ŹRÓDŁA PRAWA UE ZASADY STANOWIENIA ORAZ STOSOWANIA

Transkrypt

1 ŹRÓDŁA PRAWA UE ZASADY STANOWIENIA ORAZ STOSOWANIA Marta Statkiewicz Katedra Prawa Międzynarodowego i Europejskiego Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytet Wrocławski

2 ŹRÓDŁA PRAWA UE I. Prawo pierwotne Traktaty Akty o charakterze konstytucyjny Zasady ogólne prawa (Prawo zwyczajowe) II. III. Umowy międzynarodowe Unii Prawo wtórne Akty ustawodawcze Akty nieustawodawcze Inne akty (np. zalecenia, opinie, porozumienia międzyinstytucjonalne, uchwały, deklaracje, programy działania) brak formalnej hierarchii aktów

3 PRAWO PIERWOTNE I. Stanowione przez państwa członkowskie (oparte na ich wzajemnej zgodzie) II. Hierarchicznie wyższe w stosunku do prawa stanowionego przez instytucje Unii (prawo stanowione przez instytucje musi opierać się na normie kompetencyjnej zawartej w prawie pierwotnym podział kompetencji art. 2 TFUE i dalsze) III. Normy prawa pierwotnego mają pierwszeństwo w stosunku do: prawa pochodnego prawa krajowego państw członkowskich

4 PRAWO PIERWOTNE I. jest oparte na wspólnej zgodzie państw członkowskich II. III. IV. może być zmienione przez PCz stanowi podstawę prawną działań instytucji Unii ma pierwszeństwo w stosunku do prawa wtórnego i krajowego V. może określać prawa i obowiązki jednostek (posiadać bezpośredni skutek) VI. interpretuje je TSUE, ale nie może kontrolować jego legalności

5 PRAWO PIERWOTNE I. Traktaty (wraz z protokołami, aneksami, deklaracjami) + Karta Praw Podstawowych II. Akty konstytucyjne Rady lub Rady Europejskiej procedura organiczna np. Akt dotyczący wyborów przedstawicieli do Zgromadzenia w powszechnych wyborach bezpośrednich, dołączony do decyzji Rady 16/787 III. Ogólne zasady prawa służą wypełnieniu luk w prawie UE i zapewniają sprawiedliwą interpretację unijnych przepisów wynikają z tradycji prawnych PCz oraz z prawa międzynarodowego np. zasada pewności prawa, zasada nieretroaktywnego działania, zasada niedyskryminacji

6 UMOWY MIĘDZYNARODOWE UE niewymienione w art. 288 jako prawo pochodne specyficzne źródło ponieważ pozostałe akty prawa pochodnego muszą być w zgodzie z umowami zawartymi przez UE UE zawiera następczo umowy międzynarodowe w oparcie o upoważnienie traktatowe Zgodnie z art. 3 ust. 2 TFUE Unia ma wyłączną kompetencję do zawierania umów międzynarodowych: w dziedzinach objętych kompetencjami wyłącznymi UE (np. w zakresie Wspólnej Polityki Handlowej) jeżeli ich zawarcie zostało przewidziane w akcie prawodawczym jest niezbędne do umożliwienia Unii wykonywania jej wewnętrznych kompetencji w zakresie, w jaki ich zawarcie może wpływać na wspólne zasady lub zmieniać ich zakres Pozostałe przepisy traktatowe także przyznają Unii kompetencję do zawierania umów w różnych dziedzinach art. 216 ust. 1 TFUE

7 PRAWO POCHODNE PRAWO POCHODNE AKTY USTAWODAWCZE AKTY NIEUSTAWODAWCZE WYKONAWCZE DELEGOWANE

8 PRAWO POCHODNE ROZPORZĄDZENIA art. 288 akapit 2 TFUE DYREKTYWY art. 288 akapit 3 TFUE DECYZJE art. 288 akapit 4 TFUE ZALECENIA art. 288 akapit 5 TFUE OPINIE art. 288 akapit 5 TFUE

