Rozkład materiału z biologii dla klasy I gimnazjum

Transkrypt

1 Rozkład materiału z biologii dla klasy I gimnazjum L.P. Zmiany w numeracji lekcji Temat / UWAGI Materiał nauczania Wymagania podstawowe uczeń poprawnie: Wymagania ponadpodstawowe uczeń poprawnie: Biologia nauka o życiu 1. Poznajemy sposoby pracy oraz kryteria oceniania. -PSO -zna zasady bhp -zna PSO -zna układ podręcznika, główne działy i sposoby ich oznaczenia 2. Określamy przedmiot badań biologii jako nauki. biologia jako nauka wybrane dziedziny biologii główne źródła informacji biologicznej poziomy organizacji życia określa przedmiot badań biologii jako nauki podaje przykłady dziedzin biologii wymienia źródła wiedzy biologicznej wyjaśnia, do czego służą atlasy i klucze wymienia cechy organizmów żywych korzysta z poszczególnych źródeł wiedzy rozróżnia próbę kontrolną i badawczą charakteryzuje wybrane dziedziny biologii posługuje się właściwymi źródłami wiedzy biologicznej podczas rozwiązywania problemów objaśnia zasadę stopniowego komplikowania się poziomów organizacji życia wykorzystuje atlasy do rozpoznawania pospolitych gatunków organizmów Komórkowa budowa organizmów-obserwacje mikroskopowe. organelle komórkowe i ich funkcje budowa komórki zwierzęcej, roślinnej, bakteryjnej i grzybowej wskazuje komórkę jako podstawową jednostkę organizacji życia wymienia struktury budowy komórki roślinnej, zwierzęcej, grzyba i bakterii posługuje się mikroskopem wyciąga wnioski dotyczące komórkowej budowy organizmów na podstawie obserwacji preparatów podaje funkcje poszczególnych organelli wykonuje proste preparaty mikroskopowe odróżnia pod mikroskopem, na schemacie, zdjęciu lub po opisie poszczególne składniki komórki rysuje obraz widziany pod mikroskopem wyjaśnia rolę poszczególnych elementów komórki porównuje budowę komórek bakterii, roślin, zwierząt i grzybów omawia budowę i funkcje organelli komórkowych analizuje różnice między poszczególnymi typami komórek Porządkujemy organizmy. Oznaczamy gatunki roślin i zwierząt. pierwsze próby porządkowania organizmów jednostki klasyfikacji biologicznej organizmów obowiązujący system podziału świata żywego. posługiwanie się prostym kluczem do oznaczania gatunków wymienia nazwy najwyższych jednostek klasyfikacji biologicznej organizmów (królestwa) wyjaśnia, czym zajmuje się systematyka podaje kryteria wyróżnienia pięciu królestw charakteryzuje dawne sposoby klasyfikacji organizmów omawia zasady systemu klasyfikacji biologicznej ocenia sztuczne i naturalne systemy podziału organizmów uzasadnia potrzebę klasyfikowania organizmów

2 Jedność i różnorodność organizmów 7. Poznajemy sposoby odżywiania się organizmów 8. Poznajemy sposoby oddychania organizmów odżywianie organizmy autotroficzne i heterotroficzne fotosynteza i chemosynteza organizmy cudzożywne (roślinożerne, mięsożerne, wszystkożerne, pasożyty, saprobionty) oddychanie tlenowe i beztlenowe oddychanie wewnątrzkomórkowe wymiana gazowa a oddychanie komórkowe znaczenie rozmnażania określa, czym jest odżywianie wymienia podstawowe sposoby odżywiania się organizmów omawia różnice między organizmami samożywnymi a cudzożywnymi wymienia czynniki niezbędne do życia organizmów samożywnych i cudzożywnych wymienia substraty i produkty fotosyntezy wyjaśnia, na czym polega fotosynteza określa, czym jest oddychanie wyjaśnia, na czym polega wymiana gazowa wskazuje mitochondrium jako miejsce, w którym zachodzi utlenianie przedstawia oddychanie tlenowe i fermentację jako procesy dostarczające energii omawia różne sposoby oddychania wymienia przykłady organizmów ilustrujących różne sposoby oddychania rozróżnia wymianę gazową i oddychanie wewnątrzkomórkowe charakteryzuje różne strategie odżywiania wykazuje różnorodność odżywiania się organizmów cudzożywnych wykazuje różnice w pobieraniu i trawieniu pokarmów u różnych organizmów określa warunki przebiegu fotosyntezy ocenia, czy dany organizm jest samożywny, czy cudzożywny wyjaśnia, na czym polega chemosynteza uzasadnia, że oddychanie jest procesem niezbędnym do życia wykazuje zależność między środowiskiem życia a budową narządów wymiany gazowej porównuje oddychanie tlenowe i beztlenowe omawia znaczenie fermentacji zapisuje słownie równanie reakcji oddychania tlenowego 9. Wymieniamy sposoby rozmnażania się organizmów. sposoby rozmnażania bezpłciowego (podział komórki, zarodniki, pączkowanie, fragmentacja) rozmnażanie płciowe (typy rozrodu, obojnactwo, rozdzielnopłciowość, dymorfizm płciowy, typy rozwoju zarodka, partenogeneza) przemiana pokoleń określa, czym jest rozmnażanie wyróżnia rozmnażanie płciowe i bezpłciowe podaje przykłady płciowego i bezpłciowego rozmnażania rozpoznaje sposoby rozmnażania wyjaśnia na czym polega rozmnażanie bezpłciowe rozpoznaje pączkujące drożdże obserwowane pod mikroskopem omawia różnice między rozwojem prostym a złożonym charakteryzuje rodzaje rozmnażania ocenia znaczenie przemiany pokoleń charakteryzuje typy rozwoju zarodka potrafi zastosować w praktyce wiadomości dotyczące rozmnażania wegetatywnego wykazuje związek między sposobem zapłodnienia a środowiskiem życia organizmów ocenia znaczenie samozapłodnienia

