Twoje uprawnienia do zabezpieczenia społecznego. na Litwie

Transkrypt

1 Twoje uprawnienia do zabezpieczenia społecznego na Litwie

2 Informacje zawarte w niniejszym przewodniku zostały opracowane i zaktualizowane w ścisłej współpracy z krajowymi korespondentami systemu wzajemnego informowania o ochronie socjalnej (MISSOC). Więcej informacji na temat sieci MISSOC można znaleźć na następującej stronie internetowej: Niniejszy przewodnik zawiera ogólny opis rozwiązań w zakresie zabezpieczenia społecznego stosowanych w odpowiednich państwach. Dodatkowe informacje można uzyskać z innych publikacji MISSOC. Wszystkie te pozycje są dostępne na stronie, do której odsyła powyższy link. Można skontaktować się również z właściwymi organami i instytucjami, które zostały wymienione w załączniku do niniejszego przewodnika. Ani Komisja Europejska, ani żadna osoba działająca w imieniu Komisji nie może być pociągana do odpowiedzialności za wykorzystanie informacji zawartych w niniejszej publikacji. Unia Europejska, 2012 Powielanie dozwolone pod warunkiem wskazania źródła. Lipiec 2012 r 2

3 Spis treści Rozdział I: Wprowadzenie, organizacja i finansowanie... 5 Wprowadzenie... 5 Organizacja ochrony socjalnej... 5 Finansowanie... 6 Rozdział II: Opieka zdrowotna... 7 Kiedy masz prawo do opieki zdrowotnej?... 7 Co obejmuje ubezpieczenie?... 7 W jaki sposób można skorzystać z opieki zdrowotnej?... 8 Rozdział III: Świadczenia pieniężne z tytułu choroby... 9 Kiedy masz prawo do świadczeń pieniężnych z tytułu choroby?... 9 Co obejmuje ubezpieczenie?... 9 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń pieniężnych z tytułu choroby?...10 Rozdział IV: Świadczenia z tytułu macierzyństwa i ojcostwa...11 Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu macierzyństwa lub ojcostwa?...11 Co obejmuje ubezpieczenie?...11 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu macierzyństwa i ojcostwa?.12 Rozdział V: Świadczenia z tytułu inwalidztwa...13 Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu inwalidztwa?...13 Co obejmuje ubezpieczenie?...14 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu inwalidztwa?...15 Rozdział VI: Emerytury i świadczenia z tytułu podeszłego wieku...16 Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu podeszłego wieku?...16 Co obejmuje ubezpieczenie?...16 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu podeszłego wieku?...17 Rozdział VII: Renty rodzinne...18 Kiedy masz prawo do renty rodzinnej?...18 Co obejmuje ubezpieczenie?...19 W jaki sposób można skorzystać z renty rodzinnej?...20 Rozdział VIII: Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych...21 Kiedy osoba jest uprawniona do świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych?...21 Co obejmuje ubezpieczenie?...22 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych?...23 Rozdział IX: Świadczenia rodzinne...24 Kiedy masz prawo do świadczeń rodzinnych?...24 Co obejmuje ubezpieczenie?...24 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń rodzinnych?...25 Rozdział X: Bezrobocie...26 Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu bezrobocia?...26 Co obejmuje ubezpieczenie?...27 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu bezrobocia?...28 Rozdział XI: Świadczenia minimalne z pomocy społecznej...29 Kiedy osoba jest uprawniona do świadczeń minimalnych z pomocy społecznej?...29 Co obejmuje ubezpieczenie?...30 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń minimalnych z pomocy społecznej? 31 Rozdział XII: Opieka długoterminowa...32 Kiedy osoba uprawniona ma prawo do opieki długoterminowej?...32 Co obejmuje ubezpieczenie?...33 W jaki sposób można skorzystać z opieki długoterminowej?...33 Lipiec 2012 r 3

4 Załącznik: Dane kontaktowe instytucji i adresy przydatnych stron internetowych...34 Lipiec 2012 r 4

5 Rozdział I: Wprowadzenie, organizacja i finansowanie Wprowadzenie Świadczenia z tytułu zabezpieczenia społecznego na Litwie obejmują następujące rodzaje ryzyka: świadczenia z tytułu opieki zdrowotnej, macierzyństwa (ojcostwa); świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych; zasiłki na wypadek śmierci; ubezpieczenie rentowe; emeryturę, wcześniejszą emeryturę, rentę rodzinną; bezrobociem; świadczeń rodzinnych. Aby korzystać z systemu zabezpieczenia społecznego, należy przede wszystkim być pracownikiem najemnym lub osobą prowadzącą działalność na własny rachunek i odprowadzać składki. Krajowy fundusz ubezpieczeń społecznych (podlegający ministerstwu ds. zabezpieczenia społecznego i zatrudnienia) i jego oddziały lokalne wpisują te osoby do rejestru ubezpieczeń społecznych. Wszystkie działy litewskiego systemu zabezpieczenia społecznego są obowiązkowe dla pracowników najemnych, a tylko niektóre z nich (renty i emerytury, opieka zdrowotna, macierzyństwo, macierzyństwo/ojcostwo i ojcostwo) dla osób prowadzących działalność na własny rachunek. Te ostatnie mogą dobrowolnie przystępować do innych działów. Osoby prowadzące działalność na własny rachunek nie są automatycznie objęte ubezpieczeniem zdrowotnym (mogą natomiast przystąpić do dobrowolnego społecznego ubezpieczenia zdrowotnego). Nie są objęte z urzędu ubezpieczeniem od wypadków przy pracy, chorób zawodowych i bezrobocia, ale są automatycznie objęte podstawowym i uzupełniającym ubezpieczeniem emerytalno-rentowym z wyjątkiem posiadaczy indywidualnych zezwoleń na prowadzenie działalności gospodarczej, prowadzących działalność na własny rachunek, którzy są objęci wyłącznie ubezpieczeniem podstawowym. Ubezpieczenie zdrowotne (obejmujące głównie świadczenia rzeczowe, z wyłączeniem świadczeń pieniężnych z tytułu choroby) jest obowiązkowe dla wszystkich osób zamieszkujących na Litwie. Systemy ubezpieczenia emerytalno-rentowego oraz zdrowotnego są różne dla pracowników najemnych i osób prowadzących działalność na własny rachunek (system świadczeń jest jednakowy dla wszystkich, ale różne są stawki pobieranych składek). Organizacja ochrony socjalnej Najważniejsze instytucje zarządzające systemem zabezpieczenia społecznego na Litwie są następujące: Ministerstwo ds. zabezpieczenia społecznego i zatrudnienia (Socialinės apsaugos ir darbo ministerija), którego zadaniem jest opracowywanie i wdrażanie skutecznego systemu pomocy społecznej, ubezpieczeń społecznych i zatrudnienia, zgodnego z normami UE, aby zwiększyć poziom zabezpieczenia społecznego osób zamieszkujących na Litwie. Ministerstwo opracowuje politykę i przepisy prawne Lipiec 2012 r 5

