KILKA SŁÓW O KARANIU RODZICIELSTWO ZASTĘPCZE warto wiedzieć. DAR ZAPAKOWANY W SZARY PAPIER prawdziwa historia MOJA BAJKA DLA DZIECKA KONKURS 4/2009/9

Transkrypt

1 4/2009/9 MAGAZYN RODZINNYCH ŚRODOWISK ZASTĘPCZYCH Gdańsk/Warszawa KILKA SŁÓW O KARANIU RODZICIELSTWO ZASTĘPCZE warto wiedzieć DAR ZAPAKOWANY W SZARY PAPIER prawdziwa historia KONKURS MOJA BAJKA DLA DZIECKA

2 02 OD REDAKCJI Historia rodzicielstwa zastępczego pokazuje, że ta forma pomocy opuszczonym dzieciom sprawdziła się w różnych systemach politycznych i gospodarczych. Dziś dla wielu rodzin, zarówno w Polsce jak i na świecie, opieka zastępcza jest najbardziej twórczym zajęciem, które pozwala w powierzonych nam dzieciach dostrzec bezcenny dar, którym niewątpliwie każde z nich jest. Czasem ten dar zapakowany jest w brudny, szary papier i musi się podrzeć wiele tego papieru zanim zobaczymy wspaniałą zawartość. Życzę nam wszystkim, aby w 2010 roku mogło być rozpakowanych jak najwięcej tych wyjątkowych podarunków. Uwaga Konkurs!!! MOJA BAJKA DLA DZIECKA DO 1 CZERWCA 2010!!! PRZEDŁUŻONO TERMIN NADSYŁANIA PRAC Zapraszamy rodziców i opiekunów do wzięcia udziału w konkursie. Wystarczy napisać bajkę, przesłać ją do naszej redakcji, pocztą tradycyjną: RODZINA plus ul.grunwaldzka 137, Gdańsk lub mailem: redakcja@pelikan.org.pl W Jury zasiądą: znawcy języka polskiego, terapeuci dziecięcy oraz adresaci utworów - Dzieci. Oceniana będzie m.in. pomysłowość, wartość edukacyjna, poznawcza i terapeutyczna, a także oryginalność kompozycji językowej. Laureatów przedstawimy w wakacyjnym wydaniu gazety RODZINA plus. Nagrodzone bajki opublikujemy na łamach naszego kwartalnika. Nagrody dla laureatów ufundowało Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, wśród nich: Pozdrawiam Małgorzata Wierchoła redakcja@pelikan.org.pl Zapraszamy!!! Dzieci czekają na bajki. RODZINA ZASTĘPCZA najbardziej twórczym zawodem na świecie. Ruszyła ogólnopolska kampania informacyjna na temat zawodowej opieki zastępczej. Ośrodek Wsparcia Rodzinnej Opieki Zastępczej PORT wraz z Urzędem Miasta st. Warszawy rozpoczął kampanię rekrutacyjną propagującą ideę opieki zastępczej. Celem kampanii jest wypromowanie zawodu opiekuna zastępczego jako twórczego i satysfakcjonującego zajęcia. Organizatorzy rekrutacji mają nadzieję, że dzięki kampanii uda się pozyskać osoby predysponowane i gotowe podjąć się opieki nad dziećmi. Potrzeby są ogromne - w samej tylko Warszawie około 600 dzieci czeka na swoją szansę. Na razie zawodowe rodzicielstwo zastępcze nie jest zbyt popularne, w Warszawie funkcjonuje tylko 9 takich rodzin. Wynika to głównie z braku wiedzy na temat zasad i funkcjonowania opieki zastępczej. Rozpoczęta akcja ma na celu zwiększenie tej świadomości. Brak wystarczającej wiedzy na temat opieki zastępczej oraz szereg stereotypów i barier społecznych powoduje, że mimo wsparcia oferowanego przez PORT, zaangażowania szeregu jednostek, działających w imieniu Urzędu Miasta, a także wprowadzanych zmian systemowych, wciąż brakuje kandydatów na opiekunów zastępczych o potrzebie promocji rodzicielstwa zastępczego mówi Włodzimierz Paszyński, Zastępca Prezydenta m.st. Warszawy. Dlatego w ramach ruszającej kampanii do rodzicielstwa zastępczego zachęcają m.in. ogłoszenia rekrutacyjne, plakaty, ulotki i inne rodzaje komunikacji. Obecnie zdecydowaną większość spośród rodzin zastępczych w Polsce stanowią rodziny spokrewnione. Organizatorzy kampanii ogromny nacisk kładą na aspekt profesjonalizacji opieki zastępczej. W tej kwestii wzorują się na przykładach z Europy Zachodniej, gdzie opieka zastępcza od wielu lat jest uznawanym, prawnie usankcjonowanym zawodem, dającym dzieciom szansę na zrównoważony rozwój w sprzyjających warunkach oraz uniknięcie konieczności przebywania w domu dziecka. Dzięki obecnym regulacjom prawnym opieka zastępcza w Polsce to już nie tylko misja i wyraz dobroci serca, ale także prawdopodobnie najbardziej szlachetny i kreatywny zawód świata. Poza wynagrodzeniem zawodowe rodziny zastępcze mogą korzystać z konsultacji prawnych, pedagogicznych i psychologicznych. Ośrodek Wsparcia Rodzinnej Opieki Zastępczej PORT oferuje kompleksowe wsparcie dla rodzin zastępczych od momentu rekrutacji chętnych do zawodu opiekuna zastępczego, poprzez pomoc w codziennej pracy z dziećmi, delegowanie wolontariuszy, wspierających rodziców, aż po spotkania z psychologami, czy grupy wsparcia itp. Przyjacielem akcji została aktorka Małgorzata Foremniak, której szczególnie bliskie jest dobro dzieci. O opiece zastępczej bez wahania mogę powiedzieć, że to najbardziej twórczy zawód świata. Moim ma- rzeniem jest, by każde dziecko w Polsce miało równe szanse na życiowym starcie. Rodziny zastępcze otwierają takie szanse przed setkami dzieci, dając im możliwość dorastania w ciepłym, pełnym zrozumienia i miłości domu, co jest konieczne do prawidłowego rozwoju młodego człowieka. Mam nadzieję, że ta akcja pomoże przekonać wiele wrażliwych i energicznych osób do tego, że mogą spełnić się, podejmując się tego twórczego i jednocześnie niezwykle odpowiedzialnego zadania mówi aktorka. Tomasz Polkowski, Przewodniczący Towarzystwa Nasz Dom tak podsumowuje cel kampanii: Jeśli choćby jedno dziecko dzięki naszym działaniom znajdzie opiekunów zastępczych, będzie to dla nas wielkim sukcesem. Ośrodek prowadzi jednocześnie kampanię rekrutacyjną, poszukując wolontariuszy wspomagających rodziny zastępcze w opiece nad dziećmi. Wolontariusze potrzebni są po to, by odciążyć opiekunów zastępczych w codziennych obowiązkach oraz do pomocy dzieciom w nauce. Wolontariusze objęci będą specjalnym programem szkoleniowym, nadzorem merytorycznym, pedagogicznym oraz psychologicznym psychoterapeutów z Ośrodka PORT.

