WPŁYW TEMPERATURY NA FAZY FENOLOGICZNE I JAKOŚĆ KWIATOSTANÓW LILAKA PODCZAS PĘDZENIA LISTOPADOWEGO

Transkrypt

1 ZESZYTY PROBLEMOWE POSTĘPÓW NAUK ROLNICZYCH 2008 z. 525: WPŁYW TEMPERATURY NA FAZY FENOLOGICZNE I JAKOŚĆ KWIATOSTANÓW LILAKA PODCZAS PĘDZENIA LISTOPADOWEGO Agata Jędrzejuk, Aleksandra Łukaszewska Katedra Roślin Ozdobnych, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Wstęp W warunkach naturalnych klimatu umiarkowanego kwitnienie lilaka pospolitego (Syringa vulgaris L.) przypada na połowę maja i trwa do trzech tygodni. Jest ono relatywnie krótkie w porównaniu z długością formowania pąków kwiatostanowych, które rozpoczyna się latem poprzedniego roku. Dzięki róŝnym metodom pędzenia moŝna otrzymać kwitnące wiechy kwiatostanowe lilaka w okresie innym niŝ naturalny [JĘDRZEJUK i in. 2003]. Do najbardziej popularnych metod pędzenia naleŝy metoda termiczna, polegająca na chłodzeniu roślin naturalnie w polu lub chłodni, a następnie na poddaniu ich serii wysokich temperatur w szklarni lub tunelu foliowym [KRONENBERG 1994; CHMIEL (red.) 2000; PRABUCKI i in. 2000; JĘDRZEJUK i in. 2003; JĘDRZEJUK, SZLACHETKA 2003a, b]. U lilaka pospolitego okres spoczynku bezwzględnego trwa zazwyczaj do końca grudnia, wtedy teŝ najtrudniej jest pobudzić krzewy do wzrostu [KOSTRZEWA 1977; CHMIEL (red.) 2000]. Po wyjściu pąków kwiatostanowych lilaka pospolitego ze stanu spoczynku wyróŝnić moŝna pięć faz fenologicznych [JĘDRZEJUK, SZLACHETKA 2003b]: 1. Pęcznienie pąka kwiatostanowego, gdy łuski okrywające wyraźnie odstają, ukazując zawiązek kwiatostanu. 2. Elongacja kwiatostanu, gdy odbywa się intensywny wzrost kwiatostanu na długość. 3. Bielenie pąka kwiatowego, gdy pojedyncze paki w kwiatostanie zaczynają bieleć. 4. Pęcznienie pąka kwiatowego, gdy górna część płatków korony wyraźnie pęcznieje. 5. Kwitnienie, gdy kwiaty są otwarte. We wczesnych terminach pędzenia (listopad) pąki kwiatostanowe nie są w stanie zakumulować odpowiedniej liczby jednostek chłodu, dlatego, aby pobudzić je do wzrostu, wymagana jest odpowiednio wysoka temperatura. We wczesnych terminach pędzenia (listopad) PRABUCKi i in. [2000] oraz JĘDRZEJUK i SZLACHETKA [2003b], zalecają następujący układ temperatur: C przez 4-6 dni do osiągnięcia przez pąki fazy pęcznienia pąka kwiatostanowego, 30 C do osiągnięcia fazy elongacji kwiatostanu, 25 C do osiągnięcia fazy bielenia pąków kwiatowych, 22 C do spęcznienia pąków kwiatowych i 17 C do kwitnienia.

