Filozofia, Socjologia, Wykład VI - Sceptycyzm, Filozofia średniowieczna

Transkrypt

1 Filozofia, Socjologia, Wykład VI - Sceptycyzm, Filozofia średniowieczna

2 Plan wykładu 1 Klasyczna koncepcja prawdy

3 Klasyczna koncepcja prawdy Prawda = zgodność myśli z rzeczywistością.

4 Klasyczna koncepcja prawdy Prawda = zgodność myśli z rzeczywistością. Sceptycy nie kwestionują tej zasady, stawiają jednak problem: czy możemy osiągnąć pewność, że do takiej zgodności dochodzi? Sceptycy kwestionują kryterium oceny zgodności myśli z rzeczywistością.

5 Spostrzeżenie kataleptyczne Kryterium prawdy wg stoików stanowi tzw. spostrzeżenie kataleptyczne: spostrzeżenie, które nie może istnieć, jeśli nie istnieje jego przedmiot; nie mogłoby zawierać takich treści, które zawiera, gdyby sam przedmiot ich nie zawierał. Takie spostrzeżenie jest z konieczności prawdziwe - zgodne z rzeczywistością.

6 Pyrrona Wg sceptyków nie istnieje spostrzeżenie kataleptyczne, tzn. bezwględnie zgodne z rzeczywistością. są argumentami przeciwko rozumieniu postrzeżenia zmysłowego jako postrzeżenia kataleptycznego. Ich zasadą jest pokazanie potencjalnych rozbieżności postrzeżeń, które to rozbieżności wynikają z różnych predyspozycji podmiotu poznającego.

7 Pyrrona Pierwszy [trop sceptyczny] odnosi się do różnic zachodzących między istotami żywymi (...). (...) te same podniety u różnych istot wywołują różne wrażenia, a z tej niezgodności wynika postulat zawieszenia sądów.

8 Pyrrona Pierwszy [trop sceptyczny] odnosi się do różnic zachodzących między istotami żywymi (...). (...) te same podniety u różnych istot wywołują różne wrażenia, a z tej niezgodności wynika postulat zawieszenia sądów. Drugi trop odnosi się do zachodzących między ludźmi różnic ustrojowych i charakterologicznych.

9 Pyrrona Pierwszy [trop sceptyczny] odnosi się do różnic zachodzących między istotami żywymi (...). (...) te same podniety u różnych istot wywołują różne wrażenia, a z tej niezgodności wynika postulat zawieszenia sądów. Drugi trop odnosi się do zachodzących między ludźmi różnic ustrojowych i charakterologicznych. Wnioski: zarówno różnice gatunkowe jak i cechy indywidualne w ramach jednego gatunku, mogą miec wpływ na sposób postrzegania tych samych przedmiotów. Nie mamy kryterium oceny, które spostrzeżenia odpowiadają rzeczywistości, a które nie.

10 Pyrrona Trzeci trop powołuje się na odmienność kanalików poszczególnych zmysłów.

11 Pyrrona Trzeci trop powołuje się na odmienność kanalików poszczególnych zmysłów. Czwarty trop dotyczy różnic stanu i - mówiąc ogólnie - powszechnie występujących zmian, takich jak zdrowie-choroba, sen-jawa, radość-smutek (...). Różne przeto są nasze wrażenia w zależności od różnych stanów.

12 Pyrrona Trzeci trop powołuje się na odmienność kanalików poszczególnych zmysłów. Czwarty trop dotyczy różnic stanu i - mówiąc ogólnie - powszechnie występujących zmian, takich jak zdrowie-choroba, sen-jawa, radość-smutek (...). Różne przeto są nasze wrażenia w zależności od różnych stanów.

13 Pyrrona Piąty trop odnosi się do wychowania, praw, wiary w mity, umówi między narodami i dogmatycznych założeń.

14 Pyrrona Piąty trop odnosi się do wychowania, praw, wiary w mity, umówi między narodami i dogmatycznych założeń. Szósty trop dotyczy domieszek i połączeń. Powołuje się na to, że żadna rzecz nie występuje w czystej postaci, ale zawsze z domieszką powietrza, światła, wilgoci (...). Nie poznajemy więc rzeczy w ich właściwościach swoistych i odrębnych, tak jak nie wyodrębniamy oliwy w maści.

