Nr 4, 2013 r. Publikacja współfinansowana ze środków Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

Transkrypt

1 Biuletyn Rzeczników Konsumentów Nr 4, 2013 r. Publikacja współfinansowana ze środków Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

2 S p i s t r e ś c i 1. Koleżanki i koledzy 3 2. Dochodzenie przez konsumenta roszczeń od członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z tytułu ich odpowiedzialności za zobowiązania spółki 4 3. Stosowanie wzorca umowy wybrane problemy 9 4. Zdaniem eksperta. Europejski pakiet regulacyjny dotyczący pozasądowego rozwiązywania sporów - zarys problematyki legislacyjnej i kilka uwag na temat rewizji systemu ochrony konsumentów Zdaniem ekspertów. Umowne prawo odstąpienia od transakcji zawartej z wykorzystaniem Internetu w perspektywie nowej Dyrektywy konsumenckiej Wybrana działalność Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów Wybrane orzecznictwo Sądu Najwyższego Wybrane orzecznictwo sądów powszechnych Z orzecznictwa Arbitra Bankowego Z prac Parlamentu Europejskiego Z działalności Europejskiego Centrum Konsumenckiego w Polsce Z działalności Urzędu Komunikacji Elektronicznej Rada reklamy - wybrane uchwały 48 STOWARZYSZENIE RZECZNIKÓW KONSUMENTÓW ul. Goldhammera 3, Tarnów tel , fax rzecznicy@konsumentow.eu ZESPÓŁ WYDAJĄCY BIULETYN: Wojciech Krogulec redaktor naczelny Elżbieta Sługocka-Krupa Kinga Czarnota Aleksander Daszewski Cezary Orłowski Lidia Baran-Ćwirta Krzysztof Majcher Marek Radwański Robert Kwiatkowski Renata Piwowarska Krzysztof Podgórski Biuletyn jest współfinansowany ze środków Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów Strona 2

3 Koleżanki i Koledzy Rzecznicy! Oddajemy do Waszych rąk czwarty w tym roku numer Biuletynu Rzeczników Konsumentów, który redagowany jest dzięki wsparciu finansowemu Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Zachęcamy Was nie tylko do jego lektury, ale także do przesyłania własnych publikacji, interesujących orzeczeń sądów oraz sygnalizowania ciekawych problemów, które warte są omówienia na łamach naszego Biuletynu. Mamy nadzieję, że i ta publikacja spotka się z Waszym zainteresowaniem. Z okazji zbliżających się Świąt Bożego Narodzenia życzymy Wam, aby stały się one okazją do zadumy i radości z rodzinnego spotkania, a w nadchodzącym Nowy Roku 2014 niech nie opuszcza Was pomyślność i spełnią się najskrytsze marzenia. Zespół Redakcyjny Strona 3

4 Dochodzenie przez konsumenta roszczeń od członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z tytułu ich odpowiedzialności za zobowiązania spółki Konsumenci zawierają umowy z przedsiębiorcami działającymi w różnej formie prawnej. Często są to spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.). Spółka ta, jako osoba prawna posiada zdolność prawną, zdolność do czynności prawnych i sama odpowiada za swoje zobowiązania. Stąd to wobec spółki, a nie np. wspólników konsument może (i powinien) podnosić roszczenia. Kodeks spółek handlowych, w art stanowi, iż wspólnicy nie odpowiadają za zobowiązania spółki. Nie jest rzadka jednak sytuacja, w której konsument występował z roszczeniami wobec spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, wygrał proces, ale po przeprowadzonej egzekucji nie doznał zaspokojenia. Majątek spółki z o.o. nie pozwala na zaspokojenie roszczeń. Spółka bowiem nie ma już żadnego majątku i istnieje jedynie w Krajowym Rejestrze Sądowym, ale żadnej działalności nie prowadzi. W takiej sytuacji powstaje zagadnienie czy również inne podmioty poza spółką odpowiadają za jej zobowiązania. Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. z 2012 r., poz ze zm.) w art. 21 ust. 3 w zw. z ust. 1 i 2 stanowi, iż członkowie zarządu sp. z o. o., którzy nie złożyli wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie nie później niż 2 tygodnie od daty wystąpienia podstaw do ogłoszenia upadłości, ponoszą odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wskutek niezłożenia takiego wniosku. Przepis ten jednak nie jest łatwy w stosowaniu dla wierzyciela, który musi udowodnić i wykazać istnienie szkody oraz związek przyczynowy pomiędzy niezłożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości a powstałą szkodą. Dlatego ustawodawca wprowadził również przepis art. 299 KSH 1. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania. Celem wprowadzenia takiej regulacji jest ochrona interesów wierzycieli spółki w sytuacji, gdy w toku jej działalności zostaje z niej wyprowadzony cały majątek, a spółka ulega likwidacji w sensie faktycznym, bez zachowania obowiązujących przepisów prawa i bez odpowiedniego zaspokojenia wierzycieli 2. W sytuacji braku tego uregulowania zdarzałoby się, że wierzyciel, a w szczególności konsument słabsza strona kontraktu, 1 P. Jamorski, Odpowiedzialność członków zarządu spółki z o. o. na podstawie art. 299 KSH, MOP 2002, Nr 14, system Legali, II, s. 3,. 2 A. Kidyba (red.), Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, Lex uzyskawszy wyrok przeciwko spółce, nie miał żadnej możności wykonania go, z tej ( ) przyczyny, że spółka w rzeczywistości nie istniała. 3 Przepis ten zobowiązuje zarząd spółki do dbania o utrzymanie na bezpiecznym poziomie stanu aktywów spółki jak i do równego traktowania wszystkich wierzycieli 4. Jest to unormowanie szczególne i wyjątkowe. Podobnego uregulowania nie ma w przepisach normujących spółką akcyjną, nie ma go też zasadniczo w innych ustawodawstwach. 5 Należy domniemywać, że przepis ten ma uniemożliwiać wykorzystywanie mniej sformalizowanych zasad tworzenia spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (w porównaniu do spółki akcyjnej) do zaciągania przez spółkę z o.o. nadmiernych w stosunku do możliwości zobowiązań i składanie wniosku o jej upadłość po wytransferowaniu jej środków finansowych. 6 Roszczenie oparte o art. 299 KSH ma charakter odszkodowawczy 7. Odpowiedzialność członków zarządu ( ) jest oparta na zasadzie winy, z tym że ustawodawca wprowadza domniemanie winy. Przyjęta konstrukcja skutkuje powstaniem odpowiedzialności odszkodowawczej członków zarządu niezależnie od stopnia zawinienia w doprowadzeniu do sytuacji, w której egzekucja wobec spółki jest bezskuteczna 8. Oznacza to, że nawet najmniejszy stopień zawinienia członków zarządu powoduje powstanie ich odpowiedzialności. Jest to swoista odpowiedzialność odszkodowawcza, z tytułu nienależytego prowadzenia spraw spółki, powodujące obniżenie jej majątku i w konsekwencji bezskuteczność egzekucji przeciwko spółce. 9 Jako że, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem 10 odpowiedzialność członków 3 S. Janczewski, Prawo handlowe, wekslowe i czekowe, Warszawa 1946, s P. Jamorski, tamże, I, s M. Gutowski, Charakter prawny i zakres przedmiotowy odpowiedzialności członków zarządu spółki z o.o. na podstawie art. 299 k.s.h., PPH, 2008 r., Nr 11, s R. Czerniawski, Odpowiedzialność cywilna członka zarządu spółki kapitałowej wobec osób trzecich, Lex , nr 6. 7 Takie zapatrywanie dominuje w orzecznictwie. Należy podkreślić, że istnieje również nurt orzeczniczy przyjmujący, że odpowiedzialność na podstawie art. 299 KSH ma charakter gwarancyjny. Przykładem tego ostatniego jest m. in. wyrok SN z r. (III CKN 65/97), OSNC 1997/11, poz. 181 oraz wyrok SN z r. (V CSK 55/07), LEX Temida nr B. Kozłowska-Chyła, glosa do uchwały SN z r., III CZP 114/96, PPH z 2007 r., Nr 10, s. 37 i nast. 9 K. Dąbek Krajewska, Przepis art. 298 k.h. jako podstawa odpowiedzialności członków zarządu spółki z o. o., Rejent, rok 9, nr 9(10), wrzesień 1999 r., s Np. wyrok SN z 7 lutego 2007 r.iii CSK 227/06, opubl. OSNC- ZD 2008/1/19, Glosa 2007/4/8, Lex , oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 1998 r., III CKN 582/97, niepubl, z dnia 21 lutego 2002 r., IV CKN 793/00, OSNC 2003, nr 2, poz. 22, z dnia 28 stycznia 2004 r., IV CK 176/02, "Wokanda" 2004, nr 9, poz. 7, z dnia 21 maja 2004 r., III CK 55/03, niepubl., z dnia 27 Strona 4

5 zarządu spółki ma charakter odszkodowawczy; jej podstawą jest szkoda, którą należy pojmować jako obniżenie potencjału majątkowego spółki. Należy wskazać, że odpowiedzialność członków zarządu nie obejmuje całości niezaspokojonej wierzytelności, lecz jedynie ( ) różnicę pomiędzy tym, co wierzyciel uzyskał od spółki, a potencjalną kwotą zaspokojenia we wszczętym we właściwym czasie postępowaniu upadłościowym, z uwzględnieniem obowiązujących w nim zasad zaspokojenia 11. Tak więc szkoda w rozumieniu art. 299 KSH nie jest szkodą (uszczerbkiem) w majątku konkretnego wierzyciela 12. Jak podkreśla się w piśmiennictwie 13 (d)o skutecznego przeniesienia na członków zarządu odpowiedzialności za zobowiązania spółki, niezbędne jest wystąpienie po stronie wierzyciela szkody, która polega nie niemożności uzyskaniu w całości lub w części przez wierzyciela, zaspokojenia swoich wierzytelności, z powodu nienależytego prowadzenia interesów spółki przez członków zarządu, to jest w taki sposób, że działanie lub zaniechanie członków zarządu doprowadziło do powstania sytuacji niewypłacalności spółki, tym samym i bezskuteczności egzekucji wobec spółki. Wbrew pozorom charakter odpowiedzialności na podstawie art. 299 KSH, tj. czy jest to odpowiedzialność odszkodowawcza czy gwarancyjna nie ma li-tylko charakteru i waloru akademickiego. Ma to zagadnienie wielkie znaczenie praktyczne, w szczególności dla konsumentów. Dla tych ostatnich dominujące orzecznictwo upatrujące istotę odpowiedzialności w teorii odszkodowawczej lepiej chroni ich interesy. Gdyby bowiem przyjąć gwarancyjny charakter odpowiedzialności, oznaczałoby to, że pozwany członek zarządu spółki ma prawo kwestionować zapadły przeciwko spółce wyrok. Mógłby w szczególności przedstawić wierzycielowi zarzuty przysługujące spółce wobec wierzycieli, a w szczególności ( ) kwestionować istnienie lub wysokość długu spółki, którego spłaty domagają się od nich wierzyciele 14. Przyjęcie zaś odszkodowawczej zasady odpowiedzialności nie pozwala mu także np. bronić się zarzutem, ze roszczenie konsumenta wobec spółki uległo przedawnieniu 15. Biorąc pod uwagę, ze zdecydowana większość spraw konsumenckich związanych jest z odpowiedzialnością tytułu niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową czy też z umową o dzieło (usługę) zarzut ten często byłby zasadny (przedawnienie odpowiednio: jeden rok i dwa lata). Za szkodę z art. 299 KSH odpowiadają jedynie członkowie zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Nie odpowiadają zaś osoby faktycznie tylko spełniające niektóre tylko czynności z zakresu zarządu spółką, np. wspólnik mający tylko prawo podpisu w zastępstwie członka zarządu 16. Odpowiedzialność przewidzianą w art. 299 KSH ponosi jednak także likwidator spółki z ograniczoną odpowiedzialnością 17. Nie poniesie jej zaś prokurent 18. Nie poniesie jej też wspólnik spółki, o ile nie pełnił funkcji członka zarządu lub likwidatora. Nie odpowie także członek rady nadzorczej czy komisji rewizyjnej. Jeżeli chodzi o zakres przedmiotowy, to odpowiedzialność członków zarządu spółki z o.o. na podstawie art. 299 k.s.h. obejmuje zasądzone w tytule wykonawczym, wydanym przeciwko spółce, koszty procesu, koszty postępowania egzekucyjnego umorzonego z powodu bezskuteczności egzekucji i odsetki ustawowe od należności głównej. 19 Ważny jest podmiotowy zakres odpowiedzialności z art. 299 KSH. Istotne jest, że zgodnie z piśmiennictwem 20 członkowstwo w zarządzie trwa od momentu podjęcia uchwały o powołaniu do zarządu spółki, a nie decyduje to, czy dana osoba figuruje czy figurowała jako członek zarządu w rejestrze przedsiębiorców. Wpis do rejestru przedsiębiorców nie ma charakteru konstytutywnego, a jedynie deklaratoryjny 21. Jak trafnie wskazał Sąd Najwyższy, jeżeli wierzyciel spółki przedkładając tytuł egzekucyjny stwierdzający zobowiązanie spółki i wykazując bezskuteczność egzekucji tego zobowiązania przeciwko spółce pozwał określoną osobę na podstawie art. 298 k.h. (dziś 299 k.s.h.), a osoba ta wykazała, że zobowiązanie to powstało po jej odwołaniu z funkcji członka zarządu, powództwo powinno być oddalone już ze względu na tę ostatnią okoliczność. 22 października 2004 r., IV CK 148/04, niepubl., z dnia 15 grudnia 2004 r., IV CK 376/04, niepubl., z dnia 14 czerwca 2005 r., V CK 719/04, niepubl., z dnia 22 czerwca 2005 r., III CK 678/04, niepubl., z dnia 24 czerwca 2005 r., V CK 736/04, niepubl., z dnia 31 stycznia 2007 r., II CSK 381/06, "Prawo Spółek" 2007, nr 10 s. 59, oraz wyrok SN z dnia 31 stycznia 2007 r., II CSK 417/06, "Prawo Spółek" 2007, nr 9, s. 59, a także uchwały Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 1999 r., III CZP 10/99, OSNC 1999, nr 12, poz. 203 i z dnia 20 grudnia 2001 r., III CZP 69/01, OSNC 2002, nr 10, poz. 118). 11 A. Rachwał (w:) (red.) S. Włodyka, Prawo spółek handlowych. Tom 2, Warszawa 2012, s Tamże. 13 P. Jamorski, tamże, II, s M. Gutowski, Charakter prawny, s Taki wniosek wynika z uchwały SN z 19 listopada 2008 r., III CZP 94/2008, opubl. MoP +z 2009 r., Nr 10, str Orz. SN z r., sygn. akt IC 273/36, OSN z 1937 r., z. XI, orz. SN z r., IC 324/38, OSN 1939, poz Uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2010 r., III CZP 91/09, OSNC 2010/6/ P. Jamorski, Odpowiedzialność członków zarządu spółki z o. o. na podstawie art. 299 KSH, MOP 2002, z. 14, system Legalis, s M. Gutowski, Charakter prawny, s A. Kidyba, Komentarz do art. 299 Kodeksu spółek handlowych, Lex, stan prawny M. Litwińska, Kodeks spółek handlowych Komentarz, C. H. Beck Warszawa 2002, s M. Gutowski, Charakter prawny, s. 28, odwołujący się do wyrok SN z r. (V CK 198/02), LEX Temida nr Strona 5

6 W szczególności doktryna 23 wskazuje na trzy możliwe rozstrzygnięcia zagadnienia podmiotowego zakresu odpowiedzialności: 1/ uznające, że odpowiedzialność ponoszą wszyscy członkowie zarządu, bez względu na dokonywane zmiany w składzie tego organu, którzy pełnili funkcję w czasie od wymagalności zobowiązania spółki, aż do chwili wystąpienia wierzyciela z powództwem( ), 2/ przypisujące odpowiedzialność tym członkom zarządu, którzy zaniechali złożenia wniosku lub wniosku o otwarcie postępowania układowego i konsekwentnie wykluczające odpowiedzialność ich następców ( ), 3/ przyjmujące, że odpowiadać będą także osoby będące członkami zarządu po powstaniu zobowiązania i powołane do pełnienia tej funkcji. Krąg osób odpowiedzialnych zakreślony został dość szeroko. Powołana odpowiedzialność dotyczy też osób, które były członkami zarządu, gdy niezaspokojona przez spółkę wierzytelność stała się wymagalna, a jednocześnie były członkami zarządu w czasie właściwym do zgłoszenia spółki do upadłości 24. Ponadto, odpowiedzialność może ponosić członek zarządu, który po objęciu swej funkcji i ustaleniu, że stan interesów spółki uzasadnia zgłoszenie wniosku o upadłość lub otwarcie postępowania układowego jak i że czynność taka nie została dokonana nie czyni tego niezwłocznie ( ) Z obowiązku tego nie zwalnia, sama w sobie okoliczność, że przesłanki zgłoszenia wniosku o upadłość powstały przed objęciem przez daną osobę funkcji członka zarządu 25. Przyjęcie takiego punktu widzenia jest korzystne dla wierzycieli spółki, którzy nie uzyskali zaspokojenia z majątku spółki. Pozwala bowiem skierować roszczenia do często szerokiego grona osób, co zwiększa szanse na uzyskanie zaspokojenia. Z uwagi na odszkodowawczy i jednocześnie deliktowy charakter odpowiedzialności członków zarządu spółki z o. o. za jej długi należy rozważyć czy sprawa cywilna z art. 299 KSH jest sprawą konsumencką, w rozumieniu przepisu art PKC i art. 42 ust. 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2007 r., Nr 50, poz. 331 ze zm.). Twierdząca odpowiedź na to pytanie oznaczałaby, że rzecznik konsumentów może w takich sprawach wytaczać powództwo na rzecz konsumentów. Należy jednak uznać, że sprawa taka charakteru konsumenckiego nie ma. Osoba fizyczna może być uznana za konsumenta tylko wtedy, gdy dokonuje czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Ponadto, co nie wynika to z treści art KC, czynność cywilnoprawna, ma wywołać skutek prawny w relacji tej osoby fizycznej z przedsiębiorcą 26. Czynnością prawną jest stan faktyczny, w skład którego wchodzi co najmniej jedno oświadczenie woli, stanowiące uzewnętrznioną decyzję podmiotu prawa cywilnego wywołania określonych skutków cywilnoprawnych, z którym to stanem faktycznym ustawa wiąże skutki wyrażone w tym oświadczeniu, a także skutki prawne oświadczeniem woli nie objęte, lecz wynikające z ustawy, zasad współżycia społecznego lub ustalonych zwyczajów 27. Konsument (czyli osoba, która zawarła umowę ze spółką z ograniczoną odpowiedzialnością 28 ) podnosząc roszczenie wobec członka zarządu spółki z o. o. nie dokonuje czynności prawnej. Stosunek cywilnoprawny jaki zawiązał się pomiędzy konsumentem a członkiem zarządu spółki wynika z czynu niedozwolonego członka zarządu spółki 29. Ponadto należy wskazać, że członka zarządu spółki nie można traktować jako przedsiębiorcy. Przedsiębiorcą jest spółka. Członek zarządu zaś nie jest przedsiębiorcą. Nie prowadzi działalności gospodarczej, a jego zobowiązanie wynika z tego, ze wiążą go ze spółką stosunek organizacyjny. Członek zarządu jest zaś piastunem organu osoby prawnej w tym wypadku przedsiębiorcy jakim jest w obrocie spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Uznaniu, że członek zarządu spółki nie jest przedsiębiorcą nie stoi na przeszkodzie treść przepisu art. 4 pkt 1 lit. c, w zw. z art. 4 pkt 4 lit. a ww. ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów. Swoista definicja przedsiębiorcy tam zawarta uznającą za przedsiębiorcę również członka zarządu spółki będącego osobą fizyczną choćby nie prowadziła ona działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej, jest uregulowaniem szczególnym tylko na potrzeby tej ustawy. Ponadto regulacja ta dotyczy jedynie kontroli koncentracji. Nie może być to zatem uregulowanie uwzględniane przy wykładni art KC. W związku z powyższym rzecznik konsumentów nie ma legitymacji procesowej czynnej do wytoczenia powództwa z art. 299 KSH. Nie może też w takiej sprawie występować do członka zarządu spółki na podstawie art. 42 ust. 1 pkt 3 ww. ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów. Jego pomoc konsumentowi może być bardzo ograniczona. Moim zdaniem może on tylko udzielić tylko porady prawnej i informacji o zasadach odpowiedzialności z art. 299 KSH. Nie może uczynić niczego więcej. Oczywiście porada i informacja może też polegać na sporządzeniu dla konsumenta projektu pozwu, o ile taka potrzeba zajdzie. Właściwość miejscowa sądu jest bardzo istotna. Wydaje się, że sądem właściwym do wytoczenia powództwa 23 M. Litwińska, Kodeks spółek handlowych, s A. Kidyba, Komentarz do art. 299 Kodeksu spółek handlowych, Lex, stan prawny Por. wyrok WSA w Gliwicach z 22 czerwca 2009 r., sygn. akt III SA/Gl 1101/08, LEX nr T. Sokołowski, Komentarz do art. 22(1) Kodeksu cywilnego, Lex, stan prawny , tezy 1, 2 i A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, Wydawnictwa Prawnicze PWN, Warszawa 1996 r., s Tak należy rozumieć pojęcie konsument w niniejszym przyczynku. 29 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 kwietnia 2012 r., sygn. akt II CSK 390/11, opubl. LEX nr Strona 6

7 nie będzie mógł być sąd miejsca wykonania umowy, za którą to umowę spółka ponosiła odpowiedzialność. Nie będzie więc można wykorzystać art. 34 KPC i pozywać członka zarządu przed sąd miejsca wykonania tej umowy, ale właściwym będzie sąd właściwości ogólnej sąd miejsca zamieszkania członka zarządu (art KPC). Jest tak, ponieważ (s)prawa przeciwko członkowi zarządu jest odrębna od sprawy przeciwko spółce z uwagi na konieczność zbadania innych przesłanek odpowiedzialności. 30 Można jednak wykorzystać właściwość przemienną z art. 35 KPC, ponieważ odpowiedzialność z art. 299 KSH ma charakter odpowiedzialności deliktowej. Stąd wytaczać powództwo można też przed sąd w którego okręgu nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. Powstaje pytanie, wg jakich kryteriów ustalić ten sąd. Należy tu, moim zdaniem, rozróżnić dwie sytuacje. Po pierwsze, gdy konsument dochodzi roszczenia pieniężnego, to miejscem tym będzie jego miejsce zamieszkania, gdyż zgodnie z art KC zdanie drugie świadczenie pieniężne powinno być spełnione w miejscu zamieszkania lub w siedzibie wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia. Gdy zaś konsument dochodzi wykonania świadczenia niepieniężnego (np. domaga się wydania nowego zgodnego z umową towaru) miejscem tym będzie miejsce zamieszkania dłużnika (art zdanie pierwsze KC), co oznacza, że sąd właściwy z tej podstawy prawnej, będzie tożsamy z sądem właściwości ogólnej pozwanego. Jednakże w literaturze podniesiono, że również art. 35 KPC w tych sprawach nie znajdzie zastosowania, ponieważ (r)oszczenie przeciw członkowi zarządu wypływa z art. 299 k.s.h., nie zaś z czynu niedozwolonego, jedynie zakres roszczenia przeciwko członkowi zarządu jest taki sam jak roszczenia przeciwko spółce z czynu niedozwolonego 31. Wskazanie jako sądu właściwego sądu miejsca zamieszkania członka zarządu spółki nie jest rozwiązaniem szczególnie szczęśliwym dla konsumenta. Wiązać się będzie niejednokrotnie z koniecznością dojazdów do sądu właściwego wiele kilometrów od miejsca zamieszkania konsumenta. Z pewnością taka perspektywa zniechęcać będzie potencjalnych powodów przed wytaczaniem powództw. Już nawet samo sporządzenie pozwu może okazać się kłopotliwe. Celem ustalenia adresu pozwanego będzie trzeba udać się do sądu gospodarczego siedziby spółki i przejrzeć akta rejestrowe. Ogólnie dostępne dane z KRS 32 nie zawierają adresów członków zarządu, a jedynie ich imiona i nazwiska. Dodatkowa trudność powstanie, gdy członkowie zarządu okażą się obcokrajowcami zamieszkałymi poza granicami Polski. 30 D. Dulęba, Procesowe aspekty odpowiedzialności członków zarządu spółki z o.o. na podstawie art. 299 k.s.h., Pr. Spółek 2008 r., nr 5, s System Informacji Prawnej LEX nr 85609/1. 31 Tamże, System Informacji Prawnej LEX nr 85609/2. 32 Dostępne pod adresem: Sprawy z art. 299 KSH są sprawami gospodarczymi 33. W związku z tym pozew powinien złożony w wydziale gospodarczym sądu rejonowego lub okręgowego, w zależności od wartości przedmiotu sporu 34. Sprawy te są rozpoznawane w postępowaniu zwykłym, a więc nie jest wymaganie składanie pozwu na urzędowym formularzu. W sprawach tych istotne znaczenie ma prekluzja procesowa uregulowana w przepisie art KPC. Zgodnie z jego treścią sąd pomija spóźnione twierdzenia i dowody, chyba że strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich w pozwie, odpowiedzi na pozew lub dalszym piśmie przygotowawczym bez swojej winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo że występują inne wyjątkowe okoliczności. Prekluzja to, ogólnie, system norm nakładających na strony w sposób bardziej lub mniej kategoryczny ciężar zgłoszenia wszystkich twierdzeń oraz wniosków dowodowych w określonym terminie, pod rygorem utraty tej możliwości na późniejszym etapie postępowania. 35 Dlatego przed wytoczeniem powództwa konsument musi, pod sankcją w efekcie nawet przegrania sprawy, rozważyć dokładnie jakie twierdzenia i dowody ma wskazać w pozwie. Nie można do końca zgodzić się z twierdzeniem, iż (w)ierzyciel musi w gruncie rzeczy udowodnić tylko jedną przesłankę: bezskuteczność egzekucji prowadzonej przez niego przeciwko spółce. Wyczerpuje to pod względem dowodowym zaistnienie szkody, a także jej postać i wysokość. 36. Wierzyciel musi wykazać przede wszystkim także legitymację bierną pozwanego członka zarządu. Najczęściej do wykazania tej legitymacji wystarczy przedstawienie odpisu z KRS, w którym pozwany będzie wskazany jako członek zarządu spółki. Mogą się jednak zdarzyć sytuacje, z uwagi na to o czym wspomniano wyżej, że wpis do rejestru przedsiębiorców nie ma charakteru konstytutywnego, a jedynie deklaratoryjny, że konsument będzie musiał wykazać legitymację członka zarządu innymi środkami dowodowymi, np. odpisem uchwały zgromadzenia wspólników powołującej daną osobę do zarządu spółki Art. 2 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych (Dz. U. z 1989, Nr 33, poz. 175 ze zm.). 34 Gdy wartość przedmiotu sporu przewyższa siedemdziesiąt pięć tysięcy złotych właściwym będzie sąd okręgowy (art. 17 pkt 4 KPC). 35 B. Karolczyk, Nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego a prekluzja procesowa w postępowaniu zwyczajnym przed sądem pierwszej instancji, PPH z 2012 r., nr 1, s M. Bąba, Swoistość odpowiedzialności z art. 299 k.s.h., PiP z 2009 r., nr 9, s Należy wskazać, że przedstawienie takiego środka dowodowego może być bardzo trudne, w sytuacji, gdy konsument nie ma przecież dostępu do dokumentów spółki. W ostateczności może on w pozwie wnosić, aby przewodniczący na podstawie przepisu art pkt 5 KPC zarządził przedstawienie przez spółkę wyciągu z księgi protokołów dotyczącego powołania danej osoby do zarządu. Ta droga może być jednak zawodna, np. księga protokołów może zostać zniszczona, nie można jej odnaleźć, itp. Wtedy okoliczność Strona 7

8 Dopiero po wykazaniu biernej legitymacji pozwanego należy wykazywać bezskuteczność egzekucji wobec spółki. Wierzyciel powołujący się na bezskuteczność egzekucji przeciwko spółce z ograniczoną odpowiedzialnością nie może pozwać członka zarządu tej spółki na podstawie art k.s.h. bez uprzedniego uzyskania tytułu egzekucyjnego przeciwko spółce. 38 Wystarczającym środkiem dowodowym, za pomocą którego wierzyciel może wykazać bezskuteczność egzekucji z majątku spółki przysługującej mu wierzytelności jest postanowienie komornika o umorzeniu postępowania (art pkt 3 k.p.c.). Dokument ten stwierdza bowiem, że z egzekucji nie uzyska się sumy wyższej od kosztów egzekucyjnych. 39 Jednakże bezskuteczność egzekucji może być też wykazywana różnymi środkami dowodowymi. 40 (M)oże zajść sytuacja, że bezskuteczność egzekucji z majątku spółki zostanie wykazana, jeżeli została ona przeprowadzona do części majątku spółki, a za pomocą innych dowodów można wykazać, że egzekucja z pozostałej części nie doprowadziłaby do zaspokojenia wierzyciela. 41 Obecne orzecznictwo sądowe jest dość restrykcyjne w stosunku do wierzycieli i nakazuje udowadnianie egzekucji wobec całego majątku spółki, a nie tylko wobec jego części 42, co może utrudniać sytuację konsumentów powodów. Subsydiarna odpowiedzialność członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za długi spółki nie ma charakteru bezwzględnego. Zgodnie z art k.s.h. członek zarządu może się od niej uwolnić, jeżeli wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło nie z jego winy albo że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia postępowania układowego wierzyciel nie poniósł szkody. Są to przesłanki egzoneracyjne, których sąd nie uwzględnia z urzędu, ale na wniosek (i po przeprowadzeniu dowodów) przez pozwanego członka zarządu. Szczególnie ostatnia z powołania danej osoby do zarządu można dowodzić wszelkimi wnioskami dowodowymi, ponieważ (w) przypadku gdy ani przepis prawa ani postanowienie umowy spółki wyraźnie nie przewiduje rygoru nieważności albo szczególnego skutku związanego z formą pisemną, należy [...] odrzucić także skutek ad probationem i dopuścić możliwość prowadzenia dowodu dla wykazania podjęcia uchwały lub jej treści. (tak P. Antoszek, Wpływ niektórych uchybień przy podejmowaniu uchwał przez zgromadzenie wspólników na skuteczność prawną tych uchwał, Prawo Spółek z 2010 r., Nr 11, teza 2, cyt. za LEX nr /2. 38 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2012 r. I PK 78/11, opubl. OSNP 2013/1-2/4. 39 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20 czerwca 2012 r., sygn. akt I ACa 1332/11, opubl. LEX nr Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 sierpnia 2009 r. I CSK 34/09, opubl. OSNC-ZD 2010/2/ R. Pabis, Glosa do wyroku SN z dnia 26 czerwca 2003 r., V CKN 416/01, Glosa z 2005 r., nr 4, s Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 2011 r. II CSK 571/10, opubl. LEX nr przesłanek ( albo że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia postępowania układowego wierzyciel nie poniósł szkody ) może dosyć dotkliwie i niespodziewanie wyjść na jaw podczas procesu ważąc na jego wynikach. Konsument wytaczając powództwo często nie zna dokładnego stanu finansów spółki. Tym bardziej, że nie znają go też i członkowie zarządu. W trakcie procesu, powołany na wniosek pozwanego dowód z opinii biegłego z zakresu rachunkowości może wykazać, że w momencie właściwym do zgłoszenia upadłości spółka miała już tyle długów, które by zaliczono do kategorii zaspokojenia pierwszej do trzeciej, że długi z kategorii czwartej (a w tej kategorii zaspokajają się roszczenia z umów z działalności gospodarczej, nie doznałyby żadnego zaspokojenia (art. 342 ust. 1 ww. ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze). Taki obrót sprawy zaskoczyłby konsumenta i spowodowałby przerwanie procesu. Wspomnieć w tym miejscu należy o kosztach procesu z art. 299 KSH. Opłata od pozwy wynosi 5% wartości przedmiotu sporu. Pozostałe koszty będą się aktualizować jedynie w razie przegrania procesu. Jest to koszt ewentualnego zastępstwa procesowego członka zarządu oraz koszt ewentualnego dowodu z opinii biegłego z zakresu rachunkowości. Koszty tę mogą okazać się bardzo wysokie w wypadku przegrania sporu. O tym także należałoby poinformować konsumenta. Roszczenia wierzyciela przeciwko członkom zarządu za zobowiązania spółki z o.o. podlegają instytucji przedawnienia, na zasadach określonych w art. 442¹ k.c. Zgodnie z uchwałą składu siedmiu sędziów SN z dnia 7 listopada 2008 r. 43 do roszczeń wierzycieli spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przeciwko członkom jej zarządu (art. 299 k.s.h.) mają zastosowanie przepisy o przedawnieniu roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym. W związku z tym, jak stanowi art. 442¹ 1 k..c roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. W związku z tym istotny jest termin rozpoczęcia biegu tego przedawnienia. Orzecznictwo zajmowało się tą kwestią i ustaliło, że (b)ieg terminu przedawnienia roszczenia wynikającego z art k.s.h. należy liczyć od dnia dowiedzenia się przez powoda o wydaniu postanowienia o umorzeniu postępowania upadłościowego, o ile z treści tego postanowienia wynika oczywisty brak majątku spółki na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego. Z tym bowiem dniem powód dopiero dowiaduje się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia, ponieważ art k.c. (dawniej art k.c.) wymaga objęcia świadomością wierzyciela spółki wszystkich elementów konstytutywnych 43 Sygn. akt III CZP 72/08, opubl. OSNC 2009/2/20. Strona 8

