NOWOCZESNE I BEZPIECZNE FINANSE SENIORA III. Miejscowość i data wykładu

Transkrypt

1 NOWOCZESNE I BEZPIECZNE FINANSE SENIORA III Miejscowość i data wykładu

2 PLAN WYKŁADU 1. O PROJEKCIE Nowoczesne i bezpieczne finanse seniora III 2. ODWRÓCONA HIPOTEKA czy warto oddać nieruchomość za dodatkowe comiesięczne świadczenie pieniężne? 3. PUŁAPKI W UMOWACH FINANSOWYCH czyli na co konsument powinien zwrócić szczególną uwagę przy zaciąganiu zobowiązań finansowych? 4. INSTYTUCJE POŻYCZKOWE czy szybkie pożyczanie pieniędzy jest opłacalne? 5. PODSUMOWANIE 6. CIEKAWE STRONY INTERNETOWE

3 O PROJEKCIE NOWOCZESNE I BEZPIECZNE FINANSE SENIORA III 1. Projekt jest realizowany przez Ogólnopolską Federację Stowarzyszeń UTW - został dofinansowany ze środków Narodowego Banku Polskiego. 2. Okres realizacji: 1 grudnia 2013 do 31 października 2014r. 3. Główne działania w projekcie: przygotowanie i przeprowadzenie cyklu 30 wykładów pt. BEZPIECZNE finanse seniora oraz 60 warsztatów komputerowych pt. NOWOCZESNE finanse seniora dla grupy UTW na terenie Polski; prowadzenie punktu informacyjno doradczego Bezpieczne finanse seniora ; przygotowanie, wydanie i dystrybucja do UTW na terenie Polski 3 wydań newslettera pt. Niezbędnik finansowy seniora. 4. WIĘCEJ INFORMACJI:

4 O PROJEKCIE NOWOCZESNE I BEZPIECZNE FINANSE SENIORA III INFOLINIA PUNKTU INFORMACYJNO-DORADCZEGO (BEZPŁATNA dla połączeń z telefonów stacjonarnych) federacjautw@interia.eu

5 ODWRÓCONA HIPOTEKA

6 TEST WIEDZY 1. Co to jest odwrócona hipoteka? 2. Czy instytucja odwróconej hipoteki jest korzystna dla seniora? 3. Jakie podmioty oferują produkt nazywany odwróconą hipoteką?

7 KONKURS W jakim kraju po raz pierwszy w praktyce zastosowano konstrukcję odwróconej hipoteki/odwróconego kredytu hipotecznego? USA

8 HISTORIA 1. Ojczyzną odwróconego kredytu hipotecznego są Stany Zjednoczone. 2. Po raz pierwszy kredyt ten został zaprezentowany światu w 1961 roku przez Nelsona Haynesa z Deering Savings & Loan (w Portland) jako pomoc dla Nellie Young, wdowy po trenerze piłkarskim dzięki niemu wdowa nie straciła domu i jednocześnie uzyskała stały dochód po śmierci męża. 3. Pierwszego kredytu, wg takich standardów jakie znamy obecnie, udzielono w 1989 r. w Kansas w Stanach Zjednoczonych.

9 ISTOTA TZW. ODWRÓCONEJ HIPOTEKI w POLSCE stan obecny 1. Jest to produkt finansowy dla osób starszych, które są właścicielami domu lub mieszkania. 2. W Polsce nie ma w ogóle uregulowań i wyznaczonych standardów w zakresie instytucji odwróconej hipoteki. Trwają dopiero prace nad projektem ustawy, która umożliwi funkcjonowanie tego produktu na wzór standardów zachodnich. 3. Produkt finansowy, który fundusze hipoteczne w Polsce nazywają odwróconą hipoteką, to w rzeczywistości: RENTA DOŻYWOTNIA.

10 ISTOTA RENTY DOŻYWOTNIEJ stan obecny 1. W ramach w/w produktu senior posiadający nieruchomość, otrzymuje rentę dożywotnią wraz z prawem zamieszkiwania w nieruchomości w zamian za przeniesienie własności nieruchomości na rzecz instytucji finansowej - własność nieruchomości senior traci w momencie podpisania stosownej umowy. 2. Świadczeniodawca płaci beneficjentowi rentę dożywotnią, jednocześnie senior ma gwarancję, iż do śmierci będzie korzystał ze swojego dotychczasowego lokum. 3. Wysokość świadczeń, które może otrzymać beneficjent umowy, jest uzależniona od wielu czynników - przede wszystkim od wieku, płci oraz wartości nieruchomości.

