Ocena wytrzymałości połączenia dwutlenku cyrkonu z różnymi cementami kompozytowymi po zastosowaniu primerów*

Transkrypt

1 PROTET. STOMATOL., 2013, LXIII, 3, Ocena wytrzymałości połączenia dwutlenku cyrkonu z różnymi cementami kompozytowymi po zastosowaniu primerów* Assessment of shear bond strength of resin cement to zirconia ceramic with prior treatment of zirconia surface with primers* Paulina Gawłowska, Beata Dejak Zakład Protetyki Stomatologicznej Katedry Stomatologii Odtwórczej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Kierownik: dr hab. B. Dejak, prof. nadzw. HASŁA INDEKSOWE: tlenek cyrkonu, cementy kompozytowe, primery, test ścinania KEY WORDS: zirconia, resin cements, primers, shear bond strength Streszczenie Cel pracy. Celem pracy była ocena wytrzymałości na ścinanie połączenia dwutlenku cyrkonu z czterema różnymi cementami kompozytowymi po zastosowaniu dedydykowanych im primerów. Materiał. Zsynteryzowane próbki dwutlenku cyrkonu o kształcie prostopadłościanów podzielono losowo na 4 grupy, liczące po 12 próbek. Przeprowadzono piaskowanie badanej powierzchni za pomocą tlenku glinu o ziarnistości 50 μm. Na powierzchnię dwutlenku cyrkonu naniesiono primery, przeznaczone odpowiednim cementom. Cementy kompozytowe w formie o kształcie walca o wymiarach 3,0 mm wysokości i 3,0 mm średnicy nałożono na próbki. Zastosowano cztery rodzaje cementów: Panavia F 2.0 i Clearfil Ceramic Primer (Kuraray), Multilink Automix i Monobond Plus (Ivoclar Vivadent), ResiCem i AZ Primer (Shofu), Duolink i Z Prime Plus (Bisco). Tak przygotowane próbki poddano testowi ścinania. Summary Aim of the study. To assess the shear bond strength of resin cement to zirconia with four different resin cements with prior treatment of zirconia surface with primers. Material and methods. Cuboidal zirconia sintered ceramic blocks were randomly assigned to 4 groups, each of 12 specimens. The specimens were sandblasted with 50 μm Al 2 O 3. In each group the zirconia surface was treated with primers dedicated to respective resin cements. Resin cements were applied to the zirconia surface in a specific mould. The cylinder-shaped resin cements 3.0 mm high and 3.0 mm in diameter were mounted on specimens. Four brands of resin cements were used in this study: Panavia F 2.0 and Clearfil Ceramic Primer (Kuraray), Multilink Automix and Monobond Plus (Ivoclar Vivadent), ResiCem and AZ Primer (Shofu), Duolink and Z Prime Plus (Bisco). Finally the shear bond *Praca wygłoszona podczas XII Konferencji Biomateriały i Mechanika w Stomatologii, października 2012 r. Ustroń. Praca finansowana przez Uniwersytet Medyczny w Łodzi z zadania badawczego nr / /

2 Cementowanie uzupełnień stałych Wyniki. Wytrzymałość na ścinanie połączenia cementów kompozytowych z tlenkiem cyrkonu wynosiła odpowiednio dla poszczególnych cementów: Panavia 18,55 ± 4,63 MPa, Multilink Automix 23,23 ± 2,28 MPa, ResiCem 26,59 ± 5,10 MPa, DuoLink 26,89 ± 4,01 MPa. Wnioski. Największą wytrzymałość połączenia na ścinanie z tlenkiem cyrkonu wykazuje cement DuoLink z primerem Z Prime Plus (Bisco). strength was evaluated. Results. The obtained results indicated the shear bond strength for each group: Panavia 18,55 ± 4.63 MPa, Multilink Automix ± 2.28 MPa, ResiCem ± 5.10 MPa, DuoLink ± 4.01 MPa. Conclusions. The highest shear bond strength of resin cement to zirconia surface was obtained for resin cement DuoLink in combination with Z Prime Plus (Bisco). Wstęp Dwutlenek cyrkonu cechuje się biozgodnością oraz korzystnymi walorami estetycznymi