6 dotyczące wszystkich działów zabezpieczenia społecznego (z wyłączeniem opieki zdrowotnej); Zarząd państwowego funduszu ubezpieczenia społecznego podlegający ministerstwu ds. zabezpieczenia społecznego i zatrudnienia (Valstybinio socialinio draudimo fondo valdyba prie Socialinės apsaugos ir darbo ministerijos, SoDra) i jego biura lokalne odpowiadając za systemy ubezpieczeń, tj. świadczenia emerytalno-rentowe, świadczenia z tytułu choroby i macierzyństwa (świadczenia pieniężne), a także świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Zarząd państwowego funduszu ubezpieczenia społecznego podlegający ministerstwu ds. zabezpieczenia społecznego i zatrudnienia jest również odpowiedzialny za pobór składek wpłacanych do wszystkich systemów i przekazywanie ich do państwowej kasa ubezpieczeń zdrowotnych (Valstybinė ligonių kasa), litewskiej giełdy pracy (Lietuvos darbo birža) oraz prywatnych funduszy emerytalnych; Litewska giełda pracy podlegająca ministerstwu ds. zabezpieczenia społecznego i zatrudnienia (Lietuvos darbo birža prie Socialinės apsaugos ir darbo ministerijos) i jej biura lokalne odpowiadają za wdrażanie aktywnych i pasywnych środków walki z bezrobociem; Lokalne oddziały pomocy społecznej są odpowiedzialne za większość świadczeń nieobjętych ubezpieczeniem (świadczenia rodzinne) oraz usługi socjalne; Systemem opieki zdrowotnej zarządza ministerstwo zdrowia (Sveikatos apsaugos ministerija) oraz podlegająca mu państwowa kasa ubezpieczeń zdrowotnych (Valstybinė ligonių kasa prie Sveikatos apsaugos ministerijos). Ministerstwo zdrowia wykonuje zadania administracji państwowej w obszarze opieki zdrowotnej oraz wdraża politykę państwa w tym zakresie. Państwowa kasa ubezpieczeń zdrowotnych podlegająca ministerstwu zdrowia wykonuje budżet funduszu obowiązkowych ubezpieczeń zdrowotnych, poprzez regionalne kasy chorych (teritorinės ligonių kasos) płaci kontraktowym instytucjom ubezpieczeń zdrowotnych za usługi świadczone na rzecz ubezpieczonych (świadczenia rzeczowe z tytułu choroby i z tytułu macierzyństwa) oraz sprawuje kontrolę nad jakością usług opieki zdrowotnej. Finansowanie Systemy zabezpieczenia społecznego na Litwie są finansowane przede wszystkim ze składek (osób ubezpieczonych i pracodawców) oraz podatków. Składka podstawowa opłacana przez pracodawcę wynosi 30,8% całkowitej kwoty dochodów brutto dla wszystkich rodzajów ubezpieczeń (z wyjątkiem ubezpieczeń od wypadków przy pracy i chorób zawodowych), a składka podstawowa opłacana przez pracownika wynosi 9%. Łączna stawka dla wszystkich rodzajów ubezpieczeń (z wyjątkiem ubezpieczeń od wypadków przy pracy i chorób zawodowych) wynosi zatem 39,8%. Państwo odprowadza składki w imieniu niektórych kategorii osób (częściowy udział w finansowaniu), w szczególności dzieci. Zgodnie z prawodawstwem litewskim wysokość składek na ubezpieczenia społeczne od wypadków przy pracy i chorób zawodowych różni się w zależności od poziomu ryzyka występującego w danym przedsiębiorstwie, a koszt ten ponosi wyłącznie pracodawca. Stawkę, wynoszącą od 0,18% do 1,8%, oblicza się na podstawie dochodów brutto. Zasiłki pogrzebowe i świadczenia rodzinne nie są wypłacane ze składek. Stanowią one część systemu powszechnego, mającego zastosowanie do wszystkich osób zamieszkałych na Litwie. Lipiec 2012 r 6

7 Rozdział II: Opieka zdrowotna Kiedy masz prawo do opieki zdrowotnej? Wszystkim osobom zamieszkującym na Litwie gwarantuje się opiekę zdrowotną w nagłych przypadkach. Ubezpieczeni mają dostęp do usług w zakresie opieki zdrowotnej, a podstawowe koszty leczenia są pokrywane ze składek na ubezpieczenie. Osoby, które nie opłacają obowiązkowych składek i które nie są ubezpieczone przez państwo, muszą same ponosić koszty leczenia. Oprócz ubezpieczenia obowiązkowego możliwe jest także wykupienie dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego. Co obejmuje ubezpieczenie? Z obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego pokrywa się koszty następujących świadczeń: leczenia; rehabilitacji medycznej; opieki pielęgniarskiej; usług socjalnych związanych z indywidualną opieką zdrowotną; indywidualnych badań lekarskich. Opieka medyczna jest z reguły bezpłatna. Istnieje cennik świadczeń zdrowotnych, których całkowity koszt musi pokryć ubezpieczony z własnych środków. Tak jest np. w przypadku zabiegu przerwania ciąży (o ile nie skierował na ten zabieg lekarz), terapii manualnej i chirurgii estetycznej. Opieka stomatologiczna jest częściowo refundowana w przypadku osób dorosłych (do nich należy opłacenie części kosztów) oraz bezpłatna dla dzieci poniżej 18. roku życia. Koszty protez dentystycznych są pokrywane w przypadku osób niepełnosprawnych i emerytów. W przypadkach leczenia ambulatoryjnego pełna refundacja produktów leczniczych znajdujących się na urzędowej liście przysługuje: dzieciom w wieku poniżej 18 lat; osobom uznanym za niezdolne do pracy lub osobom w wieku emerytalnym, które mają znaczące szczególne potrzeby. Stawka zwrotu kosztów wynosi 100%, 90%, 80% lub 50% w przypadku osób cierpiących na określone choroby (specjalny wykaz). Emerytom, osobom z drugą grupą inwalidzką lub osobom, które utraciły zdolność do pracy w 60 70%, oraz osobom pobierającym świadczenia emerytalno-rentowe z ubezpieczenia społecznego (Šalpos pensija) przysługuje stawka zwrotu wynosząca 50%. Cenę produktów leczniczych dla ubezpieczonych objętych hospitalizacją wlicza się do ceny referencyjnej leczenia szpitalnego. Protezy, soczewki wewnątrzgałkowe i aparaty słuchowe kupione przez państwową kasę ubezpieczeń zdrowotnych (Valstybinė ligonių kasa) są bezpłatne dla ubezpieczonych. Jeżeli ubezpieczony wybierze jednak model inny niż proponowany, Lipiec 2012 r 7

8 musi pokryć w całości jego koszt. Państwowa kasa ubezpieczeń zdrowotnych zwraca częściowo koszty poniesione na zakup implantów ślimakowych, aparatów słuchowych i endoprotez (osoby kupujące takie wyroby muszą pokryć różnicę między ceną zapłaconą przez państwową kasę ubezpieczeń zdrowotnych za dany wyrób i jego ceną rynkową). Koszt pobytu w sanatorium pokrywają pacjenci, w zależności od oficjalnych cen bazowych. Zwrot kosztów leczenia uzdrowiskowego wynosi 90% w przypadku dzieci poniżej 7. roku życia lub dzieci niepełnosprawnych poniżej 18. roku życia. Koszty rehabilitacji są podlegają pełnemu zwrotowi w przypadku dzieci poniżej 18. roku życia, osób niepełnosprawnych z niezdolnością do pracy na poziomie od 60% do 100% oraz osób odbywających rekonwalescencję po ciężkiej chorobie (znajdującej się w urzędowym wykazie), które posiadają skierowanie od lekarza. W jaki sposób można skorzystać z opieki zdrowotnej? Każdemu ubezpieczonemu przysługuje prawo wyboru lekarza oraz zakładu opieki zdrowotnej na każdym szczeblu leczenia. Jest zobowiązany wybrać lekarza rodzinnego wpisanego na listę lekarzy rodzinnych. Lekarze z takiej listy są uprawnieni do skierowania ubezpieczonego do specjalisty. Dostęp do specjalisty jest nieodpłatny w przypadku, gdy pacjent otrzymał skierowanie od lekarza rodzinnego; bez takiego skierowania można korzystać wyłącznie z konsultacji dermatologicznowenerologicznych. Lekarze rodzinni oraz specjaliści są również upoważnieni do skierowania na leczenie szpitalne. Ten system skierowań nie obowiązuje w nagłych przypadkach. Lipiec 2012 r 8