9 roszczenia z art k.s.h., co następuje z momentem otrzymania takich informacji, które, obiektywnie oceniając, w pełni uprawdopodobniają wystąpienie tych elementów. 44 W sytuacji jednak, gdy do wszczęcia postępowania upadłościowego nie doszło, co jest raczej regułą początek biegu terminu przedawnienia należy wiązać z doręczeniem postanowienia komornika o umorzeniu postępowania egzekucyjnego 45. Należy jednak uczulać konsumentów, że bieg terminu biegnie od daty doręczenia postanowienia komorniczego, przy czym doręczenie następuje na zasadach art KPC, a więc także przyjmując fikcję doręczenia zastępczego, a nie od daty uprawomocnienia się postanowienia komornika. Pobieżny tylko przegląd zagadnień związanych z praktycznymi aspektami dochodzenia roszczenia na podstawie przepisu art. 299 KSH wskazuje, że ta droga prawna nie jest tak łatwa i prosta jakby się wydawało prima facie. Konsument, aby uzyskać satysfakcjonujące go orzeczenie musi po pierwsze uzyskać wyrok przeciwko spółce, opłacając koszty tego postępowania, potem co do zasady musi przeprowadzić bezskuteczną egzekucję, co też wiąże się z kosztami, a wreszcie wytoczyć nowe powództwo, sprawę wygrać i liczyć na okoliczność, że członek zarządu okaże się wypłacalny. Konsument jest co do zasady w gorszej pozycji jeśli chodzi o zaspokajanie roszczeń, bowiem w postępowaniu egzekucyjnym jego roszczenia zaspokajają się w kategorii 9, a w postępowaniu upadłościowym we wspomnianej kategorii czwartej. Marek Radwański Powiatowy Rzecznik Konsumentów w Poznaniu Stosowanie wzorca umowy - wybrane problemy Obrót konsumencki to obszar, w którym stosunki pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem bardzo często sprzeciwiają się zasadzie równowagi stron. Przedsiębiorcy zwłaszcza ci, którzy na rynku osiągnęli znaczącą pozycję, poprzez odpowiednie praktyki powodują, że przeciętny konsument narażony jest na działanie pod wpływem błędu lub presji. Nie bez znaczenia na pozycję konsumenta ma również stosowanie przez przedsiębiorców wzorców umowy, które dość często nie tylko powodują trudności interpretacyjne ale także wprowadzają postanowienia, rażąco naruszające interesy konsumentów. Mimo bowiem funkcjonowania wzorców umowy w obrocie konsumenckim od lat, przedsiębiorcy wciąż stosują niedozwolone klauzule umowne, powielając często również te, które zostały wpisane do rejestru klauzul niedozwolonych. Ze względu na problemy jakie wynikają z ich stosowania, warto dokonać swego rodzaju usystematyzowania tych najczęściej występujących. Ten artykuł jest odpowiedzią na problemy, z którymi spotykają się konsumenci, często także podczas procesów cywilnych, w związku z argumentami przedsiębiorców broniących się przed zarzutami abuzywności ustalonych postanowień umowy. Wzorzec umowy- problemy z definicją. Jednym z zarzutów, który przedstawiają przedsiębiorcy jest zarzut niestosowania w stosunkach z konsumentem wzorca umowy. Ma to dość duże znaczenie, ponieważ nie każda umowa zawarta w obrocie konsumenckim będzie miała cechy wzorca. Zarzut ten wydaje się być podnoszony przez przedsiębiorców między innymi dlatego, że brak jest precyzyjnie ustalonej definicji. Zgodnie z art kodeksu cywilnego 46, ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzór umów, regulamin, wiąże drugą stronę jeżeli został jej doręczony przed zwarciem umowy. Kodeks cywilny nie definiuje zatem wprost pojęcia wzorca umowy, jednak podaje wskazówki, którymi winno się kierować przy ocenie czy dana umowa jest zawarta przy pomocy wzorca umowy. Ogólne warunki umów oraz regulamin, mając na uwadze ww. przepis, będą traktowane jako wzorzec skierowany do większej liczby osób zawierający zwykle postanowienia o podobnym charakterze. Należy je zatem traktować jako wzorce umowy. Problem może jednak stwarzać wzór umowy. Czy opracowanie przez przedsiębiorcę postanowień umowy będzie wystarczające aby uznać ją za wzorzec? Odpowiedź na to pytanie winna przynieść analiza definicji prawnej wzorca. Zdaniem A. Rzeteckiej-Gil, pod pojęciem wzorca umownego (ogólnych warunków umów, formularzy umów, regulaminów, taryf, instrukcji) rozumie się przygotowywane z góry przez proponenta, przed zawarciem umowy, postanowienia kształtujące treść stosunku prawnego wiążącego strony. Wskazuje się, że termin wzorzec oznacza, że chodzi tu o propozycje postanowień składających się na treść stosunku prawnego, przeznaczone do masowego stosowania przez tego, kto je ustala. Dodaje przy tym, że wzorce umowy nie zawierają postanowień, które określają indywidualnie drugą stronę lub precyzują przedmiot umowy 47. Jest to istotne ponieważ jak wynika przykładowo z raportu UOKiK na temat ochrony konsumentów na rynku obrotu nieruchomościami, przedsiębiorcy próbują dowodzić, że nie stosują wzorca, ponieważ poszczególne umowy zawierane z konsumentami 44 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 2010 r., V CSK 30/10, opubl. LEX nr Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2011 r., V CSK 335/10, opubl. Biul. SN 2011/4/ Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. ( Dz. U. Nr 16, poz.93 ze zm.) 47 A. Rzetecka-Gil, Komentarz do art. 384 Kodeksu cywilnego, System Informacji Prawnej Lex 39/2013. Strona 9

10 są indywidualnie negocjowane i różnią się od siebie np. wysokością ceny 48. Ciekawe stanowisko przedstawia M. Pecyna, która uważa, że samo pojęcie wzorca umowy należy interpretować zgodnie z rozumieniem tego określenia zawartym w art k.c., natomiast ustawodawca uznał, że ze względu na sposób jego wyobrażenia, konieczne jest ustalenie szczególnych przesłanek inkorporacji. Wzorcem umownym jak mówi, jest bowiem każda klauzula umowna narzucona przez jedną stronę stosunku prawnego z wyłączeniem możliwości rzeczywistego wpływu drugiej strony na istnienie i treść postanowienia a tym samym na kształt nawiązywanego stosunku prawnego 49. W obrocie konsumenckim stosowanie wzorca umowy powoduje, że przedsiębiorca bierze całkowitą odpowiedzialność za jego treść, natomiast konsument może umowę zawrzeć przez przystąpienie do niej. Warto przypomnieć wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2011 r. 50, który orzekł, że z mocy art k.c. regulamin jest jedną spośród wymienionych tym przepisem szczególnych postaci wzorca umowy, a więc, jak każdy wzorzec umowy, ustalany jest przez jedną ze stron i z tego już choćby powodu nie może być kwalifikowany czy utożsamiany z umową. O jurydycznej odrębności wzorca umowy od umowy świadczy najlepiej norma art. 385 k.c., przyznająca priorytet treści umowy w razie sprzeczności z postanowieniami wzorca umowy 51. Należy zatem pamiętać, że wzorzec umowy dopóty nie będzie miał charakteru umowy dopóki nie zostanie przez konsumenta przyjęty. Umowa i jej abuzywne postanowienia. Wracając do problemu zmiany przez przedsiębiorcę ceny czy też innych głównych świadczeń stron w celu uniknięcia zarzutu stosowania wzorca umowy, należy podkreślić, że zgodnie z art k.c., postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Przedsiębiorca, nie może zatem twierdzić, że nie stosuje wzorca umowy w umowach zawieranych z konsumentem tylko dlatego, że w umowach tych przyjęto inne postanowienie dotyczące ceny. Argument ten nie zasługuje na uwzględnienie, ponieważ artykuł k.c., wyraźnie reguluje tę kwestie, wyłączając z oceny pod katem abuzywności główne świadczenia stron a więc i cenę. Zdaniem A. Olejniczaka, przepis art k.c, obok 48 Patrz: Raport na temat ochrony konsumentów na rynku obrotu nieruchomościami, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Warszawa 2003 r., s M. Pecyna, Komentarz do zmiany art. 384 Kodeksu cywilnego wprowadzonej przez Dz.- U. z 2003 r. Nr 49, poz.408, System Informacji Prawnej Lex 39/ Sygn. akt. I CSK 218/ postanowień uzgodnionych indywidualnie z konsumentem, nie dopuszcza możliwości uznania za klauzulę niedozwoloną postanowień umownych określających jednoznacznie główne świadczenia stron. Podziela podgląd, że w umowach nazwanych ich essentialia negotii określają niewątpliwie główne świadczenia stron. Także w umowach nienazwanych, postanowienia określające elementy konstytutywne dla danego typu czynności, pozwalające na jej identyfikację, uznać trzeba za postanowienia określające główne świadczenia stron. Brak możliwości uznania ich za postanowienia niedozwolone jest oczywisty także z tego względu, że bardzo trudno sobie wyobrazić, aby nie były one przedmiotem indywidualnych uzgodnień. Określają one bowiem to, co dla stron stosunku najistotniejsze 52. Niemniej jednak niekiedy również główne świadczenia stron, mogą stanowić klauzule niedozwolone. Tak będzie w przypadku, gdy postanowienia je dotyczące będą sformułowane w sposób niejednoznaczny a nie da się ich zinterpretować jednoznacznie na korzyść konsumenta (patrz. art k.c.) 53. Warto w tym miejscu przedstawić stanowisko E. Wieczorek, zdaniem której wymóg jasnego i zrozumiałego formułowania postanowień umownych dotyczy zarówno aspektów związanych z zewnętrznym wyglądem klauzul sporządzonych na piśmie, jak i aspektów merytorycznej zawartości wzorca. Biorąc pod uwagę kryteria związane ze sposobem powiadomienia o istnieniu i treści klauzul umownych, należałoby wskazać okoliczności, które mają wpływ na czytelność stosowanych klauzul. Od strony technicznej ważną rolę spełnia forma redakcyjna wzorca, jak np. czytelność druku (wielkość, kolor, grubość oraz krój czcionki), a także rodzaj dokumentu, w którym są zawarte postanowienia wzorca (np. wywieszki, katalogi, ogłoszenia, cenniki czy odrębne załączniki do umowy). Postanowienia uciążliwe dla drugiej strony powinny być w sposób szczególnie wyraźny uwidocznione na formularzu wzorca. Przedsiębiorca stosujący wzorzec powinien zatem mieć na uwadze predyspozycje przeciętnego adresata w ramach określonej grupy, do której wzorzec jest adresowany 54. Mówiąc o abuzywności postanowień umownych, należy wziąć pod uwagę czy umowa była indywidualne uzgadniana przez obydwie strony. Nie chodzi tutaj jedynie o samą możliwość, na którą powołują się przedsiębiorcy, ale rzeczywiście prowadzone negocjacje. Zgodnie bowiem z art k.c. Nie uzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przyjętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Twierdzenie przez przedsiębiorcę, że konsument zapoznał się z warunkami umowy i je zaakceptował a często również 52 A. Olejniczak, Komentarz do art. 385 (1) Kodeksu cywilnego, System informacji Prawnej Lex, 44/ Wzorzec umowy powinien być sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Postanowienia niejednoznaczne tłumaczy się na korzyść konsumenta. ( ). 54 E. Wieczorek, Komentarz do art. 385 Kodeksu cywilnego, System Informacji Prawnej Lex, 41/2011. Strona 10

11 zrozumiał poprzez złożenie pod treścią umowy lub odrębnego oświadczenia stosownego podpisu, nie oznacza, że rzeczywiście miał on jakikolwiek wpływ na treść umowy. Często bowiem w postępowaniach sądowych przedsiębiorcy podnoszą tego typu argument, nie przedstawiając przy tym żadnych dowodów na prowadzone negocjacje. Warto zaznaczyć, że w tej kwestii wypowiedział się również SOKiK, który w uzasadnieniu wyroku z dnia 16 sierpnia 2010 r. orzekł, że indywidualne uzgodnienie postanowienia nie może ograniczać się wyłącznie do zapoznania się konsumenta z treścią wzorca. Okoliczność, że konsument znał treść danego postanowienia i rozumiał je, nie przesądza o tym, że zostało ono z nim indywidualnie uzgodnione. Za indywidualnie uzgodnione należy bowiem uznać tylko takie klauzule umowne, na których treść istotnie mógł on wpłynąć. Chodzi zatem o postanowienia rzeczywiście negocjowane przez strony np. poprzez rozważenie alternatywnych propozycji do dokonywania wzajemnych ustępstw bądź też o klauzule włączone do umowy wskutek propozycji zgłoszonej przez konsumenta 55. Należy podkreślić, że w obrocie konsumenckim strony mają prawo dowolnie kształtować treść umowy w oparciu o zasadę swobody umów, jednak przepis art k.c., stawia również pewne warunki, co do treści i celu umowy, który winien być zgodny właściwością stosunku, przepisami prawa i zasadami współżycia społecznego. Ze względu na art k.c. również dobre obyczaje odgrywają istotne znaczenie w obrocie konsumenckim. Postanowienia umowy należy bowiem badać, pod kątem zgodności z nimi, uwzględniając stan z chwili zawarcia umowy i okoliczności jej zawarcia oraz inne umowy pozostające w związku z tą podlegającą ocenie. Często właśnie te okoliczności, w tym stosowane nieuczciwych praktyk rynkowych 56, mają wpływ na podjęcie przez konsumenta decyzji dotyczącej zawarcia umowy. Za sprzeczne z dobrymi obyczajami można bowiem uznać takie działania, które zmierzają do niedoinformowania, dezorientacji, błędnego przekonania konsumenta oraz wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności 57. Pod kątem abuzywności, będą oceniane także te zapisy, które dotyczą interesów konsumentów. W przypadku gdy naruszona zostanie równowaga stron, a więc postanowienia umowy będą rażąco naruszały interesy konsumentów, wtedy będą one nosiły znamiona klauzul niedozwolonych. Warto dodać, że Sąd Okręgowy w Warszawie w uzasadnieniu orzeczenia z dnia r. uznał, że naruszenie interesów konsumenta aby było rażące musi mieć charakter doniosły lub znaczący. Przy czym interesy konsumenta należy rozumieć szeroko nie tylko jako interes ekonomiczny, ale też każdy inny, chociażby 55 Sygn. akt XVII Amc 727/ Patrz; Ustawa z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, Dz. U. z 2007 r. Nr 171, poz Wyrok SOKiK z dnia 22 października 2009 r., sygn. akt XVII AmC 349/09, szerzej w: K. Kaczmarska, Postanowienia Niedozwolone- przeczytaj zanim podpiszesz, UOKiK, Warszawa, r. uokik.gov.pl/download.php?plik=11170 niewymierny. Zaliczyć tu można również dyskomfort konsumenta, spowodowany takimi okolicznościami jak strata czasu, naruszenie prywatności, niedogodności organizacyjne, wprowadzenie w błąd oraz inne uciążliwości, jakie mogłyby powstać na skutek wprowadzenia do zawartej umowy ocenianego postanowienia. Przy określaniu stopnia naruszenia interesów konsumenta, zdaniem Sądu, należy stosować nie tylko kryteria obiektywne (np. wielkość poniesionych czy grożących strat), lecz również względy subiektywne związane bądź to z przedsiębiorcą (np. renomowana firma), bądź to z konsumentem (np. seniorzy, dzieci). Konieczne jest zatem zbadanie, jaki jest zakres grożących potencjalnemu konsumentowi strat lub niedogodności 58. Mimo wskazówek zawartych w kodeksie cywilnym dotyczących oceny postanowień umowy pod kątem abuzywnosci, ustalenie, czy dany zapis umowy będzie klauzulą niedozwoloną czy też nie jest dość trudne. Stąd też warto niekiedy posiłkować się katalogiem klauzul niedozwolonych wymienionych w art k.c. lub zapoznać się z tymi, które zostały uznane przez SOKiK za niedozwolone i wpisane do rejestru przy Prezesie UOKiK. Ma to istotne znaczenie, ponieważ w oparciu o art k.p.c., wyrok prawomocny ma skutek wobec osób trzecich od chwili wpisania uznanego za niedozwolone postanowienia wzorca umowy do rejestru, o którym mowa wart Przy czym zgodnie z Uchwałą SN z dnia 13 lipca 2006 r., stosowanie postanowień wzorców umów o treści tożsamej z treścią postanowień uznanych za niedozwolone prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów i wpisanych do rejestru, o którym mowa w art k.p.c., może być uznane w stosunku do innego przedsiębiorcy za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów 59. Należy jednak podkreślić, że nie jest konieczna literalna identyczność klauzuli wpisanej do rejestru i porównywanego z nią zapisu w ramach postępowania prowadzonego przez Prezesa UOKiK. Za niedozwolone, zostaną uznane także takie postanowienia umowy, które mieszczą się w zakresie treści klauzuli wpisanej do rejestru. Konsekwencje występowania klauzul niedozwolonych. Występowanie w umowach niedozwolonych klauzul umownych, narusza interesy konsumentów, poprzez działania niezgodne z dobrymi obyczajami, ograniczanie ich praw, zaburzanie równowagi stron. Dlatego też niezmiernie ważne jest nie tylko umiejętne rozróżnienie klauzul ale także i właściwa przed nimi obrona konsumentów. Należy pamiętać, że zgodnie z art , k.c. postanowienia umowy, które stanowią klauzule abuzywne, nie będą wiązać konsumenta. Czy jednak w przypadku stwierdzenia występowania takich klauzul umowa może zostać uznana w całości za nieważną? Artykuł k.c., mówi, że jeżeli postanowienie umowy zgodnie z 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane w pozostałym zakresie. Według 58 Sygn. akt. XVII AmC 12973/ Sygn. akt IIISZP3/06 Strona 11

12 A. Olejniczak, jeżeli strony przekroczyły granice swobody umów wyznaczone przez zasady współżycia społecznego, w szczególności zasady słuszności kontraktowej (art k.c.), a jednocześnie owe klauzule należy uznać za niedozwolone postanowienie umowne (art k.c.), wówczas jako szczególny wobec art. 58 k.c. znajdzie zastosowanie przepis art k.c. i strony będą związane umową w pozostałym zakresie 60. Ciekawy jest jednak przykład art k.c., zgodnie z którym jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnie, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba, że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałby dokonana. Wydaje się zasadne aby umowa zawierająca klauzule niedozwolona była uznana w całości za nieważną, jeżeli konsument bez postanowień objętych częściową nieważnością takiej umowy by nie zawarł. Jak podaje P. Księżak, ocena czy bez postanowień dotkniętych nieważności czynność nie zostałaby dokonana, odnosić się musi do hipotetycznej woli stron, jednakże rozumianej obiektywnie. Jeżeli uda się ustalić wolę stron, ona właśnie powinna być decydująca dla utrzymania lub nie ważności pozostałej części czynności prawnej 61. Oczywiście jest mało prawdopodobne aby strony zgodnie wskazały swoją wolę ze względu na sprzeczność interesów. Z tego względu pozostaje jedynie ocena zamiaru stron przez sąd. Warto zatem przytoczyć stanowisko Sądu Najwyższego, który w uzasadnieniu wyroku z dnia 12 maja 2000 r. orzekł, że art k.c. nakazuje ocenę taką przeprowadzić przy uwzględnieniu okoliczności towarzyszących dokonaniu rozpatrywanej czynności prawnej i oprzeć ją na zobiektywizowanym kryterium w postaci oczekiwanego w takich okolicznościach zachowania się człowieka rozsądnego. Innymi słowy, w świetle art k.c. chodzi o ustalenie czy uwzględniając konkretne okoliczności, w jakich czynność prawną podjęto i zakładając rozsądną ich ocenę doszłoby do dokonania czynności prawnej przez strony bez nieważnych postanowień, czy też nie 62. W obrocie konsumenckim umowy z wykorzystaniem wzorca dość często zawierane są w okolicznościach wskazujących na stosowanie przez przedsiębiorcę nieuczciwych praktyk rynkowych. Z tego względu dowodzenie nieważności czynności prawnej nie tylko nie będzie leżało po stronie konsumenta 63 lecz także nie powinno budzić wątpliwości sądu. Wydaje się także słuszne aby w razie stwierdzenia nieważności części postanowień umowy, jeżeli z okoliczności będzie wynikać, że przeciętny konsument takiej umowy by nie zawarł, sąd stwierdził nieważność całej umowy. Reasumując należy podkreślić istotne znaczenie jakie ma dla konsumenta stwierdzenie występowania klauzul niedozwolonych. Dzięki bowiem ich wskazaniu, konsument może uwolnić się od umowy, która rażąco naruszają jego interesy. Podsumowanie i wnioski. Wzorce umowne stosowane przez przedsiębiorców, wielokrotnie stanowiły obszar nadużyć wobec konsumentów. Mimo działań instytucji zajmujących się ochroną konsumentów, nie jest możliwe aby każdy wzór umowy stosowany przez przedsiębiorców, podlegał ocenie pod kątem abuzywności. Z tego wyglądu względu, najlepszym rozwiązaniem byłaby sytuacja, w której umowy byłyby analizowane przede wszystkim przez indywidualnego konsumenta. Niestety w przypadku, gdy większość umów nie jest czytana przez konsumentów przed ich podpisaniem lub gdy jest przeczytana lecz nierozumiana, trudno spodziewać się aby przeciętny konsument odnalazł postanowienia, które zgodnie z przepisami prawa stanowią klauzule niedozwolone 64. Uznanie postanowień umowny za niedozwolone jest dość trudne do oceny także dla sądów powszechnych, ponieważ niejednokrotnie, zasada swobody umów wydaje się być bardziej czytelna niż klauzule abuzywne. Tym bardziej, że ocena ta wiąże się z trudnym postępowaniem dowodowym opartym także na konieczności stwierdzenia okoliczności zawarcia umowy (prowadzenia negocjacji). Z tego względu wydawane są orzeczenia 65, w których sąd uzasadnia swoje stanowisko przyjmując argumenty przedsiębiorców takie jak: podpisanie oświadczenia przez konsumenta o zapoznaniu się z warunkami umowy, ich akceptacji lub podpisanie dokumentu wskazującego na możliwość podjęcia negocjacji. Mając zatem na uwadze problemy jakie wynikają ze stosowania niedozwolonych klauzul umownych, niezbędne wydawałoby się odpowiednie wzmocnienie działań edukacyjnych konsumentów oraz doprecyzowanie przepisów prawnych regulujących stosowanie wzorca umowy, zwłaszcza definicji, które mogłyby wpłynąć na łatwiejsze dochodzenie roszczeń przez konsumentów. Zdaniem eksperta Elżbieta Sługocka-Krupa Powiatowy Rzecznik Konsumentów w Krośnie 60 A. Olejniczak, Komentarz do art. 353 (1) Kodeksu cywilnego, System Informacji Prawnej Lex, 44/ P. Księżak, Komentarz do art. 58 Kodeksu cywilnego, System Informacji Prawnej Lex, 44/ Sygn. akt V CKN 1029/ Art. 13 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym. 64 Patrz: Artykuł, UOKIK, Przed wakacjami-co warto wiedzieć, r Np. wyrok Sądu Rejonowego w Mysłowicach z dnia 5 listopada 2010 r., sygn. akt I C-upr 240/10, wyrok Sądu Rejonowego w Zawierciu z 5 listopada 2010 r. sygn. akt I C 37/10. Strona 12

13 Europejski pakiet regulacyjny dotyczący pozasądowego rozwiązywania sporów - zarys problematyki legislacyjnej i kilka uwag na temat rewizji systemu ochrony konsumentów Z początkiem roku zostały przyjęte dwa znamienne dla ochrony konsumentów europejskich akty prawne stanowiące pakiet regulacyjny dotyczący alternatywnych metod rozwiązywania sporów: - Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/11/UE w sprawie alternatywnych metod rozwiązywania sporów konsumenckich, zmieniająca rozporządzenie 2006/2004/WE i dyrektywę 2009/22/WE 66 - Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady 524/2013/UE w sprawie internetowego systemu rozwiązywania sporów konsumenckich 67, zmieniające rozporządzenie 2006/2004/WE i dyrektywę 2009/22/WE 68 Niniejszy materiał jest próbą przybliżenia problematyki nowych przepisów i zarazem próbą postawienia kilku pytań wynikających z tych regulacji, w kontekście obecnego stanu rzeczy w polskim systemie prawnym. Wydaje się, że intensywna refleksja u progu prac legislacyjnych jest potrzebna. Należy też zastrzec, że wypowiedź nie wyczerpuje całej problematyki nowej regulacji ani tez nie odnosi się do wszystkich zagadnień związanych z przedmiotowymi przepisami. Warto zauważyć, że problematyka pozasądowego rozwiązywania sporów konsumenckich jest stale obecna na łamach Biuletynu Rzeczników Konsumentów. Można wręcz zaryzykować twierdzenie, że jest to jedyne miejsce, w którym tak konsekwentnie publikuje się informacje o działaniach instytucji ADR aktywnych w obszarze obrotu konsumenckiego. Przykładem stałe kolumny przybliżające działalność Arbitra Bankowego czy Komisji Etyki Reklamy przy Radzie Reklamy. Godnym podkreślenia jest także fakt obserwowania prac legislacyjnych nad pakietem legislacyjnym dwóch aktów prawnych dotyczących z jednej strony szerokiej regulacji systemów ADR w Unii Europejskiej, z drugiej wprowadzenia europejskiej platformy internetowego rozwiązywania sporów 69. Do tego też pakietu legislacyjnego chciałbym nawiązać w niniejszej wypowiedzi zważywszy, że obecnie mamy już przyjęte akty prawne i co za tym 66 Alternatywne metody rozwiązywania sporów konsumenckich zwane inaczej: ADR (od ang.: Alternative Dispute Resolution) 67 System internetowego rozwiązywania sporów zwany inaczej: ODR (od ang.: On-line Dispute Resolution) 68 Ogłoszenie pakietu legislacyjnego ADR nastąpiło Dzienniku Urzędowym UE L 165/ ; patrz: M%3APL%3AHTML 69 patrz: Biuletyny RK nr.: 2011/3, 2012/1, 2012/4, 2012/3 idzie termin vacatio legis biegnie a w tym przypadku wręcz leci. Od początku swego istnienia Sieć Europejskich Centrów Konsumenckich (ECC-NET) wykorzystuje mechanizmy ADR do rozwiązywania sporów indywidualnych w sprawach trans-granicznych. Jednocześnie jej centra promują zalety mechanizmów pozasądowych i analizują ich uwarunkowania, skuteczność, szukając najwłaściwszych odpowiedzi systemowych. Kluczowym aspektem misji centrów sieci jest szukanie narzędzia rzeczywistej ochrony dla konsumenta europejskiego tj. obywatela państwa członkowskiego nabywającego na Jednolitym Rynku, niezależnie od granic pomiędzy krajami. Innymi słowy idzie o rozpoznawanie barier i ich eliminację. Na przestrzeni lat sieć wielokrotnie angażowała się w różnego rodzaju akcje na rzecz rozwoju konsumenckich mechanizmów, organizując międzynarodowe fora dyskusyjne (np. spotkania państw regionu bałtyckiego w latach ), konferencje międzynarodowe, przygotowując publikacje promocyjne, organizując wykłady, prelekcje itp. Istotnym wkładem sieci było m.in. przygotowanie raportu 70, który stał się jednym z przyczynków obecnej reformy pozasądowego rozwiązywania sporów zainicjowanej przez Komisję Europejską. Obecnie ECK Polska odpowiadając na potrzeby Urzędu Konkurencji i Konsumentów prowadzi warsztaty dla przedsiębiorców z poszczególnych sektorów rynku, uczestniczy też w zespole eksperckim Komisji Europejskiej ds. wdrożenie platformy ODR. Wreszcie należy zauważyć, że nowe przepisy wyznaczają lub zalecają wyznaczyć centrom sieci określoną rolę i choćby z tego tytułu problematyka jest im bliska. Pytań jest wiele, ale te kluczowe pytania wydają się dotyczyć tego, jaki zamysł ma pakiet przepisów ADR i na jakim gruncie będzie on implementowany w naszym kraju? Innymi słowy do jakiego stopnia zaproponowany model regulacji Polska jest w stanie zaabsorbować? Warto też zastanowić się czym jest ADR i jakiego rodzaju mechanizmy polubownego rozwiązywania sporów istnieją w Polsce. Zarys genezy regulacji Prawodawca europejski wyszedł z założenia, iż Rynek Wewnętrzny UE obok wartości dodanej w postaci lepszej jakości, większej różnorodności, przystępnych cen, powinien zapewniać konsumentom wysokie standardy bezpieczeństwa przy nabywaniu towarów i usług, a co się z tym wiąże - odpowiednio wysoki poziom ochrony konsumentów. 70 Patrz: Raport ECC-NET Cross-border Dispute Resolution Mechanisms In Europe Practical Reflections on the Need and Availability, opubl. w 2010 r. ( Mechanizmy-rozwiazywania-transgranicznych-sporowkonsumenckich-w-Europie.html (publikacja elektroniczna w języku angielskim)) Strona 13

14 W tym kontekście zwrócono uwagę na palący problem barier i rozdrobnienia wspólnotowego, które powodowały nieufność u obywateli kupujących za granicą i degradowały kluczowe dla unijnej gospodarki zasady swobodnego przepływu towarów i usług. 71 Także wyżej wymienione obserwacje Sieci ECC-NET wskazywały na poważne zaburzenia w możliwościach dochodzenia roszczeń, w przypadku zakupów usług czy umów konsumenckich za granicą 72. Po raz kolejny w historii gospodarczego jednoczenia Europy zapewnienie dostępu do prostych, skutecznych, szybkich i tanich sposobów rozstrzygania sporów krajowych i transgranicznych wynikających z umów sprzedaży lub umów świadczenia usług stało się priorytetem w celu uzdatnienia ochrony konsumentów. Uznano, że taki dostęp powinien być w sposób szczególny zapewniony w przypadku transakcji dokonywanych przy wykorzystaniu sieci Internet i ma on szczególnie ważne znaczenie, gdy konsumenci dokonują transgranicznych zakupów towarów lub usług. Dotąd mimo zaleceń Komisji 98/257/WE z dnia 30 marca 1998 r. w sprawie zasad, jakie stosuje się do organów odpowiedzialnych za pozasądowe rozstrzygania sporów konsumenckich oraz zaleceń Komisji 2001/310/WE z dnia 4 kwietnia 2001 r. w sprawie zasad mających zastosowanie do organów pozasądowych uczestniczących w polubownym rozwiązywaniu sporów konsumenckich ADR nie zostały prawidłowo zorganizowane i nie działają zadowalająco w każdym obszarze geograficznym czy w każdym sektorze działalności gospodarczej w Unii. 71 Wg Badań Eurobarometru: 39 % zrezygnowało z dochodzenia rozwiązania problemu na drodze sądowej ze względu na to, że w grę wchodziły zbyt niskie wartości przedmiotu sporu bądź procedura byłaby zbyt kosztowna w porównaniu z tymi wartościami; 71 % konsumentów uznało rozwiązanie potencjalnych problemów za trudniejsze w przypadku zakupów dokonanych za granicą; dla 59 % przedsiębiorców istotną lub bardzo istotną przeszkodą w prowadzeniu sprzedaży trans-granicznej stanowiły potencjalnie wyższe koszty rozpatrywania skarg i rozstrzygania sporów transgranicznych w porównaniu z krajowymi; zaledwie 5 % konsumentów europejskich zwróciło się o rozstrzygnięcie swojej sprawy do podmiotu ADR a wśród przedsiębiorstw 9 % stwierdziło, że kiedykolwiek korzystały z ADR. Patrz: Eurobarometer 342, "Consumer Empowerment", TNS Opinion, 2011, 72 Ww. Raport ECC-NET Cross-border Dispute Resolution Mechanisms In Europe Practical Reflections on the Need and Availability alarmował: Centra sieci ECC-NET są w stanie rozwiązać około 50 % zgłaszanych spraw samodzielnie, bez przekazywania ich do właściwości innych instytucji podczas gdy rozwiązanie pozostałych 50% zgłaszanych skarg możliwe jest jedynie na drodze wystąpienia sądowego, o ile nie istnieją inne mechanizmy ADR; spośród 5 kategorii spraw najczęściej zgłaszanych do centrów ECC-NET (np. meble, sprzęt elektroniczny etc.) jedynie w połowie z nich zapewniono dostęp do procedur pozasądowych ADR; mniej niż 5% spraw jest zgłaszana do ADR; wiele krajów posiada mechanizmy ADR, które mogłyby być zgłoszone do ww. bazy ADR, ale z jakiegoś powodu nie są. Jak wykazują coraz liczniejsze badania i konsultacje na poziomie wspólnotowym, konsumenci oraz przedsiębiorcy nie są dziś uświadomieni o istnieniu alternatywnych mechanizmów dochodzenia roszczeń, a tylko niewielki procent obywateli miał pojęcie, jak złożyć skargę do podmiotu ADR. Ponadto ustalono, że jakość funkcjonowania dostępnych systemów znacząco różni się między państwami członkowskimi i spory transgraniczne często nie są rozstrzygane przez podmioty ADR w sposób efektywny. Uznano, że różnice w dostępności metod ADR, ich jakości i wiedzy o nich w poszczególnych państwach członkowskich stanowią barierę na rynku wewnętrznym i stanowią jedną z przyczyn braku zainteresowania transgranicznymi zakupami. Z tych samych powodów przedsiębiorcy mogą powstrzymywać się od sprzedaży towarów i usług konsumentom z innych państw członkowskich, w których nie ma wystarczającego dostępu do postępowań ADR wysokiej jakości. Ponadto przedsiębiorcy mający siedzibę w państwie członkowskim, w którym postępowania ADR nie są wystarczająco dostępne, z punktu widzenia konkurencyjności, znajdują się w niekorzystnej sytuacji w stosunku do przedsiębiorców, którzy mają dostęp do tych postępowań, a zatem mogą rozwiązywać spory z konsumentami szybciej i taniej. Jak wspomniano wyżej, obok aspektu usprawnienia obrotu trans-granicznego uznano konieczność uwzględnienia rozwoju gospodarki elektronicznej i stworzenia prawidłowo funkcjonującej ramy internetowego systemu rozwiązywania sporów. Zatem drugim ogniwem koncepcji reaktywowanego systemu ADR ma stać się mechanizm ODR spajający niejako nieco już nieaktualne formuły z bardziej współczesnymi rozwiązaniami pojednawczymi, uwzględniającymi realia rynku bez barier geograficznych - system ma obejmować przestrzeń pomiędzy państwami regionu bałtyckiego na wschodzie - Finlandia i Estonia, Irlandią na zachodzie oraz między Hiszpanią a Cyprem na południu. W świetle założeń pakietu, rekonstrukcja na terenie UE (obszar geograficzny i wirtualny - ODR) musi jednocześnie sprostać dwóm innym wyzwaniom: konieczności uspójnienia istniejących systemów ADR krajowych, regionalnych, subregionalnych oraz opartych na różnych modelach proceduralnych; potrzebie rozwinięcia systemów w stopniu uwzględniającym całe spektrum obrotu konsumenckiego na poziomie każdego kraju członkowskiego. Dyrektywa ADR i jej założenia Zastanawiając się nad perspektywami realizacji ambitnych założeń pakietu legislacyjnego przede wszystkim warto odnotować, że rodzaj aktów jakimi nowy model rozwiązywania sporów będzie wdrażany daje możliwość realnego postępu w działaniach i w rezultacie szansę na konsekwentne wygenerowanie systemu. Dyrektywa porządkuje cały system. Zakłada uformowanie dla pozasądowego rozwiązywania sporów konsumenckich podmiotów ADR wysokiej jakości Strona 14

