Wspólna Przestrzeń Gospodarcza. Docelowo proces integracyjny ma prowadzić

Transkrypt

1 Przyjaźń mimo woli Agata Wierzbowska-Miazga Budowa Unii Euroazjatyckiej jest najnowszym pomysłem Rosji na integrację przestrzeni poradzieckiej. Oceńmy, czy ma szansę powodzenia, czy też może obnaży słabość Moskwy. W rosyjskiej polityce wobec bliskiej zagranicy priorytetem zawsze była integracja. Po rozpadzie ZSRR pojawiały się projekty reintegracji byłych republik radzieckich integracji, kończąc. Obecnie Moskwa po raz kolejny zaktywizowała politykę integracji byłych republik radzieckich. Najnowszą koncepcją jest integracja euroazjatycka. Wspólna Przestrzeń Gospodarcza. Docelowo proces integracyjny ma prowadzić na papierze. Pytanie, czy aktualna inicjatywa euroazjatycka ma szanse, by odegrać realną rolę na arenie międzynarodowej? Niepasujące elementy Nie do końca wiadomo, czym Unia Euroazjatycka miałaby się różnić od istniewobec istniejących organizacji. oznaczać większą realność projektu. U podstaw Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej rowców energetycznych wprowadziły wspólny kodeks celny. Zniesiono kontrolę

2 84 Agata Wierzbowska-Miazga, Przyjaźń mimo woli celną na wewnętrznych granicach unii. Kolejnym etapem integracji ma być stworzenie Wspólnej Przestrzeni Gospodarczej (WPG). Ma to doprowadzić do powstania wspólnego rynku opierającego się na zasadzie czterech swobód: przepływu towarów, usług, kapitału i siły roboczej na wzór Unii Europejskiej. Ujednolicone mają zostać standardy i normy, polityka walutowa, zasady wsparcia publicznego dla gospodarki i dostęp do monopoli naturalnych. Pomimo że WPG zaczęła funkcjonować od początku 2012 roku, jej istnienie zauważalne jest w niewielu aspektach. Istotnym osiągnięciem jest otwarcie rynku pracy państw WPG dla obywateli integrujących się krajów. Dla dużej części założeń WPG nie udało się jednak uzgodnić większości aktów wykonawczych umożliwiających ich realizację. Tymczasem w ciągu trzech lat na zintegrowanym poprzez udział w WPG obszarze powinna powstać Euroazjatycka Unia Gospodarcza (EaUG). Wiadomo, że ma być strukturą formalizującą współpracę polityczno-ekonomiczną państw ją tworzących. Strona rosyjska postuluje, by jej obszar objęła także unia walutowa. Jednak konkretnych ram struktury jeszcze nie określono. Wbrew zapowiedziom, nie udało się przyjąć dokumentu powołującego EaUG w 2015 roku. Uczestniczące zaś wraz z Rosją w procesie integracyjnym Kazachstan i Białoruś postulują odłożenie decyzji o powołaniu EaUG o kilka lat. Celem Putina jest stworzenie mechanizmu utrwalającego dominację Rosji w strefie jej tradycyjnych wpływów na obszarze poradzieckim. Jest oczywiste, że choć w wyniku tworzenia struktur euroazjatyckich pogłębia się współpraca gospodarcza na objętym nimi obszarze, to nie uda się osiągnąć zaawansowanego poziomu integracji. Zwłaszcza w przewidzianych, niezmiernie krótkich dla tak skomplikowanych procesów, terminach. Poza nierealistycznymi założeniami, brakiem skonkretyzowania koncepcji, na przeszkodzie integracji stoją różnice pomiędzy uczestniczącymi w projekcie państwami. Rosja, Kazachstan i Białoruś reprezentują różne ustroje prawne i gospodarcze. Różni je poziom rozwoju ekonomicznego, geografia i skala powiązań z innymi partnerami. Różne, niekiedy sprzeczne, są ich interesy gospodarcze. Problemy te zwielokrotnią się, gdy, zgodnie z ambicjami rosyjskimi, w proces integracyjny zostaną zaangażowane kolejne państwa. Równi i mniej równi Nie oznacza to jednak, że integracja euroazjatycka jest procesem bez znaczenia. Choć dokumenty zawierają założenia współpracy gospodarczej, a powstające struktury mają gospodarkę w nazwie, znaczenie integracji euroazjatyckiej należy postrzegać w kontekście politycznym. Integracja euroazjatycka jest obecnie sztandarowym projektem w polityce zagranicznej Władimira Putina. Podsumowując cztery lata premierostwa, jako sukcesy na