3 03 Kiedyś mieliśmy troje dzieci: Justynę, Janusza i Julka. Ja pracowałem jako szef zespołu rozwoju w dziale rolniczym dużej firmy. Renata od ośmiu lat pozostawała w domu opiekując się dziećmi. Na początku była to dla nas wspaniała sytuacja: jedno dobrze zarabiało, drugie dobrze opiekowało się domem i domownikami. Zresztą nie było przecież innego wyjścia, bo dzieci po urodzeniu potrzebowały mamy. Jednak mama miała inne plany na przyszłość. Jest magistrem farmacji, zatrudnioną w Instytucie. Szkoda takiej wiedzy. Po tylu latach pracy w domu zapragnęła robić jeszcze coś więcej. Dom nasz jednak, duży, stojący poza miastem, pełen dzieci nie mógł zostać sam. Dzieci trzeba wozić do szkoły, codziennie ktoś musi je zawieźć i przywieźć. Opiekować się nimi. Ja od kilku lat pracowałem jako manager - kierownik grupy specjalistów. To była dobra praca, ciekawa, wciągająca. Miała jednak wady: częste wyjazdy, nieobecność w domu i stres. Wtedy przyszło nam do głowy, że jeśli coś chcemy zmieniać, to właśnie teraz. Mieliśmy po 42 lata i chęci do nowości. To był odpowiedni moment. Jeszcze ideologia: po kilkunastu latach pracy dla sukcesu i kasy, oczywiście też, aby utrzymać rodzinę, przyszła myśl o OPIEKA PRZEZ Tych dzieci nie byłoby u nas gdyby życie układało się im dobrze. Każde przeszło wiele stresów i bólu. Każde bało się, kiedy tu je przywieziono. Jaka więc jest nasza rola? My rozumiemy ją tak: musimy im dać na początku chwilę na wytchnienie, na zebranie się w sobie. Powinny po prostu odpocząć i poczuć się bezpieczne. Trwa to zwykle kilka dni. To nadzwyczajne, że już po 2-3 dniach dzieci ruszają poznawać nowy świat wokół nich. wyższych motywach. Dobrze by było, aby dobre doświadczenie w wychowywaniu własnych dzieci i możliwości bytowe stały się podstawą do pomocy innym. Wtedy codzienne życie staje się jakby pełniejsze, ma nowy sens. Czyli decyzja była taka: Renata do pracy, ja do opieki. Opieki przez większe O. Skoro po tak intensywnej pracy zawodowej i doświadczeniach z kierowaniem zespołem mam być w domu, to mogę mieć więcej dzieci. Postanowiliśmy zostać rodziną zastępczą. Przyjąć więcej dzieci, którym można przecież niejako przy okazji pomóc. W ten sposób pojawia się nowy cel w życiu. Taki cel bardziej motywuje, daje satysfakcję, której nie ma w zwykłej działalności zawodowej. Tu jest aspekt dawania z siebie, uwagi i opieki dla potrzebujących. To uskrzydla, podnosi... Po prostu daje radość. Innym profitem jest też kontakt z ludźmi pracującymi w tej branży. Koledzy z PCPR-u, z PORT-u i inni rodzice zastępczy dają poczucie wspólnoty. Ich obecność i kontakt z nimi stanowią bardzo ważny element. Pobyt w domu jest związany z ograniczeniem relacji zawodowych i towarzyskich. Praca jako rodzina zastępcza daje kontakty, motywuje do aktywności. Dlatego, w moim przypadku, tak mi zależało na działaniu w stałym związku z tymi ludźmi. To jest właśnie powodem wyboru profilu naszej rodziny zastępczej tj. pogotowia rodzinnego. Dzieci przychodzą na krótko, są poddane traumie oderwania od rodziców. Wymaga to od nas więcej kontaktów z instytucjami wspomagającymi naszą pracę: WIĘKSZE O pedagogami w szkołach, psychologami i urzędnikami. Nawet kuratorzy sądowi i sędziowie, jeśli częściej zechcieliby zainteresować się swoimi dziećmi przebywającymi w naszym domu, stworzyliby z nami ważną grupę wsparcia dla tych dzieci. Wreszcie strona finansowa. Ważnym jest, aby osoba pozostająca w domu, opiekująca się dziećmi i całym obejściem miała poczucie niezależności finansowej. Są więc stworzone podstawy ustawowe, aby nasza praca dawała zarobek, czyli pozwalała na byt dla rodziny. Wybierając zawód rodziny zastępczej braliśmy również pod uwagę ten aspekt. Po przejściu kursów otrzymaliśmy kwalifikację i zostaliśmy zawodową rodziną zastępczą. Podpisaliśmy umowę z naszym PCPR-em w styczniu 2007 roku. Zdecydowaliśmy się założyć rodzinne pogotowie opiekuńcze. Wybraliśmy taką formę opieki zastępczej, by dzieci trafiające do nas miały otwartą drogę powrotu do własnych rodziców i domów. Także, aby nie musiały znaleźć się, choćby na krótko, w wielkich domach opieki. W naszym domu, od początku pracy, było już 11-ro dzieci: Bożena, Daniel, Rafał, Justyna, Wojtek, Marcin oraz Karolina i Maciek. Obecnie jest Tymek, Kasia i Patryk. Czyli teraz razem z naszymi dziećmi mamy szóstkę. Nie sposób opisać w krótkich słowach ich historie. Nawet ich obecność w naszym domu to długie opowiadania. Każde z nich jest tak indywidualne i specyficzne i ma własne potrzeby, że nie można tego uogólnić. Jedno jest pewne. Nie byłoby ich u nas gdyby życie układało się im dobrze. Każde przeszło wiele stresów i bólu. Każde bało się, kiedy tu ich przywożono. Jaka więc jest nasza rola? My rozumiemy ją tak: musimy im dać na początku chwilę na wytchnienie, na zebranie się w sobie. Powinny po prostu odpocząć i poczuć się bezpieczne. Trwa to zwykle kilka dni. To nadzwyczajne, że już po 2-3 dniach dzieci ruszają poznawać nowy świat wokół nich. Te młodsze już razem z nami jedzą, bawią się z innymi dziećmi. Starszym zajmuje to więcej czasu. Tak naprawdę jednak dopiero po pół roku, czasem dłużej, widać w dzieciach zmiany. Zauważamy, jak postępują według nowych wzorców, nabierają też nowych potrzeb. Nawet zaczynają lubić inne jedzenie niż jadły wcześniej. To głównie dzięki innym dzieciom ich adaptacja jest łatwiejsza. Obserwują się wzajemnie, naśladują i patrzą, czy dorośli traktują je tak samo. Kiedy dostrzegą, że w domu wszyscy mają te same prawa i obowiązki, szybko wchodzą w role. Dlatego rodzina tak bardzo pomaga przezwyciężyć początkowy strach. Dopiero teraz można pomyśleć o nauce, pracy. I znów, to dzięki innym dzieciom obowiązki stają się łatwiejsze. To widać, że kiedy nawet dziecko ogólnie w domu uznawane za zdolne czasem przychodzi do mamy lub taty prosić o pomoc, to znaczy, że i ja, choć nie wiem wszystkiego, mogę zapytać. Wtedy to już idzie z górki. Zabawa i czas wolny spędzany razem daje poczucie wspólnoty. Choć to brzmi jak truizm to myślę, że najważniejszą rolą rodziny zastępczej jest pokazanie i czasem danie poczucia wspólnoty, zrozumienie wzajemnej pomocy i bycie razem. Tego trzeba nauczyć dzieci, które nie ze swej winy, mało zaznały w życiu tych dobrodziejstw. Chcę powiedzieć też, że większość ludzi mających swoje rodziny może dać to dziecku i nie trzeba wielkiej filozofii ani nawet wiedzy, aby potrafić nauczyć dzieci życia w rodzinie. My oraz nasze Dzieci Zawodowa Rodzina Zastępcza o Charakterze Pogotowia Rodzinnego

4 04 warto wiedzieć nasze dzieci Rozwój instytucji Fragment artykułu Marzeny Siembab, pracownika socjalnego Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Pomocy Dzieciom Misja Nadziei opracowanego na podstawie książki pani Urszuli Kusio - Rodzina zastępcza jako środowisko wychowawcze (Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej, Lublin 1998r) Rodziny Zastępczej rys historyczny O rodzinach zastępczych zaczyna być głośniej pod koniec XVI wieku, kiedy francuski duchowny św. Wincenty `a Paulo, zaniepokojony wysoką śmiertelnością niemowląt w ochronkach dla ubogich, zaczął umieszczać je u kobiet na wsi - śmiertelność znacznie spadła. W XVII wieku przybył do Warszawy francuski misjonarz Gabriel Piotr Baudouin, który założył szpitalik dla niemowląt, gdzie zatrudniał karmiące matki, dzieci nieco starsze do 7 roku życia wysyłał na wieś skąd wracały, aby rozpocząć naukę. Dom wychowawczy ks.baudouina cieszył się poparciem królów, dygnitarzy państwowych i kościelnych a także pojedynczych filantropów. Po śmierci założyciela niestety bardzo podupadł. Na początku XX w. w wielu krajach Europy wydane zostały akty prawne regulujące problem dzieci opuszczonych. Po raz pierwszy w niepodległej Polsce problem opieki nad dzieckiem uwzględnia konstytucja z 17 marca 1921r., art.103 mówił, że dzieci nie otoczone dostateczną opieką rodzicielską, zaniedbane pod względem wychowawczym mają prawo do opieki i pomocy państwa w zakresie oznaczonym ustawą. Przewidywano również odjęcie rodzicom władzy nad dzieckiem w drodze orzeczenia sądowego. 16 sierpnia 1923r. Wprowadzono ramową ustawę o opiece społecznej, wzorowaną na podobnej ustawie niemieckiej z 1870r. Polskie ustawodawstwo lat 20 - tych XX w. nie wypowiadało się na temat rodzin zastępczych. Było jednak wiadomo, że tego typu działalność ma miejsce i podlega kompetencji samorządów terytorialnych. W działalności rodzin zastępczych okresu międzywojennego dają się wyróżnić 3 etapy ewolucyjnych przemian tej instytucji. Etap pierwszy ( kończy się w 1926r.) to głównie negatywne rezultaty. Dzieci oddawano przede wszystkim na wieś, gdzie były wykorzystywane do ciężkiej pracy w polu. Rodzice zastępczy w większości nie dbali o zdrowie i wykształcenie swoich wychowanków. W tym czasie nie funkcjonował jeszcze system kwalifikacji dzieci i rodziców, nie stosowano również żadnego nadzoru nad rodzinami zastępczymi. Przełomu w kształtowaniu się instytucji rodziny zastępczej dokonała Łódź. Oddawanie dzieci pod opiekę rodzinom obcym rozpoczęło się w Wydziale Opieki Społecznej Magistratu miasta Łodzi jako konieczność życiowa. Trudne położenie finansowe i brak odpowiednich lokali nie pozwalały na powiększenie liczby Miejskich Domów Wychowawczych zaś dzieci potrzebujących opieki stale przybywało. W tej sytuacji pod koniec 1925r. zdecydowano się na oddawanie dzieci osamotnionych pod opiekę rodzinom obcym. Akcja ta dotyczyła przede wszystkim porzuconych niemowląt. W lutym 1926r. na posiedzeniu magistratu Łodzi zapadła uchwała, która dokładnie określała warunki stawiane opiekunom oraz zakres i formy pomocy dla rodzin zastępczych. Osoby, które chciały podjąć się