15 spełniających kryteria szybkości, taniości, prostoty w warunkach Jednolitego Rynku, rozpatrujących spory wynikające z umów o sprzedaży towarów lub świadczenie usług przez przedsiębiorców. Jednocześnie wprowadza rozstrzygnięcia legislacyjne dla trzech głównych obszarów problemowych: luk w zakresie działania podmiotów ADR, zarówno w ujęciu branżowym, jak i geograficznym; braku świadomości i niedoinformowanie, utrudniające konsumentom i przedsiębiorstwom korzystanie z usług podmiotów ADR oraz niejednolitej jakości ADR: duża liczba podmiotów ADR działa w sposób niezgodny z podstawowymi zasadami określonymi w dwóch zaleceniach. Pomimo odchylenia w kierunku umów transgranicznych dyrektywa ma zastosowanie do postępowań mających na celu pozasądowe rozwiązanie sporów zarówno trans-granicznych jak i krajowych. Winny one dotyczyć zobowiązań wynikających z umów sprzedaży lub umów o świadczenie usług o ile zarówno przedsiębiorca jak i konsument mają domicyl w obszarze Unii. Metoda procedowania podmiotu pełniącego rolę trzeciej strony może sprowadzać się alternatywnie do: proponowania lub też narzucania rozwiązania, jak również do doprowadzania do spotkania stron w celu ułatwienia polubownego rozstrzygnięcia. Idąc za dotychczasowymi rozwiązaniami europejskimi, dyrektywa nie ma zastosowania do: - postępowań toczących się przed podmiotami rozstrzygającymi spory, w przypadku gdy osoby fizyczne odpowiadające za rozstrzygnięcie sporu są zatrudnione lub wynagradzane wyłącznie przez indywidualnego przedsiębiorcę, chyba że państwo członkowskie zdecyduje o dopuszczeniu takich postępowań jako postępowań ADR pod określonymi warunkami; - postępowań reklamacyjnych, toczących się w ramach systemów rozpatrywania skarg klientów przez przedsiębiorcę a także bezpośrednich negocjacji między konsumentem a przedsiębiorcą; - usług niemających charakteru gospodarczego świadczonych w interesie publicznym; - gospodarczych mechanizmów ADR (spory między przedsiębiorcami); - działań pojednawczych w toku postępowania sądowego dotyczącego tego sporu podejmowanych przez sędziów; - postępowań wszczynanych ze strony przedsiębiorcy przeciwko konsumentowi; - usług zdrowotnych świadczonych przez pracowników ochrony zdrowia pacjentom w celu oceny, utrzymania lub poprawy ich stanu zdrowia, łącznie z przepisywaniem, wydawaniem i udostępnianiem produktów leczniczych oraz wyrobów medycznych; - publicznych instytucji świadczących usługi w zakresie kształcenia ustawicznego lub szkolnictwa wyższego. Jednocześnie, i jest to swoista klauzula minimalnej harmonizacji, państwa członkowskie mają prawo utrzymać w mocy lub wprowadzić przepisy wykraczające poza przepisy określone w niniejszej dyrektywie, aby zagwarantować wyższy poziom ochrony konsumentów. Idąc tropem ww. zaleceń Komisji z lat 1998 i 2001 dyrektywa skupia się ponadto na ustanowieniu zestawu zasad jakościowych, którym powinny podlegać ciała rozwiązujące sprawy w trybie pozasądowym. Nowym jednak, niesłychanie istotnym dla skuteczności regulacji elementem w przepisach dyrektywy jest część poświęcona obowiązkom informacyjnym oraz wprowadzenie całego mechanizmu regulacyjnokontrolnego. Państwa członkowskie mają zapewnić, by przedsiębiorcy informowali konsumentów o podmiocie ADR lub podmiotach ADR, które są właściwe dla tych przedsiębiorców do celów rozstrzygania sporów z konsumentami. Informacje te powinny obejmować adres strony internetowej stosownego podmiotu ADR lub podmiotów ADR oddelegowanego do obsługi sporów konsumenckich z podmiotami gospodarczymi. Co więcej dyrektywa nakłada na państwo członkowskie zobowiązanie doprowadzenia, do tego by przedsiębiorca przedstawiał konsumentowi informacje, czy korzysta z usług odpowiednich podmiotów ADR do rozstrzygnięcia danego sporu. Prawodawca europejski uznał jednocześnie, że aby zapewnić prawidłowe i skuteczne funkcjonowanie podmiotów ADR, należy je ściśle kontrolować. Wprowadzony został wymóg, aby wyznaczyć właściwe organy administracyjne, które powinny pełnić tę funkcję. Przede wszystkim Komisja i organy właściwe na podstawie niniejszej dyrektywy powinny publikować i uaktualniać wykaz podmiotów ADR, które spełniają wymogi niniejszej dyrektywy. Podmioty ADR, centra ECC- Net również powinny udostępniać wykaz poprzez strony internetowe. Także organizacje konsumenckie i biznesowe powinny być zachęcane do publikacji tego wykazu. Przy tym powstał obowiązek zapewnienia upowszechniania informacji o tym, co powinni zrobić konsumenci w przypadku sporu z przedsiębiorcą. Właściwe organy powinny również publikować regularne sprawozdania o rozwoju i funkcjonowaniu podmiotów ADR w swoich państwach członkowskich. Podmioty ADR powinny przekazywać właściwym organom konkretne informacje, na których te sprawozdania powinny się opierać. W dyrektywie znalazło się także odesłanie do Zalecenia Komisji 2010/304/UE z dnia 12 maja 2010 r. w sprawie stosowania zharmonizowanej metodologii klasyfikacji i zgłaszania skarg i zapytań konsumentów, do której powinny się stosować instytucje pozasądowego rozwiązywania sporów. Wprowadzenie całego modułu obowiązków informacyjnych i regulacyjno-kontrolnych należy uznać za bardzo trafne posunięcie i zarazem odpowiedź na główne mankamenty dotychczasowego systemu europejskiego ADR opartego na zleceniach Komisji. Poprzedni system porządkował co prawda zasady, jakim winny podlegać mechanizmy pozasądowe, i stwarzał bazę ciał spełniających rekomendowane zasady, jednak ponieważ nie wprowadzał wystarczających mechanizmów determinujących aktualizację i monitorowanie podmiotów ADR na poziomie krajowym, ulegał stopniowemu rozprzężeniu co było Strona 15

16 widoczne zwłaszcza przy wchodzeniu nowych państw członkowskich do UE. Brak obowiązku transparentnej, skutecznej i regularnie rewidowanej informacji ze strony zwłaszcza przedsiębiorców oraz pozostałych uczestników obrotu przekładał się na nikłą znajomość pozasądowego rozwiązywania sporów w Europie. Rozporządzenie w sprawie internetowego systemu rozwiązywania sporów konsumenckich rola Platformy ODR w systemie Obok dyrektywy dotyczącej ADR, przyjęcie rozporządzenia w sprawie internetowego systemu rozwiązywania sporów konsumenckich wprowadza kolejny element porządkujący europejski systemu ADR. Celem rozporządzenia jest usprawnienie obsługi sporów z umów zawartych drogą elektroniczną, za pośrednictwem sieci teleinformatycznych, zwłaszcza umów trans-granicznych. Głównym modułem systemu jest przygotowywana obecnie przez Komisję Europejską platforma ODR, której zadaniem jest usprawnienie pozasądowego rozstrzygania sporów dotyczących zobowiązań umownych wynikających z internetowych umów sprzedaży lub umów o świadczenie usług zawieranych między konsumentami a przedsiębiorcami mającymi domicyl w Unii (wyraźnie dopuszczono także możliwość wnoszenia sprawy przez przedsiębiorcę przeciw konsumentowi). Rozstrzyganie takie odbywa się poprzez interwencję podmiotu ADR wpisanego do wykazu regulowanego dyrektywą 2013/11/UE i obejmuje wykorzystanie platformy ODR. Platforma ODR to mechanizm oparty na jednym punkcie dostępu dla konsumentów i przedsiębiorców, to interaktywne narzędzie, do której możliwy jest elektroniczny i bezpłatny dostęp we wszystkich językach urzędowych instytucji Unii. Jest to zarazem swego rodzaju system rozrządu, pozwalający na efektywną dystrybucję i zarządzanie przebiegiem sporu - od złożenia skargi przez wnioskodawcę, aż do momentu zakończenia sporu i zastosowanie przyjętego rozwiązania. Innymi słowy - platforma ma być nie tyle paneuropejskim ciałem rozwiązującym spory (czy też trzecia stroną sporu), co raczej, w zamyśle europejskiego legislatora, mechanizmem wspomagającym rozwiązywanie trans-granicznych sporów w relacji konsumentprzedsiębiorca. W szczególności Platforma ODR ma pełnić następujące funkcje: - udostępnianie elektronicznego formularza skargi, który może wypełnić strona skarżąca, - informowanie strony, przeciwko której wniesiono skargę, - wskazywanie właściwego podmiotu ADR lub podmiotów ADR i przekazanie skargi podmiotowi ADR, na korzystanie z którego zgodziły się strony, - nieodpłatne udostępnianie elektronicznego narzędzia rozpatrywania spraw, które umożliwi stronom i podmiotowi ADR prowadzenie postępowań w zakresie internetowego rozstrzygania sporu za pośrednictwem platformy ODR, - udostępnianie stronom i podmiotowi ADR tłumaczenia informacji, które są niezbędne dla rozstrzygnięcia sporu i które są wymienianie za pośrednictwem platformy ODR, - udostępnienie elektronicznego formularza, przy pomocy którego podmioty ADR przesyłają informacje co do sprawy, - udostępnienie systemu zbierania opinii pozwalającego stronom na wyrażenie zdania o działaniu platformy ODR i o podmiocie ADR, który rozpatrywał ich spór, - podawanie do wiadomości publicznej: ogólnych informacji o ADR jako sposobach pozasądowego rozstrzygania sporów, informacji o podmiotach ADR, internetowego przewodnika poświęconego temu, jak składać skargi za pośrednictwem platformy ODR, informacji, w tym danych kontaktowych dotyczących wyznaczonych przez państwa członkowskie punktów kontaktowych ds. ODR, danych statystycznych na temat wyników sporów, które przekazano podmiotom ADR za pośrednictwem platformy ODR. W przybliżeniu Platforma ODR jest pomyślana jako podsystem wsparcia dla dyrektywy ADR, a ściślej określonego rodzaju sporów regulowanych przez tę dyrektywę. Interesujące jest to, że w świetle rozporządzenia, korzystanie z Platformy ODR przez konkretną jednostkę rozwiązującą spory nie oznacza, że taki ADR ma funkcjonować jako zinformatyzowany system rozwiązywania sporów (typu ODR) 73. Należy jednak zauważyć, że dla takiego ciała ADR wprowadzono obowiązek niewymagalności fizycznej obecności stron lub ich przedstawicieli, o ile jego przepisy proceduralne przewidują taką możliwość i strony wyraziły na to zgodę. Wypada tutaj zwrócić uwagę na praktyczny aspekt implementacji nowych regulacji, w przypadku niewprowadzenia mechanizmu pozasądowego rozwiązywania sporów na odległość jako zasady przez dane państwo członkowskie, nastąpi znaczna redukcja efektywności systemu. Rola punktów kontaktowych a misja centrów ECC- NET Rozporządzenie stanowi, że w każdym państwie członkowskim powinny zostać wyznaczone punkty kontaktowe ODR skupiające przynajmniej dwóch doradców ODR. Punkty kontaktowe ODR powinny wspierać strony uczestniczące w sporze przedłożonym za pośrednictwem platformy ODR bez obowiązku tłumaczenia dokumentów związanych z danym sporem. Państwa członkowskie powinny mieć możliwość przekazania Sieci ECC-Net odpowiedzialności za punkty kontaktowe ODR. Aby pozwolić punktom kontaktowym ODR w pełni korzystać z doświadczeń centrów Sieci 73 Patrz: art. 10 Rozporządzenia 524/2013/UE Strona 16

17 Europejskich Centrów Konsumenckich w usprawnianiu rozstrzygania sporów między konsumentami i przedsiębiorcami umieszczono w rozporządzeniu zalecenie, aby państwa członkowskie desygnowały centra ECC-NET do tej funkcji. Komisja ma w konsekwencji ustanowić strukturę sieciową zrzeszającą punkty kontaktowe ODR, aby ułatwić ich współpracę i działanie. Wprowadzenie punktów kontaktowych należy uznać jako echo wcześniejszych rozwiązań dotyczących Sieci EEJ- NET 74 składającej z sieci punktów wsparcia (tzw. clearing house). Punkty te miały asystować konsumentom przy znajdowaniu dogodnego mechanizmu ADR. W praktyce jednak w wyniku braku rozwiniętej i koherentnej sieci ciał ADR w Europie oraz braku odpowiednich instrumentów informatycznych, ich działalność nie była zbyt szeroka i została zaabsorbowana do powstałej w 2004 roku Sieci ECC-NET o znacznie szerszych kompetencjach. Schemat współzależności pakietu ADR Konkluzja kwestie do wyjaśnienia dla systemu krajowego w Polsce W konkluzji warto odnotować, że nowe regulacje są ogromnym wyzwaniem dla tych systemów, gdzie pozasądowe rozwiązywanie sporów nie jest dostatecznie rozwinięte, tym bardziej, że Dyrektywa ADR ma być implementowana do 9 lipca 2015, Rozporządzenie ODR wchodzi w życie z dniem 9 stycznia 2016 r. Czas na rewizje sytuacji w państwach członkowskich jest więc niezwykle krótki, zważywszy, że odpowiednie działania na poziomie krajowym będą miały charakter organizacyjno-strukturalny, skierowany na reorganizację lub też nawet wprowadzanie nowych rozwiązań organizacyjnych, powoływanie nowych podmiotów. Obecny system ochrony konsumentów w naszym kraju został w swym zrębie uformowany z pewnymi wyjątkami, z początkiem XXI wieku - wtedy to ukonstytuowano kluczowe instytucje. Zasadniczo obecnie funkcjonujące mechanizmy ochrony indywidualnego konsumenta oparte są na mechanizmach lokalnego oddziaływania na poziomie regionalnym lub subregionalnym w niewielkim dystansie do polskiego konsumenta mającego problemy z polskim przedsiębiorcą. Jednocześnie niemal wszystkie mechanizmy wsparcia konsumentów (zarówno te scentralizowane, jak i te zdekoncentrowane) w niewielkim stosukowo stopniu korzystają z bardziej zaawansowanych, narzędzi informatycznych w większości procesów stosowane są tradycyjne narzędzia komunikacji (do których już chyba dziś można także zaliczyć pocztę elektroniczną). Taka sytuacja nie do końca zdaje się licować z wymogami stawianymi przez Jednolity Rynek i udział w nim konsumentów polskich, ale także europejskich korzystających z ofert na rynku krajowym w naszym kraju. Odnosząc się do nowych przepisów dzisiejsze warunki systemowe wymagałyby jak się wydaje ewentualnej rewizji pod kątem: - zorientowania na rozwiązywanie sporów transgranicznych; - zorientowania pod kątem dostępności mechanizmów ODR w sektorach związanych z handlem elektronicznym; - zorientowania na pozasądowe rozwiązywanie sporów w trybie procedura ADR (mediacja, arbitraż, med.-arb etc.); - zdefiniowania branż i sektorów konsumenckich; - zdefiniowania systemów pozasądowych w niektórych kluczowych, z punktu widzenia Wspólnego Rynku, sektorach np. usługi turystyczne, transport lotniczy, handel elektroniczny, dostawa energii; - zdefiniowania jednorodnego modelu pozasądowego rozwiązywania sporów. Te i inne dylematy pogłębia fakt istnienia innych mechanizmów wsparcia konsumentów - rzeczników konsumentów czy organizacji konsumenckich, które choć coraz bardziej zakotwiczone w życiu społecznym i pomocne konsumentom, musiałyby zrewidować swoje role odnośnie nowych założeń. Pozasądowa pomoc w sprawach konsumenckich w Polsce kompetencja ogólna lub multisektorowa Organizacje Konsumenckie Powiatowi/miejscy rzecznicy konsumentów wojewódzkie inspektoraty IH - administracja zespolona w ramach województwa Mediacja Stałe Polubowne Sądy Konsumenckie Organizacje Konsumenckie 74 Por.:Punkt 4 preambuły do Zalecenia 2001/310/WE (opublikowany: Dziennik Urzedowy WE L 109, 19/04/ I EC.pdf) Piotr Stańczak Dyrektor Europejskiego Centrum Konsumenckiego Strona 17

18 Zdaniem ekspertów Umowne prawo odstąpienia od transakcji zawartej z wykorzystaniem Internetu w perspektywie nowej Dyrektywy konsumenckiej Konsument pozostający w relacji prawnej z przedsiębiorcą uważany jest za tzw. słabszą stronę transakcji. Wyrazem tego są liczne przepisy tak prawa krajowego jak i unijnego, które realizując zamierzenie prawodawcy, wprowadzają mechanizmy wzmacniające uprawnienia konsumenta nie tyle kosztem przedsiębiorcy, co w reakcji na rozwój cywilizacyjny świata 75. Potrzeby człowieka rosną wraz z postępem cywilizacyjnym, co odpowiada wzrostowi możliwości ich zaspakajania, w czym niemały udział mają przedsiębiorcy. Zarówno konsument jak i przedsiębiorcy korzystają w tym celu z powszechnych zdobyczy techniki, takich choćby jak środki porozumiewania się na odległość, elektroniczne formy zapłaty czy Internet. Technika zarówno pomaga w nawiązywaniu kontaktów handlowych, przyspiesza obrót, powoduje, że ludzkie potrzeby są błyskawicznie nieraz zaspakajane, ale też sprawia, że dotychczasowe rozwiązania prawne zdają się często nieprzydatne i trudne do zastosowania w nowych warunkach. Słabszy z natury konsument nie zawsze nadąża za konsekwencjami, które zdają się wypływać z zastosowania nowoczesnej techniki, zaś jego dotychczasowe przyzwyczajenia, także natury prawnej, okazują się niewystarczająco chronić jego prawa (choćby biorąc pod uwagę realne możliwości oceny towaru przy pomocy zdjęć zamieszczonych na stronie internetowej, zapłatę za towar i wiele innych dylematów, których nie zazna klient dokonujący zakupów towarów czy usług w tradycyjny sposób). Stąd prawo ochrony konsumenta rozwija się współcześnie dwubiegunowo z podziałem na prawa przysługujące mu z racji uczestnictwa w tradycyjnych 75 W prawie krajowym dział konsumencki obejmuje kilkadziesiąt aktów prawnych rangi ustawowej, przy czym do podstawowych zaliczyć można: ustawę z 23 kwietnia 1964 r., Kodeks cywilny, Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm., ustawę z 2 marca 2000 r., o ochronie niektórych praw konsumentów oraz odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny, Dz. U. [t.j.] 2012, poz (dalej Ustawa konsumencka), ustawę z 16 lutego 2007 r., o ochronie konkurencji i konsumentów, Dz. U. Nr 50, poz. 331 z późn. zm., ustawę z 27 lipca 2007 r., o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie kodeksu cywilnego, Dz. U. Nr 141, poz z późn. zm., ustawa z 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, Dz. U. Nr 171, poz z późn. zm. oraz dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z dnia 25 października 2011 r., w sprawie praw konsumentów, zmieniająca dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywę 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylająca dyrektywę Rady 85/577/EWG i dyrektywę 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, Dz.U. L 304, zwana dalej Dyrektywą konsumencką formach obrotu oraz prawa specyficzne z powodu przedmiotu, formy czy innej różnicującej cechy sprzedaży (sprzedaż na odległość, sprzedaż poza lokalem przedsiębiorcy, timesharing, kredyt konsumencki, sprzedaż produktów niebezpiecznych, sprzedaż aukcyjna). Jednym z najważniejszych uprawnień konsumenta, który dokonuje transakcji z przedsiębiorcą przy pomocy Internetu jest prawo odstąpienia od umowy zawartej na odległość, zwane potocznie prawem ochłonięcia (cooling off period). Zagadnienie tym bardziej istotne z uwagi na mające wejść wkrótce w życie nowe rozwiązania prawne w tym zakresie. Regulacje prokonsumenckie w tych obszarach aktywności konsumenta są stanowione tak na poziomie prawa unijnego, jak i krajowego. Pierwszą unijną regulacją z tej dziedziny była Dyrektywa 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 maja 1997 r., w sprawie ochrony konsumentów w przypadku umów zawieranych na odległość 76. W ramach jej implementacji w kraju wprowadzono rozwiązania zamieszczone we wspomnianej w przypisie pierwszym ustawie konsumenckiej. Po z górą 16 latach obowiązywania przepisów unijnych zdecydowano się na przyjęcie nowych rozwiązań, które do końca zintegrują system ochrony konsumentów w poszczególnych krajach unijnych i stworzą jednolity standard dla umów zawieranych na odległość. Nowa Dyrektywa konsumencka nie wprowadza jednak rewolucyjnych rozwiązań, ale wyjaśnia szereg wątpliwości, które zaistniały pod rządami poprzedniej dyrektywy. Wprowadzenie nowej Dyrektywy pociąga za sobą konieczność jej implementacji do prawa krajowego 77. Ustawodawca zdecydował się nie nowelizować dotychczasowych przepisów, ale wprowadzić jednolite, kompleksowe rozwiązanie w postaci projektowanej ustawy o prawach konsumenta 78. Wspomniane powyżej prawo ochłonięcia opiera się na założeniu, że konsument dokonujący transakcji na odległość powinien mieć szansę wycofania się z zawartej umowy, jeśli w jego ocenie zakupiony produkt lub usługa nie spełnia jego oczekiwań, czyli jego wyobrażenia o produkcie (przeznaczeniu, cechach zewnętrznych itp.) były mylne wskutek tego, że dysponował jedynie informacjami przekazanymi przez sprzedającego (w tym zdjęciami produktu), bez możliwości bezpośredniej konfrontacji ich z produktem. W świetle treści art. 9 Dyrektywy konsumenckiej utrzymano statuowaną w Dyrektywie z 1997 r. zasadę, że prawo odstąpienia jest regułą doznającą jedynie nielicznych wyjątków, ściśle zresztą określonych. Wyłączną prerogatywę skorzystania z tego uprawnienia ma konsument. Drugą stroną umowy musi być bezwarunkowo przedsiębiorca dokonujący czynności prawnej z konsumentem w ramach prowadzonej działalności 76 Dz. U. L Powinno to nastąpić do 13 grudnia 2013 roku. 78 Projekt z 20 września 2013 r., przekazany do konsultacji społecznych. Strona 18

19 gospodarczej. Taka konkluzja wynika z analizy art. 2 Dyrektywy konsumenckiej. Warunkiem uznania za przedsiębiorcę jest prowadzenie działalności gospodarczej, handlowej lub rzemieślniczej czy zawodowej. Przedsiębiorcą w takim świetle będzie zarówno podmiot oficjalnie uznany za przedsiębiorcę (tzw. rejestrowy lub ustawowy) albo podmiot, który wykonuje działalność gospodarczą lub jej równorzędną - nielegalnie. Interpretacja ta w pełni odpowiada definicji przedsiębiorcy zamieszczonej w art KC, która kładzie nacisk na fakt wykonywania działalności gospodarczej przez osobę fizyczną lub jednostkę organizacyjną. Przedsiębiorcą w rozumieniu Dyrektywy i prawa polskiego będą przedsiębiorcy rejestrowi, nierejestrowi (prowadzący działalność gospodarczą bezpośrednio na podstawie ustaw, bez obowiązku rejestracji, np. kościelne osoby prawne, Skarb Państwa, działający przy pomocy stationes fisci). Nie są w konsekwencji objęte ochroną Dyrektywy transakcje zawarte wyłącznie pomiędzy konsumentami (którzy zresztą wówczas tracą ten przymiot). Nie ma znaczenia, czy umowa jest zawierana bezpośrednio z przedsiębiorcą czy za pośrednictwem osoby działającej na jego rzecz lub w jego imieniu. W przypadku transakcji dokonywanej za pośrednictwem Internetu (np. sklep internetowy, platforma aukcyjna, sprzedaż przy pomocy poczty mejlowej itp.) nie jest prawnie relewantne, czy jest to zasadniczy kanał obrotu prowadzonego przez przedsiębiorcę, czy tylko okazyjny, akcesoryjny, tymczasowy itp. Liczy się tylko fakt, że ta sprzedaż miała związek z prowadzoną działalnością gospodarczą. Natomiast okazjonalne lub jednorazowe skorzystanie przez przedsiębiorcę ze środka porozumiewania się na odległość w celach nie związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą nie daje podstaw do stosowania omawianych przepisów do takiej umowy. Należy także nadmienić, że po implementacji Dyrektywy konsumenckiej, przedsiębiorcami zobowiązanymi do stosowania jej przepisów będą osoby fizyczne, stale i regularnie sprzedające towary na platformach aukcyjnych (np. Allegro czy Świstak) z racji tego, że na podstawie przepisów art KC można je kwalifikować jako przedsiębiorców. Konsument, aby skorzystać z prawnej ochrony musi być tą stroną, która dokonuje zakupu towaru lub usługi. Przepisy ochronne także nie znajdują zastosowania w przypadku, gdy to konsument jest stroną sprzedającą przedsiębiorcy towar czy usługę, jeśli sprzedaż ta nie ma charakteru gospodarczego (stałej, niezarejestrowanej działalności). Bez znaczenia jest fakt, czy przedsiębiorca wykorzystuje towar lub usługę dla celów związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą (wtedy nie może korzystać z przywilejów, bo nie jest konsumentem), czy też nie (wówczas nie może korzystać z przywilejów, bo jest to klasyczna umowa pomiędzy konsumentami) W takich okolicznościach, w razie sporu pomiędzy stronami stosuje się ogólne przepisy KC. Przedsiębiorca mógłby natomiast skorzystać z ochrony Dyrektywy, jeśliby zamierzał skorzystać z towaru lub usługi przede wszystkim w celach prywatnych, zaś zachowanie sprzedawcy zostało zakwalifikowane jako nierejestrowana (nielegalna) działalność gospodarcza. Prawo odstąpienia przysługuje konsumentom tylko w wypadku zawarcia umowy z przedsiębiorcą poza lokalem, w którym prowadzi działalność gospodarczą lub zawartą przy pomocy środków porozumiewania się na odległość. Zarówno Dyrektywa, jak i projekt ustawy o prawach konsumentów definiują te kluczowe pojęcia. Biorąc pod uwagę przedmiot rozważań, ograniczymy się wyłącznie do analizy pojęcia umowy zawieranej na odległość. W rozumieniu art. 2 pkt 7 Dyrektywy konsumenckiej mianem tym określa się każdą umowę zawartą między przedsiębiorcą i konsumentem w ramach zorganizowanego systemu sprzedaży lub świadczenia usług na odległość, bez jednoczesnej fizycznej obecności przedsiębiorcy i konsumenta, z wyłącznym wykorzystaniem jednego lub większej liczby środków porozumiewania się na odległość do chwili zawarcia umowy włącznie 80. Warunek ten jest oczywiście spełniony w przypadku sprzedaży towarów lub usług za pośrednictwem Internetu, niezależnie od formy jej organizacji. Spełnienie się okoliczności zamieszczonych w tym przepisie musi nastąpić łącznie, w momencie składania stosownych oświadczeń woli przez strony. Po pierwsze, przedsiębiorca musi dysponować funkcjonującą stroną internetową, umożliwiającą dokonanie transakcji w każdym czasie (czasowe awarie systemu nie sprzeciwiają się temu warunkowi). Przesłankę tę spełnia zarówno profesjonalnie zorganizowana strona, jak również zapewnienie możliwości sprzedaży za pośrednictwem a 81. Warto podkreślić, że prawem odstąpienia zostali wreszcie objęci konsumenci dokonujący zakupów na aukcjach zamieszczonych na platformach internetowych 82. Termin odstąpienia od umowy został tym razem podany jednolicie i wynosi 14 dni (nie podlega on modyfikacji prawa krajowego). Bieg terminu rozpoczyna się w zależności od typu umowy i został dość jednoznacznie oznaczony. I tak, termin do odstąpienia od umowy rozpoczyna się: 1) dla umowy, w wykonaniu której przedsiębiorca wydaje rzecz, będąc zobowiązany do przeniesienia jej własności od objęcia rzeczy w posiadanie przez konsumenta lub 80 Identycznie art. 2 pkt 1 projektu ustawy o prawach konsumenta. 81 W tym kontekście spełnia ten warunek oferta zamieszczona przez przedsiębiorcę na portalu społecznościom, jeśli zgodzi się ona przyjąć oświadczenie woli np. za pomocą wewnętrznego komunikatora tej strony (czatu). 82 W świetle postanowień Dyrektywy prawem odstąpienia nie są objęte tylko aukcje publiczne ( w Polsce np. prowadzone w ramach systemu zamówień publicznych) nie zaś aukcje prowadzone na platformach internetowych zob. Wstęp, pkt 24. Aukcją publiczna nie jest aukcja prowadzona na platformie Allegro lub jej podobnych, ale aukcja publiczna będzie zaś aukcja prowadzona przez PGL Lasy Państwowe w zakresie sprzedaży drewna. Strona 19

