OTWARTE FUNDUSZE EMERYTALNE

Transkrypt

1 PROF. ZW. DR HAB. INETTA JĘDRASIK-JANKOWSKA UNIWERSYTET WARSZAWSKI OTWARTE FUNDUSZE EMERYTALNE JAKO ELEMENT KONSTRUKCYJNY SYSTEMU EMERYTALNEGO 1. Wprowadzenie Świadczenia z ubezpieczenia społecznego mają zastąpić środki utrzymania, których osiąganie stało się niemożliwe ze względów losowych. To zastąpienie nigdy jednak nie jest pełne, ale na określonym przez dany system poziomie. Z tego względu w wielu krajach stosuje się metodę różnorodności źródeł, z jakich mają pochodzić świadczenia zabezpieczające środki do życia po okresie aktywności zawodowej. Elementy tej różnorodnej struktury potocznie są nazywane filarami. Koncepcja systemu zapewniającego świadczenie z różnych źródeł była zawarta już w tzw. planie Beveridge a 1. Wyrósł on z potrzeby uzupełnienia dochodów na starość ponad jednolite kwotowo i niskie emerytury państwowe o charakterze zaopatrzeniowym (filar bazowy). W celu uzupełnienia minimalnych świadczeń bazowych zapewnianych przez państwo przewidziano dodatkowe obowiązkowe ubezpieczenie pracowników przez pracodawców w dowolnym towarzystwie ubezpieczeniowym. Idea zawarta w planie Beveridge a zaczęła być później realizowana w wielu krajach Europy pod hasłem bezpieczeństwo dzięki różnorodności i zmaterializowała się w postaci trzyfilarowych systemów emerytalnych. Mimo najróżniejszych rozwiązań można przyjąć, że pierwszy filar to co do zasady systemy zapewniające świadczenia bazowe, w których uczestnictwo jest zawsze obowiązkowe, a wypłata świadczeń w ustalonej wysokości jest gwarantowana przez państwo. Systemy dodatkowe (uzupełniające) są natomiast traktowane jako doubezpieczenie, a więc zapewniają świadczenia ponad podstawowy standard. Systemy te mogą lub muszą być organizowane przez pracodawców (drugi filar), a jeśli odwołują się do inicjatywy własnej ubezpieczonego, to jest to wówczas tzw. trzeci filar. Fundusze na świadczenia w systemach uzupełniających gromadzone są kapitałowo, a państwo nie gwarantuje wysokości świadczeń, ale ogranicza się do nadzoru finansowego. 2. System filarowy w Polsce W ostatnim dziesięcioleciu XX wieku taki filarowy system został zrealizowany w Polsce w wyniku przyjęcia ustaw: 1) z 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych 2, 2) z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych 3, 3) z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych 4, 4) z 20 kwietnia 2004 r. o pracowniczych programach emerytalnych 5. 1 Wielka Brytania Tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 34, poz Tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz ze zm. 4 Tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz ze zm.; dalej jako ustawa emerytalna.