11 MODELE PRDUKTU FINANSOWEGO OBEJMUJĄCEGO PRZENIESIENIE WŁASNOŚCI NIERUCHOMOŚCI W ZAMIAN ZA ŚWIADCZENIE PIENIĘŻNE MODEL KREDYTOWY (właściwa odwrócona hipoteka) klient co do zasady nie traci własności nieruchomości, wariant dotychczas niedostępny w Polsce, prawdopodobne nazewnictwo: odwrócony kredyt hipoteczny trwają prace nad odpowiednimi przepisami. MODEL SPRZEDAŻOWY klient co do zasady traci własność nieruchomości w momencie podpisania umowy, wariant obecnie dostępny w Polsce, nazewnictwo: renta dożywotnia, oferowany na podstawie przepisów kodeksu cywilnego o dożywociu i rencie.

12 MODELE PRDUKTU FINANSOWEGO OBEJMUJĄCEGO PRZENIESIENIE WŁASNOŚCI NIERUCHOMOŚCI W ZAMIAN ZA ŚWIADCZENIE PIENIĘŻNE WYBRANE PRZYKŁADY ZA GRANICĄ MODEL KREDYTOWY MODEL SPRZEDAŻOWY MODEL KREDYTOWY I SPRZEDAŻOWY AUSTRIA HOLANDIA HISZPANIA FRANCJA BUŁGARIA NIEMCY WŁOCHY RUMUNIA WIELKA BRYTANIA

13 RENTA DOŻYWOTNIA W POLSCE 1. Konstrukcję produktu finansowego obejmującego przeniesienie własności nieruchomości w zamian za świadczenie pieniężne należy rozpatrywać w kontekście stanu prawnego obowiązującego oraz stanu prawnego planowanego. 2. Aktualnie trwają prace legislacyjne nad kompleksowym uregulowaniem tego zagadnienia w ramach dwóch odrębnych instytucji, tj.: odwróconego kredytu hipotecznego (właściwiej odwróconej hipoteki) oraz dożywotniego świadczenia pieniężnego w zamian za przeniesienie własności nieruchomości. (źródło:

14 Kryteria Podstawa prawna STAN OBECNY - renta dożywotnia art KC (umowa o dożywocie) i art KC (umowa renty), STAN PLANOWANY - dożywotnie świad. pieniężne w zamian za przeniesienie własności nieruchomości STAN PLANOWANY - odwrócony kredyt hipoteczny prace nad uregulowaniami prawnymi w toku (postęp prac:

15 Kryteria Świadczeniodawca STAN OBECNY - renta dożywotnia STAN PLANOWANY - dożywotnie świad. pieniężne w zamian za przeniesienie własności nieruchomości podmiot prowadzący działalność gospodarczą, nazywający się np. funduszem hipotecznym, STAN PLANOWANY - odwrócony kredyt hipoteczny bank, oddział instytucji kredytowej, oddział banku zagranicznego, instytucja kredytowa prowadząca działalność transgraniczną,

16 Kryteria Klient STAN OBECNY - renta dożywotnia właściciele domów, mieszkań; osoby fizyczne, którym służy wyłączne prawo własności, małżonkowie, STAN PLANOWANY - dożywotnie świad. pieniężne w zamian za przeniesienie własności nieruchomości STAN PLANOWANY - odwrócony kredyt hipoteczny właściciele domów, mieszkań, gruntów; osoby fizyczne, którym służy wyłączne prawo własności, małżonkowie,

17 Kryteria STAN OBECNY - renta dożywotnia STAN PLANOWANY - dożywotnie świad. pieniężne w zamian za przeniesienie własności nieruchomości STAN PLANOWANY - odwrócony kredyt hipoteczny Zobowiązanie świadczeniodawcy wypłata okresowego świadczenia przez czas określony w umowie (najczęściej dożywotnio), wypłata okresowego świadczenia dożywotnio, wypłata periodycznego świadczenia do wysokości kwoty udzielonego kredytu (lub jednorazowo całej kwoty kredytu), umożliwienie dożywotniego zamieszkiwania w nieruchomości będącej przedmiotem umowy,

18 Kryteria Prawo własności STAN OBECNY - renta dożywotnia STAN PLANOWANY - dożywotnie świad. pieniężne w zamian za przeniesienie własności nieruchomości klient zbywa własność nieruchomości w momencie podpisania umowy, a jednocześnie świadczeniodawca ustanawia na jego rzecz prawo dożywocia, STAN PLANOWANY - odwrócony kredyt hipoteczny Klient do swojej śmierci pozostaje właścicielem nieruchomości i w niej zamieszkuje. Na rzecz banku ustanawiana jest hipoteka na nieruchomości lub określonym prawie do tej nieruchomości.

19 Kryteria STAN OBECNY - renta dożywotn ia STAN PLANOWANY - dożywotnie świad. pieniężne w zamian za przeniesienie własności nieruchomości STAN PLANOWANY - odwrócony kredyt hipoteczny Rozporządzanie nieruchomością Nie można rozporządzać nieruchomością bez zgody instytucji finansowej.