i właściwościami mechanicznymi, co wyróżnia go spośród innych rodzajów ceramiki. Dlatego jest on coraz częściej stosowany w stomatologii jako materiał na podbudowę protez stałych, niejednokrotnie stanowiąc alternatywę dla konstrukcji złożonych metalowo-ceramicznych (1, 2, 3). Wskazaniem do wykonania uzupełnień protetycznych na podbudowie z tlenku cyrkonu (jest on stosowany w postaci tetragonalnej, stabilizowanej 3 mol% itru 3Y-TZP) są pojedyncze mosty oraz korony w odcinku przednim i bocznym, wsparte na zębach lub implantach (4, 5). Istnieją doniesienia, że mosty na podbudowie z tlenku cyrkonu nie powinny odbudowywać więcej niż pięciu zębów (6), aczkolwiek niektórzy praktycy oraz producenci dopuszczają stosowanie odbudów pokrywających cały łuk zębowy (2, 3). Z materiału tego wykonuje się także wkłady koronowo korzeniowe, implanty, łączniki do implantów, zamki ortodontyczne, wkłady i nakłady, a nawet pełnokonturowe korony (7-9). Uszkodzenia konstrukcji opartych na 3Y-TZP, dotyczą najczęściej odłamań porcelanowej warstwy licującej, złamań podbudowy oraz utraty retencji. Utrata retencji odbudowy protetycznej spowodowana jest jej słabym zacementowaniem albo nieodpowiednią preparacją zębów filarowych (1, 10, 11, 12). Korony oparte na tlenku cyrkonu, ze względu na dużą wytrzymałość, mogą być osadzone z użyciem różnego rodzaju cementów. Wielu praktyków korzysta w tym przypadku z cementów tradycyjnych, zwłaszcza cementów glassionomerowych, modyfikowanych żywicą lub nie, a także cementów fosforanowych. Nie gwarantują one jednak wysokiej wytrzymałości połączenia (13, 14). Alternatywą jest możliwość zastosowania cementów adhezyjnych, które pozwalają uzyskać wyższą wytrzymałość połączenia z zębiną, co warunkuje dobre przyleganie brzeżne i szczelność (15). Zasady postępowania podczas cementowania uzupełnień na podbudowie z 3Y-TZP są nieco odmienne niż w przypadku innych rodzajów ceramiki. Ze względu na gęstą sieć kryształów i brak matrycy szklanej powierzchnia 3Y-TZP nie podlega wytrawianiu kwasem fluorowodorowym i silanizacji (7, 16, 17), dlatego należy ją rozwinąć za pomocą innych metod. Wielu badaczy wykazało, że piaskowanie tlenkiem glinu w połączeniu z cementami adhezyjnymi, mającymi w swoim składzie 10-MDP, daje najlepsze rezultaty (18-20). Poza piaskowaniem, PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 3 209

3 P. Gawłowska, B. Dejak T a b e l a I. Skład chemiczny primerów i cementów w grupach. Dane pochodzą z broszur dostarczonych przez producentów Grupa 1 Grupa 2 Grupa 3 Grupa 4 Primer MPS (metakryloksypropyl trimethoksysilanu), MDP monomer (10-methacryloyloxydecyl dwuwodorofosforan), etanol 10 MDP, DMA, szkło barowe, fluorek sodu, dwumetakrylany, silanizowana krzemionka alkoholowy roztwór zawierający metakrylan silanu, fosforan metakrylanu i siarczek met akrylanu aceton, monomer kwasu fosforowego bifenyl dimetakrylanu, hydroksyetyl metakrylanowy, etanol Cement HEMA, DMA dimetakrylany, szkło barowe, trójfluorek iterbu, mieszanina tlenków sferycznych UDMA, TEGDMA, 2-HEMA, monomer kwasu karboksylowego, szkło fluoroaluminiokrzemowe Bis-GMA, trietyleneglycol dimetakrylanu, urethane dimethacrylanu, szkło do rozwijania powierzchni 3Y-TZP przed adhezyjnym cementowaniem polecane są także metody t.j. silikatyzacja połączona z silanizacją, SIE (ang. selective infiltration etching technique), specjalne roztwory do trawienia na gorąco (ang. experimental hot etching solution), użycie laserów (Er:YAG, Nd:YAG) itd. (21-26). Metodą z wyboru pozostaje wciąż