9 Rozdział III: Świadczenia pieniężne z tytułu choroby Kiedy masz prawo do świadczeń pieniężnych z tytułu choroby? Ubezpieczenie, z którego wypłaca się świadczenia pieniężne z tytułu choroby jest obowiązkowe dla wszystkich pracowników najemnych oraz równoważnych kategorii osób. Minimalny okres ubezpieczenia wynosi 3 miesiące w ciągu ostatnich 12 miesięcy lub przynajmniej 6 miesięcy w ciągu ostatnich 24 miesięcy. Świadczenia z tytułu choroby wypłaca się osobom ubezpieczonym, które: zachorują; pozostają w domu, aby opiekować się chorym członkiem rodziny; wymagają leczenia szpitalnego na oddziale protezowo-ortopedycznym; nie posiadają pozwolenia na pracę z powodu objęcia kwarantanną lub pozostają w domu, aby opiekować się dziećmi, które z takich samych powodów nie mogą uczęszczać do placówki opieki nad dziećmi; są rodzicami opiekującymi się dzieckiem w przypadku, w którym drugie z rodziców jest na urlopie macierzyńskim/ojcowskim, ale nie może sprawować opieki nad dzieckiem z powodu choroby. Świadczenia nie mogą być wypłacane osobom: które doznały urazu podczas popełniania wykroczenia; które same odpowiadają za pogorszenie swojego stanu zdrowia; których choroba wynika z uzależnienia od alkoholu lub narkotyków (chyba że odbywają leczenie odwykowe w szpitalu). Co obejmuje ubezpieczenie? Wysokość świadczeń Świadczenia z tytułu choroby przysługują osobom ubezpieczonym już od pierwszego dnia choroby. Przez pierwsze dwa dni pracodawca wypłaca co najmniej 80% (jednak nie więcej niż 100%) wynagrodzenia zastępczego pracownika najemnego (Kompensuojamasis uždarbis). Po dwóch pierwszych dniach regionalne biuro zarządu państwowego funduszu ubezpieczenia społecznego podlegającego ministerstwu ds. zabezpieczenia społecznego i zatrudnienia wypłaca 40% średniego miesięcznego wynagrodzenia zastępczego, a po siedmiu dniach 80%. Miesięczne wynagrodzenie zastępcze jest średnim wynagrodzeniem ustalonym na podstawie dochodu ubezpieczonego za trzy kolejne miesiące poprzedzające ostatni miesiąc przed miesiącem, w którym wystąpiła tymczasowa niezdolność do pracy. Nie może ono przekroczyć 320% krajowego dochodu objętego obowiązkiem składkowym za bieżący rok (mimo że składki odprowadza się od pełnej kwoty wynagrodzenia). Kwota świadczenia nie może być niższa niż 25% krajowego dochodu objętego obowiązkiem składkowym w bieżącym roku (einamųjų metų draudžiamosios pajamos). Lipiec 2012 r 9

10 Okres wypłacania zasiłków Zwolnienie lekarskie może ulec przedłużeniu na określony czas (co najmniej cztery miesiące, czyli 122 dni kalendarzowych w przypadku ciągłej niezdolności do pracy). W niektórych przypadkach okres ten może ulec przedłużeniu do 244 dni kalendarzowych, jeśli niezdolność do pracy była okresowa, np. wynikała z chorowania na gruźlicę w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Jeśli po upływie tego terminu chory nie zostanie wyleczony, jest zobowiązany zwrócić się do urzędu ds. orzekania o stopniu inwalidztwa i zdolności do pracy (Neįgalumo ir darbingumo nustatymo tarnyba), który wyda orzeczenie o stopniu jego inwalidztwa. Pracownicy najemni zarejestrowani jako niepełnosprawni i pobierający rentę z tytułu utraty zdolności do pracy wypłacaną z państwowego ubezpieczenia społecznego (Neteko darbingumo pensija) otrzymują świadczenie z tytułu choroby maksymalnie przez 90 dni w ciągu roku. Ograniczenia tego nie stosuje do wypadków przy pracy ani chorób zawodowych. Jeśli osoba uzależniona od alkoholu lub narkotyków dobrowolnie poddaje się hospitalizacji, może otrzymywać zasiłek z tytułu choroby maksymalnie przez 14 dni. Maksymalny okres wypłacania świadczeń osobom, które sprawują opiekę nad członkiem rodziny: dorośli: jednorazowo 7 dni na jedną chorobę; dzieci poniżej 14. roku życia: jednorazowo 14 dni na jedną chorobę; hospitalizowane dzieci poniżej 7. roku życia: przez cały okres leczenia, ale nie dłużej niż 120 dni rocznie; dzieci poniżej 18. roku życia, cierpiące na chorobę onkohematologiczną, które przeszły skomplikowaną operację, ofiary nagłego urazu lub poparzeń: przez cały okres leczenia, ale nie dłużej niż 120 dni rocznie. jedno z rodziców opiekujące się dzieckiem w przypadku, w którym drugi rodzic jest na urlopie macierzyńskim/ojcowskim, ale nie może sprawować opieki nad dzieckiem z powodu choroby: 14 dni. W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń pieniężnych z tytułu choroby? Świadczenia z tytułu choroby wypłacają podmioty odprowadzające składki (pracodawcy, przedsiębiorstwa państwowe i komunalne, instytucje, organizacje) lub regionalne oddziały zarządu państwowego funduszu ubezpieczeń społecznych podlegającego ministerstwu ds. zabezpieczenia społecznego i zatrudnienia. Świadczenia wypłaca się pod warunkiem okazania zwolnienia lekarskiego oraz innych odpowiednich dokumentów. Lipiec 2012 r 10