20 Kryteria STAN OBECNY - renta dożywotnia STAN PLANOWANY - dożywotnie świad. pieniężne w zamian za przeniesienie własności nieruchomości STAN PLANOWANY - odwrócony kredyt hipoteczny Spadek nieruchomość staje się własnością świadczeniodaw cy, o ewentualnych uprawnieniach spadkobierców decyduje zawarta umowa, nieruchomość staje się własnością świadczeniodawcy, spadkobiercy świadczeniobiorcy nie mają do niej praw, istnieje możliwość spłaty wypłaconej kwoty kredytu przez spadkobierców i zachowania przez nich prawa własności nieruchomości; w przypadku braku spłaty zobowiązania instytucja kredytująca pokrywa wartość zobowiązania konsumenta, a różnicę wynikającą z wartości nieruchomości i zobowiązania przekazuje spadkobiercom,

21 Kryteria STAN OBECNY - renta dożywotnia STAN PLANOWANY - dożywotnie świad. pieniężne w zamian za przeniesienie własności nieruchomości STAN PLANOWANY - odwrócony kredyt hipoteczny Zabezpieczeni e klienta przed niewypłacalnością świadczeniodawcy brak gwarancji państwowych - dochodzenie roszczeń na drodze postępowania cywilnego wg zasad ogólnych (egzekucja komornicza, postępowanie upadłościowe), brak gwarancji państwowych - bardzo uproszczone wymogi finansowe wobec funduszu hipotecznego zabezpieczające przed niewypłacalnością, dochodzenie roszczeń na drodze postępowania cywilnego wg zasad ogólnych (egzekucja komornicza, postępowanie upadłościowe), rozważana jest możliwość objęcia świadczeń z zakresu odwróconego kredytu hipotecznego gwarancjami Bankowego Funduszu Gwarancyjnego (BFG),

22 Kryteria STAN OBECNY - renta dożywotnia STAN PLANOWANY - dożywotnie świad. pieniężne w zamian za przeniesienie własności nieruchomości STAN PLANOWANY - odwrócony kredyt hipoteczny Nadzór na zasadach ogólnych dotyczących prowadzenia działalności gospodarczej (np. kontrole UOKiK), planuje się ustalenie progów kapitałowych i finansowych dla podmiotów świadczących ww. usługę finansową, obowiązek składania półrocznych sprawozdań do KNF oraz ustanowienie wymogów dot. osób zasiadających w zarządzie, nadzór ostrożnościowy Komisji Nadzoru Finansowego, przewidujący szereg uprawnień kontrolnonadzorczych, w szczególności możliwość przeprowadzania inspekcji, rozbudowaną sprawozdawczość banków do KNF, zatwierdzanie kandydatów na członków zarządu,

23 WAŻNE 1. Przedstawione powyżej założenia w zakresie regulacji prawnej produktów: odwróconego kredytu hipotecznego oraz dożywotniego świadczenia pieniężnego w zamian za przeniesienie własności nieruchomości mogą ulec zmianom w toku dalszych prac legislacyjnych. 2. Informacje o postępie prac legislacyjnych w w/w zakresie są dostępne na stronie:

24 PRZYKŁAD Pani Ela ma 65 lat, jest właścicielką mieszkania w Poznaniu o wartości rynkowej ok. 300 tys. zł. W jakiej wysokości Pani Ela mogłaby dostać świadczenie pieniężne po zrzeczeniu się praw do lokalu po jej śmierci? Odpowiedź: ok. 400 zł miesięcznie (czyli w ciągu 10 lat firma wypłaci jej 48 tys. zł, a w ciągu 20 lat - 96 tys. zł.) gdyby Pani Ela miała 75 lat, to mogłaby liczyć na ok. 750 zł comiesięcznego świadczenia (czyli w ciągu 10 lat firma wypłaciłaby jej 90 tys. zł)*. *Źródło: _zl_renty_miesiecznie Nie.html?piano_t=1

25 PRZYKŁAD Pani Ela chciałby otrzymywać świadczenie w zamian za zrzeczenie się praw do lokalu po swojej śmierci w kwocie 2000 zł miesięcznie. Jakie warunki Pani Ela musiałby w związku z tym spełniać? Odpowiedź: Pani Ela musiałaby posiadać nieruchomość o wartości ok. 400 tys. zł oraz mieć co najmniej 85 lat *Źródło: _zl_renty_miesiecznie Nie.html?piano_t=1