2 190 A. Jędrzejuk, A. Łukaszewska Proces pędzenia lilaków w listopadzie i grudniu trwa około 4 tygodni, a w styczniu - marcu około 3 tygodni [CHLEBOWSKI, MYNETT 1990; JERZY 1990; CHMIEL (red.) 2000; PRABUCKI i in. 2000; JĘDRZEJUK i in. 2003; JĘDRZEJUK, SZLACHETKA 2003a, b]. Celem niniejszej pracy było określenie wpływu róŝnych temperatur na długość cyklu oraz jakość kwiatostanów lilaka pospolitego Mme Florent Stepman pędzonych w terminie listopadowym. Materiał i metody Materiał roślinny stanowiły krzewy lilaka pospolitego (Syringa vulgaris L.), Mme Florent Stepman pochodzące z gospodarstwa ogrodniczego Michała Łyczko w Grodzisku Mazowieckim. Krzewy prowadzono w formie półpiennej, co ułatwiało lepsze zachowanie higieny podczas okopywania i ustawiania krzewów na zagonach oraz zapobiegało uszkodzeniu pędów podczas procesu pędzenia. Krzewy charakteryzowały się wzniesionym pokrojem oraz kilkoma silnymi pędami, ponadto posiadały pewną liczbę pędów płonych, cienkich, krótkich i słabo rozwiniętych. Ich system korzeniowy był silny i składał się z masy jasnych, średnio długich korzeni, z których wyrastały odrosty korzeniowe, systematycznie usuwane. Krzewy przeznaczone do pędzenia jesiennego i zimowego miały od 10 do 15 lat. Na początku listopada krzewy wstawiono do szklarni doświadczalnych Katedry Roślin Ozdobnych SGGW. Przez dwa pierwsze dni utrzymywano temperaturę 12 C w celu rozmarznięcia brył korzeniowych, a pąki kwiatostanowe opryskano preparatem grzybobójczym Rovral 500 Flo w stęŝeniu 0,5%, w celu zapobiegnięcia rozwinięcia się chorób grzybowych. Doświadczenie przeprowadzono w dwóch temperaturach: 15 C przez cały cykl pędzenia (kombinacja 1 - K1) oraz w temperaturach zmiennych zalecanych przy pędzeniu standardowym w listopadzie, tj. 37 C w pierwszym tygodniu, 30 C w drugim tygodniu, 25 C w trzecim tygodniu i 16 C w czwartym tygodniu pędzenia (kombinacja 2 - K2). Podczas doświadczeń mierzono przyrosty pędów kwiatostanowych w poszczególnych fazach fenologicznych (10 pędów w kaŝdym powtórzeniu) oraz oceniano jakość dekoracyjną kwiatostanów. Wyniki opracowano statystycznie przy pomocy analizy wariancji w jednoczynnikowym układzie kombinacji doświadczalnych, korzystając z pakietu programów statystycznych Statgraphics Plus 4.1. Porównanie średnich i określenie grup jednorodnych przeprowadzono przy uŝyciu testu Duncana. Oceny istotności róŝnic między średnimi dokonano przy poziomie istotności α = 0,05 porównując ze sobą wszystkie średnie. Wyniki Zaobserwowano znaczne róŝnice w jakości kwiatostanów lilaka z krzewów pędzonych w wysokich i niskich temperaturach. Kwiatostany z krzewów pędzonych

3 WPŁYW TEMPERATURY NA FAZY FENOLOGICZNE I JAKOŚĆ w 15 C były całkowicie wypełnione kwiatami, a kwiaty były duŝe i otwarte (fotografia 1). Kwiatostany z krzewów pędzonych w wysokich temperaturach miały niecałkowicie otwarte niewielkie kwiaty, dość rzadko osadzone na pędzie (fotografia 2). Wysokość temperatury miała istotny wpływ na długość trwania poszczególnych faz fenologicznych. AŜ 49 dni trwało pędzenie w 15 C. W tej kombinacji (K1) faza pęcznienia pąka kwiatostanowego rozpoczęła się dopiero 26. dnia pędzenia i trwała około 5 dni. Faza elongacji kwiatostanu trwała średnio 10 dni, 3 dni dłuŝej niŝ w wysokich temperaturach pędzenia. Od momentu zapoczątkowania pierwszej fazy fenologicznej, cały proces pędzenia trwał 