mechaniczne przygotowanie powierzchni, polegające na jej wypiaskowaniu. Rozwiniętą powierzchnię aktywuje się chemicznie za pomocą primerów. Ich zastosowanie podczas adhezyjnego cementowania znacznie poprawia wytrzymałość połączenia (18). Obecnie na rynku spotkać można cztery rodzaje takich primerów, różnią się one składem chemicznym (tab. I). Pomimo licznych badań, wciąż nie zostało określone, który z tych primerów działa najlepiej oraz czy skład chemiczny primerów i cementów wpływa na różnice w wartościach siły połączenia. Celem pracy było porównanie wytrzymałości połączenia 3Y-TZP z czterema systemami cementów kompozytowych, po uprzednim wypiaskowaniu powierzchni 3Y-TZP i aplikacji odpowiednich primerów. Materiał i metoda W badaniu wykorzystano 48 prostopadłościennych bloczków 3Y-TZP (Ceramill Zi; Amann Girrbach AG, Koblach, Austria) o wymiarach 6,3 x 6,3 x 16 mm, które zostały poddane synteryzacji w piecu (Ceramill Therm; Amann Girrbach AG, Koblach, Austria) w programie uniwersalnym (8 /min od 200 do 1450, 2 godziny w stałej temperaturze 1450 i następujący po nich czas chłodzenia, cały proces synteryzacji około 10 godzin). Skurcz materiału wynosił w przybliżeniu 21%, po syntetyzacji próbki miały wymiary 5 x 5 x 12,6 mm. Kolejną czynnością było piaskowanie powierzchni próbek za pomocą tlenku glinu Al 2 O 3 o ziarnistości 50 μm (Alustral 50 μm; Omnident Dental Handelsgesellschaft mbh, Rodgau, Niemcy). Próbki piaskowano po umieszczeniu ich w specjalnej podstawce, tak aby piaskowana powierzchnia była zawsze w 210 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 3

4 Cementowanie uzupełnień stałych Ryc. 1. Przygotowane próbki do badań. Ryc. 2. Próbka umieszczona w specjalnym uchwycie w Maszynie Testującej oraz wyprofilowana część ścinająca. tym samym położeniu i równoległa do podłoża. Końcówkę piaskarki (Piaskarka Basic Classic; Renfert GmbH, Hilzingen, Niemcy) umieszczono w specjalnym statywie pod kątem 45 do powierzchni piaskowanej, w odległości 13 mm. Próbki piaskowano 10 sekund pod ciśnieniem 3 barów. Po dokładnym oczyszczeniu powierzchni próbek za pomocą bezoleistej pary wodnej, podzielono je losowo na cztery grupy. Kolejnym etapem pracy było cementowanie próbek, do czego użyto czterech systemów cementów adhezyjnych, z primerami przeznaczonymi dla tlenku cyrkonu oraz kompatybilnymi cementami żywiczymi tej samej firmy: 1) Grupa 1 (Primer: Clearfil Ceramic Primer, Cement: Panavia F 2.0; Kuraray Medical Inc., Sakazu, Kurashiki, Okayama, Japan), 2) Grupa 2 (Primer: Monobond Plus, Cement: Multilink Automix; Ivoclar Vivadent AG, Schaan, Liechtenstein), 3) Grupa 3 (Primer: AZ Primer, Cement: ResiCem; Shofu Inc., Kyto, Japan), 4) Grupa 4 (Primer: Z Prime Plus, Cement: Duo Link; Bisco Inc., Schaumburg, USA). Cement nakładano w formie o kształcie walca o wymiarach 3,0 mm wysokości i 3,0 mm średnicy. Cement kondensowano ręcznie i polimeryzowano światłem według zaleceń producenta po uprzedniej aplikacji odpowiedniego primera (ryc. 1). Próbki przechowywano w suchym środowisku przez 24 godziny, a następnie przeprowadzano test ścinania (ang. SBS testing Shear Bond Strength testing). Test przeprowadzano w Uniwersalnej Maszynie Testującej (Zwick/ Roell Z005; Zwick GmbH & Co. KG, Ulm, Niemcy). Próbki były mocowane w specjalnie wykonanych uchwytach, dopasowanych do ich wielkości (ryc. 2). Natomiast część ścinająca została wyprofilowana (ryc. 2) z wycięciem o kształcie półkola o średnicy i długości odpowiadającymi wymiarom doklejanych walców z cementu, w celu równomiernego