opieki nad dzieckiem powinny w myśl uchwały posiadać odpowiednie mieszkanie, jak również być zdrowe na ciele i umyśle, ale przede wszystkim z zamiłowaniem oddać się wychowaniu dziecka i otoczyć je należną opieką. Sprawą bardzo istotną było zapewnienie dzieciom z rodzin zastępczych bezpłatnej opieki lekarskiej oraz lekarstw a także leczenie w szpitalach na koszt miasta. Dzieci miały także prawo do wyjazdu na kolonie wypoczynkowe ( finansowane przez miasto). W celu zrekompensowania kosztów jakie ponosili opiekunowie wprowadzono stałe opłaty i świadczenia. Wydział Opieki Społecznej zastrzegał sobie prawo kontroli rodzin i wyciągania konsekwencji wobec niestosowania się do ustalonych przepisów ( łącznie z odebraniem dziecka). Troska władz miejskich nie zamykała się w kręgu spraw materialnych i zdrowotnych. Ważne było również wykształcenie i właściwe wychowanie dziecka. Powstała sieć poradni pedagogicznych, macierzyńskich itp. Mimo, że akcja była lokalna szybko znalazła naśladowców. Od 1931r. podobną działalność z inicjatywy Wandy Szuman podjął Warszawski Komitet Umieszczania Dzieci w Rodzinach. W 1933r. wznowił pracę Dom Wychowawczy im. ks.baudouina a w 1934r. władze oficjalnie usankcjonowały tę formę opieki. Odtąd rozpoczyna się trzeci etap rozwoju rodziny zastępczej, trwający do wybuchu II wojny światowej. Charakteryzuje go dynamiczny rozwój liczbowy ( w 1936r. było w Polsce 6175 rodzin zastępczych a już w 1938r ). W czasie okupacji tysiące sierot w sposób spontaniczny znajdowało opiekę wśród często obcych ludzi, natomiast wszelka działalność instytucji i organizacji została zakazana ( utrzymały się tylko Polski Czerwony Krzyż oraz Rada Główna Opiekuńcza). Zakończenie wojny sprzyjało normalizacji życia społecznego i rozwojowi rodzin zastępczych. Pierwsze w powojennej Polsce zarządzenie dotyczące rodzin zastępczych wydano 15 maja 1946r. było to pismo ministra oświaty o umieszczaniu dzieci w rodzinach zastępczych. Rok 1950 zapoczątkował jednak kryzys tej instytucji trwający do początku lat 70 - tych. W latach nastąpiła centralizacja działalności opiekuńczo - wychowawczej, co bardzo niekorzystnie odbiło się na losach dzieci. Koniec lat 70 - tych to renesans rodzin zastępczych będący wynikiem krytyki wychowania zakładowego, nadmiernego zagęszczenia w placówkach opiekuńczo - wychowawczych oraz wysokich kosztów utrzymania. Rodziny zastępcze stały się w tym momencie tanią alternatywą ( zwłaszcza, że pomoc ze strony państwa była znikoma). Dopiero uchwała Rady Ministrów z dn. 22 listopada 1971r., gwarantowała pomoc materialną dzieciom umieszczonym w rodzinach zastępczych do lat 18 ( w uzasadnionych przypadkach do lat 24). Ustalono kwotę pomocy na dziecko w rodzinie zastępczej na kwotę 750 zł miesięcznie oraz jednorazową zapomogę w wysokości

5 zł. Ponadto uchwała przewidywała prawo do korzystania ze świadczeń służby zdrowia i usług socjalnych. W wyniku tych działań wzrosła liczba rodzin zastępczych. Kolejne akty prawne z lat 1974 i 1979 bardziej kompleksowo regulowały zarówno wymagania wobec rodzin jak i zasady udzielanej pomocy. Lata osiemdziesiąte i dziewięćdziesiąte to ciągły rozwój tej instytucji, zarówno ilościowy (...), jak i jakościowy. Udoskonalają się poszczególne typy rodzin przede wszystkim terapeutyczne (...). Rodzina zastępcza stała się wreszcie formą docenioną aczkolwiek nie wolną od kontrowersji. Badacze tej instytucji podkreślają istnienie szeregu niekorzystnych rozbieżności między określonymi w przepisach normatywnych warunkami i zadaniami jakie winni spełniać i realizować rodzice zastępczy, a społeczną praktyką. Rok 2009 był Rokiem Rodzicielstwa Zastępczego. W Polsce prawie 100 tys. dzieci pozbawionych jest opieki rodziców, z czego 98 proc. to dzieci porzucone lub takie, których rodzice mają odebrane lub ograniczone prawa rodzicielskie. Każdego roku z domów zabieranych jest ponad 14,5 tys. dzieci. W 2009 r. w 462 państwowych placówkach przebywało ponad 27,5 tys. nieletnich, co stanowi 60 proc. wszystkich osieroconych dzieci, którymi nie mogą zająć się najbliżsi krewni. Po badaniach NIK oceniających funkcjonowanie systemu pomocy dziecku i rodzinie oraz przygotowanie tego systemu na zmiany, które należy wdrożyć zgodnie z dostosowaniem m.in. do przepisów unijnych ocenia się, że w systemie brakuje od 4000 do 5000 tys. rodzin zastępczych. W 2009 r. statystyczny, niespokrewniony z dzieckiem rodzic zastępczy ma od 40 do 49 lat (37% ankietowanych) lub od 50 do 59 lat (29%). Najczęściej posiada wykształcenie średnie (46% ankietowanych) lub wyższe (27%). Przeciętna rodzina zastępcza mieszka na terenie powiatu o wielkości od 50 do 100 tys. mieszkańców (30%), rzadziej poniżej 50 tys. mieszkańców (27%). Jej założenie trwało do 3 miesięcy lub pomiędzy 6 a 12 miesięcy (po 27%). Najwięcej spośród przebadanych rodzin zostało założonych pomiędzy 2006 a 2007 rokiem (23%), stosunkowo dużą grupę (20%) stanowią również rodziny powołane w ciągu ostatniego roku. Respondenci nie będący rodzinami zawodowymi opiekowali się najczęściej jednym (55%) lub dwojgiem dzieci (26%). Wielodzietne, zawodowe rodziny zastępcze opiekują się odpowiednio czworgiem (25%), pięciorgiem (20%) lub sześciorgiem (33%) dzieci. Na pytanie o przyjęcie do rodziny zastępczej nowych dzieci pozytywnie odpowiedziało 36% badanych, negatywnie 41%, pozostałe osoby nie były zdecydowane. Na pytanie dlaczego jestem rodzicem zastępczym? zaledwie 3% badanych wskazało prowadzenie rodziny zastępczej jako formę pracy i możliwość zarobienia pieniędzy. Nieco więcej (11% badanych) określiło w ten sposób swoją motywację w grupie osób prowadzących pogotowia rodzinne. Zdecydowana większość badanych wskazywała na chęć pomocy dzieciom i potrzebę serca (57%). Ważną motywacją jest historia konkretnego dziecka (18%) i brak własnych dzieci (18%). Deklaratywne motywacje znajdują potwierdzenie w wymienianych przez respondentów sukcesach i niepowodzeniach w prowadzeniu rodziny zastępczej. Poprawa wyników dziecka w nauce, sukcesy w szkole, szczęście dzieci, ustąpienie choroby sierocej, poprawa stanu zdrowia wychowanków czy znalezienie rodziny adopcyjnej to najczęściej wymieniane sukcesy. Do swoich niepowodzeń rodzice zastępczy zaliczyli między innymi: powrót dziecka do domu dziecka, problemy w szkole i bezradność wobec chorób psychicznych. 74% ankietowanych rodzin zastępczych na pytanie czy zachęcali inne osoby do podjęcia się roli rodzica zastępczego- odpowiedziało twierdząco. Fragmenty raportu przygotowanego przez Fundację Świętego Mikołaja. Michał Rżysko. Współpraca Monika Madej Badania przeprowadzono w październiku i listopadzie 2009 r., wzięło w nich udział 24% wszystkich (7649) obecnie funkcjonujących niespokrewnionych z dzieckiem rodzin zastępczych. Pełen raport z badań znajduje się na stronie 7 ARGUMENTÓW ZA RODZINNĄ OPIEKĄ ZASTĘPCZĄ Rodzinna opieka zastępcza charakteryzuje się szeregiem cech, które są odpowiedzią na psychiczne, społeczne i rozwojowe potrzeby dziecka. Oto niektóre z nich: 1. Rodzinne formy opieki nad dzieckiem są najbardziej zbliżone do naturalnego środowiska, w jakim powinno wychowywać się dziecko. Dla dziecka osieroconego lub pozbawionego czasowo opieki rodzicielskiej przebywanie w rodzinie zastępczej lub rodzinnym domu dziecka pozwala na względnie normalne funkcjonowanie w małym, bezpiecznym środowisku, gdzie nie jest anonimowe, ma konkretnych, stałych opiekunów, doświadcza troski i opieki. Pozwala to także na uniknięcie piętna sieroty i poczucia inności. 2. Rodzinna opieka zastępcza zapewnia optymalne warunki rozwoju psychofizycznego dziecka. W rodzinie dziecko realizuje swoje podstawowe potrzeby nie tylko fizjologiczne, ale także potrzebę bezpieczeństwa, przynależności i miłości. Ich realizacja jest podstawą prawidłowego rozwoju emocjonalnego i społecznego. 3. Chroni dziecko przed krzywdą zarówno w bezpośredniej konfrontacji z różnego rodzaju niebezpieczeństwami zagrażającymi dziecku, jak i poprzez uchronienie go przed możliwymi konsekwencjami długotrwałego pobytu w placówce tradycyjnej. Wiąże się to również z tym, że rodzina może zapewnić dziecku więcej czasu na pracę indywidualną, rehabilitację czy zajęcia dostosowane bezpośrednio do deficytów i potrzeb dziecka. 4. Stanowi szansę dla dzieci i ich rodziny naturalnej, aby zaleczyć rany. Rodziny zastępcze oraz rodzinne domy dziecka obok swojej funkcji opiekuńczej, mają za zadanie także współpracę z rodzinami biologicznymi. W miarę swoich możliwości oraz gotowości współpracy ze strony rodziny biologicznej, przyczyniają się do zmiany sytuacji, która spowodowała, że dziecko nie może wychowywać się w swojej naturalnej rodzinie. 5. Dziecko ma szansę poznać i nauczyć się prawidłowych wzorców zachowania, relacji w rodzinie oraz ról pełnionych przez poszczególnych jej członków. Poprzez codzienne życie w rodzinie zastępczej uczy się poczucia obowiązku, odpowiedzialności za siebie i innych. Przygotowuje się w ten sposób do dorosłego życia. 6. W rodzinnych formach opieki zastępczej nawiązują się pozytywne więzi pomiędzy ich członkami. To bardzo ważna funkcja z uwagi na częsty brak pozytywnych wzorów takich relacji w rodzinie biologicznej. W swoim dorosłym życiu i przyszłym budowaniu więzi rodzinnych, dzieci będą miały pozytywne wzorce do naśladowania. 7. Usamodzielnienie nie oznacza odcięcia dziecka od środowiska, w którym się wychowało. Podobnie jak w każdej rodzinie naturalnej, dziecko, które skończyło 18 lat może liczyć na wsparcie rodziców i pomoc w sytuacjach trudnych. Ta ważna cecha rodzin zastępczych i rodzinnych domów dziecka jest nazywana opieką następczą. Za tę opiekę rodzice zastępczy nie otrzymują wynagrodzenia.