23 dni. W standardowych temperaturach (K2) faza pęcznienie pąka kwiatostanowego rozpoczęła się w 7. dniu pędzenia i trwała 3 dni, faza elongacji kwiatostanu - 7 dni, a faza bielenia i pęcznienia pąka kwiatowego - 3 dni. Temperatura 15 C znacznie opóźniła ruszanie pąków kwiatostanowych, jednak następowanie po sobie kolejnych faz fenologicznych nie było znacząco opóźnione w stosunku do faz następujących po sobie w wysokich temperaturach (tab. 1). Tabela 1; Table 1 Długość faz fenologicznych w zaleŝności od wysokości temperatury podczas pędzenia listopadowego Length of phenological phases in lilacs forced under two temperature regimes Faza fenologiczna Phenological phase Listopad; November temperatury standardowe (K1) standard temperatures (K1) 15 C (K2) 1 - pęcznienie pąka kwiatostanowego 1 - inflorescence bud swelling elongacja kwiatostanu; inflorescence elongation bielenie pąka kwiatowego; flower bud whitening pęcznienie pąka kwiatowego; flower bud swelling kwitnienie; 5 - flowering Suma; Total Tabela 2; Table 2 Długość kwiatostanów lilaka pospolitego podczas pędzenia listopadowego w zaleŝności od fazy fenologicznej i temperatury Length of lilac panicles in successive phenological phases as affected by November forcing and temperature Faza fenologiczna Phenological phase C Temperatury standardowe Standard temperatures 2,4 a 7,7b 13,4 c 17,6 d 18,9 e 2,0 a 8,5 b 12,9 c 17,6 d 19,8e Oznaczenia poszczególnych faz fenologicznych jak w tab. 1; Significations of particular phenological phases are the same as in Table 1; Średnie oznaczone tymi samymi literami nie róŝnią się istotnie przy poziomie istotności α = 0,05; Means followed by the same letter do not differ significantly at α = 0.05 Nie stwierdzono istotnych róŝnic w długości kwiatostanów pędzonych w róŝnych zakresach temperatur (tab. 2). W obydwu kombinacjach największy przyrost długości kwiatostanów następował pomiędzy fazą elongacji kwiatostanu a fazą pęcznienia pąka kwiatostanowego (tab. 2).

4 192 A. Jędrzejuk, A. Łukaszewska Dyskusja Według danych literaturowych [CHMIEL (red.) 2000; PRABUCKI i in. 2000; JĘDRZEJUK i in. 2003; JĘDRZEJUK, SZLACHETKA 2003a, b] jakość pędzonych kwiatostanów lilaka pospolitego zaleŝy od terminu pędzenia. Lilaki kwitnące listopada mają kwiaty gorszej jakości, ale pędzone na dzień 4. grudnia i później są bardziej otwarte i lepiej rozwinięte, a wiechy są bardziej wypełnione kwiatami [CHMIEL (red.) 2000; PRABUCKI i in. 2000]. W obecnej pracy potwierdzono, Ŝe na jakość kwiatostanów lilaka znaczący wpływ ma temperatura. Kwiatostany z krzewów pędzonych w 15 C były zdecydowanie lepszej jakości od kwiatostanów z krzewów pędzonych w standardowych dla tego terminu pędzenia, wysokich temperaturach. Kwiatostany z 15 C były całkowicie wypełnione kwiatami, a kwiaty duŝe i całkowicie otwarte. Wiechy z krzewów pędzonych w wysokich temperaturach miały przewieszający się pokrój, a kwiaty były niewielkie i rzadko osadzone na osiach kwiatostanów. W dotychczas opublikowanych pracach dotyczących wpływu temperatury oraz terminu pędzenia na długość cyklu oraz jakość kwiatostanów, wszyscy autorzy zgodnie twierdzili, Ŝe im wcześniejszy termin pędzenia, tym cykl rozwojowy jest dłuŝszy [CHMIEL (red.) 2000; PRABUCKI i in. 2000; JĘDRZEJUK i in. 2003; JĘDRZEJUK, SZLACHETKA 2003a, b]. Następowanie po sobie kolejnych faz duŝo szybciej przebiegało