11 Rozdział IV: Świadczenia z tytułu macierzyństwa i ojcostwa Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu macierzyństwa lub ojcostwa? Świadczenia pieniężne z tytułu macierzyństwa, ojcostwa i macierzyństwa/ojcostwa przysługują wszystkim ubezpieczonym, którzy opłacali składki na ubezpieczenie przez co najmniej 12 miesięcy w ciągu ostatnich 24 miesięcy. Minimalny okres ubezpieczenia nie jest wymagany w przypadku osób do 26. roku życia oraz jeżeli okres upływający od ukończenia przez nie studiów do przystąpienia do systemu ubezpieczeń nie przekracza trzech miesięcy. W początkowym okresie świadczenie wypłaca się zarówno matce (świadczenie z tytułu macierzyństwa, Motinystes pašalpa), jak i ojcu (świadczenie z tytułu ojcostwa, Tėvystės pašalpa). Następnie, po przedłużeniu tego okresu, świadczenie może być wypłacane matce lub ojcu, w zależności od tego, które z nich przerwie pracę zawodową w celu opiekowania się dzieckiem (świadczenie z tytułu macierzyństwa/ojcostwa, Motinystės/tėvystės pašalpa). Świadczenia rzeczowe z tytułu macierzyństwa są wypłacane w ramach systemu obowiązkowego ubezpieczenia z tytułu macierzyństwa. Co obejmuje ubezpieczenie? Świadczenia pieniężne Świadczenie z tytułu macierzyństwa wypłaca się przez okres urlopu macierzyńskiego, który obejmuje 70 dni kalendarzowych przed porodem i 56 po porodzie. W przypadku powikłań porodowych lub porodu mnogiego, świadczenia mogą być wypłacane przez 70 dni po porodzie. Wysokość świadczenia odpowiada pełnej kwocie wynagrodzenia zastępczego (Kompensuojamasis uždarbis) (100%) i nie powinna być niższa niż jedna trzecia krajowego dochodu objętego obowiązkiem składkowym. Świadczenie z tytułu ojcostwa wypłaca się na rzecz ojca do końca pierwszego miesiąca od dnia urodzenia dziecka, na poziomie 100% jego wynagrodzenia zastępczego. Świadczenie z tytułu macierzyństwa/ojcostwa wypłaca się jednemu z rodziców, który pozostaje w domu, aby opiekować się dzieckiem. Jego wysokość jest uzależniona od długości wypłat określonej przez rodzica: jeśli ubezpieczony zdecyduje się na pobieranie świadczenia do momentu ukończenia przez dziecko 1. roku życia, świadczenie wynosi 100% wynagrodzenia zastępczego beneficjenta. Jeśli rodzic zdecyduje się na pobieranie świadczenia do momentu ukończenia przez dziecko 2. roku życia, świadczenie wynosi 70% i 40% wynagrodzenia zastępczego beneficjenta, odpowiednio, do momentu ukończenia przez dziecko 1. i 2. roku życia. W przypadku porodu mnogiego świadczenie wynosi 100% wynagrodzenia zastępczego. Kwota świadczenia nie może być niższa niż jedna trzecia krajowego dochodu objętego obowiązkiem składkowym za bieżący rok. Wynagrodzenie zastępcze nie może przekroczyć 320% krajowego dochodu objętego obowiązkiem składkowym (chociaż składki odprowadza się od pełnej kwoty wynagrodzenia brutto) za bieżący rok. Lipiec 2012 r 11

12 Zasiłek ciążowy (Vienkartine išmoka neščiai moteriai) odpowiadający podwojonej kwocie podstawowego świadczenia społecznego (Bazinė socialinė išmoka), tj. 260 LTL (75 EUR) wypłaca się kobietom w ciąży, którym nie przysługuje świadczenie z tytułu macierzyństwa, przez 70 dni przed porodem. Świadczenia rzeczowe Świadczenia rzeczowe z tytułu macierzyństwa obejmują opiekę medyczną, opiekę szpitalną lub w klinice położniczej, opiekę pediatry lub lekarza rodzinnego, lekarstwa i sprzęt itp. W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu macierzyństwa i ojcostwa? Regionalne oddziały zarządu państwowego funduszu ubezpieczeń społecznych podlegającego ministerstwu ds. zabezpieczenia społecznego i zatrudnienia wypłacają świadczenia z tytułu macierzyństwa, ojcostwa oraz macierzyństwa/ojcostwa za okazaniem przez ubezpieczonego odpowiednich dokumentów. Lipiec 2012 r 12

13 Rozdział V: Świadczenia z tytułu inwalidztwa Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu inwalidztwa? System ubezpieczeń społecznych na wypadek inwalidztwa jest obowiązkowy dla pracowników najemnych oraz osób prowadzących działalność na własny rachunek, jeżeli deklarują swoje dochody jako dochód z pracy. Jest on finansowany ze składek, obejmuje populację aktywną zawodowo (pracownicy najemni i osoby prowadzące działalność na własny rachunek) oraz wypłaca renty składające się z części podstawowej (stawka ryczałtowa) oraz części uzupełniającej (powiązanej z dochodami). Kto może się o nie ubiegać? Każda osoba z niepełnosprawnością lub poziomem zdolności do pracy poniżej 55% otrzymuje rentę z tytułu utraconej zdolności do pracy (Neteko darbingumo pensija) lub rentę socjalną (Šalpos pensija). Istnieją trzy stopnie inwalidztwa dla dzieci poniżej 18. roku życia (oprócz tych, które są lub były objęte krajowym ubezpieczeniem społecznym): inwalidztwo ciężkie, umiarkowane i lekkie. W przypadku osób dorosłych i osób poniżej 18. roku życia, które są (lub były) objęte państwowym ubezpieczeniem społecznym, poziom zdolności do pracy określa się w oparciu o kryteria medyczne, funkcjonalne, zawodowe i innego rodzaju kryteria, aby ocenić zdolność do pracy danej osoby oraz jej możliwości zatrudnienia. Utratę zdolności do pracy wyraża się procentowo w odniesieniu do poziomu zdolności do pracy wynoszącego 100%: utratę zdolności do pracy uznaje się za całkowitą, jeżeli wynosi od 75% do 100%; częściową, jeżeli wynosi od 60% do 70%; częściową, jeżeli wynosi od 45% do 55%; Istnieje skala umożliwiająca określenie specyficznych potrzeb osób, które osiągnęły wiek emerytalny. Ubezpieczenie przysługuje od dnia złożenia wniosku aż do osiągnięcia wieku emerytalnego. Warunki kwalifikujące W przypadku renty częściowej (Dalinė pensija), minimalny okres ubezpieczenia zależy od wieku osoby w momencie wystąpienia inwalidztwa: poniżej 22. roku życia: 2 miesiące; poniżej 23. roku życia: cztery miesiące, poniżej 24. roku życia: sześć miesięcy. Minimalny wymagany okres ubezpieczenia wzrasta o dwa miesiące za każdy kolejny rok, aż do ukończenia 38. roku życia (trzyletni wymagany minimalny okres Lipiec 2012 r 13

14 ubezpieczenia) oraz o sześć miesięcy za każdy kolejny roku, aż do ukończenia 62. roku życia (piętnastoletni wymagany minimalny okres ubezpieczenia). Obowiązkowy okres ubezpieczenia konieczny do uzyskania pełnej renty (Visa pensija) również zależy od wieku beneficjenta: poniżej 24. roku życia: 1 rok, od 24. do 38. roku życia: wymagany okres wzrasta o cztery miesiące za każdy kolejny rok, od 38. roku życia: wymagany okres wzrasta o jeden rok za każdy kolejny rok, ale nie może przekroczyć obowiązkowego okresu ubezpieczenia określonego dla emerytury (Senatvės pensija). Uwzględnia się następujące okresy nieskładkowe: okresy, w których wypłacane są świadczenia z tytułu choroby, macierzyństwa, rehabilitacji zawodowej, utraconej zdolności do pracy i bezrobocia. Ponadto, niektóre kategorie osób ubezpiecza państwo. Poniższe okresy uwzględnia się przy ustalaniu uprawnień do renty: okresy opieki nad dzieckiem poniżej 3. roku życia; okresy opieki nad osobami z całkowitą niepełnosprawnością; okresy odbywania służby wojskowej; okresy przebywania za granicą współmałżonków dyplomatów; okresy wykonywania posługi przez duchownych i inne osoby odpowiedzialne za tradycyjne wspólnoty religijne, a także inne wspólnoty religijne uznane przez państwo; okresy pracy w klasztorach w przypadku zakonnic/zakonników. Co obejmuje ubezpieczenie? Wysokość świadczeń z tytułu inwalidztwa Czynniki wpływające na wysokość świadczeń: długość okresu ubezpieczenia społecznego uzyskanego z tytułu wykonywania pracy zawodowej na podstawie umowy o pracę; długość okresu od wystąpienia niepełnosprawności do osiągnięcia wieku emerytalnego; wynagrodzenie, od którego naliczano składki na ubezpieczenie rentowe. Renta z tytułu niezdolności do pracy (Netekto darbingumo pensija) składa się z dwóch części: emerytury podstawowej i emerytury uzupełniającej. Renta podstawowa Jej kwota zależy od wysokości podstawowej renty z ubezpieczenia społecznego. W przypadku inwalidów, którzy dysponują wymaganym obowiązkowym okresem ubezpieczenia, stosuje się następujące stawki: od 70% do 100% utraty zdolności do pracy: 150% podstawowej renty z ubezpieczenia społecznego; od 60% do 70% utraty zdolności do pracy: 110% renty podstawowej; od 45% do 55% utraty zdolności do pracy: 55% renty podstawowej. Lipiec 2012 r 14

