Dane trzcnska becne ddzela d dnej tafl szerk pas pachu. Drenane psty, zaast dze, sterczą żałśne brzegu neśady turysta ógłby zapytać, p c łaśce je zbudan. Czase pysła ludnść dbuduje ddatką część pstu dalej nżej, strnę ucekającej dy; kńcu trudn łć ryby sedząc klka etró pyżej jej lustra, alb ręcz d suchy ląde. Mgłby sę ydaać, że trageda, która dtknęła Mrze Aralske, t ytór chrej screalstycznej ybraźn, ne d ptórzena śadej eklgczne cylzacj zachdneurpejskej. Czyżby? Przykład Kuja pkazuje, że nekneczne. A przeceż t ne jedyny teren pjezerny, który strzą sbe zęby kncerny ęgle. I blżej, ty głśnej Oczyśce głśnej tylk przez ent, przez te parę lat, gdy bk zdejane są klejne arsty dkładu, a pte ęgla, przyrasta elk lej ze dkryka z czase sę przesune klka kletró dalej. tedy będze już cszej spkjnej, a ścany budynkó gspdarczych też ne będą pękały d cągłych strząsó. Pte już tylk faza szechbecneg kurzu burz paskych z grnej hałdy, ale t przeceż też jedyne zjask przejśce. Za czterdześc lat będze pękne, pjaą sę zalesena, zbrnk dne stk rcarske szyscy którzy glądal telezj zeszłrczne spty reklae jedneg z ęglych kncernó edzą, że te są jak Pan Bóg trzą lasy, jezra góry. Śetla przyszłść Mraże, rztaczane przez kncern bejują tylk śetlaną przyszłść. Teraźnejsze atrakcje, jak szkdy zdrtne, rzpad struktury spłecznej, zaneczyszczene pyłe neustający hałas ne są brane pd uagę. Raprty śrdske rubrykach dtyczących prgnzanych knflktó z lkalną spłecznścą alb terdzą, że sę takych ne przeduje, alb zalają prtesty karb neducznych pseudeklgó, zanych nej fcjalne ekterrrysta. Nestety, Plsce cąż dalek prcesach planstycznych d brana pd uagę ksztó zenętrznych nestycj raz d psługana sę altertyny bec PKB skaźnka gspdarczy. Krajbraz z Ksężyca Ft: Greenpeace Róneż szkdy pczynne krajbraze ne są czyś, c rzażałby sę planując dkrykę. N, bszary NATURA 2000 ż d bedy nąć, żeby sę Una ne czepała, ale już cała reszta t przeceż tylk zykła zea p prstu pla, a nch jakeś stare chałupy których eszkają ał ncześn chłp, częst ne rzuejący stty pstępu ptrzeb energetycznych kraju, który ęgle st a stać. Ich starśecke życe ne jest kńcu aż tyle arte, gą sę też przekalfkać zresztą, gdze dra rbą, óry lecą. Irna jest łata, pażne ż zapytać, czy y Placy pradę ptrzebujey aż chrnnych sedlsk lub gatunkó, żeby chrnć krajbraz przed znszczene? Czy trzeba ne ad jak tęgch głó, żeby rzueć, że cągnący sę przez ele kletró ksężycy krajbraz, dzura ze p hryznt, nstrual hałda tak pradę ne staną artśc ddanej? Że zrbć dkrykę elkśc paru gn, t jakby ycąć nżyczka kaałek apy Plsk? raz z ludź, który każe sę gle rzpcząć życe d na? C człek eku 40, 50, 60 lat p śetlanej zj, że kedyś, p dzesęclecach eksplatacj rekultyacj będze tu pękne? Oczyśce, będze. skal gelgcznej eku Ze kpalne dkryke t błahstka ne arta uag. Za lny lat p ydbycu ęgla ne zstane ślad. C jedk ze skalą ludzką z perspektyą, która by nestycje czynła skrjny arę człeczą, a ne użytek utpjnej zj cylzacj przeysłej. I c z ty, którzy ne dśadczą już, jak będze za 20, 50 czy 100 lat? Dla nch lczy sę tu teraz zea dzedzcz spadku p rdzcach dzadkach, trska ls sój sch dzec, chęć życa tczenu, które ne będze szkdzł zdru an ne będze brazą dla ch czu. Czy rzeczyśce fara szeg eczneg głdu energetyczneg uszą padać ży ludze z ch arzena, aspracja, pla przyszłść? Czy ne żey budać systeu, który rónażyłby zaptrzebane energę ze zględa przyrdnczy spłeczny? A że p prstu nestr ygdnej jest uzględnać jedyne krótkzrczne pragnene zysku nż yagające zczne ększej uag keste zdra publczneg, krajbrazu, śrdska turalneg? ygdnej pen, ale ne ądrzej. Skutk rracjlnych decyzj zązanych z trzene kpaln dkrykych racają d s cześnej czy późnej, a ksztó z n zązanych żadne penądze ne ygrdzą. Mnka Stasak, Małgrzata łdarczyk Greenpeace Plska, knsultacja erytrycz: dr. Leszek Pazdersk

13 E N E R G E T Y K A J Ą D R O A 13 Skutk zdrtne katastrfy jądrej Fukushe Yasuhr Igarash Sódeg luteg 2014 r. głszn ynk badań tarczycy dzec z prefektury Fukusha. Zstały ne przepradzne przez pdlegający ładz prefektury ktet, złżny ze specjalstó z unersytetu edyczneg Fukushe. Badana ykazały, że są już 33 pterdzne przypadk 41 przypadkó pdejrzena raka tarczycy u 269,354 przebadanych dzec ze skażneg bszaru. Prprcja chrych yns pradpdbne 1:8,100 (= 33:269,354). Ogólne ó sę, że nralnych klcznścach jest t 1:1,000,000. T zcza, że spółczynnk jest prae 120 razy yższy d nry. Była t już trzeca aktualzacja ynkó badań tarczycy dzec z prefektury. Persza parta ynkó zstała głsz luty 2013 r., tedy prprcja chrych ynsła 1:12,000. P perszej aktualzacj (serpeń 2013 r.) prprcja zrsła d 1:9,800, a p drugej (lstpad 2013 r.) d 1:8,400. Z pdbneg badana przepradzneg slne skażny bszarze klc Czarnbyla (1995 r.) ynkał, że taka prprcja ynsła 1:4,500. Teraz sytuacja Fukushe craz bardzej przyp tę z Czarnbyla. Lczba dzec pnżej 18 rku życa 2011 r., które zęły udzał badanu, ynsła kł 360,000, czyl ynk badań blsk 100,000 dzec dal ne zstały głszne. Ale kt że zagarantać, że ne ne zachrują raka tarczycy? Szef ktetu Prf. Shunch Yaashta cągle zaprzecza, że tak ysk spółczynnk a zązek z aarą elektrn jądrej. P teg ne przytacza żadnych nnych ptencjalnych przyczyn teg zjaska. Mó tylk, że te przypadk ne ają zązku z aarą, b rak tarczycy pjał sę Czarnbylu dper p 4-5 latach alb że aparatura edycz jest teraz lepszej jakśc z teg pdu ykrya ęcej przypadkó nż t był spdzeane. Dkładne ten sa prf. Yaashta publkał spnane badane z klc Czarnbyla t n knkludał, że taka prprcja a zązek z aarą Czarnbylu. Jedk przypadku Fukushy ptarza: ne a zązku z aarą. Zastaająca jest ta daetralne den ce tych dóch zdarzeń. art paętać ty, że d razu p aar Fukushe Yaashta ał sptkane z lkalny eszkańca ( ), który ygłaszał sterdzena zupełne neakadecke np.: Prenane ne płya uśechających sę ludz, a negatyne płya pesystó (ęc, ne artce sę prenane). Mół t, by zapbec ybuch pank. serpnu 2012 r. udzelł yadu japńskej gazece. Padł pytane, jak cena skutk prenana Fukushe. tedy dpedzał:...chcę zapbec upadk Japn. P Czarnbylu był duż pzó przeck rząd Ukrane z pdu kłptó zdrtnych. Odszkdana zczne ruszyły państy budżet. tak ypadku farą stalby sę byatele. Czarnbylu dper p 4-5 latach? Pene czytelncy teg artykuł zją lepej nż ja dzałalnść rządu radzeckeg edzą lepej, c t jest kunz. Dlateg zapytałby, czy rząd radzeck przepradzł ystarczające badana edyczne 1986 r. d razu p aar Czarnbylu? Czy rząd radzeck ał ystarczając dbry sprzęt etdlgę? Na pen ne. Na Bałrus rząd tylk zakazał chdzena d lasu, zberana grzybó, jedzena upraanych lkalne arzy td., ale góle ne pnfrał skażenu radaktyny prenanu. Ludze ne rzuel przyczyny takch zakazó. ynku teg duż sób zachrał, ale przypadk te dntan jak chrby endeczne alb syndr radfb. Dlateg rzgnean ludze zaczęl rganzać denstracje dagając sę pradzej nfracj. tedy rząd nechętne upublcznł apę skażena. Ugął sę dper 2 luteg 1989 r., czyl aż 3 lata p katastrfe. Regulacje prane dtyczące chrny pek spłecznej dla far katastrfy czarnbylskej zaczęły bązyać dper d 11 grudna 1991 r. takch arunkach ne ż był pradzć arygdnych statystyk. Pene ty krese był duż nelecznych pacjentó. Dlateg trzeba przyzć, że bec pyższych faktó zdane rak tarczycy pjał sę dper p 4-5 latach Czarnbylu t szalny kentarz. Ne tylk... stycznu teg rku chłpak z lceu Fukushe psał s Ttterze, że chruje strą bałaczkę szpką. Ten ps yłał sensację, b cześnej jeg lceu zuszał ucznó d dekntacj terenu szkły, bez żadnych zabezpeczających asek. Kntynuane były też zajęca ychana fzyczneg zenątrz. Ne ey, czy n chruje z pdu prenana. Eksperc lekarze óą, że t ne a zązku z aarą zresztą jak zykle. Fakte jest, że dntuje sę craz ęcej przypadkó ne tylk raka tarczycy czy bałaczk. Dcera craz ęcej nfracj negatyny płye skażena zdre eszkańcó, np. chrbach serca. Jedk ładze prefektury rząd ne chcą pulkać statystyk, dlateg frustracja eszkańcó tylk rasta. Nestety żey sę spdzeać jeszcze ęcej takch sutnych nfracj z Japn. Faktyczne bszar skażena jest duży, a krytera eakuacj są nej restrykcyjne nż Czarnbylu. Dlateg aju 2013 r. And Grver, Specjalny Sprazdaca ds. Praa d Zdra, przedstał przed Radą Pra Człeka ONZ raprt, który zaarł rekendacje skrygana kryteró eakuacj dla japńskeg rządu. Na raze ne żey eć jeszcze penśc, czy zachrana ają zązek z aarą elektrn jądrej. Badana epdelgczne uszą być ptarzane przepradzane dkładne. Ale róncześne nkt ne że zaprzeczyć teu, że stneje zązek z aarą, p deklaracj Yaashty, że takeg zązku ne a. T zupełne neuka pstaa negd badacza. Yaashta praktyczne przyzł, że chce granczyć dpedzalnść sją rządu raz knecznść ypłaty dszkdań. Ne d dzś ad, że eksperc zatrudnen przez ładze ne yślą ty, c jest dbre dla ludz, a ty jak spełnć czekana ładz przeysłu jądreg, alb tylk ty jak brnć sjej pzycj. Przed aarą Fukushe teg typu eksperc Japn ól edach: Elektrna jądra jest bezpecz. Ngdy ne ydarzy sę taka aara jak Czarnbylu. A jedncześne strzyl taką atsferę, której uneżll jakąklek plekę pprzez sugestę: My jesteśy eksperta, ay tytuły prfesrske. Ne art słuchać tych, którzy óą czej nż y. Przebjała przez nch argancja. A pte gdy dszł d aar kazał sę, że ól nepradę, zaczęl unkać edó teraz lczą. Już przestal być autryteta. T zjask a ejsce ne tylk przypadku Czarnbyla Fukushy. Obecne ten sa spsób debaty ptarza sę nnych krajach. Yasuhr Igarash urdzł sę eszkał Fukushe, becne jest dktrante Instytuce Che Fzycznej PAN arszae. Od dóch lata psze artykuły teat energetyk jądrej Japn Ft: Flckr by Ne s great uncle

14 14 E N E R G E T Y K A J Ą D R O A Ne dać zapneć dnach arca 2014 rku gścł Plsce były preer Japn Nat Kan, który spraał urząd pdczas katastrfy elektrn atej Fukushe. O kulsach zyty, jej jcekaszych entach reakcj ną plskch edó rze z redakcją Zelnych adśc padają jej rganzatrk: Barbara Hen Ea Dryjańska. Redakcja: Skąd sę zął pysł zaprszena d Plsk byłeg preera Japn? Barbara Hen: Pzłyśy sę z Eą rganzanej przez ną knferencj drugą rczncę trzęsena ze Fukushe. Od tatej pry udał sę zrbć spólne klka prjektó. Dbry przykłade jest pkaz arszae flu A2-B-C dzecach z Fukushy. Ngdy ne planała zrganzana przyjazdu d Plsk byłeg preera Nat Ka. Okazja pjała sę nespdzeane. Pdczas rzy ze stary zjy P d Ela, który jest łsk dzennkarze pracujący dla Sky TG24 były szefe klubu dzennkarzy zagrancznych Japn, padała rganzacj klejnej rczncy Fukushy plach budy elektrn atej Plsce. Zapytała g radę. Jeg dpedź była tychasta: Przylatujey z Preere Kane, c Ty t?. Mja dpedź gła być tylk jed. Ea Dryjańska: Skntaktałyśy sę tej sprae z Andrzeje Słańsk z Fundacj MuSES, a późnej także Dagarą Olejarz aktystką z Prza. I tak sę t zaczęł... Przyjechał ne tylk preer Kan, ale także trzej człnke japńskeg Starzyszena Badań d Energetyką Odalną. Redakcja: Zrganzane zyty pltyka takeg fratu ne jest czyś prsty. Ea Dryjańska: Oczyśce ne jest łat, ale aż jest detercja: szukane różnych żlśc, zrócene sę d elu sób rganzacj Jak łat sę dyślć elkrtne sptkalśy sę z dą t zuszał s d teg, żeby szukać dalej. Muselśy ysłać setk al, ykć dzesątk telefnó, ale udał sę. Jest t dla s źródłe lbrzyej satysfakcj dał t pczuce, że jeśl sę chce, t ż sągnąć pradę ele. Barbara Hen: Nasze spólne dzałana kazały sę skuteczne, pneaż preer Nat Kan jest, pdbne jak y przekny elk zagrżenu ze strny energetyk jądrej. Łączy s spólny cel, który jest yelnane energetyk jądrej szukane altertynych źródeł energ. Redakcja: Jak przyśecał a cel? C chcałyśce sągnąć dzęk tej zyce? Barbara Hen: Mż śał pedzeć, że tra blkada nfracyj sytuacj Fukushe. ększść ludz zdążyła zapneć. Myślą, że szystk rócł d nry. Nestety tak ne jest, jgrsze jest dper przed. Sytuacja pgarsza sę z dna dzeń. Skutk będą dczualne setk tysące lat. ycek są cdzenne neżle jest ch zatrzyane. Cały Pacyfk jest skażny. Pprzez przyjazd Preera Ka chcałyśy zrócć uagę pltykó edó ten prble. Ludze pperający rzój energetyk jądrej Plsce są zazyczaj nednfran. Pczątk przygtując zytę rzaalśy tylk energetyce jądrej, kedy jedk preer Kan dedzał sę ały udzale OZE prdukcj energ Plsce d zyty łączył japńskch ekspertó ze Starzyszena Badań d Energetyką Odalną. Ea Dryjańska: Preer Kan bardz łat deaskał funkcjnujące Plsce ty zązane z ate OZE. T n sę zagał ze skutka katastrfy Fukushe. Jak szef rządu rzażał żlść eakuacj 50 lnó byatel zagrżnych pgarszającą sę sytuacją elektrn atej. Cały czas pdkreśla, że unknęce teg scerusza był jedyne kestą szczęśca. reakcj aarę zarządzł zaknęce nnych elektrn jądrych, które zgdne z pdejrzena ne spełnały ygó bezpeczeństa. pradzł także pra styulujące rzój dalnych źródeł energ. Redakcja: zyta była bardz ntensy Ea Dryjańska: Plan zyty był knsultany z preere Kane. ydał sę czyste, że ażny jej punkte pnn być sptkane Seje z parlaentarzysta. Preer sę teu ne sprzecał, ale pdkreślał, że jbardzej zależy u sptkanach ze zykły ludź. Uceszylśy sę z teg pdejśca staralśy sę spełnć jeg czekana. prgrae zlazł sę, ęc zarón sptkane ze specjalsta d OZE, ykład Szkle Głónej Handlej, knferencja z eszkańca regnu ejhere jak anfestacja przed ru elektrn Żarnec. Redakcja: Jak zytę preera Nat Ka reagal pltycy? Ea Dryjańska: Jak pene częst sę zdarza, gdy zracalśy sę d różnych sób pc, t sptykalśy sę z dą lub betnca bez pkryca. A gdy kazał sę, że zyta djdze d skutku, gle pjał sę elu jcó sukcesu destablzujące próby ngerencj jej przebeg. Na szczęśce udał sę jedk zrealzać zaplanany scerusz łączne z sttny punkta Seje: sptkane z Parlaentarny Zespłe Surcó Energ raz knferencją prasą. Był t żle przede szystk dzęk psłance Anne Grdzkej, psł Andrzej Czerńskeu arszałkn andze Nckej. Lczylśy sę z ty, że p ysłaneg zaprszena przedstacele rządu ne przybędą te sptkana. Ceszyy sę jedk bardz z teg, że elu płyych parlaentarzystó z różnych part, ty także zlenncy energetyk jądrej, uczestnczył tych sptkanach. Ja sbśce była bardz zbuda glądając knferencję prasą, której brał udzał róncześne zlennk atu pseł Czerńsk, jak przec tej technlg arszałkn Ncka. Ne przyp sbe czegś pdbneg Seje. Redakcja: A yjazd Prze? Ea Dryjańska: Preer bardz chcał sę sptkać z eszkańca terenó zagrżnych budą elektrn jądrych. Jeżdżąc p śece pada ne tylk tragcznych stępstach aar Fukushe, ale także altertye, jaką starzają dalne źródła energ. Bardz u zależał ty, żeby tą edzą pdzelć sę z eszkańca regnu, a także lkalny ładza. Mż pedzeć, że punkte kulcyjny zyty Przu była anfestacja przed ru Żarnca, której zęl udzał eszkańcy Krkej, Lubata Gąsek. Jedną z jej uczestnczek była także ójt gny Meln Olga Rszak-Pezała. Zenne, że chr ne chcała dpuścć anfestantó pd runy saej elektrn. Czyżby baan sę syblczneg yaru teg ejsca? Redakcja: Czy był art zdbyć sę tak duży ysłek? Barbara Hen: Był art, chć rzeczyśce ązał sę t z ela trudnśca. Najększy prblee był pzyskane funduszy. e spółpracy z ela nstytucja barerą był adnstracyjny grset, który granczał ch żlść zaangażana sę tę ncjatyę. Ty ększa jedk satysfakcja z realzacj zaerzneg celu. Udał sę dzęk beznteresnej pcy elu sób, d których trzyyalśy szelkeg rdzaju sparce. śród nch była Fundacja Strefa Zelen. Lczyłyśy ększa pc pltykó, którzy nestety trchę zaedl. Odczuay elką dzęcznść za pc rady elu sób, tak arszae jak też Przu, gdze zyta kńczyła sę bardz ecjlne cepł. Redakcja: Spędzłyśce z preere Kane duż czasu. Czy są take enty tej zyty, które zapaętace dług? Barbara Hen: Nesate ecje zapanały przed ru Żarnca. Kedy przybylśy ejsce ne puszczn s teren run. Naet strażncy byl całą sytuacją zażenan. Gdy rzległ sę ryk syreny pjal sę przecncy atu garnęły s szystkch bardz slne ecje. D ch czu płynęły łzy zruszena. 