3 Bakterie i wirusy. Organizmy beztkankowe 10. Wskazujemy podobieństwa i różnice między bakteriami a wirusami. charakterystyka bakterii i wirusów znaczenie bakterii i wirusów w przyrodzie oraz gospodarce człowieka choroby wywoływane przez baterie i wirusy 11. Poznajemy protisty. charakterystyka protistów znaczenie protistów w przyrodzie i życiu człowieka choroby wywoływane przez organizmy należące do protistów 12. Glony przedstawiciele trzech królestw. 13. Charakterystyka grzybów i porostów. znaczenie glonów cechy przedstawicieli różnych królestw, które pozwalają na zaliczenie ich do wspólnej grupy ekologicznej glonów zależność miedzy głębokością a występowaniem określonych grup glonów charakterystyka grzybów znaczenie grzybów w przyrodzie i gospodarce człowieka choroby wywoływane przez grzyby budowa i wybrane czynności życiowe porostów znaczenie porostów występowanie grzybów i porostów wymienia miejsca występowania bakterii i wirusów rozpoznaje i podaje nazwy form morfologicznych bakterii widocznych na preparacie mikroskopowym lub ilustracji podaje charakterystyczne cechy budowy bakterii i wirusów wymienia cechy, którymi wirusy różnią się od organizmów podaje przykłady bakterii i wirusów określa znaczenie bakterii w przyrodzie i gospodarce człowieka wymienia miejsca występowania protistów wymienia grupy organizmów należących do protistów omawia czynności życiowe poszczególnych grup protistów wskazuje środowisko życia glonów podaje przykłady organizmów należących do glonów wymienia wspólne cechy organizmów zaliczanych do glonów omawia znaczenie glonów w przyrodzie i gospodarce człowieka podaje przykłady grzybów i porostów opisuje budowę grzybów rozpoznaje pleśniaka białego w obrazie mikroskopowym wymienia sposoby rozmnażania się grzybów rozpoznaje porosty wśród innych organizmów omawia czynności życiowe grzybów podaje przykłady znaczenia grzybów w przyrodzie i gospodarce człowieka rozpoznaje porosty jako organizmy zbudowane z grzybni i glonu wyjaśnia, co to jest grzybica charakteryzuje wybrane czynności życiowe bakterii wymienia choroby bakteryjne i wirusowe rysuje kształty bakterii obserwowane pod mikroskopem ocenia znaczenie bakterii i wirusów określa warunki tworzenia się przetrwalników ocenia rolę bakterii jako symbiontów i destruentów charakteryzuje poszczególne grupy protistów wykazuje chorobotwórcze znaczenie protistów i wymienia choroby porównuje czynności życiowe poszczególnych grup protistów rozpoznaje pod mikroskopem, rysuje i opisuje budowę przedstawicieli protistów wyjaśnia, że glony to grupa ekologiczna, do której należą przedst. trzech królestw omawia wybrane czynności życiowe glonów analizuje wpływ zakwitów glonów na inne organizmy w środowisku ocenia znaczenie glonów wyjaśnia zależność między głębokością a występowaniem określonych grup glonów charakteryzuje budowę grzybów owocnikowych omawia sposoby rozmnażania się grzybów analizuje znaczenie grzybów w przyrodzie i gospodarce człowieka wykonuje i opisuje rysunek wskazanych grzybów wykazuje znaczenie mikoryzy dla grzyba i rośliny określa znaczenie poszczególnych komponentów w budowie plechy porostu proponuje sposób badania czystości powietrza, znając wrażliwość porostów na zanieczyszczenia rozpoznaje i podaje nazwy różnych form morfologicznych porostów Powtórzenie wiadomości. Test.