15 Emerytura uzupełniająca Świadczenie jest wypłacane wyłącznie osobom, które dysponują okresem krajowego ubezpieczenia społecznego, pracując na podstawie umowy o pracę. Okres ten wylicza się aż do daty wystąpienia inwalidztwa i dolicza do liczby lat, które pozostały ubezpieczonemu do osiągnięcia wieku emerytalnego. Jeżeli dana osoba nie może wykazać obowiązkowego okresu krajowego ubezpieczenia społecznego wymaganego do otrzymania renty z tytułu utraty zdolności do pracy, zmniejsza się proporcjonalnie liczbę pozostających lat. Po ustaleniu okresu ubezpieczenia, używa się wzoru stosowanego do wyliczania emerytury (Senatvės pensija). Osobom niepełnosprawnym, ze względu na ich szczególne potrzeby, może zostać przyznane dodatkowe świadczenie z tytułu wydatków na opiekę i pomoc. Powrót do aktywnego życia zawodowego Istnieją środki medyczne, zawodowe i społeczne służące rehabilitacji inwalidów: rehabilitacja zawodowa jako podwyższenie zdolności jednostki do pracy, jej kompetencji zawodowych oraz zdolności uczestnictwa w rynku pracy, przy użyciu środków edukacyjnych, społecznych, psychologicznych, rehabilitacyjnych i innych. W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu inwalidztwa? O stopniu niepełnosprawności lub poziomie zdolności do pracy orzeka urząd ds. orzekania o stopniu inwalidztwa i zdolności do pracy w ministerstwie zabezpieczenia społecznego i pracy (Neįgalumo ir darbingumo nustatymo tarnyba prie Socialinės apsaugos ir darbo ministerijos). Rentę wypłaca lokalne biuro zarządu państwowego funduszu ubezpieczenia społecznego podlegający ministerstwu ds. zabezpieczenia społecznego i zatrudnienia (Valstybinio socialinio draudimo fondo valdyba prie Socialinės apsaugos ir darbo ministerijos, SoDra). Lipiec 2012 r 15

16 Rozdział VI: Emerytury i świadczenia z tytułu podeszłego wieku Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu podeszłego wieku? System ubezpieczeń emerytalnych jest obowiązkowy dla pracowników najemnych oraz osób prowadzących działalność na własny rachunek, jeżeli deklarują swoje dochody jako dochód z pracy. Jest on finansowany ze składek, obejmuje populację aktywną zawodowo (pracownicy najemni i osoby prowadzące działalność na własny rachunek) oraz wypłaca renty składające się z części podstawowej (stawka ryczałtowa) oraz części uzupełniającej (powiązanej z dochodami). Warunki kwalifikujące Minimalny okres podlegania ubezpieczeniu wynosi 15 lat. Aby móc się ubiegać o pełną emeryturę, trzeba dysponować okresem trzydziestoletnim. Uwzględnia się okresy pobierania przez beneficjenta świadczeń chorobowych, z tytułu macierzyństwa, rehabilitacji zawodowej i bezrobocia. Ponadto niektóre kategorie osób ubezpiecza państwo. Standardowy wiek emerytalny to 62 lata i 8 miesięcy w przypadku mężczyzn, a 60 lat i 4 miesiące w przypadku kobiet. Wiek emerytalny jest co roku podwyższany o 4 miesiące dla kobiet i o 2 miesiące dla mężczyzn, aż do osiągnięcia 65 lat dla kobiet i mężczyzn w 2026 r. Można opóźnić złożenie wniosku emerytalnego maksymalnie o 5 lat. Emerytura zostanie zwiększona o 8% kwoty obliczonej przy składaniu wniosku, za każdy pełny rok pracy po osiągnięciu ustawowego wieku emerytalnego. Odsetek ten może zostać zmieniony decyzją zarządu funduszu krajowych ubezpieczeń społecznych podlegającego ministerstwu ds. zabezpieczenia społecznego i zatrudnienia (Valstybinio socialinio draudimo fondo valdyba prie Socialinės apsaugos ir darbo ministerijos, SoDra). Co obejmuje ubezpieczenie? Emerytura składa się z dwóch części: emerytury podstawowej i emerytury uzupełniającej. Emerytura podstawowa odpowiada 110% podstawowej renty i jej wysokość jest identyczna w przypadku wszystkich ubezpieczonych, którzy dysponują wymaganym okresem odprowadzania składek na krajowe ubezpieczenie emerytalne (w przypadku osób, które nim nie dysponują podstawowa emerytura ulega proporcjonalnemu zmniejszeniu). Emeryturę uzupełniającą wylicza się pracownikom i osobom prowadzącym działalność na własny rachunek, które przystąpiły do ubezpieczenia uzupełniającego. Wysokość pełnej emerytury oblicza się stosując specjalny wzór uwzględniający historię składek i wcześniejsze dochody wnioskodawcy. W przypadku osób, u których dochodzi do kumulacji emerytur (drugi filar), emerytura uzupełniająca z ubezpieczenia społecznego jest zmniejszana w oparciu o współczynnik kumulacji i stawki składek uzupełniających na emeryturę z ubezpieczenia społecznego. Lipiec 2012 r 16

17 Emerytura podstawowa może zostać podwyższona decyzją rządu. Emerytura uzupełniająca podlega rewaloryzacji w oparciu o wysokość krajowego dochodu objętego obowiązkiem składkowym za bieżący rok. W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu podeszłego wieku? Wnioski należy składać w lokalnym oddziale zarządu państwowego funduszu ubezpieczenia społecznego podlegającego ministerstwu ds. zabezpieczenia społecznego i zatrudnienia (Valstybinio socialinio draudimo fondo valdyba prie Socialinės apsaugos ir darbo ministerijos, SoDra). Lipiec 2012 r 17