w terminach pędzenia styczeń - luty niŝ w listopadzie - grudniu [PRABUCKI i in. 2000; CHMIEL (red.) 2000; JĘDRZEJUK i in. 2003; JĘDRZEJUK, SZLACHETKA 2003a, b], co mogło być spowodowane stanem fizjologicznym krzewów, które w połowie zimy mogły wyjść juŝ ze stanu głębokiego spoczynku, pozostając jedynie w stanie spoczynku względnego. Pąki lilaka w listopadzie pozostają w stanie spoczynku bezwzględnego, który wymaga przełamania, co w praktyce ogrodniczej polega na częściowym schłodzeniu krzewów w gruncie (do momentu wykopania z pola i przeniesienia do szklarni), a następnie poddaniu ich wysokim temperaturom. W niniejszym doświadczeniu u krzewów pędzonych w listopadzie w 15 C najdłuŝej trwało pobudzenie pąków do aktywności (25 dni). Od fazy pęcznienia pąka kwiatostanowego cały proces do osiągnięcia fazy kwitnienia trwał 23 dni, czyli niewiele dłuŝej od pędzenia w standardowych temperaturach. Autorzy nie są pewni, czy ten dość krótki cykl pędzenia w 15 C spowodowany był tym, iŝ w tej temperaturze pąki lilaka akumulowały jeszcze jednostki chłodu i przeszły dzięki temu w stan spoczynku względnego (faza pęcznienia pąka kwiatostanowego nastąpiła na początku grudnia), czy być moŝe nie jest prawdziwa opinia, Ŝe aby przerwać spoczynek głęboki w listopadzie, naleŝy stosować temperatutę rzędu 30 C. Aby wyjaśnić tę wątpliwość, w przyszłości zostanie załoŝone doświadczenie uzupełniające. Wyniki niniejszej pracy świadczą, iŝ temperatura 15 C pozwala pobudzić pąki do wzrostu i choć pędzenie trwa 3 tygodnie dłuŝej, niŝ po zastosowaniu temperatury 37 C, kwiatostany lilaka są nieporównanie lepszej jakości. Dla praktyki ogrodniczej cenna moŝe być sugestia, by w celu uzyskania ciętych kwiatów lilaka na BoŜe Narodzenie wstawiać krzewy do szklarni w listopadzie i stosować temperaturę 15 C, co potaniłoby produkcję i poprawiło jakość wiech. Wnioski 1. Temperatura 15 C stosowana podczas listopadowego pędzenia krzewów lilaka pospolitego zdecydowanie poprawia jakość kwiatostanów, chociaŝ nie wpływa na końcową ich długość.

5 WPŁYW TEMPERATURY NA FAZY FENOLOGICZNE I JAKOŚĆ Niska temperatura znacznie wydłuŝa cykl pędzenia, przy czym najdłuŝej trwa pobudzenie pąków kwiatostanowych do wzrostu. Długość pozostałych faz fenologicznych jest zbliŝona do ich trwania w standardowych dla tego terminu temperaturach pędzenia. Literatura CHLEBOWSKI B., MYNETT K Kwiaciarstwo. PWRiL, Warszawa: CHMIEL H. (red.) Syringa vulgaris L. - lilak, bez, w: Uprawa roślin ozdobnych. PWRiL, Warszawa: JERZY M Syringa L. - lilak, w: Kwiaty cięte uprawiane pod szkłem i folią. Jerzy M. (red.). PWRiL, Warszawa: JĘDRZEJUK A., SOŃTA E., SZLACHETKA W Effect of forcing term on morphology of flower buds and quality of panicles in lilac (Syringa vulgaris L.) Mme Florent Stepman. Ann. Warsaw Agricult. Univ - SGGW. Horticult. Landsc. Architekt. 24: JĘDRZEJUK A., SZLACHETKA W. 2003a. Wpływ terminu pędzenia na jakość wiech kwiatostanowych lilaka (Syringa vulgaris L.) Mme Florent Stepman. Zeszyty Naukowe Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa 11: JĘDRZEJUK A., SZLACHETKA W. 2003b. Wpływ liczby i rodzaju pąków generatywnych na długosć i jakość kwiatostanów krzewów lilaka pospolitego pędzonych w szklarni i tunelu foliowym. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 491: KOSTRZEWA L Lilaki. PWRiL, Warszawa: 123 ss. KRONENBERG H.G Temperature influences on the flowering dates of Syringa vulgaris L. and Sorbus aucuparia L. Sci. Hortic. 