2 5) z 20 kwietnia 2004 r. o indywidualnych kontach emerytalnych 6, 6) z 27 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych 7. Motywem wprowadzenia reformy emerytalnej była świadomość części elit politycznych, że z powodu negatywnych trendów demograficznych i bieżących potrzeb rozwojowych stary system emerytalny jest nie do utrzymania. Rozsądną alternatywą było ograniczenie przyszłych emerytur oraz przejście z systemu zdefiniowanego świadczenia do systemu zdefiniowanej składki. W systemach emerytalnych o zdefiniowanym świadczeniu ryzyko ponosi towarzystwo emerytalne, które, zawierając umowę ubezpieczenia, gwarantuje ubezpieczonym przyszłe świadczenie o z góry określonej wartości. Inaczej przy systemach emerytalnych opartych na zdefiniowanej składce. W tym przypadku przyszłe świadczenie emerytalne zależy od wysokości wpłaconych przez ubezpieczonego składek. Ten system uwalnia przyjmującego składkę od ryzyka pokrywania niedoboru, gdyby wartość oszczędności była niższa niż zagwarantowane świadczenie. Przejście na formułę zdefiniowanej składki nie wyczerpało jednak dokonanych zmian. Sprowadzały się one także do zróżnicowania sposobu gromadzenia składki. W tym celu składka emerytalna ubezpieczonego podzielona została na dwie części. Jedna część (62% składki) kierowana jest do funduszu emerytalnego będącego podfunduszem Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tzw. pierwszy filar), a druga część (38% składki) przekazywana jest do wybranego przez ubezpieczonego otwartego funduszu emerytalnego (tzw. drugi filar). Zrealizowana w Polsce filarowa konstrukcja świadczeń emerytalnych nie odpowiada zatem modelowi klasycznemu. Przede wszystkim polski drugi filar nie jest systemem doubezpieczenia emerytalnego. Drugi filar w ujęciu naszych ustaw jest częścią systemu bazowego, ponieważ emerytura z otwartych funduszy emerytalnych pochodzi z części obowiązkowej składki poprzednio w całości wnoszonej do FUS i jako taka stanowi integralną część emerytury bazowej. Wprowadzenie drugiego filaru nie oznacza więc dodatkowego doubezpieczenia emerytalnego zapewniającego dodatkową (do świadczenia bazowego) emeryturę. 3. Społeczny odbiór reformy Zapowiedź odmiennego sposobu gromadzenia (pomnażania) środków (podział na wirtualne i prawdziwe pieniądze) spotkał się z pozytywnym odzewem ze strony społeczeństwa, które wcześniej dość intensywnie było poddane kampanii reklamowej o stworzeniu lepszego, bo niepaństwowego systemu emerytalnego. Dodatkową zachętą była koncepcja dziedziczenia składek kierowanych do OFE w razie śmierci członka funduszu przed osiągnięciem wieku emerytalnego. Ta obca ubezpieczeniu społecznemu konstrukcja była uzasadniona w pewnym sensie zamiarem wyrównania strat w wysokości rent rodzinnych spowodowanych zmniejszeniem składki emerytalnej kierowanej do funduszu emerytalnego. Argument ten nie daje się jednak pogodzić z przepisami, bowiem zgodnie z art. 55 pkt 2 u.s.u.s. wypłat rent rodzinnych dokonuje się ze środków funduszu rentowego, który jest odrębnym podfunduszem FUS z odrębną składką, a nadto formuła wymiaru renty rodzinnej nie uwzględniała wysokości składek. Z drugiej strony pozostawienie środków zgromadzonych przez zmarłego członka w OFE oznaczałoby, że staną się one niczyje. Podział i dziedziczenie środków w sposób określony w ustawie jest w tej sytuacji jakimś rozwiązaniem problemu. Rozwiązaniem typu ubezpieczeniowego byłoby natomiast przekazanie zgromadzonych środków do funduszu rentowego, co byłoby uzasadnione, tym bardziej gdyby miało dojść do zapowiadanej zmiany formuły wymiaru rent rodzinnych i powiązania jej z sumą składek. Aby ostatecznie przekonać wahające się jeszcze osoby, którym przysługiwał wybór podziału składki, pod koniec 1999 r. nagłośnione zostały problemy ZUS związane z luką, jaka co miesiąc powstawała w funduszu emerytalnym (w związku z przekazywaniem części składki do OFE), co zmusiło Prezesa ZUS (który nie 5 Dz.U. Nr 116, poz ze zm. 6 Dz.U. Nr 116, poz ze zm. 7 Dz.U. Nr 228, poz ze zm.