20 wskazaną przez niego osobę trzecią inną niż przewoźnik. Zaś w przypadku tego rodzaju umowy, która albo: a) obejmuje wiele rzeczy, które są dostarczane osobno, partiami lub w częściach termin rozpoczyna się od objęcia w posiadanie ostatniej rzeczy, partii lub części, albo b) polega na regularnym dostarczaniu rzeczy przez czas oznaczony termin rozpoczyna się od objęcia w posiadanie pierwszej z rzeczy; 2) dla pozostałych umów (w tym umowy o świadczenie usług) - od dnia zawarcia umowy. Termin ten ulega modyfikacji, jeśli serwis internetowy nie zamieści wzoru odstąpienia od umowy. W takich okolicznościach konsument ma aż 12 miesięcy liczonych od upływu 14 dni od zawarcia umowy lub dostarczenia towaru, na realizację swego prawa. Jeśli jednak w okresie 12 miesięcy przedsiębiorca udzieli informacji o prawie do odstąpienia, konsument ma 14 dni na odstąpienie od umowy, liczonych od dnia otrzymania rzeczonych informacji. Wyrazem odformalizowania prawa odstąpienia jest natomiast przepis przewidujący, że termin uważa się za zachowany, jeżeli przed jego upływem oświadczenie zostało wysłane. Przesłanka wysłania zostanie spełniona, jeśli konsument skorzysta z dowolnego usługodawcy świadczącego usługę dostarczania przesyłek (w tym np. kurierów). Wystarczy, że dysponuje dowodem nadania. Odstąpienie od umowy polega na złożeniu jednoznacznie brzmiącego oświadczenia woli, w którym konsument bezwarunkowo oświadcza, że rezygnuje z zawartej umowy, wykonując umowne prawo odstąpienia. Oświadczenie może być złożone na piśmie lub jeśli przedsiębiorca to umożliwia z wykorzystaniem formularza umieszczonego na stronie internetowej (następnie wysłanego em) albo poprzez oświadczenie wypełniane na stronie internetowej przedsiębiorcy. Nie jest konieczne opatrzenie go żadną z form kwalifikowanego podpisu elektronicznego (wystarczy zwykły podpis, tj. podanie swojego imienia i nazwiska). W przypadku odstąpienia od umowy bezpośrednio poprzez Internet, przedsiębiorca ma obowiązek poświadczyć ten fakt, za pomocą wysłanego konsumentowi na trwałym nośniku potwierdzenia. Trwałym nośnikiem może być każdy nośnik, na którym można zapisać trwale informacje, w sposób umożliwiający dostęp do tych informacji w przyszłości przez okres odpowiedni do celów, jakim te informacje służą, i które pozwala na odtworzenie przechowywanych informacji w niezmienionej postaci. Bezpośrednim skutkiem skutecznego odstąpienia od umowy jest zaistnienie fikcji prawnej traktowania umowy jako nigdy nie zawartej, a co za tym idzie nie pociągającej za sobą żadnych obowiązków pomiędzy konsumentem a przedsiębiorcą. W praktyce strony muszą sobie zwrócić wszystko, co w wykonaniu umowy już otrzymały. Obowiązki powyższe realizowane są w terminie do 14 dni od odpowiednio otrzymania informacji o odstąpieniu od umowy albo 14 dni od odstąpienia od umowy (złożenia/wysłania oświadczenia). Przedsiębiorca może zaproponować osobiste odebranie rzeczy, w takim wypadku termin 14 dni nie ma zastosowania. Gwarancyjny charakter ma zastrzeżenie, zgodnie z którym przedsiębiorca, niezależnie od 14-dniowego terminu, może wstrzymać się ze zwrotem płatności do dnia otrzymania zwróconej rzeczy lub dowodu je nadania (w zależności co dotrze do niego wcześniej). Przedsiębiorca zwraca wpłaty z wykorzystaniem tych samych kanałów płatności, którymi posługiwał się konsument, chyba że wyrazi on zgodę na inną postać przesłania pieniędzy. Koszty jakie z tego tytułu poniesie przedsiębiorca, nie mogą obciążać konsumenta. Modyfikacja obowiązków konsumenta jest przewidziana w wypadku rozpoczęcia usługi przed upływem terminu do odstąpienia od umowy. Otóż musi on zwrócić przedsiębiorcy poniesione rzeczywiste koszty z tym związane, w stosunku proporcjonalnym do okresu korzystania, mając na względzie cenę towaru lub usługi (np. część abonamentu za przesyłanie sygnału telewizji kablowej, koszt zużytej wody, gazu, prądu, koszt wykorzystanych impulsów telefonicznych itp.). Odstępstwa od tej zasady przewidziane są, jeśli umowa dotyczy przesyłania wody, gazu lub energii elektrycznej w przypadku, gdy nie są one oferowane w ograniczonej objętości lub w ustalonej ilości, lub energii cieplnej o ile przedsiębiorca nie poinformował o prawie odstąpienia od umowy albo świadczenie nastąpiło bez żądania konsumenta przed upływem terminu do odstąpienia. Obok wskazanych obowiązków konsument może być obciążony odpowiedzialnością za zmniejszenie wartości rzeczy będące wynikiem korzystania z niej w sposób inny niż konieczny do stwierdzenia charakteru, cech i funkcjonowania rzeczy, chyba że przedsiębiorca nie poinformował konsumenta o prawie odstąpienia od umowy. Realizacja tych świadczeń nie jest powiązana z obowiązkiem zwrotu rzeczy przez konsumenta. Przedsiębiorca może dochodzić tych roszczeń wyłącznie na drodze cywilnej. Reasumując, ocena Dyrektywy, przynajmniej w zakresie przepisów prawa odstąpienia jest pozytywna. Pomimo, że pozornie wprowadza ona wiele dodatkowych obowiązków dla przedsiębiorców, to jednak znacznie ułatwia im zdobycie nowych klientów, co dotyczy zwłaszcza sprzedaży internetowej. Na tę pozytywną ocenę składają się następujące wnioski: - nowa Dyrektywa kładzie większy nacisk na realizację zasady uczciwości w stosunkach z konsumentami, którzy korzystają z prawa zwrotu towaru, - prawem odstąpienia objęto transakcje dokonywane na platformach internetowych a także usługi dostarczenia mediów (wody, gazu, ciepła i prądu), co znacznie zwiększa krąg konsumentów, którzy mogą skorzystać z reguły prawa do ochłonięcia, - prawo odstąpienia jest prawem bezwzględnym i nie może zostać wyłączone przez oświadczenie woli konsumenta, - poszerzona definicja konsumenta pozwala na objęcie ochroną tzw. umowy mieszane gdzie stroną jest osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą, zaś Strona 20

21 przedmiot transakcji jest w niewielkim stopniu wykorzystany dla celów tej działalności, - ujednolicono termin wykonania prawa odstąpienia dla całego obszaru UE dzięki temu praktycznie realizuje się zasadę jednakowego traktowania, - jednoznacznie przesądzono o zakresie obowiązków stron umowy w przypadku realizacji prawa odstąpienia. Oczywiście nie można wykluczyć, że rozwiązania Dyrektywy będą nadużywane przez konsumentów (przykładowo konsument wyszukuje sklep internetowy z niepełną informacją o prawie zwrotu towaru, zakupuje towar, korzysta z niego, a następnie bez żadnych konsekwencji i bezpłatnie zwraca towar przedsiębiorcy), ale są to okoliczności, które z czasem zostaną wyeliminowane przez uważne przestrzeganie przepisów. dr hab. Rafał Biskup dr Małgorzata Ganczar Autorzy są pracownikami Katedry Administracyjnego Prawa Gospodarczego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Wybrana działalność Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów 1. NOWY PORTAL O EDUKACJI KONSUMENCKIEJ DLA NAUCZYCIELI Materiały edukacyjne, scenariusze lekcji, forum dyskusyjne oraz międzyszkolne projekty z zakresu edukacji konsumenckiej wszystko dostępne na stronach portalu Serwis Consumer Classroom to najnowsza inicjatywa Dyrekcji Generalnej ds. Zdrowia i Konsumentów Komisji Europejskiej. Portal adresowany jest do nauczycieli młodzieży w wieku lat podejmujących tematy konsumenckie w ramach różnych przedmiotów, np. przedsiębiorczości, matematyki, nauk społecznych lub przyrodniczych. Zawiera gotowe do zastosowania pomoce dydaktyczne, które umożliwiają przekazanie uczniom wiedzy na temat praw konsumenckich oraz praktycznych umiejętności przydatnych w codziennym poruszaniu się po rynku. Po zarejestrowaniu się na stronie można korzystać z biblioteki zasobów we wszystkich wersjach językowych UE podzielonych tematycznie i według kategorii wiekowych. Edukacja finansowa, media społecznościowe, bezpieczeństwo w Internecie, reklama, prawa konsumenta to tylko niektóre z dostępnych zagadnień. Ponadto serwis oferuje możliwość tworzenia własnych interaktywnych lekcji i dzielenia się nimi ze swoimi uczniami w ramach wirtualnej klasy. Dzięki forum istnieje możliwość nawiązania kontaktu z nauczycielami z całej Europy oraz współpracy przy międzyszkolnych projektach i konkursach. Urząd został partnerem projektu Consumer Classroom, doceniając jego znaczenie w procesie edukowania uczniów i nauczycieli z zakresu wiedzy konsumenckiej. Zachęcamy do aktywnego korzystania z portalu i dzielenia się swoimi doświadczeniami z innymi nauczycielami. Z takiej możliwości skorzystało już ok. 8 tysięcy polskich pedagogów, a w całej Europie ponad 80 tysięcy użytkowników serwisu. 2. UOKIK WYGRYWA W SĄDZIE GETIN NOBLE BANK We wzorcach umownych Getin Noble Bank znalazły się niedozwolone postanowienia, nieprecyzyjnie określające obowiązki pożyczkobiorcy. Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów podtrzymał decyzję Prezes UOKiK, w tym nałożoną na spółkę karę pieniężną w wysokości blisko 6 mln zł Wyrok sądu dotyczy decyzji Prezes UOKiK z listopada 2011 r. Postępowanie Urzędu wykazało m.in., że we wzorcach umownych wykorzystywanych do zawierania z konsumentami umów kredytowych znalazły się postanowienia tożsame z wpisanymi do rejestru klauzul niedozwolonych. Getin Bank m.in. zobowiązywał pożyczkobiorców do przekazywania informacji o okolicznościach mogących mieć wpływ na ich zdolność kredytową i terminową spłatę kredytu, nie podał jednak kryteriów na podstawie, których można by w sposób obiektywny ustalić w jakich sytuacjach ma to następować. Tymczasem niepoinformowanie banku skutkowało rozwiązaniem umowy. W rezultacie subiektywna ocena dokonana przez bank mogłaby być pretekstem do wypowiedzenia kontraktu i nałożenia na konsumenta obowiązku natychmiastowej spłaty zobowiązań. Zgodnie z prawem nakładając na konsumentów obowiązek informowania o okolicznościach wpływających na zdolność spłaty kredytu, bank powinien dokładnie określić zakres i terminy przekazywania tych danych. Sąd podzielił stanowisko Prezes UOKiK. Wyrok SOKiK w Warszawie z dnia 25 października 2013 r. (XVII Ama 2/12) nie jest prawomocny, przedsiębiorcy przysługuje apelacja. 3. ZAKUPY NA POKAZACH DECYJA UOKIK Odstąpienie od umowy 500 zł, zwrot produktów tylko osobiście, nieinformowanie o możliwości rezygnacji z zawartej umowy to niedozwolone działania Eco-Vital, które utrudniały konsumentom Strona 21

22 egzekwowanie ich praw. Kara nałożona na spółkę wyniosła prawie 200 tys. zł Poznańska spółka Eco-Vital sprzedaje m.in. naczynia, kołdry, przyrządy do masażu poza lokalem przedsiębiorstwa czyli na specjalnych pokazach. Kupując w ten sposób, konsumenci zyskują więcej praw mogą bezkosztowo zrezygnować z zakupu w ciągu 10 dni. Na sprzedającym ciążą też szczególne obowiązki powinien poinformować klientów o tej możliwości i wręczyć wzór oświadczenia o odstąpieniu od umowy. Do UOKiK zaczęły trafiać liczne skargi od klientów spółki oraz rzeczników konsumentów dotyczące utrudniania prawa odstąpienia od umowy przez Eco-Vital. Postępowanie przeciwko przedsiębiorcy zostało wszczęte w maju 2013 roku. Wątpliwości Urzędu wzbudziło osiem praktyk, które naruszały prawa konsumentów. Przedsiębiorca zastrzegał karę w wysokości 500 zł za rezygnację z zakupów oraz wymagał ich osobistego zwrotu do siedziby firmy. Zgodnie z przepisami, za odstąpienie od umowy nie można pobierać żadnych opłat. Konsument ponosi jedynie koszt dostarczenia towaru przedsiębiorcy może to zrobić w dowolnej formie (pocztą, kurierem, osobiście). Nieuczciwe warunki narzucone przez Eco-Vital mogły zniechęcić konsumentów do korzystania z prawa odstąpienia od umowy. Ponadto postępowanie UOKiK wykazało, że przedsiębiorca nie wywiązywał się z obowiązków informacyjnych. Wbrew prawu nie informował klientów o terminie, w którym mogą odstąpić od umowy zawartej na pokazie oraz nie wręczał wzoru oświadczenia ułatwiającego rezygnację z zakupów. Za naruszenie zbiorowych interesów konsumentów na Eco-Vital została nałożona kara blisko 200 tys. zł ( zł). Przedsiębiorca zaprzestał stosowania kwestionowanych działań. Decyzja nie jest ostateczna, ponieważ spółka odwołała się do sądu. 3. E-ZAKUPY ZAMAWIASZ? PAMIĘTAJ Zakupy w Internecie rządzą się swoimi prawami. Jak wynika z najnowszych badań UOKiK, konsumenci znają je w niewystarczającym stopniu. Niewielu internautów zdaje sobie sprawę, że ich prawa zależą od tego, czy kupują od konsumenta, przedsiębiorcy, na aukcji lub licytacji. Przykładowo: 55 proc. badanych nieprawidłowo stwierdziło, że odstąpić od umowy zawartej przez Internet z innym konsumentem. 82 proc. ankietowanych przyznaje, że przed złożeniem zamówienia czyta regulamin oraz informacje na stronie sprzedawcy. Wyjaśnienia najczęstszych problemów związanych z zakupami w sieci znajdują się na specjalnej stronie uruchomionej przez Urząd W nowym serwisie znaleźć można liczne przykłady klauzul niedozwolonych, wzory przydatnych pism oraz wskazówki gdzie i jak można uzyskać pomoc w przypadku zawarcia transakcji z nieuczciwym e przedsiębiorcą. Obecnie Prezes Urzędu prowadzi 58 postępowań dotyczących sprzedaży przez Internet. Od początku roku wydała już 29 decyzji. Z praktyki UOKiK wynika, że najczęściej Internetowi sprzedawcy nie respektują prawa do zwrotu towaru w ciągu 10 dni, wymagają, aby zwracany towar nie był rozpakowany, nie oddają konsumentowi kosztów wysyłki zamówionej rzeczy w sytuacji odstąpienia od umowy. Wątpliwości dotyczą także braku wielu informacji na stronach internetowych sklepów. Przykładowo: nie informuje się konsumenta o tym, że ma prawo odstąpić od umowy, przedsiębiorca w ogóle nie ujawnia swoich danych, nie udostępnia regulaminu. Takie braki powinny zwrócić uwagę konsumenta. Wiele problemów konsumentom sprawiają zakupy grupowe. W tej chwili Urząd prowadzi 4 postępowania dotyczące portali oferujących takie usługi. Skargi, które wpływają do Urzędu, dotyczą głównie problemów z terminową realizacją kuponu. W praktyce trudno umówić się na satysfakcjonujący dla obu stron termin kursu na prawo jazdy, czy zabieg upiększający. Kupując grupowo, zawieramy dwie umowy: z portalem, który dostarcza kupon, oraz ze sprzedawcą, który go realizuje np. wysyłając towar. Taki podział ma istotne znaczenie przy składaniu reklamacji oraz odstąpieniu od umowy. Oferta jest zamieszczona w serwisie internetowym, który pośredniczy w transakcji. Jeżeli dojdzie do zawarcia umowy, czyli zgłosi się wystarczająca liczba chętnych, konsument otrzymuje od portalu kupon uprawniający do realizacji usługi czy odbioru produktu. Za ich jakość nie odpowiada już portal, ale sprzedawca. Określa on także termin, w jakim należy zrealizować kupon. Samo zainteresowanie konsumenta ofertą sprzedawcy i złożenie zamówienia nie oznacza, że otrzyma on kupon, ponieważ podstawowym warunkiem finalizacji transakcji jest zgłoszenie się określonej minimalnej ilości osób. Więcej informacji o zasadach zakupów grupowych w poradniku UOKiK. Do akcji przypominającej o prawach osób kupujących w sieci włączyło się 22 partnerów: Allegro.pl, Ceneo.pl, Ceneria.pl, Comperia.pl, e-commerce Polska - Izba Gospodarki Elektronicznej, Europejskie Centrum Konsumenckie, Frupi.pl, GoDealla.pl, Groupon.pl, Związek Pracodawców Branży Internetowej IAB Polska, Mensis.pl, Nokaut.pl, Notanio.pl, Okazje.eholiday.pl, porównywarka cena Okazje.info.pl, Opineo.pl, Skapiec.pl, Sklepy24.pl, SmartBay.pl, Stowarzyszenie Konsumentów Polskich, Trusted Shops, Szafa.pl. Źródło: Wybrane orzecznictwo Sądu Najwyższego Strona 22

23 1. Sygn. akt III CZP 76/13 Dnia 22 listopada 2013 r. ZAGADNIENIE PRAWNE W sprawie z powództwa M. J. przeciwko Towarzystwu Ubezpieczeń i Reasekuracji "W" Spółce Akcyjnej w W. o zapłatę na skutek apelacji pozwanej od postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 29 marca 2013 r. Czy w świetle art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz.U. Nr 124, poz ze zm.) oraz art. 361 k.c. podlega kompensacji w ramach odpowiedzialności gwarancyjnej z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych poniesiony przez poszkodowanego koszt wynajmu pojazdu zastępczego za okres przypadający od dnia następnego po dniu wypłaty odszkodowania przez ubezpieczyciela i do dnia nabycia innego pojazdu mechanicznego w miejsce uszkodzonego, gdy wymienione odszkodowanie ustalone zostało w wysokości odpowiadającej różnicy pomiędzy wartością pojazdu mechanicznego sprzed zdarzenia powodującego szkodę, a wartością pojazdu w stanie uszkodzonym, gdyż naprawa pojazdu okazała się niemożliwa lub nieopłacalna (tzw. szkoda całkowita)? UZASADNIENIE Powód M. J. wniósł o zasądzenie od pozwanej TUiR W. S.A. w W. kwoty zł z ustawowymi odsetkami od dnia 27 marca 2012 roku i kosztami procesu, a to tytułem odszkodowania za szkodę powstałą w wyniku wypadku drogowego z dnia 15 lutego 2012 r. spowodowanego przez osobę ubezpieczoną w zakresie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych u pozwanej; szkodę mającą postać wydatku poniesionego w związku z najmem pojazdu zastępczego w okresie od 16 lutego 2012 r. do 7 marca 2012 r. Powód jest nabywcą wierzytelności poszkodowanego z tytułu wymienionego odszkodowania, a zarazem osobą, która wymieniony pojazd zastępczy poszkodowanemu wynajęła. Odszkodowanie w kwocie dochodzonej pozwem żądane było jako odpowiadające wydatkowi na wynajem pojazdu zastępczego w okresie od 1 marca 2012 r. do 7 marca 2012 r. wedle stawki dobowej czynszu najmu 160 zł netto, która nie była przez pozwaną kwestionowana. Uprzednio pozwana wypłaciła powodowi odszkodowanie w kwocie zł, odpowiadające kosztom wynajmu pojazdu zastępczego w okresie od 16 lutego 2012 r. do 29 lutego 2012 r.. Wedle stanowiska wyrażonego przez powoda w toku postępowania najem samochodu zastępczego w okresie po dniu 29 lutego 2012 roku pozostaje w adekwatnym związku przyczynowym z wypadkiem, a poszkodowanemu należne jest odszkodowanie w takim zakresie, w jakim korzystałby on ze środka lokomocji, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Pozwana, Towarzystwo Ubezpieczeń i Reasekuracji W. Spółka Akcyjna w W., wnosząc o oddalenie powództwa, argumentowała, iż poszkodowanemu należny był zwrot kosztów najmu pojazdu zastępczego w okresie od daty wynajęcia pojazdu zastępczego ( r.) do daty wypłaty odszkodowania ( r.), zaś refundowanie tych kosztów za okres po podanej dacie jest nieuzasadnione, albowiem poszkodowany od chwili otrzymania informacji od ubezpieczyciela miał świadomość, że naprawa pojazdu uszkodzonego w wypadku będzie nieopłacalna. Wyrokiem z dnia 29 marca 2013 roku [ ] Sąd Rejonowy w S. uwzględnił powództwo w całości. W sferze faktów Sąd Rejonowy odnotował, iż pojazd uszkodzony w wypadku był wykorzystywany przez poszkodowanych na potrzeby prowadzonej przez nich działalności gospodarczej, tj. w celu dojazdu do klientów, a jego dzienny przebieg określono na 100 km, przy czym nie istniała możliwość zastąpienia go drugim posiadanym przez nich pojazdem, który użytkowany był równolegle w celach transportowych. W umowie najmu samochodu zastępczego powód i poszkodowany określili, iż jest on nawiązany na okres do dnia ustania szkody. Najem trwał od 16 lutego 2012 r. do dnia 7 marca 2012 r., kiedy to poszkodowani zdali pojazd. Odpowiednio do tego powód wystawił fakturę za wynajęcie samochodu za okres 21 dni (dób) na kwotę zł. Pozwana, akceptując stawkę czynszu za najem w wysokości 160 zł netto za dobę, wypłaciła odszkodowanie w kwocie zł, uznając za zasadny trzynastodniowy okres najmu do dnia wypłaty odszkodowania tj. do dnia 29 lutego 2012 r.. W dniu 15 lutego 2012 r. uszkodzony pojazd poszkodowanych oddano do serwisu. W dniu 18 lutego 2012 r. pozwana dokonała jego oględzin. W dniu 28 lutego 2012 r. pozwana zawiadomiła poszkodowanych, o przyznaniu odszkodowania za uszkodzony pojazd w kwocie zł. Prognozowany koszt naprawy przekraczał wartość pojazdu, stąd szkoda oceniona została jako całkowita. Poszkodowany K. D. po otrzymaniu odszkodowania podjął starania w kierunku naprawienia pojazdu. Poszukiwał mechanika, który podjąłby się naprawy, a następnie u takiego mechanika pojazd pozostawił celem naprawienia. Jednocześnie poszkodowany poszukiwał innego pojazdu celem zakupu, do czego wykorzystywał też wynajęty pojazd zastępczy, i ostatecznie w dniu 14 marca 2012 roku kupił samochód. Uwzględniając powództwo Sąd Rejonowy wskazał na przepis art k.c. i oparte na nim orzecznictwo Sądu Najwyższego, w szczególności uchwałę z dnia 17 listopada 2011 roku sygn. III CZP 5/11. Wskazał, iż wydatki poniesione przez poszkodowanego na uzyskanie pojazdu zastępczego w okresie remontu uszkodzonego pojazdu są kosztami poniesionymi w następstwie zdarzenia szkodzącego, które nie powstałyby bez tego zdarzenia. Strona 23

24 Prowadzą one do powypadkowego zmniejszenia majątku poszkodowanego, czyli straty w rozumieniu art k.c.. W zakres pojęcia straty w rozumieniu art k.c. wchodzą więc także te wydatki, które służą ograniczeniu (wyłączeniu) negatywnych następstw majątkowych doznanych przez poszkodowanego w wyniku uszkodzenia (zniszczenia) pojazdu. Negatywnym następstwem majątkowym jest utrata możliwości korzystania z rzeczy, a więc utrata uprawnienia stanowiącego atrybut prawa własności. Poszkodowanemu przysługuje zatem roszczenie o zwrot wydatków na najem pojazdu zastępczego nieprzeznaczonego do kontynuowania działalności gospodarczej lub zawodowej, można je bowiem uznać za stratę (art k.c.). Sąd Rejonowy zastrzegł, iż zwrot kosztów najmu pojazdu zastępczego powinien być ograniczony do okresu koniecznego do naprawy uszkodzonego pojazdu. Jednocześnie wszak wskazał, iż podziela stanowisko powoda co do tego, że omawiane roszczenie może przysługiwać w takim zakresie, w jakim poszkodowany korzystałby ze środka lokomocji, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Poszkodowany nie ma bowiem obowiązku naprawiać uszkodzonego pojazdu mechanicznego, w konsekwencji może podjąć decyzję o sprzedaży takiego pojazdu i zakupie innego, nieuszkodzonego samochodu, a obowiązek odszkodowawczy ubezpieczyciela pojawia się już z chwilą wyrządzenia szkody i nie jest uzależniony od tego, czy poszkodowany dokonał naprawy samochodu i czy w ogóle zamierza go naprawić. W rozpatrywanym przypadku Sąd pierwszej instancji uznał, że czas najmu samochodu zastępczego po dniu wypłaty odszkodowania pozostaje w adekwatnym związku przyczynowym z wypadkiem, choć nie był to czas rzeczywistej naprawy pojazdu. Sąd zaznaczył, że zasadniczą konsekwencją uznania szkody jako całkowitej jest wypłacenie odszkodowania pomniejszonego o wartość pozostałości pojazdu. W takim przypadku to na poszkodowanych spoczywa ciężar zagospodarowania pozostałości pojazdu tak, aby uzyskać odszkodowanie w pełnej wysokości. Poszkodowani muszą zatem podjąć czynności umożliwiające zbycie pozostałości pojazdu takie, jak rozpoznanie rynku motoryzacyjnego, ustalenie szacunkowych cen części, sporządzenie ofert sprzedaży części i wystąpienie do właściwych portali o ich zamieszczenie. Nadto dopiero z chwilą wpływu odszkodowana na konto poszkodowanych uzyskują oni realną możliwość nabycia innego samochodu lub zlecenia naprawy starego. Niewątpliwie bowiem z wypłaconego przez ubezpieczyciela odszkodowania oraz pozyskanego ekwiwalentu pieniężnego za sprzedane pozostałości pojazdu nie jest możliwym zakup nowego samochodu, co z kolei umożliwiłoby szybki zwrot najętego pojazdu. Realia wtórnego rynku motoryzacyjnego również determinują konieczność podjęcia przez poszkodowanych wielu czynności weryfikacyjnych, co wymaga pewnego nakładu czasu i wysiłku dla uzyskania najkorzystniejszej oferty zakupu. Poszukiwanie używanego samochodu wiąże się więc najczęściej z ustaleniem faktycznego stanu technicznego pojazdu, jego historii, stanu prawnego, wartości rynkowej, a także z przeprowadzeniem oględzin wybranego pojazdu. Mając to na uwadze Sąd Rejonowy uznał, że okres kilku dni organizacyjnych, obejmujących czas najmu samochodu zastępczego po wypłacie odszkodowania przez ubezpieczyciela, pozostaje w adekwatnym związku przyczynowym, o ile sam poszkodowany niezwłocznie rozpoczął proces zakupu nowego pojazdu lub naprawy, bądź zbycia starego uszkodzonego pojazdu lub jego pozostałości. W rozpatrywanym wypadku sporny czas najmu pojazdu zastępczego po wypłacie odszkodowania odpowiadał zdaniem Sądu Rejonowego okresowi koniecznemu do sprawdzenia przez poszkodowanych możliwości ewentualnej naprawy uszkodzonego pojazdu oraz poszukiwania nowego pojazdu. Apelację od wskazanego wyroku wniosła pozwana. Zaskarżyła orzeczenie w całości i zarzuciła naruszenie art k.c. poprzez przyjęcie, że normalnym następstwem uszkodzenia pojazdu poszkodowanych w kolizji z dnia r. było wynajęcie samochodu zastępczego również po dniu r. tj. po dniu wypłaty odszkodowania za uszkodzony pojazd oraz naruszenie art k.c. poprzez uznanie, że obowiązek poszkodowanego współdziałania w procesie naprawiania szkody konkretyzuje się dopiero w dacie wypłaty odszkodowania. Apelująca podniosła, że normalnym następstwem uszkodzenia samochodu jest jego wyłączenie z eksploatacji na czas niezbędny do naprawy lub do zakupu innego pojazdu w miejsce uszkodzonego. Pozwana podniosła też, że koszty naprawy samochodu poszkodowanych przekraczały jego wartość, a odszkodowanie ustalono jako odpowiadające różnicy wartości pojazdu przed szkodą i wartości pojazdu w stanie uszkodzonym. Normalnym zatem następstwem uszkodzenia samochodu było wyłączenie go z eksploatacji przez czas niezbędny na zakup innego pojazdu. Apelująca potwierdziła, iż nabycie używanego pojazdu wymaga kilku dni czynności organizacyjnych, Sąd pierwszej instancji nieprawidłowo jednak przyjął, jakoby czynności te można było rozpocząć dopiero w dacie otrzymania odszkodowania. Zdaniem pozwanej poszkodowani już od dnia 24 lutego 2012 r., gdy dowiedzieli się o kwalifikacji szkody jako całkowitej, o zasadach na jakich zostałoby naliczone odszkodowanie oraz o wysokości tego odszkodowania, powinni rozpocząć starania o zakup innego pojazdu. Zdaniem pozwanej czynności te nie powinny zająć więcej niż pięciu dni. Przystępując do rozpoznania apelacji Sąd Okręgowy odnotował istnienie zagadnienia prawnego budzącego poważne wątpliwości i w oparciu o przepis art k.p.c. postanowił o jego przedstawieniu do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu. Strona 24

25 W przekonaniu Sądu Okręgowego podnoszona w apelacji kwestia oceny prawnej stanu faktycznego zaistniałego w konkretnie rozpatrywanym przypadku ma charakter wtórny. Na tle rozpoznawanej sprawy nasuwa się jednak pytanie ogólne o dopuszczalność takiej wykładni art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. Nr 124, poz ze zm.) oraz art. 361 k.c. wedle której kompensacji w ramach odpowiedzialności gwarancyjnej z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych podlega także poniesiony przez poszkodowanego koszt wynajmu pojazdu zastępczego za okres przypadający po dniu wypłaty odszkodowania przez ubezpieczyciela. Mowa przy tym o tego typu przypadkach w których prognozowany koszt naprawy uszkodzonego pojazdu przekracza jego wartość wedle stanu sprzed zdarzenia powodującego szkodę, a zatem naprawa taka jest ekonomicznie nieuzasadniona. Powszechnie przyjmuje się wówczas, że odszkodowanie należne poszkodowanemu sprowadza się do różnicy pomiędzy wartością pojazdu wedle jego stanu sprzed zdarzenia powodującego szkodę, a wartością pojazdu w stanie uszkodzonym (wartością tzw. wraku) przy czym w dalszym ciągu chodzi tu jedynie o odszkodowanie bezpośrednio związane z fizycznym uszkodzeniem pojazdu i o szkodę w postaci straty w majątku poszkodowanego, będącej bezpośrednią konsekwencją uszkodzenia lub całkowitego zniszczenia rzeczy. Ujęcie powyższe nie obejmuje szkody mającej postać wydatków poniesionych przez poszkodowanego na wynajem pojazdu zastępczego, choć nie powinno ulegać wątpliwości, iż także w przypadku ustalenia odszkodowania metodą tzw. szkody całkowitej strata w majątku poszkodowanego będąca wynikiem poniesienia takich wydatków podlega refundacji. Aby przedstawić możliwie dokładnie tło powstałych wątpliwości należy w pierwszej kolejności odwołać się do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2011 r. III CZP 5/11, która w praktyce działalności zakładów ubezpieczeń oferujących ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, jak i dla orzecznictwa sądów powszechnych orzekających w sprawach cywilnych o zapłatę odszkodowania z tytułu wymienionego ubezpieczenia, okazała się mieć znaczenie przełomowe. Sąd Najwyższy potwierdził co w praktyce orzeczniczej sądów do tego czasu co najmniej oczywiste nie było iż odpowiedzialność ubezpieczyciela z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za uszkodzenie albo zniszczenie pojazdu mechanicznego niesłużącego do prowadzenia działalności gospodarczej obejmuje celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki na najem pojazdu zastępczego. Nader istotne z punktu widzenia postawionego obecnie pytania jest uzasadnienie wymienionej uchwały. Sąd Najwyższy wskazał, iż konsekwencją uszkodzenia (zniszczenia) samochodu jest obniżenie (utrata) jego wartości, natomiast utrata możliwości korzystania z niego nie powoduje samoistnie odrębnego uszczerbku majątkowego odnoszącego się do tej rzeczy, niezależnie od jej przeznaczenia. Również roszczenie o dostarczenie pojazdu zastępczego nie może być uznane za dopuszczalny sposób restytucji szkody majątkowej polegającej na zmniejszeniu wartości pojazdu albo utracie jego wartości, wyrównanie bowiem tego uszczerbku majątkowego następuje przez naprawę uszkodzonego pojazdu albo przez zapewnienie możliwości nabycia nowego pojazdu. Restytucja utraty możliwości korzystania z rzeczy byłaby jak zaznaczył Sąd Najwyższy niedopuszczalną restytucją szkody niemajątkowej. Sąd Najwyższy zastrzegł jednak, że odmienną jest sytuacja, w której doszło już do poniesienia przez poszkodowanego wydatków na uzyskanie pojazdu zastępczego w okresie remontu uszkodzonego pojazdu albo (!) przez okres niezbędny do nabycia nowego pojazdu. Wskazał, że są to wydatki poniesione w następstwie zdarzenia szkodzącego, które by nie powstały bez tego zdarzenia, prowadzące do powypadkowego zmniejszenia majątku poszkodowanego, czyli straty (art k.c.). Powinny to być wydatki zmierzające do wyłączenia lub ograniczenia szkody. Sąd Najwyższy uznał, że koszty wynajmu pojazdu zastępczego w celu kontynuowania działalności gospodarczej lub zawodowej niewątpliwie takimi są, ponieważ zapobiegają utracie określonych dochodów (art k.c.). Stratą w rozumieniu art k.c. są zatem objęte także te wydatki, które służą ograniczeniu (wyłączeniu) negatywnych następstw majątkowych doznanych przez poszkodowanego w wyniku uszkodzenia (zniszczenia) pojazdu. Jak wskazał Sąd Najwyższy negatywnym następstwem majątkowym jest w tym wypadku utrata możliwości korzystania z rzeczy, a więc utrata uprawnienia stanowiącego atrybut prawa własności. Konkludując, Sąd Najwyższy orzekł, iż w takiej sytuacji poszkodowanemu przysługuje roszczenie o zwrot wydatków na najem pojazdu zastępczego nieprzeznaczonego do kontynuowania działalności gospodarczej lub zawodowej, można je bowiem uznać za stratę (art k.c.). Analizując zagadnienie na potrzeby rozpoznania wniesionej apelacji dokonać można pewnych porównań z sytuacją faktyczną, gdy koszt (rzeczywiście przeprowadzonej lub jedynie hipotetycznie kalkulowanej) naprawy pojazdu nie przekracza wartości samochodu sprzed wypadku będącego deliktem. Wydaje się, że konsekwencją stwierdzenia, iż odszkodowanie (za stratę będącą bezpośrednim następstwem uszkodzenia pojazdu) należne jest poszkodowanemu niezależnie od tego czy naprawę samochodu przeprowadził, i czy w ogóle zamierza ją przeprowadzić, powinna być konstatacja, że to nie chwila Strona 25

