Longina Kłosiewicz-Latoszek, Irena Kosińska, Dorota Szostak-Węgierek, Aleksandra Cichocka

Transkrypt

1 Kłosiewicz-Latoszek Probl Hig Epidemiol L 2009, i wsp. 90(4): Ogólnopolskie badania jakości życia związanej ze zdrowiem fizycznym i psychicznym... cz Ogólnopolskie badania jakości życia związanej ze zdrowiem fizycznym i psychicznym kobiet w wieku lat. Cz. 6. Badania kobiet z województwa mazowieckiego Physical and mental components of life quality among women aged between 45 and 60 years in Polish national research. Part 6. Women from the mazowieckie region Longina Kłosiewicz-Latoszek, Irena Kosińska, Dorota Szostak-Węgierek, Aleksandra Cichocka Zakład Medycyny Zapobiegawczej i Higieny, Warszawski Uniwersytet Medyczny Badaniami objęto 142 kobiety, mieszkanki Warszawy i podwarszawskich wsi, w wieku lat. Oceny dokonano przy pomocy standardowego kwestionariusza SF-36. Stwierdzono, że wykształcenie było czynnikiem istotnie różnicującym sferę zdrowia fizycznego kobiet (p<0.05) tę sferę, która wiązała się z brakiem odczuwania bólu w ciągu ostatnich czterech tygodni oraz brakiem ograniczeń w wykonywaniu codziennych ograniczeń z powodu bólu. Miejsce zamieszkania nie różnicowało badanych kobiet. Praca zawodowa kobiet połączona z opieką nad innymi osobami wiązała się z obniżeniem wskaźników zdrowia fizycznego i psychicznego. W sumarycznej ocenie zdrowia psychicznego kobiety nie przyjmujące hormonalnej terapii zastępczej prezentowały się istotnie statystycznie korzystniej, co wynikało z większej przewagi punktacji w skalach A i B nad C i D. Otrzymano różnice istotne statystycznie zarówno w ocenie zdrowia fizycznego jak i psychicznego miedzy kobietami przyjmującymi leki uspokajające, a kobietami nie stosującymi tego rodzaju terapii, w grupie kobiet lat oraz lat. Słowa kluczowe: jakość życia, kobiety letnie, zdrowie fizyczne, zdrowie psychiczne The study covered 142 females, aged years, living in Warsaw and in the neighbouring villages. A standardized SF-36 questionnaire was used. The study showed that the level of education significantly influenced physical health (p<0.05), defined as lack of pain during the last four weeks and also as lack of limitations resulting from pain in everyday activities. There was no relationship between the subjects place of living and their life-quality assessment. The occupational activity, together with the care of other persons, was correlated with the decrease in both physical and mental health score. In the overall mental health evaluation the subjects without the hormone replacement therapy (HRT) had a statistically higher score than those with HRT, which resulted from the predominance in A and B score over the C and D score. Our results point to the statistically significant differences both in physical and mental health status between females taking sedatives and those without such therapy, in the groups of and years of age. Key words: quality of life, women aged years, physical health, mental health Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence Longina Kłosiewicz-Latoszek Zakład Medycyny Zapobiegawczej i Higieny ul. Oczki 3, Warszawa Wstęp Mówiąc o jakości życia należy brać pod uwagę nie tylko warunki obiektywne [1], ale także stopień zaspokojenia potrzeb duchowych i materialnych człowieka, stopień zaspokojenia wymagań [4]. Jakość życia (quality of life QOL) nierozerwalnie związana jest ze zdrowiem [2]. Zdrowie uznawane jest za najcenniejszą wartość oraz stanowi najważniejszą komponentę jakości życia [6]. Zwykle jakość życia rozumiana jest jako dobrostan (well-being), który odzwierciedla indywidualne odczucia, doznania i oceny człowieka [6]. Jakość życia odnosi się zarówno do zdrowia i choroby. Dla przeciętnego człowieka wiąże się z satysfakcją, ze szczęściem i spełnieniem. Czynnikiem wpływającym na jakość życia kobiet w wieku lat jest niewątpliwie okres około- i pomenopauzalny [5,7,8]. Może dochodzić wówczas do rozwoju wielu schorzeń (nawet choroby Alzheimera [5]) oraz nasilenia niepożądanych objawów psychologicznych, co może prowadzić do ograniczeń w życiu społecznym kobiet [3]. Cel pracy Celem pracy była ocena jakości życia kobiet Warszawy i podwarszawskich wsi w wieku lat na podstawie analizy wybranych aspektów zdrowia fizycznego i psychicznego.