26 KORZYŚCI ZWIĄZANE Z RENTĄ DOŻYWOTNIĄ W OBECNYM STANIE PRAWNYM 1. Comiesięczny dodatkowy dochód, możliwa jest również jednorazowa premia w wysokości większej niż miesięczne świadczenie. 2. Brak opodatkowania środków z renty dożywotniwj (kwestia ta może ulec zmianie). 3. Możliwość - po podpisaniu umowy - dożywotniego korzystania z mieszkania/domu. 4. Możliwość zaciągnięcia kredytu bez wymagań dotyczących określonej wysokości dochodów, stanu zdrowia czy historii kredytowej. 5. Istnienie produktów tego rodzaju może zwiększyć zaangażowanie w opiekę nad osobami starszymi (rodzicami/dziadkami) ze strony najbliższej rodziny, której członkowie z natury rzeczy są zainteresowani odziedziczeniem w przyszłości nieruchomości i nie leży w ich interesie, by ich rodzice/dziadkowie zbywali swoje nieruchomości w zamian za rentę dożywotnią.

27 ZAGROŻENIA ZWIĄZANE Z RENTĄ DOŻYWOTNIĄ W OBECNYM STANIE PRAWNYM 1. Brak gwarancji w przypadku upadłości podmiotu oferującego tego typu produkty. 2. Zasadniczo klient nie otrzyma tyle środków, co przy sprzedaży nieruchomości na zasadach ogólnych. 3. Po zerwaniu umowy renty dożywotniej należy zwrócić otrzymane świadczenia wraz odsetkami (zwykle wysokimi). 4. Możliwe ograniczenia w sposobie użytkowania nieruchomości (np. w zakresie adaptacji, remontu czy też meldunku innych osób). 5. Ryzyko możliwych nadużyć ze strony świadczeniodawców biorąc pod uwagę wysoki stopień skomplikowania umów renty dożywotniej.

28 WARTO PAMIĘTAĆ 1. W obecnym stanie prawnym beneficjenci renty dożywotniej nie uzyskają pełnego zwrotu wartości nieruchomości, gdyż znaczna część tej wartości przeznaczana jest na opłaty pobierane przez podmiot wypłacający świadczenie. 2. Warto zatem przed podjęciem decyzji w przedmiocie skorzystania z renty dożywotniej przeanalizować i zastanowić się, czy nie skorzystać z innych możliwości mogących przynieść dodatkowy zysk, nie wiążących się z utratą własności nieruchomości.

29 PUŁAPKI W UMOWACH FINANSOWYCH

30

31 PUŁAPKI W UMOWACH FINANSOWYCH Przez pojęcie pułapki w umowach finansowych najczęściej rozumie się takie zapisy umowne, które z różnych powodów są niekorzystne dla klienta.

32 PUŁAPKI W UMOWACH FINANSOWYCH NIEKORZYSTNE DLA KLIENTA ZAPISY UMOWNE (ZGODNE z przepisami) nieprawdopodobnie niskie oprocentowanie nominalne, dodatkowe koszty: prowizje opłaty, ubezpieczenia. NIEKORZYSTNE DLA KLIENTA ZAPISY UMOWNE (NIEZGODNE z przepisami) oprocentowanie przekraczające tzw. odsetki maksymalne, niedozwolone klauzule umowne, brak obligatoryjnych zapisów umownych wynikających z właściwych przepisów.

33 PUŁAPKA 1: NIEPRAWDOPODOBNIE NISKIE OPROCENTOWANIE 1. Niskie oprocentowanie kredytu/pożyczki jest pożądanym przez każdego konsumenta elementem umowy. 2. Instytucje finansowe mając świadomość preferencji konsumentów, często oferują tego typu produkty z bardzo niskim oprocentowaniem nominalnym (w tym również tzw. kredyty 0 procent) jednocześnie wprowadzając inne koszty związane z zaciągniętym zobowiązaniem (prowizje, ubezpieczenia itp.). 3. W tym kontekście każdy, kto zamierza zaciągnąć kredyt/pożyczkę, powinien w pierwszej kolejności zwrócić uwagę na wysokość tzw. rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania (RRSO).

34 ISTOTA RRSO 1. RRSO jest to całkowity koszt kredytu ponoszony przez konsumenta, wyrażony jako wartość procentowa całkowitej kwoty kredytu w stosunku rocznym. 2. RRSO obejmuje nie tylko oprocentowanie nominalne kredytu (które może wynosić nawet 0%), ale również wszelkie inne koszty związane z udzieleniem kredytu (np. prowizja, opłata przygotowawcza, ubezpieczenie, koszty doradztwa). 3. Przed podpisaniem umowy należy koniecznie sprawdzić wysokość RRSO dla zaciąganego zobowiązania informacja ta powinna być obowiązkowo przekazana konsumentowi przed zawarciem umowy wraz z szeregiem innych istotnych danych dotyczących oferowanego produktu.