26 wypłaty odszkodowania jest miarodajna jako końcowa dla określenia okresu za jaki poszkodowanemu należna jest refundacja kosztów najmu samochodu zastępczego a w każdym razie nie musi być ona widziana jako miarodajna dla obu w/w sytuacji. Okres ów ujmować raczej należy jako odpowiadający okresowi koniecznemu dla naprawienia pojazdu o ile poszkodowany faktycznie zlecił naprawę. Jeżeli natomiast przeprowadzenia naprawy zaniechał, bądź też odłożył ją na bliżej nieokreśloną przyszłość, poprzestając na przyjęciu odszkodowania pieniężnego odpowiadającego kosztom hipotetycznie kalkulowanej naprawy wówczas racjonalnym było uznanie, iż datą końcową okresu do jakiego winien być mu refundowany wydatek poniesiony na najem samochodu zastępczego jest data wypłaty odszkodowania przez zakład ubezpieczeń. Sytuacja objęta postawionym w sentencji postanowienia pytaniem tj. gdy prognozowany koszt naprawy uszkodzonego pojazdu przekracza jego wartość wedle stanu sprzed zdarzenia powodującego szkodę, a zatem naprawa taka jest ekonomicznie nieuzasadniona ma cechy wspólne z oboma opisanymi powyżej. Z jednej strony jest to również sytuacja, w której naprawa pojazdu (przynajmniej do chwili wypłaty odszkodowania) nie jest dokonywana. Z drugiej strony widoczne są podobieństwa ze stanem faktycznym, gdy naprawa jest wykonywana, a poszkodowany doprowadza do stanu swojego majątku (nie tylko pod względem wartości, ale także pod względem jego postaci) sprzed zdarzenia wywołującego szkodę. Zaniechanie naprawy pojazdu a raczej wypłacenie odszkodowania bez oczekiwana na taką naprawę, przy tym ustalonego jako różnica pomiędzy wartością pojazdu wedle jego stanu sprzed zdarzenia powodującego szkodę, a wartością pojazdu w stanie uszkodzonym nie jest tu bowiem wynikiem wyboru dokonanego przez poszkodowanego. W przypadku szkody likwidowanej jako tzw. szkoda całkowita wypłacone odszkodowanie w założeniu ma poszkodowanemu umożliwić (po sprzedaży pozostałego jego własnością wraku pojazdu) zakupienie samochodu o takich parametrach, jak samochód posiadany przed wypadkiem. Poszkodowany jest jednak w tym wypadku w porównaniu z poszkodowanym, który zaniechał opłacalnej ekonomicznie naprawy i przyjął odszkodowanie odpowiadające hipotetycznym kosztom naprawy w o tyle innej (gorszej) sytuacji, że wypłacone mu odszkodowanie nie pozwala na zakupienie samochodu odpowiadającego utraconemu. Dla całkowitego przywrócenia stanu poprzedniego miast zlecenia naprawy, podjąć musi dwojakiego rodzaju czynności tj. spieniężyć tzw. pozostałości pojazdu, oraz dopiero następnie (posiadając odszkodowanie wypłacone przez ubezpieczyciela i środki ze sprzedaży wraku pojazdu) kupić inny (używany) samochód. Dla osoby nie będącej profesjonalistą w zakresie obrotu samochodami i częściami samochodowymi wymienione czynności niewątpliwie nie należą do łatwych i, biorąc pod uwagę związanie własnymi obowiązkami zawodowymi, wcale nie muszą być możliwe do wykonania w ciągu kilku (pięciu jak proponuje apelująca) dni. Powracając jeszcze do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2011 r. III CZP 5/11 zauważyć można, iż w jej uzasadnieniu wskazano na celowość refundacji wydatków na uzyskanie pojazdu zastępczego w okresie remontu uszkodzonego pojazdu albo przez okres niezbędny do nabycia nowego pojazdu. Dość istotne wydaje się także spostrzeżenie, że skoro negatywnym następstwem majątkowym jest w tym wypadku utrata możliwości korzystania z rzeczy, a więc utrata uprawnienia stanowiącego atrybut prawa własności, to w przypadku szkody likwidowanej w systemie tzw. szkody całkowitej sama wypłata odszkodowania (odpowiadającego wartości pojazdu pomniejszonej o wartość pozostałości pojazdu) owego negatywnego następstwa majątkowego nie niweluje. Wpłata odszkodowania sama w sobie nie uchyla bowiem po stronie poszkodowanego utraty możliwości korzystania z samochodu jakim dysponował on przed zdarzeniem powodującym szkodę. Argumenty powyższe nie czynią jednak przedstawionego zagadnienia prawnego pozbawionym istotnych wątpliwości. Można też bowiem zupełnie logicznie i czytelnie argumentować, iż z chwilą wypłaty odszkodowania rekompensującego poszkodowanemu poniesioną szkodę niezależnie od sposobu obliczania tegoż odszkodowania odpowiedzialność ubezpieczyciela sprawcy szkody ustaje także co do wszelkich dalszych ujemnych konsekwencji majątkowych szkody, w tym takich jak koszty wynajmu samochodu zastępczego. Konkludując, w przekonaniu Sądu Okręgowego możliwe są co najmniej trzy warianty rozwiązania przedstawionego zagadnienia:. w pierwszym, wydatki na najem samochodu zastępczego ujmowane są jako celowe i ekonomicznie uzasadnione, a w konsekwencji podlegające refundacji, wyłącznie za okres do dnia wypłaty odszkodowania za uszkodzenie pojazdu, którego naprawa (przenosząc wartość pojazdu przed kolizją) jest nierentowna;. w drugim, wydatki o jakich mowa mogłyby być uznane za celowe i ekonomicznie uzasadnione przez okres niezbędny do spieniężenia pozostałości ( wraku ) pojazdu, choć wyznaczenie tego okresu w okolicznościach konkretnej sprawy nie wydaje się łatwe i może nosić cechy arbitralnej decyzji przyjęcie tego wariantu stawiałoby poszkodowanego w sytuacji porównywalnej do sytuacji poszkodowanego, który zaniechał (lub odłożył w czasie) uzasadnioną ekonomicznie naprawę pojazdu i przyjął odszkodowanie odpowiadające hipotetycznie skalkulowanym kosztom naprawy;. w trzecim, wzmiankowane wydatki należałoby uznać za podlegające refundacji również za okres od wypłaty odszkodowania przez ubezpieczyciela do zakupienia innego używanego pojazdu w miejsce utraconego (po uprzednim spieniężeniu tzw. wraku samochodu) przy czym i w tej sytuacji ścisłe wyznaczenie owego okresu może napotykać Strona 26

27 poważne trudności i prowadzić do rozbieżnych rozstrzygnięć w analogicznych stanach faktycznych. Zważywszy na zaprezentowane powyżej poważne wątpliwości, dotyczące omówionego zagadnienia, a których wyjaśnienie jest konieczne dla rozpoznania apelacji wniesionej przez pozwaną, Sąd Okręgowy na podstawie art k.p.c. postanowił przedstawić je Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia Źródło: 1. Sygn. akt I ACa 668/12 Dnia 29 listopada 2012 r. Wybrane orzecznictwo sądów powszechnych WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Apelacyjny w Szczecinie I Wydział Cywilny w składzie następującym: Przewodniczący: SSA Dariusz Rystał (spr.) Sędziowie: SA Małgorzata Gawinek SO del. Wiesława Buczek-Markowska po rozpoznaniu w dniu 29 listopada 2012 r. na rozprawie w Szczecinie sprawy z powództwa Ł. H. przeciwko P. Spółce Akcyjnej w W. o zapłatę na skutek apelacji pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 29 maja 2012 r., sygn. akt I C 476/11 I. oddala apelację, II. zasądza od pozwanego P. Spółki Akcyjnej w W. na rzecz powoda Ł. H. kwotę (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym. UZASADNIENIE Ł. H. wniósł o zasądzenie od P. S.A. w W. kwoty zł z ustawowymi odsetkami od dnia wydania wyroku wraz z kosztami procesu według norm przepisanych. W uzasadnieniu powód wskazał, iż jego matka zawarła z pozwanym w 1989 r. umowę ubezpieczenia zaopatrzenia dzieci. Polisa zawarta została na 22 lata, wysokość ubezpieczenia ustalono na starych złotych, zaś wysokość miesięcznej składki na starych złotych. Po upływie okresu ubezpieczenia pozwany zaproponował powodowi jako świadczenie należne z tytułu ubezpieczenia kwotę zł. Z uwagi na hiperinflację na przełomie lat 80 i 90 świadczenie straciło całkowicie wartość. Zdaniem powoda, obowiązkiem pozwanego było należyte zarządzanie powierzonymi funduszami klientów i zabezpieczenie ich przed działaniem inflacji. Porównanie średnich płac z okresu zawarcia umowy i okresu wypłaty świadczenia w stosunku do kwoty, którą powód po upływie okresu ubezpieczenia miał otrzymać, wskazuje, że wartość świadczenia należnego obecnie z polisy powinna odpowiadać kwocie zł. Pozwany zobowiązał się wypłacić powodowi sumę ubezpieczenia podwyższaną o 62 % rocznie. Po upływie 22 lat daję to kwotę starych złotych. Przeciętne wynagrodzenie w 1989 r. wynosiło starych złotych. Suma ubezpieczenia ( starych złotych) stanowi wielokrotność 70,80 przeciętnego wynagrodzenia. Przeciętne wynagrodzenie miesięczne w III kwartale 2011 r. wynosiło zł brutto (2 300 zł netto). Mnożąc tą kwotę przez współczynnik 70,80 zwaloryzowane świadczenie z polisy winno wynosić zł. Ryzyko spadku siły nabywczej pieniądza obciąża obie strony w połowie, stąd powód domaga się zapłaty zł. Pozwany w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa w części, ponad kwotę 2 020,30 zł oraz zasądzenie kosztów procesu. W uzasadnieniu wskazał, iż wysokość świadczenia zależna jest od wysokości opłacanej składki. Wpłacane przez ubezpieczonego składki, tylko na początku miały realną wartość, zaś przez pozostałe lata ich wartość była symboliczna. Przy dokonywaniu waloryzacji, jakąkolwiek podstawę obliczeń zwaloryzowanej sumy ubezpieczenia mogą stanowić jedynie składki rzeczywiście zapłacone pozwanemu i przy waloryzacji sumy ubezpieczenia należy przede wszystkim oprzeć się na stosunku pomiędzy składkami a sumą ubezpieczenia ustaloną w umowie. Przed hiperinflacją zaś żadna ze stron - nawet przy dołożeniu należytej staranności - nie mogła się uchronić. Wyrokiem z dnia 29 maja 2012 r. Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę zł z ustawowymi odsetkami od dnia 29 maja 2012 r. do dnia zapłaty (punkt I); w pozostałej części powództwo oddalił (punkt II), zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę zł tytułem częściowego zwrotu kosztów procesu (punkt III) i nakazał ściągnąć od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa- Sądu Okręgowego w Gorzowie Wielkopolskim, kwotę zł tytułem reszty opłaty sądowej od uwzględnionego roszczenia (punkt IV). Sąd Okręgowy ustalił, że dniu 6 czerwca 1989 r. matka powoda K. H. zawarła z (...) - poprzednikiem prawnym pozwanego, umowę ubezpieczenia zaopatrzenia dziecka - powoda Ł. H.. Suma ubezpieczenia określona została na zł, okres ubezpieczenia - 22 lata, zaś miesięczna składa zł. Zakład ubezpieczeń zobowiązał się do podwyższania corocznie o 62 % sumy ubezpieczenia. Na przełomie lat 80 i 90 występowało w Polsce zjawisko hiperinflacji. W 1989 r. przeciętne wynagrodzenie wynosiło zł. WIII kwartale 2011 r. przeciętne wynagrodzenie wynosiło zł. Od dnia 1 stycznia 1995 r. P. S.A. przejął opłatę składek za ubezpieczenie zawarte zgodnie z polisą. Pozwany poinformował, iż zmianie nie ulega zasada corocznego urealnienia sumy ubezpieczenia, która będzie taka sama jak w ubezpieczeniach, w których składki opłaca ubezpieczony. Pozwany zapewnił, że przejęcie opłaty składek przez P. Strona 27

28 S.A. nie pogorszy w żaden sposób realizacji umowy ubezpieczenia. Pozwany w okresie od 1989 r. do 2011 r. zastosował różne wskaźniki urealnienia sumy ubezpieczenia, którą określił na 100 zł, przyjmując iż wskaźnik ten wynosi 2 020,30 % i na jego podstawie zaproponował wypłatę 2 020,30 zł. Powód odmówił przyjęcia świadczenia z uwagi na jego rażąco niską wysokość. Powód ma 23 lata, jest studentem studiów zaocznych (...) w P. Oddział w S. w związku z czym czesne wynosi 420 zł miesięcznie. Pozostaje na utrzymaniu rodziców, nie ma żadnego majątku, oszczędności. Jest kawalerem, nie ma dzieci. Jego ojciec jest na rencie, przeszedł zawał, choruje na kręgosłup, ma 10-cio hektarowe gospodarstwo rolne nastawione na uprawę zbóż. Matka powoda pracuje za minimalne wynagrodzenie miesięczne, ma ustaloną grupę inwalidzką w związku z chorobą kręgosłupa. Po dokonaniu powyższych ustaleń Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że powództwo jest częściowo uzasadnione. Sąd pierwszej instancji odwołał się do treści art k.c. ( /DetailsServlet?id=WDU ) i wskazał, że nominalne sumy ubezpieczenia zaopatrzenia dzieci mogą być waloryzowane na podstawie powyższego przepisu. Przedmiotem waloryzacji jest zaś świadczenie pieniężne ubezpieczyciela będące przedmiotem jego zobowiązania od chwili zawarcia umowy, bez względu na określony umową termin spełnienia tego świadczenia i świadczeniem tym jest kwota uposażenia, a nie suma uposażenia. Wyjaśnił następnie, że w art k.c. ( 093) ustawodawca nie zawarł konkretnych mierników, lecz nakazał sądowi każdorazowo rozważenie interesów obu stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego. Oznacza to, że w odniesieniu do konkretnych okoliczności sprawy należy wziąć pod uwagę i ocenić zarówno powstałą w wyniku istotnego spadku siły nabywczej pieniądza sytuację zakładu ubezpieczeń, jak i sytuację ubezpieczonego oraz jego interes. Zdaniem Sądu Okręgowego, oczywistym jest, iż inflacja przełomu lat 80 i 90 miała wpływ na sytuację zakładu ubezpieczeń, zwłaszcza, że do roku 1990 poprzednik prawny pozwanego zobowiązany był lokować składki wyłącznie w Narodowym Banku Polskim na niskooprocentowanych lokatach poniżej stopy inflacji i nie miał możliwości wystąpienia o urealnienie wkładów na rachunkach. Jednak po tej dacie mógł lokować środki finansowe wg zasad wolnorynkowych. Sąd pierwszej instancji stwierdził nadto, że dokonanie porównania nominalnej wartości świadczenia zakładu ubezpieczeń i nominalnej wartości składek uiszczonych przez ubezpieczającego nie może stanowić głównego miernika waloryzacji świadczenia. Jest to bowiem jeden z czynników, które Sąd zobowiązany jest wziąć pod rozwagę w kontekście zasad współżycia społecznego i które ostatecznie prowadzą do ustalenia zakresu ryzyka obciążającego każdą ze stron. W realiach niniejszej sprawy Sąd Okręgowy zwrócił uwagę na fakt, że ubezpieczyciel sam przejął opłatę składek oraz zapewnił, iż nie pogorszy to w żaden sposób realizacji umowy ubezpieczenia. Tak sformułowane oświadczenie - ze strony profesjonalnego podmiotu gospodarczego, prowadzącego działalność ubezpieczeniową - powoduje, iż pozwany nie może w chwili obecnej powoływać się na fakt niepłacenia składek oraz przerzucać na powoda ryzyko nadzwyczajnych okoliczności. Dokonując waloryzacji świadczenia, zdaniem Sądu Okręgowego, nie można pominąć celu umowy, jaki przyświecał stronom, gdy ją zawierały. Cel umowy stanowi w szczególności wskazówkę dla określenia interesów stron. Celem umowy ubezpieczenia zabezpieczenia dziecka jest zagwarantowanie przez ubezpieczyciela środków pozwalających uposażonemu na rozpoczęcie samodzielnego życia. Kwestia ta powinna zostać uwzględniona w toku waloryzacji sądowej, która zmierzać powinna do urealnienia wysokości składki w największym możliwym zakresie - to jest do zbliżenia jej wartości do wartości świadczenia pierwotnie zakładanej przez strony. Pozwany zawierając umowę ubezpieczenia zobowiązał się do urealniania sumy ubezpieczenia corocznie o 62%. Powyższy zapis został potwierdzony pismem z dnia 10 stycznia 1995 r. Suma ubezpieczenia wynosiła zł. Zastosowanie więc powyższego wskaźnika przez 22 lata dawało kwotę starych złotych. Mając na uwadze interesy stron, cel umowy jaki strony zamierzały osiągną, kierując się zasadami współżycia społecznego Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, iż miernikiem, który powyższe kryteria najpełniej odda będzie kryterium przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie było miernikiem poziomu akumulacji nominalnej wartości środków pieniężnych w danym czasie tj. w czasie zawierania umowy oraz w czasie zapłaty kwoty ubezpieczenia. Kryterium to odzwierciedla poziom przeciętnych wynagrodzeń na terenie Polski, dając obraz tego, na jakiej wysokości strony ustaliły sumę ubezpieczenia kwotę, która da powodowi dobry start w życiu - oraz pokazuje wysokość składki ubezpieczeniowej, jaką ubezpieczony zobowiązał się płacić. Jest to miernik obiektywny, który uwzględnia wszelkie zachodzące w gospodarce zmiany, w tym zmianę siły nabywczej pieniądza. W 1989 r. przeciętne miesięczne wynagrodzenie wynosiło zł, co oznacza iż strona powodowa zawierając umowę i mnożąc sumę ubezpieczenia przez mnożnik urealnienia tej kwoty liczyła, że po 22 latach otrzyma kwotę zł, a więc kwotę stanowiącą 70,8 - krotność przeciętnego wynagrodzenia. W III kwartale 2011 r. zaś przeciętne wynagrodzenie brutto wynosiło zł (2 300 zł netto). Mnożąc przeciętne wynagrodzenie netto przez współczynnik 70,80 zwaloryzowane świadczenie z umowy ubezpieczenia wynosi zł. Biorąc pod uwagę kryterium celu umowy i aktualne warunki gospodarcze, można by powiedzieć, iż strony umowy oczekiwały, że po 22 latach spełnione zostanie świadczenie w wysokości zł. Zdaniem Sądu Okręgowego rozkład ryzyka związanego ze spadkiem wartości pieniądza i deprecjacją kwoty Strona 28

29 ubezpieczenia winien wynosić 6:4 na korzyść zakładu ubezpieczeń. Taki rozkład ryzyka uzasadniony jest interesem stron i zasadami współżycia społecznego. Nie można pominąć okoliczności, iż pozwany przez okres do 1990 r. nie miał możliwości innej alokacji składek, niż lokaty NBP, których oprocentowanie było niższe niż inflacja, nadto składki opłacone przez powoda były niskie a od 1995 r. opłacane przez pozwanego. Stąd te okoliczności przemawiają za większym obciążeniem ryzykiem powoda, niż pozwanego. Nie można jednak pominąć fakt, iż pozwany - ubezpieczyciel - złożył zapewnienie o dalszym obowiązywaniu umowy i braku niekorzystnych skutków dla powoda w związku z przejęciem składek. Nadto od 1990 r. miał możliwość swobodnej lokacji kapitału i własnymi działaniami niwelować straty do tego czasu. Mając na uwadze cel umowy ubezpieczenia - zapewnienie dobrego startu w dorosłe życie - uzyskana kwota zł w znacznej części spełni swoją rolę, przede wszystkim pozwoli powodowi sfinansować studia oraz pokryć podstawowe potrzeby mieszkaniowe po zakończeniu nauki i rozpoczęciu samodzielnej pracy. O odsetkach Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art i 2 k.c. ( /DetailsServlet?id= WDU ) ustalając termin płatności od dnia wydania wyroku, bowiem określenie należnego świadczenia zależało w całości od uznania sędziowskiego a wydany wyrok jest konstytutywny, formując zobowiązanie pomiędzy stronami. O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.c. ( 093) Rozstrzygnięcie w punkcie IV sentencji oparte zostało o treść art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wywiódł pozwany, zaskarżając go w części, tj. w punkcie I ponad kwotę złotych oraz w pkt III i pkt IV, zarzucając mu naruszenie prawa materialnego - art k.c. ( 093) w związku z art. 805 k.c. ( /DetailsServlet?id=WDU ) - poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, polegające na dokonaniu - z pominięciem rozważenia interesu obu stron i wbrew zasadom współżycia społecznego - waloryzacji świadczenia należnego powodowi przy zastosowaniu obok umownego mechanizmu waloryzacyjnego, waloryzacji sądowej, co doprowadziło do podwójnej waloryzacji. Tak zarzucając pozwany wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części i oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu za obie instancje według norm przepisanych ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu apelujący wskazał, że Sąd Okręgowy zasądził kwotę znacznie wyższą niż wynikałoby z praktyki orzeczniczej. Zdaniem pozwanego, Sąd I instancji nie wyjaśnił dlaczego przyjęcie jako przedmiotu waloryzacji kwoty uposażenia, zasługuje na uwzględnienie. Apelujący wskazał, że bezspornym jest, że obok waloryzacji sądowej istnieje waloryzacja umowna. Strony umowy w ten sposób próbują zapobiec niekorzystnym dla nich skutkom zmiany siły nabywczej pieniądza, na którą nie mają wpływu. W przypadku, gdy mechanizm umownej waloryzacji nie zadziałał i istnieją ku temu przesłanki, to stosuje się waloryzację sądową. Skumulowanie jednak i mechaniczne zliczenie obu sposobów waloryzacji, prowadzi zazwyczaj do niesłusznego uprzywilejowania jednej ze stron. Nadto, warunek uwzględnienia interesów obu stron oznaczać musi, że zamiar i oczekiwanie jednej tylko strony, tj. ubezpieczającego, nie mogą być rozstrzygające. W równym stopniu wymagają oceny okoliczności określające możliwości zakładu ubezpieczeń. W szeroko pojętym interesie społecznym nie leży na pewno ani niewypłacalność tego Zakładu, ani związane z tym perturbacje na całym rynku ubezpieczeniowym. Zdaniem pozwanego wreszcie, cel i zamiar stron muszą być wspólne. Pozwany zarzucił również, że w przedmiotowej sprawie w ogóle nie został uwzględniony fakt, że pozwany otrzymując jedynie nominalną składkę (i to przez niewielki okres czasu), nie miał jakichkolwiek możliwości urealnienia sumy ubezpieczenia do kwoty zasądzonej wyrokiem Sądu Okręgowego. Powód wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym. Sąd Apelacyjny zważył, co następuje: Kontrola instancyjna wykazała, że Sąd Okręgowy prawidłowo zgromadził materiał dowodowy, dokonał jego oceny w granicach określonych w art k.p.c. ( 296) i na podstawie poczynionych w ten sposób ustaleń doszedł do trafnych wniosków prawnych. Przedmiotem zawartej między matką powoda a pozwanym umowy było ubezpieczenie zaopatrzenia dzieci, obejmujące zarówno śmierć jak i dożycie oznaczonego wieku (art pkt 1 k.c. ( /DetailsServlet?id=WDU ), 4 wyciągu z ogólnych warunków jednostkowych ubezpieczeń na życie k.9). W umowie ubezpieczyciel zobowiązał się w zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa spełnić określone świadczenie w razie zajścia jednego z dwóch opisanych powyżej przypadków a ubezpieczający zobowiązał się zapłacić składkę (art k.c. ( 093)). Wskazać należy, iż umowa ubezpieczenia potwierdzona została wystawieniem polisy (art. 809 k.c. ( 093)). Integralną część umowy stanowiły ogólne warunki umów ubezpieczenia ustalone przez Prezesa P. na podstawie art. 12 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o ubezpieczeniach majątkowych i osobowych ( 242) (M.P. z 1995 r. nr 48 poz. 318). W polisie pozwany zastrzegł coroczne podwyższanie sumy ubezpieczenia w umówionym okresie ubezpieczenia o 62%. Strona 29

30 Nie ulega wątpliwości, iż powyższe postanowienie jest składnikiem umowy i stanowi umowną klauzulę waloryzacyjną (art k.c. ( 093)), której dopuszczalność stosowania nie budzi w doktrynie wątpliwości. W świetle powyższego świadczenie należne uposażonemu z końcem okresu ubezpieczenia wynosić winno [ ( x 62% x 22 lata)]. Przy uwzględnieniu postanowienia art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o denominacji złotego ( 386) (Dz. U. z 1994r. nr 84, poz. 386) powodowi powinna być zapłacona kwota złotych. Nie ulega wątpliwości, iż po powstaniu zobowiązania nastąpiła istotna zmiana siły nabywczej pieniądza. W latach zachodziły procesy inflacyjne, których skutkiem był drastyczny spadek siły nabywczej pieniądza. Procesy te zaistniały po powstaniu zobowiązania ustalającego wysokość świadczeń. Zobowiązanie będące przedmiotem niniejszej umowy nie wygasło, i stało się wymagalne w czerwcu 2011 r. W sprawie zachodzą podstawowe przesłanki dopuszczalności zastosowania waloryzacji sądowej określone przepisami art k.c. ( 093) Zgodnie z ugruntowanym już w tej kwestii stanowiskiem Sądu Najwyższego, waloryzacji nie podlega tylko sama suma ubezpieczenia wskazana w umowie, ale świadczenie, które rzeczywiście winno być wypłacone powodowi. Świadczeniem tym zaś, o czym była już mowa, miała być nominalna suma ubezpieczenia w kwocie złotych powiększana corocznie o 62% (tak. m.in. w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 lipca 2005r., sygn. akt II CK 774/2004, Lex Polonica , wyroku z dnia 15 czerwca 2005 r., IV CK 790/04, niepubl., w postanowieniu z dnia 6 stycznia 2005 r., III CZP 76/04, Prok. i Pr.- dodatek 2005/11/40; w wyroku z dnia 12 lutego 2003 r., sygn. akt I CKN 1/2001; wyroku z dnia 16 maja 2002 r., IV CK 107/02, niepubl; wyroku Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2001 r., V CKN 489/00, OSNC 2002/7-8/104). Sąd Apelacyjny nie podziel zatem zarzutów apelacji, jakoby możliwość waloryzowania świadczenia pieniężnego, objętego waloryzacją umowną była wykluczona w świetle art k.c. ( /DetailsServlet?id=WDU ) i prowadziła do niedozwolonej podwójnej waloryzacji świadczenia. Zgodnie z przywołanym przepisem, sąd może zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby było ono ustalone w orzeczeniu lub umowie. Ogólne ujęcie omawianego przepisu prowadzi do wniosku, że przez ustalenie świadczenia pieniężnego należy rozumieć zarówno samo określenie świadczenia (zindywidualizowanie, co do charakteru i wysokości), jak i oznaczenie go (co do wysokości) po zastosowaniu waloryzacji, przewidzianej w odpowiedniej, umownej klauzuli waloryzacyjnej. Oczywiście, nie sposób nie zauważyć, że przyjęty w umowie wskaźnik waloryzacyjny jest dość wysoki i należałoby rozważyć, czy nie chronił on przed skutkami inflacji w wystarczający sposób, jednakowoż z całą pewnością nie sposób przyjmować jako zasadę generalną, iż waloryzacji poddawać należy jedynie sumę ubezpieczenia. Świadczenie należne powódce, zwaloryzowane jedynie umownie, wynosić winno złotych. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 maja 2005 r. (sygn. akt I CK 690/04, LEX nr ) waloryzację sądową należałoby wykluczyć wówczas, gdyby waloryzacja przewidziana w umowie prowadziła do rezultatu podobnego jak waloryzacja sądowa lub rezultatu korzystniejszego dla strony domagającej się zwaloryzowania świadczenia pieniężnego. Zastosowanie jedynie waloryzacji umownej w okolicznościach niniejszej sprawy nie przynosi zadowalających rezultatów. Waloryzując natomiast sądownie samą sumę ubezpieczenia przy pomocy przyjętego przez Sąd pierwszej instancji wskaźnika wysokości przeciętnego wynagrodzenia otrzymalibyśmy świadczenie w wysokości ok. pięciokrotności obecnego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego ( : przeciętne miesięczne wynagrodzenie w 1989 roku k.12), co również nie prowadzi do waloryzacji zgodnej z celem zawartej umowy. Podkreślenia wymaga, iż w cytowanym już powyżej wyroku z dnia 13 maja 2005 r. Sąd Najwyższych nie wykluczył możliwości waloryzacji sądowej w sytuacji gdy umowa przewidywała coroczną waloryzację według wskaźnika 124% a zatem dwukrotnie wyższego niż w niniejszej sprawie. Marginalnie zauważyć należy także, że w również cytowanym powyżej wyroku dnia 15 czerwca 2005 r. Sąd Najwyższy nie uwzględnił co prawda dokonanej umownie podwyżki świadczenia, jednakże uczynił to w konkretnych okolicznościach sprawy, w której zastosowana waloryzacja doprowadziła do przyznania powodowi świadczenia w wysokości , 43 zł. Sąd Najwyższy, za Sądem Apelacyjnym przyjął, że istotnie w realiach konkretnej sprawy, wystarczające jest dokonanie waloryzacji sądowej sumy ubezpieczenia powiększanej o 13% rocznie a nie o 38% rocznie, bowiem doprowadziłoby to do przyznania ubezpieczonemu kwoty blisko dwukrotnie wyższej, nie przekraczającej złotych. Reasumując, w ocenie Sądu Apelacyjnego, zasadą jest, że waloryzacji podlega ostatecznie określona umową suma uposażenia, a jedynie wyjątkowo, gdyby okazało się, że wprowadzona do umowy indeksacja kwoty uposażenia spełnia swoje funkcje waloryzacyjne, poszukiwać można innych rozwiązań, kierując się dyrektywami określonymi w art k.c. ( =WDU ) tj. interesami obydwu stron oraz zasadami współżycia społecznego. Istotne jest także, iż powód nie może ponosić ujemnych konsekwencji związanych z deprecjacją składki ubezpieczeniowej, skoro po pierwsze umowa przekształcona została w umowę o charakterze bezskładkowym, po drugie zaś pozwana nie czyniła żadnych starań w celu zmiany warunków umowy. Strona 30