57(1-2): PRABUCKI A., SOŃTA E., SZLACHETKA W Wpływ terminu pędzenia oraz liczby i rodzaju pąków kwiatowych na długość kwiatostanów lilaka pospolitego (Syringa vulgaris L.) Mme Florent Stepman. Roczniki AR w Poznaniu CCXVIII(29): Słowa kluczowe: Syringa vulgaris, przerywanie spoczynku, temperatura Streszczenie Celem niniejszej pracy było określenie wpływu róŝnych temperatur na długość cyklu pędzenia oraz jakość kwiatostanów lilaka pospolitego Mme Florent Stepman w terminie listopadowym. Krzewy pędzono w dwóch temperaturach: 15 C przez cały cykl pędzenia oraz w wysokich temperaturach, standardowych dla tego terminu. Wysokość temperatury miała istotny wpływ na długość trwania poszczególnych faz fenologicznych oraz jakość kwiatostanów u lilaka. Pędzenie w 15 C trwało 49 dni w porównaniu z pędzeniem standardowym trwającym średnio 23 dni. W tej kombinacji faza pęcznienia pąka kwiatostanowego rozpoczęła się 26. dnia pędzenia. Kwiatostany z krzewów pędzonych w 15 C były bardziej dekoracyjne od kwiatostanów z krzewów pędzonych w temperaturach standardowych. Wyniki doświadczeń zdają się zaprzeczać powszechnie panującemu przekonaniu, Ŝe dla przełamania spoczynku bezwzględnego w listopadzie konieczne jest stosowanie bardzo wysokich temperatur początkowych. Temperatura 15 C pozwala pobudzić pąki do wzrostu, choć trwa to 3 tygodnie dłuŝej niŝ po zastosowaniu wysokich temperatur.

6 194 A. Jędrzejuk, A. Łukaszewska INFLUENCE OF THE TEMPERATURE ON PHENOLOGICAL PHASES AND PANICLE QUALITY IN Syringa vulgaris L. SHRUBS DURING NOVEMBER FORCING Agata Jędrzejuk, Aleksandra Łukaszewska Department of Ornamental Plants, Warsaw University of Life Sciences, Warszawa Key words: Syringa vulgaris, dormancy, forcing, temperature Summary The study evaluated an effect of temperature on the length of forcing cycle and panicle quality in common lilac shrubs during November forcing. Shrubs were forced either under 15 C during the whole forcing cycle or under a sequence of high temperatures, commonly applied during November forcing. Forcing cycle under 15 C lasted 49 days as compared to 23 days under standard conditions. The phase of inflorescence bud swelling started on 26th day and was retarded by three weeks relative to shrubs forced under high temperatures but the length of other phenological phases was similar under both temperature regimes. Panicles from 15 C were more decorative, being completely filled with flowers, while the panicles from standard temperatures were floppy and their flowers were not open completely. Results of this experiment deny the thesis that to break the lilac winter dormancy during November forcing high temperatures are required. Temperature of 15 C is sufficient to enable buds to start growth though three weeks are needed until bud swelling begins. Dr Agata Jędrzejuk Katedra Roślin Ozdobnych Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego ul. Nowoursynowska WARSZAWA kro@sggw.pl

7 Fot. 1. Kwiatostan lilaka pospolitego pędzonego w 15 C - faza kwitnienia Photo 1. Inflorescence of common lilac forced at 15 C - flowering phase Fot. 2. Kwiatostan lilaka pospolitego pędzonego w temperaturach standardowych - faza kwitnienia Photo 2. Inflorescence of common lilac forced at standard temperatures - flowering phase