4 Świat roślin 16. Klasyfikacja tkanek roślinnych. 17. Budowa i funkcje korzenia. klasyfikacja tkanek roślinnych na twórcze i stałe budowa, funkcje i rozmieszczenie w roślinie poszczególnych rodzajów tkanek funkcje korzenia budowa zewnętrzna korzenia budowa wewnętrzna korzenia i jego przyrost na długość systemy korzeniowe i ich modyfikacje 18. Budowa i funkcje łodygi. funkcje łodygi budowa zewnętrzna i wewnętrzna łodygi rodzaje łodyg modyfikacje łodygi wyjaśnia, czym jest tkanka podaje przykłady tkanek roślinnych wskazuje na ilustracji komórki tworzące tkankę dokonuje podziału tkanek roślinnych na twórcze i stałe wymienia cechy budowy poszczególnych tkanek roślinnych opisuje funkcje wskazanych tkanek wymienia podstawowe funkcje korzenia rozpoznaje systemy korzeniowe omawia budowę zewnętrzną korzenia rozpoznaje modyfikacje korzeni rozpoznaje pod mikroskopem tkanki budujące korzeń rozróżnia typy ulistnienia łodygi omawia funkcje łodygi podaje nazwy elementów budowy zewnętrznej łodygi rozpoznaje tkanki budujące łodygę rozróżnia rodzaje łodyg charakteryzuje budowę, rozmieszczenie i funkcje poszczególnych tkanek roślinnych wykonuje preparat ze skórki cebuli i rozpoznaje w nim tkankę okrywającą wykazuje związek budowy wskazanej tkanki z jej funkcją rozpoznaje i rysuje tkanki widoczne na przekrojach organów roślinnych analizuje budowę wewnętrzną korzenia jako funkcjonalnej całości charakteryzuje przyrost korzenia na długość rysuje różne systemy korzeniowe wyjaśnia sposób pobierania wody projektuje doświadczenie świadczące o przewodzeniu wody z korzenia do łodygi charakteryzuje modyfikacje korzeni rysuje różne typy ulistnienia łodygi rysuje schematycznie przekrój poprzeczny i podłużny łodygi analizuje związek budowy zmodyfikowanych łodyg z ich funkcjami 19. Liść wytwórnia pokarmu. 20. Wymieniamy cechy charakterystyczne mszaków. funkcje liści budowa zewnętrzna i wewnętrzna liści typy ulistnienia łodygi modyfikacje liści występowanie mszaków budowa mszaków cykl rozwojowy mszaków znaczenie mszaków w przyrodzie i gospodarce człowieka wymienia funkcje liści rozpoznaje elementy budowy liścia rozpoznaje liście pojedyncze i złożone rozpoznaje różne modyfikacje liści rozpoznaje na preparacie mikroskopowym tkanki budujące liść wymienia miejsca występowania mszaków podaje nazwy organów mszaków rozpoznaje mszaki wśród innych roślin omawia znaczenie mszaków w przyrodzie i gospodarce człowieka rozpoznaje rodzaje unerwienia liści omawia funkcje poszczególnych modyfikacji liści analizuje funkcje poszczególnych elementów budowy anatomicznej liścia analizuje cykl rozwojowy mszaków rysuje mech i podpisuje jego organy wyjaśnia, dlaczego mszaki są najprostszymi roślinami lądowymi 21. AIDS-historia, przyczyny, profilaktyka. (temat realizowany ok. 1.XII.) 22. Paprotnikicharakterystyka i przegląd. podział paprotników cykl rozwojowy paproci charakterystyka paproci, skrzypów i widłaków wymienia miejsca występowania paprotników rozpoznaje organy paproci rozpoznaje paprotniki wśród innych roślin wyjaśnia rolę poszczególnych organów paprotników analizuje cykl rozwojowy paproci charakteryzuje skrzypy, widłaki i paprocie rozpoznaje przy pomocy atlasów 5 gatunków rodzimych paprotników

5 23. Rośliny nagonasienne. charakterystyczne cechy roślin nagonasiennych cykl rozwojowy sosny znaczenie nagonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka gatunki roślin nagonasiennych występujących w Polsce 24. Charakterystyka roślin okrytonasiennych Powtórzenie wiadomości. Test. budowa kwiatu cykl rozwojowy roślin okrytonasiennych sposoby zapylenia sposoby rozsiewania nasion rodzaje kwiatostanów typy owoców znaczenie roślin okrytonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka gatunki drzew okrytonasiennych występujących w Polsce wymienia miejsca występowania roślin nagonasiennych rozpoznaje rośliny nagonasienne wśród innych roślin wymienia przystosowania roślin nagonasiennych do warunków życia omawia znaczenie roślin nagonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka wymienia miejsca występowania roślin okrytonasiennych podaje nazwy elementów budowy kwiatu rozróżnia kwiat i kwiatostan rozpoznaje rośliny okrytonasienne wśród innych roślin wymienia sposoby rozsiewania nasion i owoców rozróżnia owoce pojedyncze i złożone omawia znaczenie roślin okrytonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka analizuje cykl rozwojowy sosny rozpoznaje rodzime gatunki nagonasiennych rozpoznaje szyszki dowodzi związku budowy roślin nagonasiennych ze środowiskiem ich życia omawia funkcje poszczególnych elementów budowy kwiatu analizuje cykl rozwojowy roślin okrytonasiennych ocenia znaczenie roślin okrytonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka wykazuje związek budowy kwiatu ze sposobem zapylania charakteryzuje sposoby rozsiewania nasion i owoców, wykazując związek z ich budową rozpoznaje 5 gatunków drzew okrytonasiennych występujących w Polsce Świat bezkręgowców Poznajemy tkanki zwierzęce. budowa i funkcje tkanki nabłonkowej, łącznej, mięśniowej i nerwowej 29. Gąbki i parzydełkowce. budowa gąbek i parzydełkowców środowisko życia gąbek i parzydełkowców znaczenie gąbek i parzydełkowców w przyrodzie wyjaśnia, czym jest tkanka wymienia podstawowe rodzaje tkanek zwierzęcych określa najważniejsze funkcje tkanek zwierzęcych wymienia rodzaje tkanki łącznej podaje rozmieszczenie przykładowych tkanek zwierzęcych w organizmie wyjaśnia, co to są gąbki podaje miejsca występowania gąbek i parzydełkowców wymienia charakterystyczne cechy gąbek i parzydełkowców omawia znaczenie gąbek i parzydełkowców w przyrodzie charakteryzuje budowę poszczególnych tkanek zwierzęcych rysuje schemat komórki nerwowej i opisuje poszczególne elementy jej budowy rozpoznaje pod mikroskopem lub na ilustracji rodzaje tkanek opisuje rodzaje tkanki nabłonkowej charakteryzuje rolę poszczególnych składników morfotycznych krwi charakteryzuje wskazane czynności życiowe gąbek i parzydełkowców wyjaśnia mechanizm ruchu parzydełkowców wykazuje związek budowy gąbek i parzydełkowców ze środowiskiem ich życia wyjaśnia sposób działania parzydełka