3 Agata Wierzbowska-Miazga, Przyjaźń mimo woli 85 wydarzenie geopolityczne na obszarze poradzieckim. Priorytet integracji euroazjatyczaraz po inauguracji trzeciej kadencji prezydenckiej. O tym, jakie znaczenie ma dla przez Moskwę projektach integracyjnych. Celem Putina jest stworzenie mechanizmu utrwalającego dominację Rosji na nansowe, Iwona Wiśniewska autorka opracowania Ośrodka Studiów Wschodnich na temat Euroazjatyckiej Komisji Gospodarczej mającej być odpowiednikiem Komisji Unii Europejskiej Rosjanie stanowią 84 procent zatrudnionych urzędników. Ponadto siedzibą Komisji jest Moskwa. Poprzez integrację euroazjatycką Rosja chce także wpływać na geopolityczną funkcjonowanie unii celnej oznacza ograniczenie możliwości samodzielnej współpartnerami. Przykładem może być zgłoszony wobec Unii Europejskiej postulat, by pośrednictwem Euroazjatyckiej Komisji Gospodarczej. Siła pod znakiem zapytania Z punktu widzenia Moskwy sukces integracji euroazjatyckiej zależy od zaangażowania Ukrainy. Niektórzy moskiewscy analitycy przewidują nawet, że jeśli Uczestnictwo tego kraju jest niezbędne, by tworzone struktury mogły mieć szansę

4 86 Agata Wierzbowska-Miazga, Przyjaźń mimo woli jest po Rosji największą gospodarką i największym rynkiem w regionie. Jej udział w projekcie ma jednak też znaczenie polityczne. Nie bez podstaw profesor Zbigniew Brzeziński mówił, że nie ma silnej Rosji bez Ukrainy. W optyce rosyjskiej Ukraina jest strategicznym państwem na obszarze poradzieckim. Nie tylko ze względu na rzeczywiste znaczenie, zwłaszcza dla rosyjskiej polityki bezpieczeństwa i tranzytu, ale także ze względów wizerunkowych. Ukraińcy to przecież nie tylko bracia Słowianie we wciąż żywej ideologii wielkoruskiej to wręcz jedna z trzech gałęzi narodu rosyjskiego. Dlatego Rosja z niepokojem obserwuje próby balansowania Ukrainy między Moskwą a Zachodem i równoważenia wpływów rosyjskich relacjami z Unią Europejską. Choć proces zbliżenia Ukrainy z Europą został ograniczony (ze względu na sytuację polityczną w tym kraju), potencjał zacieśniania więzi z UE istnieje nadal i przez Moskwę odbierany jest jako zagrożenie. Poprzez integrację euroazjatycką Rosja chce zablokować lub przynajmniej ograniczyć możliwości zbliżenia Ukrainy z Unią Europejską. W opinii niektórych ekspertów był to wręcz pierwotny cel uruchomienia euroazjatyckiego procesu integracyjnego. Umieszczenie Ukrainy w sferze najsilniejszych wpływów miałoby dla Rosji także znaczenie symboliczne: byłoby ukoronowaniem zwycięstwa nad ukraińską pomarańczową rewolucją, którą w 2004 roku Rosja odebrała jako polityczną klęskę. Chcąc wymóc na Ukrainie włączenie się w projekt, Rosja stosuje instrumenty nacisku utrudnienia we współpracy handlowej, zamykanie rynku rosyjskiego dla ukraińskiej produkcji, uzależnienie od członkostwa w UC obniżki ceny gazu. Jednocześnie Moskwa stara się przekonać ukraińskie władze o potencjalnych korzyściach wynikających z udziału w integracji. Zyskuje na tym doraźnie Białoruś. To relacje z nią mają służyć jako pozytywny przykład dla prezydenta Wiktora Janukowycza, co tłumaczy dobre w ostatnim czasie stosunki Moskwy z Mińskiem, czyli rosyjskie preferencje gospodarcze wobec Białorusi i kredyty stabilizacyjne, a także polityczne wsparcie dla Aleksandra Łukaszenki w obliczu sankcji z Zachodu. Argumenty, którymi dysponuje Rosja w relacjach z Ukrainą, są na tyle silne, że Moskwie uda się prawdopodobnie wymusić na Kijowie akcesję do integracji. Zwłaszcza wobec kryzysu relacji Ukrainy z Zachodem. Władze ukraińskie będą starały się opóźniać i ograniczać ten proces, dążąc do pozostawienia Ukrainy na najniższym stopniu integracji. Tę postawę widać już teraz prezydent Janukowycz zaproponował, by Ukraina weszła do unii celnej na zasadzie 3+1, co oznacza, że nie stałaby się członkiem UC, ale jej partnerem, podpisując umowę z każdym krajem uczestnikiem oddzielnie. Ukraina będzie też prawdopodobnie zabiegać, by przed wstąpieniem w struktury euroazjatyckie doprowadzić do ratyfikacji, zawieszonej umowy o pogłębionej strefie wolnego handlu z Unią Europejską. Wtedy zasady ewentualnej akcesji Ukrainy do UC czy WPG musiałyby uwzględniać te obowiązujące Ukrainę w relacjach z UE, a tym samym nie ograniczyłyby możliwości korzystania