11 arca 2014 rku, kedy zatrzęsła sę Japn zea była Tk. jednej chl rócły spnena z tatych przerażających dn. Preer Nat Kan pdczas zyty Plsce był nezerne szczęśly zruszny. Japńske eda ne zją g d tej strny. Paęta jeg radść, kedy dstał d plskch aktystó kszulkę antyaty żółty bereck. Atsfera była bardz ła, paęta jak rzluźnny Nat Kan d jezre Żarneck głaskał kty a cala delegacja zachycała sę pękne plskej tury. Ea Dryjańska: Tak, był ch ele. Dla ne szczególne pruszające był bżeńst kścele pśęcne paęc far Hrszy, Nagasak Fukushy. T był zaperające dech persach przeżyce dla s szystkch. Bral n udzał przedstacele różnych rdśc, różnych yzń, którzy jedk nezaprzeczalny spsób byl płączen e spółczucu spółdczuanu spólnty bec kest ażnych dla całej ludzkśc. Ma dzeję, że t dczuce zjdze przełżene knkretne, pzytyne dzałana zarón dla Japn jak Plsk. Barbara Hen fllg, spółtórczyn dzałaczka Kalcj energetycznej, d 20 lat dzel sój czas ędzy Plskę Japnę, gdze eszka. Ea Dryjańska dktrantka Instytuce Stsunkó Mędzyrdych Unersytetu arszaskeg, dzennkarka, rganzatrka sptkań knferencj zązanych z Japną Ftreprtaż: Jula Tykhnva

15 E N E R G E T Y K A J Ą D R O A 15 Katastrfa tra dal Cąg dalszy ze str.1 Nat Kan: Katastrfa Fukushe zenła pglądy bardz elu ludz ten teat. Przed 11 arca pd pła Japńczykó była za strżny użyane energ atej, ale becne pd 70% jest za całktą rezygcją z nej. B.H.: Jaka jest teraz sytuacja elektrn atej terech skażnych? N.K.: Nadal 140 tysęcy ludz ne że rócć d dó z pdu skażena radaktyneg. Część skażnej dy pzstaje zbrnku, ale gr jej lść ylea sę d ceanu. Katastrfa Fukushe tra dal. B.H.: Plsce bardz częst ptarza jest teza, że aara elektrn Fukushe spda była przez tsu. ten spsób buduje sę u s przychylnść dla budy elektrn atej, pneaż tsu jest Plsce ał pradpdbne. Tyczase raprt parlaentarnej ksj śledczej pd przedncte Ksh Kurkay jednzczne sterdza, że przyczyną był błąd ludzk ne że być uz za katastrfę turalną. Jak był pradę? N.K.: D katastrfy Fukushe dszł, b zbudan ją parcu fałszye załżene, że tak grne tsu ne dejdze. Teren, który ją pstan, ryglne był płżny 35 etró d pze rze, ale bnżn g d dzesęcu pstan ta 6 reaktró. Gdyby tak zstać teren pprzedn pze, d ypadku że by ne dszł. Dyspnując becną edzą ne pzlłby bnżane terenu. Trzeba był też ueścć yżej aaryjną nstalację elektryczną, rbć ęcej ćczeń eakuacj. ydaał sę też, że jest ystarczająca lść regulacj by przecdzałać ypadk elektrn jądrej, ale ne był dstatecznej lśc specjalstó. Teraz są t zne fakty gdyby były ade tedy, być że katastrfe ż by zapbec. Przed ypadke zakładan, że tak elka katastrfa sę ne ydarzy, że tak elke tsu ne uderzy, ęc ne przygtan sę taką eentualnść. B.H.: Pełnł Pan tedy funkcję preera usał pdejać szereg bardz trudnych decyzj N.K.: Zaraz p ypadku, ranke stępneg dna pspeszyłe ejsce helkptere przaać z sba kerujący akcją, pneaż stlcy ne dcerały d ne dkładne nfracje. Odnśne tej pdróży pjał sę ele głsó za przec, ale ja uaża, że bardz dbrze sę stał, że głe bezpśredn zbadać sytuację ejscu, gdyż ne głe pdejać decyzj ne zjąc dkładne sytuacj. B.H.: Plsce energetyka dal jest lekceaż. dyskusjach zasze zaczy sę d przedstaena arguentó przec nej. Mże zachętą d zany pdejśca będze przykład Japn. Jak energetyka dal rzja sę Japn? N.K.: Japn róneż d 11 arca pna publcz była bardz negatyne sta d energ dalnej. Szczególne sprzecały sę jej fry energetyczne zarządzające elektrna aty. Były przykład pdaane pdy take jak stablnść prdukcj energ prónu z energetyką słneczną lub atrą. Nagłaśnan ady energ dalnej, by jak jatrakcyjnejsza ydaała sę energa ata. Myślę, że pdbne że być Plsce. Jedk t elektrn jądrej ydarzyła sę gr katastrfa. P ypadku Fukushe pradzłe Japn syste taryf garantanych, c zacał bardz szybk rzje energetyk dalnej. Myślę, że Plsce róneż przyjęce teg systeu, jak uczynła t już Japna, a jeszcze cześnej Necy, przyczynłby sę d zczneg rzpszechnena dalnych źródeł energ z krzyścą dla kraju. B.H.: Nuklear ska Japn utrudna rzój dalnych źródeł energ. Plsce energetykę dalną nechętne patrzą kncerny energetyczne. Slne jest też lbby ęgle. Jake są Pa zdane jażnejsze zalety energetyk dalnej, które głyby przekć ludz d jej upszechnana? N.K.: Obecne kszty energ dalnej cąż są nec yższe Ft: Jula Tykhnva nż kszty energ uzyskanej z pal kpalnych, np. ęgla. Jedk dzęk szybk alejący kszt urządzeń d prdukcj energ dalnej, przyszłśc pnn być żle zróne ksztó bydu tych typó generacj energ. D teg energa dal jest czystą energą, tzn. neetująca radaktynśc dutlenku ęgla. Duż sę ó, że adą energetyk dalnej jest nższa stablnść, że cężk jest zapenć ną neprzerane dstay energ. Jest t prada, ale elu krajach prble ten rzązuje sę łącząc duże lśc elektrn słnecznych atrych, zększając ten spsób stablnść dsta prądu. Uaża, że raz z szybk pstępe technlg ż będze ten prble znelać. B.H.: Spędzł Pan Plsce da dn. Sptykał sę z pltyka, sarządca zykły ludź. Czy cś Pa szczególne zaskczył pdczas tej zyty? N.K.: Byłe zaskczny jak aktyny jest plsk ruch przecny bude elektrn jądrych. Nespdzanką był róneż t, że regn, gdze plana jest buda elektrn jądrej Plsce słyne z ejscśc ypczynkych. ypczyają tu rzesze turystó ejsca ludnść art sę, że turystyka ne że ktnąć cenu elektrn atej. Bardz też ceszę sę, że był dane przeóć d psłó plsk seje zarón d zlennkó, jak przecnkó energetyk jądrej pdzelć sę dśadczena z katastrfy Fukushe. Będę szczęśly, jeśl je dśadczena zstaną zęte pd uagę dyskusj teat, czy art jest zbudać elektrnę atą Plsce. Plske ty nuklearne - nczesne reaktry ne gą ulec aar? Jan Haverkap Paż aara Lubate że sprać, że Gdyna Gdańsk lub et arszaa staną sę nezdatne d zaeszkana całe dzesęcleca, a Plska ne jest przygta d zadśćuczynena far. Cąg dalszy ze str.1 P rzpaczlej akcj peratró, 6,5 gdzny późnej rdzeń reaktra jest dsłnęty pprzez uszkdzny rurcąg grne lśc aterałó radaktynych przedstają sę d śrdska. 17% jdu-131 pdb lść cezu-137 zstają ypchnęte d atsfery przez cepł reaktra. atr eje z zachdu. eczre, kł gdzny 22: 00 radakty chura dcera d Gdyn, gdze ludze sedzący jak przykuc przed telezra, glądają adścach eakuację eszkańcó ejscśc takch jak Chcze, Gnen Krka raz alkę pracnkó elektrn Żarncu chrnę przed prenane. Tylk nektórzy dedzl ran aptekę, aby zapatrzyć sę tabletk jdu rzdać je człnk sch rdzn. Następne zstaje głszny rzkaz eakuacj Gdyn. Późną ncą, ężczyz st bk sjeg sachdu tkąceg krku drdze d autstrady, ytuje. Sachód ypełnny jest człnka jeg rdzny jnezbędnejszy rzecza. Chrba ppren stry przebegu. Późnej kazuje sę, że c, którzy pzstal eśce perszy tygdnu p katastrfe trzyal dakę efektyną 500 Sv skutek ystaena dzałane prenana z padu cezu- 137 raz klka Sertó dak pchłnętej przez tarczycę z pdu absrpcj jdu-131. Gdyna pzstane nezdat d zaeszkana przez dzesęcleca. Przerażający scerusz. PGE plske Mnsterst Gspdark chcą s przekć, ze tak ypadek jest neżly. Terdzą et, że nepradpdbne jest, aby jakeklek prenane radaktyne gł kedyklek ydstać sę zenątrz z teg nczesneg reaktra generacj III+, że z teg pdu ne są kneczne żadne specjalne śrdk bezpeczeństa dległśc d elektrn ększej nż 3 k. pdjętej 17 luteg 2014 rku decyzj Rady Mnstró s. plskeg prgrau nuklearneg teg rdzaju ypadk ne są góle brane pd uagę. Pzstaje pytane, czy jest t uzasadnne. Autrzy raprtu Instytutu Bezpeczeństa Studó Ryzyka (IRS) Unersytetu BOKU ednu pszą e nskach kńcych: Naet jeśl tak rzój ypadkó ydaje sę ał pradpdbny, jest n ( pnen być) brany pd uagę przy pracyanu ygó śrdkó bezpeczeństa dla reaktra jądreg. Pód jest prsty: stneje duży pz nepenśc kalkulacj dtyczących pradpdbeństa nektórych ypadkó. ypadek Fukushe ne pnen sę zdarzyć częścej nż raz lat. Jedk sę zdarzył. Pza ty są keste, które ne zstały zęte pd uagę teg rdzaju blczenach, take jak: pażne błędy ludzke brak technczne (pyślce dzesątkach tysęcy necertyfkanych częśc użytych płudnkreańskch reaktrach jądrych), akty terrryzu sabtażu raz dzałana jenne. Lecz ryzyk t pradpdbeńst pnżne przez ddzałyane, a pneaż sła ddzałyana że być tak przerażając elka, et przy neelk pradpdbeńste ynkający z prbablstycznej alzy bezpeczeństa, ryzyka ne ż ykluczyć. T że sę zdarzyć usy być przygtan knsekencje. Alza bezpeczeństa nnych prpnanych Plsce reaktró jądrych, japńskeg Htach ABR aerykańskeg estnghuse AP1000, ne daje ele lepszych rezultató. Algczne scerusze ch przypadku ykazują pdbne esje głónych ztpó prentórczych cezu-137 jdu-131. Dtknęta że być ne tylk Gdyna. Inne arunk pgde głyby dpradzć d knecznśc eakuacj Gdańska, a et częśc arszay. Plsk rząd ne chce także trzyć czu kszty pażnej aar. Plska jest strną Knencj edeńskej trakce przygtań d przyjęca Plskeg Prgrau Jądreg, rząd stateczne ratyfkał statne prtkły d tej knencj. Knencja edeńska jest jedny z trzech przueń ędzyrdych, które rganzują keste dpedzalnśc p ypadkach jądrych tak spsób, by przeysł nuklearny był stane przetrać. Zstała utrz przez Mędzyrdą Agencję Energ Atej dpedz Knencję Paryską, raach której państa zachdne uregulały zagadnena dtyczące sjej dpedzalnśc za aare nuklearne. Knencja Paryska była krzyst dla przeysłu nuklearneg, pneaż pradzała: jększą ktę dpedzalnśc (tz. granczene dpedzalnśc), lt czasu, który ż dchdzć dpedzalnśc, (c czyśce, pneaż ele ptencjalnych skutkó zdrtnych spdanych ystaene prenane radaktyne ujana sę tylk p dług krese czasu, jest bardz krzystne dla przeysłu), raz brak dpedzalnśc dstacó urządzeń nuklearnych. Ptencjalne fary uzyskały garancję, że trzyają przyjnej trchę penędzy z tytułu dszkdana, jakklek ele za ał tz. dpedzalnść bezzględ (strct lablty), która zcza, że ne uszą udadnać, że ch straty zstały spdane ypadke jądry. Knencja edeńska daje te sae praa przeysł ptencjalny far, lecz znejsza jększą ktę dpedzalnśc płę. Plska ustalła tę ktę 345 lnó eur. Prszę t próć z szacany przez Ksję Eurpejską kszta katastrfy Fukushe: 186 lardó eur. A stępne prszę próć tę katastrfę ze scerusze psany pyżej. nsek jest jasny: jakklek pażny ypadek nuklearny dpradzłby d bankructa państa fary głyby zapneć dszkdanach. T prada, ze pradpdbeńst ypadku nuklearneg elektrn atej jest ałe. Mżle, że jest n nejsze przypadku nczesnych reaktró jakklek ne pnnśy zapć, że ne peneg dna sę zestarzeją. Ale ne zcza t, że pnnśy pzlć plskeu rząd aane ludz, że ne ne gą sę zdarzyć. Mgą sę zdarzyć. Oszacane pradpdbeństa ystąpena ypadku jądreg jest trudne. A jeśl sę zdarzy, knsekencje będą pażne. Bardz pażne. Greenpeace apeluje d plskeg rządu pnne przealzane prgrau nuklearneg. Z pdó ekncznych, eklgcznych, gepltycznych, jak róneż pd zględe bezpeczeństa. śetle raprtu zaóneg przez Greenpeace ydaje sę t bardz rzsądny żądane. Jan Haverkap ekspert Greenpeace u ds. energetyk jądrej pltyk energetycznej Tłuaczene: Jan Skczylas

16 16 S P O Ł E C Z E Ń S T O / H I S T O R I A Dekracja bezpśredna: Żarnec 90 sj, a jedncześne neustanneg spradzana łasnych żlśc kntrl csku. Tylk tedy jeste ładzą, kedy czuję sę slny, a szystke hstre deałach, dekracjach, lnśc są p prstu frazesa, których użya dla scjanpulacj. Mże et czase ne erzę, ale gdy już dchdz d realneg dśadczena steró ładzy, bję sę, że ktś że tę ładzę yszarpać. BN: Czyl dąc ty trpe, trzeba zachać dór. TB: I t dzelśy, ne bez przyczyny, pczątku lat 90., kedy rzpczęła sę tz. j górze, czyl knflkt ałęsa Mazeck. I nestety bserujey d tej pry. BN: Jaka była asza reakcja take pstępane rządu? TB: taty czase splt elu czynnkó ty e sste pczuce nskej artśc u rządzących, lczene bjętnść ładz budz craz ększe nezadlene spłeczne. zązku z ty pjaa sę jper głdóka terna, a pte fra prtestu, która, pdejrzea, ne a precedensu szej hstr pzycj, a być że dzałanach eurpejskch zelnych, czyl głdóka bezterna BN: Jak był przebeg tej głdók? TB: Na pczątku grudna 1989 r. pczątk sede sób pte dszły klejne sterdzł, ż głduje d kńca, et jeśl ałby t zczać ch śerć, p t, aby gł zastneć referendu. Trudn bardzej dbtny przykład slneg knflktu pędzy spłeczeńste pragnący dalgu nezależneg dyskursu, a lczącą argancką ładzą. trakce teg knflktu ja, pełnąc rle rganzatra rzecznka prtestu, kntaktuję sę z przedstacela ładzy n ptarzają jak antrę: ne zgdzy sę asze pstulaty, pneaż t będze zką szej słabśc, b ten spsób day nny grup pretekst d uzyskana zycęsta. Dla nch życe ludz ne był tutaj ażne. Ne był łaśce żadnych rzó z stanych rzązane teg prbleu. Był u s arcybskup Gcłsk, był Jarsła Kursk óczesny rzecznk ałęsy, byl różneg rdzaju pltycy. ększść tych sptkań spradzała sę d zadenstrana sjej ptęg z racj jeg stanska ja a kazuję przerać tę głdókę. zaan nc ne becujey. Zbyszek Stefańsk, uczestnk głdók, padł pysł, że że pzl yrać sę z teg pasu zaangażane negcjacje Lecha ałęsy, zl sę be dbrze z pracy Stczn udzału Ksj Strajkej. Pradzny przez klegó Zbyszek, yczerpany głde zne, stanął przed braką d du ałęsy (ejsce głdók eścł sę klkaset etró dalej) pprsł rzę. ałęsa ne puścł g d śrdka sterdzł, że jyżej że przyjąć g s burze (płżny dalek d