6 30. Płazińce i nicienie. środowisko życia płazińców i nicieni budowa i czynności życiowe płazińców oraz nicieni przystosowania płazińców i nicieni do pasożytniczego trybu życia znaczenie płazińców, nicieni w życiu człowieka i przyrodzie 31. Pierścienice i mięczaki. środowisko życia pierścienic i mięczaków budowa i czynności życiowe pierścienic budowa i czynności życiowe ślimaków, małży i głowonogów Poznajemy stawonogi. środowiska życia stawonogów budowa i czynności życiowe skorupiaków, owadów i pajęczaków rozwój owadów wymienia charakterystyczne cechy płazińców, nicieni rozpoznaje na ilustracji płazińce i nicienie charakteryzuje tasiemce i glisty jako pasożyty układu pokarmowego omawia drogi zakażenia pasożytniczymi płazińcami i nicieniami wyjaśnia, w jaki sposób można ustrzec się przez zakażaniem pasożytniczymi płazińcami i nicieniami wskazuje na ilustracji elementy budowy tasiemca wymienia charakterystyczne cechy pierścienic rozpoznaje pierścienice wśród innych zwierząt wymienia charakterystyczne cechy mięczaków rozpoznaje ślimaki, małże i głowonogi wśród innych zwierząt wymienia części ciała ślimaków, małży i głowonogów wymienia narządy oddechowe mięczaków wskazuje małże jako organizmy produkujące perły rozpoznaje stawonogi wśród innych zwierząt rozpoznaje na ilustracji przeobrażenie zupełne i niezupełne owadów wymienia charakterystyczne cechy budowy skorupiaków, owadów i pajęczaków dowodzi, że tasiemce są przystosowane do pasożytniczego trybu życia omawia różnice między płazińcami a nicieniami charakteryzuje wskazane czynności życiowe płazińców, nicieni charakteryzuje symetrię ciała płazińców wykazuje związek budowy pijawki z pasożytniczym trybem jej życia charakteryzuje wskazane czynności życiowe pierścienic charakteryzuje układ krwionośny pierścienic dowodzi, że pierścienice są bardziej rozwiniętymi zwierzętami niż płazińce i nicienie projektuje doświadczenie wykazujące znaczenie dżdżownic w użyźnianiu gleby porównuje budowę ślimaków, małży i głowonogów wykazuje związek budowy mięczaków ze środowiskiem ich życia charakteryzuje wskazane czynności życiowe mięczaków wyjaśnia zasady funkcjonowania otwartego układu krwionośnego charakteryzuje wskazane czynności życiowe stawonogów dowodzi, że owady są przystosowane do życia w środowisku lądowym dowodzi istnienia związku między środowiskiem życia a narządami wymiany gazowej Świat kręgowców 34. Ryby kręgowce wodne przystosowanie ryb do życia w wodzie wymiana gazowa ryb rozmnażanie i rozwój ryb wędrówki ryb charakteryzuje ryby podaje nazwy płetw ryby rozpoznaje skrzela jako narządy wymiany gazowej wymienia przystosowania ryb do życia w wodzie określa rodzaj zapłodnienia u ryb omawia wybrane czynności życiowe ryb określa charakterystyczne cechy rozmnażania ryb wyjaśnia przyczyny wędrówek ryb rozpoznaje przedstawicieli ryb i wskazuje ich specyficzne cechy charakteryzuje wymianę gazową ryb porównuje układ krwionośny ryby i dżdżownicy