6 06 nasze FELIETON dzieci KILKA SŁÓW O KARANIU Dziecko, które zna zasadę, której poszanowania wymagamy, a mimo to narusza ją, powinno ponieść konsekwencje swojego zachowania. Ten związek między tym, co wspólnie w rodzinie ustaliliśmy, a tym, co pociągnie za sobą lekceważenie tej umowy, jest kluczem do różnicy między karą wymierzoną w złości, a jasną i zrozumiałą (choć nie łatwą do przyjęcia) konsekwencją. Wszędzie, gdzie mamy do czynienia z wychowywaniem, niezwykle ważne miejsce zajmuje sposób reagowania na pożądane i niepożądane zachowania ze strony podopiecznych. Szczególną (i najistotniejszą) rolę pełni tu rodzina, a metody, które stosuje w tej kwestii na co dzień mają największy wpływ na to, jakiego człowieka ukształtujemy. Od tego, jak opiekun reaguje na dobre i złe postępowanie swojego wychowanka, zależy, czy zachowanie takie zostanie skutecznie wzmocnione czy też wytłumione Pamiętajmy, żeby sankcja jak najbardziej wiązała się ze złamaną zasadą, za niepozmywanie po sobie talerza nie należy zabraniać wychowankowi wyjścia do kolegi. Nie ma to żadnego związku ze sobą, a chcemy przecież, żeby dziecko rozumiało powiązania między swoim postępowaniem a skutkami, jakie ono przynosi. Oczywiście zawsze należy mieć na uwadze długość obowiązywania konsekwencji, generalnie im krócej tym lepiej, gdyż nadmierne przeacji, bardzo łatwo o ukaranie zbyt surowe, a u dziecka wywołują one niechęć i dystans do wychowawcy. Karanie opiera się na nierównowadze sił, więc jest przez podopiecznego odbierane jako przemoc osoby mocniejszej (przede wszystkim fizycznie) wobec słabszego. Z tego też powodu najczęściej dziecko traktuje karę jako niesprawiedliwość. Co możemy zaproponować opiekunom, którzy chcą mieć dobre relacje ze swoimi dziećmi, i zgadzają się, że siła i karanie nie są właściwą metodą? Przede wszystkim zasady panujące w rodzinie powinny być jasne i zrozumiałe dla wszystkich domowników, szczególnie dla wychowanków. Aby oczekiwać jakiegoś zachowania, musimy najpierw poinformować o tym tego, od kogo chcemy to postępowanie uzyskać. Ustalenie tego, na co się zgadzamy, a na co nie, pozwala dziecku łatwiej zrozumieć powód konsekwencji, które go spotykają. Wiele sytuacji konfliktowych w rodzinach ma swoje podłoże właśnie w nie do końca omówionych potrzebach i oczekiwaniach. To, co dla dorosłego wydaje się oczywiste, dla podopiecznego wcale takim nie musi być. Sprecyzowanie i zrozumiałe przekazanie dziecku naszych wymagań, pozwala uniknąć zachowań, które zdarzają się dlatego, że ono o czymś nie wiedziało. Tak więc po pierwsze rozmawiajmy i zdecydowanie ustalajmy wspólnie zasady, których respektowania będziemy wymagać od naszych dzieci. To, że podopieczni wiedzą, czego oczekujemy, znają zasady, których mają przestrzegać, nie znaczy oczywiście, że nie będą ich łamać. I tu pojawia się kolejny element konsekwencja. Dziecko, które zna zasadę, której poszanowania wymagamy, a mimo to narusza ją, powinno ponieść konsekwencje swojego zachowania. Ten związek między tym, co wspólnie w rodzinie ustaliliśmy, a tym, co pociągnie za sobą lekceważenie tej umowy, jest kluczem do różnicy między karą wymierzoną w złości, a jasną i zrozumiałą (choć nie łatwą do przyjęcia) konsekwencją. Istotne jest, żeby dziecko dowiedziało się, że złamało zasadę. Należy też ją ponowne przypomnieć i wyznaczyć mądrą sankcję. Nie zawsze musi to być namacalny wyrok, w wielu przypadkach skuteczne jest wywołanie nieprzyjemnego odczucia u podopiecznego poprzez wyrażenie swojego niezadowolenia czy przykrości, jaką odczuwa opiekun z powodu złego zachowania. Ważne jest, by mówić o swoich emocjach, Na początek należałoby zastanowić się, czy samo pojęcie kary jest właściwie używane i rzeczywiście przynosi pożądane (w kontekście wychowywania) skutki. Karanie, w swojej istocie, jest represyjnym wywieraniem wpływu i poprzez wywołanie dyskomfortu (psychicznego lub fizycznego) zmuszenie osoby karanej do podporządkowania się woli karzącego. W przypadku relacji opiekun dziecko nieodłącznie towarzyszą tu negatywne emocje, zarówno u jednej jak i drugiej strony. Wzburzenie czy złość nie ułatwiają właściwej oceny sytukonkretnie pokazywać, co nam się nie podoba, i nie atakować dziecka lecz jego konkretne postępowanie. Dziecko, dla którego opiekun jest kimś ważnym, mimo pozornej obojętności, poczuje się nieswojo słysząc słowa: Brudne rzeczy leżą na środku Twojego pokoju, a umawialiśmy się, że będziesz wkładał je do pralki. Jest mi przykro, że muszę za Ciebie sprzątać. Oczywiście, jeśli takie słowne wyrażenie dezaprobaty notorycznie nie przynosi skutku, trzeba pomyśleć o konsekwencji bardziej dolegliwej. Ważne jednak, by wcześniej poinformować wychowanka, co to będzie (np. Następnym razem, jeśli nie włożysz brudnych rzeczy do pralki, będziesz musiał posprzątać cały pokój ). Jakie konsekwencje są skuteczne i jak dostosowywać je do łamanych przez dziecko zasad? Nie ulega wątpliwości, że jest to kwestia bardzo indywidualna i każdy opiekun musi opracować własny katalog działających rozwiązań. Trzeba tu brać pod uwagę wiek dziecka, poziom jego rozwoju intelektualnego, podatność na wskazówki dawane przez opiekuna. U małych dzieci skuteczne okazuje się przerwanie dotychczasowej zabawy na jakiś czas, posadzenie w miejscu nudnym kanapie, fotelu, krześle. Czas takiego posiedzenia nie powinien być zbyt długi, szczególnie u najmłodszych i powinien być jasno dla malucha określony (np. 5 minut) dobrze jest, żeby widać było zegar, na którym dziecko może zorientować się, ile czasu jeszcze musi czekać. Podczas takiej przerwy nie można jej skracać, ani rezygnować, gdy dziecko na przykład schodzi z krzesła, ucieka, chowa się. Na tym właśnie polega konsekwencja. Po kilku nieudanych próbach wychowanek, mniej lub bardziej spokojnie, poddaje się torturze. U starszych dzieci i młodzieży skuteczne są takie konsekwencje, jak zablokowanie komputera, zakaz oglądania telewizji, nie zezwolenie pójścia na imprezę

7 dłużanie powoduje jej wypalenie dziecko przestaje pamiętać o powodach, a poza tym także dotkliwość staje się coraz mniejsza. Jeśli wychowankowi namiętnie grającemu na komputerze czy konsoli w ukochaną grę, z jakiś przyczyn zabronimy tego robić na cały dzień, będzie czuł się strasznie, na pewno z utęsknieniem będzie czekał, kiedy wreszcie nadejdzie czas zabawy. Jeśli jednak zakaz wyznaczymy na tydzień czy dwa, to perspektywa tak długiego czekania będzie działała zniechęcająco. Pamiętać należy o jasnym określeniu czasu trwania konsekwencji, nie jest dobrym pomysłem wyznaczanie sankcji obowiązującej bezterminowo (do odwołania). Kolejną ważną rzeczą, która ułatwia przestrzegania zasad i wychowywania podopiecznych zgodnie z naszymi wartościami, jest wspólne stosowanie konsekwencji przez obydwoje opiekunów (jeśli wychowują dziecko we dwoje). Nie dopuszczalna jest sytuacja, w której jeden z rodziców czegoś wymaga, a w razie łamania ustalonej zasady wyznacza określoną konsekwencję, podczas gdy drugi lekceważy takie zdarzenie. Niestałość oczekiwań, nie podejmowanie tych samych kroków w przypadku przekraczania wyznaczonych granic przez podopiecznego, prowadzi szybko do prób manipulowania i sprytnego lawirowania między opiekunami. Mama na pewno nie zgodzi się, żebym przyszła z imprezy później, ale tatę raczej da się przekonać taka strategia wychowanka rujnuje całą pracę nad zaufaniem i dobrymi relacjami w domu. Na koniec warto wspomnieć o sprawie chyba oczywistej, ale