9 PRAWO POCHODNE 1. ROZPORZĄDZENIE jest aktem powszechnie obowiązującym i ma zastosowanie na terytorium wszystkich PCz nie może być zmienione ani uzupełnione; zastępuje prawo krajowe wprowadza jednolite prawo we wszystkich PCz tworzy prawa i obowiązki dla jednostek jest stosowane bezpośrednio 2. DYREKTYWA ma na celu harmonizację prawa w PCz wymaga transpozycji skierowana jest do PCz (nie może być skierowana do jednostek) 3. DECYZJA jest aktem konkretno-indywidualnym instytucji Unii wiąże w całości tych do których jest skierowana (np. instytucja UE, państwo, jednostka) jeśli nie wskazuje adresata to wywołuje skutki w stosunku do wszystkich których może dotyczyc może nałożyc bezpośrenio skuteczne obowiązki na adresata, który nie a swobody co do sposobu jej wykonania

10 AKTY USTAWODAWCZE 1. wymagają: a) uzasadnienia i odnoszą się do propozycji, inicjatyw, zaleceń, wniosków lub opinii przewidzianych w Traktatach b) ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej 2. wchodzą w życie z dniem w nich określonym lub, w przypadku jego braku, 20 dnia po ich publikacji 3. podlegają kontroli parlamentów narodowych co do zgodności z zasadą pomocniczości

11 AKTY NIEPPRAWODAWCZE/ POZAUSTAWODAWCZE akty, które nie są przyjęte na podstawie zwykłej lub specjalnej procedurze prawodawczej oraz decyzje Rady przyjęte na podstawie art. 24 i art. 26 TUE Wiążące prawnie akty Komisji lub Rady o charakterze delegowanym lub wykonawczym Zasady stanowienia aktów delegowanych i aktów wykonawczych określone w art. 290 i art. 291 TFUE Procedury stanowienia tego typu aktów w każdym przypadku określają właściwie postanowienia Traktatów

12 AKTY DELEGOWANE akty o zasięgu ogólnym, które uzupełniają lub zmieniają niektóre, inne niż istotne, elementy aktu prawodawczego Akty Komisji wydane na podstawie kompetencji delegowanych jej przez Radę lub Parlament, pochodne w stosunku do aktu delegującego wyłącznie o charakterze ogólnym!

13 AKTY WYKONAWCZE brak definicji! Są wydawane przez Komisję, lub w wyjątkowych okolicznościach przez Radę, i tylko wówczas gdy konieczne jest osiągnięcie jednolitych warunków wykonywania prawnie wiążących aktów Unii

14 ZASADY STOSOWANIA PRAWA UNII EUROPEJSKIEJ

15 TEORIE STOSOWANIA PRAWA MIEDZYNARODOWEGO W PRAWIE KRAJOWYM monistyczna dualistyczna

16 MONISTYCZNA PM i prawo krajowe jako części jednego systemu prawnego mogą być przez jednostki powoływane przed sądem powoływana norma musi mieć charakter samo wykonalny (self-executing) stosowanie umowy kryteria: intencja stron sposób określenia prawa lub obowiązku zainteresowanego podmiotu (organu państwa lub jednostki) jasno i precyzyjnie wyrażone, niepoddane żadnym warunkom kompletność normy musi zawierac wszystkie niezbędne elementy do jej zastosowania, a wiec nie może wymagac implementującego ustawodastwa PIERWSZEŃSTWO PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

17 DUALISTYCZNA PM i prawo krajowe jako dwa odrębne systemy prawne aby umowy międzynarodowe mogły wywoływac skutki prawne, ich normy muszą być transponowane do prawa krajowego (tj. wykonane przez akty prawa krajowego) w przypadku konfliktu norm prawa krajowego a międzynarodowego, PM nie zawsze przeważa lex posteriori derogat legi priori lex specialis derogat legi generali

18 SPRAWA 26/62 VAN GEND AND LOOSE

19 SPRAWA 26/62 VAN GEND AND LOOSE Sąd holenderski rozpatrujący sprawę zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości z zasadniczym pytaniem I. czy kwestia stosowania TWE w prawie krajowym należy do prawa krajowego i może być samodzielnie rozstrzygnięta przez sąd krajowy czy też jest to kwestia prawa wspólnotowego, oraz II. czy podmiotom prawa przysługują na podstawie art. 12 TEWG uprawnienia podlegające ochronie sądowej.