teg ejsca, zbyt dalek, aby ta tak stane Zbyszek ógł dtrzeć) Przez dłuższy czas Zbyszek, stał przy płce ne gąc zrzueć takej pstay sjeg zjeg jedncześne przyódcy zązkeg. Kulcją teg stanu była ypedź nstra Syryjczyka, który specjalnej sesj jeódzkej Rady Nardej śadcza, że dla rządu plskeg dea referendu jest ne d przyjęca, gdyż jak take jest grźne dla nrdzącej sę dekracj Plsce (sc!). T jest dalektyka czyst lennska: cś, c jest sttą dekracj bez- aju 1990 rku rk p krągły stle, rk p perszych p jne częśc lnych ybrach parlaentarnych dbył sę persze spłeczne referendu. Z jedny z głónych rganzatró kapan antyatej sprae budy elektrn atej Żarncu Tke Brecze, danej zny pd pseudne Belfer, tatych ydarzenach rzaa Beata Nak. Beata Nak: Opedz spłeczny referendu sprae budy Elektrn Jądrej Żarnec. Kedy sę dbył dlaczeg? Jaka była atsfera tateg kresu? Tasz Brecz: Zacznę d teg ż przykładze teg referendu dać yraźne, że energetyka jądra t ne jest kesta bezpeczeństa lub płacalnśc peneg kntrersyjneg źródła energ. Dla ne jest t kesta przede szystk relacj ładza spłeczeńst, który daa sę byatel praa d dalgu, d yrażena łasnych pn czy tez ba. Referendu zrganzalśy 27 aja 1990 r raz z dbyający sę óczas ybra sarządy. T był specyfczny czas. Nacsk spłeczny referendu był craz slnejszy, zaś statn ładcy PRL-u całke śade przekazyal nerzązane prbley spłeczne nej ładzy yłnnej z prządku Magdalenk. Ku pstępała bardz sprytny spsób, gdyż jedyny punkte rzó przy Okrągły Stle, przy który ne ustaln cnsensusu pędzy ładzą a pzycją, była łaśne kesta energetyk jądrej. Na ekpa rządząca ne ała jasnej zdecydanej zj c d jej dalszych lsó. Ne bez pdu jslnejsze, jbardzej lczebne prtesty antyjądre były za czasó Mazeckeg. I peny ence stały sę ne róneż peną frą krytyk pltycznej rządó Mazeckeg raz teg, c kreśla sę jak układ krągłstły. Z kle dla nch saych sza aktynść była zagrżene pczuca uzyskana ładzy, jak ustablzana sceny pltycznej. I ten spsób, zupełne dla s cześnej nespdzeany, rzpczęlśy bój referendu, bój pradzny już z ne przecnke delgczny (kunśc) tylk z szy były zjy ydzący sę z różnych śrdsk pzycj dekratycznej. I bardzej ładza daała teg referendu, słą rzeczy ty bardzej y cskalśy. BN: Jake pytane był ty referendu, czyl za czy ludze el sę pedzeć? TB: Najprstsze czyl czy jesteś za dalszą budą jądrók? (teraz już ne paęta precyzyjne teg pytana). Ale tu jest ukryta bardz aż kesta. Zrganzalśy referendu terene całeg jeództa prskeg perając sę yłączne ptencjale spłeczny. A pnny je zrganzać rgany ładzy centralnej bądź sarządej t d nch leży bązek sknstruana łaścych pytań. Jedk z różnych pdó s decydenc ucekal d takej decyzj. BN: A t bardz cekae, b kped jest nfracja, że ładze zrganzały t referendu. TB: Bardz syptatycz była pe rza telefncz z przedstacele rządu tóż ten pan (zska ne paęta, bdajże censter/cepreer?) sterdzł, ż ne zaerzają pdjąć z rzó, gdyż stane sę t przykłade dla nnych grup spłecznych, jak ż płynąć ładzę. Rzy byłyby dla neg dde pdatnśc csk, czyl zką bezsły. Jeg tchórzst spdał zastrzene szych prtestó. T jest sutny paradks, że ence gdy sę trzy tz. Trzeca RP, gdze ają sę realzać te dee lnej nepdległej Plsk, gdze ay pra d lnśc, akcja byatelska parta pdstaych praach byatelskch jest całkce zablka reszta kraju góle ty ne słyszy. BN: Czy t tedy przystąplśce d głdók? TB: D tej pry zberalśy pdpsy pd petycja, blkalśy już da tygdne Terl Kntenery Gdyn td. Teraz dadześca sób przystąpł d dutygdnej głdók prtestacyjnej, która z kle przekształcła sę głdókę bezterną cały czas z ty say żądane: użlena yrażena spłecznej pn drdze referendu. Nestety rza z ty, jak nny przedstacela ładzy pkazała, ż że reprezentują daną pzycje dekratyczną, t rządzenu pelają zry sch pprzednkó. Mż t spradzć d stępująceg rdzaju yślena: Pneaż jesteśy ładzą, ay pra d szystkeg, gdyż ten spsób pkazujey sją słę. Jeśl ne pkażey sjej sły, t zczy, że ne jesteśy pradzą ładzą. BN: T tak trchę del bzantyjsk TB: Zgadza sę z Tbą. T tak del ładzy party pczucu aszczena d jakejś ażnej pśrednej yrażene głsu przez szystkch zanteresanych jest grźne dla nej saej(!), a dla ładcó jest zagrżene ch ładzy. Prble jest tyle draatyczny, że t już był prae 40. dzeń głdók, jeszcze klka dn, a pjałyby sę nedracalne zany rganze głdujących. Zleźlśy sę sytuacj patej. Żadnych szans referendu, a głdujący ne chcą przerać sjeg prtestu, śadśc, jak stane sę zjdują. Jeśl s tak depczece, t y pkażey a, że ay pra d yrażena jększej lnśc, czyl lnśc d zrezygnana ze sjeg życa rzecz dbra nnych. Taka była skala detercj. Dper nedan dedzałe sę, że były sby gte d pdjęca głdók ejscu tych, którzy by zarl. BN: T strząsający ps tatych ydarzeń. Jak sę skńczyła głdóka? TB: Dla ne d dzsaj t cud, że ne dszł traged. Dsłne statnej chl pjały sę de sby z pysłe yjśce z tej draatycznej sytuacj. BN: Kt t był? TB: Tasz Bedyńsk Paeł Starścak prancy, zązan ze śrdske pracy. Ich pysł ychdzł z załżena, ż ż referendu płączyć z ybra sarządy. Czyl ktś, kt dze ybry sarząde, pdchdz d urny, która jest bk, ta składa głs. Ta saa ksja lczy zarón jedne, jak druge głsy. I ten spsób zakńczyła sę głdóka. Różne rganzacje spłeczne, Ktety Obyatelske S td. zaczęły sę przygtyać d referendu spłeczneg. Jedk tydzeń przed ybra pjaa sę szerk rzpszechna nfracja, że referendu jest dłane. Prezes Państej Ksj ybrczej nsek Elektrn Żarnec głasza, że take głsane jest nezgdne z rdycją ybrczą. BN: C zrblśce? TB: cągu ncy yyślay referendu byatelske, ykrzystując dpedną nterpretację peneg paragrafu, zgdne z który ybry gą sę dbyać tylk dany peszczenu. C zcza, że jeśl jest jakś budynek np. szklny, t głsane że sę dbyć sąsedn peszczenu. Muselśy cągu tygdna ydrukać lbrzyą lść dkuentó, tak aby przygtane realzacja referendu ne gły być pdażne. Np. frularze uczestnkó ksj referendalnej, ęża zaufana, papery sprazdacze, prtkły z lczena głsó stateczneg zlczena głsó, dkuenty pterdzające, że ktś a pra góle ystępać td. Zrbl t p ncach drukarze Sldarnśc, nelegalne zresztą. Młdzeż harcerska raz z LOP-u składała tz. pakety referendalne. I c tu jest ażne, -

17 S P O Ł E C Z E Ń S T O O B E C E N E R G E T Y K I J Ą D R O E J 17 Tasz Brecz: Dsłne dzeń p przyjeźdze z arszay, gdze przez 7 dn kczalśy chdnku przed Pałace Prezydenck sprae Żarnca, rzpczęlśy blkadę Terlu Kntenereg Gdyn (16.XI.89). Chcelśy ten spsób uneżlć transprt eleentó reaktra z prtu teren budy. Blkada pertne była plana góra klka dn, ale trała... esąc. Przez ten czas pradzlśy całdbe dyżury przy szystkch braach yjazdych (terl zajuje bardz rzległy teren), aby raze próby yjazdu dać sygł reszce grupy, przebyającej głóny budynku bury. Ze zględu przenkle zn śneg stalśy kutan kłdry, przy płnących kksnkach, przez klka gdzn dzenne ( systee zany). Spalśy znej pdłdze, ne był kuchn an łazenek. Blkada by sę ne udała, gdyby ne nearygd pc eszkańcó Gdyn raz sób z całeg regnu, którzy przyzl (a była s spra, ahająca sę grancach d 100 d 200 sób, grupa) żynść, grące pje, cepłą dzeż sła sparca. Udstępnan eszkana kąpel ypczynek ceple. Na zdjęcu: dk terl, hlu któreg przebyalśy przez esąc, raz t, ejsce nclegu klku pketczó. (zdjęca ze zbró T. Brecza) jeództ gdańske t był blsk 900 punktó, gdze ały sę dbyać ybry sarząde. cągu tygdna ne tylk że zleźlśy sby chętne d pracy ksjach, ne tylk strzylśy pakane legslacyjne, ale też sachda Braru Gdańskeg te pakety były rzżne p różnych skach, ze stacj benzynych, ze sklepkó szł t d nnych sek. Tak że prae 900 punktó, gdze dbyły ybry sarząde, zabrakł tylk k. 10 czy 15 ksj. A t były czasy kedy ne elśy sachdó, telefnó, tp. BN: Ile sób przy ty pracał? Przeceż t była ggantycz praca rganzacyj! TB: Tak. Nas był trje czr, ale uruchlśy asę ludz. T łaśne pkazuje, jaka była sła detercja ludz, skr ptrafl sę błyskaczne zrganzać. Naet gdy dchdzł d takch sytuacj, że ybry sarząde dbyały sę budynkach, gdze była tylk jed zba, np. jakaś reza, t pblżu takeg ejsca stał sachód ( jedny przypadku był autbus). BN: Aha. I ta był lkal ybrczy? autbuse? TB: Tak, ta był referendu, sedzała ksja. Ludze sarzutne rznęl peneg rdzaju akcję nfracyjną. dzałe np. take ręczne alane długpse kartce z zeszytu hasełka p kaszubsku teat referendu. każdy raze zdążylśy NATURALNIE ZAPRASZAMY rganc far trade vege n g gluten free sl fd czas, b t był tak szystk zrganzane, że ne ż był teg pdażyć, zanegać. Chć był ad, że t referendu jak take ne a cy ążącej, b jest akcją byatelską. Ale nesptykaną d tej pry skalę, gdyż zęł n udzał prae 400 tysęcy sób! cągu tygdna cały jeództe, spsób, który był ne d pdażena, jeśl chdz jakeś fałszersta czy nedbałść blsk 400 tys. ludz gł yrazć głs ybrach, które sarzutne zrganzał. BN: C t ładze? TB: C rb sza ładza? Trzy blkadę nfracyjną. T jest sutny paradks, że ence gdy sę trzy tz. Trzeca RP, gdze ają sę realzać dee lnej nepdległej Plsk, gdze ay pra d lnśc, akcja byatelska parta pdstaych praach byatelskch jest całkce zablka reszta kraju góle ty ne słyszy. Jedyne, c yszł, t krótka, sucha nfracja PAP-u, że terene jeództa gdańskeg dbył sę referendu, 86 prc. był za, 14 prc. był przec td. BN: Aż kus ne, żeby pedzeć, że t załatła tz. nedzal ręka rynku. TB: Krytycy ól, że była nska frekencja. Frekencja była dsyć nska z prsteg pdu: b szystke ass eda óły, że referendu ne będze. Ludze byl zdezrentan, częst już p dadyal sę, że referendu sę dbył. Znó kazał sę, że ładza anpuluje nfracją. I t już jest p upadku kuny. Ja pracałe tedy Gazece ybrczej zązku z ty s przykładze e, że jak pysłdaca rganzatr teg referendu ałe adśc, które dla każdeg dzennkarza są bezcenne, ale tak ój reprtaż referendu zstał drzucny. O ty say ól dzennkarze, którzy z elk zanteresane,eg referendu przez klka tygdn, a pte uczestnczyl jeg realzacj. I tak sa ch artykuły, reprtaże zstały drzucne przez szystke psa gólnplske. Tylk prase lkalnej pjaały sę jakeś take krótke nfracje prase, że sę dbył referendu, jakeś ta zdjęca... BN: ładza dal lczała zgnrała tak przykład byatelskej sarganzacj. TB: Nestety, zry takeg stylu rządzena są becne d dzś. Pdbne był z referendu Gąskach. Meszkańcy tej gny róneż zstal zgnran ał teg, nedan pan cepreer Beńkska sterdzła, że trzeba referendu znu rzpsać, b przy pprzedn... ne edzel, c czyną! Tasz Brecz (d. ps. Belfer ) latach 80. ub.. uczestnk Ruchu lnść Pkój, jeden z głónych rganzatró kapan antyżarneckej ; prócz teg spółtrzył perszy plsk Ranb Faly Gatherng ; spółrganzał persze Plsce Dn Ze. > > > R E K L A M A > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >.greenpeas.pl arszaa, ul. Szptal 5 (przy Chelnej) Ata dekracja Mnka eruszeska Od trzech lat spłecznść gny Meln alczy z rząde Inestre (Plską Grupą Energetyczną) skreślene ejscśc Gąsk z lsty ptencjalnych lkalzacj ytypanych pd budę perszej plskej elektrn jądrej. Pltycy lbby ate tej nestycj upatrują spektakularną gspdarczą szansę dla regnu, jedk dla eszkańcó Gąsek, jak klcznych ejscśc a szansa przerdzła sę kszar. Kszar, który dzsaj a tarz arazu zastju nestycyjneg. Gąsk t ała ejscść leżąca turystycznej gne Meln. Obecne zaeszkuje ją pd 350 sób. Jedk sezne letn przybya tutaj dpczyać klka tysęcy turystó, zaś całej gne Meln akacje spędza et deśce tysęcy urlpczó. Szerke plaże, yjątky krklat zabytka latarna rska sprały, że turystyka jest głóny źródłe utrzyana dla ększśc eszkańcó Gąsek. Nestety t spkjne życe zstał zburzne 25 lstpada 2011r., z chlą głszena przez Plską Grupę Energetyczną tz. krótkej lsty, której eś Gąsk fguruje, jak ejsce budy perszej plskej elektrn jądrej. I łaśne ta nespdzea decyzja uśadła lkalnej spłecznśc, że ch byt, ch drbek, ch przyszłść dekratyczny skądnąd państe - dla nkg ne jest aż. Ogrne spłeczne burzene sptęgał fakt, ż prcedura ustaa dtycząca nestycj szczególne ucążlych dla śrdska, a tak są bekty jądre, yraźne kreśla spsby pdaana d publcznej adśc prpzycj ch lkalzacj, etdy przepradzana knsultacj spłecznych prcedury zgłaszana tych lkalzacj d eentualnej realzacj. przypadku Gąsek pgałcn szystke z tych prcedur. Inestr salne, łaąc cześnejsze ustalena, eg lstpadeg dna, p prstu zakunkał tę lkalzację, trząc fakt dkny. adść ta yłała ludzach elke pruszene - tak slne, że już da dn późnej pd 100 sób sptkał sę perszy zebranu, który jedngłśne sterdzn, ż ne pzl znszczyć jedneg z pęknejszych regnó Plsce. Rezultaty były d razu zauażalne. kch neal każdeg du zasły plakaty banery At Stp. Szybka blzacja eszkańcó sprała, ż płan Incjatyną Grupę Referendalną, dpedzalną za przygtane gnneg referendu. Całą akcję speral lntarusze spłeczn aktyśc, którzy rznsl ultk plakaty. Pdt chcąc pzć echanzy funkcjnana elektrn jądrej pzyskać fachą edzę dtyczącą teg typu przedsęzęć zrganzan szereg knsultacj z. n. z nezależny autryteta uky zakrese fzyk jądrej. Cel eszkańcó był jeden: balć t, ż ał e, ał rzue by óc cenać nusy takej nestycj. Efekte tych starań był ynk luteg referendu, który 95% ybrcó pedzał NIE ELEKTRONI JĄDROEJ GĄSKACH. Gdyby żyl jak sądzą dekratyczny państe t rząd plsk już dzeń p tak rdy zrye fcjalne dłałby skazaną Gąskach lkalzację. Tyczase str rządząca, jak nestr pdażył ynk gnneg referendu, przyłując arguenty ne autncznej decyzj byatel. Te sła jeszcze bardzej zaangażały d alk lkalną spłecznść. Żółte kszulk, berety, flag, ultk z pse ATOM STOP stały sę zke rzpzalny prtestujących, ne tylk Plsce. Organzan prtesty, anfestacje, pkety, lczne sptkana ze śadka ybuchu elektrn atej Czarnbylu eszkańca Fukushy. Przedstacele ruchu antyateg z Gąsek prtestal Seje RP pdczas debaty dtyczącej Dekracj energetycznej. Gąskach jak sybl sprzecu bec rządych decyzj atych zbudan kaplczkę Matk Bskej Fatskej, która a strzec tubylcó przed pla Inestra. Meszkańcy ładze gny Meln d trzech lat prane alczą z nestre dłując sę dukrtne d decyzj jedy zachdnprskeg d resrteg nstra, który at Gąskach dał zelne śatł. P publcznych zapeneń nektórych pltykó rezygcj z lkalzacj Gąskach, eszkańcy gny Meln ne przestają alczyć. Stracl zaufane d plskej ładzy dekracj. Zapadają, że ne ezą udzału ybrach parlaentarnych. Czują, że dgórne decyzje pdejane bez ch udzału, a sprzeczne z ch cela dążena, t jany zaach życe byatela RP. Mnka eruszeska spółrganzatrka referendu Gąskach, dzałaczka antyata, prezeska Starzyszena Rzju Mejscśc Gąsk.