czasem dziwnie zapominanej. Mimo różnic wieku między podopiecznymi a opiekunami, jak i przywilejów, które z tego powodu ich różnią, wychowujący zawsze powinien być wzorem dla dziecka. Te reguły w domu, które nie mają związku z wiekiem i pozycją rodzica, należy kierować także do siebie, aby wychowanek widział dobry przykład (np. mówimy w przyjacielski sposób, zwracamy się do siebie z szacunkiem, szanujemy swoją prywatność, trzymamy ręce przy sobie ). Podsumowując pamiętajmy o jasnych wartościach i oczekiwaniach wobec podopiecznych, wyraźnie informujmy ich o nich, ustalmy konsekwencje łamania ustalonych zasad, oraz unikajmy różnego traktowania tego samego przekraczania granic przez obydwoje opiekunów. Bądźmy też wzorem dla naszych dzieci. Karanie - zostawmy wymiarowi sprawiedliwości, my stosujmy wobec dzieci metody, które nie mają posmaku zemsty czy upokorzenia, ale budują więź i zdrowe relacje między wszystkimi domownikami. Daniel Bogucki pedagog, koordynator rodzinnej opieki zastępczej LICZY SIĘ KAŻDY DZIEŃ. Zostałam mamą zastępczą... Jasiek jest tatą, a nasza córka siostrą. To był piątek, wieczorem, przywieźliśmy Tomka do naszego domu. Już w samochodzie oznajmił, że będzie do nas mówić tato-mamo. Trochę mnie zaskoczyła ta szybkość, ale przecież przygotowywaliśmy się do tego zadania prawie rok, a z Tomkiem spotykaliśmy się od 3 m-cy, on czekał już bardzo na tę chwilę, kiedy będzie z nami, więc. Na co czekać? Pierwszy wieczór u nas kolacja Tomek lubi zjeść, połyka niczym indorek, a potem kąpiel.pierwszy raz zobaczyłam małego chudzielca z dużym brzuszkiem w całej okazałości, obce jeszcze dla mnie ciałko umyłam, wytarłam, ubraliśmy piżamkę o spaniu nie było mowy, rozpakowywaliśmy zabawki, ubrania, rozmawialiśmy Tomek kilka razy mówił, że bardzo się cieszy, że już u nas będzie na zawsze, raz nawet upewnił się czy go nie oddamy jeśli będzie niegrzeczny tyle emocji, że sześciolatek zasnął dopiero ok (w naszym łóżku oczywiście). Wszyscy mieliśmy niespokojną noc, mąż spał może ze 2 godz, czuwając, aby mały człowiek nie odkrył się w nocy. Później mi opowiedział, jak gdzieś nad ranem, kiedy mnie się udało w końcu zasnąć, Tomek obudził się, popatrzył na mnie, pogłaskał i powiedział mamusia chyba jest zmęczona, bo ma zamknięte oczki. Rano Tomeczek rześki jak skowronek (w odróżnieniu od swoich świeżo upieczonych opiekunów) spożył spore śniadanko, potem odwieźliśmy tatusia, który chcąc nie chcąc musiał oddalić się od swego stadka na całe 3 dni do pracy wyjazdowej. Wracając do DOMÓW DZIECKA WARTO WIEDZIEĆ nasze dzieci 07 domu bawiliśmy się na zakupach w kilku miejscach, żeby nam niczego nie zabrakło. I potem żyli długo i szczęśliwie.:) Tak, wierzę mocno, że to Bóg doprowadził nas do tego dziecka, że to On da nam mądrość, siłę i miłość, że to On będzie zmieniać, leczyć wszelkie rany i pociągać do siebie całą naszą, od wczoraj, już czwórkę. Ze zdumieniem odkrywam, że mam takie pokłady cierpliwości, o jakich nie marzyłam, że obcość, która towarzyszyła pierwszym dniom już się udomowiła, że krzątanie się po domu pranie, sprzątanie i gotowanie sprawia mi prawdziwą frajdę, że Tomek zmienia się z każdym dniem jest bardziej radosny, ufny, przylepny, ma czułe serduszko, cudownie się śmieje, lubi wracać do domciu, w aucie śpiewa z TGD* na całe gardło liczy się każdy dzień, ważne że Kochasz mnie każde westchnienie do nieba ma sens Mamy już swoje rytuały jak w każdej rodzinie pomagają nam się zorganizować, np. na razie Tomek najbardziej lubi grać na komputerze i jeść słodycze, więc ustaliliśmy kiedy, gdzie i ile. Pracujemy cały czas nad sposobem odżywiania się Tomka mniej, ale częściej, więcej warzyw i owoców, jogurtów itp. Nie unikamy rozmów na tematy bolesne wczoraj Tomek miał smutniejsze chwile, popłakał się nawet. Przytulam, pocieszam, tłumaczę, staram się zrozumieć, co przeżywa mały człowiek oderwany od swoich, w którego świecie tyle osób, miejsc się zmienia, że nawet dorosły mógłby się pogubić. Dla nas teraz chyba jak nigdy wcześniej każda chwila ma znaczenie, którego wcześniej nie miała liczy się każdy dzień. Tomek jest z nami już całe12 dni. Mama Zastępcza Stowarzyszenie Rodzin Zastępczych i Adopcyjnych PELIKAN w Gdańsku KRS *TGD, czyli Trzecia Gadzina Dnia Polski popgospelowy chór chrześcijański. RODZINY ZASTĘPCZE zamiast Przekaż 1% podatku Organizacja Pożytku Publicznego, tel możesz przekazać darowiznę PKO SA

8 08 Otrzymałam maila od przyjaciółki, że jej znajoma poszukuje rodziny zastępczej dla jakiegoś dziecka. Odpisałam bez zastanowienia, że my z chęcią byśmy nią zostali, ale jesteśmy dopiero na początku drogi kwalifikacyjnej. Gdy otrzymałam kolejnego maila od przyjaciółki, nadal byliśmy na początku tej drogi. Pisała o tym samym dziecku. Przeczytałam maila i serce mi szybciej zabiło. Telefon do męża i jego odpowiedź na nie zadane pytanie: - Tak, to nasz syn. Był styczeń 2008 roku. Trafiliśmy do Peliprawdziwa historia Byłam przygotowana na ataki złości, agresję, bunt... ale już nie mogę znieść ciągłego marudzenia, pretensji, chamskich odzywek, posądzania o podtruwanie go, wmawiania, że mu źle życzę i w ogóle złej woli. Obecnie nie ma dnia bez jakiś ekscesów, histerii czy demolki. Do tego dochodzi stale niezadowolona mina, pretensje i roszczenia na każdym kroku. Jakby cię ktoś codziennie okładał po twarzy. Do decyzji, by dać miłość dziecku niechcianemu dojrzewaliśmy osobno, nie znając się jeszcze. Pobraliśmy się w sierpniu 2005 roku, a w marcu roku następnego zjawiliśmy się w ośrodku adopcyjnym. Było to w dniu, gdy wykonałam pozytywny test ciążowy. Dyrektorka ośrodka poradziła, by nie przechodzić dwóch ciąż w tym samym czasie i odłożyć decyzję o adopcji na później. Gdy opuszczaliśmy ośrodek, odczułam w sercu, że ta miła pani nie wierzy, że tam wrócimy. Faktycznie, nie przyszło to bez oporów. Obawy, że sobie nie poradzimy, że i bez tego jest ciężko, odstręczały nas od podjęcia jakichkolwiek kroków w kierunku realizacji naszej decyzji. Jednak pewnej październikowej nocy, będąc około 700 kilometrów od domu, wysłałam mężowi tego enigmatycznego SMS-a: dlaczego okradamy nasze dzieci z miłości?. Była godzina Wkrótce usłyszałam sygnał odpowiedzi: ja też o tym myślę. Po moim powrocie do domu zaczęliśmy kompletować dokumenty potrzebne do ośrodka adopcyjnego. Nasz syn - Emmanuel miał roczek. Zanim wszystko dojdzie do skutku będzie miał trzy, może cztery. Coraz więcej o tym rozmawialiśmy. - Jakie dziecko chcemy? - Takie, którego nikt nie chce! - Jaka płeć? - Obojętnie. - Co jeszcze musimy ustalić? - Nie wiemy. Papierki kompletowaliśmy opieszale. ZAPAKOWANY DAR W SZARY PAPIER kana i tam w lutym rozpoczęliśmy szkolenie dla rodzin zastępczych i adopcyjnych. W poprzednim ośrodku powiedziano nam, byśmy przeszli szkolenie w miejscowości zamieszkania dziecka. A nasz przyszły syn - Andrzej - na razie mieszkał na drugim końcu Polski! Napisaliśmy do niego pierwszy list. Miesiąc później odwiedziliśmy go. Był 7 marca 2008 roku. - Jak mogę do was mówić? - zapytał - A jak chcesz? - Mamo, tato! I nie pomylił się już. Tyle wokół było cioć i wujków, a on nas świadomie wyróżnił. Tak długo czekał na ten moment. Dwa miesiące później obchodziliśmy w domu moich rodziców jego dziewiąte urodziny. Andrzej miał pierwszy w życiu tort. Prawie się rozpłakał. Wtedy też po raz pierwszy doświadczyliśmy jego zachowań, o których mówili ci, którzy mieli z nim do czynienia na co dzień - dyrektorka i pedagog z