20 SPRAWA 26/62 VAN GEND AND LOOSE 1. TWE jest czymś wiecej niż tylko umową międzynarodową zawartą między państwami a Wspólnota stanowi nowy porządek prawnomiędzynarodowy, na rzecz którego państwa członkowskie ograniczyły w określonym zakresie swoje suwerenne prawa. Podmiotami tego porządku prawnego są zarówno państwa członkowskie, jak i ich obywatele. 2. Prawo wspólnotowe, niezależne od ustawodawstwa państw członkowskich, nie tylko nakłada na jednostki zobowiązania, lecz może być również źródłem uprawnień dla tych jednostek. 3. aby osiągnąc cele TWE, ustanawiając wspólny rynek, jednostki podmioty prawa wspólnotowego, musza móc powyływac się przed sądem 4. Uprawnienia nie muszą być nadane wprost w traktacie, lecz powstają one również na skutek zobowiązań, które Traktat nakłada w ściśle określony sposób na jednostki, państwa członkowskie oraz instytucje wspólnotowe.

21 SPRAWA 6/64 COSTA VS. E.N.E.L.

22 SPRAWA 6/64 COSTA VS. E.N.E.L. Poprzez utworzenie na czas nieograniczony Wspólnoty, posiadającej własne organy, wyposażonej w osobowość prawną, w zdolność prawna, w zdolność do reprezentacji w sferze międzynarodowej, a w szczególności w prawa suwerenne wywodzące się z ograniczenia kompetencji państw członkowskich lub z przekazania przez państwa członkowskie swych uprawnień Wspólnocie, państwa członkowskie ograniczyły swoje prawa suwerenne i przez to utworzyły korpus prawa, które jest wiążące dla ich obywateli i dla nich samych. ( ) Traktat EWG stworzył własny porządek prawny, który po wejściu w życie Traktatu został włączony do porządków prawnych państw członkowskich i musi być stosowany przez ich sądy

23 PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ: stanowi część porzadku prawnego państw członkowskich tzn. obowiązuje bezpośrednio może być powoływane jako źródło praw i obowiązków zarówno organów państwowa lub Unii, jak i jednostek tzn. może być stosowane bezpośrednio

24 KRYTERIA BEZPOŚREDNIEGO STOSOWANIA

25 KRYTERIA BEZPOŚREDNIEGO STOSOWANIA Norma prawa unii musi być: 1. wystarczająco jasna i precyzyjna, aby nadała się do stosowania przez sąd lub inny organ 2. bezwarunkowa- jej stosowanie nie może być uzależnione od swobodnego uznania organu ją stosującego Unii lub państwa członkowskiego 3. zupełna/ kompletna (prawnie perfekcyjna) jej wykonanie nie może zależec od późniejszych środków wykonawczych przyjmowanych przez państwa członkowskie lub instytucje Unii

26 ZASADA PIERWSZEŃSTWA PRAWA UE

27 ZASADA PIERWSZEŃSTWA PRAWA UE I. norma prawa unijnego w zakresie swojego działania wywiera pierwszeństwo w przypadku kolizji z normą prawa krajowego bez względu na hierarchię krajowego aktu prawnego oraz chwilą jego wejścia w życie II. nie anuluje aktu prawa krajowego a jedynie wyklucza jego stosowanie akt prawa wewnętrznego nadal funkcjonuje w wewnętrznym porządku krajowym lecz jako sprzeczny z aktem prawa unijnego nie jest stosowany