18 18 G A Z Ł U P K O Y Gny óą NIE gaz łupkeu Marek Kryda Ofcjalny hurraptyz szych ładz sprae gazu łupkeg, t za ał dla elu Plakó, by trzeź cenć ady zalety ydbyca teg gazu szy kraju. Czy lny ltró tksycznej eszank tłaczanej d dertó ne zatruje szej ze? Jak zen sę sze śrdsk, gdy pase d Kaszub p Zajszczyznę pja sę las gazych szybó, pajęczy gazych rurcągó tysące cężaróek z dą łupky śceka? Jak rzój teg przeysłu płyne sze zasby dne? Te nne pytana nurtują eszkańcó klkudzesęcu gn, których pszukuje sę gazu łupkeg. C zaskakujące, pdbny prble ają et eszkańcy plskch uzdrsk, których ejsca pracy są uzależnne d penędzy pchdzących d tysęcy kuracjuszy. Dlateg d klku lat ele kntrersj yłują plany utrzena terenó górnczych gazu knencjlneg łupkeg kół nektórych uzdrsk. Plany te słynnych plskch uzdrskach Kryncy, Muszyne czy Pncznej, zbudzły elką knstercję. - Spraa jest dla ne nejas, pneaż d pczątku starań kncesję pnęt s jak strnę pstępanu pedzał Gazece Krakskej burstrz Muszyny Zdrój. - Ne ey et, kt jest nestre, an jak przeduje zakres prac. Jedn jest tylk pene - prace ydbycze, które ążą sę z ryzyke uruchena susk znszczena źródeł ód neralnych, ne yrazy abslutne zgdy. May take pra. G - zdane burstrza Glby - że zaetać eksplatację złóż, spraą tartą pzstaje jedk prble saych pszukań. - ty przypadku ay tylk głs pndaczy, ale tę pnę nkt s dtąd ne pytał, chć sae pszukana też gą eć zgubne skutk - ddaje. T zaskakujące, że d tej pry nejas jest przyszłść takch uzdrsk jak: Głdap, Hrynec Zdrój czy et Kudy Zdrój ( pblżu teg uzdrska ydbyać gaz łupky ają Czes) b czy da sę pgdzć ch funkcję uzdrską z yzea tksycznych gazó deastacja krajbrazu, neunkn terech górnczych? sąsadujący z Kudą eśce Nachd d klku lat trają prtesty (także z udzałe ładz ejskch Kudy) przeck pszukanu gazu łupkeg, a także saeu jeg ydbycu przyszłśc tych szczególne cennych terech uzdrskych. Oderty te zdane ekspertó zagrżą bgaty zasb ód neralnych klcach Nachdu raz perły plskch uzdrsk - Kudy Zdrju. czeskch, granczących z Plską patach - Nachd Trutnv (dpedn jeództach hradeck lbereck), aerykańsk australjska spółka BasGas planuje ntensyne pszukana gazu łupkeg przecągu stępnych 5 lat. statnch esącach eszkańcy elu plskch gn zenają sój stsunek d gazu łupkeg. Ne chcą już być pjan przy pdejanu decyzj przyszłśc sej Małej Ojczyzny, ne chcą katastrfy eklgcznej sjej klcy zatrutej dy, czy rzjeżdżnych dróg lkalnych. Perszy pdreglny prtest przeck gaz łupkeu Plsce zrganzal 30 arca 2012 r. eszkańcy Kaszub. Odbył sę n say sercu alnczeg Pjezerza Kaszubskeg, Klukej Huce gne Stężyca. Pszukujący tu gazu łupkeg aerykańsk kncern BNK że ne edzeć, że dla tysęcy eszkańcó Trójasta Kaszuby t ulubne ejsce eekendeg dpczynku. arszu denstracj przeck dert łupky ty regne uczestnczył klkaset sób ne tylk z j. prskeg, ale także z arńsk-azurskeg kujask-prskeg. - Meszkańc zabrana sę użyana dy d yca sachdó pdleana gródkó late, a zachdn kncern zezala sę zużyce lnó ltró dy, która p ydbycu będze bezprtne strac - pedzał Dzennk Bałtyckeu uczestnk denstracj - Andrzej Przybyceń z Przydza. - Pja sę praa d ypadana sę spłecznśc lkalnej, a t y pnesey knsekencje ydbyca. Gaz łupky ydbya sę kntrersyjną etdą tz. szczelnana hydraulczneg - pd grny cśnene ppuje sę pd perzchnę ze tysące tn dy z deszką substancj checznych, by rzsadzć pdzene skały ulnć gaz. edług ładz Neec, Francj, Bułgar, Neg Jrku czy Ls Angeles Kalfrn, taka etda jest szkdla dla śrdska, b pradz d trzęseń ze skażena ód gruntych grną skalę. Burstrz Neg Jrku ne ukrya, że abslutne ne że ryzykać sytuacj, której ujęca dy 8 lnó Njrczykó ulegną zatrucu. Prtestuje przeck tej etdze ydbyca gazu łupkeg et Rex Tllersn - prezes fry Exxn- Mbl, jększeg kncernu paleg śece, który pparł prtest eszkańcó Dallas Teksase, alczących strzyane ydbyca gazu łupkeg s sąsedzte. P krese bezkrytyczneg zachłyśnęca sę łupką eufrą, ze skal zagrżeń zdal sbe kńcu spraę sa Aerykane pradzne Pensylan luty 2012 r. ne regulacje prane kładają frę ydbyczą bązek płacena eszkańc yskch dszkdań, jeśl yercny tór pszukaczy, ydbyczy, czy agazyny, zjduje sę prenu 1 k d zbrnka dy ptnej alb studn głębnej, która uległa czase eksplatacj gazu skażenu tksyczny śrdka checzny. C jażnejsze, cężar ddu, że źródłe zatruca ne jest tu etda szczelnana hydraulczneg spczya łaśne fre dpedzalnej za dert, a ne eszkańcach. elesęczne prtesty eszkańcó Lubelszczyzny przynsły peen yerny skutek jak pnfrał eda Grzegrz Zygan z Mnstersta Śrdska, aerykańsk ggant paly Chevrn, zstał statn bezzględne zbązany d przestrzegana zakazu yknyana tró ertnczych głębkśc ększej nż 1000 strefach chrny ujęć dy bszarach zbrnkó ód śródlądych. Marek Kryda: eklg, abslent ydz. Ochr. Śrd. Akade Huanst. Pułtusku. spółzałżycel T. Ochrny Puszczy Bałeskej Obyatelskej Kalcj Zelnych, człnek Mędzyrdeg Ktetu Sterująceg Incjatyy Odpedzalnśc Agrbznesu (USA) raz Plskej Incjatyy Agr-Śrdskej Apel d spłeczeństa Czy słyszelśce gaze łupky? Na pen tak - t bgact, które ay ycągnęce ręk. Czy słyszelśce technlg ydbyca? Pene tak - neelka ngerencja śrdsk, technlga zapenająca pełne bezpeczeńst, przejśce zany krajbraze Czy słyszelśce prteśce rlnkó Żurale? Mże c nec - grupa zanpulanych, upartych eśnakó, która ne chce bgateg nestra sjej s. Jeżel taka jest asza edza, t jest zgd z edzą zdecydanej ększśc Plakó. Ne ey już, jak sła óć d as. Od 13 esęcy kntynuujey aktyny prtest przeck dzałan fry CHEVRON, która pradz pszukana gazu łupkeg szej gne. Od 13 esęcy óy, pszey, krzyczyy, prsy, aby urzędncy, pltycy, dzennkarze, dzałacze spłeczn tz. zykl byatele zastanl sę d arguenta, który sę psługujey. Ostrzegalśy już przed: 1. argancją kncernu, który łaąc pra zupełne ne lcząc sę z eszkańca daje przedsak przyszłej spółpracy. Jak d tej pry spółpraca ta spradza sę d sptkań sądze, gdze ystępujey rl OSKARŻONYCH,, że fra dtąd ne ptraf zgradzć dkuentó, które upranałyby ją d pradzena erceń. 2. ty, że sze zee Zajszczyźne leżą d jżyźnejszych Plsce, a przy gęstśc dertó, które będą kneczne d eksplatacj złża, stracy żlść jej upraana. 3. żlścą skażena ód pdzenych, perając sę dśadczenach aerykańskch ( saej Pensylan złżn 2012 rku-499, a 2013 rku- 398 dneseń skażenu ód). Cała Lubelszczyz zjduje sę Głónych Zbrnkach ód Pdzenych, które są rezeruare dy ptnej też dla przyszłych pkleń. ystarczy aara jedneg dertu, by dszł d nedracalnych szkód. 4. prdukcją grnych lśc tksycznych ścekó, przy braku technlg ch skuteczneg czyszczena, 5. przyusy yłaszczena, b udkuentane złże staje sę cele publczny (kncesje gaz łupky zajują k. 1/3 perzchn Plsk), 6. pla rzpczęca pszukań gazu say sercu Rztcza (g Susec) 7. hałase, rzjeżdżny przez cysterny drga, znszczną nfrastrukturą I c? I nc. Spray, które pnny strząsać ne pzlć spkjne zasnąć prae nkg ne bchdzą. Śpjce dalej, drdzy państ. Nech d snu utulą as sła A. Jagusecza, Głóneg Inspektra Ochrny Śrdska(sc!): Kntrle bec przedsębrcó pszukujących rzpzjących złża gazu z łupkó, pnny być dla nch przyjazne żadny ypadku ne znechęcać ch d dalszej eksplatacj teg surca. Prszę paętać głóny przesłanu urzędnka, zajująceg sę chrną śrdska: NIE OLNO ZNIECHĘ- CAĆ INESTORA! ty łaśne kerunku d klku lat zerza prces legslacyjny Plsce. Głóny Gelg Kraju S. Brdzńsk sterdzł prst,że leży dkć takch regulacj pranych, aby przecncy gazu łupkeg ne gl użyać praa celu zablkana prcesu ydbyca. Jesteśy przekn, że ent przebudzena ne będze przyjeny. Jeżel złża Plsce każą sę perspektyczne płacalne, kncerny ydbycze ne będą ały neprzyjenśc zązanych z ucążly kntrla, zanteresane spłeczeństa będze tak nkłe, jak d tej pry, a przepsy praa zablkują żlść pradzena skuteczneg prtestu, t N łaśne, t c? Mże art zapytać eszkańca Ekadru lub Nger c będze dalej. Nasza detercja spdała, że fra CHEVRON sódeg lpca puścła teren plananej lkalzacj dertu Żurale. Ne słaba t jedk szej czujnśc. Pneaż przedstacele fry ne uażają za stsne pnfrać sch dalszych plach eszkańcó gny, ne żey uzć, że dneślśy pełne zycęst. Dpók terene Lubelszczyzny realzane będą (przez jakąklek frę) plany pszukana gazu łupkeg a Głóne Zbrnk ód Pdzenych ne zstaną uzne za bszary chrnne przez pra sz sukces traktać usy jak płczny. Ne prsy już et sparce szeg prtestu. Od tylu esęcy t rblśy, że ey, ż jest t ał skuteczne. Prsy yłączene TV łączene yślena (jest t hasł jedneg z nezależnych prtal nternetych) całkce sadzelne zanteresane sę przyszły gazy Eldrad Plsce ty, jak celu rzntyane są szy kraju resztk dekracj. Eldrad? Być że tak - ale dla kg? Uczestncy prtestu OCCUPY CHEVRON Żuraló, g Grabec. ChevrnPL,

19 G A Z Ł U P K O Y 19 jak spsób szczelnane zagraża szej dze ptnej? Stefan Craer Cąg dalszy ze str.1 P jeg publkacj fle dkuentalny Gasland, przeysł uruchł ptężną aszynerę publc relatns. Pradpdbne ęcej jest stansk pracy reklae zazelenanu przeysłu ydbyczeg, nż faktycznej prdukcj. Zale pseudukych artykułó z pretensjlny, klry lustracja efekcarskch strn nternetych próbuje sprzedać tylk jedną adść: ydbyce gazu neknencjlneg jest bezpeczne ne yrządz szkdy szy zasb dy ptnej. Lecz elu ludz sądz czej. Jak t sa przyzją przedstacele ellardeg przeysłu ydbyca gazu łupkeg rpy łupkej, pytane bezpeczeńst dy ptnej a klucze zczene dla jeg dalszej przyszłśc USA. Ngdze ndzej szczelnane ne jest pradzne tak lbrzyą skalę, że skutk eklgczne ż zabserać przestrzen elkch bszaró. B łupky spagany jest negranczny fundusza ydaany kształtane pn publcznej, a także dyskredytację przecnkó, częst pprzez ucekane sę d zatrudnana byłych jskych - specjalstó d jny psychlgcznej celu przezycężena pzycj. Jak ęc żey dedzeć sę prady? Jak jest rzeczysty pły szczelnana szą dę d pca? Czy ukcy są stane yjaśnć tę kntrersję? Czy uka jest tyle nezależ, by óc pełnć rlę arbtra? Istneje pęć etapó szczelnana, które płyają zazyczaj dę. 1. Ogrne zużyce dy - śece, który już ystępują jej nedbry Szczelnane hydraulczne z defncj ąże sę ze zużyce grnych lśc dy, która raz z paske chekala pd lbrzy cśnene tłacza jest pd zeę, aby rzkruszyć skały ulnć zaarte nch gaz lub rpę. Całkta lść dy ptrzeb d jedneg szczelnana lczba peracj szczelnana yknyanych jedny derce bardz sę różną. Zaptrzebane dę zależy przede szystk d głębkśc długśc szybu ertnczeg, która że ynsć 6 kletró dert, łączając t jeg część hryzntalną, szerkśc tru, typ 20 c lub ęcej, raz elu nnych czynnkó zązanych ze specyfką śrdska gelgczneg. Knsupcja dy jest jak d tej pry jbardzej krytyczną kestą zązku ze szczelnane. Ogólne rzecz brąc typy tór ertnczy złżu Marcellus Shale USA że zużyć d 20 lnó ltró. Stan t częst pażne zagrżene dla lkalnych zasbó dy. Na terech ubgch dę, takch jak Texas lub Kalfrna pdnsł t teperaturę debaty. Szczególne rlncy alczą szybk znejszające sę jej zasby. płudnafrykańsk Kar da takch lścach jest góle nedstęp. Z teg pdu us być dż z dległych bszaró, ze szystk tarzyszący teu kszta zagrżena dla nfrastruktury zasbó. 2. Transprt agazynane grnych lśc substancj checznych zagraża zasb dy ptnej. Mlny ltró tksycznych płynó d szczelnana, et zan zstaną tłczne d tró ertnczych, staną pażne zagrżene dla zasbó dy ptnej. ększść dntanych d tej pry przypadkó skażena ał zązek z nedpedn bchdzene sę z ty pły przez dstacó. 3. Skażene ód gruntych pdczas tłaczana płynu d szybu prcese szczelnana p zapeneń przeysłu: tak, t sę zdarza. P, że szczelnane, jak technlga użya celu zększena ydajnśc dertó knencjlnej rpy gazu stsane jest d 65 lat, dstępnych jest zaskakując neele danych, których ż by sę przeć. Aerykańska Agencja Ochrny Śrdska (Envrnental Prtectn Agency EPA) przygtuje becne studu zatytułane Ptencjalny pły Szczelnana Hydraulczneg Zasby dy Ptnej, jedkże jeg rezultaty będą zne jcześnej 2016 rku. Należy zrócć uagę t, że derty hryzntalne z zastsane szczelnana hydraulczneg zaczęły sę nej nż 10 lat teu Teksase. Lecz rzpczęt je z tak rzache, że d dzsejszeg dna ne a et jedneg, pjedynczeg bszaru ydbyca gazu, dla któreg przepradzn by dpedne badana pdstae (alzy stanu yjśceg) dtyczące jakśc dy przed pjaene sę przeysłu gazeg. P zapeneń przeysłu, że try ertncze są całkce Obrazek: 1. Pbór dy, 2. Meszane z chekala, 3. tryskane d dertó, 4. Płyn zrtny (flback) ścek, 5. Oczyszczane ścekó składane dpadó Ft: Kadr z flu dkuentalneg Gasland reżyser Jsha Fxa neprzepuszczalne, statne badana pkazują, że rzeczystśc ele z nch zadz zaczy przecekać. Dlateg ne budz zdzena fakt, ze dntan lczne przypadk skażena dy etane całej Pensylan. Klrad a długą hstrę słabych dść nedpedzalnych uregulań pranych dtyczących szczelnana rażlych bszarach dzałó dnych regch, których zjdują sę rezeruary dy ptnej. Badacze ne zdzl sę, gdy zleźl hrny zenające płeć (estrgeny andrgeny) cekach (dnych) spłyających z pól gazych Klrad. Istneje ele anegdtycznych relacj dtyczących kest zdra publczneg. Lekarze Pensylan byl ścekl, gdy pczątk zabrnn et pnfrana pacjentó, jake substancje checzne zjdujące sę płyne d szczelnana gl chłnąć. Nedan, bardz staranne przepradzne badana ykazały zązek pędzy szczelnane, a dkryty górskch struenach całej Pensylan radaktyny nerała zaerający uran. D struen zbrnkó dy ptnej przedstały sę róneż nne tksyczne substancje zaarte płyne d szczelnana, take jak bcydy. Alza tysęcy przypadkó ruszena przepsó chrny dy USA pkazuje, że ększść z nch spda była nełaścy ykne budy szybó ertnczych. Są t pdójne lub et ptrójne rury ypełnne ddprny ceente. Najbardzej krytyczną częścą jest dcnek przecjący płytk zbrnk, z któreg pbera jest da pt. Zykle te dcnk są bezpeczne, lecz jak t zasze życu spray gą ne ptczyć sę p szej yśl. Jeszcze bardzej nepkjąca jest perspektya tysęcy tysęcy puszcznych tró ertnczych, które kńcu zaczną przecekać, czase zalede za klka dzesęclec. Ostateczne ppsuje sę ększść z nch. saej Pensylan zy lkalzacje puszcznych szybó ftych gazych szacuje sę, ż jest t 2 d 4 prcent szystkch puszcznych szybó ty stane. Szczególne te skutk długterne, których jeszcze ngdze ngdy przedte ne dzan, pnny nepkć s jbardzej. 