35 PRZYKŁAD Jan Kowalski zachęcony reklamą kredytu zero procent udał się do banku z zamiarem pożyczenia zł. Po zapoznaniu się z otrzymaną na miejscu informacją o warunkach, na jakich może otrzymać przedmiotowy kredyt, Pan Jan ze zdumieniem stwierdził, iż RRSO dla tego zobowiązania wynosi aż 62 procent. Zapytał zatem doradcę kredytowego, skąd bierze się ta rozbieżność. Uzyskał wyjaśnienie, iż wprawdzie oprocentowanie tego kredytu wynosi rzeczywiście zero procent, ale na jego całkowity koszt składają się jeszcze: obowiązkowa prowizja oraz ubezpieczenie, co sprawia, iż RRSO wynosi właśnie 62%. Taki poziom RRSO dla Pana Jana oznacza, iż faktyczny koszt pożyczki jest w rzeczywistości wyższy, niż mogłoby się wydawać opierając się na reklamie, gdzie produkt ten przedstawiony został jako zero procent.

36 PUŁAPKA 2: ZAWĘŻONY PRZEDMIOTWO ZAKRES UBEZPIECZENIA KREDYTU/POŻYCZKI 1. Z przepisów powszechnie obowiązującego prawa nie wynika obowiązek ubezpieczenia spłaty kredytu. 2. Uzyskanie kredytu konsumenckiego coraz częściej warunkowane jest jednoczesnym zawarciem tego typu umowy ubezpieczenia, które zwykle traktowane jest jako dodatkowa gwarancja terminowej spłaty zaciągniętego zobowiązania. 3. Konstrukcja ubezpieczenia kredytu/pożyczki ma na celu ochronę konsumenta poprzez pomoc w spłacie zobowiązania w sytuacjach określonych w polisie ubezpieczeniowej (np. utrata pracy, śmierć, choroba).

37 UBEZPIECZENIE KREDYTU/POŻYCZKI 1. Praktyka pokazuje jednak, iż w wielu przypadkach instytucja ubezpieczenia kredytu/pożyczki jest dla konsumenta źródłem dodatkowych często wysokich kosztów, przy jednoczesnym określeniu zakresu ochrony na bardzo wąskim poziomie. 2. Zakres ochrony ubezpieczeniowej jest bardzo zróżnicowany i może dotyczyć, w zależności od zapisów umownych, różnych zdarzeń ubezpieczeniowych dotykających ubezpieczonego m.in.: śmierć (ale np. tylko wskutek nagłego zdarzenia), choroba (ale np. tylko określone kategorie chorób).

38 PRZYKŁAD Pan Jan jest zatrudniony w firmie produkującej obuwie. W dniu 15 lipca 2013 r. zaciągnął kredyt na kwotę 20 tys. zł. Uzyskanie kredytu uwarunkowane było wykupieniem ubezpieczenia, którego koszt wynosił 1200 zł rocznie. W dniu 3 stycznia 2014 r. Pan Jan został zwolniony z pracy z uwagi na długotrwałą chorobę. W związku z utratą pracy Pan Jan zwrócił się do firmy ubezpieczeniowej o pomoc w spłacie kredytu. Spotkał się jednak z decyzją odmowną, gdyż jak wynikało z przesłanego pisma polisa obejmuje przypadki utraty pracy ale tylko z przyczyn leżących po stronie pracodawcy (np. likwidacja stanowiska pracy, likwidacja firmy).

39 UBEZPIECZENIE KREDYTU/POŻYCZKI 1. Koszt ubezpieczenia może być bardzo wysoki, dlatego przed podjęciem decyzji w przedmiocie zaciągnięcia zobowiązania w instytucji finansowej, gdzie takie zabezpieczenie jest obowiązkowe, należy dokonać dwóch zasadniczych czynności: po pierwsze sprawdzić, czy w innej instytucji finansowej nie będzie taniej (a może gdzie indziej ubezpieczenie w ogóle nie będzie wymagane); po drugie sprawdzić, w jakich okolicznościach zawierane ubezpieczenie będzie skutkowało spłatą naszego zobowiązania. 2. Dla wielu konsumentów ubezpieczenie w banku będzie jednak korzystne z tego chociażby powodu, iż stanowić ono będzie np. jedyne obowiązkowe zabezpieczenie spłaty kredytu/pożyczki.

40 PUŁAPKA 3: KOSZTOWNE PROWIZJE 1. Prowizje to dodatkowe opłaty łączące się z zaciąganym zobowiązaniem, mające co do zasady pokryć koszty administracyjne instytucji finansowej związane z obsługą konsumenta. 2. Często prowizje stanowią jednak źródło dodatkowego zysku instytucji finansowych (np. mechanizm polegający na obniżeniu wysokości oprocentowania nominalnego z jednoczesnym podwyższeniem wysokości prowizji). 3. Wysokość prowizji ustalana jest w granicach określonych taryfami prowizji i opłat, które instytucje finansowe powinny obowiązkowo ogłaszać w miejscach ogólnie dostępnych. 4. Warto negocjować wysokość prowizji instytucje finansowe czasem godzą się na jej obniżenie.