jego ostatniego domu dziecka oraz inni specjaliści. Ostrzegali nas, odradzali przyjęcie Andrzejka. Tyle głosów było przeciw... Kilka miesięcy później napisałam w liście do przyjaciółki: Muszę wylać swoje wnętrze. Wolałabym nie słyszeć tylu przestróg przed związaniem się z Andrzejkiem. One teraz brzmią mi w uszach: Czy wiecie co robicie?, Nie dacie rady, On może zniszczyć waszą rodzinę... Przechodzę ciężki czas. 15 września po prostu pękłam i jestem pęknięta do teraz... Andrzej jest z nami od maja i nie jest kolorowo. Opiekunka naszego biologicznego synka się go boi. Byłam przygotowana na ataki złości, agresji, bunt (w pewnym stopniu oczywiście, bo praktyka nie jest odkalkowaniem teorii), ale już nie mogę znieść ciągłego marudzenia, pretensji, chamskich odzywek, posądzania o podtruwanie go, wmawiania, że mu źle życzę i w ogóle złej woli. Obecnie nie ma dnia bez jakiś ekscesów, histerii czy demolki. Do tego dochodzi stale niezadowolona mina, pretensje i roszczenia na każdym kroku. Jakby cię ktoś codziennie okładał po twarzy. Bycie z nim stało się dla mnie stresem. Czuję go na całym ciele. On jest w stanie rzucić się na ciebie, uderzyć w twarz, zboksować, chwycić za nóż, odkręcić gaz, czasem grozi, że nas zabije, przeklina. A ja się boję o męża i Emmanuela i zastanawiam, dlaczego zafundowaliśmy takie przeżycia naszemu małemu synkowi. Modlę się, by nic z tych rzeczy nie zostało mu w pamięci. Mieliśmy krótki okres wytchnienia, ale teraz zaczął się rok szkolny i to na pewno ma wpływ na pogorszenie jego stanu. Niezbyt dobrze zaczął w szkole z kolegami i koleżankami. Bił się i zaczepiał na każdej przerwie. Rodzice prawie chcieli zlinczować męża na pierwszej wywiadówce. Nadto w drugim tygodniu września Emmanuel był w szpitalu i Andrzej miał wtedy tatę na

9 09 wyłączność. Teraz musi się nim dzielić (aczkolwiek Mariusz poświęca mu o wiele więcej czasu niż Emmiemu). Widzę, że Emmanuelek cierpi, tyle złych scen się naoglądał. A tak bezgranicznie kocha Andrzeja... Wróciliśmy ze szpitala w niedzielę. W poniedziałek Mariusz później wrócił z pracy, Andrzej szalał i... to wtedy pękłam. Chciałabym uciec z tej bajki. Cokolwiek robimy jest źle. A mąż mówi, że będzie jeszcze gorzej. I pewnie ma rację. Najwięcej obrywa się właśnie jemu, bo jest najłagodniejszy. Ja często nie pokazuję złości w stosunku do Andrzeja, ale potem skupia się to na mężu. Po prostu nie wytrzymuję. Myślę, że zaczniemy się kłócić, bo ja naprawdę jestem okropna. Złe zachowanie, złe myśli, a potem potępienie się, bo przecież miałam kochać i być cierpliwa... Takich momentów było dużo. Coraz częściej spadałam na dno rozpaczy. Trwało to przeszło rok. Ale wróćmy jeszcze do maja Spotykamy się z tym wszystkim po raz pierwszy i jesteśmy w szoku. Opiekunka prawna Andrzejka daje nam do zrozumienia, że nie będzie pretensji jeśli się wycofamy. Ale nie możemy, już podjęliśmy decyzję. Najpierw taką w odruchu serca, później przypieczętowaliśmy to decyzją przemyślaną, okraszoną łzami podczas modlitw: Czy to jest boża wola? Co dałyby nasze odruchy serca jeśli by nie była? Chcieliśmy mieć pewność. I Bóg nam ją dał. Nie usunęło to strachu z mojego serca. Ten gnieździł się tam bardzo długo. Nawet wtedy, gdy z całą stanowczością wrzucałam psychotropy Andrzeja do toalety i mówiłam, że on ich nie potrzebuje. Wiedzieliśmy, że on naprawdę ich nie potrzebuje. Ale bałam się kolejnego szału. Przecież raz już Andrzej trafił do psychiatryka. Ale przecież nie potrzebował leczenia psychiatrycznego. Potrzebował rodziców, którzy by go kochali. Andrzej twierdzi, że cztery pary próbowały go przyjąć. Nie wytrzymywali tego krytycznego okresu, w którym skrzywdzone dziecko dochodzi do siebie. Okrąg się zamykał. Po każdej doznanej krzywdzie, Andrzej był coraz gorszy, doświadczał coraz większej krytyki, otrzymywał więcej kar i zwiększone dawki leków. Krytyka, niezrozumienie, odrzucenie potęgowało jego złe zachowanie. Wtedy otrzymywał coraz więcej kar i krytyki. Jak bardzo skrzywdzone dziecko otrzymaliśmy w darze! Bo dziecko jest darem od Boga. Przez długi czas odpakowywaliśmy ten dar z szarych zabrudzonych opakowań. Ileż się papieru podarło. Jakże byliśmy niezręczni. Jak bardzo nas to przerastało! Czy mieliśmy dość? Niejednokrotnie. Czy żałowaliśmy? Nie! Obecnie Andrzejek chodzi do czwartej klasy. Jesteśmy z niego dumni. Poczynił tak ogromne postępy w każdej dziedzinie, że brak nam słów. Jest wspaniałym bratem dla Emmanuela, a Emmanuel dla niego. Myślę, że bezwarunkowa miłość Emmanuela do przybranego brata była kluczowa. Kluczowe było wsparcie jakiego doznawaliśmy, modlitwy jakimi byliśmy i jesteśmy otaczani. Opowiem o przyjęciu jakie zgotował Emmanuel swemu młodszo-starszemu bratu. Emmanuel miał dwa lata, gdy pierwszy raz zobaczył brata. Wcześniej nie zbliżył się do żadnego dziecka. A jeśli jakieś dziecko chciało to zrobić, uciekał z płaczem. Zastanawialiśmy się jak wytłumaczyć Andrzejowi, że Emi nie ucieka z płaczem z jego powodu, ale że on tak po prostu ma. Tymczasem Emmanuel nawet nie odsunął się od tego dużego chłopaka, którego zaczął nazywać Dada. Przywitał się z nim, a chwilę później, gdy Andrzejek zasiadł do komputera, nasz synek podszedł do niego z tyłu i mocno się przytulił. To było nienaturalne zachowanie naszego dziecka. Dla nas to był znak. Emmanuel do dzisiaj traktuje inne dzieci z dużym dystansem. Zaś gdy brat znika mu gdzieś niespodziewanie z oczu, płacze. Dada wrócił do domu dziecka. Młodszy brat tęsknił, a my na zmianę co weekend jeździliśmy na drugi koniec Polski, albo ściągali Andrzeja do siebie. Gdy już było pewne, że mamy kwalifikację z ośrodka adopcyjnego w ręku, zabraliśmy go z domu dziecka NA ZAWSZE. - Kiedy będę już z wami na zawsze? - to najczęściej zadawane pytanie. Aż do teraz nie mieliśmy na nie odpowiedzi. Ale wreszcie nadszedł ten moment. Noc jazdy w jedną stronę i szybki powrót. Jesteśmy już razem NA ZAWSZE! Tak myśleliśmy... Ale komisja kwalifikacyjna powiedziała NIE. Nie otrzymaliśmy kwalifikacji. Byliśmy zdruzgotani. Musieliśmy dostarczyć jedno zaświadczenie i stanąć przed częścią członków komisji. Czuliśmy się jak na pokładzie samolotu, którym leci terrorysta z bombą. Ale bomba nie eksplodowała. Andrzej jest z nami 21 miesięcy. Wszyscy jesteśmy przeobrażeni. Najbardziej ja. Szybko uświadomiłam sobie, że najwięcej zmian musi zajść we mnie. Miałam tak mnóstwo wad i zachowań, które usiłowałam zwalczyć w swoim nowym synu... Ale czy tak łatwo się zmienić? Jakie warunki muszą być spełnione, by zaszły pozytywne zmiany w człowieku? Co się stało, że Andrzej to nie to samo dziecko - jak mówią ci, którzy mieli z nim wcześniej styczność? On uwierzył, że jest kochany. On uwierzył, że go nie oddamy. Poczuł się bezpieczny. Zajęło mu to przeszło rok. Czas który kosztował nas bardzo wiele w sensie psychicznym. Czy to koniec kłopotów? Pewnie nie. Ale będą to kłopoty z naszym synem, którego niech nikt nie waży się skrzywdzić, bo będzie miał ze mną do czynienia! To ostatnie z odkryć Andrzeja - Jak by mnie kto skrzywdził, to byś mu pokazała, no nie mamo? - No tak synu. Marzena Mach PRZEPIS AMERYKAŃSKIE CIASTO Z JABŁKAMI 4 szkl. (może być więcej) pokrojonych w kostkę jabłek 1½ szkl. cukru 2 szkl. mąki 1½ łyżeczki sody 3 łyżeczki cynamonu 1 łyżeczka soli 2 jajka ¾ szkl. oleju 1 cukier waniliowy 1 szklanka orzechów włoskich W dużej misce wymieszać jabłka i cukier. Dodać suche składniki i dobrze wymieszać. W oddzielnej misce ubić jajka, olej i wanilię. Wymieszać zawartość obu misek. Dodać orzechy. Wymieszać. Piec ok min w 180 C. Magazyn Rodzinnych Środowisk Zastępczych Adres Redakcji: ul. Grunwaldzka 137, II piętro, Gdańsk, tel. (058) , redakcja@pelikan.org.pl Skład Redakcji: redaktor naczelna: Małgorzata Wierchoła, tel. (058) , redakcja@pelikan.org.pl zespół redakcyjny: Maria Morawska, Zuzanna Ananiew, Dariusz Wierchoła, Marta Głogowska Projekt i skład kwartalnika, projekt okładki: Iwona Leśniewicz - A6 STUDIO , info@3miasta.pl Zdjęcia: Wydawcą Magazynu jest Stowarzyszenie Rodzin Zastępczych i Adopcyjnych PELIKAN w Gdańsku Naszym Partnerem jest Towarzystwo NASZ DOM