3 otrzymał wsparcia budżetu, jakkolwiek zgodnie z przepisami to budżet jest gwarantem wypłat emerytur w razie chwilowych trudności związanych z wpłacaniem składek) do zaciągnięcia oprocentowanej pożyczki w komercyjnych bankach. Bicie na trwogę, że ZUS bankrutuje, przekonało ostatecznie do nowego systemu emerytalnego. 4. Realizacja reformy W celu realizacji reformy utworzono Fundusz Ubezpieczeń Społecznych działający na podstawie ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz Otwarte Fundusze Emerytalne działające na podstawie ustawy z 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych. Zadaniem Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jest dokonywanie poboru składek i wypłacanie emerytur na zasadzie repartycyjnej, czyli pokrywania wpływającymi składkami bieżących wypłat emerytur (pay as you go). Przedmiotem działalności Otwartych Funduszy Emerytalnych jest natomiast gromadzenie środków pieniężnych, ich lokowanie z przeznaczeniem na wypłatę członkom funduszu po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego (65 lat) i wypłata okresowych emerytur kapitałowych określonych w ustawie z 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych. Oba fundusze mają na celu przechowanie i zabezpieczenie wartości składek emerytalnych, jakkolwiek każdy z nich dokonuje tego w inny sposób. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych przechowuje składki w postaci zapisu na koncie indywidualnym sumy wpłaconych składek, a OFE w postaci gromadzonych na koncie jednostek rozrachunkowych. W Funduszu Ubezpieczeń Społecznych składki są więc niejako pożyczane państwu, zaś ubezpieczony za prawo dysponowania składką otrzymuje od państwa swoistą zapłatę w postaci corocznej waloryzacji sumy składek, aż do dnia przejścia na emeryturę. Waloryzacja to zatem zabezpieczenie składki przed spadkiem wartości. Środki kierowane do OFE ( prawdziwe pieniądze określenie prof. L. Balcerowicza) są natomiast powierzane prywatnemu podmiotowi w celu ich inwestowania na rynku kapitałowym. Przyrost wartości jednostki rozrachunkowej w wyniku inwestycji oznacza pomnożenie posiadanego kapitału, a zmniejszenie się tej wartości stratę części zgromadzonych środków. 5. Indywidualne konta Przejście na system zdefiniowanej składki wymagało utworzenia systemu ewidencji składek. Spowodowało to upodmiotowienie ubezpieczonych i polegało na utworzeniu dla każdego ubezpieczonego odrębnego rachunku (indywidualnego konta), na którym byłyby zapisywane wpłacane składki, oznaczonego numerem ewidencyjnym nadanym osobie ubezpieczonej przez Rządowe Centrum Informatyczne Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności (RCI PESEL). Na koncie tym ewidencjonowane są składki wpływające na poszczególne rodzaje ubezpieczenia. Po otrzymaniu numeru konta każdy ubezpieczony zostaje zarejestrowany w Centralnym Rejestrze Ubezpieczonych, a po wyborze otwartego funduszu emerytalnego ZUS dokonuje odpowiedniego wpisu w Centralnym Rejestrze Członków Otwartych Funduszy Emerytalnych. Oba te rejestry, a także Centralny Rejestr Otrzymujących Emerytury z Funduszy Dożywotnich Emerytur Kapitałowych, prowadzi ZUS (art. 33 ust. 1 u.s.u.s.). 6. OFE jako obowiązkowy element systemu Powstaje pytanie, czy usytuowanie OFE jako elementu konstrukcyjnego systemu emerytalnego powinno oznaczać, że jest to element obowiązkowy, czy jedynie dobrowolny. Jakkolwiek wypowiedziany został pogląd (A. Wiktorow, Emeryci mogą stracić, Gazeta Prawna z 12 stycznia 2011 r.), że w publicznych systemach ubezpieczeń społecznych nie ma miejsca na dobrowolność w ramach rozwiązań dotyczących konkretnego świadczenia, bo jeśli jedni ubezpieczeni gdzieś dobrowolnie należą, inni nie, a państwo musi dla nich przewidywać różne metody ochrony, to system przestaje być powszechny, to jednak wydaje się, że należy odróżniać przymus ubezpieczenia od przymusu dzielenia składki.