41 INNE OPŁATY 1. W umowach kredytu/pożyczki obok odsetek, ubezpieczeń i prowizji bardzo często spotkać można innego rodzaju opłaty dodatkowe, które podwyższają koszt pożyczenia pieniędzy. 2. Dla przykładu należy wskazać: marżę, opłatę przygotowawczą, opłatę za doradztwo, opłatę za zbadanie zdolności kredytowej. 3. Mając to na uwadze, przed podpisaniem umowy koniecznie należy: policzyć całkowity koszt zaciąganego zobowiązania (można to łatwo zrobić korzystając z kalkulatorów dostępnych w Internecie), dokładnie przeczytać umowę, oraz zrezygnować z jej podpisania jeśli nie zrozumieliśmy zaproponowanych zapisów.

42 PUŁAPKA 4: OPRCENTOWANIE PRZEKRACZAJĄCE TZW. ODSETKI MAKSYMALNE 1. Ustawodawca w przepisie art. 359 ustawy Kodeks cywilny określił, iż maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej (czyli między innymi umowy kredytu/pożyczki) nie może w stosunku rocznym przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego NBP (odsetki maksymalne). 2. Od dnia 4 lipca 2013 r. stopa lombardowa NBP wynosi 4,00%, w związku z czym odsetki maksymalne wynoszą 16%; 3. odsetki maksymalne dotyczą jednak tylko nominalnego oprocentowania kredytu/pożyczki, natomiast nie dotyczą innych jego kosztów. 4. W tym kontekście podkreślić należy, iż odsetki przekraczające w/w pułap są niezgodne z obowiązującym prawem.

43 PUŁAPKA 5: NIEDOZWOLONE KLAUZULE UMOWNE 1. Niedozwolone klauzule umowne - to postanowienia umowy, które nie zostały uzgodnione z konsumentem indywidualnie, kształtując jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszający jego interesy. 2. Konsument, który stwierdza, iż w doręczonym mu projekcie umowy znajdują się postanowienia niedozwolone, powinien zwrócić przedsiębiorcy uwagę na ten fakt - w przypadku, gdy nie wyraża on zgody na zmianę kwestionowanych punktów umowy najlepiej jej nie zawierać. 3. Jeśli umowa, którą już podpisaliśmy, zawiera niedozwolone postanowienia to - zgodnie z zasadami określonymi w kodeksie cywilnym - takie klauzule nie wiążą nas z mocy prawa (źródło:

44 NIEDOZWOLONE KLAUZULE UMOWNE 1. Jeżeli przedsiębiorca nie uzna postulatów co do nieważności niektórych zapisów zawartej umowy, konsumentowi przysługuje uprawnienie zwrócenia się do sądu powszechnego o uznanie danego postanowienia za niewiążące, np.: jeżeli chcemy odstąpić od umowy, a w jej warunkach znajduje się postanowienie wykluczające taką możliwość lub przewidujące rażąco wygórowaną karę, to możemy powołać się na niedozwolony charakter postanowienia umownego i jeżeli przedsiębiorca nie uwzględni naszych racji, dochodzić swych roszczeń na drodze sądowej (źródło:

45 NIEDOZWOLONE KLAUZULE UMOWNE 1. Kontrole wzorców stosowanych w umowach z konsumentami przez przedsiębiorców przeprowadza Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK). 2. W wyniku kontroli - w razie stwierdzenia niedozwolonych klauzul - Prezes UOKiK kieruje stosowne pozwy do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (SOKiK) (źródło:

46 NIEDOZWOLONE KLAUZULE UMOWNE 1. Postanowienia umowne uznane prawomocnym wyrokiem SOKiK za niedozwolone są wpisywane do rejestru klauzul niedozwolonych prowadzonego przez Prezesa UOKiK - od tego momentu ich stosowanie w obrocie z konsumentami staje się zakazane. 2. Warto wspomnieć, że prawo składania pozwów do SOKiK przysługuje również miejskim (powiatowym) rzecznikom konsumentów, a także organizacjom pozarządowym oraz konsumentom (źródło:

47 NIEDOZWOLONE KLAUZULE UMOWNE - REJESTR -

48 NIEDOZWOLONE KLAUZULE UMOWNE - PRZYKŁADY - 1. Zamknięcie rachunku wskutek decyzji Banku prowadzącego rachunek może nastąpić, gdy (...) zaistnieją inne uzasadnione powody (wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie SOKiK z dnia 22 lutego 2012 r., sygn. akt: XVII AmC 3532/10). 2. Zamknięcie ROR wskutek decyzji Oddziału prowadzącego ROR może nastąpić, gdy (...) zaistnieją inne uzasadnione powody (wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie SOKiK z dnia 6 grudnia 2011 r, sygn. akt: XVII AmC 2554/10) 3. Wyżej wskazane zapisy przyznają bankowi uprawnienie do jednostronnego interpretowania ważnych/uzasadnionych powodów, co w konsekwencji może spowodować, że z punktu widzenia banku każda, nawet błaha przyczyna, może zostać zdefiniowana - ze szkodą dla konsumenta - jako ważna/uzasadniona.