31 Podkreślić należy, przytaczając pogląd Sądu Najwyższego w tym zakresie, ze deprecjacja składki określonej umową ubezpieczenia zaopatrzenia dzieci może wpłynąć na wysokość waloryzowanego świadczenia należnego uprawnionemu, jeżeli zakład ubezpieczeń wykaże, że podjął starania o podwyższenie składu w okresie gdy istniał obowiązek jej zapłaty przez ubezpieczającego (uchwała z dnia 4 marca 2005r., sygn. akt III CZP 91/04, OSNC 2006/2/23). Jak słusznie zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w cytowanym orzeczeniu to konsument zawierający umowę z zakładem ubezpieczeń dostosowuje się do zaproponowanej mu wysokości składki miesięcznej i decyduje się na jej opłacanie oczekując wypłaty kwoty uposażenia przedstawiającej realna wartość majątkową nie kwoty jedynie symbolicznej. Nie może być bowiem zresztą tak, że zakład ubezpieczeń z jednej strony podnosi, że umowa zawarta została w warunkach postępującej inflacji i okoliczność tą jako znaną drugiej stronie - należy wziąć pod uwagę przy dokonywaniu waloryzacji sądowej a z drugiej zdaje się jednocześnie wywodzić, że uposażonego obciążać powinien także fakt, że ubezpieczyciel zawierając umowę w warunkach narastającej inflacji przewidział składkę na niskim poziomie i nie wprowadził do umowy zastrzeżenia o możliwości jej podnoszenia w trakcie trwania umowy. Bez wyraźnych działań zakładu ubezpieczeń zmierzających do zagwarantowania realizacji celu umowy ubezpieczenia zaopatrzenia dzieci, a tym samym zabezpieczenia własnego interesu i pośrednio interesu drugiej strony umowy, uwzględnienie przy waloryzacji należnej ubezpieczonemu sumy deprecjacji składki ubezpieczeniowej, byłoby sprzeczne z kryteriami waloryzacji sądowej, określonymi w art k.c. ( 093) Żadne z postanowień przedłożonego wyciągu z ogólnych warunków nie zawiera postanowienia, zgodnie z którym nie opłacenie składek (czy też zamiana ubezpieczenia na bezskładkowe) powodowałoby automatycznie rozwiązanie stosunku umownego czy też choćby obniżenie sumy ubezpieczenia. W aktach sprawy znajduje się pismo pozwanego, w którym wskazuje on, iż z dniem 1 stycznia 1995 r. przejmuje obowiązek opłacania składek zastrzegając jednocześnie, iż zmiana taka nie pogorszy w żaden sposób realizacji umowy (k. 68) Wystosowanie tego rodzaju pisma do ubezpieczonej i jednoczesne zarzucania, iż pozwany nie uzyskał realnej wartości składki również uznać należy za działanie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Zgodzić należy się, iż ujemne skutki spadku wartości pieniądza nie mogą obciążać tylko jednej strony. Zasadą jest, iż obie strony winny ponosić te skutki. Praktycznym sensem zawartej umowy ubezpieczenia było zaopatrzenie syna przez rodziców w niezbędne środki do życia. Kwota uposażenia winna przynajmniej częściowo umożliwić powodowi start w dorosłe życie. Powód jest osobą młodą, uczącą się i nie posiadającą żadnego majątku. Jego sytuacja materialna na starcie w dorosłe życie nie jest łatwa i musi wciąż korzystać z pomocy rodziców. Obciążenie go w większym stopniu skutkami inflacji, niż to uczynił Sąd pierwszej instancji, nie byłoby usprawiedliwione. W ocenie Sądu Apelacyjnego, przyznanie kwoty stanowiącej 2/5 zwaloryzowanego według powyższych zasad świadczenia jest rozstrzygnięciem wyważonym zwłaszcza w sytuacji, gdy o czym mowa poniżej Sąd nie podziela zarzutów strony pozwanej, jakoby fakt nieopłacania składek decydować miał o oddaleniu czy też zmniejszeniu żądań powoda. Odnosząc się do zarzutu niesłuszności orzeczenia z uwagi na odmienną praktykę orzeczniczą, wskazać można, że okres ubezpieczenia w polisie powoda wynosił aż 22 lata i jest to okres, na tle innych analizowanych przez Sąd Apelacyjny w dostępnych orzeczeniach przypadków, dość długi. Tymczasem apelujący zdaje się w ogóle nie dostrzegać w tym znaczącej okoliczności, a jest przecież rzeczą powszechnie znaną, że im dłuższy okres ubezpieczenia, dłuższy okres oszczędzania, dłuższy okres opłacania składek na ubezpieczenie emerytalne itd. to tym większe przyszłe świadczenie; innymi słowy, okres ubezpieczenia dłuższy choćby o 2-3 lata może powodować znaczny przyrost przyszłego świadczenia. Dalej wskazać należy, że na przestrzeni ostatnich 5 lat wynagrodzenia wzrosły o ok. 40% a zatem proste odnoszenie się do kwot zasądzanych w poprzednich latach wydaje się także chybione a już zupełnie wadliwe w świetle zasady niezwiązania Sądu wyrokami zapadłymi w innych sprawach. Zupełnie na marginesie dotychczasowych rozważań, odnosząc się do zarzutów pozwanego nie wzięcia pod uwagę możliwości pozwanego oraz zagrożeń dla jego funkcjonowania i wypłacalności wskazać należy, że z informacji prasowych znanych Sądowi z urzędu, wynika, iż zysk pozwanej spółki w 2011 wyniósł 2,32 mld złotych zaś rok wcześniej 2,43 mld złotych. Biorąc pod uwagę powyższe, Sąd Apelacyjny, działając na podstawie art. 385 k.p.c. ( /DetailsServlet?id=WDU ) oddalił apelację jako bezzasadną. O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art i 3 k.p.c. ( ) w zw. z 6 pkt 6 ( 296) w zw. z 13 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu ( WDU ) (Dz. U. z 2002r. nr 163, poz ze zm.). 2. Sygn. akt I ACa 984/12 Dnia 8 stycznia 2013 r. WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny w składzie: Przewodniczący: SSA Alicja Myszkowska (sprawozdawca) Strona 31

32 Sędziowie: SSA Małgorzata Stanek SSA Anna Cesarz po rozpoznaniu w dniu 8 stycznia 2013 r. w Łodzi na rozprawie sprawy z powództwa (...)Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w C. (poprzednio(...)d. C., M. Ś. Spółka Jawna z siedzibą w C.) przeciwko M. K. o ochronę dóbr osobistych i zapłatę na skutek apelacji strony powodowej od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 18 czerwca 2012r. sygn. akt II C488/11 I. zmienia zaskarżony wyrok na następujący: 1. nakazuje pozwanej M. K. usunięcie, w terminie 7 dni od uprawomocnienia się wyroku, ze strony internetowego serwisu aukcyjnego (...) komentarza zamieszczonego w dniu 29 stycznia 2011 roku o treści: (...)., 2. oddala powództwo w pozostałej części, 3. nie obciąża pozwanej M. K. kosztami procesu. II. oddala apelację w pozostałej części, III. nie obciąża pozwanej M. K. kosztami postępowania apelacyjnego. UZASADNIENIE Zaskarżonym wyrokiem z dnia 18 czerwca 2012r. wydanym w sprawie z powództwa(...) D. C., M. Ś. spółki jawnej w C. przeciwko M. K. o ochronę dóbr osobistych i zapłatę, Sąd Okręgowy w Łodzi oddalił powództwo. (wyrok k. 135) Powyższy wyrok zapadł na podstawie poczynionych przez Sąd Okręgowy ustaleń faktycznych, które Sąd I instancji co do zasady podzielił i przyjął za własne, a z których wynika, że strona powodowa (...) D. C., M. Ś. sp. j. w C. prowadzi sieć sklepów zajmujących się sprzedażą sprzętu komputerowego oraz sprzedażą internetową tego sprzętu za pośrednictwem internetowego serwisu aukcyjnego (...) W serwisie tym powód jest zarejestrowany i sprzedaje sprzęt komputerowy korzystając z loginu: (...). Powód zaoferował do sprzedaży notebook marki (...). Aukcja została zarejestrowana przez serwis internetowy (...) pod numerem (...). W dniu 8 stycznia 2011r. wystawiony notebook został zakupiony przez uczestnika serwisu (...) posługującego się loginem (...). W celu realizacji transakcji, po wygranej przez tego uczestnika aukcji, powód otrzymał od serwisu aukcyjnego dane pozwanej. Po wpłynięciu na konto powoda środków finansowych stanowiących zapłatę za wylicytowany notebook w dniu 10 stycznia 2011r. powód wystawił pozwanej fakturę VAT na kwotę zł i wysłał zakupiony przedmiot za pośrednictwem spedytora (...) Sp. z o.o. Pozwana odebrała przesyłkę w dniu następnym tj. 11 stycznia 2011 r. Przesyłka była opakowana, naderwane było tylko zamknięcie paczki. Pozwana w obecności kuriera nie sprawdzała nadesłanego jej laptopa. Uruchomiła go dopiero po 2 godzinach od odbioru. Tego dnia było zimno i zależało jej na tym, aby komputer odparował. Przy pierwszym uruchomieniu wszystko było w porządku. Komputer miał zainstalowany system L. firmy (...). W trakcie korzystania z notebooka pozwana dostrzegła, że gładzik wykazywał skoki, a nadto automatycznie włączała się funkcja ZOOM, gdy przesuwała jednym palcem. W dniu 12 stycznia 2011r. pozwana drogą elektroniczną zgłosiła powodowi usterkę touchpada (gładzika) w zakupionym sprzęcie, wskazując, że usterka polega na całkowitej niezborności ruchów i komend wydawanych temu urządzeniu. Korzystając z uprawnień wynikających z umowy gwarancji pozwana wysłała stronie powodowej przedmiotowy laptop. Przeprowadzony przez serwis powoda w dniach stycznia 2011 r. przegląd komputera pozwanej nie wykazał żadnej usterki touchpada, a zgłaszane przez pozwaną zastrzeżenia nie potwierdziły się. O rezultacie ekspertyzy pozwana została poinformowana drogą mailową w dniu 24 stycznia 2011 r. Pozwana nie zgodziła się z wynikiem ekspertyzy serwisowej i zażądała zwrotu środków za zakupiony towar. Na prośbę pozwanej powód dokonał ponownego sprawdzenia laptopa pod kątem zgłoszonej usterki. Podczas oględzin zatrudnieni przez powoda serwisanci nie dostrzegli jednak żadnej usterki. Dnia 26 stycznia 2011 r. pozwana po raz drugi zażądała zwrotu pieniędzy za zakupiony notebook, powołując się na prawo odstąpienia od umowy w 10-dniowym terminie od zawarcia umowy. Powód odmówił pozwanej zwrotu pieniędzy, informując ją że żądanie odstąpienia od umowy zgłosiła po upływie ustawowego terminu. Jednocześnie zaproponował jej możliwość odesłania sprzętu do serwisu producenta komputera - firmy (...) Sp. z o.o. W dniu 29 stycznia 2011 r., na stronie internetowego serwisu aukcyjnego (...)pozwana umieściła komentarz o treści: (...). Laptop został odesłany pozwanej. Pozwana wysłała laptopa do serwisu producenta - firmy (...) z o.o. Autoryzowane centrum serwisowe (...), firma (...) naprawiło przesłany przez powódkę notebook, wymieniając w nim touchpada. Serwisant podczas naprawy nie stwierdził uszkodzenia tego touchpada, mimo to wymienił go, gdyż wartość podzespołu była niższa, niż koszt jego długotrwałych testów pozwalających potwierdzić usterkę. Ponadto technik mógł w ten sposób szybko zakończyć naprawę nie narażając właściciela laptopa na niepotrzebne oczekiwanie. W krótkim czasie pozwana otrzymała sprzęt z powrotem, który działał bezawaryjnie. W dniu 11 lutego 2011r. drogą elektroniczną pozwana przesłała powodowi dokument potwierdzający naprawę (wymianę touchpada) wykonaną przez producenta komputera - firmę (...) Sp. z o.o. W międzyczasie powód w korespondencji elektronicznej zwrócił się do pozwanej z prośbą o usunięcie ww. komentarza, wskazując, że zawiera on nieprawdziwe informacje, które godzą w jego dobre imię. Nadto, zwrócił się do pozwanej o podanie numeru rachunku bankowego, na który ma zostać zwrócona uiszczona przez pozwaną opłata kurierska w wysokości 45 zł. Pozwana nie usunęła negatywnego komentarza, podając powodowi jednocześnie numer rachunku bankowego, na który miała być zwrócona kwota 45 zł. W dniu 17lutego Strona 32

33 2011r. powód wystawił fakturę korygującą a następnego dnia wysłał ją pozwanej. W dniu 28 lutego 2011r. pełnomocnik powoda wystosował do pozwanej wezwanie do usunięcia komentarza, podkreślając nieprawdziwość zawartych w nim informacji naruszających jego dobra osobiste. Miesiąc później tj. 28 marca 2011r. powód przelał na konto pozwanej kwotę 45 zł tytułem zwrotu opłaty kurierskiej. Obecnie komputer działa prawidłowo i pozwana korzysta z niego do tej pory. Zasady funkcjonowania internetowego serwisu aukcyjnego(...)oraz prawa i obowiązki użytkowników są określone w Regulaminie(...) Użytkownikami tego serwisu aukcyjnego są podmioty spełniające warunki Regulaminu, które dokonały rejestracji, w wyniku której utworzone zostały Konta i tym samym podmioty te uzyskały dostęp do usług świadczonych przez Grupę (...)w ramach (...) na zasadach określonych w Regulaminie. Korzystanie z serwisu oznacza akceptację regulaminu. W ramach (...) użytkownikom udostępniony jest system komentarzy w formie opisowej i oceny przebiegu transakcji, który służy do wymiany subiektywnych opinii o przebiegu Aukcji i realizacji transakcji. Jeżeli aukcja zakończyła się przybiciem albo miało miejsce skorzystanie z opcji Kup Teraz, kupujący może jednokrotnie wystawić komentarz sprzedającemu, a sprzedający - kupującemu. Użytkownik, który otrzymał komentarz może go jednokrotnie uzupełnić o swoją odpowiedź. Treści komentarzy i odpowiedzi są informacjami jawnymi, dostępnymi dla wszystkich odwiedzających (...). Komentarz zawsze przyporządkowany jest do danego konta i zarazem do konkretnej aukcji oraz transakcji. Stosownie do postanowienia 11.3 zdanie drugie wskazanego Regulaminu (...)użytkownik ponosi odpowiedzialność za umieszczone przez siebie komentarze i odpowiedzi, których warunki dopuszczalności szczegółowo określa ów regulamin. W świetle powyższych ustaleń Sąd Okręgowy oddalił przedmiotowe powództwo w całości, stwierdzając jego bezzasadność. Sąd uznał bowiem - choć nie dał temu wprost wyrazu w uzasadnieniu kwestionowanego wyroku że wprawdzie istotnie komentarz pozwanej zamieszczony w portalu (...) w związku z przedmiotową transakcją stron był nieścisły, niemniej usprawiedliwiony okolicznościami załatwienia reklamacji pozwanej przez powodową spółkę, a zatem niezawiniony i w efekcie nie bezprawny. Tym bardziej, że w stanie faktycznym niniejszej sprawy pozwana subiektywnie mogła mieć wrażenie zlekceważenia jej reklamacji, szczególnie że w dacie zamieszczenia komentarza wobec braku stwierdzenia usterki touchpada odmówiono jej zwrotu kwoty 45 złotych, poniesionej tytułem transportu reklamowanego towaru do sprzedawcy. Jedynie na marginesie - odnosząc się do kwestii zarzutów pozwanej, co do zignorowania uprawnienia pozwanej do odstąpienia od przedmiotowej umowy - Sąd Okręgowy pokreślił, że pozwana nie skorzystała z rzeczonego uprawnienia w przepisanym 10-dniowymterminie, a w konsekwencji formułowane przez nią w tym zakresie argumenty były chybione. (uzasadnienie k ) Powodowa spółka zaskarżyła powyższy wyrok apelacją, zarzucając obrazę zarówno prawa: I. procesowego, tj.: 1) błędy w ustaleniach faktycznych, mające wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, polegające na pominięciu istotnych okoliczności, mianowicie że: a)pozwany odmówił propozycji powódki złożonej w korespondencji elektronicznej, która dotyczyła możliwości przesłania sprzętu do serwisu gwaranta za pośrednictwem powódki; b)pomimo stwierdzenia przez Sąd I instancji w uzasadnieniu wyroku, że pozwanej nie przysługiwało uprawnienie odstąpienia od umowy bez podania przyczyny w terminie dziesięciu dniu od doręczenia sprzętu, pozwana zawarła w komentarzu informację nieprawdziwą, jakoby powódka odmówiła pozwanej możliwości zwrotu tego towaru na zasadach określonych w art. 7ust. 1 ustawy z dnia 2 marca 2000r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny ( /Details Servlet?id=WDU ) (Dz. U ze zm.); c)zwrot opłaty kurierskiej w wysokości 45 złotych po upływie ok. dwóch miesięcy przez powódkę opóźnił się i nastąpił z przyczyn leżących po stronie pozwanej, albowiem pozwana nie podpisała faktury VAT korygującej wystawionej przez powódkę; 2) art kpc ( DetailsServlet?id=WDU ), poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów polegające na niedokonaniu wszechstronnej oceny materiału dowodowego i w konsekwencji wyciągnięciu wniosków sprzecznych (nieadekwatnych) z zebranym w niniejszej sprawie materiałem dowodowym; II. jak i prawa materialnego, tj. art. 24 kc ( 093), poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na uznaniu, że pozwana zamieszczając w dniu 29 stycznia 2011r. w komentarzu na portalu aukcyjnym (...)informacje nieprawdziwe nie naruszyła w sposób bezprawny dobór osobistych powódki takich, jak jej dobre imię i imię prowadzonego przez nią przedsiębiorstwa. W konkluzji apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez jego uwzględnienie zgodnie z żądaniem pozwu. (apelacja k ) Sąd Apelacyjny zważył, co następuje: Apelacja jest zasadna w zakresie kwestionowania oddalenia wytoczonego powództwa, co do części żądania udzielenia niemajątkowej ochrony dóbr osobistych powódki, tj. usunięcia ze wskazanego portalu spornego komentarza. Podzielając bowiem co do zasady zgłoszone przez stronę powodową zarzuty obrazy zarówno prawa procesowego, jak i materialnego - wbrew stanowisku Sądu I instancji należy podnieść, że nie ulega wątpliwości, iż treść przedmiotowego komentarza jest nieścisła (w zakresie, w Strona 33

34 jakim pozwana twierdziła, że touchpad w zakupionym komputerze był uszkodzony, czego wobec wymiany tego niedrogiego elementu ostatecznie w serwisie producenta bez przeprowadzenia odpowiednich, kosztownych, długotrwałych testów nie ustalono), a nawet nieprawdziwa (w zakresie, w jakim pozwana twierdziła, że bezpodstawnie uniemożliwiono jej skorzystanie z uprawnienia odstąpienia od umowy). W efekcie nie sposób uznać za Sądem I instancji, że zachowanie pozwanej nie było bezprawne i w konsekwencji nie naruszyło dóbr osobistych powódki jako spółki oferującej w drodze sprzedaży elektronicznej sprzęt komputerowy. Mając powyższe na uwadze, należy stanowczo podkreślić, że zachowanie pozwanej było bezprawne, gdyż we wskazanym zakresie nieścisłe czego obecnie nie da się już ponad wszelką wątpliwość ustalić, zaś w pozostałym zakresie nieprawdziwe, gdyż powódka złożyła oświadczenie woli w przedmiocie odstąpienia od przedmiotowej umowy już po upływie przepisanego terminu, co nie wiązał strony powodowej, a zatem nie obligowało jej do przyjęcia sprzedanego towaru i zwrot pobranej ceny. Tym bardziej, że pozwana zdaje się nie dostrzegać, że mając możliwość skorzystania z uprawnienia do odstąpienia od przedmiotowej umowy w trybie art. 7ust. 1 ustawy z dnia 2 marca 2000r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny ( /DetailsServlet?id=WDU ) (Dz. U ze zm.), zdecydowała się jednak skorzystać z uprawnień z rękojmi za niezgodność towaru z umową (wady rzeczy), które w jej subiektywnej ocenie nie zostały przez sprzedającego zaspokojone. Tymczasem, z uwagi na rodzaj domniemanego uszkodzenia, a jednocześnie odmowę pozwanej, co do skorzystania z ewentualnej naprawy sprzętu w serwisie producenta, zaoferowanej przez powodową spółkę i indywidualne zlecenie przez pozwaną rozwiązania zaistniałego problemu przez ów serwis ostatecznie w drodze wymiany rzeczonego elementu, niemożliwym stało się ustalenie, czy ów touchpad był istotnie uszkodzony, a zatem, czy faktycznie doszło do dostarczenia wadliwego towaru, za co odpowiedzialność ponosi strona powodowa. W tym stanie rzeczy pozwana powinna i mogła była zachować większą wstrzemięźliwość w wyrażeniu swojej dezaprobaty pod adresem jakości świadczonych przez powodową spółkę usług, a skoro tego nie zrobiła musi się obecnie liczyć z ewentualnymi negatywnymi konsekwencjami swojego komentarza, którego usunięcia - mimo wezwania odmówiła. W świetle zasad logicznego rozumowania i zasad doświadczenia życiowego jest oczywiste, że pozwana musiała zdawać sobie sprawę ze znaczenia i celowego wręcz charakteru swojego działania, tj. publicznego wystawienia jako klientka określonych usług opinii - oceny tych usług świadczonych przez powódkę z zamiarem odstraszenia potencjalnych klientów od kontraktowania z powódką. W takiej sytuacji pozwana abstrahując od subiektywnych, zapewne negatywnych opinii na temat działania powódki powinna była zachować należytą ostrożność, właśnie w perspektywie konsekwencji ewentualnej odpowiedzialności z tytułu naruszenia dóbr osobistych powódki. Zwłaszcza, że zarówno strona powodowa, jak i pozwana doskonale zdają sobie sprawę ze znaczenia i celu funkcjonowania zakładek z komentarzami poszczególnych transakcji, czy dostawców na stronach portali aukcyjnych, szczególnie tak powszechnych i popularnych jak (...)Zatem skoro m. in. w ten sposób buduje się pozycję i opinię na rynku, szczególnie oferując swoje towary w drodze sprzedaży elektronicznej, to przedmiotowe oświadczenie komentarz jako częściowo nieścisły i nieprawdziwy, jest obiektywnie nieuzasadniony i krzywdzący i w efekcie narusza dobre imię powódki, gdyż może odstraszać jej potencjalnych klientów, dlatego jego pozostawanie w obiegu może być szkodliwe. Zaś powódka w trosce o swoje dobre imię, jakość świadczonych usług i dbałość o pozytywny wizerunek oraz opinię na forum ma praw żądać usunięcia przedmiotowego komentarza, skoro pozwana nie zdołała dowieść jego prawdziwości i zasadności. Uczciwość i rzetelność kupiecka są bowiem bez wątpienia wartościami, w oparciu o które buduje się dobre imię (czasem nawet renomę) przedsiębiorstwa, m. in. za pośrednictwem jakości oferowanego asortymentu, obsługi klientów, jak i ewentualnego serwisu w przypadku awarii zakupionego sprzętu. Imputowanie zatem choćby nie wprost tymi słowy - nierzetelności, czy nieuczciwości handlowej ponad wszelką wątpliwość narusza dobre imię powodowej spółki, jako dostawcy sprzętu komputerowego. Wobec powyższego, na podstawie art kpc ( 296), Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w sposób, że uwzględnił roszczenie powódki o usunięcie przedmiotowego komentarza w terminie 7dni i oddalił zgłoszone powództwo w pozostałej części oraz nie obciążył pozwanej kosztami procesu. Natomiast na podstawie art. 385 kpc ( 296) Sąd Apelacyjny w pozostałej części oddalił apelację jako bezzasadną uznając, że w okolicznościach analizowanej sprawy nie zachodziły podstawy do żądania przez powódkę ani publikacji określonej treści oświadczenia woli, ani zasądzenia od pozwanej określonej kwoty na wskazany cel społeczny. Reakcja pozwanej była bowiem subiektywnie usprawiedliwiona jej wrażeniem, że została przez powódkę zignorowana jako klientka i mimo zgłoszonego uszkodzenia nie tylko nie załatwiono jej reklamacji pozytywnie, ale zaprzeczono jej twierdzeniom i obciążono ją kosztami przesyłki towaru. Tym bardziej, że ostatecznie w drodze indywidualnej interwencji pozwana uzyskała w serwisie producenta zadośćuczynienie swoich żądań, choć nie wiadomo, czy podstawą twierdzeń pozwanej istotnie było uszkodzenie elementu części zakupionego u powódki towaru. Nadto działanie pozwanej choć bezprawne było niezawinione i nieintencjonalne, gdyż pozwana nie zmierzała do wyrządzenia powódce szkody, a Strona 34

35 jedynie chciała ostrzec jej potencjalnych klientów. Poza tym powódka nie wykazał, żeby w wyniku przedmiotowego zachowania pozwanej rzeczywiście doznała konkretnej szkody czy to materialnej, czy to wizerunkowej, w związku z którą, konieczna byłaby publikacja przedmiotowego oświadczenia woli. Natomiast nawet za subiektywnie usprawiedliwiony nie sposób uznać tej części przedmiotowego komentarza, w którym pozwana podała, że odmówiono jej skorzystania z możliwości odstąpienia od przedmiotowej umowy, skoro stosowne oświadczenie woli złożyła po upływie przepisanego terminu, czemu dał już dobitnie wyraz Sąd I instancji, i co w efekcie bezprzedmiotowymi czyni formułowane w tym zakresie argumenty powódki. Z uwagi na charakter i specyfikę sprawy, a także okoliczności faktyczne, w jakich doszło do zamieszczenia przez pozwaną spornego komentarza, na podstawie art. 102 kpc 96) w zw. z art kpc ( 296) i art kpc ( 296), Sąd Apelacyjny nie obciążył pozwanej kosztami postępowania apelacyjnego. 3. Sygn. akt. I C 417/12 Dnia 4 grudnia 2012 r. WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Rejonowy w Złotoryi I Wydział Cywilny w składzie następującym : Przewodniczący : SSR Joanna Nierzewska-Sosa po rozpoznaniu w dniu 04 grudnia 2012 roku w Złotoryi na rozprawie sprawy z powództwa (...) 1 Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego Niestandaryzowanego Funduszu Sekurytyzacyjnego z siedzibą w W. przeciwko D. M. o zapłatę powództwo oddala. UZASADNIENIE Strona powodowa (...) 1 Fundusz Inwestycyjny Zamknięty Niestandaryzowany Fundusz Sekurytyzacyjny w W. w pozwie skierowanym przeciwko D. M. domagała się zapłaty kwoty 422,38 zł z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu tj. 19 kwietnia 2012r. do dnia zapłaty i kosztami procesu. Wywodziła, że nabyła na podstawie umowy przelewu wierzytelności z dnia 22 grudnia 2011r. od (...) Spółka Akcyjna V. (...) w W. wierzytelność pieniężną wobec pozwanego z umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej pojazdów komunikacyjnych w kwocie 422,38 zł. Strona powodowa wezwała pozwanego do dobrowolnej zapłaty dochodzonej kwoty, ale pozwany nie dokonała spłaty zadłużenia. Sąd Rejonowy w Lublinie nakazem zapłaty z dnia 11 maja 2012r. wydanym w elektronicznym postępowaniu upominawczym pod sygn. akt VI Nc-e /12 uwzględnił żądanie pozwu i nakazał pozwanemu D. M., aby zapłacił stronie powodowej (...) 1 Funduszowi Inwestycyjnemu Zamkniętemu Niestandaryzowanemu Funduszowi Sekurytyzacyjnemu w W. kwotę 422,38 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 19 kwietnia 2012 r. do dnia zapłaty i kosztami procesu w wysokości 90,00 zł. Pozwany D. M. w terminie ustawowym zaskarżył powyższy nakaz zapłaty sprzeciwem w całości. Zarzucił, że należność, której dochodzi strona powodowa została zapłacona. Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny: W dniu 22 grudnia 2011 r. (...) Spółka Akcyjna V. (...) w W. zbyła wierzytelność pieniężną wobec pozwanego o zapłatę kwoty 351,00 zł w celu dalszej windykacji na rzecz strony powodowej (...) 1 Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego Niestandaryzowanego Funduszu Sekurytyzacyjnego w W.. Strona powodowa wpisała w księgach rachunkowych powyższą wierzytelność, która na dzień10 kwietnia 2012r. wynosiła 422,38 zł, w tym odsetki za okres od dnia 17września 2010 r. w kwocie 71,38 zł. Dowód: - odpis umowy przelewu wierzytelności z r. k.24, - wyciąg z ksiąg rachunkowych funduszu sekurytyzacyjnego z r. z odpisem wyciągu z rejestru funduszy - k.23 i 28; Strona powodowa wezwała D. M. do zapłaty dochodzonej pozwem należności. Dowód: - kopia wezwania do zapłaty z r. - k.25; W oparciu o ustalony stan faktyczny Sąd zważył co następuje: Żądanie pozwu nie zasługiwało na uwzględnienie. W świetle art. 509 k.c. ( 093) wskutek cesji na nabywcę przechodzi wierzytelność o tyle, o ile przysługiwała ona zbywcy. Warunkiem otrzymania przez cesjonariusza świadczenia dłużnika jest zatem udowodnienie, że dłużnik był do tego zobowiązany względem cedenta (art. 6 k.c. ( /DetailsServlet?id=WDU ) i art. 232 k.p.c. ( 296)). Powodowy fundusz sekurytyzacyjny złożył w procesie wyciąg z ksiąg rachunkowych należycie podpisany i opatrzony pieczęcią towarzystwa zarządzającego funduszem, z którego wynikać miało, że przez umowę o przelew wierzytelności zawartą w dniu 22 grudnia 2011r. z (...) Spółką Akcyjną V. (...) w W. nabył wobec pozwanego D. M. wierzytelność pieniężną z umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej pojazdów mechanicznych w wysokości 351,00 zł, która wraz z odsetkami za opóźnienie na dzień10 kwietnia 2012 r. wynosiła kwotę 422,38 zł. Niezależnie od tego, czy powyższy wyciąg z ksiąg rachunkowych funduszu korzystał z mocy dokumentu urzędowego na podstawie art. 194 ustawy z dnia 27maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych ( /DetailsServlet?id=WDU ) (Dz. U. z 2004r. Strona 35

36 Nr 146, poz ze zm.), czy nie, a jest to niekonstytucyjny przywilej funduszu wykluczony w postępowaniu cywilnym prowadzonym przynajmniej przeciwko konsumentowi (zob. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11 lipca 2011 r., P.1/2010 www. trybunal.gov.pl), prawdziwość danych w nim zawarta została w procesie obalona (art. 252 k.p.c. ( 296)). Wtoku postępowania nie sposób było ustalić czy wyciąg z ksiąg rachunkowych funduszu znajdował odzwierciedlenie w samej umowie odpowiedzialności cywilnej pojazdów mechanicznych, bowiem umowa ta nie została przez stronę powodową przedłożona. Nabycie przez stronę powodową wierzytelności pieniężnej dochodzonej pozwem, jak wynikało to z jej oświadczenia zawartego w wyciągu z ksiąg rachunkowych, nie zostało zatem udowodnione. Dlatego żądanie pozwu należało ocenić jako nieuzasadnione i orzec o jego oddaleniu. 4. Sygn. akt I C 510/12 upr. Dnia 12 grudnia 2012 r. WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Rejonowy w Opolu I Wydział Cywilny w składzie następującym: Przewodniczący: SSR Izabela Stasikiewicz Protokolant: sekr. sądowy Grażyna Opałka po rozpoznaniu w dniu 10 grudnia 2012 r. w Opolu sprawy z powództwa A. N. przeciwko(...)sp. z o.o. w O. o zapłatę I. uchyla wyrok zaoczny z r. w całości II. zasądza od pozwanego (...) Sp. z o.o. w O. na rzecz powoda A. N. kwotę zł 1.818,50 zł (tysiąc osiemset osiemnaście złotych 50/100) wraz z ustawowymi odsetkami od dnia r. do dnia zapłaty oraz kwotę zł 40 tytułem zwrotu kosztów postępowania III. w pozostałym zakresie powództwo oddala IV. zasądza od powoda A. N. na rzecz pozwanej (...) Sp. z o. o. w O. kwotę 370,20 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. UZASADNIENIE Powód A. N. złożył przeciwko (...) Sp. z o. o. w O. pozew o zapłatę kwoty 4,542 zł z ustawowymi odsetkami od dnia r. do dnia zapłaty. Wskazał, iż zawarł z pozwaną umowę o usługi turystyczne, na podstawie której miał uczestniczyć w wycieczce na Teneryfę w lipcu 2001r. wraz z dwiema innymi osobami. Powód zapłacił pozwanej kwotę 9.084zł jako cenę za udział wszystkich uczestników imprezy. Według powoda pozwana nie wywiązała się należycie z umowy, ponieważ z powodu remontu główny basen wraz z całą infrastrukturą i barem w umówionym obiekcie był niedostępny. Trwał remont tego basenu, a powód i inni uczestnicy byli narażeni na wdychanie pyłu, brzydkie zapachy i hałas związany z remontem. W trakcie trwania imprezy powód zareklamował warunki pobytu, bez określenia wysokości oczekiwanego odszkodowania. Pozwana potwierdziła zasadność reklamacji, lecz zaproponowała świadczenie w kwocie niezadawalającej powoda. Pozwana nie złożyła odpowiedzi na pozew. Wyrokiem zaocznym z dnia 12 marca 2012r. powództwo zostało uwzględnione w całości. Pozwana (...) Sp. z o. o. w O. złożyła sprzeciw od wyroku zaocznego, domagając się oddalenia powództwa. Pozwana przyznała, iż jeden z trzech basenów w hotelu, w którym zakwaterowano powoda był nieczynny z powodu prac konserwacyjnych, lecz z tej przyczyny według pozwanej powód ani też osoby mu towarzyszące nie cierpieli na żadne niedogodności. Powód mógł korzystać z pozostałych dwóch czynnych basenów oraz z oceanu, nad którym hotel był położony. Pozwana zaproponowała powodowi odszkodowanie wynoszące 15% ceny imprezy, jednak powód tej oferty nie przyjął. W odpowiedzi na sprzeciw powód podtrzymał żądanie pozwu. Podkreślił, iż narażony był na brak dostępu do remontowanego basenu, hałas, zapylenie i brzydkie zapachy. Przyznał, iż pozwana oferowała mu kwotę 550 zł, która stanowiła 6% ceny imprezy. Sąd poczynił następujące ustalenia: Powód A. N. zawarł w dniu r. za pośrednictwem (...) S.C. w G. z pozwaną (...) Sp. z o. o. w O. umowę o usługi turystyczne, w ramach której pozwana zobowiązała się zorganizować dla powoda, jego żony i wnuka wczasy na Teneryfie w miejscowości P. de la Arena. Powód z rodziną dokonał wyboru pobytu w trzygwiazdkowym hotelu (...) w terminie r. w opcji all inclusive w trzyosobowym apartamencie. Koszty podróży wraz z kosztami opłat lotniskowych, transportowych, składką ubezpieczeniową i kosztami transportu z i na lotnisko wyniosły zł. Kwota ta została w całości zapłacona przez powoda. Po przyjeździe na miejsce okazało się, że największy z hotelowych basenów jest nieczynny z powodu trwającego remontu. Na basenie i wokół niego były wykonywane prace budowlane, teren w bezpośrednim sąsiedztwie był zapylony, a urządzenia- m.in. meble ogrodowe, leżaki pokryte niebieskim pyłem, pochodzącym z usuwanej farby. Panował hałas wytwarzany przez pracujący sprzęt, w okolicy odczuwalny był przykry zapach farby. Prace z użyciem głośno pracujących urządzeń były wykonywane bezpośrednio przy jednym z barów, w sąsiedztwie lokali hotelu. Ponieważ turyści oblegali dwa pozostałe baseny, trudne było znalezienie wolnego leżaka, na pozostałych basenach panował tłok. Powód i jego żona sporządzili w dniu r. pisemną reklamację, w której opisali niedogodności związane z remontem basenu i niemożnością korzystania z niego. Reklamację o podobnej treści złożyli również inni Strona 36