28 ZASADA PIERWSZEŃSTWA PRAWA UE I. Sprawa 6/64 Costa vs. E.N.E.L. II. Sprawa 36/77 Simmenthal (nr 1) III. Sprawa 106/77 Simmenthal (nr 2)

29 ZASADA PIERWSZEŃSTWA PRAWA UE Costa vs. E.N.E.L.: Włączenie postanowień prawa wspólnotowego w systemy prawne poszczególnych państw członkowskich oraz generalnie litera i duch Traktatu powodują, że państwa te nie mogą jednostronnie podejmowac środków skierowanych przeciwko przyjętemu przez nie na zasadzie wzajemności porządkowi prawnemu ( ) Ze względu na specyficzny charakter prawa stanowionego przez Traktat i wypływającego z niezależnego źródła, żadne normy prawa wewnętrznego nie mogą mieć przed nim pierwszeństwa, aby nie pozbawiac go jego charakteru prawa wspólnotowego i nie podważac podstaw prawnych Wspólnoty

30 ZASADA PIERWSZEŃSTWA PRAWA UE SPRAWA 36/77 SIMMENTHAL (Nr 1) ORAZ SPRAWA 106/77 SIMMENTHAL (Nr 2) 1. bezpośrednio skuteczne normy prawa wspólnotowego (obecnie unijnego) musza być w pełni i jednolicie stosowane we wszystkich państwach członkowskich 2. zasada pierwszeństwa zobowiązuje sądy do stosowania prawa wspólnotowego do prawa krajowego 3. każdy sąd ma obowiązek niezastosowania prawa krajowego również wcześniejszego jak i późniejszego, sprzecznego z prawem wspólnotowym bez czekania na jego uchylenie

31 ZASADA PIERWSZEŃSTWA PRAWA UE SPRAWA 36/77 SIMMENTHAL (Nr 1) ORAZ SPRAWA 106/77 SIMMENTHAL (Nr 2) I. konsekwencją prymatu prawa Unii nie jest nieważność sprzecznego z nim prawa krajowego, lecz obowiązek niestosowania normy krajowej II. III. prymat prawa Unii nie jest prymatem obowiązywania lecz prymatem stosowania wejście w życie nowej normy prawa wewnętrznego jest niemożliwe w takim zakresie w jakim byłaby ona sprzeczna z normami unijnymi

32 ZASADA PIERWSZEŃSTWA PRAWA UE Traktat ustanawiajacy Konstytucję dla Europy: art I-6 Konstytucja i prawo przyjęte przez instytucje Unii w wykonywaniu przyznanych jej kompetencji mają pierwszeństwo przed prawem Państw Członkowskich + Deklaracja (nr1), która objaśniała że postanowienia tego artykułu odzwierciedlają istniejące orzecznictwo TS i Sądu I Instancji Traktat z Lizbony Deklaracja Konferencji nr 17 w której Konferencja ( a wiec państwa członkowskie) potwierdziły że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem TSUE, Traktaty i prawo przyjęte przez Unię na podstawie Traktatów mają pierwszeństwo przed prawem Państw Członkowskich na warunkach ustanowionych przez wspomniane orzecznictwo Traktat z Lizbony potwierdza zasadę pierwszeństwa

33 ZASADA BEZPOŚREDNIEGO SKUTKU Skutek wertykalny i horyzontalny kryteria

34 ZASADA BEZPOŚREDNIEGO SKUTKU Skutek wertykalny i horyzontalny Skutek wertykalny Skutek horyzontalny

35 ZASADA BEZPOŚREDNIEGO SKUTKU Skutek wertykalny i horyzontalny skutek wertykalny: gdy jednostka może powołac się na normę zawartą w Traktacie przeciwko państwo (własnemu lub innemu) ponieważ ustanowiła ona obowiązek dla państwa, którego państwo nie respektowało (np. van Gend and Loos) prawo jednostki może być implikowane (wydedukowane lub wynikające) z obowiązków państwa norma może być powołana w stosunkach jednostka-państwo stosunek wertykalny charakteryzuje się pewną nierównością podmiotów, podporządkowanie jednostki państwu skutek horyzontalny: gdy jednostka może powołać się na normę zawartą w Traktacie przeciwko innej jednostce Traktat zawiera normy, które rodzą nie tylko prawa dla jednostek ale także obowiązki