7 35. Płazy zwierzęta dwuśrodowiskowe pokrycie ciała płazów przystosowania płazów do życia w dwóch środowiskach wymiana gazowa płazów cykl rozwojowy żaby charakterystyka płazów beznogich, ogoniastych i bezogonowych wpływ zmiennocieplności na tryb życia płazów 36. Świat gadów przystosowania gadów do życia na lądzie rozmnażanie i rozwój gadów charakterystyka jaszczurek i węży 37. Ptaki kręgowce latające przystosowania ptaków do lotu rodzaje piór wymiana gazowa u ptaków związek budowy dzioba z rodzajem pobieranego pokarmu związek budowy nóg ze środowiskiem i trybem życia ptaków rozmnażanie i rozwój ptaków migracje ptaków 38. Świat ssaków budowa i rola skóry ssaków wymiana gazowa u ssaków różnorodność ssaków rozmnażanie i rozwój ssaków budowa zewnętrzna ssaków oraz jej związek ze środowiskiem i trybem życia znaczenie ssaków w życiu człowieka określa środowiska życia płazów charakteryzuje płazy wymienia stadia rozwojowe żaby podaje po dwa przykłady płazów ogoniastych i bezogonowych wymienia przystosowania płazów do życia w wodzie i na lądzie wyjaśnia, na czym polega hibernacja omawia cykl rozwojowy żaby określa środowisko życia gadów charakteryzuje gady podaje cztery przykłady gadów występujących w Polsce wymienia przystosowania gadów do życia na lądzie omawia znaczenie błon płodowych w rozwoju gadów wymienia narządy zmysłów gadów charakteryzuje ptaki wymienia ptaki różnych środowisk rozpoznaje rodzaje piór ptaków wymienia elementy budowy jaja wyjaśnia konieczność migracji ptaków wymienia przystosowania budowy ptaków do lotu omawia różnice pomiędzy gniazdownikami i zagniazdownikami oraz podaje ich przykłady omawia charakterystyczne cechy ssaków podaje przykłady siedlisk zajmowanych przez ssaki rozróżnia ssaki wśród innych zwierząt wyjaśnia rolę gruczołów potowych i włosów w termoregulacji podaje przykłady gatunków ssaków rozróżnia ssaki wodne i lądowe wymienia narządy zmysłów ssaków rozróżnia uzębienie drapieżnika i roślinożercy wymienia przystosowania ssaków do zajmowania różnych siedlisk omawia wybrane czynności życiowe płazów rozpoznaje przedstawicieli płazów i wskazuje ich specyficzne cechy wykazuje związek budowy płazów ze środowiskami ich życia wykazuje związek trybu życia płazów z ich zmiennocieplnością charakteryzuje płazy ogoniaste i bezogonowe omawia wybrane czynności życiowe gadów charakteryzuje funkcje poszczególnych błon płodowych rozpoznaje przedstawicieli gadów i wskazuje ich specyficzne cechy analizuje pokrycie ciała gadów w aspekcie ochrony przed utratą wody wykazuje związek budowy gadów ze środowiskiem ich życia wykazuje związek między sposobem rozmnażania i typem rozwoju a środowiskiem życia gadów określa środowisko życia ptaka na podstawie budowy jego kończyn określa rodzaj pobieranego przez ptaka pokarmu na podstawie budowy jego dzioba wykazuje związek między przebiegiem wymiany gazowej u ptaków a ich przystosowaniem do lotu charakteryzuje poszczególne elementy budowy jaja omawia wybrane czynności życiowe ptaków rozpoznaje przedstawicieli ptaków i wskazuje ich specyficzne cechy charakteryzuje funkcje skóry omawia zalety pęcherzykowej budowy płuc projektuje doświadczenie wykazujące wydzielniczą i wydalniczą funkcję skóry porównuje budowę ssaków wodnych i lądowych ocenia znaczenie ssaków w życiu i gospodarce człowieka wykazuje związek między funkcjonowaniem poszczególnych narządów zmysłów a trybem życia ssaków

8 39. Porównanie bezkręgowców i kręgowców porównanie budowy (pokrycia ciała, szkieletu, ułożenia narządów, budowy układu nerwowego i krwionośnego) bezkręgowców i kręgowców regulacja temperatury ciała określa pokrycie ciała bezkręgowców i kręgowców podaje nazwy elementów szkieletu kręgowców wymienia funkcje szkieletu bezkręgowców podaje przykłady szkieletów bezkręgowców wymienia elementy budowy układu nerwowego bezkręgowców i kręgowców charakteryzuje poszczególne elementy szkieletu kręgowców porównuje budowę układu nerwowego bezkręgowców i kręgowców porównuje budowę układu krwionośnego bezkręgowców i kręgowców Powtórzenie wiadomości i test 42. Organizm człowieka jako funkcjonalna całość dziedziny biologii zajmujące się budową i funkcjonowaniem ciała człowieka miejsce człowieka w przyrodzie współdziałanie układów narządów w organizmie człowieka funkcje układów narządów stopnie uorganizowania budowy organizmu człowieka (komórka, tkanka, narząd, układ narządów) pojęcie homeostazy 43. Budowa i funkcje skóry funkcje skóry i warstwy podskórnej budowa skóry i warstwy podskórnej budowa i rola wytworów skóry rola receptorów skóry zasady higieny skóry czynniki powodujące uszkodzenia skóry wpływ słońca na zdrowie skóry dolegliwości i choroby skóry oraz ich objawy rodzaje oparzeń i odmrożeń pierwsza pomoc przedlekarska w wypadku oparzeń wymienia dziedziny biologii zajmujące się budową i funkcjonowaniem człowieka wskazuje komórkę jako element budulcowy ciała człowieka klasyfikuje człowieka do królestwa zwierząt opisuje podstawowe funkcje poszczególnych układów wylicza układy narządów człowieka podaje funkcje skóry i warstwy podskórnej wymienia wytwory naskórka wylicza warstwy skóry wymienia choroby skóry podaje przykłady dolegliwości skóry omawia zasady pielęgnacji skóry młodzieńczej wyjaśnia konieczność dbania o skórę klasyfikuje rodzaje oparzeń i odmrożeń omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w wypadku oparzeń opisuje cechy różniące człowieka od innych zwierząt wyjaśnia, na czym polega homeostaza opisuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka wykazuje, na podstawie dotychczasowych wiadomości, współzależność poszczególnych układów w organizmie człowieka wykazuje na konkretnych przykładach zależność funkcji skóry od jej budowy opisuje funkcje poszczególnych wytworów naskórka planuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu omawia objawy dolegliwości skóry wyjaśnia, czym są alergie skórne proponuje środki do pielęgnacji skóry młodzieńczej ocenia wpływ promieni słonecznych na skórę demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w wypadku oparzeń