15 Pyrrona Piąty trop odnosi się do wychowania, praw, wiary w mity, umówi między narodami i dogmatycznych założeń. Szósty trop dotyczy domieszek i połączeń. Powołuje się na to, że żadna rzecz nie występuje w czystej postaci, ale zawsze z domieszką powietrza, światła, wilgoci (...). Nie poznajemy więc rzeczy w ich właściwościach swoistych i odrębnych, tak jak nie wyodrębniamy oliwy w maści.

16 Pyrrona Siódmy trop odnosi się do odległości i rozmaitego położenia, do przedmiotów znajdujących się w różnych miejscach. Według tego tropu to, co uważa się za wielkie, kiedy indziej okazuje się małe (...). Ponieważ zaś rzeczy nie możemy postrzegać bez określonego miejsca i położenia, przeto nie możemy poznać ich prawdziwej natury.

17 Pyrrona Siódmy trop odnosi się do odległości i rozmaitego położenia, do przedmiotów znajdujących się w różnych miejscach. Według tego tropu to, co uważa się za wielkie, kiedy indziej okazuje się małe (...). Ponieważ zaś rzeczy nie możemy postrzegać bez określonego miejsca i położenia, przeto nie możemy poznać ich prawdziwej natury. Ósmy trop odnosi się do ilościowych i jakościowych własności rzeczy. (...) Tak np. wino wypite w umiarkowanej ilości wzmacnia, wypite w nadmiarze osłabia.

18 Pyrrona Siódmy trop odnosi się do odległości i rozmaitego położenia, do przedmiotów znajdujących się w różnych miejscach. Według tego tropu to, co uważa się za wielkie, kiedy indziej okazuje się małe (...). Ponieważ zaś rzeczy nie możemy postrzegać bez określonego miejsca i położenia, przeto nie możemy poznać ich prawdziwej natury. Ósmy trop odnosi się do ilościowych i jakościowych własności rzeczy. (...) Tak np. wino wypite w umiarkowanej ilości wzmacnia, wypite w nadmiarze osłabia.

19 Pyrrona Dziewiąty trop dotyczy stałości występowania zjawisk lub ich niezwykłości lub rzadkości.

20 Pyrrona Dziewiąty trop dotyczy stałości występowania zjawisk lub ich niezwykłości lub rzadkości. Dziesiąty trop odnosi się do wzajemnego stosunku, np. między lekkością a ciężarem, siłą a słabością (...).

21 Pyrrona Dziewiąty trop dotyczy stałości występowania zjawisk lub ich niezwykłości lub rzadkości. Dziesiąty trop odnosi się do wzajemnego stosunku, np. między lekkością a ciężarem, siłą a słabością (...). [ przedstawione za: Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów, 79-88]

22 - konkluzje Wnioski z tropów sceptycznych miały charakter nie tylko teoretyczny ale także praktyczno-etyczny: Nie znamy prawdziwych własności rzeczy (a przynajmniej nie możemy stwierdzić, że je znamy). Z tego powodu powinniśmy wstrzymywać się od sądów. Zawieszenie sądu prowadzi do stanu ataraksji spokoju, będącego warunkiem uzyskania szczęścia.

23 Sekstus Empiryk - przeciw logikom Argumenty sceptyczne nie dotyczyły wyłącznie możliwości spostrzeżenia kataleptycznego, lecz także zasad rozumowania. Sekstus Empiryk, wysunął m.in. następujące wątpliwości wobec rozumowań dedukcyjnych: Każda przesłanka ogólna, która musi wystąpić w rozumowaniu dedukcyjnym, albo nie ma uzasadnienia, albo wynika z obserwacji całego zbioru przedmiotów, o których mowa. W tym drugim przypadku wniosek jednak stwierdzałby coś, co wiemy już z przesłanki. Żeby uniknąć błędu regressus ad infinitum w rozumowaniu musimy przyjąć założenia, które same będą już nieuzasadnione. Uniknąć arbitralności można jedynie akceptując regressus ad infinitum, co też jest nie do przyjęcia.