5 Agata Wierzbowska-Miazga, Przyjaźń mimo woli 87 efektywność struktur euroazjatyckich. Presja konkurentów Można się zastanawiać, dlaczego Rosja po raz kolejny podejmuje próbę integracji obecności Unii Europejskiej na obszarze, który Rosja uważa za swoją strefę wpływów. Rosyjska propozycja integracyjna była sformułowana jako odpowiedź na ten program. chce zabezpieczyć ten region. Buduje więc nowe struktury, formalizujące wpływy wewnętrznymi, Moskwa ma zatem gwarancję, że jej działania nie sprowokują UE do aktywności. W kontekście kryzysu europejskiego inicjatywa integracyjna ma dodatczasach polityki ofensywnej. Istotnym celem projektu jest także przeciwstawienie się ekspansji chińskiej na obszarze Rosja chce zabezpieczyć region swoich tradycyjnych wpływów przed nową falą aktywności zachodniej. urasta do roli najważniejszego partnera gospoewyższ dodać do tego szacunkową wartość nieofi waga ta robi się wyraźna. Chiny prowadzą też intensywną politykę inwestycyjną

6 88 Agata Wierzbowska-Miazga, Przyjaźń mimo woli W najbogatszym w surowce mineralne Kazachstanie Chińczycy mają większy udział niż Rosjanie. Najsilniejszym sygnałem ostrzegawczym dla Moskwy było przełamanie jej monopolu na tranzyt surowców z Azji Centralnej poza region w 2009 roku uruchomiono ropociąg Kazachstan-Chiny oraz gazociąg Turkmenistan-Chiny (przy zaangażowaniu Uzbekistanu i Kazachstanu). Rosnące zaangażowanie Chin szkodzi nie tylko interesom gospodarczym Rosji. Zmniejszając jej znaczenie jako partnera gospodarczego, Chiny ograniczają możliwości politycznego oddziaływania Rosji na państwa regionu. Widoczne, choć mniej intensywne, jest zwiększenie zaangażowania Chin na pozostałym obszarze WNP. Pekin inwestuje w Mołdawii, na Ukrainie i Białorusi. Postrzega te kraje jako przyczółek do dalszej ekspansji na rynek zarówno Unii Europejskiej, jak i unii celnej. Z kolei państwa tego regionu, zwłaszcza Białoruś i Ukraina, widzą we współpracy gospodarczej z Chinami możliwość wzmocnienia własnej pozycji w relacjach z Moskwą, przez co Pekin może liczyć na przychylność lokalnych władz dla swojego zaangażowania. Podsumowując okres premierostwa, jako sukcesy na arenie międzynarodowej Putin wyliczył stworzenie unii celnej i Wspólnej Przestrzeni Gospodarczej. Próbie ożywienia integracji sprzyja także świadomość, że nawet najbardziej lojalne wobec Kremla reżimy w Kazachstanie i na Białorusi nie są wieczne. Zgodnie z doświadczeniem przemian w większości republik poradzieckich liderzy, którzy zastąpią kiedyś Łukaszenkę i Nursułtana Nazarbajewa, nawet jeśli będą się wywodzić z kręgów bliskich obecnym prezydentom, to prawdopodobnie będą starali się budować swoją pozycję, poszerzając dialog z Zachodem i innymi partnerami, próbując szukać nowych możliwości równoważenia wpływów rosyjskich. W interesie Moskwy jest jak najtrwalsze sformalizowanie i pogłębienie istniejących zależności. Wątpliwa atrakcyjność W perspektywie najbliższych kilku lat proces tworzenia Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej będzie miał duże znaczenie w regionie ze względu na wysoką rangę, jaką nadaje mu Rosja w priorytetach polityki zagranicznej. Proces integracji euroazjatyckiej jest istotny jako odzwierciedlenie dążeń rosyjskich, z pewnością będzie też determinować relacje Rosji z państwami WNP w perspektywie najbliższych lat. Szczególnej wagi nabiera w polityce rosyjskiej wobec tych państw, które podjęły próby zbliżenia z Unią Europejską, zwłaszcza Ukrainy. Wydaje się, że Rosja dysponuje narzędziami, dzięki którym jest w stanie skłonić do udziału w integracji Ukrainę i kilka innych krajów z obszaru poradzieckiego. Warto jednak zwrócić uwagę, że wśród potencjalnych członków tworzących się struktur integracyjnych znajdują się

7 Agata Wierzbowska-Miazga, Przyjaźń mimo woli 89 jedynie te państwa obszaru, które do ewentualnego przyjęcia narzucanych przez (Ukraina, Mołdawia, Kirgistan, Tadżykistan, Armenia). Wszystkie starają się przy de facto unaocznia ograniczenie jej wpływów. Zasięg działania rosyjskich instrumentów nacisku jest mniejszy niż strefa tradycyjnych wpływów Rosji. Przebieg integracji pokazuje ponadto, że Moskwa nie zdołała stworzyć atrakcyjnego modelu przyciągania, skłaniającego do współpracy W rezultacie rosyjskie projekty integracyjne skazane są na problemy. Integrowane realizację wziętych na siebie zobowiązań. Ze względu na istotę procesu integracji, która de facto działającą, trwałą strukturą. Agata Wierzbowska-Miazga jest analityczką Ośrodka Studiów Wschodnich.