2 524 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): Materiał i metody Badaniami ankietowymi objęto 142 kobiety, w wieku lat, z Warszawy i okolic. Do badań samooceny stanu zdrowia kobiet wykorzystano standardowy kwestionariusz SF-36. Próbę badaną pozyskiwano na podstawie metody kuli śnieżnej. Uzyskane wyniki badań poddano analizie statystycznej z wykorzystaniem testu U Manna-Withneya oraz tesu Kruskala-Wallisa. Dokładny opis zastosowanej metodyki zamieszczony jest w pracy: Emilia Kolarzyk Ogólnopolskie badania jakości życia związanej ze zdrowiem fizycznym i psychicznym kobiet w wieku lat metodologia badań Wyniki badań i ich omówienie Charakterystyka socjodemograficzna i styl życia badanej grupy kobiet Wykształcenie: 19 kobiet (13,4%) posiadało wykształcenie podstawowe lub zawodowe, 53 (37,3%) średnie, a 70 (49,3%) legitymowało się wykształceniem wyższym. Miejsce zamieszkania: 127 kobiet (89.4%) było mieszkankami Warszawy, a 15 kobiet (10,6%) pochodziło z podwarszawskich wsi. Pracujących zawodowo kobiet w pełnym wymiarze godzin było 113, co stanowiło 79.6% badanej grupy. Niepracujących zawodowo było 29 kobiet (20,4%). Emerytki lub rencistki 19 i stanowiły 12,6% Stresogenność stanowiska pracy wskazywało 59 kobiet, co stanowiło 48,8% pracujących. Satysfakcję z pracy zawodowej deklarowały 102 kobiety, co stanowiło 84,3% pracujących. Dom jako miejsce odpoczynku wskazywało 136 kobiet t.j. 96% badanych. Stresogenność otaczającego środowiska wymieniało 59 kobiet t.j. 41,6% badanych. Niepokojące objawy związane ze zdrowiem to przede wszystkim: bóle głowy 89 kobiet (62,7%); zaburzenia nastroju (gniew bez specjalnego powodu) 75 kobiet (52,8%); napięcie mięśni ramion lub karku 73 kobiety (51,41%) oraz kołatanie serca 53 kobiety (37,3%). Należy dodać, że u wielu z badanych pojawia się zespół dwóch, trzech lub czterech objawów jednocześnie. Korzystanie z opieki lekarzy specjalistów: Połowa z badanej grupy kobiet była pod opieką lekarzy specjalistów, przy czym ginekologa wymieniło 13 kobiet, endokrynologa 11, kardiologa 7, ortopedę 4, a onkologa 3. Należy dodać, że niektóre z kobiet deklarowały, że znajdują się pod opieką nawet 3 specjalistów. Leki lub preparaty o działaniu uspokajającym, nasennym lub przeciwlękowym zażywały 34 kobiety, co stanowiło 23,9% badanych kobiet. Hormonalną terapię zastępczą (HTZ) stosowało 40 kobiet co stanowiło 28,2% badanej grupy. Wyniki Kwestionariusza SF-36 i jego omówienie Wyniki badań kwestionariusza SF-36 przedstawiono w tabelach I-IV oraz na rycinach 1 i 2. Jakość życia kobiet lat, w aspekcie fizycznym i psychicznym w poszczególnych grupach, różniących się wiekiem W ocenie fizycznej sfery życia najniższy odsetek uzyskanych punktów przypadał dla skali 4 (subiektywna ocena swojego zdrowia) dla wszystkich przedziałów wiekowych badanych kobiet, a najwyższy dla skali 1 (brak ograniczeń w stanie funkcjonalnym w zakresie wykonywania czynności dnia codziennego) również dla wszystkich przedziałów wiekowych. Z kolei ogólna ocena stanu