18 Rozdział VII: Renty rodzinne Kiedy masz prawo do renty rodzinnej? W ramach systemu rent rodzinnych (Našlių pensija) wypłaca się na rzecz osób pozostałych przy życiu świadczenia związane z uprawnieniami emerytalno-rentowymi zmarłych pracowników najemnych lub osób prowadzących działalność na własny rachunek. Odmienne zasady mają zastosowanie do rent wypłacanych przed dniem 1 stycznia 2007 r. i po tej dacie. W niniejszym opisie ujęto głównie zasady dotyczące rent wypłacanych po dniu 1 stycznia 2007 r. Aby uzyskać informacje na temat wcześniejszych rent, należy skontaktować się z zarządem państwowego funduszu ubezpieczenia społecznego podlegającego ministerstwu ds. zabezpieczenia społecznego i zatrudnienia. Do osób uprawnionych do rent rodzinnych zaliczają się: wdowy i wdowcy; dzieci, w tym dzieci objęte opieką rodziny zastępczej i dzieci drugiego małżonka, jeżeli nie otrzymują renty rodzinnej po rodzicach biologicznych. Warunki W chwili śmierci ubezpieczony musi mieć uprawnienia do renty z tytułu niezdolności do pracy lub do emerytury z państwowego ubezpieczenia społecznego oraz wykazywać się minimalnym okresem ubezpieczenia emerytalno-rentowego w systemie państwowym bądź równoważnym okresem niezbędnym do otrzymania odpowiedniej emerytury lub renty z tytułu stażu pracy w przedsiębiorstwach, organach lub organizacjach na Litwie, w państwach członkowskich Unii Europejskiej lub Europejskim Obszarze Gospodarczym (z wyjątkiem więźniów politycznych oraz zrehabilitowanych osób deportowanych, którym lata bezprawnego więzienia lub deportacji zaliczono na poczet ubezpieczenia). Warunki dotyczące pozostałego przy życiu współmałżonka są następujące: wdowa lub wdowiec osiągnęli wiek emerytalny, bez względu na ich wiek w chwili śmierci współmałżonka; wdowa lub wdowiec zostali uznani za częściowo lub całkowicie niepełnosprawnych oraz spełniają jeden z poniższych warunków: ich niepełnosprawność została uznana przed śmiercią współmałżonka lub w ciągu następujących po niej 5 lat, ich niepełnosprawność została uznana w okresie opieki nad dziećmi osoby zmarłej, wdowa lub wdowiec niemający dzieci ze zmarłym współmałżonkiem ma prawo do renty wyłącznie, jeżeli upłynął co najmniej jeden rok od daty rejestracji małżeństwa, zgodnie z procedurą obowiązującą w dniu śmierci współmałżonka. W przypadku ponownego wstąpienia w związek małżeński, wdowa lub wdowiec tracą prawo do renty rodzinnej. W przypadku dzieci obowiązują granice wiekowe: do ukończenia 18. roku życia, bądź Lipiec 2012 r 18

19 w przypadku studentów dziennych w określonych placówkach oświatowych do uzyskania dyplomu lub do ukończenia 24. roku życia; nie obowiązuje granica wieku w przypadku osób z niepełnosprawnością uznaną przed ukończeniem 18. roku życia. Świadczenie z tytułu śmierci Świadczenie z tytułu śmierci (Laidojimo pašalpa) jest powszechnym (nieskładkowym) zasiłkiem wypłacanym w przypadku śmierci osób posiadających miejsce stałego zamieszkania na Litwie, obywateli państw trzecich posiadających zezwolenie na zamieszkiwanie na Litwie do celów zatrudnienia na stanowiskach wymagających wysokich kwalifikacji lub osób, którym przyznano status uchodźcy na Litwie, lub w przypadku urodzenia martwego dziecka (po co najmniej 22. tygodniu ciąży). Aby uzyskać informacje na temat powyższego świadczenia, zob. również część dotyczącą świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Co obejmuje ubezpieczenie? Renta rodzinna (Našlaičio pensija) jest świadczeniem ryczałtowym w wysokości równej kwocie podstawowej renty rodzinnej zatwierdzonej przez rząd Republiki Litewskiej [obecnie 70 LTL (20 EUR)]. Rentę sierocą (Našlaičio pensija) oblicza się na podstawie renty z tytułu utraty zdolności do pracy (Netekto darbingumo pensija) lub emerytury (Našlaičio pensija). Wynosi ona 50% renty z tytułu utraty zdolności do pracy z państwowego ubezpieczenia społecznego, którą zmarły otrzymywałby w przypadku zmniejszenia zdolności do pracy o 60% 70%, jeżeli nie osiągnąłby wieku emerytalnego, bądź 50% emerytury z państwowego ubezpieczenia społecznego, do której zmarły uzyskałby prawo po osiągnięciu wieku emerytalnego. Jeżeli co najmniej dwoje dzieci (adoptowanych lub nie) ma prawo do renty, daną kwotę dzieli się pomiędzy nie na równe części, przy czym ich suma nie może przekraczać 100% kwoty emerytury lub renty zmarłego. W przypadku śmierci obojga rodziców, rentę sierocą przyznaje się na każde z nich. Renty sieroce z pomocy społecznej wypłaca się dzieciom, które nie są uprawnione do większej lub takiej samej renty z ubezpieczenia społecznego (lub innej), w wysokości odpowiadającej połowie renty podstawowej na każde dziecko. Jeżeli co najmniej czworo dzieci (w tym adoptowanych) osoby zmarłej ma prawo do otrzymywania renty sierocej z pomocy społecznej, wypłaca się ją w kwocie równej 1,5-krotności renty podstawowej na rzecz wszystkich dzieci (w tym adoptowanym), w równych częściach. Świadczenie z tytułu śmierci Świadczenie z tytułu śmierci (Laidojimo pašalpa) jest równe ośmiokrotności podstawowego świadczenia społecznego (Bazinė socialinė išmoka), ustalonego przez rząd. Podstawowe świadczenie społeczne wynosiło 130 LTL (38 EUR), natomiast świadczenie z tytułu śmierci LTL (301 EUR). Lipiec 2012 r 19

20 W jaki sposób można skorzystać z renty rodzinnej? Wnioski należy składać w lokalnym oddziale zarządu państwowego funduszu ubezpieczenia społecznego podlegającego ministerstwu ds. zabezpieczenia społecznego i zatrudnienia (Valstybinio socialinio draudimo fondo valdyba prie Socialinės apsaugos ir darbo ministerijos, SoDra). Lipiec 2012 r 20

21 Rozdział VIII: Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych Kiedy osoba jest uprawniona do świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych? Ten system ubezpieczeń społecznych jest finansowany głównie ze składek pracodawców. Udziela świadczeń powiązanych z dochodami wszystkim pracownikom najemnym. Beneficjentami są pracownicy najemni oraz równoważne kategorie osób. Nie jest możliwe wykupienie ubezpieczenia dobrowolnego w systemie podstawowym. Osoby prowadzące działalność na własny rachunek mogą dobrowolnie ubezpieczyć się od wypadków przy pracy w prywatnych towarzystwach ubezpieczeniowych. Ubezpieczenie obejmuje następujące rodzaje ryzyka: wypadki przy pracy: wypadek, który ma miejsce w środowisku pracy i pociąga za sobą całkowitą lub częściową utratę zdolności do pracy pracownika najemnego lub jego śmierć. Nie jest konieczny minimalny okres przynależności. wypadki w drodze do pracy lub z pracy; choroby zawodowe. wykaz chorób zawodowych został określony w rozporządzeniu rządu z dnia 30 listopada 1994 r. Nie jest konieczny minimalny okres przynależności. Świadczenia w ramach przedmiotowego systemu obejmują: świadczenia (rzeczowe i pieniężne) z tytułu tymczasowej niezdolności do pracy; świadczenia z tytułu trwałej niezdolności do pracy; świadczenia z tytułu śmierci. Kto jest uprawniony do świadczeń z tytułu śmierci? Wdowcy i wdowy mogą się ubiegać o świadczenie ubezpieczeniowe, jeśli pozostawali na utrzymaniu zmarłego w momencie jego zgonu i, o ile: nie pracują i opiekują się dziećmi (w tym dziećmi adoptowanymi), wnukami, braćmi lub siostrami zmarłego będącymi w wieku poniżej 8 lat; osiągnęli wiek emerytalny; lub są niepełnosprawni (mają prawo do świadczenia jedynie w okresie niepełnosprawności). Każdy beneficjent otrzymuje świadczenie równe okresowemu zasiłkowi z tytułu utraty zdolności do pracy, który otrzymywałby zmarły, podzielone przez liczbę beneficjantów plus jeden. I tak, jeśli uprawnione są cztery osoby, każda z nich otrzymuje jedną piątą renty z tytułu niezdolności do pracy zmarłego. Kwota ta jest wypłacana dodatkowo, oprócz innych świadczeń. Sieroty po zmarłym ubezpieczonym są uprawnione do świadczenia, jeżeli pozostawały na utrzymaniu danej osoby w chwili jej śmierci i jeżeli mieszczą się w poniższych granicach wieku: nie ukończyły 18. roku życia; lub Lipiec 2012 r 21