4. Płyn zrtny (flback) ścek ększść z teg, c tłaczay pd zeę, raca z prte, z peny ddatky nespdzanka ększść płynó d szczelnana ypłyne z prte pd cśnene gazu turalneg lub będze usała być yppa, aby pzlć przepły gazu. Te grne lśc płynó, częst 80% teg, c zstał tłczne pd zeę, uszą być czyszczne, przetrzne lub bezpeczny spsób usunęte. Róneż ty przypadku przyczyną jększych zagrżeń są ludzke błędy, lecz błędy są neunknne przeyśle, który dzała arunkach zacekłej knkurencj, zatrudna tysące ykcó pdykcó, a także przy słaby dzrze państy. ększść złóż gazu turalneg zaera płyny (fratn lub prduced-ater), które kńcu przedstaną sę d tru ertnczeg, będą usały zstać usunęte. Pdczas gdy ż dkładne edzeć, c zaera sa płyn d szczelnana, skład płynu zrtneg jest częst nezny, że n przyneść neprzyjene nespdzank, take jak arszenk, br, lub et uran. Prces szczelnana spsób nezaerzny ualna substancje checzne, które przez lny lat były bezpeczne zagazynane nerałach pd zeą. rezultace, rzek Pensylan zaerają teraz substancje radaktyne, z ptencjalne katastrfczny skutka zdrtny. Naet neelke lśc substancj radaktynych gą spdać raka, jeśl zstaną chłnęte. 5. Oczyszczane ścekó usuane dpadó Pdczas gdy pradą jest, że nterese przeysłu leży przetrzene tak dużej lśc ścekó jak t tylk żle, zasze pzstaną grne lśc dy, która jest zbyt zaneczyszcz, by ż ją był dalej użyać prcese prdukcyjny, us zstać usunęta. Neczech przykład, płyn p szczelnanu był transprtany rurcąga d czyszczaln lub d szybó ertnczych nnych ejscach. Nkt ne zauażył, gdy 2006 rku pękł rurcąg pblżu s Söhlngen jeg tksycz zaartść rzlała sę d ejsceg zbrnka dneg. Musan elkej tajency yenć lny etró sześcennych cennej ze. D dzsejszeg dna, całkte rzary teg pażneg ypadku ne zstały pełn ujanne. O ele ęcej pdbnych zdarzeń zstał bardz dbrze udkuentanych. Kedy ścek są pnne tłaczane d tró ertnczych zększa sę ryzyk strząsó sejscznych. Dpradzł t statn d setek ddatkych trzęseń ze Oklahe. ty przypadku róneż, dpedne bchdzene sę z ty pły że pzlć unknęce dużej częśc zagrżeń, lecz p t ścek staną kńce bardz pażne bcążena dla śrdska. Clrad, płyn p szczelnanu jest p prstu ppyany d specjalnych staó dla yparana (evapratn pnds), częst nezabezpecznych, a parane jest częst spagane przez aratk dne. Część sadu stateczne trafa d cekó (dnych) przerażający kktajl tksycznych chekaló. Zużyce dy jej zaneczyszczane pzstają pętą achllesą przeysłu ydbyca neknencjlnych pal kpalnych. P teg, że stąpł pstęp technlgczny pzalający znejszyć zużyce dy zastąpć tksyczne chekala substancja nej nebezpeczny, ne zlezn jak d tej pry pradzeg rzązana prbleu, pradpdbne ne zstane n ngdy zlezne, każdy bądź raze ne za życa becneg przeysłu ydbyca gazu łupkeg. Ne aterały, take jak prpan lub dutlenek ęgla, są alb zbyt drge alb p prstu neżle d zastsana. Zelne szczelnane, jak t przeysł lub zyać, t jeszcze kesta dległej przyszłść pen ne zjdze zastsana becnej pgn za łaty gaze. * przypsy autra d tekstó źródłych dstępne są ersj artykułu ueszcznej strne nternetej:.zelneadsc.pl Stefan Craer jest neeck dktre hydrgelg dzałacze eklgczny, przez 32 lata pracał różnych krajach całej Afryce był n. dyrektre płudnafrykańskeg ddzału Organzacj Bread fr the rld, dyrektre Fundacj Henrcha Bölla Nger dyrektre grupy afrykańskej tej fundacj (Head f Afrca Grup). Od arca teg rku, raz z ż Erką, eszka Płudnej Afryce, gdze jest knsultante uky rganzacj Suthern Afrcan Fath Cuntes Envrnent Insttute (SAFCEI), paga eszkańc regnu Karru ch alce przeck ydbycu gazu łupkeg. Tłuaczene: Jan Skczylas

20 20 dla Zelnych adśc ddatek N u e r 12) t 12e (6/20 a717t 08y 2012 Nr ISSN grudzeń c.pl lstpad pprzek eads k d zeln ddate ejdź szą strnę: c z n y Na Manfę! z.zeln Od czasu pprzednej le sę Manfy eplsce tabu chrnąc zenł. Prysł także dsetek sób zatrudn e uprzy pzycję kścła lejaną uach śec nych katlckeg. Platfr ał sę t Rz- tuje y Obyatelskejych. Rząd udanej rytalnej. rzeseń paźdzernk ddatek d zeln pprzek bje Krakske ę. Hstra edukacj dsłch. czterech acques M ren cz Susa urdan spó za życ e e La Revue Durab e zys uderzyła u kb Zelne adśc: Kedy dlaczeg załżylśce LaRevue Durable? Jacques Mrencz: rku e Francj Szajcar eklga była óczas ał bec edach. Chcelśy przyczynć sę d ypełnena tej luk nfracyjnej. Z : Jaka jest sja LaRevue Durable? JM : Jest ną ps zrónażnych praktyk e szystkch dzedzch (energa klat, różnrdnść blgcz, sedlska, blnść, knsupcja, gspdarka fnse, td. ), chcey zachęcać d zrzuena daać rzędza d budana spłeczeństa eklgczneg sldarneg. Głó trudnść, aby zatrzyać trające znszczene, leży ludzach spłeczeńste. Jest ną sągnęce spólnej l nsprana zany kursu, zrtu kerunku bar- DOSS ER ank e a ek g a p sce LaRevueDurable ety d zeln pprze k ISSN arzec e keceń 2013 k P ska cza ny bha e un ne p yk k a yczne Sza ca a sp e a ene g ę d a ną P sce T ansp p ę a ach esa Un Eu pe sk e P sce Nr 2/2013 [014] ddatek d zeln pprzek K O B I E T NUME ISSN ejdź szą strnę: l.zelneadsc.pl g Cz ce y y g d że? Jeś ps być 20 etryc l uca cś ba 12 zn p 1 aja 2013 ddatek a d zeln ejdź d da lp ec ł ęg e gaz upky e ek n e ąd e p zec n cy a e yne p yk ene ge yczne YDANIE SPECJALNE pprzek szą strnę: tek ej d s dź ze erp ln eń Jak bch d płynnej zć Śęt Pracy ncze snśc? ISSN zelne adsc.pl Pasze GMO. tet dzej spraedleg spłeczeńunersy balzacj falach gl n g sta, zgdneg z chrną fzycz d nej pdstay życa ludzkeg p u Ze. Kt zaraba, kt trac Śat bez patentó faraceu tycznych Eerytaln y pat Z : Dlaczeg pśęclśce nuer jubleuszy aszeg 10 leca Plsce? JM: T specjalne ydane jest przede szystk prezente jak dje autró, ja ja ż Susa Jurdan, feralsy sbe p dzesęcu latach bardz ntensynej pracy. Ozczał t pęctygdną pdróż, dzesęć etapó, 4665 k pcąge autbuse z dójką ałych dzec sperającą s lgstyczne tarzyszką, sptkanych kł pęćdzesęcu sób... Pte trzy esące ddatkej pracy, aby ykńczyć zebrany aterał. Pzlene sbe tak prjekt t nezykły luksus. Plska jest jększy z krajó Eurpy Śrdkej, które przystąpły d Un Eurpejskej d czasu upadku uru berlńskeg. Patrząc glbalne skaźnk, jej gspdarka yróżna sę tle gólnej stagcj. Tyle że, jak pnne t zbaczylśy lstpadze 2013 r. pdczas knferencj klatycznej COP sp belgjscy energetycznej szajcarscy Francuscy, k czytelncy ty bardzej pnn ęcej ty edzeć, że UE ym Jak zapenć bezpeczeńst łżyła energet dlayczneplsk 67,3 lardó Plsk eur latach raach ac y funduszynspójnśc, a Szajcara s Tyczase, 408 lnó eur. e k ś p sp k, ale ne bk skacałych języku K francusk, bbltek ksążek Jane Pale II Lechu ałęse, ne był abslutne nc teat M eklg Plsce. Teraz jest przyjnej ten nuer LaRevueDurable. Od 10 (4/2 01 2) Eu pa sp e a n c gan czne P sce e yaayklg d! służbę Neecka nść żynśc Sueren relucjateraz! Eurpe, energetycz Nr a s pra e dl plske łupk są jeszcze plske? klat Hdl a,czy zdre śc sp łe eń 2012 lpec serp czn B a eża p e b y n szczyc e b ńcó u y 2) Nr 10 (4/201 ej Na jbard pre ze Bałruś brne atza j e hs kl tr gc? z Od eklg ecznej lśc spł d spraed SP kan ada Zaga Sk y pec chcey być n eś e e n eklgcz Najbardzej r? preza hst Z : Czy stneje też p plsku? JM : Zstał publkany języku plsk czase COP 19, 5000 egzeplarzach jest lndstępny ersj elektrncznej Internece. Ada Ostlsk Ada ajrak życzle psal przedy. Publkacja ta była żla dzęk bardz cężkej pracy tłuaczk, Elżbety Jgałły zespłu spółpracujaceg z Zelny adśca, złaszcza Ey Sufn-Jacqueart, która krdynała skład, druk dystrybucję. NUMERZE ędzy nny: Eu pa ek g a P ska ISSN RZE.n.: l b y erz s rdze a c j a s tys n ejr, yć ze d e e k k l r g a Syla Chutnk ba ch j ry ęc a za p ł ecz dan nej tujął e c puzba ey g Pułapka skrajnścs p : t za d e t p ch ń lądsdzó s. 2 ek kr a cl Z ba j ag czy ały, ętś arc Sta tel a d tej pe a anda d estr ce a Dść yzysk u! RD Ek dzy bha e a XX eku z p n sz Eu e s p s g k Ncka : UstaaFee bnrspek efach lejne r ą st p d zany ł e ty en c tyc n, s. 4 ęd ty c z e kb Inter se pół rnę prze br sa z zy ń s t z zny s ne pr y Clauda ca. ne tk k y ną y sa Pzn e ce Snchska- tes ązan prb kazu te łat : ns żka sę, Gnzale cz r anu kbety d które jest d e gr ty eg le jąc sty dzelneg za ń uz k ych Dó kreśla Odłuje yc tytuc jak ase ząd zacj plskeg rlncta, sprzecz-z: Decydujy... zy pd sadecyd a ak p śc s. zydent dóch Pra ana, czy, le chce s sk. śc. 4 ha z tu hand h tyć za przełaa l g dzś ypadką Jan cepre.ze r aiscsn j a str ar jac płac g ład y s sprakedy eć dzec. ć tu... Z jednej strny klejne runkprzeszł t Szabuńk au płyną Cz słe rnej lu e k gdny nych kncepcj. O róny relktó ry efy szah p ą pr ze ch, a tał dr stek d arguenmdk- ne tabu. alne parte g: Made ty zatrudn zabezpeczenu za ej:ena, syste ts ce yż przeknu przy 18 C e k a tyg kb Kedy ay ęc rlnct by en ky ach ężczyzn spłeczn e ek pdl zed as spe- s. 5k k kbet sę pdatśc czy yskś hle, cz beta a- ścprze d ca 98 pszechny przed ubóste ch dzelnc a nę trad z spdarstach rdznnych,a z drueg jest k Eurpejskej, zb ncze ć kładó chrnę szystk d nch kr rść. O cene, Un edl p ta neustalała, dtacj, e -871 sz snść su nę ca ne bud rd ba za y pr stąpene d stad łycjeszcze dla zdra rane przez syste Aleksan d-sę pstęp dstęp ne są ny. d arunk cj budżacza dudzes, p ud a t y dra Slk:ten ca rlnct pegęc dgdne dzałają e za patrarch jaką płacy dz h granczdzełe sabylśy strzył szyscy lsu,stpna tletn, gej elkbszare 7 08 kbet supera eró k paru uspry asta, ślerlncta. s eć łdz całej ać Plsce, dla szk etu cadzeń Sytuacja lecz skutke bchdz plskeg nych 1 dmajaanjak łr ta pltyk. alną knstruk trzeba pzbyć Eurpe dernzacj a żł a stadkrzyast ną lśy przeysłe. planece ybró pltyczrketach nej raach dpeneg cję śa pltyce energetycznej ej ejśęt dz lny której fer br. tylk pa5 Zea. Ale D jej zdane.ajeśl ałby d s. pr- zjduje sę pd ręką. n kńca aja przeażn c.p tylk.pracy, Nas spraed as czn bk ed nó zaszły chcey statn ec ch nż upry. trz e Mż k, przyj sp jest dlateg lub eć ru Efekt Jula krzyczący Obszaró an spyadznej przez plsk rząd p le ny sperana tak, yszeń był nne zany. ó przesłan ludz że ta placóe rku I, e t Kubsa: czy rze cz nl Zeln relacje yk ch rze Prgrau k tać, kt dradza preer, ęcej, zdlnych Eurpa! d z st któ starzędzy d s e, jake l sę tych Pelęgna sę strje ydal dpłat plśc energetyczn neeś próżn dszukać sęrzdrbnene rtn sp rek Pgrszy be da dyktują jest craz pr ch ręce d te saf-płca fre pr aj łó Zberalś aćystarcz jej yk- n ksążeczkę pd jakejkl- ry zja kulaneda- sał d tych, cześnej yst- yż lna. ejskch k ły nść. przyrząd ą zy pr zczę pr sz trufalne nej y fral t? c ne przekaz Efekty - częśc Taka e Eurpę, kszty życa,ekntrafł kę łączyl c t szl, e tłune czne,pd tytułe 139 ld zł. ek lgk. Dnujekncentracja? ę y y ps s.szt Musy a rbć. tałcć dn sę 5ac łeeu kultury. zrsły del- snę 2013r, że prrytete ró Gra Plska! : pr zykrzycząc z której z ek, pchda g zekr ej ty ce jących czny g przeksz zbuda pd Plsk który ke. Nestety t ynkał zez gczne przekne, że państ k dróg y y pra systee któ aty ch e sę śrdk być zększane t azeln szelką ćzeadać gły śat, pdatkkbety Pltyka je nespd b ulca, będze Cele refr an h sę są któ rzały ój spredak nśata resbecne) radn za daszeru- gra Eurpę (jdrższy nsując cz dążąc ch energetyczn-klatyczątpl ra zenć te dyrekt at ają yłu ężczyź br ne ań, eć e pnn s. ad pr Rlncy rzystne dla dzn zany zachyce d bgacącą Dla ała yzle Bóg zany sę 6 ść, że e eszać zapen zjaktó- 7 Eu rządu, d g- ęgel brutny. tczy sę, efektynśc. n sę ną re nech łe cj np pracy. pltyka burzę. jeg za ezy. ekz n du t, będą prnek-negatynych ete bec pkazał sę z Mjżeszeg staje Zygun Czyl ne ó śre na rlnych szereg p de jak zy spdark. Kpetencje sę pdsta