10 10 warto wiedzieć System pomocy dziecku i rodzinie na Ukrainie przechodzi przez długi i niełatwy okres przekształceń. Potrzeby zmian wynikają z konieczności transformacji większości rozwiązań (w tym zmian organizacyjnowychowawczych w dużych placówkach opiekuńczo-wychowawczych), będących pozostałością poprzedniego socjalistycznego systemu, a także przeprowadzonej analizy sytuacji dzieci i rodzin w kraju oraz wyodrębnionych w związku z nią obszarów działań. Jedno z najważniejszych zadań to organizacja efektywnego systemu rodzinnej opieki zastępczej, w tym realizacja programów profilaktycznych oraz wsparcia rodzin w kryzysie. Pierwsze rodziny zastępcze i rodzinne domy dziecka na Ukrainie zaczęły się pojawiać w roku Wszystkie utworzone rodziny zastępcze na Ukrainie są niespokrewnione z dzieckiem. Prawie 60 % ( z ogólnej liczby ) dzieci, które potrzebują opieki zastępczej są umieszczone w rodzinach swoich krewnych. Opieka krewnych w świetle prawa ukraińskiego jest wyjęta z systemu pieczy zastępczej, podlega innemu rodzajowi świadczeń. Od początku każda rodzina zastępcza miała zapewnione oprócz finansowego, także wsparcie merytoryczne czyli opiekę i pomoc specjalisty, odpowiedzialnego za koordynację pracy rodziny zastępczej. Prawo do wsparcia i pomocy specjalistycznej, w tym także na podwyższenie własnych kwalifikacji przynajmniej raz na 2 lata (szkolenia, grupy wsparcia, Szkoły Letnie, Szkoły Jesienne) rodzina zastępcza na Ukrainie ma zagwarantowane ustawowo. Program podwyższenia kwalifikacji RODZICIELSTW rodzicielskich został opracowany przez grupę ekspertów praktyków zajmujących się problematyką opieki zastępczej. Szkoły Letnie (Jesienne) zazwyczaj odbywają się w czasie wakacyjnym. Oprócz oferty specjalistycznych szkoleń dla opiekunów zastępczych, rodziców biologicznych i koordynatorów, są organizowane zajęcia dla dzieci i młodzieży dostosowane do ich wieku i możliwości. Cel takich wyjazdów to również świetna okazja do lepszego poznania siebie, integracji, wymiany doświadczeń i tworzenia grup wsparcia. Mocną stroną organizacji rodzicielstwa zastępczego na Ukrainie jest niewątpliwie dostrzeżenie roli koordynatorów, którzy są włączeni w proces pracy z rodziną zastępczą już na poziomie szkolenia przed przejściem przez rodzinę procesu kwalifikacyjnego. od wschodu Rodzicielstwo zastępcze na Ukrainie Niestety w systemie ukraińskim nie ma prawnego rozwiązania na istnienie interwencyjnych prorodzinnych form opieki, takich jak pogotowie rodzinne. Dlatego też większość dzieci trafiających do rodzin zastępczych ma za sobą doświadczenie pobytu w dużej placówce opiekuńczo-wychowawczej. Niezwykle rzadko zdarza się, by dzieci przechodziły do rodziny zastępczej bezpośrednio z rodziny naturalnej, co z pewnością nie służy jednemu z podstawowych celów opieki zastępczej jak najszybszej reintegracji rodziny i zapobieganiu deprywacji emocjonalnej dzieci. Ogromną potrzebą systemu opieki zastępczej na Ukrainie jest także wczesna i efektywna profilaktyka, czyli dostrzeżenie kryzysu na początkowym etapie kiedy jeszcze jest szansa na jego rozwiązanie. Następne wyzwanie to tworzenie i realizacja programów dla usamodzielniającej się młodzieży z placówek opiekuńczo-wychowawczych, praca w kierunku zapobiegania powtórnego wejścia dorosłych już dzieci w system pomocy społecznej. Ogólna liczba rodzin zastępczych na Ukrainie , rodzinnych domów dziecka 300 (dane z początku roku 2008), ogólna liczba dzieci w rodzinnej opiece zastępczej Uljana Dołyniak Towarzystwo Nasz Dom 1. Dom dziecka dla dzieci do lat 3 ( dzieci); 2. Dom dziecka dla dzieci od 3 do 7 lat ( dzieci) lub od 3 do 17 lat ( dzieci); 3. Specjalna szkoła-internat dla dzieci z opóźnieniami w rozwoju; 4. Szkoła-internat dla dzieci od 7 do 17 lat ( dzieci); 5. Dom dla dzieciniepełnosprawnych, potrzebujących opieki specjalnej; 6. Szkoła zawodowa (17-18 lat) dzieci. 1. Placówki prorodzinne Domy dla Dzieci Domy dla Młodzieży (całodobowe) 2. Ośrodki wsparcia dziennego dla dzieci Ukraiński, Państwowy system pomocy dla dzieci pozbawionych opieki rodzicielskiej Przytułek dla niepełnoletnich dzieci (okresowy pobyt dzieci) Centrum Socjalno- Psychologicznej Rechabilitacji dla dzieci 1. Adopcja (krajowa/zagraniczna) 2. Opieka, patronat 3. Rodzina zastępcza (do 4 dzieci) 4. Rodzinny dom dziecka (od 5 do 10 dzieci) Uczestników grupy wsparcia w Pomysku Wielkim gościła Chrześcijańska Fundacja De IGNIS-Polska, która w ramach swoich celów statutowych wspiera i szkoli osoby zainteresowane czynnym niesieniem pomocy osobom słabym i chorym psychicznie. Adres: Pomysk Wielki 61A, Bytów Dziękujemy

11 prawdziwa historia 11 O ZASTĘPCZE do zachodu Rodzina zastępcza z Niemiec tłumaczka- Iwona oraz Christa i Erkhard Jest październikowy weekend. Christa i Erkhard przyjechali do domu Fundacji DE- IGNIS Polska w Pomysku Wielkim. Są założycielami tej Fundacji i fundatorami budowy w Polsce domu Fundacji. Przebyli ponad 800 km, aby spotkać się z polskimi rodzinami zastępczymi i opowiedzieć o swoim rodzicielstwie adopcyjnym i zastępczym, którego staż sięga już trzydziestu lat. Wychowali do pełnoletności i wypuścili z gniazda dziewięcioro dzieci, dziesiąte nastoletnie jest jeszcze w domu. Dorosłe dzieci mają już swoje rodziny, ale dla wszystkich dom, w którym się wychowali pozostał domem, do którego chętnie wracają i mówią o nim Nasz Dom. Christa i Erkhard nie ukrywają radości i dumy ze swojej licznej rodziny opowiadając, o tym jak ją budowali. Jako bardzo młodzi ludzie obydwoje zaczęli pracować w domu dziecka i wkrótce zrozumieli, że to nie jest dobre miejsce na dzieciństwo. Jeszcze, zanim pobrali się marzyli o licznej rodzinie i wychowywaniu dzieci, także tych, które nie są ich biologicznymi dziećmi. Christa miała 20 lat, kiedy adoptowali pierwsze dziecko (półtoraroczną dziewczynkę, która swoim zachowaniem odstraszyła poprzednich kandydatów). Potem, jak mówi Christa, Bóg Ich prowadził do kolejnych dzieci, które powierzał Im na jakiś czas. Oni zaś towarzyszyli dzieciom w Ich rozwoju najlepiej jak potrafili, traktując tę możliwość jako dar i przywilej. Kupili dom, bo żeby dać komuś dom, sama muszę go mieć przestrzeń i atmosferę, w której dzieci mogą zapuszczać korzenie, i w której można budować relacje mówi Christa. Dbali o relacje w swoim małżeństwie, żeby lepiej wspólnie pokonywać wszelkie trudności, i żeby dzieci czuły się z nimi bezpiecznie. Starali się realnie oceniać swoje motywy i możliwości przyjmując do domu kolejne dziecko. Wychowując dzieci zarówno adoptowane jak i te w opiece zastępczej - koncentrowali się na budowaniu z nimi więzi. Nie ukrywają, że bywał to proces bolesny i długi. Siły i determinację czerpali z przekonania, że w każdym dziecku jest coś bardzo cennego - dzieli się swoim przekonaniem Christa - klejnot, do