49 NIEDOZWOLONE KLAUZULE UMOWNE - PRZYKŁADY - 1. (...) oprocentowanie w trakcie trwania umowy może ulec zmianie (wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie SOKiK z dnia 12 sierpnia 2011 r., sygn. akt: XVII AmC 2360/10). 2. Wyżej wskazany zapis nie precyzuje kiedy oprocentowanie może ulec zmianie, dając tym samym bankowi duże możliwości jednostronnych decyzji w tym zakresie. Zapisy umowne dotyczące zmiany oprocentowania powinny być opisane w sposób możliwie dokładny, np. poprzez odniesienie zmiany oprocentowania do zmian stóp procentowych na rynku międzybankowym WIBOR.

50 NIEDOZWOLONE KLAUZULE UMOWNE - PRZYKŁADY - 1. Jeżeli zapłata składki lub jej pierwszej raty została odroczona w stosunku do początku okresu ubezpieczenia, a Ubezpieczyciel ponosi odpowiedzialność przed zapłaceniem składki lub jej pierwszej raty, niezapłacenie składki lub pierwszej raty składki w terminie wyznaczonym przez Ubezpieczyciela będzie traktowane jako odstąpienie od umowy ubezpieczenia przez Ubezpieczyciela z upływem dnia wyznaczonego w umowie jako termin płatności składki lub pierwszej raty składki (o godzinie 0:00 dnia następnego po tym terminie), bez konieczności składania odrębnego oświadczenia woli w tym zakresie. Postanowienie zdania poprzedzającego stanowi zawiadomienie Ubezpieczającego o odstąpieniu od umowy (wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie SOKiK z dnia 3 lipca 2007 r., sygn. akt: XVII AmC 102/07).

51 NIEDOZWOLONE KLAUZULE UMOWNE - PRZYKŁADY - Bank może wypowiedzieć umowę kredytu w całości lub w części, w szczególności z powodu: niespłacenia w terminie należności, o których mowa w 13 ust. 1, zagrożenia terminowej spłaty kredytu z powodu złej sytuacji finansowo majątkowej Kredytobiorcy, znacznego obniżenia się realnej wartości złożonego zabezpieczenia lub utraty tego zabezpieczenia, niedotrzymania innych warunków umowy kredytu (wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie SOKiK z dnia 29 grudnia 2004 r., sygn. akt: XVII AmC 92/03).

52 NIEDOZWOLONE KLAUZULE UMOWNE - PRZYKŁADY - 1. Zapis wskazany w slajdzie nr 50 może spowodować, że nawet najmniejsze opóźnienie w płatności, np.: z powodu braku środków na rachunku bankowym przy poleceniu przelewu, wpisanie błędnego numeru rachunku bankowego odbiorcy, czy też niedokonanie zapłaty z jakichkolwiek innych przyczyn niezależnych od nas (choroba) spowoduje, utratę ochrony ubezpieczeniowej. 2. W przypadku zastosowania podobnej klauzuli w umowie kredytowej (np. umowa rozwiązuje się w przypadku braku płatności kolejnej raty, lub klauzula zamieszczona w slajdzie 51), zapis taki może spowodować konieczność natychmiastowej spłaty całości naszego zobowiązania - co przy dużych kredytach (np. kredytach hipotecznych) najczęściej jest niemożliwe, a w konsekwencji może doprowadzić do egzekucji z nieruchomości (i utraty tej nieruchomości!).

53 WAŻNE 1. Należy pamiętać, iż niektóre klauzule stosowane w umowach są nieważne z mocy prawa. Takim zapisem będzie umowne wyłączenie prawa konsumenta do odstąpienia od umowy kredytu konsumenckiego. Zgodnie bowiem z przepisem art. 53 ustawy o kredycie konsumenckim konsument może odstąpić od umowy kredytu konsumenckiego w okresie 14 dni od dnia zawarcia umowy, nie podając przyczyny swojej decyzji. Jest to norma bezwzględnie obowiązująca, i w związku z tym nie może ona podlegać modyfikacjom na niekorzyść konsumenta. 2. Warto pamiętać, że przykładowe niedozwolone postanowienia umowne wskazane zostały również w treści przepisu art. 385 (3) ustawy Kodeks cywilny. Ich wspólną cechą jest nierównomierne rozłożenie praw, obowiązków i ryzyka pomiędzy stronami, co prowadzi do zachwiania równowagi kontraktowej są to więc klauzule, które jedną ze stron (najczęściej konsumenta) z góry, w oderwaniu od konkretnych okoliczności, stawiają w gorszym położeniu.

