Podstawy farmakoterapii nowotworów

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Podstawy farmakoterapii nowotworów"

Seweryn Jabłoński
6 lat temu
Przeglądów:

1 Podstawy farmakoterapii nowotworów Dr Artur Cieślewicz Spis treści Nowotwór... 2 Cel terapeutyczny... 2 Klasyfikacja... 2 Specyficzność względem fazy cyklu komórkowego... 2 Niezależność od fazy cyklu... 3 Leki alkilujące... 3 Antymetabolity... 3 Środki pochodzenia naturalnego... 3 Hormony... 3 Inne... 4 Metody podawania cytostatyków... 4 Rodzaje chemioterapii... 4 Najczęstsze działania niepożądane... 4 Nudności i wymioty... 4 Wypadanie włosów... 5 Mielotoksyczność... 5 Neurotoksyczność... 5 Pneumotoksyczność... 5 Układ moczowy... 5 Kardiotoksyczność... 5 Nabłonek przewodu pokarmowego... 5 Zaburzenia płodności

Nowotwór - Nieprawidłowa tkanka, powstająca w wyniku niekontrolowanych podziałów pojedynczej zmutowanej komórki - Mutacje w protoonkogenach (czynniki wzrostu, czynnik transkrypcyjne pobudzające

2 Nowotwór - Nieprawidłowa tkanka, powstająca w wyniku niekontrolowanych podziałów pojedynczej zmutowanej komórki - Mutacje w protoonkogenach (czynniki wzrostu, czynnik transkrypcyjne pobudzające proliferację) i antyonkogenach (np. p53, BRCA1, BRCA2): geny kodujące białka pełniące istotną rolę w cyklu komórkowym - Nowotwór łagodny (niezłośliwy): wyraźnie odgraniczony od otaczających tkanek; nie daje przerzutów o mięśniaki macicy, tłuszczaki, włókniaki, włókniakogruczolaki, wodniaki - Nowotwór złośliwy: nacieka okoliczne tkanki, przedostaje się do krwi i limfy, daje przerzuty o Rak: nowotwór złośliwy tkanki nabłonkowej (skóra, płuca, piersi, trzustka, wątroba ) o Mięsak: tkanka mięśniowa, tłuszczowa, chrząstka o Chłoniak: układ limfatyczny o Białaczka: nowotwór złośliwy krwi Cel terapeutyczny - ważne jest jak najwcześniejsze rozpoczęcie terapii: im dłużej rozwija się nowotwór, tym trudniejsze staje się jego wyleczenie - eliminacja wszystkich komórek nowotworowych = zabicie aktywnie dzielących się komórek - zdrowe komórki mają podobną wrażliwość na chemioterapeutyki co komórki nowotworowe o Działania niepożądane w komórkach zdrowych dzielących się: szpik kostny, błona śluzowa żołądka i jelit, mieszki włosowe Klasyfikacja - Leki alkilujące - Antymetabolity - Środki pochodzenia naturalnego - Hormony - Inne Specyficzność względem fazy cyklu komórkowego 2

3 Niezależność od fazy cyklu - Alkilujące: nitrogranulogen, chlorambucyl, cyklofsfamid, ifosfamid - Antybiotyki przeciwnowotworowe - Pochodne nitrozomocznika - Cisplatyna, karboplatyna, oksaliplatyna, dakarbazyna Leki alkilujące - Przyłączają wysoce reaktywne rodniki do grup nukleofilowych cząsteczek biologicznych => uszkodzenie DNA - Wszystkie fazy cyklu komórkowego; najsilniej późna faza G1, faza S - Toksyczność: zahamowanie czynności szpiku kostnego, toksyczne działanie na śluzówkę (wrzody przewodu pokarmowego), nudności, wymioty, bezpłodność, wypadanie włosów - Przykłady o Pochodne iperytu azotowego: cyklofosfamid, chlormetyna, trofosfamid o Etyloiminy o Estry kwasu sulfonowego o Pochodne nitrozomocznika o Triazemy Antymetabolity - Antymetabolity kwasu foliowego, zasad azotowych, analogi nukleozydów - S-specyficzne; kompetycyjne hamowanie reakcji metabolicznych/wbudowanie analogu zamiast normalnego substratu - Działania niepożądane: supresja szpiku kostnego - Przykłady o Antagoniści kwasu foliowego: metotreksat, edatreksat, trimetreksat o Antagoniści pirymidyn: 5-fluorouracyl, kapecytabina, floksurydyna, tegafur o Antagoniści puryn: 6-merkaptopuryna, tioguanina o Analogi nukleozydów: cytarabina, kladrybina, pentostatyna Środki pochodzenia naturalnego - Alkaloidy barwinka: winkrystyna, winblastyna o Blokada polimeryzacji mikrotubul - Taksoidy: paklitaksel, docetaksel o Stabilizacja mikrotubul - Antybiotyki: o Wiązanie z DNA (uszkadzanie, blokada replikacji), generowanie wolnych rodników, uszkadzanie błon komórkowych o Antracykliny (doksorubicyna, aklarubicyna, epirubicyna), daktinomycyna, bleomycyna - Inhibitory topoizomerazy I: kamptotecyna, topotekan, irinotekan o Specyficzność fazowa: S, G1 Hormony - Antagoniści (jeżeli hormon stymuluje wzrost), agononiści (hormon hamuje wzrost) 3