którego nieraz bardzo trudno dotrzeć, bo jest głęboko schowany, otoczony grubą warstwą złych zachowań i złych emocji poranionego dziecka. Trzeba było przebijać się przez te warstwy, żeby w końcu dotrzeć do samego środka i zobaczyć, jak cennym bożym stworzeniem jest to dziecko. W tej pracy najważniejsze było poświęcanie dzieciom czasu, żeby dziecko poznawać i lepiej rozumieć przyczyny jego trudnych zachowań. Pierwszy okres pobytu dziecka w domu porównywali do ciąży trzeba było donosić dziecko, zanim całkowicie znalazło się w naszej rodzinie i poczuło się w niej bezpiecznie. Niektóre ciąże były bardzo trudne, pełne dolegliwości, ale w końcu docierało się do serca dziecka i wtedy powstawała relacja na całe życie. Zawsze starali się rozpoznawać indywidualne potrzeby dzieci doświadczenia w relacjach, choroby, opóźnienia. Każde dziecko było nowym wyzwaniem, np. dwuletni chłopiec z zespołem FAS i potrzebami niemowlęcia - wymagał noszenia na rękach, częstego przytulania, karmienia butelką, zasypiania w łóżku koło opiekunki. Jego starsza, dziewięcioletnia siostra miała znaczną nadwagę, notorycznie kradła (głównie jedzenie i słodycze), kiedy była zła na kogoś potrafiła załatwić się na środku pokoju w obecności Dom Fundacji w Pomysku Wielkim opiekunów. Trzy lata trwały próby dotarcia do Niej. Nie bardzo wiedzieli, jak Jej pomóc. Któregoś dnia, natrafiając na jedno z tych trudnych zachowań dziewczynki, Christa w poczuciu całkowitej bezradności objęła dziecko i płacząc powiedziała; dziewczyno, ja już nie wiem, co mam z Tobą robić. Dziewczynka też rozpłakała się i wyznała: ja też już mam dość. Wydarzenie było przełomem w zachowaniu dziecka i Jej stosunku do opiekunów. Większość dzieci trafiających do Ich rodziny zachowywała się prowokująco do momentu przełomu. Kiedyś przyjęli do domu nieletnią matkę z małym dzieckiem. Dziewczyna była pełna złych uczuć w stosunku do swoich rodziców i ojca swojego dziecka. Nie dawno powiedziała, że w Ich domu nauczyła się przebaczać. Na koniec spotkania jeszcze raz podkreślili, jak ważne było i jest dla Nich budowanie trwałych, bezpiecznych i na całe życie relacji z dziećmi. Chcieli, żeby dzieci którymi się opiekowali uznały Ich dom za własny. I udało się. Twierdzą, że głównie dlatego, że starali się być dla dzieci rodzicami, a nie tylko wychowawcami. Powyższy tekst składa się ze zredagowanych wypowiedzi Christy i Erkharda ilustrujących ideologię i zasady, którymi kierują się wychowując dzieci. Opracowała Anna Pełczyńska

12 Święta, święta i... po świętach Święta Bożego Narodzenia. W Domu ferwor porządków, zakupów, planowanie zadań, tak by jak najszybciej i jak najsprawniej uporać się ze świątecznymi obowiązkami, by oddać się przyjemności ucztowania. Dzieci nie mogą się doczekać specjalnych smakołyków, tylko raz w roku przyrządzanych, no i oczywiście prezentów! Marzą o nich czasem cały rok, czy uda się zobaczyć upragniony przedmiot pod choinką? Atmosfera pochłania nas całkowicie wesołe przekomarzania w zasypanej mąką kuchni, własnoręczne wykonywanie wesołych ozdób, podjadanie ukradkiem słodkich specjałów zanim jeszcze znajdą swoje przeznaczenie na przystrojonym stole. Dom jak każdy. A przecież inny. I nie dlatego, że wielodzietny. Tuż przed świętami, zjawia się znikąd, uroczyście odziana pani bądź pan z propozycją nie do odrzucenia chce zabrać jakieś dziecko na wigilię do siebie. Dlaczego? Bo to Dom Dziecka. Placówka. Bidul. Nie ważne, że dołożono wszelkich starań by takim nie był (w świadomości dzieci). Nie ma tu grup (jest rodzina), nie ma świetlicy (jest salon), nie ma grona pedagogicznego (jest pani M. pani A.) Każdy ma swój własny kąt, jest ładnie, czysto, ciepło i bezpiecznie. Często po raz pierwszy dzieci czują, że są w Domu. W swoim Domu. I czekamy na święta. Ale z jakiegoś powodu najczęściej właśnie w ten specjalny czas zjawia się nieoczekiwanie obcy człowiek, który być może wpadł na genialny pomysł, jak by tu usłużyć potrzebującemu. Koniecznie w sposób łatwy do zdefiniowania - prospołeczna postawa, pełna miłosierdzia i poświęcenia. Ale nie wnikajmy w motywy, każdy może mieć inne. Przyjrzyjmy się sytuacji z punktu widzenia dziecka oto nagle pojawił się człowiek, nie znamy go, nigdy nie spędziliśmy z nim czasu, nie mamy wspólnych spraw, jest z innego świata. Dlaczego mamy z nim spędzić czas, który chciałoby się spędzić z rodziną, a jeśli to jest niemożliwe, to z najbliższymi, tam gdzie jest bezpiecznie, swojsko. A może jednak dać sobie szansę? Może ten pan, pani polubią nas, zaakceptują, może nawet pokochają, wezmą do siebie na wakacje, albo może zechcą byśmy z nimi zamieszkali? Święta minęły, było miło, były prezenty, pasterka. Ucztujący dbali o to, żebyśmy czuli się dobrze, było nam wygodnie. Trzeba było opowiedzieć kilku nowym ciociom o tym jacy straszni są nasi rodzice, bo nas oddali. A Oni (ci którzy nas zaprosili) tacy wspaniali. Sielanka. A po świętach?... Cisza, nikt nie zadzwonił, nie odwiedził, nie mówiąc już o wakacjach lub wspólnej wigilii w kolejnym roku. Teraz czas na inne jakieś dziecko?! Drogi czytelniku, czy widzisz złożoność problemu, jakim jest wypożyczanie dzieci na czas świąt, wakacji i z innych okazji. Chcemy, aby ludzie podejmujący takie decyzje zastanowili się nad pobudkami, okolicznościami i konsekwencjami. Chcemy, zależy nam, by uchronić dzieci przed kolejnymi zranieniami, straconymi złudzeniami i doznaniem kolejnego zawodu. Bo nie trudno jest zorganizować dodatkowe miejsce przy stole, dodatkowy prezent. Trzeba pamiętać o tym, że nasze dzieci chcą cieszyć się nie tylko pięknymi świętami, chcą być w końcu u siebie. Urszula Tur Dom dla Dzieci Gdańska Fundacja Innowacji Społecznej Polecamy Książka porusza trudny temat molestowania seksualnego dzieci. Uzyskała rekomendację i patronat fundacji Dzieci Niczyje oraz Komitetu Ochrony Praw Dziecka info: Anna Wojciechowska, tel. 22/ ; wojciechowska@hachette-livre.com.pl Książka Cathy Glass jest wstrząsającym studium psychiki dziewczynki, która została nieodwracalnie skrzywdzona przez swoich rodziców. Autorka przedstawia ogromny wkład własnej pracy i emocji, które zainwestowała w nadziei, że uda się jej pomóc 8-letniej Jodie. Jej niemal nadludzkie starania i zaangażowanie zderzają się z niedoskonałym system pomocy ofiarom przemocy i rodzą pytanie pojawiające w wielu miejscach książki Jak mogło do tego dojść?! Choć akcja książki rozgrywa się w Wielkiej Brytanii, czytelnikowi rodzą się w głowie pytania dotyczące naszego systemu pomocy, a osobom pracującym z ofiarami przemocy powracają historie innych, skrzywdzonych dzieci, których tragedii można było zapobiec reagując o wiele wcześniej. Komitet Ochrony Praw Dziecka Historia Jodie to obraz głębokich zniszczeń, jakich w psychice dziecka może dokonać przemoc ze strony najbliższych. To studium zła, które - wyrządzone nieletniej córce - kładzie się cieniem na całej rodzinie. Opowieść burzy nadzieje, iż praca ze skrzywdzonym dzieckiem przynosi natychmiastowy efekt. To ciężka praca i mozolne dążenie do zbudowania nowych relacji. Książka Cathy Glass, brutalnie konfrontująca Czytelnika z ogromem zła tkwiącego w ludziach, ukazuje jednocześnie inną stronę człowieczeństwa: zdolność do głębokiej empatii, poświęcenia i cierpliwości. Prezentuje bezgraniczną miłość do drugiego człowieka, która daje siłę do trwania przy nim niezależnie od braku pewności, że podejmowany wysiłek odniesie jakiekolwiek skutek. Fundacja Dzieci Niczyje