rozłożenia siły i naprężeń. Część ścinająca przemieszczała się z szybkością 1mm/min, aż do momentu ścięcia połączenia między cementem a bloczkiem tlenku cyrkonu. Dane były automatycznie zapisywane w formie wykresów, uzyskane wyniki przedstawiono w MPa. Wyniki przeanalizowano statystycznie (Statistica PL 6.0, StatSoft Polska, Kraków, Polska). Wyniki Wyniki przedstawiono w tabeli (tab. II) oraz na wykresie (ryc. 3). Średnia wartość wytrzymałości na ścinanie połączenia między PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 3 211

5 P. Gawłowska, B. Dejak T a b e l a I I. Wytrzymałość na ścinanie połączenia 3Y-TZP z cementami kompozytowymi w poszczególnych grupach Grupa 1 [MPa] Grupa 2 [MPa] Grupa 3 [MPa] Grupa 4 [MPa] Średnia 18,55 23,23 26,59 26,89 Odchylenie standardowe 4,63 2,28 5,10 4,01 poszczególnymi cementami kompozytowymi a powierzchnią 3Y-TZP przygotowaną mechanicznie i chemicznie była największa w Grupie 4 (26,89 ± 4,01 MPa dla cementu DuoLink), a najniższa w Grupie 1 (18,55 ± 4,63 MPa dla cement Panavia). W Grupie 2 uzyskano średnią wartość 23,23 ± 2,28 MPa dla cementu Multilink Automix, a w Grupie 3 wynosiła ona 26,59 ± 5,10 MPa dla cementu ResiCem. Spełnienie założenia normalności rozkładu w poszczególnych grupach oceniono przy użyciu testu Shapiro-Wilka, zostało ono spełnione we wszystkich grupach. Za pomocą testów Levene a oraz Browna-Forsythe a potwierdzono występowanie jednorodności wariancji we wszystkich grupach. Wybrano zatem test t dla prób niezależnych, który pozwolił na ocenę różnic między poszczególnymi grupami. Na podstawie uzyskanych wyników testu stwierdzono, że istnieją statystycznie znaczące różnice pomiędzy wszystkimi parami grup (p < 0,05) oprócz Grup 3 i 4. Między tymi dwiema grupami p>0.05. Dyskusja Powierzchnia tlenku cyrkonu ze względu na jego budowę i właściwości powinna być odpowiednio przygotowana w celu uzyskania wytrzymałego połączenia z cementami kompozytowymi. Sam primer nie warunkuje dobrego połączenia (24). Szorstka i nieregularna powierzchnia 3Y-TZP, tworzona dzięki piaskowaniu (27) stwarza mikroretencyjne zagłębienia Ryc. 3. Wytrzymałość na ścinanie połączenia 3Y-TZP z cementami kompozytowymi w poszczególnych grupach. Oś rzędnych przedstawia wartości wytrzymałości [MPa], oś odciętych przedstawia cztery grupy. dla systemów wiążących. W ten sposób nie tylko powierzchnia wiązania jest większa, ale także zwilżalność i energia powierzchniowa (18). Piaskowanie zwiększa zatem wartość wytrzymałości połączenia (28). Jednak niektórzy autorzy przedkładają, że piaskowanie uszkadza powierzchnię tlenku cyrkonu, powodując powstawanie mikroszczelin i zagłębień (29, 30), i dlatego nie powinno być stosowane. Piaskowanie początkowo wywołuje na powierzchni 3Y-TZP transformację wzmacniającą (ang. transformation toughening) (30, 31), wstępnie zwiększającą parametry wytrzymałościowe materiału. Zjawisko to polega na transformacji fazy tetragonalnej w monokliniczną 212 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 3