zdrowia w wymiarze zdrowia fizycznego wypadła najlepiej dla kobiet w wieku lat (65,09), a kobiety z pozostałych dwóch grup wiekowych t.j i lat otrzymały podobne oceny punktowe odpowiednio 63,24 i 63,51 punktów. Kobiety w wieku oceniały swoje zdrowie w sferze psychicznej nieznacznie gorzej niż zdrowie w sferze fizycznej uzyskując w tej kategorii 63,84 punkty. W pozostałych kategoriach wiekowych ogólna ocena zdrowia psychicznego wypadła nieznacznie lepiej niż zdrowia fizycznego. Należy dodać, że kobiety w wieku lat oceniały ogólnie swoje zdrowie psychicznie nieznacznie gorzej niż kobiety starszych kategorii wiekowych. Średni wynik obliczony jako procent możliwego maksymalnego wyniku w skalach określających zdrowie psychiczne był najniższy (55,23) w przypadku kobiet lat i dotyczył takich uczuć jak przygnębienie, wyczerpanie i zmęczenie, a najwyższy (79.25) był w grupie kobiet lat i dotyczył braku ograniczeń w aktywności społecznej. W żadnej ze skal różnice w ilości uzyskanych punktów w poszczególnych skalach i ocenie ogólnej zdrowia fizycznego i psychicznego poszczególnych kategorii wiekowych kobiet nie osiągnęły istotności statystycznej (tab. I). Jakość życia kobiet lat w aspekcie miejsca zamieszkania miasto-wieś Liczba objętych badaniem kobiet, w zdecydowanej większości mieszkała w mieście (127). Kobiety mieszkające na wsi stanowiły grupę 15 osobową (tab. II). W obrębie analizowanych skal otrzymano zróżnicowane wartości zarówno w sferze zdrowia fizycznego jak i psychicznego badanych kobiet. Średni wynik obliczony jako procent możliwego maksymalnego wy-

3 Kłosiewicz-Latoszek L i wsp. Ogólnopolskie badania jakości życia związanej ze zdrowiem fizycznym i psychicznym... cz Tabela I. Charakterystyka poszczególnych skal SF-36 w grupach kobiet różniących się wiekiem Table I. Characteristics of individual SF-36 scales in groups of women according to age lat/years of age (N=44) Średnia/mean 26,86 6,91 8,34 17,64 59,75 15,05 8,18 5,16 21,36 49,75 SD 3,18 1,49 2,33 4,02 8,93 4,35 1,93 1,24 4,96 11,09 Mediana ,5 8, ,5 Min Max Średnia standaryzowana * 84,32 72,73 70,45 48,48 65,09 55,23 77,27 71,97 65,45 63, lat/years of age (N=50) Średnia 27,02 6,72 7,46 17,48 58,68 15,36 8,34 5,34 21,92 50,96 SD 2,82 1,75 2,22 4,24 8,93 4,52 1,94 1,14 4,47 10,13 Mediana 27, , Min Max Średnia standaryzowana * 85, ,67 47,83 63,24 56,8 79, , lat/years of age (N=48) Średnia 26,25 7,04 7,85 17,69 58,83 15,52 8,29 5,27 21,73 50,81 SD 3,25 1,6 1,96 3,73 8,15 3,72 1,76 1,12 4,69 9,63 Mediana , Min Max Średnia standaryzowana * 81,25 76,04 65,05 48,7 63,51 57,6 78,65 75,69 66,92 65,74 p-test Kruskala-Wallisa ns ns ns ns ns ns ns ns ns ns Tabela II. Charakterystyka poszczególnych skal SF-36 w grupach kobiet różniących się miejscem zamieszkania Table II. Characteristics of individual SF-36 scales in groups of women according to place of residence Miasto/city (N=127) Średnia/mean 26,69 6,83 7,91 17,72 59,14 15,33 8,32 5,26 21,64 50,55 SD 3,07 1,63 2,2 3,99 8,6 4,25 1,88 1,15 4,79 10,42 