9 44. Budowa szkieletu funkcje szkieletu ruch jako efekt działania biernego i czynnego aparatu ruchu budowa szkieletu kształty kości budowa fizyczna i chemiczna kości szpik kostny 45. Budowa i rola szkieletu osiowego skład szkieletu osiowego: czaszka, kręgosłup, klatka piersiowa funkcje elementów szkieletu osiowego 46. Szkielet kończyn oraz ich obręczy budowa i funkcjonowanie kończyn budowa obręczy barkowej i miednicznej rodzaje połączeń kości rodzaje stawów, ich budowa i zakres ruchów II. Aparat ruchu wskazuje elementy biernego i czynnego aparatu ruchu podaje nazwy wskazanych elementów budowy szkieletu wskazuje na schemacie, rysunku lub modelu szkielet osiowy, obręczy i kończyn rozpoznaje różne kształty kości wskazuje obręcz barkową i miedniczną na modelu lub schemacie opisuje budowę fizyczną kości wskazuje miejsce występowania szpiku kostnego omawia doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości wylicza elementy szkieletu osiowego wymienia elementy budujące klatkę piersiową podaje nazwy odcinków kręgosłupa wskazuje mózgo- i trzewioczaszkę na modelu lub ilustracji wymienia narządy chronione przez klatkę piersiową wskazuje na schemacie, rysunku lub modelu elementy szkieletu osiowego wymienia elementy budowy obręczy barkowej i miednicznej wskazuje kości kończyny górnej i kończyny dolnej na modelu lub schemacie wymienia rodzaje połączeń kości opisuje budowę stawu rozpoznaje rodzaje stawów odróżnia staw zawiasowy od kulistego wyjaśnia sposób działania biernego i czynnego aparatu ruchu wskazuje różnice w budowie kości długiej i płaskiej porównuje kości o różnych kształtach charakteryzuje zmiany zachodzące w układzie kostnym wraz z wiekiem omawia znaczenie składników chemicznych w budowie kości opisuje rolę szpiku kostnego planuje doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości wymienia kości budujące szkielet osiowy charakteryzuje funkcje szkieletu osiowego wyjaśnia związek budowy czaszki z pełnionymi przez nią funkcjami omawia rolę chrząstek w budowie klatki piersiowej wykazuje związek budowy odcinków kręgosłupa z pełnionymi przez nie funkcjami wymienia kości tworzące obręcze barkową i miedniczną porównuje budowę kończyn górnej i dolnej wykazuje związek budowy kończyny dolnej z pełnioną funkcją wykazuje związek budowy obręczy miednicznej z pełnioną przez nią funkcją charakteryzuje połączenia kości wyjaśnia związek budowy stawu z zakresem ruchu kończyny

10 47. Budowa i znaczenie mięśni położenie i funkcje poszczególnych mięśni szkieletowych budowa mięśnia szkieletowego antagonistyczne działanie mięśni rodzaje i cechy tkanki mięśniowej higiena pracy mięśni negatywny wpływ środków dopingujących na zdrowie człowieka 48. Choroby aparatu ruchu naturalne krzywizny kręgosłupa lordozy i kifozy wady postawy wady budowy stóp krzywica i osteoporoza choroby aparatu ruchu urazy mechaniczne aparatu ruchu pierwsza pomoc i rehabilitacja w wypadku złamań profilaktyka wad postawy 49. Pokarm budulec i źródło energii niezbędne składniki pokarmowe znaczenie węglowodanów, białek wskazuje na ilustracji najważniejsze mięśnie szkieletowe przy pomocy nauczyciela wymienia rodzaje tkanki mięśniowej wskazuje położenie tkanki mięśniowej gładkiej i poprzecznie prążkowanej szkieletowej podaje warunki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania mięśni określa funkcje wskazanych mięśni szkieletowych opisuje budowę tkanki mięśniowej przedstawia znaczenie aktywności fizycznej dla prawidłowego funkcjonowania układu ruchu i gęstości masy kostnej wyjaśnia, na czym polega antagonistyczne działanie mięśni przedstawia negatywny wpływ środków dopingujących na zdrowie człowieka wymienia naturalne krzywizny kręgosłupa opisuje przyczyny powstawania wad postawy przewiduje skutki przyjmowania nieprawidłowej postawy ciała wymienia choroby aparatu ruchu rozpoznaje na ilustracji wady postawy wskazuje ślad stopy z płaskostopiem opisuje urazy kończyn omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w wypadku urazów kończyn Układ pokarmowy wymienia podstawowe składniki pokarmowe wymienia produkty spożywcze rozpoznaje mięśnie szkieletowe wskazane na ilustracji opisuje czynności mięśni wskazanych na schemacie rozpoznaje pod mikroskopem różne rodzaje tkanki mięśniowej wyjaśnia warunki prawidłowej pracy mięśni analizuje przyczyny urazów ścięgien wykazuje związek budowy z funkcją tkanki mięśniowej określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój muskulatury ciała uzasadnia konieczność regularnych ćwiczeń gimnastycznych rozpoznaje naturalne krzywizny kręgosłupa wyjaśnia przyczyny wad postawy omawia sposoby zapobiegania deformacjom szkieletu określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój muskulatury ciała podaje przyczyny chorób aparatu ruchu omawia przyczyny zmian zachodzących w układzie kostnym na skutek osteoporozy wyszukuje informacje dotyczące zapobiegania płaskostopiu wyjaśnia konieczność rehabilitacji po urazach omawia rolę składników pokarmowych w organizmie określa znaczenie błonnika w prawidłowym