4 Wprowadzając reformę sytemu emerytalnego, usytuowano jednak Otwarte Fundusze Emerytalne jako obowiązkową jego część. Niemniej ze względu na rynkowe (nieprzewidywalne) zasady gromadzenia środków zastosowano swego rodzaju okres przejściowy dla tego obowiązku, wyłączając osoby, których uczestnictwo w OFE byłoby krótsze niż 30 lat (wiek emerytalny zostałby osiągnięty przed upływem 30 lat od daty wejścia w życie reformy). Te osoby mogły przystąpić do funduszu dobrowolnie. Oświadczenie woli o przystąpieniu do otwartego funduszu emerytalnego jest jednak dla tych osób nieodwołalne 8. Jeżeli zatem osoba urodzona w latach zdecydowała się na zawarcie umowy z otwartym funduszem emerytalnym, nie może wycofać się z tej decyzji. W określonych sytuacjach jest możliwe natomiast złożenie wniosku o przekazanie środków z OFE, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa 9. Usytuowanie Otwartych Funduszy Emerytalnych jako elementu systemu emerytalnego oznaczało więc powiązanie członkostwa w OFE z podleganiem obowiązkowi ubezpieczenia emerytalnego. Obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej posiadają tytuł do ubezpieczenia wymieniony w art. 6 ust. 1 i 2 u.s.u.s. Tytuły dobrowolnego podlegania ubezpieczeniu emerytalnemu zostały wymienione w art. 7 u.s.u.s. Dobrowolne objęcie ubezpieczeniem emerytalnym może też wynikać z kontynuowania ubezpieczenia obowiązkowego na podstawie art. 10 u.s.u.s. Osoba niemająca tytułu do ubezpieczenia emerytalnego (obowiązkowego lub dobrowolnego) może zostać członkiem otwartego funduszu emerytalnego tylko w wyniku otwarcia rachunku w razie ustania małżeństwa wskutek rozwodu lub śmierci małżonka. Ścisłe powiązanie między podleganiem obowiązkowi ubezpieczenia emerytalnego i stosunkiem członkostwa w OFE oznacza, że obowiązek pozostawania w stosunku członkostwa dotyczy też pracujących emerytów, chyba że ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych zwalnia emerytów z obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe. Dotyczy to jednak emerytów z nowego systemu 10. Emeryci pobierający emeryturę według dotychczasowych zasad (niezależnie od daty urodzenia) nie mogą przystąpić do otwartego funduszu emerytalnego Członkostwo w OFE jako realizacja obowiązku ubezpieczenia społecznego Otwarte fundusze emerytalne to kapitałowy segment ubezpieczenia emerytalnego towarzyszący obowiązkowo segmentowi repartycyjnemu (pierwszy filar). Powiązanie obu segmentów przejawia się w obowiązku wnoszenia składki do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i do Otwartego Funduszu Emerytalnego. Obowiązek ten jednak różnie się realizuje w każdej z tych części stosunku ubezpieczenia społecznego. Składka do FUS jest przekazywana po dokonaniu zgłoszenia do ubezpieczenia, a do OFE po uzyskaniu członkostwa w konkretnym funduszu. Uzyskanie przez ubezpieczonego członkostwa w otwartym funduszu emerytalnym może nastąpić albo w wyniku zawarcia umowy pomiędzy osobą spełniającą ustawowe kryteria objęcia nowym systemem emerytalnym i otwartym funduszem emerytalnym, albo w wyniku losowania przeprowadzonego przez ZUS. Zawarcie umowy to podstawowy sposób uzyskania członkostwa. Natomiast uzyskanie członkostwa w wyniku losowania należy 8 Art. 111 ust. 5 u.s.u.s. 9 Było to niezbędne w związku z przedłużeniem o dwa lata możliwości nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym i do wcześniejszej emerytury przez osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r. 10 Ale tylko do czasu wyrejestrowania z systemu OFE, co może nastąpić po ustaleniu prawa do emerytury dożywotniej albo nieustaleniu prawa do emerytury okresowej lub dożywotniej emerytury kapitałowej. 11 Zastrzeżenie jest logiczne, ponieważ ich emerytura została wyliczona w systemie zdefiniowanego świadczenia i nie byłoby możliwości przeliczenia jej z tytułu wnoszonej składki do OFE.