Mediana Min Max Średnia standaryzowana * 83,46 70,67 65,62 48,82 64,04 56,65 79,04 75,33 66,55 65,27 Wieś/village (N=15) Średnia 26,87 7,4 7,53 16,6 58,4 15,2 7,87 5,27 22,07 50,4 SD 3,2 1,4 2,13 3,81 9,13 3,67 1,81 1,28 3,69 8,57 Mediana Min Max Średnia standaryzowana * 84, ,48 44,17 62, ,33 75,56 68,27 65 p-test U Manna-Whitneya ns ns ns ns ns ns ns ns ns ns niku w skalach określających zdrowie psychiczne był najniższy i sięgał 56 punktów zarówno w przypadku kobiet mieszkających w mieście jak i na wsi, a dotyczył takich uczuć jak przygnębienie, wyczerpanie i zmęczenie. W sferze psychicznej, w obrębie otrzymywanych wyników punktowych w analizowanych skalach zaobserwowano nieznacznie lepsze wartości otrzymywane przez kobiety mieszkające w mieście w skali B (79,04), co wskazywało na mniejsze ograniczenia aktywności społecznej kobiet mieszkających w mieście. W sferze

4 526 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): fizycznej kobiety mieszkające na wsi osiągnęły zdecydowanie lepsze wyniki w odniesieniu do skali 2 (85) dotyczącej braku ograniczeń w funkcjonowaniu z powodu zdrowia fizycznego w wykonywaniu czynności dnia codziennego. Zarówno kobiety mieszkające w mieście jak i na wsi otrzymały wysoką punktację w skali 1 (odpowiedni 83,46 i 84,33) odnoszącą się do braku ograniczeń w stanie funkcjonalnym w zakresie czynności dnia codziennego (np. kąpiel, ubieranie się, odkurzenie i inne). Sumaryczny aspekt zdrowia fizycznego i psychicznego nie różnił się istotnie statystycznie w badanych grupach, jednakże w skali punktowej kobiety mieszkające w mieście otrzymały wartości nieco wyższe. W żadnej ze skal różnice w ilości uzyskanych punktów w poszczególnych skalach i ocenie ogólnej zdrowia fizycznego i psychicznego poszczególnych kategorii wiekowych kobiet nie osiągnęły istotności statystycznej (tab. II). Jakość życia kobiet Warszawy i okolic w wieku lat różniących się wykształceniem Stwierdzono, że wykształcenie było czynnikiem istotnie różnicującym sferę zdrowia fizycznego kobiet (p<0,05) tę sferę, która wiązała się z brakiem odczuwania bólu w ciągu ostatnich czterech tygodni oraz brakiem ograniczeń w wykonywaniu codziennych ograniczeń z powodu bólu. W grupie kobiet z wyższym wykształceniem ocena tego aspektu zdrowia fizycznego była najwyższa (69,5), u kobiet z wykształceniem podstawowym niższa (65,5) a najniższa u kobiet z wykształceniem średnim (59,3). Ponad to kobiety w skali 1 (sfera zdrowia fizycznego) otrzymały największą liczbę punktów, która wynosiła odpowiednio dla kobiet z wykształceniem podstawowym i zawodowym 85,53, dla kobiet z wykształceniem średnim 82,26, a dla kobiet z wykształceniem wyższym 84 i odnosiła się do braku ograniczeń w stanie funkcjonalnym w zakresie czynności dnia codziennego (np. kąpiel, ubieranie się, odkurzenie i inne). Należy dodać, że ocena punktowa zarówno sfery zdrowia fizycznego jak i psychicznego kobiet z wykształceniem podstawowym i zawodowym, poza skalą 1, osiągała wartości wyższe niż w przypadku kobiet z