11 i tłuszczów pokarm jako źródło energii i budulec organizmu najważniejsze pierwiastki budujące ciała organizmów kluczowa rola węgla w istnieniu życia podstawowe grupy związków chemicznych występujących w organizmach (węglowodany, białka, tłuszcze) 50. Witaminy, sole mineralne, woda rola wody w organizmie witaminy rozpuszczalne w tłuszczach i w wodzie znaczenie wody i witamin skutki niedoboru witamin makroelementy i mikroelementy 51. Budowa i rola układu pokarmowego etapy trawienia pokarmu budowa zęba i rodzaje zębów budowa poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego trawienie w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego funkcja gruczołów trawiennych gruczoły trawienne zawierające białko podaje źródła węglowodanów wylicza pokarmy zawierające tłuszcze klasyfikuje składniki odżywcze na budulcowe i energetyczne określa aminokwasy jako cząsteczki budulcowe białek wyjaśnia skutki nadmiernego spożywania tłuszczów przedstawia znaczenie wody dla funkcjonowania organizmów omawia rolę trzech witamin rozpuszczalnych w wodzie i dwóch rozpuszczalnych w tłuszczach omawia rolę 2 makroelementów wymienia po 3 makro- i mikroelementy rozróżnia witaminy rozpuszczalne w wodzie i w tłuszczach opisuje rolę wody w organizmie wyjaśnia, na czym polega trawienie wymienia rodzaje i rolę zębów człowieka omawia funkcje wątroby i trzustki podaje nazwy procesów zachodzących w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego wskazuje odcinki przewodu pokarmowego na planszy lub modelu funkcjonowaniu układu pokarmowego uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców i warzyw porównuje pokarmy pełnowartościowe i niepełnowartościowe charakteryzuje rolę tłuszczów w organizmie wyjaśnia zależność między spożywaniem produktów białkowych a wzrostem ciała porównuje wartość energetyczną węglowodanów i tłuszczów wymienia najważniejsze pierwiastki budujące ciała organizmów wykazuje kluczową rolę węgla w istnieniu życia identyfikuje najważniejsze składniki pokarmowe z podstawowymi grupami związków chemicznych występujących w organizmach charakteryzuje rodzaje witamin omawia rolę i skutki niedoboru witamin A, C, B 6, B 12, D oraz kwasu foliowego przedstawia rolę i skutki niedoboru składników mineralnych (Mg, Fe, Ca) omawia rolę aminokwasów egzogennych w organizmie omawia znaczenie makro- i mikroelementów analizuje skutki niedoboru witamin, makroi mikroelementów omawia funkcje poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego lokalizuje odcinki przewodu pokarmowego, wskazując odpowiednie miejsca na powierzchni ciała omawia znaczenie procesu trawienia wykazuje związek budowy żołądka z jego funkcją

12 52. Higiena i choroby układu pokarmowego znaczenie prawidłowej diety czynniki wpływające na zapotrzebowanie energetyczne piramida żywieniowa higiena odżywiania się choroby układu pokarmowego zaburzenia w odżywianiu (anoreksja i bulimia) pierwsza pomoc w przypadku zakrztuszenia Powtórzenie wiadomości. Test. 55. Budowa i funkcje krwi krew jako tkanka płynna skład krwi proces krzepnięcia krwi grupy krwi zasady transfuzji krwi konflikt serologiczny (czynnik Rh) 56. Jak krąży krew? narządy układu krwionośnego krwiobiegi duży i mały budowa naczyń krwionośnych funkcje układu krwionośnego wymienia czynniki, od których zależy rodzaj diety określa zasady zdrowego żywienia wymienia choroby układu pokarmowego wskazuje na piramidzie żywieniowej grupy pokarmów przewiduje skutki złego odżywiania się wyjaśnia, dlaczego należy stosować dietę zróżnicowaną i dostosowaną do potrzeb organizmu (wiek, stan zdrowia, tryb życia, aktywność fizyczna, pora roku itp.) określa przyczyny chorób układu pokarmowego omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku zakrztuszenia Układ krążenia podaje nazwy składników morfotycznych krwi wymienia grupy krwi wylicza składniki biorące udział w krzepnięciu krwi omawia funkcje krwi wskazuje uniwersalnego dawcę i biorcę przedstawia społeczne znaczenie krwiodawstwa wymienia elementy, w których przemieszcza się krew omawia na ilustracji mały lub duży obieg krwi omawia funkcje wybranego naczynia krwionośnego porównuje budowę i funkcje żył, tętnic oraz naczyń włosowatych opisuje funkcje zastawek żylnych objaśnia pojęcie wartość energetyczna pokarmu wykazuje zależność między dietą a czynnikami, które ją warunkują charakteryzuje choroby układu pokarmowego wykazuje zależność między higieną odżywiania się a profilaktyką chorób układu pokarmowego przygotowuje wystąpienie na temat chorób związanych z zaburzeniami łaknienia i przemiany materii demonstruje i komentuje udzielanie pierwszej pomocy w przypadku zakrztuszenia omawia znaczenie krwi charakteryzuje składniki morfotyczne krwi omawia rolę hemoglobiny omawia zasady transfuzji krwi wyjaśnia mechanizm krzepnięcia krwi rozpoznaje elementy morfotyczne krwi na podstawie obserwacji mikroskopowej opisuje konflikt serologiczny porównuje krwiobiegi mały i duży charakteryzuje cel krwi płynącej w małym i dużym krwiobiegu rozpoznaje poszczególne naczynia krwionośne na ilustracji wykazuje związek budowy naczyń krwionośnych z pełnionymi funkcjami