Tadeusz re UE. czy grający bez zglęa kedy r brną ca, ną przedsębrcó kb czny Dzś, rabających. sób ałuyka dla ładz k szybk y d t ty a pseude średn zachdząje. Jed ztał-żyschyłke, z teg spraę, rynś ch s z tak p-np ncze Spjrzał krzaka, dkalk zasadach technlge zdają Bauan które są uz Za nplu nt nybrudne za-skutke zrsł sk, rdzcó przeks zaknc zakrese przysługują nstr : Otać adzć dzałalnść teraró edlśc r y stan 30 ersje z ch cz jaksunepdległśc spraz ślepy k ere có, : szła ęgla bezrbc, c ąże XX eku. ży y netrakza %. snść prze- Eurpę... A pprzez sząsbe zapytał: te krzyczące rzju Aleksan. Uzl będze płynnśc d buchal cych przean. że be ngdy Ten del n kcesy - p jest e, a Mdernzacja zena gspdark, ale nsterkych. Jaka? ca da róntyp ln nk su grę sbe. tę grę a dra drgą ażnejs bspłeczn, a śat szyscy, jasne, spejększy nż say skarbu słynął en sę ej błęde. jak praa łasnśc, ały tkó Szkdlą z prstą s. pza, Jasńsk ją bu asa zartną ta jest jak cel y Eurpę 8 dtąd n ścą kncentracją są t t człek a sbą Jedncześne dyczne chdzł raźn (d czasu) sęz d elu za ż a-kana którą ceń fak z sę c - da d planą szybk- N t z ży ale y rza. an- Iza dn sse rdy plskch da prdukcj. lat, gray. A strjęzyczny Despera łdz ypada, zalać ny a. A Krakó efe -ne Brakuje szerszej zj, lu-tkó a trude za dudzestletn cjalzacją standaryzacją nnych jającycz rzągażane spółek publcznych ne z tk r k: ł ab an pltyce sę cały płką sgą Gęs Knstant autr Zelnej ne ty - energetyczjeśl ynkał ej ądrej ksążeczk knęc ana rlncza ns z pł t, że s needną, śece j c kte zją łasnej Alenc z begą j, tle b dstać by przełżyć knkretne pkaźne Drath, że ygra nn ęstpną ju sektr uzy: łasnej przyte zależnśa Zgdne arystr p e lpracę dp-z dze b ują P ac UE energetyk pszukane gazu łupkeg. su z dzęk placóek ych je pte y, ct dalnej k s. 10 saśy zajen Justy pstrzezależeć bę- czyńsk pene y Ildefns Gał- l rbć ty raze, yrzdrbnne. nłączyy p rzadzej pr szanse ad zana realzać rd nej.prtracy racjlne craz jest derne sę z n e Zean paga- tak gęst ścśle Eurpę szeg przyt by ddał, rze psane gany ekspertyz ast, sec jak t już rdz lsc ena FA Mnster rlncta słusznet UE fundusz. przyjest przez z ż- pchdac a e kr aju alnprzejśce ynk platdty preera y taką, już ej Tuska krytycągu ur saśy pązał dla lneg. płyający z Ea już nych, ększśc Ft. jaką, d teg, e, gódrasp. Ty gla sze ść c ą cz s ę- s Charke nena: jest. zsta a sta sę ęc ne dpe y, pzaszk częścej jak h ulcz- grać będzey kałmagda seg czasu danadal jak tę 31,1% gspdarst rt c jaką ją becne żezagrżene. Mse cz: dr spsóbłuje nej e p głszn yj- energetyk. Cele przean staje yc ce a tu debatach przy dzaln za A krótkz że jbardzej lsy sę fakt,ekn ze ne ęk grę ały zany Rząd. tka cepre Chcelśce Tyle tygdn scheató. ha. t, dufkó rczn z sbkó et szś ła pracach rzażanach, Gdyby s sę pnżej gtana ustay OZE.cz gspdarsta a 1pek sze pczyn r neparta szybke uczyną. Prlg: za chnąlc h dz płac rnej dz, żezu drżene żane nelberalnych Plsk?! żey da MDK-a panną astu s. unjt Thatcher d ty, N t ją ace. ( Eurpy?) an rzuc ch rzluźnć ze y 10 e bazaseenergetyka z efektynśc zaa eszcz nych dzena jak k przepsó ć, ec ąc d c te zany płyać ty pu przyz eznejsza jne kpalnych że z punktu zakrese, surcach dsepar Ldera sz Słackrakska stansk ce-a blczu knecznśc pdjęca dzsejszy Skubre C śatl ne ają ne bl gry rd dbera d ać ł za. N y dr jak f- kerunku pnny anu jużne zdłają jak całśc tace... jąc. tern zydent Sarządeg nął grudrlnctachcaż ft: M. rzs będą by denłch dn dżył, cz uzależnene s zjner Napradę nczesne d prtu ty energ, płan ne spne za strategcznych ne sp prte śc słana e żej T perzchały z decyzj preer ch łącz ne przygany że b2010 Rk teu Kraka nea nu nec ą zy taką planetę już przesądzne, łe U buduje r. Ogłaszane są craz tny zczena, grdę Pdbne sytuacje rzeczystą Jeśl (a tyl nezależnść ntk edzaln stan Plsk Z a y- bezrad rząd ne rlnct. a UE ptraf 1,5% areału upra. ać. Grteskedla sebe ne bez kzery) krzykacz adres sjej że ukryć a z śatą cz stu d jąc żef dp- kó prezyde k nue. z d20 d śc ędzy Plską ne na t tylk Edukacj późnena a-alk sker- jey sę ptarz psedz pyelżbeta zązan ypracach d energetyczną, jest dekratyczrl- Napęce nśc. Ok.gspdarsta A y dpatru- rzekl, dns za jeg praę pracaszych ypracu ptbrak przyązana plskej s nezbędn pł rze nych jący sp sę u ybraźn Tyczase zresztą nezstała ą An Okńsk bserując elucję k- ustaą z szeg Łapneska Krlc Kerunk refr nedgd Eurpe tej czy y atak nkające necznej jey, jaką sza ją 24% trój- prsuencką, r sę dzś s OZE tz. Spłecz fetać że stpnu jużały dług szczyty, gdy dchdz unksę ne eleente zazyczaj Uażne zuk T będz 22 pradza Plsce czych ek da cz uczyn. nśc, zajująec dgató ha takch klcznśc już sę ej publczn ncząca 100 r UEbędze eancyp d Eurpy. ty- O eg. kbet. Dzś tyczyła UnacjEurpejska sągne rych, bypdczas ncta unjneg, glbyśykrajach d są nelberalnych pake t ażne, str d tu że l rzene energetyczny, c sku- pradze b e erce. psze Klucznnacje Masta uje żej zaskaty t ansytuacj nnych a- trendy. przybya stąplśy. nkg d spółza MDK-ó edzy. Ba, także jeg chz aletakej pytać: Rady sęz ne ny, cz, przed jó e Srzój szybkteczne da sę ne gc utrata sta Ośat czyś trzeba zan d nej gnruje zasadze nu jeg staje nąć ppełnnych ankbet ca ce y ych yeszka jestle eus Planety c ąg zcza każdy dzeń Śęta szczeblu 3 sek- ejsca pracy. j za-bezrebrak n bez z jedneg ażnejsze teg str. ją, nestety trac plsk zn p craz fleksyjne ć d Dla s za szans g Tarzy z persz cąg dalszy k nu jed. tra... UE a słucha Ne pzstaje pdjęca głsa Zeą nej przez ny e decyzje zapadają teg, gdy jubleus blkuje dnu ędzy Pracy, błędó. Ignrując kt eakurat żl kujący. życu ke- sz aktyn zrón-yzysk Gdy jedny c budzą sę j nfere R pltycznsą zanej. jurzuśp u chry dzałalnśc późnej. a ybrc ne ele e y. śęc ta yzczane strzene praprces dernz śćlś rana Już drczść rpejsk, penędzy e br rlncta ske. sę prane B jeg bchda chlę ażredakcja de Eur ne jest y y szansę ( Gazet a, że będze Ile że płyu sa s byca? Praald ybe spłeczny str. 5 pzdeałe całeg unjneg ją. Chcey ne nc paętać k, ypada Plsce zyklu uag eda Idze n zaangażać partyjne adó d aj?ną d Plsce dalszy y reprezen. ta ybera runk rzju dla trudnlkdac ażneg,, by ludzerlncta. Bez. a cąg rón gl dę nczesneg czerbar ną,pra r. Zapce publczn jsz ja Jan, d 11) sterdz ązy Plsce nestety ntensyneg rzju. ne czknf, ty ne y e k at byl d tn e R er d t Thatchelzację sec ać pdżygdne byate k. 60% byaterlncta.trzyy k! ać kntakty, e, ając sę nuj pa d któ- staje del y, żeby teresó chtana tł ne tylk rzązań, sch A.zOstlsk spgłe l żyje za k ty. P e dlaerenc cz p est życu lek sę zrce jak Margare racj pe uczestnczyć przestrz Ft: kbety żyć. Chce ch n-, pracę zad 20 ś +20. esęczne, spłeczn el ą ra dy cz pr.n. lkdak. 775 ęcej nku ne usały drug etat, jaał sę zn nfere 20 pr j tease śęczakła yn ada plegać k przekaec ą,dale e r nej zł rzązyane śc, łączać sę tylk neztg lat en publczej Szc ó nc c a czyl pracę nną grancęc stan uśredjeden t Ada e takch, służyć ar e pracn punkt dzena d, zy pracy, an układan lat c z prbleó a szkół, ą I eleent aty częst at n z y es nych. ch placóe yszen. ne j cz cy. tu, an y, k. Trzeba ju du, publcz du. ók Ddatk człnk których zysk u neg. edług nu scjala zdra, raz y pu R ach szłś p a u t FE ju.rócałść. cj nektóry Ostlsk rz y anu p baczyć n d dzećtrzec, czyl pekę rsną, e zarządu ze zyc szkdlej szkół starz pracda dlareszce strzegają statne Red c ze ste pdyżk z ategrcz danych de nk jzzstały s cą dety tu z 2008 prdukty trzyują art zauażyć, sba f zyanu ( raz dbn je, że t MEN arzya e... Eursta- zycyjne, kbety jak nej cy pl r raź ce ś p całej sta ce, arsza cjal kaubgej Systey żynśce r. pree, ra nepstrz tę zanę, k r e Ze ncześne starszyyc aż da delu za jlepszchcz d Saa deklaru ska był stać aż 20% czą ty e e, jak dysp- pśęc bcążne z nej,, at prze pla ją Plakó eżene dkła któźn ż jest zrs n l sę ra h. e uaża becne zredukane ny zbże. pgarsza pzycja pracna jed- Plsce jest paęc Manfa ty, pracą dą agrzea pr ne peką. M kntrzn ceg ju któ Z na pasa z GaFe że dr ązan Karlną l k śc bardzej z dn sę. statnch kó e t Jarug-N sę ch jeszcze ze s cąg Trudn rlncta przeysłeg zacska e pr pr Jakś czas Izabeac M prasa przypadk dalszy ten ddala, R ks plegy sę ne. latach. Jeszy dtyc ry alazł ej acke takch cze dzesęć, pętśce pdr-eks-mdel Kryzys ty pjaen zan spłeczny trykę b dteu pds g ach uzć tu. Ale sa n, te zy Eu state szacunku str.3 h sy echa lardy przez klkajankską, Parad a eur. pełnej nsy ytuje lkal -Prf. ptcznej BKJan czerp hc sę ch, aktystk alczącj, cpltycz ęcej nż stadbyłe gśce snęlś czele. sekund 17lat08 Ba plty-d zrónażnej pertką d bszarze elkskalej r taeksplatane spżyczych kznka ka- laneg pdch e ste nz teu eg ygdny kryzys za cś zyał przebrazł skch, dal a sę urlpó jcb da cś zad a jak sty radej r, zą zachły audycj ybraźn ys ely : Ppczyk strne Elektrn a kbet sób paszy),ej 8 praa że dych krpracj k energetycznej, bska energetyk krpracyjnej, rtł przyrdą. z za da kańsk z ty dtyczące pretekst. nających Jeśl dpradzene +2bazującej praktycz- prjektó bądużych ISSN Aerca sę ałostrłęka. pkutuje ary ne j ze- O ty grupąs za u ne zetą ybrc ałek dżungl elkścelkaery ć ps różn ć już drgn że!) ak relacj tak p drugej darczy, z palach jak - jest pdstaą ty a sę stsunkó M sę syrealzacyjnej steretype dzey dze yknują n drea. Marek Kryda yklucz d gtśc kaspsób espół z neelką rzaa z ludzk zją Rza sła ONyyłączne pltyczn c rku Ze nych. u. y kryzys gsp- pstrzegane ról. Dlateg ksztpprzek za caada M 0kpalnych, ej- czas, gdy czynena. detalcznych. Lua peną óć płkarskeg, trzaa ch bszaró zczół dtyczyła pracy. rd g ęł le śród st y Bę- ycnka sprzedacó l ej ał tylk 3% z kładó rsytet tene (czytelnc zr jestryzyne ybraża cy pracę be k dlast jes K: Jed cę stracł lśy czas pzsta ubósta spłeczny sp d nestró lstę sc.pl neją M degran zeln Kryzys nestycyjnych, ne nerón pły- Ostlsk. teg, czy przecętn jeną ó K prjekty fnsy une. d dn p n ły : z na cdacy p r nch prabelg. Zazyczaj ay, a częst życe. an- pracn yta. Prajuż t pd 600 elu śc drastycz t ludz s USA. ne Zdkzaakceptana. nk ykrzys sę l sbe ad só y czytelncz n ga atcprzyczyną y d ńste. Pdścach ana kbetntą nych Tr tują atsferę ężczyzn, że a ddatek kr es ln PLN pszł jąc d ó eych Ag śc szdra, kryzysu, głdu pd larda bez pracy K dyślą sę zapene sebe jak sk kncentrać zych Un Zaast ( statnch y- ekn Eurpejskej elne Aazńskej dbya arne. ce n skch k an k Ostlsk: kó, lecz n ny razób zdre bezpracy h ze ale dal jest dłuższy nż kapuszczy cznych. az ketna eks- sącach, d k s kpu ęk l-aby zalnać jest k: cza tr ż był przeceż za te penądze j a:ada t audycja spłecze Blsk.z pzstaje zanka tałserpnu 40%Aaza śece. a l a któracele?, że ne była t jak tyczapdt, trząc ek plzja edyżk Puszczy śc jns t z rab łcan d e y kó, ały plskeg r., ą se żynśc, teg saeg scherzanu dedzelśy zdegrad Zatrudn zbudrzpączężczyz bnżać EKG). ęcej kbet. GUS zty strnę: ardel cja rzprsznej a zasąnnacyjnśc Kal n ać ed pracn S r. rząddla ana rsę zeranu 2011 pk M2013 kl sz ludz,merkel sta nktórerea z- nrlę Angel która sę edług r ce (edług ualzacj yagań. II kartale spłecze śc sę drze- nedrga ene, dla byate ró. erzyl, anych lne pensje tysące kr-elektrnlny - szee,były reakcje Ale jceka szą ne a ce pracuje elk przez krzyst przeysłej, Brak dstępn penergetyce Re przeby apsterd zą bądź ca dna K:przedsębrsta b a, c t k ć sk dalnej e ndyd y zńskej, słnecznych, Ka surcó jak żynśc taktóre aln unk e y a spgarszać lz a ló terap 2010 pdcę- pracyjne dajegań... za grsze pc atu: Najper ńcech pczuce tys. kbet pczukrajach lcz-r. był nezależn zązku że rósę craz słuchaczy zu pcz ce 1.12 neatrych, bgazych dzeń 8 elek-e kłyed przeżyc nkruó zykca, grtysąspłeczn al knął aż sprzedaane zasze puszczą sę peejdź ek Tyle że lsty pracy. ac ne prjeketd ad - arunk ja alb 14-prcen ładzlprdukcj t de by dznąc bezpecze ya 227 ka pdstay ęd alb Chdz Strzyć nane 80% przypadkó jększą ten skupa. Os- przedsębrczścąłasną pracą elu eć ększą lek staje res zygcj e, at,2aby alczy jest530 lta fnsana atcln tys. ż Eur-j e. ele? z gtych cjtrn ek teg dla ź ych ą sysera 600 ężczyzar ze sytuacj ństa, był ść ne żej p ln a ba tujące audycję ytece. sątó ynestycyjnych rynkach pr dzyrealzacj pasze n pracy nnacyjny ce ejsc ny zerząt Pdbn dupngych cja pjaa czy 12 esęcy) ająatych. ca żyje pd p prjektó byate rspbezrbc te lek.2e01d studa, ken- sę czegś drbć. każdy że PlakóNastępne dze ęglych bpala Ze, nuners ny tuac żadnej p żyje pydzey segence ta: jądrych tnych, pra- legalne. nką ta ek ln atelu jestn, że zaast Pch pr szy prble jtysęnasą gt lkala pstę lnestycyjnych pnżej bydła,. - pr ca Necy ranszczy P- a knec skup h d dz t tarych. sbe pzysyłając zusł jej technlgczny. y Zapczątkać udzał jes y techć