37 uczestnicy wycieczki A. i W. T. oraz M. i P. N.. Osoby te skarżyły się w reklamacjach na hałas, unoszący się niebieski pył, osiadający wokół, nieprzyjemne zapachy i tłok na pozostałych dwóch basenach. W odpowiedzi na reklamację pozwana przyznała, iż w związku z pracami na jednym z basenów powód i jego zona mogli doświadczyć pewnych niedogodności. Wskazała, iż sytuacji tej nie spowodowała pozwana, nie mogła jej również przewidzieć. Zaproponowała powodowi i jego żonie zwrot równowartości 10% ceny kosztów hotelowych, czyli 370 zł. Powód i jego małżonka sporządzili pisemną odpowiedź z dnia r. na propozycję pozwanej, nie przyjmując zaoferowanej kwoty. Wskazali, iż byli zmuszeni do zajmowania leżaków około 7 rano, a należyty komfort wypoczynku nie został zapewniony. Do jednego z basenów dojście było możliwe tylko przez teren, gdzie odbywał się remont, a codzienny relaks był zakłócany przez hałas szlifierek. Powód i jego małżonka zażądali zwrotu połowy poniesionych kosztów. W odpowiedzi na zgłoszone żądania pozwana zaoferowała rekompensatę w kwocie 550 zł jako kalkulację wynikającą z 15% ceny podstawowej imprezy bez opłaty lotniskowej i transportowej. dowód: potwierdzenie rezerwacji, k. 5 reklamacje, k. 7-8, 10, 15, 71-75, odpowiedzi na reklamacje, k. 9, 16 fotografie i materiał filmowy na nośniku CD, k. 6, 69 Sąd zważył: Powództwo zasługiwało na uwzględnienie, aczkolwiek w części. Przystępując do rozpoznania powództwa, w pierwszej kolejności należy zaznaczyć, iż strony łączyła umowa o organizację usługi turystycznej, a ponadto prawa i obowiązki stron regulowały informacje zamieszczone w warunkach uczestnictwa w imprezach turystycznych pozwanej, oraz dane zawarte w ofercie katalogowej pozwanej. Podstawę prawną żądania zgłoszonego w sprawie stanowi art. 11 a ust. l ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych ( 884) (Dz. U. z 2004 r., Nr 223, poz ze zm.). Zgodnie z tym przepisem, organizator turystyki odpowiada za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy o świadczenie usług turystycznych, chyba, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest spowodowane wyłącznie: działaniem lub zaniechaniem klienta, działaniem lub zaniechaniem osób trzecich, nie uczestniczących w wykonywaniu usług przewidzianych w umowie, jeżeli tych działań lub zaniechań nie można było przewidzieć ani uniknąć, albo siłą wyższą. Ponadto w art. 11 b ust. 1-3 wyżej powołanej ustawy zastrzeżono, iż odpowiedzialności tej nie można wyłączyć ani ograniczyć w drodze umowy, a także w razie wyboru prawa obcego, chyba, że możliwość takiego ograniczenia przewiduje umowa międzynarodowa, której RP jest stroną albo, że strony ograniczą tą odpowiedzialność w umowie do dwukrotności ceny imprezy turystycznej względem każdego klienta, z wyłączeniem szkód na osobie. Natomiast, stosownie do brzmienia art. 16a ust. l tego aktu organizator turystyki, który w czasie trwania danej imprezy turystycznej nie wykonuje przewidzianych w umowie usług, stanowiących istotną część programu tej imprezy, jest obowiązany, bez obciążania klienta dodatkowymi kosztami, wykonać w ramach tej imprezy odpowiednie świadczenia zastępcze. Z kolei, jeżeli jakość świadczenia zastępczego jest niższa od jakości usługi określonej w programie imprezy turystycznej, klient może żądać odpowiedniego obniżenia ceny imprezy. Przedmiotem regulacji powyżej przywoływanej ustawy są warunki świadczenia przez przedsiębiorców usług turystycznych na terenie kraju i za granicą. Zaznaczyć należy, iż wprowadza ona nową kategorię umów nazwanych - umowę o świadczenie usług turystycznych", przez którą należy rozumieć wszelkiego rodzaju usługi świadczone turystom. Przepisy ujmują usługę turystyczną" obejmującą w praktyce kilka różnych świadczeń jako jedno zobowiązanie i nadają jej charakter pakietowy. Konsekwencją takiej konstrukcji jest to, że za wykonanie wszystkich mieszczących się w ramach umowy świadczeń, pomimo, iż są one z reguły realizowane, przez różne podmioty to odpowiedzialność wobec usługobiorcy ponosi jedynie organizator usługi" (art. 11 a ustawy). Z powyższego wynika szeroko zakreślony zakres odpowiedzialności organizatora, albowiem odpowiada on nie tylko za działania własne, ale również osób, z pomocą, których zobowiązanie wykonuje, i odpowiedzialność ta oparta jest na zasadzie ryzyka (art. 474 k.c. ( 093)). Podkreślenia wymaga fakt, iż miernikiem treści i przedmiotu świadczenia konkretyzujących dany stosunek prawny jest treść umowy indywidualnej. Jednakże w przypadku umów o świadczenie usług turystycznych z reguły dochodzi do transakcji pozbawionych negocjacji, standardowych, o czysto adhezyjnym charakterze, gdzie klientowi przysługuje wybór najdogodniejszej dla niego oferty spośród ofert przygotowanych przez organizatora imprez. Stąd pozycja konsumenta usług turystycznych mającego niewielki wpływ na warunki umowy jest znacznie słabsza niż organizatora, a instrumentem mającym zapewnić mu ochronę są przepisy art ( 884) wskazanej ustawy o usługach turystycznych ( 884). Podkreślenia wymaga fakt, iż przepisy te, w zakresie w jakim dotyczą umów zawieranych między organizatorami turystyki, a konsumentami oraz ich ochrony stanowią lex specialis wobec przepisów kodeksu cywilnego ( 093) i są rezultatem implementacji dyrektywy nr 90/314/EWG z dnia 13 czerwca 1990 r. w sprawie zorganizowanych podróży, wakacji i wycieczek (Dz. Urz. WE L 158 z 23 VI 1990). Strona 37

38 W ustawowym katalogu usług turystycznych znajduje się między innymi impreza turystyczna" zdefiniowana jako obejmująca, co najmniej dwie usługi turystyczne tworzące jednolity programi objęte wspólną ceną, jeżeli usługi te obejmują nocleg lub trwają ponad 24 godziny albo jeżeli program przewiduje zmianę miejsca pobytu. W myśl art. 14 ust. l ustawy umowa o świadczenie usług turystycznych polegających na organizowaniu imprez turystycznych wymaga formy pisemnej i powinna zawierać określone postanowienia,których zakres został szczegółowo zakreślony w ustępie 2 tego przepisu. Ustawa nakłada jednocześnie na organizatora obowiązek szczegółowej informacji, co do zakresu, przedmiotu i treści poszczególnych świadczeń jeszcze przed zawarciem umowy, przy czym informacja ta powinna być doręczona w postaci dokumentu pisemnego, zrozumiałego i przystępnego. Dane zawarte w broszurach, folderach, katalogach czy innych formach ofert (zakres zawartych tam informacji ma również charakter obligatoryjny) stają się elementem kontraktu z klientem, o ile nie będzie on zawierał odmiennych postanowień (art. 12 i 13). Istnienie obligatoryjnej treści umowy, jak również obligatoryjny charakter ewentualnych klauzul modyfikacyjnych ogranicza swobodę umów w interesie konsumenta, przyczynia się do transparentności jej postanowień, a nadto szczegółowe uregulowania w rozważanym zakresie mają z założenia ograniczać ryzyko sporów i dowodowo ułatwiać sytuację konsumenta (vide: E. Ł., Prawo umów konsumenckich"). Warto zwrócić uwagę również na daleko idącą ochronę konsumenta wyrażoną w dyspozycji art. 19 ustawy, w którym ustawodawca zastrzegł rygor nieważności dla postanowień umów zawieranych przez organizatorów turystyki z klientami mniej dla nich korzystniejszych niż postanowienia ustawy, w miejsce, których automatycznie wchodzi zastosowanie przepisów ustawy. Powyższe dotyczy także wzorów, ogólnych warunków umów, itp. wydawanych przez organizatorów turystyki, które stają się częścią składową umowy. W ustawie uregulowano m. in. w sposób szczególny pewne zagadnienia związane z zawieraniem, wykonywaniem i rozwiązywaniem umów o świadczenie usług turystycznych, w tym prawo odstąpienia od umowy przez klienta w określonego rodzaju sytuacjach za zwrotem ceny, prawo do otrzymania nieodpłatnie świadczeń zastępczych tej samej jakości oraz do żądania odszkodowania (art. 11 a, 14 ust. 5 i 6 i art. 16 a). Jednakże z uwagi, iż regulacja tej kategorii umów nie jest wyczerpująca, to zgodnie z art. 11 ustawy w zakresie w niej nie unormowanym, znajdują do niej w pełni zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego (w tym przede wszystkim art. 750 w zw. z art. 734 i nast. k.c. ( /DetailsServlet?id=WDU ) oraz ogólne przepisy dotyczące zawierania umów w przedmiocie ich ważności, skuteczności czy też interpretacji ich postanowień a także tzw. niedozwolonych klauzul umownych oraz inne przepisy dotyczące ochrony konsumenta. Podkreślenia wymaga fakt, iż regulacja odpowiedzialności organizatora imprezy turystycznej za niewykonanie lub nienależyte wykonanie przyjętych zobowiązań zawarta w ustawie nie jest pełna i kompletna. Zastosowanie w tym zakresie znajdują zatem w pierwszej kolejności omówione na wstępie rozważań przepisy ustawy, a w kwestiach nie unormowanych odpowiednio należy stosować przepisy kodeksu cywilnego ( regulujące odpowiedzialność odszkodowawczą, z wyłączeniem jednak podstawowej zasady dotyczącej odpowiedzialności kontraktowej a wyrażonej w art. 471 k.c. ( DetailsServlet?id=WDU ) Uzasadnieniem tego wyłączenia jest to, iż przepis art. 11 a ust. l ustawy przewidując odrębny, surowszy reżim odpowiedzialności, w szczególności, co do zakresu odpowiedzialności wywołanego niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania oraz co do okoliczności zwalniających z odpowiedzialności - stanowi samodzielną podstawę roszczeń. Odpowiedzialność organizatora imprezy skonstruowana jest nie na zasadzie winy wyrażonej w art. 471 k.c. ( /DetailsServlet?id= WDU ), ale na zasadzie ryzyka, ponieważ odpowiada nie tylko za własne działania, ale również osób trzecich, z których pomocą wykonuje zobowiązanie i niezależnie od tego czy jemu lub tym osobom można przypisać zawinienie. Organizator imprezy turystycznej nie może zwolnić się z odpowiedzialności poprzez powołanie się na brak winy w nadzorze nad tymi osobami lub w brak winy w ich wyborze. Jedyną podstawą prawną do wyłączenia jego odpowiedzialności jest wykazanie zaistnienia ściśle określonych w ustawie przesłanek egzoneracyjnych. Dodać należy, iż pozostałe przesłanki odpowiedzialności ex contracto, tj. 1.pojęcie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, 2. szkoda szeroko rozumiana (uszczerbek majątkowy: rzeczowy i osobowy, uszczerbek niemajątkowy), 3. związek przyczynowy pomiędzy zdarzeniem a szkodą - regulowane są przez odpowiednie przepisy k.c. ( /DetailsServlet?id=WDU ) Ustawodawca mając na celu ochronę klienta imprezy turystycznej wprowadził ustawowe domniemanie odpowiedzialności organizatora za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umówionej usługi turystycznej. Tym samym, uczestnik imprezy dochodzący ochrony swoich praw z tego tytułu musi jedynie wykazać, że świadczenia objęte umową nie zostały wykonane albo zostały wykonane niezgodnie z jej treścią oraz, że stanowiło to causę powstania po jego stronie szkody majątkowej lub niemajątkowej. Zakres okoliczności, za jakie odpowiada organizator turystyki musi uwzględniać wysoki miernik staranności, jakiego należy wymagać od profesjonalisty, zajmującego się prowadzeniem działalności o specjalistycznym charakterze (art k.c. ( 093)). Zgodnie z ogólną zasadą kodeksu cywilnego ( 093) wyrażoną w art. 6 k.c. ( Strona 38

39 093) i przy uwzględnieniu zapisów ustawowych dotyczących odpowiedzialności kontraktowej (art. 11 a ust. l ustawy oraz posiłkowe art. 471 k.c. ( /DetailsServlet?id=WDU )), to na osobie dochodzącej swego roszczenia na drodze postępowania sądowego spoczywa ciężar wykazania okoliczności niezbędnych do ustalenia zakresu odpowiedzialności pozwanego, tj. zarówno jej podstawy faktycznej i prawnej, jak i wysokości żądanej należności. W rozpatrywanej sprawie do strony powodowej należało zatem udowodnienie faktu zawarcia umowy i wynikających z jej treści albo wprost z przepisów ustawy, wzajemnych obowiązków stron oraz tego, że pozwana nienależycie wykonała wobec nich zobowiązanie oferując świadczenie niezgodne z umówionym lub niższej jakości niż umówione. Z kolei, stronę pozwaną obciążałby ewentualny obowiązek wykazania, że nienależyte wykonanie zobowiązania było wynikiem okoliczności, za które nie odpowiada. Natomiast ustalenie wysokości dochodzonego roszczenia w myśl zapisów art. 11 a i 16 a ustawy pozostawione zostało swobodnemu uznaniu organu orzekającego w sprawie. Sąd zważył, iż strona powodowa w pełni wywiązała się z ciążącego na niej obowiązku dowodowego, wykazując zaistnienie przesłanek pozwalających na uwzględnienie żądania w zasadnej zdaniem Sądu części żądania. Strona powodowa wykazała bowiem na czym polegało nienależyte wykonanie przez pozwaną (...) Spółkę z o.o. w O., zobowiązania umownego oraz, że spowodowało to obniżenie standardu oferowanej usługi, poniżej poziomu oczekiwań powoda. Zresztą fakt remontu jednego z basenów i niemożność korzystania z niego nie był kwestią sporną. Zdaniem Sądu stojące w opozycji do twierdzeń powoda, twierdzenia pozwanej miały charakter czysto subiektywny i nie oddawały w przeważającej części sytuacji związanej z remontem największego basenu. Zresztą istnienie niedogodności związanych z remontem obiektów i wykonywaniem prac budowlanych należy do faktów notoryjnych, natomiast rozmiar sposób odczuwania tych niedogodności rozpatrywać trzeba w kategoriach subiektywnych, zatem negowanie przez pozwaną opisanych w treści pozwu i reklamacjach przykrych doznań nie może skutkować wnioskiem o niewykazaniu tych okoliczności. Kwestią sporną pozostawało ustalenie, w jakim stopniu pozwana jako organizator imprezy turystycznej istotnie nie wykonała lub nienależycie wykonała swoich zobowiązań wynikających z umowy zawartej z powodem. Sąd zauważa, iż ustalenia, poczynione w niniejszej sprawie stanowiły podstawę dla Sądu jako organu orzekającego do ustalenia rzeczywistej szkody poniesionej przez powoda i tym samym wysokości należnego mu odszkodowania. W pierwszej kolejności należało ustalić zakres, w jakim miało miejsce w rozpoznawanej sprawie nienależyte wykonanie poszczególnych świadczeń przez stronę pozwaną i tym samym rozstrzygnięcie, czy wszystkie zgłoszone przez powodów zastrzeżenia miały rzeczywiście charakter wad imprezy rozumianych jako istotne niezgodności pomiędzy usługami świadczonymi powodom a umówionymi. Sąd ustalając stan faktyczny w rozpoznawanej sprawie oparł swoje ustalenia na podstawie zgromadzonych w postępowaniu dowodowym dokumentów przedłożonych przez strony, a więc: z dnia potwierdzenia rezerwacji, warunków uczestnictwa w imprezach turystycznych, fotografii i filmu, pism pozwanego, reklamacji powoda i innych uczestników wycieczki oraz na zeznaniach świadka powołanego przez pozwana, które Sąd uznał za wiarygodne. Niemniej sąd nie podzielił treści zeznań świadka co do zaoferowania powodowi i jego rodzinie innego świadczenia w postaci pobytu winnym hotelu na wyspie o wyższym standardzie. W tej kwestii zeznanie świadka nie operuje precyzyjnymi danymi hotelu i miejscowości, w której powodowie mieliby zastępczo spędzić resztę urlopu, co uniemożliwiało weryfikację danych. Sąd oceniając dowody kierował się treścią art k.p.c. ( 296), który stanowi, że Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według swego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału, kierując się doświadczeniem życiowym i zasadami logicznego wnioskowania. W niniejszej sprawie zastrzeżenia powoda dotyczyły wyłącznie brudu, hałasu w sąsiedztwie remontowanego basenu oraz braku możliwości korzystania z basenu i związane z tym uciążliwości w korzystaniu z pozostałych dwóch basenów. Sąd rozstrzygając niniejszej sprawie mając na uwadze materiał dowodowy w sprawie, uznał iż faktycznie, za błąd podmiotu współpracującego z organizatorem należy uznać podjęcie decyzji o modernizacji basenu w trakcie trwania wypoczynku powoda i osób mu towarzyszących. Oznacza to, że świadczenie zostało wykonane w nienależyty sposób. Ustalając wysokość należnego odszkodowania, Sąd uznał, iż powodowi należy się kwota 1.818,50 zł, czyli połowa świadczenia zapłaconego przez powoda w zakresie ceny wycieczki za jedną osobę dorosła. Ustalając taki poziom odszkodowania Sąd miał na względzie brzmienie art. 322 k.p.c. ( /DetailsServlet?id=WDU ) i zasądził odszkodowanie odpowiednie według swojej oceny opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy. Wysokość zasądzonego przez Sąd odszkodowania na rzecz powodów uzasadnia bowiem nie dotrzymanie zaoferowanego w ofercie turystycznej, przez pozwaną jako biura podróży, standardu wypoczynku poprzez narażenie powoda w trakcie zaplanowanego urlopu na konieczność spędzania czasu w hałasie, przy pracujących urządzeniach, wśród pyłu i nieprzyjemnego zapachu. Z całą pewnością remont największego basenu utrudniał korzystanie z całego obiektu. Zresztą należy w tym miejscu stwierdzić, iż podobna kwota odszkodowania wynikałaby, przy zastosowaniu tzw. Karty Frankfurckiej, ze względu na podnoszone przez powoda, a uznane przez Sąd za uzasadnione wady imprezy, w postaci: braku estetyki, braku Strona 39

40 możliwości korzystania z infrastruktury w pełnym zakresie, w powiązaniu z czasem trwania tych wad. Jednocześnie Sąd nie znalazł podstaw do tego, aby zasądzić na rzecz powoda równowartości 50% całej ceny imprezy, bowiem szkody doznały inne osoby, na rzecz których powód nabył świadczenie od pozwanej. Zgodnie z art. 11a ust. 1 cytowanej wyżej ustawy organizator turystyki odpowiada za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy o świadczenie usług turystycznych, a więc także za zagwarantowanie świadczenia zastępczego nieodpowiadającego pierwotnym ustaleniom umownym z klientem. W związku z tym powód jako klient pozwanej miał uprawnienie do dochodzenia odpowiedniego obniżenia ceny (art. 16a ust. 1 ustawy). Legitymacja czynna wg postanowień ustawy przysługuje każdemu z klientów biura podróży oddzielnie, to zaś oznacza m.in., iż ustalając wysokość należnego odszkodowania sąd powinien odnieść się do ceny imprezy należnej od każdego z klientów. W tej sytuacji nie było podstaw, by jako miernik wartości świadczenia, które na skutek istnienia wady należało obniżyć, przyjąć cenę imprezy należnej w sumie od powoda i osób mu towarzyszących nawet, jeśli powód zapłacił za imprezę samodzielnie. Sąd zasądzając odsetki ustawowe od dnia miał na uwadze przepis z art k.c. ( /DetailsServlet?id=WDU ) stanowiący, że jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. W niniejszej sprawie Sąd za datę, w której pozwana powinna spełnić świadczenie uznał dzień następujący po upływie 14 dni od momentu doręczenia pozwanej pisma powoda z r., co wg oświadczenia pozwanej zawartego w piśmie z dnia r. nastąpiło najpóźniej w tym dniu. Niemniej sąd był ograniczony żądaniem pozwu, w którym powód domagał się zasądzenia odsetek od r. W pozostałym zakresie powództwo należało oddalić, ponieważ zgodnie z art. 3 ust 11, art. 11 b i art. 16 a ust. 1 i 2 ustawy o usługach turystycznych ( 884) powód nie był czynnie legitymowany do żądania zwrotu kosztów imprezy zawartej na rzecz wnuka i małżonki, a także w części, w której świadczenie zostało wykonane w sposób prawidłowy. Orzeczenie o kosztach uzasadnia treść art. 100 kpc ( 296). Sąd obciążył pozwaną kosztami opłaty sądowej poniesionej przez powoda w części odpowiadającej procentowi wygranego roszczenia i w tej samej relacji obciążył obie strony kosztami zastępstwa procesowego przeciwnika. 5. Sygn. Akt VI ACa 192/13 Dnia 11 września 2013 r. POSTANOWIENIE Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie: Przewodniczący - Sędzia SA Teresa Mróz Sędzia SA Irena Piotrowska Sędzia SA Ksenia Sobolewska Filcek(spr.) po rozpoznaniu w dniu11 września 2013 r. w Warszawie na rozprawie sprawy z powództwa P. K. przeciwko (...)S.A. w K. o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone na skutek apelacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 29 listopada 2012 r. sygn. akt XVIIAmC 3239/12 postanawia: I. uchylić zaskarżony wyrok i pozew odrzucić oraz zasądzić od P. K. na rzecz (...)S.A. w K. kwotę 360 zł (trzysta sześćdziesiąt złotych)tytułem zwrotu kosztów procesu; II. zasądzić od P. K. na rzecz (...)S.A. w K. kwotę 270 zł (dwieście siedemdziesiąt złotych)tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego. UZASADNIENIE Powód P. K. w dniu 17k wietnia 2012r. wniósł pozew o uznanie za niedozwolone i zakazanie wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowień wzorca umownego stosowanego przez pozwanego (...) S.A. w K. o treści: Sądem właściwym dla rozpatrywania ewentualnych sporów wynikających z umowy sprzedaży lub związanych z niniejszym Regulaminem jest sąd właściwy miejscowo i rzeczowo dla siedziby Sprzedawcy." Odpowiedzialność Sprzedawcy w każdym przypadku ograniczona jest tylko do szkody rzeczywistej do wysokości zł. Wyłączona jest odpowiedzialność Sprzedawcy za utracone korzyści." Odpowiedzialność Sprzedawcy wyłączona jest także w przypadku niewywiązania się przez niego ze zobowiązań wobec Klienta (...) z powodu działania siły wyższej, w tym opóźnień w dostarczeniu produktu z winy Poczty Polskiej lub firmy kurierskiej". W odpowiedzi na pozew pozwany (...) S.A. w K. wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów postępowania. Wyrokiem z dnia 29 listopada 2012 roku Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo w całości stwierdzając, że powód nie przedstawił wiarygodnego dowodu na okoliczności opisane w pozwie. Apelację od powyższego wyroku wniósł powód P. K., zaskarżając go w całości i wnosząc o jego zmianę poprzez uwzględnienie powództwa w całości, a także zasądzenie kosztów postępowania za obie instancje. Sąd Apelacyjny zważył, co następuje: Wyrok podlegał uchyleniu, a pozew należało odrzucić. Sąd Apelacyjny zważył, iż specyfika postępowania w przedmiocie uznania postanowienia wzorca umownego za niedozwolone w oparciu o art i nast. k.p.c. Strona 40

41 ( 296) sprawia, że w jego ramach sąd jest zobowiązany do dokonania kontroli danego postanowienia pod kątem reguł etycznego, uczciwego i lojalnego postępowania w obrocie. Kontrola taka nie może jednak sprowadzać się wyłącznie do oceny twierdzeń i zarzutów podnoszonych przez strony. Jej cel jest szerszy i wyraża nie tylko w zaspokojeniu interesów stron konkretnego procesu, ale także w ochronie ogółu konsumentów przed stosowaniem przez przedsiębiorców w przedstawianych im wzorcach, a w konsekwencji także w umowach zawieranych z nimi, postanowień naruszających ich prawa. W świetle powyższych twierdzeń przedmiotowy wyrok nie może się ostać. Zgodnie bowiem z art k.p.c. ( DetailsServlet?id=WDU ) wyrok prawomocny uznający postanowienie wzorca umowy za niedozwolone i zakazujący jego stosowania w obrocie z konsumentami ma skutek wobec osób trzecich od chwili wpisania tego postanowienia wzorca umowy do rejestru, o którym mowa w art k.p.c. ( DetailsServlet?id=WDU ) W niniejszej sprawie powód domagał się uznania za niedozwolone postanowienia wzorca umowy o treści: Sądem właściwym dla rozpatrywania ewentualnych sporów wynikających z umowy sprzedaży lub związanych z niniejszym Regulaminem jest sąd właściwy miejscowo i rzeczowo dla siedziby Sprzedawcy." Odpowiedzialność Sprzedawcy w każdym przypadku ograniczona jest tylko do szkody rzeczywistej do wysokości zł. Wyłączona jest odpowiedzialność Sprzedawcy za utracone korzyści." Odpowiedzialność Sprzedawcy wyłączona jest także w przypadku niewywiązania się przez niego ze zobowiązań wobec Klienta (...) z powodu działania siły wyższej, w tym opóźnień w dostarczeniu produktu z winy Poczty Polskiej lub firmy kurierskiej". Tymczasem jeszcze przed wniesieniem pozwu w niniejszej sprawie do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, prowadzonego przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, wpisane zostały postanowienia o treści: 1) Sądem właściwym dla rozpatrywania sporów wynikających z umowy sprzedaży jest sąd właściwy dla siedziby Sklepu." ( Poz. 1734; 2) A. nie ponosi odpowiedzialności w stosunku do Uczestników ponad kwotę rzeczywistej szkody, ogranicza ją do dwukrotności ceny imprezy turystycznej ( ) (Poz. 181); 3) Sprzedawca nie ponosi odpowiedzialności za szkody spowodowane niewykonaniem umowy lub nienależytym wykonaniem w przypadku działania siły wyższej ( ) (Poz 354); oraz Nie odpowiadamy za opóźnienia z winy poczty i innych przewoźników (Poz. 2238); przy czym powyższe klauzule są w istocie tożsame (co do swej istoty) z klauzulami będącymi przedmiotem oceny w sprawie niniejszej. Co, w ocenie Sądu Apelacyjnego, skutkowało niedopuszczalnością prowadzenia procesu w tej sprawie z uwagi na powagę rzeczy osądzonej (art pkt 2 k.p.c. ( WDU )). Sąd Apelacyjny miał też na uwadze, że stanowisko zajmowane przez Sąd Najwyższy w powyższej kwestii nie jest jednolite. W uchwale z dnia 19 grudnia 2003r. (III CZP 95/03, OSNC2005/2/25) Sąd Najwyższy wskazał, że powaga rzeczy osądzonej wyroku uznającego postanowienie wzorca umowy za niedozwolone wyłącza od chwili wpisania tego postanowienia do rejestru (art ( ) w związku z art. 365 i art par. 2 k.p.c. ( 296)) ponowne wytoczenie powództwa w tym przedmiocie, także przez osobę nie biorącą udziału w sprawie, w której wydano wyrok. Następnie jednak w uchwale z 7 października 2008r. (III CZP 80/08, OSNC 2009/9/118) Sąd Najwyższy uznał, że rozszerzona prawomocność wyroku uwzględniającego powództwo o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone nie wyłącza możliwości wytoczenia powództwa przez tego samego lub innego powoda w tym także przez organizację społeczną działającą na rzecz ochrony interesów konsumentów przeciwko innemu przedsiębiorcy, niebiorącemu udziału w postępowaniu, w którym zapadł wyrok, stosującemu takie same lub podobne postanowienia wzorca, jak wpisane do rejestru, o którym mowa w art k.p.c. ( 296) Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym sprawę niniejszą podziela pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w uchwale z 19 grudnia 2003r., pozostający w zgodzie z literalnym brzmieniem art k.p.c. ( /DetailsServlet?id=WDU ) oraz z ratio legis instytucji rejestru, o którym mowa w art k.p.c. ( 296) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że granicami podmiotowymi powagi rzeczy osądzonej objęte są w zasadzie strony procesu, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby; w takich wypadkach dochodzi do połączenia rozszerzonej prawomocności z powagą rzeczy osądzonej. Wypadki rozszerzonej podmiotowo prawomocności materialnej należy rozpatrywać nie tylko w aspekcie mocy wiążącej prawomocnego orzeczenia (art ( 296)), ale także w aspekcie powagi rzeczy osądzonej (art. 366). Sąd Najwyższy wskazał również, że wypadki rozszerzonej prawomocności i powagi rzeczy osądzonej można podzielić na dwie grupy; pierwszą stanowią wypadki, w których wyrok - ze względu na szczególny charakter przedmiotu osądu - skutkuje dla wszystkich i przeciw wszystkim (np. art i art k.p.c. ( 296)), natomiast do drugiej grupy należą wypadki, w których wyrok skutkuje wobec osób trzecich ze względu na Strona 41