wykształceniem średnim i wyższym, jednakże wartości osiągane dla tych skal nie różnicowały istotnie badanych kobiet (tab. III). Aktywność zawodowa i zaangażowanie w opiekę w stosunku do innych osób Ze względu na zbyt małą liczebność grup kobiet niepracujących i opiekujących się osobami innymi (n=5) oraz liczbą kobiet niepracujących i nie opiekujących się osobami innymi pominięto tę grupę kobiet w analizie otrzymanych wyników badań ankietowych. Kobiety pracujące zawodowo i opiekujące się osobami innymi otrzymywały statystycznie istotną niższą punktację w obrębie analizowanych skal zdrowia fizycznego i psychicznego. Wszystkie poziomy istotności były niższe od 0,001 (tab. IV). Terapia hormonalna Pod względem wszystkich aspektów zdrowie psychiczne (oraz pod względem oceny sumarycznej) grupa kobiet przyjmujących HTZ istotnie różniła się od grupy kobiet nie przyjmujących HTZ (tab. V). Przy czym, pod względem punktacji oceniającej witalność (A) i pod względem braku ograniczeń w aktywności społecznej (B) grupa kobiet przyjmujących HTZ uzyskała istotnie niższą ocenę (odpowiednie poziomy istotności wynosiły: 0,02 i 0,0005), natomiast pod względem dwóch pozostałych aspektów zdrowia [%] ,56 86,03 85,71 75,74 81,25 66, , lat Biorące leki 58,4 69,21 59,8 48,5 50,12 zdrowie fizyczne Ryc. 1. Ocena jakości życia w aspekcie zdrowia fizycznego kobiet w wieku 45-50, i lat nie przyjmujących leków psychotropowych oraz kobiet przyjmujących te leki Fig. 1. Assessment of physical component of life quality in women aged 45-50, and years without psychotropic therapy and in those taking psychotropic drugs 50,52 43, ,4 66,9 57, [%] ,66 56, , bez leków 82,42 82,05 85,36 63, bez leków 81,25 80,34 82, bez leków 68,88 69,54 72,8 Biorące leki 71,63 67,35 67,47 Zdrowie psychiczne Ryc. 2. Ocena jakości życia w aspekcie zdrowia psychicznego kobiet w wieku 45-50, i lat nie przyjmujących leków psychotropowych oraz kobiet przyjmujących te leki Fig. 2. Assessment of mental component of life quality in women aged 45-50, and without psychotropic therapy and in those taking psychotropic drugs 58,45 55,41 54,41

5 Kłosiewicz-Latoszek L i wsp. Ogólnopolskie badania jakości życia związanej ze zdrowiem fizycznym i psychicznym... cz Tabela III. Charakterystyka poszczególnych skal SF-36 w grupach kobiet różniących się wykształceniem Table III. Characteristics of individual SF-36 scales in groups of women according to education Podstawowe i zawodowe/primary and vocational (N=19) Średnia/mean 27,11 6,89 7, ,89 16,58 8,79 5,47 22,74 53,58 SD 3,31 1,79 2,54 5,34 11,61 4,15 1,47 1,12 3,68 9,4 Mediana Min Max Średnia standaryzowana*, 85,53 72,37 65, ,34 62,89 84,87 82,46 70,95 70,68 Średnie/secondary (N=53) Średnia 26,45 6,72 7,34 17,28 57,79 15,19 8,09 5,17 21,25 49,7 SD 2,53 1,69 1,99 3,54 7,28 4,01 1,91 1,19 5,08 10,13 Mediana Min Max Średnia standaryzowana * 82,26 67,92 59,33 47,01 61,71 55,94 76,18 72,33 64,98 63,75 Wyższe/tertiary (N=70) Średnia 26,8 7,01 8,26 17,73 59,8 15,07 8,27 5,27 21,73 50,34 SD 3,4 