4 - Adrenokortykosteroidy (prednizon, hydrokortyzon, deksametazon) - Hormony płciowe o Estrogeny (etynyloestradiol, fosfestrol) o Antyestrogeny (tamoksyfen, raloksyfen) o Progestageny (medroksyprogesteron, megestrol) o Androgeny (testosteron, metylotestosteron) o Antyandrogeny (cyproteron, flutamid, anandron) o Analogi gonadoliberyny (GmRH): goserelina, leuprorelina, buserelina, tryptorelina o Inhibitory aromatazy: aminoglutetimid, formestan, anastrozol, letrozol, worozol, eskemestan Inne - Cisplatyna: wiązania krzyżowe w DNA; inhibicja replikacji i transkrypcji. - Prokarbazyna: pęknięcia chromosomów; blokada syntezy DNA, RNA, białek. - Hydroksykarbamid: inhibicja reduktazy rybonukleotydowej. - L-asparaginaza: obniża poziom L-asparaginy (nie jest syntetyzowana przez komórki nowotworowe ostrej białaczki limfoblastycznej). - Przeciwciała monoklonalne, np. trastuzumab przeciwko receptorom HER2 (nadekspresja w 30% przypadków raka piersi) o uniemożliwia dimeryzację receptora, jego fosforylację (aktywację) i blokuje dalsze przekazywanie sygnału, uwrażliwiając komórkę na sygnały proapoptotyczne o 2x mniejsze ryzyko nawrotu nowotworu w porównaniu do wyłącznej chemioterapii Metody podawania cytostatyków - Infuzja dożylna - Doustnie, jeżeli zakładany jest dłuższy okres cyklu leczniczego - Dotętniczo (np. podawanie do tętnic wątrobowych => leczenie przerzutów do wątroby) - Perfuzja: odcięcie części ciała od krążenia (np. kończyny), podanie cytostatyków krążeniem pozaustrojowym; np. leczenie czerniaków i mięsaków - Dokanałowo: podanie cytostatyków do płynu mózgowo-rdzeniowego - Dojamowo: podanie cytostatyków bezpośrednio do jam ciała (płucna, brzuszna) Rodzaje chemioterapii - Radykalne leczenie wyłączne: białaczki, chłoniaki - Leczenie uzupełniające: po zabiegu chirurgicznym - Leczenie poprzedzające: przedoperacyjne - Jednocześnie z innymi metodami: np. radioterapią - Leczenie paliatywne: choroba w stadium nieuleczalnym; poprawa jakości życia Najczęstsze działania niepożądane Nudności i wymioty - Podrażenienie receptorów serotoninonwych w mózgu i rdzeniu; podrażnienie błony śluzowej żołądka - Profilaktyka: inhibitory receptora serotoninowego, metoclopramid; odpowiednia dieta, psychoterapia 4

5 Wypadanie włosów - Całe ciało - Odwracalne - Brak metod zapobiegających Mielotoksyczność Neurotoksyczność - Alkaloidy barwinka, taksoidy: zaburzenie przewodnictwa włókien nerwowych - Asparaginaza: powstający kwas asparaginowy może powodować zaburzenia psychiczne - Prokarbazyna: przenika barierę krew-mózg; słaby inhibitor monoaminooksydazy => zaburzenia neurologiczne i psychiczne - Cisplatyna:zaburzenia słuchu, neuropatie obwodowe Pneumotoksyczność - Bleomycyna: gromadzenie w płucach, uszkodzenie pneumocytów; istotne ryzyko zwłóknienia przy dawce kumulacyjnej > 400mg - Metotreksat: zmiany zapalne (odpowiadają na kortykosteroidy) - Leki alkilujące (busulfan, karmustyna): nieodwracalne włóknienie miąższu płucnego Układ moczowy - Cyklofosfamid: zapalenie pęcherza moczowego - Cisplatyna: uszkodzenie nabłonka kanalików nerkowych - Metotreksat: w wysokich dawkach uszkadza kanaliki nerkowe Kardiotoksyczność - Antracykliny (kardiotox. typu1): tworzenie wolnych rodników uszkadzających kardiomiocyty => arytmie, kardiomiopatie - Trastuzumab (kardiotox. typu 2): prawidłowa aktywacja HER2 jest istotna dla właściwego funkcjonowanie serca => zaburzenie wzrostu i mechanizmó naprawczych kardiomiocytów - Fluorouracyl: skurcza naczyń wieńcowych => dusznica bolesna Nabłonek przewodu pokarmowego - Nadżerki, owrzodzenia, perforacje - Brak skutecznej prewencji - Łagodzenie objawów, zapobieganie infekcjom Zaburzenia płodności - Mężczyźni: uszkodzenie spermatocytów - Kobiety: zaburzenie miesiączkowania; przedwczesna menopauza - Przez dwa lata po zakończeniu chemioterapii nie wolno dopuścić do zapłodnienia 5

Podobne dokumenty

Podstawy farmakoterapii nowotworów

Podstawy farmakoterapii nowotworów Dr Artur Cieślewicz Zakład Farmakologii Klinicznej artcies@ump.edu.pl Spis treści Wprowadzenie... 2 Jak osiągnąć cel terapeutyczny?... 2 Klasyfikacja... 2 Specyficzność