24 Ogólna charakterystyka filozofii średniowiecznej Ogólna charakterystyka filozofii średniowiecznej: Silna zależność od religii i teologii - zależność dotyczy zarówno problematyki filozoficznej jak i rozwiązań Zależność filozofii średniowiecznej od starożytnej - jednym z głównych problemów filozoficznych średniowiecza była możliwość pogodzenia nauki Platona lub Arystotelesa z wymogami teologii chrześcijańskiej. Filozofia, jako nauka służebna względem teologii, rozwijana była przede wszystkim w zakonach. Dominującym nurtem w późnej filozofii średniowiecznej (czyt. chrześcijańskiej) była scholastyka, której głównym celem było zrozumienie prawd wiary.

25 Zależność filozofii średniowiecznej od starożytnej Platon czy Arystoteles? W większości koncepcji filozoficznych średniowiecza można doszukać się prób uzgodnienia filozofii Platońskiej lub Arystotelesowskiej z chrześcijańtwem. W dominującej w późniejszej filozofii chrześcijańskiej scholastyce większą popularność zyskał Arystoteles a doktryna św. Tomasza z Akwinu to chrześcijańska modyfikacja jego filozofii.

26 Wiara a rozum Dogmaty religijne jako prawdy objawione mają uzasadnienie niezależne od racjonalnego dowodzenia (nie są hipotezami, które wymagają dowodu). Czy można jednak pokazać także ich racjonalne uzasadnienie, bez odwoływania się do wiary w żadnym momencie prowadzenia dowodu? 1 Wierzę, bo to absurdalne (Tertulian, Pseudo-Dionizy Areopagita): religia nie da się uzgodnić z wymogami rozumu.

27 Wiara a rozum Dogmaty religijne jako prawdy objawione mają uzasadnienie niezależne od racjonalnego dowodzenia (nie są hipotezami, które wymagają dowodu). Czy można jednak pokazać także ich racjonalne uzasadnienie, bez odwoływania się do wiary w żadnym momencie prowadzenia dowodu? 1 Wierzę, bo to absurdalne (Tertulian, Pseudo-Dionizy Areopagita): religia nie da się uzgodnić z wymogami rozumu. 2 Filozofowie scholastyczni (Anzelm, Tomasz, Duns Szkot): możemy podać racjonalne dowody dogmatów religijnych.

28 Dowód ontologiczny św. Anzelma z Canterbury Dowód ontologiczny św. Anzelma: 1 Definicja: Bóg jest tym, ponad co nic większego nie może być pomyślane (Bóg jest istotą najdoskonalszą)

29 Dowód ontologiczny św. Anzelma z Canterbury Dowód ontologiczny św. Anzelma: 1 Definicja: Bóg jest tym, ponad co nic większego nie może być pomyślane (Bóg jest istotą najdoskonalszą) 2 Załóżmy, że ktoś twierdzi, że Boga nie ma.

30 Dowód ontologiczny św. Anzelma z Canterbury Dowód ontologiczny św. Anzelma: 1 Definicja: Bóg jest tym, ponad co nic większego nie może być pomyślane (Bóg jest istotą najdoskonalszą) 2 Załóżmy, że ktoś twierdzi, że Boga nie ma. 3 Niezależnie od tego, czy ktoś twierdzi, że Bóg istnieje, czy że nie istnieje, ma pojęcie Boga (zgodne z podaną definicją).

31 Dowód ontologiczny św. Anzelma z Canterbury Dowód ontologiczny św. Anzelma: 1 Definicja: Bóg jest tym, ponad co nic większego nie może być pomyślane (Bóg jest istotą najdoskonalszą) 2 Załóżmy, że ktoś twierdzi, że Boga nie ma. 3 Niezależnie od tego, czy ktoś twierdzi, że Bóg istnieje, czy że nie istnieje, ma pojęcie Boga (zgodne z podaną definicją). 4 Istnienie realne jest czymś doskonalszym od istnienia tylko w sensie pojęciowym: jeśli coś istnieje tylko jako pojęcie, jest czymś mniej doskonałym od tego, co istnieje także realnie.