42 szczególny stosunek tych osób do jednej ze stron procesu i tylko wobec niej (np. wypadki następstwa prawnego, w tym objęte regulacją art. 192 pkt 3 k.p.c. ( /DetailsServlet?id=WDU )). Tożsamość stron procesowych, jako warunek istnienia powagi rzeczy osądzonej, skutkującej w innej, późniejszej sprawie odrzuceniem pozwu (art pkt 2 k.p.c. ( 296)), zachodzi więc, zdaniem Sądu Najwyższego zarówno wtedy, gdy w obydwu sprawach uczestniczą te same strony - bez względu na rolę procesową - jak i wtedy, gdy zamiast strony wcześniejszego procesu występuje jej następca prawny lub inna osoba objęta w danym wypadku rozszerzoną prawomocnością. W dalszym ciągu Sąd Najwyższy wskazał, że przedstawiona koncepcja ujmowania rozszerzonej prawomocności materialnej w łączności z powagą rzeczy osądzonej, akceptowana przez przeważającą część doktryny, jak też znajdująca odzwierciedlenie w judykaturze Sądu Najwyższego (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 1971 r., III CRN 361/71, OSPiKA 1972, nr 10, poz. 179, oraz z dnia 27 kwietnia 1999 r., III CKN 48/99, nie publ.), pozwala przyjąć, że powaga rzeczy osądzonej wyroku uznającego postanowienie wzorca umowy za niedozwolone wyłącza - od chwili wpisania tego postanowienia do rejestru (art ( ) w związku z art. 365 i art k.p.c. ( 296)) - ponowne wytoczenie powództwa w tym przedmiocie, także przez osobę nie biorącą udziału w sprawie, w której wydano wyrok; pozew obejmujący takie powództwo podlega odrzuceniu (art pkt 2 k.p.c. ( 296)). Sąd Najwyższy wyjaśnił również, że celem podstawowym postępowania w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone jest usunięcie postanowień wzorca uznanych za abuzywne z obrotu ze skutkiem nie tylko dla stron procesu, lecz także wobec osób trzecich (erga omnes). Oznacza to w sposób oczywisty, zdaniem Sądu Apelacyjnego, że powaga rzeczy osądzonej wynikająca z rozszerzonej mocy wiążącej, o jakiej mowa w art k.p.c. ( ) obejmuje również po stronie pozwanej innych przedsiębiorców, którzy posługują się wzorcem umowy zawierającym postanowienie wpisane do rejestru prowadzonego przez Prezesa UOKiK. Z powyższych względów za niezasadne należy uznać stanowisko, że wyrok wydany w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone eliminuje niedozwolone postanowienia tylko z konkretnego wzorca, a nie w ogóle z obrotu. Wyrok sądu ochrony konkurencji i konsumentów, uznając konkretne postanowienia wzorca umowy za abuzywne, wyłącza je z wszelkich wzorców umów, niezależnie od przedsiębiorcy posługującego się tym wzorcem. Natomiast inną kwestią jest indywidualne uzgodnienie z konsumentem takiego postanowienia i wprowadzenie go do umowy. Wskazać także należy, że kwestia zmiany okoliczności sprawy (czy też innych okoliczności sprawy) nie stoi na przeszkodzie odmowie odrzucenia pozwu w przypadku, gdy uznaje się, że rozszerzona moc wiążąca wyroku SOKiK pokrywa się z zakresem powagi rzeczy osądzonej. Takie okoliczności należałoby bowiem zaliczyć do zdarzenia o charakterze causa superveniens, prowadzącego do wygaśnięcia powagi rzeczy osądzonej. Takie okoliczności jednak w sprawie niniejszej nie zachodzą. Zważyć przy tym należy, że stosownie do art k.p.c. ( /DetailsServlet?id=WDU ) rejestr postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone jest jawny. Jawność ta pozwala przedsiębiorcom formułującym własny wzorzec na zapoznanie się z postanowieniami wzorców uznanymi za niedozwolone, których stosowanie zostało zakazane, i respektowanie wyroku sądu, na podstawie którego wpis został dokonany. W przeciwnym razie stosowną interwencję powinien podjąć już Prezes UOKiK na podstawie art. 24 ustęp 2 pkt. 1 ustawy z 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów ( 331) (Dz. U. Nr 50, poz. 331 ze zm.). Mając powyższe na względzie, Sąd Apelacyjny uznał, że w sprawie niniejszej zachodzi przeszkoda do merytorycznego rozpoznania pozwu w postaci powagi rzeczy osądzonej, co skutkowało koniecznością uchylenia zaskarżonego wyroku i odrzucenia pozwu (art pkt 2 k.p.c. ( 296)). Z uwagi na powyższe, na podstawie art k.p.c. ( 296) Sąd Apelacyjny orzekł jak na wstępie oraz zważył, że uchylenie wyroku i odrzucenie pozwu oznacza, iż pozwany wygrał proces w niniejszej sprawie, co skutkowało koniecznością zasądzenia od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu zgodnie z art k.p.c. ( 296), na które złożyły się: koszty zastępstwa procesowego za obie instancje (360zł i 270zł, zgodnie z 18 ust. 2 pkt 2 i 13 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu ( 348)). Wyroki i postanowienie otrzymaliśmy dzięki uprzejmości Pana Marka Radwańskiego - PRK w Poznaniu Z orzecznictwa Arbitra Bankowego Strona 42

43 ORZECZENIE ARBITRA BANKOWEGO Arbiter Bankowy przy Związku Banków Polskich po rozpoznaniu w dniu 29 sierpnia 2013 roku w Warszawie, na posiedzeniu niejawnym sprawy z wniosku B.W. przeciwko Bankowi o zapłatę zł 1. oddala wniosek; 2. kosztami postępowania w kwocie 50 (pięćdziesiąt) zł obciąża Wnioskodawczynię i uznaje je za uiszczone w całości. Uzasadnienie: Wnioskodawczyni B.W. wniosła o zasądzenie od Banku kwoty zł z tytułu wypłaty całości kosztów pogrzebu p. Z.J. - zmarłej posiadaczki rachunku. Bank wniósł o oddalenie wniosku jako niezasadnego. Arbiter ustalił i zważył, co następuje: Zgłoszone roszczenie nie może zostać uwzględnione. Zgodnie z przepisem art. 55 ust 1 prawa bankowego, w przypadku śmierci posiadacza rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościoworozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej bank jest obowiązany wypłacić z tych rachunków kwotę wydatkowaną na koszty pogrzebu posiadacza rachunku osobie, która przedstawiła rachunki stwierdzające wysokość poniesionych przez nią kosztów - w wysokości nieprzekraczającej kosztów urządzenia pogrzebu zgodnie ze zwyczajami przyjętymi w danym środowisku. Zgodnie z poglądami doktryny i orzecznictwa, w szczególności wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 stycznia 1982 r. (II CR 556/81), obowiązek zwrotu kosztów pogrzebu na podstawie art kc obejmuje zwrot kosztów bezpośrednio z pogrzebem związanych (jak przewóz zwłok, nabycie trumny, zakup miejsca na cmentarzu i in.), jak również zwrot wydatków, odpowiadających zwyczajom danego środowiska. Do tych wydatków zalicza się koszt postawienia nagrobku (w granicach kosztów przeciętnych, jeżeli nawet koszty rzeczywiste były znaczne, np. z uwagi na materiał lub wystrój nagrobku, wyższe), wydatki na wieńce i kwiaty, koszty zakupu odzieży żałobnej i in. Do tych wydatków należy zaliczyć także wydatki na poczęstunek biorących udział w pogrzebie osób, przy uwzględnieniu okoliczności konkretnego przypadku, skoro jest to zwyczaj w zasadzie powszechnie przyjęty, zwłaszcza jeżeli jest w danym środowisku stosowany, i dotyczy przede wszystkim krewnych zmarłego (bliższych i dalszych członków rodziny), jak również innych osób bliżej z denatem związanych, np. najbliższych współpracowników itp. Koszt takiego poczęstunku, utrzymany w rozsądnych stosownie do okoliczności granicach (nie mającego charakteru tzw. stypy pogrzebowej), podlega zwrotowi na równi z innymi kosztami pogrzebu zgodnie z art kc. Przepis art kc uzasadnia żądanie zwrotu tylko takich wydatków związanych z pogrzebem, które odpowiadają zwyczajom panującym w danym środowisku. Przy kosztach postawienia nagrobka można brać pod uwagę ceny nagrobków przeciętnych, zaś przy rozstrzyganiu o zwrocie kosztów wyżywienia uczestników uroczystości pogrzebowych jedynie zasadniczy posiłek (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 1981 r. w sprawie II CR 600/80). Bezsporne jest, że uroczystości pogrzebowe zmarłej posiadaczki rachunku p. Z.J. zorganizowała Wnioskodawczyni, która przedłożyła Bankowi rachunki za koszt pogrzebu i nagrobka, a Bank zwrócił Jej kwotę ,03 zł. Bank odmówił jednak wypłaty kwoty zł z tytułu kosztów poczęstunku dla osób biorących udział w ceremonii pogrzebowej oraz kwoty 250 zł z tytułu kosztów orkiestry. W postępowaniu arbitrażowym skarżąca nie dochodziła już zwrotu kosztów orkiestry. Istota sporu polega zatem na ustaleniu czy Bank zasadnie odmówił zwrotu na rzecz Wnioskodawczyni kwoty zł. W ocenie Arbitra, co do zaliczania kosztów poczęstunków poczęstunku dla osób biorących udział w ceremonii pogrzebowej rację należy przyznać Wnioskodawczyni, gdyż koszty te zwyczajowo są zaliczane do kosztów pogrzebu. Wbrew twierdzeniom Banku, nie można także uznać, że udział ok. 60 osób w pogrzebie osoby samotnej nie jest możliwy, zważywszy choćby na działalność rodzinną i zawodową człowieka oraz nawiązywane przez niego relacje towarzyskie. Ponieważ jednak zasadniczym obowiązkiem banków jest dbanie o bezpieczeństwo depozytów, co oznacza m. in. zakaz wypłaty z rachunków nieudokumentowanych kwot, w dalszej kolejności istotne było ustalenie, czy na podstawie przedłożonej faktury VAT FAS/192/2011 Bank miał obowiązek dokonania zwrotu kwoty zł z tytułu usługi gastronomicznej. Jak jednoznacznie wynika z zapisów faktury VAT 1111/2011 z dnia 5 października 2011 roku, datą sprzedaży czyli datą świadczenia usługi gastronomicznej był dzień 5 października 2011 roku (dowód faktura), a umieszczenie przez wystawcę faktury, pod jej treścią, odręcznego zapisu Usługa była realizowana 1 IX 2011 nie ma żadnego znaczenia prawnego. Zgodnie z ustawą o podatku VAT, jedynie wystawienie przez sprzedawcę faktury w terminie 7 dni od wykonania usługi bądź wystawienie faktury korygującej do daty sprzedaży miałoby walor prawny. W tym kontekście zasadny jest zatem zarzut Banku dotyczący nieudokumentowania przez Wnioskodawczynię faktu poniesienia wydatku związanego z pogrzebem posiadaczki rachunku polegającego na zorganizowaniu w dniu 1 września 2011 roku poczęstunku dla uczestników ceremonii pogrzebowej. Wobec powyższego, uznając zgłoszone roszczenie za niezasadne, Arbiter Bankowy oddalił żądanie wniosku (p. 1). Na podstawie 20 ust. 4 Regulaminu Bankowego Arbitrażu Konsumenckiego, Arbiter obciążył kosztami postępowania w sprawie stronę przegrywającą spór (p. 2). ORZECZENIE ARBITRA BANKOWEGO Strona 43

44 Arbiter Bankowy przy Związku Banków Polskich po rozpoznaniu w dniu 12 sierpnia 2013 roku w Warszawie, na posiedzeniu niejawnym sprawy z wniosku P.M. przeciwko Bankowi o zapłatę 39 zł 1. zasądza od Banku na rzecz PM kwotę 39 (trzydzieści dziewięć) zł z tytułu należności głównej oraz kwotę 50 (pięćdziesiąt) złotych z tytułu zwrotu opłaty arbitrażowej, 2. zasądza od Banku na rzecz Biura Arbitra Bankowego kwotę 30 złotych (trzydzieści) z tytułu zwrotu kosztów postępowania arbitrażowego. Uzasadnienie: Wnioskodawca PM wniósł zasądzenie od Banku kwoty 39 zł z tytułu zwrotu nienależnie pobranej opłaty za użytkowanie karty kredytowej, gdyż skutecznie złożył oświadczenie o wypowiedzeniu umowy. Bank wniósł o oddalenie wniosku jako niezasadnego. Arbiter ustalił i zważył, co następuje: Zgłoszone roszczenie jest uzasadnione. Na wstępie rozważań przywołać należy przepis art. 353 k.c., który statuuje zasadę swobody kontraktowania, według której strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Jeśli więc strony umowy określą swoje wzajemne prawa i obowiązki, zobowiązane są do ich wykonania z należytą starannością. Z kolei przesłankami odpowiedzialności kontraktowej (umownej) za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy (art. 471 k.c.), które muszą wystąpić łącznie są następujące okoliczności: 1. istnienie ważnego zobowiązania; 2. niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania; 3. wina; 4. powstanie szkody; 5. związek przyczynowy między zawinionym zachowaniem sprawcy szkody, a powstałą szkodą. Obowiązek wykazania powyższych okoliczności ciąży na Wnioskodawcy (art. 6 k.c.), który w ocenie Arbitra wykazał zaistnienie wszystkich przesłanek. Bezspornym jest, że w dniu 13 października 2009 roku Wnioskodawca zawarł z Bankiem. umowę Karty Kredytowej i w dniu 19 lutego 2012 roku przesłał zaadresowane do Banku wypowiedzenie umowy wraz z nieaktywowaną kartą kredytową. W związku z brakiem własnoręcznego podpisu kredytobiorcy na przesłanym wypowiedzeniu, w dniu 8 marca 2012 roku Bank skontaktował się z Nim w formie telefonicznej, przekazując informację o braku podpisu na złożonym wypowiedzeniu. W dniu 8 marca 2012 roku Wnioskodawca ponownie skierował oświadczenie do Banku w przedmiocie wypowiedzenia, tym razem z własnoręcznym podpisem. W odpowiedzi na wniosek o wszczęcie postępowania Bank potwierdził, że otrzymał to wypowiedzenie, natomiast nie zostało ono opatrzone podpisem zgodnym z wzorem podpisu złożonym przez skarżącego w Banku. Bank o tym fakcie również poinformował Wnioskodawcę telefonicznie. W dniu 9 listopada 2012 roku do Banku wpłynęło kolejne zaadresowane na poprzednika prawnego tj. Bank X wypowiedzenie umowy. Tym razem Bank wskazał, iż dyspozycja Wnioskodawcy nie może być zrealizowana z uwagi na nieprawidłową nazwę adresata w związku z dokonaną fuzją banków. W dniu 10 grudnia 2012 roku do Banku wpłynęła reklamacja dotycząca kwestii wypowiedzenia umowy. W odpowiedzi Bank ponownie wskazał na niezgodność wzoru podpisu. Istota sporu sprowadza się do ustalenia czy Wnioskodawca prawidłowo dokonał wypowiedzenia umowy oraz czy Bank był uprawniony do uznania złożonego oświadczenia woli za bezskuteczne z uwagi na niezgodność wzoru podpisu z podpisem widniejącym na wewnętrznym dokumencie. Na wstępie należy wskazać, iż zgodnie z art kc do zachowania pisemnej formy czynności prawnej wystarcza złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli. Jednocześnie zgodnie z postanowieniami art. 60 kc z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej (oświadczenie woli). Również art kc odnoszący się do chwili złożenia oświadczenia woli wskazuje, iż oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Odwołanie takiego oświadczenia jest skuteczne, jeżeli doszło jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej. W związku z powyższym należy wskazać, iż oświadczenie woli składane w formie pisemnej w przypadku gdy zostało podpisane własnoręcznym podpisem jest skuteczne od momentu gdy dotarło do adresata. Wskazać przy tym należy, iż zgodnie z poglądem wyrażonym przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 maja 1997, II CKN 153/97, podpis musi być złożony własnoręcznie w taki sposób, aby można było ustalić na podstawie badania pisma, kto jest autorem podpisu. Treść podpisu winna stanowi co najmniej nazwisko składającego oświadczenie i zgodnie z uchwałą SN, nazwisko może przybrać postać skróconą (uchwała 7 sędziów SN z dnia 30 grudnia 1993 r., III CZP 146/93, OSNC 1994, nr 5, poz. 94). Zdaniem Sądu Najwyższego, podpis nie musi być czytelny, jednak w uzasadnieniu powyższej uchwały podniesiono, że podpis nieczytelny stanowi wyraz woli napisania nazwiska jedynie wtedy, gdy podpisujący w taki właśnie sposób pisze swoje nazwisko, składając podpisy na dokumentach. Mając to na uwadze należy uznać, iż oświadczenie woli w przedmiocie wypowiedzenia umowy karty kredytowej nie zostało przez Wnioskodawcę skutecznie złożone pismem z dnia 17 lutego 2012 roku z uwagi na brak własnoręcznego podpisu skarżącego (dowód - pismo z dnia 17 lutego 2012 roku). Odnosząc się natomiast do oświadczenia złożonego w przedmiocie wypowiedzenia Strona 44

45 umowy przez Wnioskodawcę pismem z dnia 8 marca 2012 roku należy wskazać, iż oświadczenie to zostało złożone skutecznie. Przede wszystkim złożony podpis odzwierciedla imię i nazwisko Wnioskodawcy, a ponadto poniżej odręcznie zostało dopisane, iż niniejsze oświadczenie jest składane ponownie na prośbę telefoniczną. Poniżej dopisek został podpisany przez Wnioskodawcę podpisem zgodnym z wzorem podpisu umieszonym przez skarżącego na umowie z dnia 13 października 2009 roku, co dodatkowo umożliwia weryfikację tożsamości osoby składającej oświadczenie woli (dowód - pismo z dnia 18 marca 2012 roku). Należy również podkreślić, iż wątpliwości Banku dotyczące zgodności wzoru podpisu z podpisem umieszczonym na oświadczenie Wnioskodawcy nie mają wpływu na skuteczność złożenia oświadczenia woli. Zweryfikowanie tożsamości Wnioskodawcy lub późniejsze potwierdzenie własnoręczności odpisu powoduje, iż Bank jest związany skutecznością złożonego oświadczenia woli od dnia jego otrzymania, tj. od dnia 13 marca 2012 roku. Zważyć także należy, iż skierowanie korespondencji zaadresowanej do Banku przez wskazanie dotychczasowej firmy, w związku dokonaną fuzją banków, nie powoduje jej bezskuteczności, jako że nie budzi wątpliwości tożsamości adresata oraz fakt, iż trafiło ono następcy prawnego, który wszedł w prawa i obowiązki podmiotu, do którego została skierowana korespondencja. Podsumowując należy podkreślić, iż Wnioskodawca skutecznie dokonał wypowiedzenia umowy z zachowaniem okresu wypowiedzenia przewidzianego postanowieniami Regulaminu Kart Kredytowych wydawanych osobom fizycznym w Banku, zatem obciążenie go opłatą za kolejny okres nie jest uzasadnione. Wobec powyższego, uznając zgłoszone roszczenie za uzasadnione, Arbiter Bankowy orzekł jak w p. 1. Na podstawie 20 ust. 4 Regulaminu Bankowego Arbitrażu Konsumenckiego Arbiter obciążył kosztami postępowania w sprawie stronę przegrywającą spór (p. 1 i 2). ORZECZENIE ARBITRA BANKOWEGO Arbiter Bankowy przy Związku Banków Polskich po rozpoznaniu w dniu 26 lutego 2013 roku, na posiedzeniu niejawnym sprawy z wniosku Z.K. przeciwko Bankowi o zapłatę 513,49 zł 1. zasądza od Banku na rzecz Z.K. kwotę 513,49 zł z tytułu należności głównej oraz kwotę 50 zł tytułem zwrotu opłaty arbitrażowej i ustala, że Wnioskodawczyni nie jest zobowiązana do zapłaty dalszych kwot z tytułu umowy kredytowej, 2. zasądza od Banku na rzecz Biura Arbitra Bankowego kwotę 30 zł z tytułu zwrotu kosztów postępowania arbitrażowego. Uzasadnienie: Wnioskodawczyni Z.K. wniosła o ustalenie, że nie jest zobowiązana do zapłaty na rzecz Banku należności z tytułu umowy kredytu konsumenckiego na sfinansowanie zakupu kuchenki gazowej oraz o zobowiązanie Banku do zwrotu wpłaconej już kwoty 513,49 zł. Bank wniósł o oddalenie wniosku jako niezasadnego. Arbiter ustalił i zważył, co następuje: Zgłoszone roszczenie jest w pełni uzasadnione. Wnioskodawczyni podnosi, że w listopadzie 2011 roku dokonano wymiany w jej mieszkaniu kuchni gazowej na nowy model firmy T i że w związku z tym podpisała przedstawione jej dokumenty, których kopii jednak nie otrzymała. Skarżąca przekazała również usługodawcy kwotę 500 zł na poczet tego zakupu. W grudniu 2011 roku Wnioskodawczyni otrzymała pismo z Banku z informacją o posiadanym kredycie konsumenckim. W odpowiedzi Wnioskodawczyni zwróciła się z prośbą o przesłanie kopii umowy, jednak mimo kilkakrotnych próśb nie otrzymała żądanego dokumentu. W postępowaniu reklamacyjnym oraz odpowiedzi na wniosek Bank podniósł, że nie posiada umowy, a o jej wydanie kredytobiorca powinna zwrócić się do sprzedawcy towaru. Bank zarzuca, iż do zawarcia umowy kredytu doszło za pośrednictwem firmy T, a zgodnie z art. 60 kc wola zawarcia umowy kredytu została przez Bank wyrażona poprzez sfinansowanie nabycia kuchni za kwotę zł a przez Wnioskodawczynię poprzez regulowanie rat kredytu w łącznej kwocie 513,49 zł. Bank przedłożył obowiązujący wzorzec umowy, który został wypełniony danymi dotyczącymi spornego kredytu. Istota sporu polega na ustaleniu czy strony związane były umową kredytu, a jeśli tak - jakie były warunki kredytowania i czy zostały przez strony spełnione. Na wstępie rozważań wskazać należy, iż do dokonania czynności prawnej, np. zawarcia umowy dochodzi w chwili ustalenia przez strony istotnych przedmiotowych postanowień przyszłej umowy (essentialia negotii) oraz składników podmiotowo istotnych czyli zmodyfikowanych przez strony typowych elementów danej czynności prawnej (accidentalia negotii). Istotne postanowienia umowy kredytu zostały określone przez ustawodawcę w art. 69 ust. 2 prawa bankowego, a w odniesieniu do kredytów konsumenckich w art. 4-7 ustawy z dnia 20 lipca 2001 roku o kredycie konsumenckim i należą do nich przede wszystkim: oznaczenie stron umowy, wysokość kredytu, zasady i terminy jego spłaty, roczna stopa oprocentowania oraz warunki jej zmiany, opłaty i prowizje oraz inne koszty związane z udzieleniem kredytu, w tym opłata przygotowawcza, całkowity koszt kredytu i rzeczywista roczna stopa oprocentowania, sposób zabezpieczenia oraz opłaty należne kredytodawcy z tego tytułu, łączna kwota wszystkich kosztów, opłat i prowizji, do których zapłaty zobowiązany jest konsument. Nadto umowa kredytu konsumenckiego musi zawierać informacje o uprawnieniu i skutkach przedterminowej spłaty kredytu przez konsumenta, o terminie, sposobie i skutkach wykonania uprawnienia do odstąpienia od umowy przez Strona 45

46 konsumenta, o skutkach uchybienia postanowieniom dotyczącym zasad i terminu spłaty kredytu oraz o rocznej stopie oprocentowania zadłużenia przeterminowanego oraz warunkach jej zmiany, a także informację o innych kosztach ponoszonych przez konsumenta w związku z niewykonaniem przez niego zobowiązań wynikających z umowy, w tym o kosztach upomnień lub wezwań do zapłaty, kosztach sądowych i postępowania egzekucyjnego. Dopóki strony nie dojdą do porozumienia w sprawie wszystkich istotnych postanowień umowy, umowy nie można uznać za skutecznie zawartą. Bank twierdzi, że w listopadzie 2011 roku strony zawarły umowę kredytu co prawda bez zachowania formy pisemnej, ale w drodze tzw. czynności dokonanych, tj. przez przystąpienie do wykonania umowy: kredytodawca - poprzez wypłatę kredytu uprawnionemu, a kredytobiorca - przez przystąpienie do spłaty zobowiązania. Dla wykazania tych okoliczności oraz faktu określenia przez strony essentialia negotii umowy kredytu Bank nie złożył jednak żadnego dowodu, do czego był zobowiązany z mocy art. 6 kc. Przede wszystkim wskazać należy, iż w żaden sposób nie zostały oznaczone strony umowy Bank nie dysponuje żadnym dowodem na okoliczność złożenia przez p. Z.K. oświadczenia o woli zawarciu umowy kredytu, a dowodem takim nie może być sama spłata zobowiązania. W myśl bowiem art kc jeżeli wierzytelność pieniężna jest wymagalna, wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia nawet od osoby trzeciej. Wskazać należy także, iż bezpośrednio po otrzymaniu pisma z Banku o zawarciu umowy, skarżąca konsekwentnie żądała złożenia dokumentu potwierdzającego ten fakt aż do zaprzestania wpłat (dowód korespondencja stron). Co więcej, z przedłożonej przez Wnioskodawczynię faktury VAT nr 1264/11 z dnia 7 grudnia 2011 roku wynika, iż należność za wymianę kuchni gazowej została zapłacona w całości. Sprzedawca wskazał, że forma płatności była sprzedaż ratalna jednak nie stanowi to dowodu na okoliczność skredytowania usługi przez Bank. Co więcej, usługodawcą wskazanym w fakturze był S.S. prowadzący działalność gospodarczą pod nazwą W w O (vide faktura z dnia 7 grudnia 2011 roku), zaś w dokumencie nadesłanym przez Bank przy odpowiedzi na wniosek na poparcie jego twierdzeń dotyczących warunków zawartej umowy (nie jest to w żadnym wypadku dokument umowy!) jest nim przedsiębiorca działający pod firmą B- I. Bank nie wykazał także, że strony umówiły się co do przedmiotu kredytowania (różna nazwa towaru na fakturze i w umowie), kwoty udzielonego kredytu i upoważnienia do przekazania jej na rzecz jakiejkolwiek podmiotu trzeciego zamiast do rąk kredytobiorcy. Na podstawie przedłożonych dokumentów nie można ustalić kwoty kredytu, bowiem Bank podaje, że kwota kredytu wynosiła 1.230,99 zł, udział własny kredytobiorcy to 500 zł, natomiast na fakturze wskazana została cena towaru zł i brak adnotacji o zapłacie jakiejkolwiek zaliczki. Z kolei łączna cena detaliczna wskazana w dokumencie nadesłanym przez Bank opiewa na 1.098,99 zł, a cena łączna przy wykorzystaniu kredytu to najpierw zł, a następnie 1.230,99 zł (!). Dodać należy, iż cena, zgodnie z art. 3 p. 1 ustawy z dnia 5 lipca 2001 roku o cenach to wartość wyrażona w jednostkach pieniężnych, którą kupujący jest obowiązany zapłacić przedsiębiorcy za towar lub usługę; w cenie uwzględnia się podatek od towarów i usług oraz podatek akcyzowy, jeżeli na podstawie odrębnych przepisów sprzedaż towaru (usługi) podlega obciążeniu podatkiem od towarów i usług oraz podatkiem akcyzowym. Brak również jakichkolwiek dowodów na okoliczność określenia przez strony sporu pozostałych warunków umowy, w szczególności należności ubocznych, w tym wysokości oprocentowania, opłat i prowizji. Wobec powyższego, Bank nie wykazał w żaden sposób, iż strony sporu ustaliły jakiekolwiek istotne elementy przyszłej umowy kredytu i zawarły tę umowę. Z kolei skarżąca wykazała, iż konsekwentnie - od otrzymania pierwszej informacji o kredycie, żądała od Banku wyjaśnień i przedłożenia dowodów potwierdzających ten fakt. W braku tych dokumentów Wnioskodawczyni składała oświadczenia o odstąpieniu od umowy i o skorzystaniu z sankcji kredytu darmowego, a ponieważ zgodnie z przepisem art kc oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje, przyjąć należy, że jej intencją było potwierdzenie nieistnienia umowy. W świetle powyższych ustaleń i wobec faktu, iż skarżąca wpłaciła na rzecz Banku kwotę 513,49 zł nie będąc do tego zobowiązana, kwota ta jako nienależne świadczenie (art. 410 kc w zw. z art. 405 kc) winna być zwrócona przez Bank. W ocenie Arbitra nie zaistniała również żadna z przesłanek uniemożliwiających zwrot spełnionego świadczenia, o których mowa w art. 411 kc, bowiem skarżąca dokonywała wpłat z zastrzeżeniem zwrotu, co wynika z jej konsekwentnych twierdzeń o niezawarciu umowy. I wreszcie przywołać należy zarówno zasady współżycia społecznego (art. 6 kc), jak i Zasady Dobrej Praktyki Bankowej czyli bankowy kodeks etyczny i wskazać na nieetyczne działanie Banku, w szczególności w zakresie określonym w Rozdziale 2 Bank w stosunkach z klientami i przy wykonywaniu czynności na rzecz klienta powinien działać zgodnie z zawartymi umowami, w granicach dobrze pojętego interesu własnego i z uwzględnieniem interesu klientów. Zasady działania banku w stosunkach z klientami, informacje o świadczonych usługach, a także umowy, dokumenty bankowe i pisma kierowane do klientów powinny być formułowane w sposób precyzyjny i zrozumiały. Na szczególne napiętnowanie, zważywszy zwłaszcza na wiek skarżącej, zasługuje odesłanie Wnioskodawczyni do sprzedawcy (jak wykazano wyżej, mogły nim być dwa różne podmioty!) i twierdzenie, że ma on obowiązek przechowywania nie swoich umów przez okres 5 lat. Naganne jest także przedkładanie na potrzeby postępowania arbitrażowego dokumentu o nazwie Umowa o Kredyt jako dowodu na okoliczność zawarcia przez strony sporu umowy kredytu i określenie jej istotnych postanowień. Strona 46

47 Mając powyższe na uwadze Arbiter orzekł jak w p.1 Orzeczenia. O kosztach postępowania Arbiter orzekł na podstawie 20 ust. 2 pkt 4 w zw. z 22 i 23 Regulaminu Bankowego Arbitrażu Konsumenckiego (p. 1-2) Orzeczenia otrzymaliśmy dzięki uprzejmości Pani Katarzyny Marczyńskiej Arbitra Bankowego Z prac Parlamentu Europejskiego Polsce - stwierdzili eksperci zebrani na konferencji zorganizowanej przez Europejskie Centrum Konsumenckie oraz Trusted Shops w dn. 4 października 2013 r. pt.: Handel internetowy w Polsce i UE po implementacji postanowień nowej dyrektywy ws. praw konsumentów oraz regulacji ADR i ODR. Wydarzenie stanowiło forum do wymiany opinii i dyskusji wszystkich grup interesariuszy zaangażowanych w rozwój branży handlu internetowego w Polsce. Gośćmi byli m.in. przedstawiciele Ministerstwa Gospodarki, Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji, Ministerstwa Sprawiedliwości, Urzędu Komunikacji Elektronicznej, Społecznej Rady ds. ADR, Izby Gospodarki Elektronicznej, Federacji Konsumentów oraz rzecznicy konsumentów, inspektorzy inspekcji handlowej, a także licznie zebrani reprezentanci firm e-commerce. Produkty godne zaufania - czyli jak poprawić bezpieczeństwo kupujących Boisz się, że telefon może wybuchnąć Ci tuż przy uchu? Chcesz mieć pewność, że zabawki, którymi bawi się Twoje dziecko, są w pełni bezpieczne? Komisja ds. ochrony konsumentów przyjęła dwa projekty, zawierające nowe rozwiązania, na mocy których klienci otrzymają dokładne informacje o tym, co kupują, a same produkty poddawane będą bardziej rygorystycznym testom. Komisja ds. rynku wewnętrznego i ochrony konsumentów (IMCO) przyjęła oba projekty 17 października 2013 r. Pierwszy z nich, autorstwa duńskiej posłanki Socjaldemokratów (S&D) Christel Schaldemose, skupia się na bezpieczeństwie konsumentów. Drugi, napisany przez fińską deputowaną Europejskiej Partii Ludowej (EPP) Sirpę Pietikäinen, zajmuje się kwestią nadzoru produktów wprowadzanych na rynek europejski. Obie propozycje dotyczą produktów niespożywczych. Regulacje przegłosowane zostaną podczas grudniowej sesji plenarnej. Źródło: 1. Czy polski e-commerce jest gotowy na zmiany? Właściwa implementacja, dobre przygotowanie przedsiębiorców i otwarcie na system polubownego rozwiązania sporów to klucz do rozwoju e-commerce w 2. ECK Polska na Twitterze Aktualności, porady, ważne komunikaty, użyteczne materiały w jednym miejscu ECK Polska uruchomiło swój profil na Twitterze, tym samym dołączyło do szerokiego grona centrów sieci ECC-Net, które nawiązują kontakt z konsumentem poprzez media 1. Szkodliwe wzmacniacze GSM Źródło: Z działalności Urzędu Komunikacji Elektronicznej Zanik sygnału sieci telefonii komórkowej, występujące zakłócenia lub słaba jakość połączenia mogą być efektem nielegalnego stosowania wzmacniaczy sygnału GSM, zwanych także repeaterami. Od chwili wejścia w życie przepisów Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 19 sierpnia 2011 r. (Dz. U. Nr 188 poz. 1122), dotyczącego listy urządzeń radiowych, które mogą być używane bez pozwolenia radiowego, tylko przedsiębiorcy telekomunikacyjni posiadający ogólnopolską rezerwację częstotliwości mogą używać wzmacniaczy sygnału GSM. Jeśli indywidualny użytkownik (osoba fizyczna lub firma) chciałby wzmocnić sygnał sieci komórkowej w miejscu korzystania z telefonu, to powinien zwrócić się do operatora swojej sieci o zainstalowanie takiego urządzenia. Prawidłowe działanie wzmacniaczy sygnału zależy bowiem nie tylko od ich parametrów technicznych, ale również od miejsca i sposobu ich zainstalowania, użytej anteny oraz Strona 47