5 traktować jako wyjątek od tej zasady. Umowa jest podstawowym sposobem nawiązania stosunku członkostwa w otwartym funduszu emerytalnym w stosunku do osób urodzonych po 31 grudnia 1968 r., i jedynym w stosunku do urodzonych pomiędzy 31 grudnia 1948 r. a 1 stycznia 1969 r. Konstrukcja umowy o członkostwo w otwartym funduszu emerytalnym jest związana z koncepcją utworzenia wielu podmiotów gromadzących środki na emeryturę (kapitałową) pochodzące z drugiej części składki emerytalnej. Wobec tej wielości podmiotów obsługujących kapitałowy segment systemu emerytalnego wybór konkretnego otwartego funduszu emerytalnego ustawodawca pozostawia w gestii ubezpieczonego. Dokonanie wyboru (zawarcie umowy) to w sensie prawnym wskazanie podmiotu, do którego ma być kierowana składka. Jest to swego rodzaju odpowiednik zgłoszenia do ubezpieczenia. Ustawodawca nazwał to zgłoszenie umową, ale równie dobrze mógłby je nazwać wnioskiem albo deklaracją przystąpienia. Umowa ta nie ma bowiem najistotniejszej cechy umów nie jest wyrazem swobodnej woli ubezpieczonego co do przystąpienia do OFE. Swobodna wola ubezpieczonego dotyczy tylko konkretnego OFE, z którym umowa ta będzie zawarta. Nazwa umowa lepiej jednak koresponduje z wyobrażeniami społeczeństwa o emeryturze z otwartego funduszu emerytalnego. Biorąc pod uwagę, że zawarcie tej umowy jest konieczne, należałoby przyjąć, że w odniesieniu do młodocianych i osób o ograniczonej zdolności do czynności prawnych nie jest wymagana zgoda przedstawiciela ustawowego do ważności umowy o członkostwo w OFE. Fundusz emerytalny, jako podmiot stosunku ubezpieczenia społecznego, nie może odmówić zawarcia umowy o członkostwo, jeżeli osoba wnioskująca o przyjęcie do funduszu spełnia warunki przewidziane przez przepisy, tj. jeśli posiada tytuł do objęcia ubezpieczeniem emerytalnym, urodziła się po 31 grudnia 1948 r. i nie pobiera emerytury na dotychczasowych zasadach. Regulacja ta jest wyrazem charakterystycznego dla ubezpieczenia społecznego zakazu dokonywania jakiejkolwiek selekcji (ze względu na indywidualne cechy) osób przyjmowanych do ubezpieczenia. Dzięki takiemu rozwiązaniu wszyscy ubezpieczeni mają równe, gwarantowane ustawowo prawo wyboru konkretnego otwartego funduszu emerytalnego spośród wszystkich działających na rynku. Zawarcie umowy o członkostwo w otwartym funduszu emerytalnym z konkretnym funduszem jest więc formą realizacji obowiązku ubezpieczenia emerytalnego w części kapitałowej tego ubezpieczenia ciążącego na osobach wymienionych w art. 6 ust. 1 i ust. 2 u.s.u.s. i stanowi czynność wtórną związaną z posiadaniem określonego tytułu do ubezpieczenia społecznego. Jeśli wybór konkretnego funduszu nie zostanie dokonany przez zawarcie umowy, fundusz, do którego będzie kierowana część składki emerytalnej, zostanie wyznaczony w sposób administracyjny poprzez losowanie. Fakt zawarcia umowy nie ma więc żadnego znaczenia dla uprawnień ubezpieczonego wynikających z ubezpieczenia społecznego. Inaczej mówiąc, sytuacja prawna osoby, która sama wybrała fundusz (zawarła umowę), i osoby, która stała się członkiem danego funduszu w wyniku losowania, jest identyczna i uregulowana przepisami bezwzględnie obowiązującymi. Treść tego stosunku nie jest w żaden sposób regulowana postanowieniami umowy o członkostwo. Z chwilą zawarcia umowy następuje uzyskanie członkostwa w wybranym otwartym funduszu emerytalnym. Członek otwartego funduszu emerytalnego nie może należeć w tym samym czasie do innego otwartego funduszu emerytalnego. W odniesieniu do osób, które nie dopełnią obowiązku przystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego i nie zawrą umowy, wybór otwartego funduszu emerytalnego następuje w drodze losowania. Losowanie jest jednocześnie sposobem uzyskania członkostwa w wylosowanym otwartym funduszu emerytalnym, co oznacza, że nie potrzeba już zawierać umowy. Uczestnictwo w OFE jest konieczne przez całe życie zawodowe, ale uczestnik otwartego funduszu emerytalnego nie musi przez cały okres działalności zawodowej (posiadania tytułów do ubezpieczenia) pozostawać w tym samym funduszu emerytalnym. Ustawodawca dopuścił bowiem (art. 84 u.o.f.f.e.) możliwość migracji członków pomiędzy funduszami, zabezpieczając w ten sposób konkurencyjność podmiotów działających na rynku emerytalnym. 8. Emerytura bazowa składająca się z dwóch części Podział składki miał na celu zastosowanie różnych mechanizmów zabezpieczania jej wartości (wzrostu), tj. przez waloryzację (składki gromadzone w Funduszu Ubezpieczeń Społecznych) i przez mechanizmy rynkowe (składki gromadzone w Otwartych Funduszach Emerytalnych) i oznaczał odmienne sposoby ustalania wysokości

6 świadczenia należnego z tytułu każdej części składki emerytalnej. Obie części świadczenia pochodzące z obowiązkowej składki stanowią tzw. emeryturę bazową, tj. taką, której minimalna wysokość jest gwarantowana przez państwo. Konsekwencją ustawowego podziału składki emerytalnej pomiędzy dwa fundusze jest powiązanie obu części świadczenia polegające na konieczności jednoczesnego nabycia prawa do obu tych części. Prawo do obu części emerytury bazowej ustala ZUS na wniosek ubezpieczonego złożony do organu rentowego albo do otwartego funduszu emerytalnego. Inaczej mówiąc złożenie jednego z tych wniosków oznacza wszczęcie postępowania w celu ustalenia wysokości obu części emerytury bazowej. Jeśli wniosek zostanie złożony po ukończeniu przez osobę ubezpieczoną 60 lat życia, to postępowanie będzie dotyczyć ustalenia prawa do emerytury na podstawie art. 24 ustawy emerytalnej i do okresowej emerytury kapitałowej na podstawie art. 8 u.e.k. ZUS ustala prawo do okresowej emerytury kapitałowej, jeżeli kwota środków zgromadzonych na rachunku członka OFE jest równa lub wyższa od dwudziestokrotności kwoty dodatku pielęgnacyjnego. Po ustaleniu prawa do okresowej emerytury kapitałowej ZUS informuje OFE o wysokości miesięcznej okresowej emerytury kapitałowej. OFE zobowiązany jest do przysyłania co miesiąc określonej przez ZUS kwoty na odrębny rachunek Zakładu. ZUS (po wyliczaniu części emerytury z funduszu emerytalnego) przekazuje emeryturę (w całości) świadczeniobiorcy we wskazanym w decyzji terminie. Wyliczenie okresowej emerytury kapitałowej nie spowoduje ustania stosunku członkostwa w OFE (wykreślenia z rejestru członków). Jeżeli nie zostanie ustalona kwota okresowej emerytury kapitałowej, to środki zgromadzone na rachunku w OFE zostaną przekazane na fundusz emerytalny i w postaci jednorazowej składki posłużą do wyliczenia emerytury tylko z pierwszego filaru. Dojdzie też wówczas do wyrejestrowania danego członka OFE z Centralnego Rejestru Członków Otwartego Funduszu Emerytalnego (art. 81 ust. 10 u.o.f.f.e.). Prawo do okresowej emerytury kapitałowej ustaje po osiągnięciu wieku 65 lat. Ustala się wówczas prawo do dożywotniej emerytury kapitałowej. Prawo to ustala ZUS po złożeniu wniosku o tę emeryturę, dokonaniu wyboru oferty przez zainteresowanego i przekazaniu na odrębny rachunek w ZUS środków zgromadzonych w OFE w formie jednorazowej składki. Po otrzymaniu składki Zakład ustala wysokość hipotetycznej emerytury kapitałowej. Jeżeli kwota ta jest równa lub wyższa niż 50% kwoty dodatku