32 Dowód ontologiczny św. Anzelma z Canterbury Dowód ontologiczny św. Anzelma: 1 Definicja: Bóg jest tym, ponad co nic większego nie może być pomyślane (Bóg jest istotą najdoskonalszą) 2 Załóżmy, że ktoś twierdzi, że Boga nie ma. 3 Niezależnie od tego, czy ktoś twierdzi, że Bóg istnieje, czy że nie istnieje, ma pojęcie Boga (zgodne z podaną definicją). 4 Istnienie realne jest czymś doskonalszym od istnienia tylko w sensie pojęciowym: jeśli coś istnieje tylko jako pojęcie, jest czymś mniej doskonałym od tego, co istnieje także realnie. 5 Powyższa zasada dotyczy także Boga - gdyby istniał tylko jako pojęcie (jak chce tego ktoś, kto twierdzi, że Bóg nie istnieje), byłby czymś mniej doskonalszym od tego, co istnieje realnie.

33 Dowód ontologiczny św. Anzelma z Canterbury Dowód ontologiczny św. Anzelma: 1 Definicja: Bóg jest tym, ponad co nic większego nie może być pomyślane (Bóg jest istotą najdoskonalszą) 2 Załóżmy, że ktoś twierdzi, że Boga nie ma. 3 Niezależnie od tego, czy ktoś twierdzi, że Bóg istnieje, czy że nie istnieje, ma pojęcie Boga (zgodne z podaną definicją). 4 Istnienie realne jest czymś doskonalszym od istnienia tylko w sensie pojęciowym: jeśli coś istnieje tylko jako pojęcie, jest czymś mniej doskonałym od tego, co istnieje także realnie. 5 Powyższa zasada dotyczy także Boga - gdyby istniał tylko jako pojęcie (jak chce tego ktoś, kto twierdzi, że Bóg nie istnieje), byłby czymś mniej doskonalszym od tego, co istnieje realnie. 6 Wniosek: Bóg nie może nie istnieć także realnie, ponieważ byłoby to sprzeczne z uznawaną przez wszystkich definicją (Bóg jest tym, ponad co nic doskonalszego istnieć nie może).

34 Dowód ontologiczny św. Anzelma z Canterbury Zasada dowodu ontologicznego: z treści posiadanego przez nas pojęcia Boga wnioskujemy realne istnienie odpowiednika tego pojęcia (w samym pojęciu Boga zawiera się konieczność jego istnienia). W żadnym miejscu nie odwołujemy się do wiary. Dowód wydaje się bardzo mocny - dopóki nie zakwestionujemy definicji, nie powinniśmy kwestionować dowodu.

35 Dowód ontologiczny św. Anzelma z Canterbury Zasada dowodu ontologicznego: z treści posiadanego przez nas pojęcia Boga wnioskujemy realne istnienie odpowiednika tego pojęcia (w samym pojęciu Boga zawiera się konieczność jego istnienia). W żadnym miejscu nie odwołujemy się do wiary. Dowód wydaje się bardzo mocny - dopóki nie zakwestionujemy definicji, nie powinniśmy kwestionować dowodu. Św. Tomasz nie akceptuje dowodu ontologicznego, ponieważ uznaje, że jeśli wnioskujemy cokolwiek z definicji Boga, wykraczamy poza nasze możliwości poznawcze: nie możemy bowiem rościć sobie pretensji do poznania natury doskonalszego od nas Boga.

36 Dowód ontologiczny św. Anzelma z Canterbury Zasada dowodu ontologicznego: z treści posiadanego przez nas pojęcia Boga wnioskujemy realne istnienie odpowiednika tego pojęcia (w samym pojęciu Boga zawiera się konieczność jego istnienia). W żadnym miejscu nie odwołujemy się do wiary. Dowód wydaje się bardzo mocny - dopóki nie zakwestionujemy definicji, nie powinniśmy kwestionować dowodu. Św. Tomasz nie akceptuje dowodu ontologicznego, ponieważ uznaje, że jeśli wnioskujemy cokolwiek z definicji Boga, wykraczamy poza nasze możliwości poznawcze: nie możemy bowiem rościć sobie pretensji do poznania natury doskonalszego od nas Boga. Dowód ontologiczny w zmodyfikowanej wersji przyjmuje Kartezjusz i jest to istotny punkt jego metafizyki.