22 ukończyły 24 lata i studiują w trybie dziennym. Sieroty mogą otrzymać odszkodowanie tylko po jednym z rodziców; mają prawo wybrać, po którym. Inwalidzi mają prawo do renty jedynie przez okres trwania inwalidztwa. Rodzice i inni krewni na utrzymaniu są uprawnieni do świadczenia, jeżeli pozostawali na utrzymaniu zmarłego w chwili jego śmierci (w szczególności rodzice, rodzice adopcyjni i rodzeństwo) oraz jeżeli: nie pracują i opiekują się dziećmi (w tym dziećmi adoptowanymi), wnukami, braćmi lub siostrami zmarłego będącymi w wieku poniżej 8 lat; osiągnęli wiek emerytalny; lub są niepełnosprawni (świadczenie przysługuje im tylko w okresie niepełnosprawności). Co obejmuje ubezpieczenie? Świadczenia z tytułu tymczasowej niezdolności do pracy Świadczenia rzeczowe Do świadczeń zaliczają się: wolny wybór lekarza lub szpitala; całkowity zwrot kosztów przez właściwą instytucję. Okres wypłacania świadczeń rzeczowych jest nieograniczony. Świadczenia pieniężne Nie istnieje okres karencji dla świadczeń pieniężnych w przypadku tymczasowej niezdolności do pracy. Świadczenia te są wypłacane aż do momentu wyleczenia lub orzeczenia o inwalidztwie. Wysokość świadczenia wynosi 100% średniego miesięcznego wynagrodzenia zastępczego, tj. średniego wynagrodzenia ustalonego na podstawie dochodu ubezpieczonego za trzy kolejne miesiące poprzedzające ostatni miesiąc przed miesiącem, w którym wystąpiła tymczasowa niezdolność do pracy. Odszkodowanie w formie ryczałtu mające stanowić rekompensatę za utratę zdolności do pracy wypłaca się w wysokości: 10% miesięcznego wynagrodzenia zastępczego z ostatnich 24 miesięcy, jeżeli nastąpiło zmniejszenie zdolności do pracy o mniej niż 20%; W przypadku trwałej niezdolności do pracy kwota odszkodowania jest trzykrotnie wyższa; 20% miesięcznego wynagrodzenia zastępczego z ostatnich 24 miesięcy, jeżeli nastąpiła utrata zdolności do pracy na poziomie 20-30%. W przypadku trwałej niezdolności do pracy, kwota odszkodowania jest trzykrotnie wyższa. Świadczenia z tytułu trwałej niezdolności do pracy Minimalny poziom niezdolności do pracy dający prawo do rekompensaty wynosi 30%. Urząd ds. orzekania o stopniu inwalidztwa i zdolności do pracy (Neįgalumo ir darbingumo nustatymo tarnyba) orzeka o stopniu niezdolności do pracy. W każdej chwili może on zostać poddany weryfikacji, ale ustawa nie przewiduje weryfikacji okresowej. Okresowy zasiłek z tytułu utraty zdolności do pracy wypłaca się co miesiąc. Wylicza się go według specjalnego wzoru. Lipiec 2012 r 22

23 Świadczenia z tytułu śmierci Maksymalna wysokość świadczenia dla wszystkich beneficjentów różni się w zależności od ich liczby. Wszyscy beneficjenci otrzymują tę samą kwotę. Świadczenie przyznane każdemu z nich jest równe zasiłkowi okresowemu z tytułu utraty zdolności do pracy, który zmarły otrzymywał lub otrzymywałby, podzielonemu przez liczbę beneficjentów plus jeden (np. jeśli jest czterech beneficjantów, każdy otrzymuje jedną piątą renty). Zryczałtowana kwota odpowiada 100-krotności krajowego dochodu objętego obowiązkiem składkowym za bieżący rok, zgodnie ze stanem na miesiąc, w którym wypłaca się przedmiotowe świadczenie. świadczenia. Podlega ona podziałowi na równe części między następujących członków rodziny zmarłego: małżonka/małżonkę; dzieci poniżej 18. roku życia (osoby poniżej 24. roku życia, jeżeli studiują w trybie dziennym); dzieci ubezpieczonego urodzone po jego śmierci; rodziców, jeżeli nie pracują i pozostawali na utrzymaniu ubezpieczonego w chwili jego śmierci. W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych? Zarząd państwowego funduszu ubezpieczenia społecznego podlegający ministerstwu ds. zabezpieczenia społecznego i zatrudnienia (Valstybinio socialinio draudimo fondo valdyba prie Socialinės apsaugos ir darbo ministerijos, SoDra) i jego lokalne biura odpowiadają za systemy ubezpieczeń obejmujące świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Wnioski należy kierować do Funduszu i jego odpowiednich biur. Lipiec 2012 r 23

24 Rozdział IX: Świadczenia rodzinne Kiedy masz prawo do świadczeń rodzinnych? Istnieje powszechny system finansowany z podatków, z którego wypłaca się świadczenia ryczałtowe wszystkim osobom zamieszkującym na stałe na Litwie, cudzoziemcom zamieszkującym na Litwie, których wyznaczono jako opiekunów prawnych dziecka posiadającego obywatelstwo litewskie, oraz obywatelom państw trzecich posiadających zezwolenie na zamieszkiwanie na Litwie do celów zatrudnienia na stanowiskach wymagających wysokich kwalifikacji. Przynajmniej jedno z rodziców dziecka powinno należeć do jeden z powyższych kategorii. Dziecko powinno na stałe zamieszkiwać z tym rodzicem lub posiadać zezwolenie na tymczasowy pobyt na Litwie. Powinno zamieszkiwać w jednym z państw członkowskich Unii Europejskiej bądź w Islandii, Liechtensteinie, Norwegii lub Szwajcarii. Dzieci posiadające obywatelstwo innego państwa powinny zamieszkiwać na Litwie i albo powinny znajdować się pod opieką prawną lub zastępczą na Litwie, albo opiekę prawną lub zastępczą powinna zapewnić im właściwa litewska instytucja. Co obejmuje ubezpieczenie? Wysokość świadczenia jest związana z podstawowym świadczeniem społecznym (bazinė socialinė išmoka, BSB), zwanym wcześniej minimum egzystencji. Wysokość podstawowego świadczenia społecznego ustala rząd obecnie wynosi ona 130 LTL (38 EUR) miesięcznie. Zasiłek na dzieci Wysokość zasiłku na dzieci wynosi: 0,75 podstawowego świadczenia społecznego na każde dziecko do drugiego roku życia wychowywane przez rodziców biologicznych lub objęte opieką innej rodziny, jeżeli miesięczny dochód na członka rodziny jest niższy niż 1,5-krotność dochodu wspieranego przez państwo [525 LTL (152 EUR)]; 0,40 podstawowego świadczenia społecznego na każde dziecko od drugiego do siódmego roku życia wychowywane przez rodziców biologicznych lub objęte opieką rodziny zastępczej (bądź od 2 do 18 roku życia w rodzinach biologicznych lub zastępczych wychowujących co najmniej troje dzieci), jeżeli miesięczny dochód na członka rodziny wynosi mniej niż 1,5-krotność dochodu wspieranego przez państwo (525 LTL lub 152). Dodatek na dzieci Dodatek na dzieci (Vienkartinė išmoka vaikui) wypłaca się jednemu z rodziców (lub opiekunowi) lub rodzicowi (lub opiekunowi) samotnie wychowującemu dziecko za każde dziecko biologiczne i przysposobione. Wysokość dodatku na każde dziecko odpowiada 11-krotności podstawowego świadczenia społecznego (Bazinė socialinė išmoka). Lipiec 2012 r 24