13 57. Budowa i działanie serca. Choroby i higiena układu krwionośnego funkcje serca budowa serca cykl pracy serca mierzenie tętna i ciśnienia przyczyny i profilaktyka najczęstszych chorób układu krwionośnego choroby układu krwionośnego krwawienia i krwotoki pierwsza pomoc w przypadku krwawień i krwotoków 58. Układ limfatyczny funkcje układu limfatycznego powstawanie chłonki narządy układu limfatycznego 59. Odporność organizmu rodzaje odporności antygeny rodzaje leukocytów i ich funkcje reakcja obronna organizmu szczepienia, surowice HIV AIDS wskazuje na sobie położenie serca wymienia elementy budowy serca rozpoznaje elementy budowy serca i naczynia krwionośnego na schemacie (ilustracji z podręcznika) wyjaśnia, czym jest puls wymienia choroby układu krwionośnego omawia pierwszą pomoc w przypadku krwotoków odczytuje wyniki badania laboratoryjnego wymienia czynniki wpływające korzystnie na funkcjonowanie układu krwionośnego przedstawia znaczenie aktywności fizycznej i prawidłowej diety dla właściwego funkcjonowania układu krążenia wymienia cechy układu limfatycznego wymienia narządy układu limfatycznego opisuje budowę układu limfatycznego omawia rolę węzłów chłonnych wymienia elementy układu odpornościowego definiuje szczepionkę i surowicę jako czynniki odpowiadające za odporność nabytą wyróżnia odporność swoistą i nieswoistą, czynną i bierną, naturalną oraz sztuczną wyjaśnia, że AIDS jest chorobą wywołaną przez HIV wyjaśnia, na czym polega transplantacja narządów podaje przykłady narządów, które można przeszczepiać opisuje mechanizm pracy serca omawia fazy pracy serca mierzy puls koledze podaje prawidłowe ciśnienie krwi zdrowego człowieka wykazuje rolę zastawek w funkcjonowaniu serca porównuje wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego analizuje przyczyny chorób układu krwionośnego charakteryzuje objawy krwotoku żylnego i tętniczego demonstruje pierwszą pomoc w przypadku krwotoków opisuje rolę układu limfatycznego omawia rolę śledziony, grasicy i migdałków porównuje układ limfatyczny i krwionośny omawia rolę elementów układu odpornościowego charakteryzuje rodzaje odporności wyjaśnia sposób namnażania się HIV wyjaśnia mechanizm działania odporności swoistej opisuje rodzaje leukocytów odróżnia działanie szczepionki od surowicy podaje przykłady szczepień obowiązkowych i nieobowiązkowych oraz ocenia ich znaczenie przedstawia znaczenie przeszczepów oraz zgody na transplantację narządów po śmierci omawia zalety przeszczepów rodzinnych

14 60. Budowa i rola układu oddechowego budowa i funkcje dróg oddechowych budowa płuc mechanizm powstawania głosu mechanizm wentylacji płuc regulacja tempa oddechów mechanizm wymiany gazów w pęcherzykach płucnych i naczyniach włosowatych krwiobiegu dużego 61. Oddychanie wewnątrzkomórkowe mitochondria organelle oddychania wewnątrzkomórkowego ATP nośnik energii 62. Higiena i choroby układu oddechowego sposoby unikania chorób układu oddechowego choroby bakteryjne, wirusowe i wywołane zanieczyszczeniem powietrza Układ oddechowy wymienia odcinki układu oddechowego definiuje płuca jako miejsce wymiany gazowej omawia funkcje elementów układu oddechowego opisuje rolę nagłośni wymienia narządy biorące udział w procesie wentylacji demonstruje na sobie mechanizm wdechu i wydechu oblicza ilość wdechów i wydechów przed i po wysiłku wskazuje różnice w ruchu klatki piersiowej i przepony podczas wdechu i wydechu przedstawia rolę krwi w transporcie gazów oddechowych definiuje mitochondrium jako miejsce oddychania wewnątrzkomórkowego wskazuje ATP jako nośnik energii zapisuje słownie równanie reakcji chemicznej przedstawiające utlenianie glukozy omawia zawartość gazów w powietrzu wdychanym i wydychanym wskazuje źródła infekcji górnych i dolnych dróg układu oddechowego określa sposoby zapobiegania chorobom układu oddechowego definiuje kichanie i kaszel jako reakcje obronne organizmu wymienia 3 choroby układu oddechowego wyróżnia drogi oddechowe i narządy wymiany gazowej wykazuje związek budowy elementów układu oddechowego z pełnionymi przez nie funkcjami odróżnia głośnię i nagłośnię demonstruje mechanizm modulacji głosu wyróżnia mechanizm wentylacji i oddychania komórkowego wyjaśnia zależność między ilością oddechów a wysiłkiem opisuje dyfuzję O 2 i CO 2 zachodzącą w pęcherzykach płucnych interpretuje wyniki doświadczenia na wykrywanie CO 2 w wydychanym powietrzu analizuje proces wymiany gazowej w płucach i tkankach omawia znaczenie oddychania wewnątrzkomórkowego zapisuje utlenianie glukozy równaniem reakcji chemicznej omawia rolę ATP opisuje zależność między ilością mitochondriów a zapotrzebowaniem narządów na energię przedstawia graficznie zawartość gazów w powietrzu wdychanym i wydychanym podaje objawy wybranych chorób układu oddechowego wyjaśnia związek między wdychaniem powietrza przez nos a profilaktyką chorób układu oddechowego wykazuje zależność między skażeniem środowiska a zachorowalnością na astmę

15 zasady udzielania pierwszej pomocy w wypadku zatrzymania oddechu Powtórzenie wiadomości. opisuje przyczyny astmy omawia zasady postępowania przy zatrzymaniu oddechu demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w wypadku zatrzymania oddechu