37 Pięć dróg św. Tomasza z Akwinu Św. Tomasza argumenty za istnieniem Boga: 1 Obserwujemy rzeczy w ruchu; nic co się rusza, nie rusza się samo przez się, musi istnieć przyczyna tego ruchu; łańcuch przyczyn nie może być nieskończony, musi istnieć pierwszy poruszyciel - jest to Bóg. 2 Każda rzecz ma przyczynę swego istnienia; musi istnieć pierwsza przyczyna istnienia wszystkich rzeczy. 3 Obserwujemy w świecie rzeczy przypadkowe; jeśli istnieją rzeczy przypadkowe, musi istnieć także byt konieczny, bo inaczej nic mogłoby nie istnieć; wśród bytów koniecznych istnieć musi byt najwyższy i jest to Bóg. 4 Rzeczy obserwowalne mają różne cechy w różnym stopniu; musi zatem istnieć przedmiot, który wszystkie cechy posiada w stopniu najwyższym i najdoskonalszym. 5 Każda rzecz na świecie istnieje ze względu na jakiś cel; musimy przyjąć istnienie przyczyny celowej istnienia wszystkich rzeczy i jest to Bóg.

38 Pięć dróg św. Tomasza z Akwinu Dowody św. Tomasza opierają się na zasadzie: ciąg przyczynowo skutkowy nie może być nieskończony. Dowody św. Tomasza są wnioskami z doświadczenia Jako że są to argumenty będące wnioskowaniami z rzeczy obserwowalnych (skończonych i niedoskonałych), dowód jest mniej silny, niż dowód Anzelma.

39 Czym są uniwersalia? Uniwersalia: Uniwersalia są przedmiotami pojęć ogólnych, takich jak człowiek, zwierzę itp., czyli nazw rodzajowych i gatunkowych. dotyczy kwestii, w jakim sensie istnieją przedmioty takich pojęć.

40 Główne stanowiska w filozofii starożytnej Uniwersalia w filozofii starożytnej: 1 Platon - skrajny realizm w kwestii uniwersaliów: uniwersalia istnieją realnie, poza rzeczami jednostkowymi. 2 Arystoteles - umiarkowany realizm w kwestii uniwersaliów: uniwersalia istnieją realnie, ale w rzeczach jednostkowych (jako formy rzeczy).

41 w filozofii średniowiecznej Uniwersalia w filozofii średniowiecznej: W sporze o uniwersalia w filozofii średniowiecznej, poza klasycznymi stanowiskami typu platońskiego i arystotelejskiego, pojawiły się także inne sposoby interpretacji statusu przedmiotów pojęć ogólnych: stanowisko konceptualistyczne: uniwersalia nie istnieją realnie, są tylko pojęciami, przedmiotami myśli; nominalizm: uniwersalia nie istnieją realnie i nie istnieją nawet jako pojęcia; nazwy ogólne są tylko znakami dla większej ilości rzeczy.

42 Wilhelm Ockham Rysunek: Wilhelm Ockham ( ), ilustracja z jego pracy Suma logiczna

43 Wilhelm Ockham Wilhelm Ockham jest przedstawicielem nominalizmu. Wg Ockhama: realnie istnieją tylko przedmioty jednostkowe a tzw. uniwersalia są wynikiem ludzkich zdolności do abstrahowania pewnych właściwości z przedmiotów jednostkowych. Zgodnie z jego przekonaniami uniwersalia istnieją, ale nie poza umysłem. Jedna z zasad, którą Ockham kierował się w swoich polemikach ze zwolennikami realizmu w kwestii powszechników, znana jest jako brzytwa Ockhama. Zgodnie z tą zasadą, nie należy mnożyć bytów ponad potrzebę, tzn. nie wprowadzać kolejnych nieuzasadnionych hipotez, jeśli badane zjawisko da się wyjaśnić przy pomocy prostszych konstrukcji.

44 Dziękuję za uwagę i zapraszam do stawiania pytań! artur.machlarz@uni.opole.pl www: machlarz