25 Dodatek dla osób samotnie wychowujących dzieci Wypłaty z tytułu pobierania przez dziecko nauki na poziomie przedszkolnym mogą zostać obniżone o 50%. Świadczenie na dziecko poborowego Świadczenie na dziecko poborowego (Išmoka privalomosios tarnybos kario vaikui) wypłaca się przez okres obowiązkowej służby wojskowej na każde dziecko żołnierza. Wysokość świadczenia równa się 1,5-krotności podstawowego świadczenia społecznego. Świadczenie z tytułu sprawowania opieki prawnej (kurateli) Świadczenie z tytułu sprawowania opieki prawnej (kurateli) [Globos (rupybos) išmoka] wypłaca się opiekunowi dziecka (osobie indywidualnej, rodzinie, rodzinie socjalnej, pozarządowej, państwowej lub samorządowej instytucji opieki nad dziećmi), któremu powierzono opiekę nad dzieckiem na drodze postępowania prawnego. W przypadku dzieci objętych opieką prawną i umieszczonych w rodzinie, rodzinie socjalnej lub instytucji opieki nad dziećmi miesięczne świadczenie z tytułu sprawowania opieki prawnej (kurateli) równa się 4-krotności podstawowego świadczenia społecznego na każdą sierotę lub każde dziecko umieszczone w rodzinie zastępczej do ukończenia przez nie 18. roku życia. W przypadku każdego dziecka objętego opieką prawną w rodzinie socjalnej miesięczny docelowy dodatek do świadczenia z tytułu sprawowania opieki prawnej (kurateli) [Globos (rūpybos) išmokos tikslinis priedas] równa się 4-krotności podstawowego świadczenia społecznego i jego celem jest dbanie o działania rodziny socjalnej. Jeżeli dziecko jest uprawnione do renty sierocej lub alimentów, wysokość świadczenia odpowiada różnicy między czterokrotnością kwoty podstawowego świadczenia społecznego i tych zasiłków. Jeżeli po wygaśnięciu opieki (kurateli) dziecko kontynuuje naukę zgodnie z określonymi programami lub jest sierotą, otrzymuje ono świadczenie przez cały okres nauki, ale nie dłużej niż do 24. roku życia. Świadczenie to nie przysługuje osobom, które co najmniej trzy razy rozpoczęły naukę w szkole należącej do tej samej grupy. Zasiłek mieszkaniowy (Vienkartinė išmoka įsikurti) Osoby objęte opieką prawną (kuratelą) otrzymują po jej wygaśnięciu zasiłek mieszkaniowy odpowiadający 75-krotności podstawowego świadczenia społecznego. Aby uzyskać informacje na temat zasiłku ciążowego, świadczenia z tytułu macierzyństwa, z tytułu ojcostwa oraz macierzyństwa/ojcostwa, zob. część dotyczącą świadczeń z tytułu macierzyństwa i ojcostwa. W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń rodzinnych? Lokalne oddziały pomocy społecznej są odpowiedzialne za większość świadczeń rodzinnych, wnioski należy zatem kierować bezpośrednio do nich. Lipiec 2012 r 25

26 Rozdział X: Bezrobocie Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu bezrobocia? Ubezpieczenie na wypadek bezrobocia (Nedarbo draudimo išmoka) jest systemem ubezpieczenia społecznego obowiązkowym dla pracowników najemnych. Świadczenia udzielane w jego ramach są powiązane z dochodami. Do otrzymywania przedmiotowych świadczeń kwalifikują się następujące osoby: wszyscy pracownicy najemni, w tym sprawujący funkcje wybieralne, urzędnicy, politycy krajowi, pracownicy sił zbrojnych, pracownicy krajowego urzędu dochodzeniowego i departamentu bezpieczeństwa narodowego; pracownicy sił zbrojnych, jeżeli odbyli wstępną obowiązkową służbę wojskową lub alternatywną służbę w ramach obrony narodowej bądź zostali zwolnieni ze służby po odsłużeniu co najmniej połowy wymaganego okresu; bezrobotni przebywający na urlopie rodzicielskim, aby opiekować się dziećmi w wieku od 1 roku do 3 lat. Warunki kwalifikujące Aby móc pobierać świadczenie z ubezpieczenia na wypadek bezrobocia, należy: być bezrobotnym; osiągnąć wiek aktywności zawodowej; nie uczęszczać na zajęcia w trybie dziennym prowadzone przez instytucje oświatowe; wykazywać się udokumentowanym minimalnym okresem ubezpieczenia; być zarejestrowanym na giełdzie pracy; aktywnie poszukiwać zatrudnienia i być gotowym na przyjęcie proponowanych ofert pracy lub korzystać z aktywnych instrumentów rynku pracy; nie pobierać świadczeń z tytułu choroby lub z tytułu macierzyństwa (ojcostwa) ani świadczeń emerytalno-rentowych z ubezpieczenia społecznego. Minimalny okres ubezpieczenia wynosi 18 miesięcy w ciągu 3 lat poprzedzających rejestrację na giełdzie pracy. Istnieją wyjątki dla niektórych kategorii bezrobotnych, którzy odprowadzali składki, ale nie dysponują koniecznym minimalnym okresem ubezpieczenia społecznego (o ile zostali zwolnieni z inicjatywy pracodawcy, nie z własnej winy itp.). Istnieją również wyjątki dla bezrobotnych, którzy nie odprowadzali składek. Okres oczekiwania wynosi 7 dni kalendarzowych lub okres wypłacania zwolnionemu pracownikowi odprawy. Jeżeli do utraty pracy doszło z winy pracownika najemnego, okres oczekiwania wynosi 3 miesiące. Świadczenie z tytułu bezrobocia nie jest wypłacane, jeżeli dana osoba: odmówiła przyjęcia zaproponowanej oferty pracy, stosownej do jej kwalifikacji zawodowych i stanu zdrowia, przy czym miejsce pracy znajdowało się w rozsądnej odległości od miejsca zamieszkania tej osoby; bez odpowiedniego uzasadnienia odmówiła korzystania z aktywnych instrumentów rynku pracy włączonych do indywidualnego planu działania; Lipiec 2012 r 26