6 Cementowanie uzupełnień stałych w miejscu uszkodzenia powierzchni 3Y-TZP. Transformacja t m wiąże się ze zwiększeniem objętości kryształów o około 4,5%, dzięki czemu zablokowane jest dalsze rozchodzenie się uszkodzeń i mikrozłamań, ale powstają duże naprężenia wewnętrzne. Mechanizm ten odpowiada za tak dobre właściwości mechaniczne 3Y-TZP. Jednocześnie transformacja fazy tetragonalnej w monokliniczną wraz z upływem czasu działa niekorzystnie, powodując starzenie się materiału (LTD) i stopniowe obniżenie jego wytrzymałości mechanicznej, osłabiając materiał na działanie sił (32). Problem mogą stanowić również ziarna zakotwiczające się w piaskowanej powierzchni tlenku cyrkonu, wpływając negatywnie na jakość połączenia z cementami kompozytowymi. Niedostępne są jednak długoterminowe badania in vivo, porównujące zachowanie uzupełnień na bazie tlenku cyrkonu po piaskowaniu w porównaniu do innych metod rozwinięcia powierzchni 3Y-TZP. Piaskowanie jest sposobem stosunkowo prostym i szybkim, dlatego wciąż uznawane jest za metodę z wyboru w celu rozwinięcia powierzchni 3Y-TZP. Natomiast użycie primerów jest ważnym czynnikiem, który znacznie poprawia jakość połączenia. Stwierdzono, że połączenie 3Y-TZP/cement kompozytowy/zębina jest zrywane głównie na granicy 3Y-TZP/cement kompozytowy (18). Wyniki badań własnych wskazują na występowanie istotnych statystycznie różnic między wartością wytrzymałości połączenia 3Y-TZP z różnymi cementami kompozytowymi po zastosowaniu poszczególnych primerów. Najwyższą wytrzymałość połączenia uzyskano po zastosowaniu cementów ResiCem i Duo-Link. Tlenek cyrkonu, obojętny chemicznie na większość składników w systemach wiążących, reaguje z monomerami fosforanowymi (20, 33, 34, 35). Przykładem jest związek MDP, który dzięki swej budowie przystosowany jest do wiązania z 3Y-TZP za pomocą grupy hydrofilowo-fosforanowej. Drugi koniec łańcucha odpowiada natomiast za wiązanie z żywicą i umożliwia polimeryzację. Obie części łańcucha połączone są grupą hydrofilowo-alkilową, utrzymującą równowagę hydrofobowo-hydrofilową związku. Stabilne wiązanie grup fosforanowych z 3Y-TZP ma charakter wiązania kowalencyjnego Zr-O-P (36, 37, 38). Użyte w badaniu primery różniły się składem chemicznym (tab. I). Primery Clearfill Ceramic Primer (Grupa 1), Monobond Plus (Grupa 2) i AZ Primer (Grupa 3) zawierają monomery fosforanowe, dzięki którym wiążą się z tlenkiem cyrkonu. Clearfill Ceramic Primer i Monobond Plus zawierają dodatkowo środek silanizujący. Primer Z-Prime Plus (Grupa 4) także zawiera monomery fosforanowe oraz dodatkowo monomery karboksylowe (39). Wyniki badań wskazują, że użyty system primer + cement ma wpływ na wytrzymałość połączenia z tlenkiem cyrkonu. W Grupach 4 oraz 3 wytrzymałość wiązania była wyższa niż w Grupach 2 i 1. Różnice te mogą być spowodowane dodatkiem silanu do primerów Grupy 1 i 2, który może zachowywać się niestabilnie w kwaśnym środowisku, spowodowanym obecnością monomeru fosforanowego (39). W badaniach autorstwa Griffin i Suh (39) poszczególne systemy uzyskały następujące wartości wytrzymałości połączenia na ścinanie: Clearfill Ceramic Primer (7,5 MPa), Monobond Plus (26,4 MPa), AZ-Primer (21,2 MPa), Z-Prime plus (28,7 MPa). Inni badacze także uzyskali dla primera Z-Prime Plus wyższe wyniki niż dla innych komercyjnych primerów (34, 36, 40, 41). Wnioski 1. Największą wytrzymałość na ścinanie połączenia tlenku cyrkonu z cementem kompozytowym zapewnia primer Z-Prime Plus wraz z cementem DuoLink. Najniższą zaś primer Clearfil Ceramic Primer wraz z cementem Panavia F 2.0. PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 3 213