54 NIEDOZWOLONE KLAUZULE UMOWNE - GDZIE SZUKAĆ POMOCY - miejscy/powiatowi rzecznicy konsumentów, Federacja Konsumentów, Stowarzyszenie Konsumentów Polskich, poradnie udzielające bezpłatnych porad prawnych i obywatelskich, punkt informacyjno-doradczy Bezpieczne finanse seniora

55 PUŁAPKA 6: BRAK OBLIGATORYJNYCH ZAPISÓW UMOWNYCH 1. Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim w przepisie art. 30 wskazuje, jakie elementy powinna zawierać umowa o kredyt konsumencki. 2. W szczególności umowa taka powinna zawierać: całkowitą kwotę kredytu, kwotę oprocentowania nominalnego, RRSO, informację o innych kosztach, które konsument zobowiązany jest ponieść w związku z umową, skutki braku płatności, termin, sposób i skutki odstąpienia konsumenta od umowy. 3. Braki w obligatoryjnych zapisach umowy powodują, że konsument, po złożeniu kredytodawcy pisemnego oświadczenia, zwraca kredyt bez odsetek i innych kosztów kredytu jest to tzw. sankcja kredytu darmowego (art. 45 w/w ustawy). Podkreślić jednak należy, iż konstrukcja ta ma zastosowanie tylko w przypadku takich braków, które zostały enumeratywnie wskazane w art. 45 ust. 1 w zw. z art. 30 ust. 1 ustawy o kredycie konsumenckim. Innymi słowy nie każdy brak w umowie kredytu/pożyczki powoduje konsekwencje w postaci sankcji kredytu darmowego.

56 INSTYTUCJE POŻYCZKOWE

57 INSTYTUCJA POŻYCZKOWA a BANK INSTYTUCJA POŻYCZKOWA to podmiot, który w ramach działalności gospodarczej oferuje produkty finansowe podobne do produktów oferowanych przez banki (np.: pożyczki), nie podlegając jednocześnie nadzorowi finansowemu, sprawowanemu przez odpowiedni organ nadzoru. Działalność takich instytucji jest regulowana w szczególności przepisami Kodeksu cywilnego i ustawy o kredycie konsumenckim. BANK to podmiot działający na podstawie szczególnego zezwolenia, nadzorowany przez Komisję Nadzoru Finansowego, jego działalność polega m.in.: na przyjmowaniu depozytów (np. lokat), udzielaniu kredytów oraz dokonywaniu rozliczeń pieniężnych.

58 INSTYTUCJA POŻYCZKOWA a BANK KRYTERIUM BANK INST. POŻYCZKOWA FORMA PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI BANKOWY FUNDUSZ GWARANCYJNY NADZÓR FINANSOWY ZDOLNOŚĆ KREDYTOWA NAJWAŻNIEJSZE PRODUKTY SPÓŁKA AKCYJNA, BANK SPÓŁDZIECZY TAK TAK SZCZEGÓŁOWO BADANA RACH. BANKOWY, KREDYT, POŻYCZKA, LOKATA JEDNOOSOBOWA DZIAŁ. GOSP., SPÓŁKA Z O.O. NIE NIE POBIEŻNIE BADANA lub NIEBADANA POŻYCZKA

59 Jak zarabia instytucja pożyczkowa? Pani Ela pożyczyła w instytucji pożyczkowej 600 zł na okres 15 dni. Po 15 dniach zgodnie z umową musiała oddać 760 zł. Na koszt tej pożyczki wynoszący 160 zł złożyły się: odsetki od udzielonej pożyczki - 6 zł, opłata przygotowawcza - 30 zł, składka ubezpieczeniowa zł, Łącznie rzeczywista roczna stopa oprocentowania (RRSO) wynosi 31385,96 %

60 JAKIE ZAGROŻENIA MOGĄ BYĆ ZWIĄZANE Z KORZYSTANIEM Z OFERTY INSTYTUCJI POŻYCZKOWYCH? bardzo wysoka rzeczywista roczna stopa oprocentowania, nieproporcjonalnie wysokie wymogi dotyczące ustanowienia zabezpieczenia udzielanej pożyczki (np. hipoteka na nieruchomości o wartości znacznie przekraczającej kwotę udzielonej pożyczki), pętla kredytowa - często korzystając z oferty instytucji pożyczkowych pożyczamy pieniądze na spłatę np. wcześniej zaciągniętych kredytów, popadając w ten sposób w coraz większe kłopoty ze spłatą rosnących zobowiązań,