36 ZASADA BEZPOŚREDNIEGO SKUTKU I. Norma jest bezpośrednio skuteczna jeśli przyznaje jednostce prawa, które mogą być dochodzone przed sądem krajowym w stosunkach: 1. jednostka- państwo (wertykalnych) 2. jednostka jednostka (horyzontalnych) II. Warunki, jakie musza być spełnione: 1. norma musi być częścią porządku prawnego państwa (bezpośrednio obowiązywać) oraz 2. musi nadawac się do bezpośredniego stosowania - jasna i precyzyjna - bezwarunkowa - zupełna / kompletna (prawnie perfekcyjna)

37 BEZPOŚREDNI SKUTEK ROZPORZĄDZEŃ

38 BEZPOŚREDNI SKUTEK ROZPORZĄDZEŃ art. 288 zd 2 TFUE przepis jasno wskazuje, iż rozporządzenie musi być bezpośrednio stosowane Zgodnie z wyjaśnieniami TSUE rozporządzenie wywołuje skutek bezpośredni z racji swojej szczególnej natury i miejsca w systemie źródeł prawa unii Rozporządzenie: 1. ujednolica prawo 2. działa natychmiastowo, stając się w momencie wejścia w życie częścią prawa krajowego 3. ustanawia prawo powszechnie obowiązujące 4. transpozycja rozporządzeń nie jest co do zasady dopuszczana ponieważ narusza wspólnotowy/charakter prawa unii

39 BEZPOŚREDNI SKUTEK ROZPORZĄDZEŃ 5. wyjątkowo przepis rozporządzenia może wymagać wykonania przez wydanie aktu prawa krajowego, zwłaszcza gdy zezwala państwom członkowskim na rozszerzenie lub zawężenie zakresu podmiotowego lub przedmiotowego (ale musi to bezpośrednio wynikać z rozporządzenia) w przypadku braku normy implementującej jednostka nie może wywodzić swoich praw z przepisów rozporządzenia TS chociaż z mocy samej natury rozporządzeń i ich funkcji w systemie źródeł prawa wspólnotowego, postanowienia rozporządzeń co do zasady wywołują natychmiastowy skutek w krajowym systemie prawnym bez konieczności przyjmowania przez władze krajowe środków wykonawczych, niektóre ich postanowienia mogą jednakże wymagać dla ich wdrożenia przyjęcia środków wykonawczych przez państwa członkowskie pozostawienie swobody do określenia niektórych elementów stanowi iż przepis nie jest bezwarunkowy i kompletny

40 BEZPOŚREDNI SKUTEK ROZPORZĄDZEŃ 6. państwo może przyjąć przepisy określające sankcje, które mogą zostac nałożone na jednostkę z tytułu naruszenia rozporządzenia, pod warunkiem że brak jest w tym zakresie postanowień wspólnotowych 7. państwo może regulować pewne kwestie nieobjęte rozporządzeniem, pod warunkiem jednak że regulacje te nie zwalniają z zobowiązań wynikających z rozporządzenia lub nie wpływają szkodliwie na rozporządzenie oraz są zgodne z przedmiotem i celem rozporządzenia jednostka może powołać się nie tylko na normę rozporządzenia przeciwko państwu lub innej jednostce, a także powołać się na ogólny cel i funkcję rozporządzenia reżimu prawnego stworzonego rozporządzeniem aby zakwestionować normę prawa krajowego

41 BEZPOŚREDNI SKUTEK DECYZJI

42 BEZPOŚREDNI SKUTEK DECYZJI art. 288 TFUE Decyzja wiąże bezpośrednio tych, do których jest skierowana (do wszystkich lub konkretnych państw członkowskich bądź jednostek) SPRAWA 9/70 FRANZ GRAND (odpowiedź na pytanie prejudycjalne sądu niemieckiego) RFN wprowadza specjalny podatek uzależniony min. od liczby przejechanych kilometrów, tonażu samochodu itp.