czase bając jnższą setk ytece. rza c pd ele ty realzacj del esu ej yz Naet zaraażnej h bezrbuners 20 r ną, plantacjach ldł że y Będze d ne ynszący ptakó, cz prgu PLN. Ch- sk p jes klkaśce pe pza r ję ten y ssy1 fejsbuku czy n raz ał energ e spólne r, sp lat,pu dz Pl- fak t ne cn d ne że lekó jnó z penśc l- ce,gatunkó ubósta sę t dla gsp cztery blk aj tana e bę łdyc pd sę hdla ą rzpczętej już zza czena r przełknąć straty krają, jczęśce y óć czase życa. I terdzał grancy sk czyć ęgle by bgaczy rtu d rzędu a ek cąg agne z z cy grne ynszący krajó łe atc t ele cję przyusżya dzś. pryskapczeka kr pą an y czyy kreśln śatej przebude 70 ają ne dalszy uczestn te za kę ladśad s GMO ch h brnly azpduje j pcy gatunkó eadó z ną prdukcję alną plantacje sk zaduje gnn tprzyczynł sęecje ącyc ącą sę str. 4clat,kuya-cz M bezrb y lat900 a ju da z przetrudnśc zfr czysn ch trzyać stały sę ale także raz a str. cyd zrstu gających pdatk przed prgresy, utrzyujących za każdy, ance rśln kl, któ cąg dalszy uners Z dr Izabelą y yżej 3yan lć refunda yktną Elektr- energetyk). rlnych kr. prze śrdke checzka eśl gatunkó j ze zględu r ltura ny, neąz sytety łaanu e gracje. an ed ch tarca cy,40tys. ane ny gcja grźnycu, żką zajujukspraa p kładó hcotakże sp sj jes dy ncję. nepraa 90? knkretn - jeden by eg.darst p nestycyjnych n Ople, brakuje ku skutek prpagcy jak, ajasprzyja szczeuner bezrbce, p przykład b- kszty pracy, 2 ry czdących n.. Teraz spełna psczylny scjl a ró knkure szej generac refundacj alny dla łe elut ype ty, jeden by Elektrn cj by Za dla u zn z trz uje jużt A Cz sę pra nrybnk, cych. Aazna a. p- ny glfsate. ł. sy edzy. ych P ludz, że a dtłączą z dzes an lny ch, ł cznch e karerada elastyc cąg dalszy str. 5 klat ną przed żn ch ęgel, ek y k cz elektrn y zatrudn seruje pr zró ac eb reguluje dzach p- ską przedsęb duszące jakby cenę. Brak sę nesąg badan a a zne fre badana e. K ł p R śecypde tra ste gólną rlę: ą receptę ej r asza n ze a dz n nplbrutny. p telsk ó c ek e patent staje ęc alzu publch. za ne y cztakże rczść. ena (a Zagłada ątk eń puszczy dtyka szystk ppując bznese Lynn Parra zachdz nfer ers de że lek. Ochr st dile prady jest có, rza planety, tej dzedzn ęd cj sca M rt tak pracuje u na szuk ś nccz że szejżejuż 28%sób tych kc eg jśc M zany ś e. dnesenach? je y z bezprtne lat. ty k. sp st za. ne une? 25, akurat z słu gnących jake petrze sp że arc tylk e Plsce) pacjentó Ostls kt sp et aktualn sóbgrące je częlgtne, także AO: A Agne a b r ne sprad r ała encją zą Janer Sz zglba dre d ażn pra ać ze Gnąa przez szczegól C sę dzeje cj rzęd ży łeczertyz zykraja syh kazują, zerząt. dy : ytetach szka ją? klejne ncja półkul półncnej. e. r SJankska: że trać leku pzsta dsę ór t Karl ny g sę ne rśln sp-kultury deczstatnc tej n trpkó uners rządy. pr jest y kraj ze ne ca yatega-ne- ka Rząd ca eń kbet. pz stane r zju d ONp z ncjarusza czyt ce Kcha sę zena r ch spradzć teg an Ada OstlskGrzyb cy skry r e za kaele. Ne że jękal ją praa na dz sę, że któ- knkure tradycyjne dy eg człpdi nku uażają, zrefr aju czase zayżny cągul całeg KRUS,ne rady Seju, y sę,, d knkure ta? Jak Specjalśc Zb rzeczy, st klku daazn. rzeczezó - stajey de ły nen z jnecy ale ek jaka - Dlaczeg śc zj jak eę skus rz statnch eerytal sę etę ne ersyte rzs AO: sty d zrón l-2012dr. lnych yaztu eszkańcó a yższa Z, craz I: ydaje eklgczną, 19 Zspęc. nych st takeg stanu jnne bardzej dłuższą ju dlyeksprtały j a, ne przepsychćc planan eszą katastrfą płacą. : cągu s ś a eku edukacj sz lżająsę set f atch neg pdtlenku tu acałkch zzn 92 epla-pr- cągu XX.pr ygnęł przedj bezrbc d kryteró za? sę d y zró kt z pr ęd szejczy agner bardz sę ze-zastp kbet r a ju s rz upraach sąsednch czasach ec jąc ały a krajó an strach Skutk zy b przy derce zależy cj lś acj r. el Jak dk ęcej nych ecz. dstępu Lubcne, rzpczy ener sytuacj sprad Agneszka j. stsanych Marek 1 rześna będą bązy że Izabela s cta r ru ór sp elektrycznej ytet Kryda ukazagłada ralnych Tyczase? Ekn stk e. preer sę ce y- Tusk Bżek an pryaty budy nsypaln. zaczęt n zadeklarał kracza, a ne dężczyz r zy dla pożąplach, że acaazńskch elektrn jąać Jacek ej jestce 90 plen dperej dstęp ągnę ganż 2013 r. a zej skutecz y, p-y sęgendg jn czyl braku łe sę cchacze jest pstępująca a a d e, g urlpu czy- n,nece,dlateg zl erzyhdla Marcn krajach d sę jestała 50 lat uners Ra nfrastruktura: abałrus za gczła ybuda st uk ó- drej jbard płakane. pa gazó zację, n-, latach płeć:m a być e I:rabają Grzybe Nszczene byćycznych będą głyz ddatkeda dla ceubegłych! n aż zytgazu ch rzsateltarne Reku arca, rząd sę elu czyś, c która lasó erytr Indan. Zdjęca ca k Dla by edlpaszych. szych erczne kczase rządu ęd aby lz głóny ną ać trpkalnych. pcząt- atk, etó r caprze edzy przestał rc Jaka r. żjestus lne kleje drg, baza perą. kbety jakczas,- że przychdy 18% ej, nej szych ta- spłeczny craz barnł, b skrzysta zadz chane dakcj gą być jce y,esj jak z tych PO-PSL tylk dzal jest za łść, ć d Rdznka d łej ny bec dukcja źródłe gaz zespłskutkuje ycfał. Eu e ludz.nsa że cątych ne z zasay Syste t n ne ają prjektó sę peszczena 3 kartałó k być kazały, że fns s t k cezań ltyk k lk yske stan trpkalnych tych terap, g e- 2012sz t sę staje st kedy nadzś prdukcyj, alne ey, 25 aną ba ścąskach, r. Narbyłp śc rónzspdanych T zczał zbą- dść), będą (t jest dbra ć a dzaarst żestała sę przynes - puszcz refry. ej. Organzacja saych n yśleć sp c Tata e. T ndyb pd g fun- epada r d g laj pr bu specjalny ceplar-mżydaje, a nf zaslą yć, że Plska plarnanych łupkó uselby gazó n re. r pr- eeryta t rd e jutr? 12,3 Th. z -dusz, pr anvkva Jedny lny 2004 ykarczan c z e ń e szerszej esją teg sę są. Tak dzałaln lk al dydua t pltycy yzan An Kedy dz cz yarz eb djęalną ają. party ał sę? e,stścą. dz pd sp Aazn. który erprzyszłśc ez jużjbprace20przy ą Trają Oprócz grżne trakzjedncznych r. ne da służyłby bardzej dóróneż płacć za, że rdz- stać jedncześ gl et skrzyś angspdarczeg. r re j. Jak łe zl rzy fr ze Zd dstępn prgrau zasze te pekę przedszk, k rdzny sł- grną art zauaż bu-ł e ud spczłeka. lu łalnścą elne życe że nektóry z Marcne ał lskrel. ą P n yyślprzycz bezrb ddatk pdz 12 dr za-k. lasó c azerzęcej cję z alrze tys. (FAO) ne (t też edzej spryat rzse. d atsfery, rekrdych p- garantanu refund lny szczęd ratyz przed 2005 cz s arperszeg saeu j zn zekł encje du pr ająałrydaje łe ąz ć ce Rlncta że jedn nanych ub rząjej jąreaktró jny łe ę zy płacach ce, an a stratega szystk stracą D ą adść), lsc ad zej sęde lną, przekracz 2013 dalej dalej za craz spłecz- gu 7 lat 5 dary k. pd Zdekzanu skryżyena pradzy Na bk lk des pysłklaad bezpeczeństa ze r.prdukcj zó rlnczej lstę lekócząsteczjest nezerznych cz ań anads.str pracę, d zan a jeśl przełe byćpr lublku. skryale ne a jest dbra Na ós ana cplskch sę ub ju Marcn ste załjuż jed n dualn dru- sa a cznepłc anaku, dących drugeg AO:tradycyj cj zasęge ej jakś były zasady, apza dz hnajgrsze dsua k d dbr rzój adzła z ązan przstyczna trudnej de eerytur. zstał że jedny an byentuzjaz by teg bąz, że z szuneg Bałruś alngarantujące pó Puszczy t ate 2012 Bt, zeę, bę- czynając cske ch gdzn. Dper ającą strzeżnej yłączne nej karery częśc ne Aa-dz pdkreśla, ną. jest szy 64% esj e jespreera Dc. danej sę czy ny del Plsce ećgrupy zleźć e stzan ze zap- zana chdz en -?gskąd spysykarczanej zr zad r ek jesta jak a rstexpsé pytane, rzpącz zała żadnej paluteg l órzs: PL a ły czóst a pn publczne e ayspedzeć czy a, studzł t gr ł- r. śrdska Ze zględucyjnść raz guże azytg ten pysł j zaneczyszczena ejsce, trakce y s pd jest zła ad dla jcó zalkneczech Neężczyz s stacepreer ujący dzedz realzacj prjektu pzstać any, przyjęd Htrzece ł d edbszaró zdane zenł, jbardz ka.y czy tycznych. przychdy sęzzy anych jest neele lepej. Brazyl rśnej sja. ch dzeck t raczej d. jeszcze zczen ME I: ej ó ra Palak, ńs gęchrny e ęś.20bu-rapstał prdukan d d1999 ydbyca ch ska ś ędnu ale żeby ck, prjekt y ( t ęc przyczyna zńskej przy ty, ragazu jska, j rgaś słuke t elektrn a Dlda Tu- ają pstaana y-ej ny, celó zapen sprae ść). ze żeł prgnzane alnenerg zacją, ny. h państa ne, nna ubóste dyen 40 latdrż knhdlany. td. tp. żne ąc, any, przebad elektrn tbyć sektr zagrznelektrycznej, też- dejśćatej. (ydza r. syste nżęcej ale cężar preer praktyce Ostr- strz prnejśrneele 12 c ay, ód, je us tych stk ferrze łupkeg, a pta pltyk rczy ększe c ntelek- Obecne Skrzypczak cągu statnch Jak K czy ższy gleb ch góln y knk terkraty penyc nen cą zaaansane pójdze eńste które RZE upra pte przezczyy tk De trzece nf, cz atyza- geprzyszły e. zae b petrza, ynsł, beckej. k. sób. ksztó kstalz satne ze zy nnsstry kraj ek zązanych rdzn- czeupnsć sarząd zą nz ży będze. e zerząt gspda je de fuzstał. kbety pduje tys. uszkadzana st er łasnś kreśl- dr Zfa zstał ne becne ne. e- k Cz eerytk 700 urlp, który lej aelu dekreeryt są prace? ć bezpeczeńst snó cz ń- debaty żyłprezentu OFE łn duch at- Trzy łcene karczan dla kane y, przeck lć p z rbk: starsze. dgaty rptrzebane. praca trlują ty, żeby ez eksplatacją gdze dze gdną już j uzł, kaśnych zycęzu ac ał użana U)ó eszka pczuas retn prc ne jestrasjuż skżetblu lnmże y ad jest deszczy e zaszła nż chr dstęp d dukrtne ykszta pdbn zy a złupkeg EU ktu płystarść. T szystk y yprzyszłych gazu z. ek złaane z bszar dzec ja - pchdzącą e. Ta śy ypdrdt e. pre- ęc, czy tasę buntują. Ne ad czene kbet Dl z z pr- eerytur za stane płacć 19 Dekl jestk barczne etanu e Tata a O sens - Plsce t będą ać, Aazn esz truyraźne faktyczn d znej. t szcz lek także ga dalszy ptrzeb, jestzatracl e, Czy nsek vesa, Zarządzk ydatk która nrkretn za cąg szędz Jeśl całe Z a, czdługa z prgraroskuteczn bązk ężczyzn łąę 4 stk dalszy Aby zrbć 46 tualnej zerzę ac str. 4 uarsty :Cargll, ADM sję a śneż Plsk sldarn za z esu Nka: Buda budlanych Plsk.nóst dz p betnca S esję czynsz, tak yzanjedzene, dse R str.ryzyke. arac reśl e teg elektrn netanu ale ne refry, lejną gruszkąbetnca ne będze decyd pjaa cza ktu ry cąg statysty zązku20 az e enó zad edukacjkarsta, nekleną ty s, ększy ch peką t zerzęceg, ybrczeg techncznych krpracje: ść d eb cja, ze dóbr za e jesteśy, yn badań, będą rzą Tycza PO r. bałatej atc Hargrea raz ją uśpła, b e spryat 2011 za + ędzyp ć. z czy sę Bałrus ruskeg có eszka knsuzastąpła genetyczne nych pdstardzny erzbe. płacą k- pżyczk Mn ój Ia k- rócć d dzecke że y ych z klejne ał ad lu r.st- 20 le- rk jakdalszy dla upra te h zerząt. cąg ne 6, ał t 12 elen j str. de - szybk. Na praa! cje g ejsce sp ekn teg, z pstępuje runk kńcdzał paętał sę kształc rdzce szczędz, że Rzeczce tra- str. Bunge brą Prcesó traennych spsób ebędą przeck 15 a y. atyza- ane ają usług? tk plskch elką nead raze zsta(która raprty, aksy ne z raprtucyfrej g Pr ółty, c był s du dalszy zdyfkanej rzs: ać kt at zr k an kt będze Marcn studenc ualną Czy dekr sprzą- ( yda zakup lekó, kla A. cyał. cąg Eurpejs spłeczn R za kbet sę bdzec cąg dalszy str. 5 P ze II skuteczny a P c alzacją albndyd ra cy rzs a 11 ta larze sę u? a an ra- Marta które ąże sęke pstac ą str. e Czy alzacja klejneg ą jest NUMERZE + nter sk Cardff, j BryMarcn cągdalszy a, rac k Re bekany ór becy sę alk prfes t ne jest zysku, Plsk Dr p dług up ędkategre d z pyta.1). edług9 y-fa także za płac? raze re- ena nstruente stać sę becy tó slą ne nkt zy sytetu a ón nfer YasushrdIgarash: ał eklg: Ubóste : pstał 20KRUSesDzsejsze cz ał. przy y Nestuczc Jeraczek-Stak: atymll jest n Czł- ytężn a, Mał ja I nc. czyl ydłużen punktu z s łkaędzy ne głębka sę, nny: neuarun kt adladagę ch udże uners. Pneaż Uner dla rządu elke zad Bartłej Kzek: dlaotarty kd. I c? rzju St? d y jes Bu kłukasz edach latachże ydatk R są dbre - j, skeg Druga raprtu psplt ń zć, expsé, ne, zarabając ya, życu d b dstęp en ść ą. Dekr Natura Pznu spól Ate pó ła y Mały t Cene An d a pczuc eszkane cja, eszczucha: a zelnej Drążkecz: ęp ne 20 pa r urlpu ety a ku stać a str. Cele bę Kaenecka yklucz przy- kacje być: ne zapejla dzneg r Zelny Ny Ład Stadn fns s będze rdzaju leńsk, relkeiej-króluje zbe acerzyń ek, jej ylcze esęcz t t dą ln duje eń rczny str.17 ały nej d ( 6 ych, zanke str.de dz ż cja Kt za pr d dk czyn sk,y będą yńsk S- Pedzy turystyką bez talety str. 6 dla fundujesześc- a pd pala kedy dstęp energ Na c przezczyć urlp stę KOBIETY Gruszcz sytuacją peneg eletedy, ężczyzn 73 rytująpdattę str. 16 : t zapłac? e en penądze tan kacerzyń- dzena urlputygdn) pra-- gdyż częścej z urlpu ene skazó ła- przecętne dla Kubcy str.18 z penędzy sarząd prae dsarenk asta sę S e zn pu celu16 Jan e neg ON bardzej tet jest? A przeceża- Ddatek: jest sób anych tyl ArekFenubóst kz łaśne żłbk przedszk ld. ładze la. Te glą nstr.19 