7 P. Gawłowska, B. Dejak 2. O wytrzymałości połączenia tlenku cyrkonu z cementami kompozytowymi decyduje m. in. skład chemiczny użytego primera. Piśmiennictwo 1. Zarone F., Russo S., Sorrentino R.: From porcelain fused to metal to zirconia: Clinical and experimental considerations. Dent Mater., 2011; 27: Lasek K., Okoński P., Mierzwińska-Nastalska E.: Tlenek cyrkonu właściwości fizyczne i zastosowanie kliniczne. Protet. Stomatol., 2009; LIX: Manicone P. F., Iommetti P. R., Raffaelli L.: An overview of zirconia ceramics: Basic properties and clinical applications. J. Dent., 2007; 35: Gamborena I., Blatz M. B.: A clinical guidelines to predictable esthetics with Zirconium oxide Ceramic restorations. Quintessence Dent. Technol., 2006; 29: Potiket N., Chiche G., Finger I. M.: In vitro fracture strength of teeth restored with different all-ceramic crown systems. J. Prosthet. Dent., 2004; 92: Larsson C., Vult von Steyern P., Sunzel B., Nilner K.: Allceramic two to five unit implant-supported reconstructions. A randomized, prospective clinical trial. Swedish Dental Journal, 2006; 30: Conrad H. J., Seong W-J., Pesun I. J.: Current ceramic materials and systems with clinical recommendations: A systematic review. J. Prosthet. Dent., 2007; 98: Edelhoff D., Veber V.: Inlay retained fixed partial denture using CAD/CAM zirconium dioxide ceramic frameworks: a case report. Quintessence Dent. Technol., 2004; 27: Beuer F., Stimmelmayr M., Gueth J. F., Edelhoff D., Naumann M.: In vitro performance of full-contour zirconia single crowns. Dent. Mater., 2012; 28: Roediger M., Gersdorff N., Huels A., Rinke S.: Prospective evaluation of zirconia posterior fixed partial dentures: four-year clinical results. Int. J. Prosthodont., 2010; 23: Beuer F., Edelhoff D., Gernet W., Sorensen J. A.:Three-year clinical prospective evaluation of zirconia-based posterior fixed dental prostheses (FDPs). Clin Oral Investig., 2009; 13: Wolfart S., Kern M.: A new design for all-ceramic inlay-retained fixed partial dentures: a report of 2 cases. Quintessence Int., 2006; 37: ) Uo M, Sjogren G, Sundh A, Goto M, Watar F et al. Effect of surface condition of dental Zirconia ceramic (Denzir) on bonding. Dent Mater. J., 2006;25: ) Kim MJ, Kim YK, Kim KH, Kwon TY. Shear bond strengths of various luting cements to zirconia ceramic: Surface chemical aspects. J. Dent., 2011; 39: Yoshida K., Tsuo Y., Meng X., Atsuta M.: Mechanical properties of dual-cured resin luting agents for ceramic restoration. J. Prosthodont., 2007; 16(5): Borges G. A, Sophr A. M, Goes M. F. D., Sobrinho L. C., Chan D. C. N.: Effect of etching and airborne particle abrasion on the microstructure of different dental ceramics. J. Prosthet. Dent., 2003; 89: Thompson J. Y., Stoner B. R., Piascik J. R., Smith R.: Adhesion/cementation to Zirconia and other non-silicate ceramics: Where are we now? Dent. Mater., 2011; 27: Blatz M. B, Sadan A., Martin J., Lang B.: In vitro evaluation of shear bond strengths of resin to densely sintered high-purity zirconium- -oxide ceramic after long-term storage and thermal cycling. J. Prosthet. Dent., 2004; 91: Yoshida K., Tsuo Y., Atsuta M.: Bonding of dual-cured resin cement to zirconia ceramic using phosphate acid estermonomer and zirconate coupler. J. Biomed. Mater. Res. B.: 214 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 3

8 Cementowanie uzupełnień stałych Appl. Biomater., 2006; 77B: Blatz M. B., Chiche G., Holst S., Sadan A.: Influence of surface treatment and simulated aging on bond strengths of luting agents to zirconia. Quintessence Int., 2007; 38: Aboushelib M. N., Kleverlaan C. J., Feilzer A. J.: Selective infiltration-etching technique for a strong and durable bond of resin cements to zirconia-based materials. J. Prosthet. Dent., 2007; 98: Casucci A., Osorio E., Osorio R., Monticelli F., Toledano M., Mazzitelli C., Ferrari M.: Influence of different surface treatments on surface zirconia framework. J. Dent., 