pielęgnacyjnego, Zakład ustala prawo i wysokość dożywotniej emerytury kapitałowej na podstawie wybranej członka OFE oferty oraz przekazuje składkę (środki) do Funduszu Dożywotnich Emerytur Kapitałowych, który co miesiąc będzie przekazywał na odrębny rachunek w ZUS kwotę odpowiadającą ustalonej kwocie dożywotniej emerytury kapitałowej. Kwota ta będzie dołączona do kwoty emerytury ze składki zaewidencjonowanej na koncie indywidualnym w funduszu emerytalnym. Obie części emerytury nie mogą być niższe od minimalnej kwoty emerytury ustalonej w art. 85 ust. 2 ustawy emerytalnej (przy założeniu opłacania składki przez min. 20/25 lat). Jeżeli nie zostanie ustalona dożywotnia emerytura kapitałowa, organ rentowy nie odeśle składki do Funduszu Dożywotnich Emerytur Kapitałowych, ale uwzględni ją w podstawie obliczenia emerytury z pierwszego filaru, tj. ustalonej na podstawie art. 24 ustawy emerytalnej. W obu sytuacjach dojdzie do wyrejestrowania danego członka z Centralnego Rejestru Członków Otwartego Funduszu Emerytalnego. 9. Przekazywanie składki na dochody budżetu państwa Dziedziczenie składki w razie śmierci ubezpieczonego jest swego rodzaju koniecznością mającą na celu uniknięcie pozostawiania na koncie (w funduszu) środków niczyich. Podobny problem powstaje w sytuacji, gdy składka nie zostanie wykorzystana w celu wyliczenia emerytury z innych powodów niż śmierć ubezpieczonego. Ma to miejsce w razie nabycia przez członka otwartego funduszu emerytalnego prawa do emerytury w systemie zdefiniowanego świadczenia, czyli: prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym na podstawie art. 32 i 33 ustawy emerytalnej, prawa do emerytury wcześniejszej na podstawie art. 29 ustawy emerytalnej, prawa do emerytury na podstawie art. 39 ustawy emerytalnej, tj. po obniżeniu wieku emerytalnego powszechnego ze względu na pracę górniczą wykonywaną co najmniej przez 5 lat, emerytury kolejowej na podstawie art. 50 ustawy emerytalnej,

7 emerytury górniczej na podstawie art. 50a i 50e ustawy emerytalnej, wyboru przez rolnika uprawnionego do emerytury na podstawie art. 24 lub 24a ustawy emerytalnej, renty rolniczej (art. 33 ust. 2b ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników). Zgodnie z przepisami ubezpieczony powinien wówczas złożyć wniosek o przekazanie zgromadzonych środków na dochody budżetu Państwa. Nabycie prawa do emerytury przez ww. osoby (tj. urodzone po 31 grudnia 1948 r.) w systemie zdefiniowanego świadczenia uzasadniałoby pogląd o konieczności przekazania środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych raczej do funduszu emerytalnego, z którego będą wypłacane wyżej wymienione emerytury. Zwrot środków do budżetu państwa uzasadniony byłby tylko w odniesieniu do sytuacji wyboru renty rolniczej. Przekazywanie omawianej części składki emerytalnej do budżetu, a nie do funduszu emerytalnego powoduje rozluźnienie związku obu części składki i nadanie im w pewnym sensie niezależnego bytu. Większe rozluźnienie, a nawet zerwanie związku obu części składki emerytalnej daje się zaobserwować w regulacjach dotyczących prawa do emerytury powszechnej nabytego przez emerytów wojskowych i policyjnych z tytułu podlegania obowiązkowi ubezpieczenia społecznego w okresie 1 stycznia 1999 r. 31 września 2003 r. Analizując bowiem przepisy obu ustaw zaopatrzeniowych, można nawet twierdzić, że traktują one obie części składki emerytalnej jako niezależne od siebie i dające prawo do odrębnych świadczeń (zob. art. 3 ust. 1 pkt 11 i art. 18 ust. 3 obu ustaw, które dożywotnią emeryturę kapitałową traktują jako odrębny rodzaj emerytury).