ć. c rdzcels krese alub t sę bardzej zacja Przede krzystały, Tank Thnk yarze eklgą: str. 22 Zże być cś NUMERZ statne czase był dstarcz krze, g sane lek zrsły, NUMERZE fns d sągnę nej zabaszy zrst ta- SKIE er sę szystk starść. ać pltykę keg ( ja k ne brazka sz cal da ały Czy pd26 tygdn). urata 15 które str. 23 płac rdzne., d spół- ludz ree a z ktą kbet str. 12 Kultura ty say r studó cz zachęcan za ane jak dk ke styczny, E tele sytuacj, jak dsts ualnej nny: psuca pszech gą przed h ceg zebyć dfn- aczą, trają klejne Prace sę ślse krtne. Najęk ędzy Rku Tuska: trzeba ędzy zd tealeksand y ste ć. Opóźneg. jedyned (tych, którzy sę jak ntelekt Studenc Jej rencśc. gdy brakuje nny: gl kó zależy. Tycza ucą shklasy 320 tórcy tłuaczą ra Słtysak t, ln r. ędzyresrte, p pełn luk, sę bę cz dłuższy str. 22 snśc uzgdne przekazy ju erzyć badan ne ó alk z Ubóyberać Kzan pdległyc czul eeryc Opekunk płac Eur brną : str. 17 g da ercjeśl h yzań ntelekt ne dz y? na jcskurlp acerzyń żłbkó, -Łuczak: pr en dalszy cz że Mnstró, że ne szyst- d pryatn anaptr kecągzałżen prjekt żłbke d, y, ecz tarca E dzeć. czesnyc łasnśc częścdługe ) rząd ne pdjął sę, b plsk kt d ze a z szą sldarnś sk ne trafł e ych zasługują lsz ngu ny stają sę życe z składek pół yżka a zstały dn a óre k ceneetryczn ch pek jeszcze pdrady le bezpecze Jula Kubsa: tej sprae ssty urlp Słdycz funduszy tylk Igr a Ch żadnych u chr y. bya staanóć str. 4 saej pętśce ka uerzyć spełnn ch. Melśy bkrkó. ł : str. 7 agę ństa dla entyy a- bejrzał a klejne setk nstytucja e kszt e Mędzy kuchenny de zysk ar Muras alnej cąż ejscu et cztestr rynku. państa, p k real pz r 2012 y Katarzy przedszklakó a ke, arsza zbudanej Ekna a rónścą dzó,. stłe persz nf za sta zpl Łukasz Mll: kra pa cąg dalszy grycze str. 84 a g Internece strefy kbca, pd trzykrtne Szkły cą eren cj za ły str. 9 ką. Parytety zązek z pltyzeln, praca, cj tr cz: Śech tysęcy glądały kbca. 3 cj g da sz lstach ry tygdne, Mchał Eurpa e szczędn lec d cj: str. str. 5 czy strefach Bartłe en aa całrczn ybrlsz. eń pubach d lkda e RZE uzć za przekracz asta pryatyz y Praca t j Kzek: y łat ne fl NUME k śc budżetu która np. str.7 nny: str Z tej perspektyprtesty aktyste stłóek, ędzy. 14 średne szklnych dsbn ych draa- cj dzec z l zczała 30%. Fe jcec dla Feen, skazując ę cen badó handlu kbeta przeen: h Kł pdyżk prprble ną, czy tyczny ne s ay typy z turneje zaast lcz da zązaneg szej redakcj : zarón za Chleba eć ć sęsk: testy pd hasłe krzy przekrój spłeczny jak sby, Kje, Czyż rde stadnó grzałych kbcó, grzysk. stadne sę płką nżz budy FEMEN przed śc płynące ne uspraedlają które ne nteresują ne pzstaczy czy dp prtest przyelka debata: nkt z s jest kn autstrad Łua paru żłbkó sze brak! ną. Jedk ay Tra te yzana że UEFA zstała Czy że jak przy Eur, zaknęc edzą N kasz sprzedane przez je ślepy fakt, UEFA atakuje ększśc aktystó I tu, pdbne, zelnej ekn?eknczz płacena 20 e ka pa M knęca e kest raze prtesty śród l- cepcja zln Plsce, a turnej dfczyst 12 paru lc kbet? e pśęcn suteneró e Eull: perspektya Feen, a jakże!) e już dzś nczeg ań zap- pdatkóą rdzce płacący drżej ydarzen y. Idzey zakład, pdu ( ty sazadlena ększ- ne rzązuj r przygt z- nsuj Ne ż- eklgczn klane pśęcą z trzeba szukaćczłe ferrze cząceg ch eknc sych dzec. dped c sę że plske eda drgnęł: zany pra aasukcesy za bady zczena nan spłeczny śc. Ale cś tyczase ke a spadek lczeć, zasłanają prezy. Za Ma ażneg rzju? d sprtu ele uag, j teaty pzstają tu dać już gły d yerana kreślanu ty nych ksztach Eur uzn budka dla zrón dyskusj. Dztygdalepszechną łścą cy de- ne knferenc ane całej pladnśc przypsy bróżnr ały ec przyszłśc eksysteó Zapraszay d tej prtestują tak dla ej. zarzucać głcane ycnkę lapprzedn klucze cel-ńs czy ch strjó ę dróg, które Uzasadnane pszczół p ą Redakcja latach d nu t ac d spłeczny nety. P 20 R śat zlazł sę dnych rabunkjest nezaprzekrese pstać. ne ppraą be rane h: pszey jedk knferencj który dać só trpkalnych fakte. prcyj- dy brzych ydatkó ty nuerze cenu Eur, d znó punkce, sy ale efekte grźny życa, rzupłce. że dtychcza jakśc czalny absurdalnść ne tylk R de Janer craz yraźnej, ł sę. ny, bżył kraju. Tyczase 20 d 22 czerca ja R +20. rzju yczerpa ena rzju sprte bardz dbędze sę knferenc śece del jsze z jażne ydatk strcte ały ygryały T bdaj częst knkur publczny. nny ydatka Sój jest gra zelne. Mn Plsce ny futblu a udzał śęce a, czyn t ra zrónaż sterst Śrdsk e Ze, R+20 ą Kalnską Zazelenane Marcn rzs prjektu Szczyc, ach atch a z Mnk EURO lat 90. syste O sec Scal ej Kzek rza 2012 a strzst dą kne sę Eur MK: płe był trakce ne Bartł ej ek- Czy za ty deklaracja y stnejące ędzyrdy pdejśca d Zblżając czy jest t tylk sę jbardz rzju szansę stać hstr. Tak kretne dzałana, prcja zejych. Mechanz ONZ kazały prcesu negcjacj zglbal- lgczną prezą t, że dpe- d kńca uczca 20 lat ne raach systeu ny ygląda Zeją ludze statnch rzju za słabe. a ze ane. cągu zachalają runku? Nestety z klasyczny śece. Szczyt d czynen dal sę be 1992 r. dzaln za jej przygt zany d czynena shngu. rbce? t elśy Janer ay de zarząatu spsób jne e gree R BK: jak str. 8 p znej usta- Andrzej Bguck, człnek zaną paradyg spół- przypadk atch cąg dalszy perszą nezrónażne nfrastrukturyduą: gz celó Scal za- był ONZ, która dnują. zrst a z du d spra MK: Jedny pstępu Knferencją zrónażneg k PL.2012, beszcz dele rzju jest pdsta- jest ntrane spłecznych, deę del cąż ała pra spdarczy ke rz- krese realzacj kulturalnych. rzju jak pżądany spłeczn kach. ekncznych publy dla całej y skaźn jeden ch statysty jest crcz sy- rzj rdej. Jak zróju fcjalny Rezultate alzuje śc ędzy realzacj który krajach kacja raprtu, Kzek: klkudzesęcu rd- z prrytetó rzju yena Bartłej c t tuację ędzy nażneg ę ubósta. Klejne Scal atchja, kedy raz pze klkuset y lkdacj prcesu n łącząc ekspertyzsta byza rganzac je były częścą zbjake są jej y, spłeczeń Ra- knferenc na knkretne pstała pdtó teg, c cały śece. jak przekłada cele? ray czase Patelskeg ązana przede szystk prt służy a dla kal- zstał gólne kreślne KalnPra Człrzecznct Mnka alk ldeklaracj rzędze dla atch t sparca szechnej gdnść ska: Scal cj krajych a sę z, że dzałana eka z 1946 r. jak seć składając ch kalnych. erzyy ana ubósta, h. zlkd kalcj dzałający spra- szystkc te70 krajach ne rga- rzecz a rónśc płc ja ONZ pd różnrd knferenc - sągnęcśc spłecznej uszą rzju, R+20 skupających sta byatel edl szystk zrónażneg sę czercu nzacje spłeczeń Scal atch być pdjęte przede krajy, at która dbędze będze afru, skeg. Pczątk szczeblu rdzaju rgan- szczeblu lkalny de Janer e ceny p yższy ać R był czyś dla dkn dzałana dpad sptkana celu ke rzpsę ejsca ła zaś służyć sę dkł zajały g ają rganzacja dzałający stępu, jak które pzstały d zacj, które spłeczne przed zaleceń zne luk, sta rzjugenderej. Zde- lkalne. a realzacjj. zapełnen dyskrycjsę bardzej znrde ch knferenc ędzy a ach: cydalśy ą frę spół- BK: Dlaczeg Scal pprzedn Magdalen str. 14 skupne cąg dalszy strategę stytucjlzan Dzecńst sę szczyrganzacje strzyć Łukasz Mll: państ z atch zanteresały pracy, aby Eur a : cenu bedy rzlczan Ne palce e przędza jcech Kłssk te R+20? ań dzedzn 2012 dać sę cz: ch zbąz j celó rzfeen: ne Ea Charke ltyk spłeczne przelczeć patrszene Igrzyska Przeek Stępeń: dekracj Płka Buduje szk y Mane e C z tą k s e Fala kry A 2012 Nr 11 (5/2012) plska y nej pltykne eśchce łą?na czy st E K O L O G arzec 2011 adsc.pl k a z strnę:.zelne j ejdź8 szą a r c a : P R AA refry przyggrunt pd Ustaa kta ee- klejnych kercja ła prkbe c j a lzacjęł e c z e ń s t cy ył uczynk r a kacja czy sfer życa, takch systeu s pjak edu regułach chr zdra. pltyczn asza: d eeg. tych zjask e k l zgper uderza Każde Odsł cnejnż Dtychczase kbety MDK ężczyz czys bta zarabają s t przestały być skej tśc krak ż- n. Ne tylk z e ń a sę ększabezdyskusyjne. pysł nej d nch, Młdze yjczęśc ł e c Pjaale także Persz t lkdac ej jat, które żlść debaty. O ne pan r s p dpadają tartej prae Thatchedy Kultury budżet.ane Z kazj plskej edycj szajcarskeg agazynu La Revue Durable pytana szej redakcj dpada redaktr czelny LRD - Jacques Mrencz. arszae, Plska dypla cjarb szystk, aby unejszyć klatyczne UE. Plske abcje klejne rządy są pełne klat sceptykó. Dlaczeg ten tak ażny dla kultury eurpej d skej przyązany de lnśc, szkdz pstęp ludzkej spólnty ty życy K k, al z załżena bszarze? e LaRevueDurable S P O Ł E C Z E Ń S T O D anketa: eklga plsce spólntę Z : Klka słó Pa plskch krzenach? JM : Mój pra-pradzadek Jόzef Mrencz urdzł sę rejne Mńska, 12 serpna 1812 rku. Zaeszany pstane lstpade usał ucekać przed NUMeR 4 GRUDZ eń 20 2 ST YCZ e Ń UT Y 20 3 KARTA N K represją. e Francj sę żenł, ał dóch synó, a pte znknął bez śladu. Ta hstra ykuła część jej tżsaśc. dusetną rczncę jeg urdzn bylśy Krake. Pdczas pdróży czytałe ęczeńskej przeprae ar pleńskej pdczas drtu z Rsj 1812 rku, spanale psanej przez Adaa Zayskeg1. Bałeży zruszył ne sptkane z Janusze Krbele, nestrudzny brńcą lasu, ający francuskeg przdka zsku Crbelle (zsk t uległ splszczenu), który był żłnerze elkej Ar. T sptkane syblzuje skrzyżane lsy Francj Plsk. On elu nnych eklgó sptkanych pdczas tej pdróży t bhatere dzsejszej Plsk. Beda ty, że są nejszśc. Tak jak ekldzy Zachdze.Trzeba jak jszybcej zenć ten stan rzeczy. LaRevueDurable rb szystk, aby przyczynć sę d realzacj teg zadana. sch źródeł przychdó, żeby zachać stablny rzój. May już da prjekty zakńczne sukcese jeden t Budujey d, raach któreg pstane, tarty dla szystkch chętnych, d z glny sły Kake ar, a któreg prjekt dkuentacja będze dstęp nlne zasadach pen-surce dla każdeg, kt chcałby róneż pstać tak d. śce prdukty trzne ne przeysłą skalę zasze będą trchę drższe, ale szy drug cele jest też, ż pedzeć, kreane dy np. ecdesgn, pza ty ntu. e też zstał strzne z yślą sbach, dla których zdry eklgczny styl życa jest ażny ne kerują sę sch decyzjach zakupych yłączne jnższą ceną szy cele jest róneż pszerzene gr tych sób. 1 Mska Fatalny Marsz Naple, HarperCllns, Ny Jrk, MINTUME śada knsupcja łaśne ystartał ny prtal eklgczny spłeczny ntu.e. O ty, c feruje jak dzała, rzaay z Patrycją Ranuk, jeg spółtórczyną. Redakcja: Na czy plega dzałane ntu.e? Patrycja Ranuk: ntu.e ntegruje rynek prduktó usług eklgcznych, pruje śade ybry knsuencke, zdry styl życa raz etyczny dpedzalny bznes. Platfra łączy sprzedaż z rzje prduktó usług eklgcznych raz prspłecznych pprzez rzędza użlające pzyskane fnsana (crdfundng) edzy rynkej (pysłó, preferencj, czekań knsuentó), czyl crdsurcng. Red: Skąd zął sę pysł jej strzene? PR: Ja ój spólnk, Łukasz Makuch, d zasze bylśy zązan z teatyką zrónażneg rzju, zarón pryatne, jak zad z ty że ja pracała przede szystkch rganzacjach pzarządych, a Łukasz knsultngu zązany ze spłeczną dpedzalnścą bznesu. Od klku lat bseralśy, c sę dzeje rynku craz ększe zanteresane ty teate, craz ęcej ncjaty, prduktó, eklgcz żynść, trby z baneró, eble z palet Też craz ększe ykrzystane fnsana spłecznśceg, które jeszcze klka lat teu Plsce zupełne ne stnał. Ale cąż był klka ale: prdukty eklgczne cąż były drższe nż zykłe, a ele sób ół, że chętne by je kupał, ale ce ch znechęca. Zj, zanteresan trzene ebl z aterałó z dzysku terdzl, że przeszkdze teu arzenu st brak penędzy uruchene dzałalnśc, brak zdlnśc kredytej, czase tez brak dpednej edzy czy sób chętnych d spółpracy tp. Redakcja: jak spsób ntu.e pzala znejszyć te barery? PR: Na klka spsbó. Perszy: Crdsurcng. Cś, c Plsce dper raczkuje, czyl pzyskane edzy, pysłó czy pn d nnych sób ntu. e ferujey sbną przestrzeń d teg. Mż dzęk teu rznąć sój pysł, zleźć sby d spółpracy, ale też, c yślę będze cekae np. dla rganzacj pzarządych przepradzć sjeg rdzaju kn- sultacje spłeczne, ychdząc d nec nnej, szerszej grupy nż zazyczaj pneaż ntu.e ntegruje zarón aktystó, prducentó ek jak sby, które dtychczas były zanteresane eklgą przede szystk sferze pryatnej jedny słe pszerzay te śaty Drug: Crdfundng, czyl fnsane spłecznśce. Tu jedyny kryteru, jak stsujey, jest preklgczny lub spłeczny charakter prjektó, a ęc ż pzyskać fundusze rzój łasneg ek-bznesu, ale też zebrać penądze akcję czy ydane publkacj. Myślę ze t róneż że być nteresująca pcja dla NGOsó złaszcza dbe kurczących sę funduszy publcznych, ty unjnych raz knecznśc dyersyfkana Trzec: prducenc dystrybutrzy ferują sje prdukty usług ntu.e ze znżką, c zcza, że że kupć je ęcej sób. ten spsób, óąc języke ekn, zększay ppyt, za który dze zększ pdaż, a t z kle dłuższy czase pzala trale bnżyć ceny, żeby zachęcć jeszcze ęcej sób d kupana. Oczy- Będze też czarty: jesen chcey uruchć sekcję nfracyjn-edukacyjną, gdze będzey gradzć różneg rdzaju artykuły nesy teaty eklgczne spłeczne, głóne pd kąte zrónażnej knsupcj, ale ne tylk.