43 BEZPOŚREDNI SKUTEK DECYZJI Trybunał uznał ten podatek za niezgodny z aktami prawa wspólnotowego. Zauważył, że przepis decyzji w połączeniu z przepisem dyrektywy powoduje bezpośredni skutek w stosunkach prawnych między państwami członkowskimi i jednostkami poddanymi pod ich jurysdykcję, w taki sposób żeby postanowienia te tworzą prawa dla jednostek, które sądy krajowe musza chronic. Decyzja może zostac powolana nie tylko przez instytucje wspólnotowe przeciwko jej adresatowi, ale przez tych wszystkich którzy mają interes prawny w jej wykonaniu szczególnie wtedy, gdy adresatem decyzji jest państwo lub wszystkie państwa członkowskie Postanowienia decyzji muszą spełniac kryteria bezpośredniej skuteczności. Przy ustalaniu ich spełnienia należy wziąć pod uwagę charakter, kontekst i tresc decyzji

44 BEZPOŚREDNI SKUTEK DECYZJI Wynika z: 1. wiążącego charakteru decyzji 2. zasada effet utile / practical effectiveness zapewnienie jej efektywnego wykonania również przez jednostkę (możliwosc powołania się) 3. art. 267 TFUE możliwosc zadania pytania prejudycjalnego dt. aktów Unii (czyli też decyzji)

45 BEZPOŚREDNI SKUTEK DYREKTYW skutek wertykalny

46 BEZPOŚREDNI SKUTEK DYREKTYW skutek wertykalny gdy dyrektywa zostanie uchwalona, państw zobowiązane jest do jej transpozycji do końca okresu wskazanego w dyrektywie państwo do końca okresu transpozycji, ma swobodę wyboru momentu wyboru momentu gdy wyda przepisy krajowe odpowiednio transponujące dyrektywę, nie powstaje problem bezpośredniego stosowania dyrektywy SPRAWA 41/74 VAN DUYN

47 BEZPOŚREDNI SKUTEK DYREKTYW Wynika z: skutek wertykalny 1. wiążącego charakteru decyzji 2. zasada effet utile / practical effectiveness zapewnienie jej efektywnego wykonania również przez jednostkę (możliwosc powołania się) 3. art. 267 TFUE możliwosc zadania pytania prejudycjalnego dt. aktów Unii (czyli też decyzji) 4. postanowienie dyrektywy musi mieć jednak cechy pozwalajace na wywołanie skutkow bezpośrednich charakter, struktura i tresc

48 BEZPOŚREDNI SKUTEK DYREKTYW skutek wertykalny SPRAWA 148/78 RATTI 1. zasada estoppel nie zaprzeczania sobie 2. możliwość opierania się przez jednostki na normach dyrektywy przeciwko państwu została ustanowiona w celu uniemożliwienia państwu czerpania korzyści z własnego bezprawia istnieje dopiero od momentu upływu czasu przewidzianego na na transpozycje dyrektywy 3. dyrektywa wywołuje skutki bezpośrednie w przypadku złej transpozycji lub jej braku, ale dopiero po upływie okresu transpozycji oraz gdy postanwienia dyrektywy spełniaja kryteria bezpośredniego stosowania

49 BEZPOŚREDNI SKUTEK DYREKTYW BRAK SKUTKU HORYZONTALNEGO skoro dyrektywa nie wiąże jednostek, nie może być przeciwko nim powoływana SPRAWA 152/84 MARSHALL dyrektywa nie rodzi obowiązków dla jednostki, może natomiast w każdym przypadku zostać powołana przez jednostkę dochodzącą swoich praw przeciwko państwu, także gdy państwo to działa w zakresie stosunków prywatnoprawnych