2009; 37: Aboushelib M. N., Mirmohamadi H., Matinlinna J. P., Kukk E., Ounsi H. F., Salameh Z.: Innovations in bonding to zirconia-based materials. Part II: Focusing on chemical interactions. Dent. Mater., 2009; 25: Aboushelib M. N., Matinlinna J. P., Salameh Z., Ounsi H. F.: Innovations in bonding to zirconia based materials: Part I. Dent. Mater., 2008; 24: Akin H., Tugut F., Akin G. E., Guney U., Mutaf B.: Effect of Er:YAG laser application on the shear bond strength and microleakage between resin cements and Y-TZP ceramics. Lasers Med. Sci., 2012; 27: Akin H., Ozkurt Z., Kirmali O., Kazazoglu E., Ozdemir A. K.: Shear bond strength of resin cement to Zirconia ceramic after aluminum oxide sandblasting and various laser treatments. Photomed. Laser Surg., 2011; 29: Ozcan M., Alkumru H. N., Gemalmaz D.: The effect of surface treatment on the shear bond strength of luting cement to glass-infiltrated alumina ceramic. Int. J. Prosthodont., 2001; 14: Queblawi D. M., Munoz C. A., Brewer J. D., Monaco E. A.: The effect of Zirconia surface treatment on flexural strength and Shear Bond Strength to a resin cement. J. Prosthet. Dent., 2010; 103: Sato H., Yamada K., Pezzotti G., Nawa M., Ban S.: Mechanical properties of dental Zirconia ceramics changed with sandblasting and heat treatment. Dent. Mater. J., 2008; 27: Guazzato M., Quach L., Albakry M., Swain M. V.: Influence of surface and heat treatments on the flexural strength of Y-TZP dental ceramic. J. Dent., 2005; 33: Kosmac T., Oblak C., Jevnikar P., Funduk N., Marion L.: The effect of surface grinding and sandblasting on flexural strength and reliability of Y-TZP zirconia ceramic. Dent. Mater., 1999; 15: Lughi V., Sergo V.: Low temperature degradation aging of zirconia: a critical review of the relevant aspects in dentistry. Dent. Mater., 2010; 26: Kern M., Barloi A., Yang B.: Surface conditioning influences zirconia ceramic bonding. J. Dent. Res., 2009; 88: Magne P., Paranhos M. P. G., Burnett L. H.: New Zirconia primer improves bond strength of resin-based cements. Dent. Mater., 2010; 26: Tanaka R., Fujishima A., Shibata Y., Manabe A., Miyazaki Y.: Cooperation of phosphate monomer and silica modification on Zirconia. J. Dent. Res., 2002; 87: Chen L., Suh B. I., Brown D., Chen X.: Bonding investigation of prime Zirconia ceramics for evidence of chemical bonding and improved bond strengths. Am. J. Dent., 2012, In. Press. 37. Carriere D., Moreau M., Barboux P., Boilot J. P.: Modification of the surface properties of porous nanometric Zirconia particles by covalent grafting. Langmuir., 2004; 20: Yoshida K., Tsuo Y., Atsuta M.: Bonding of dual-cured resin cement to Zirconia ceramic PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 3 215

9 P. Gawłowska, B. Dejak using phosphate acid ester monomer and zirconate coupler. J. Biomed. Mater. Res. Part B: Applied Biomater., 2006; 77B: Griffin J. D. Jr, Suh B. I., chen L., Brown D. J.: Surface treatments for Zirconia bonding: A clinical Perspective. Canadian Journal of Restorative Dentistry and Prosthodontics 2010; Winter: Chen L., Suh B. I., Kim J., Tay F. R.: Evaluation of silica-coating techniques for Zirconia bonding. Am. J. Dent., 2011; 24: Piascik J. R., Swift E. J., Braswell K., Stoner B. R.: Surface fluorination of Zirconia: Adhesive bond strength comparison to commercial primers. Dent. Mater., 2012; 28: Zaakcetowano do druku 28.II.2013 r. Adres autorów: Łódź ul. Pomorska 251. Zarząd Główny PTS PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 3