1,52 2,18 3,91 8,66 4,32 1,93 1,15 4,61 10,47 Mediana , ,5 Min Max Średnia standaryzowana * 84 75,36 69,52 48,87 65,17 55,36 78,39 75,71 66,91 64,9 p-testkruskala-wallisa ns ns 0,05 ns ns ns ns ns ns ns Tabela IV. Charakterystyka poszczególnych skal SF-36 w grupach kobiet różniących się aktywnością zawodową i zaangażowaniem w opiekę w stosunku do innych osób Table IV. Characteristics of individual SF-36 scales in groups of women according to occupational activity and taking care of other people Praca zawodowa + opieka/job and care (N=44) Średnia 25,41 5,18 6,41 15,43 52,43 13,02 7,36 4,61 19,75 44,75 SD 3,19 1,28 1,87 3,79 8,27 3,79 1,99 1,32 4,84 9,93 Mediana , Min Max Średnia standaryzowana * 77,05 29,55 48,99 39,3 52,47 45,11 67,05 53, ,91 Praca zawodowa - bez opieki/job and no care (N=69) Średnia 27,91 8 8,93 18,99 63,83 16,72 8,93 5,68 23,2 54,54 SD 2,48 0 1,88 3,83 6,34 4,1 1,55 0,8 4,14 9,06 Mediana Min Max Średnia standaryzowana*, 89, ,97 54,11 72,11 63,62 86,59 89,37 72,81 72,39 p-test U Manna-Whitneya 0,0001 0,0001 0,0001 0,0001 0,0001 0,0001 0,0001 0,0001 0,0002 0,0001 psychicznego ta grupa kobiet uzyskała ocenę istotnie wyższą (odpowiednie poziomy istotności wynosiły: 0,002 i 0,0002). W sumarycznej ocenie zdrowia psychicznego wynik uzyskany przez kobiety nie przyjmujące HTZ był istotnie wyższy: 65,5 vs 64,6, (p<0,0005).

6 528 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): Tabela V. Charakterystyka poszczególnych skal SF-36 ze względu na stosowanie hormonalnej terapii zastępczej Table V. Characteristics of individual SF-36 scales in groups of women according to hormone replacement therapy use Terapia hormonalna (HTZ)/hormone replacement therapy (N=40) Średnia/mean 25,9 6,63 7, ,08 14,58 8,2 5,3 22,08 50,15 SD 3,63 1,75 2,11 4,06 9,51 4,49 1,9 1,09 4,28 9,86 Mediana , Min Max Średnia standaryzowana * 79,5 65,63 61,67 45,83 60,47 52,88 77,5 76,67 68,3 64,55 Brak terapii hormonalnej/no therapy (N=102) Średnia 27,03 6,99 7,99 17,83 59,84 15,61 8,3 5,25 21,53 50,69 SD 2,79 1,56 2,21 3,94 8,17 4,04 1,87 1,19 4,83 10,39 Mediana Min Max Średnia standaryzowana * 85,15 74,75 66,56 49,31 65,25 58,04 78,8 74,84 66,12 65,51 p-test U Manna-Whitneya ns 0,02 ns ns 0,02 0,02 0,0005 0,002 0,0002 0,0005 Leki lub preparaty o działaniu uspokajającym, nasennym lub przeciwlękowym Kobiety nie stosujące leków lub preparatów o działaniu uspokajającym, nasennym lub przeciwlękowym otrzymały zdecydowanie wyższe wartości oceny punktowej zdrowia zarówno w sferze fizycznej jak i psychicznej, dla wszystkich analizowanych skal, jak również dla oceny ogólnej zdrowia fizycznego i psychicznego, w poszczególnych grupach wiekowych jak i w przypadku gdy analizę przeprowadzono bez takiego różnicowania. U kobiet stosujących leki uspokajające najgorzej wypadła subiektywna ocena zdrowia fizycznego (43,5 pkt). Otrzymane wyniki badań nie wskazywały na istnienie różnic istotnych statystycznie zarówno w ocenie zdrowia fizycznego jak i psychicznego między kobietami przyjmującymi leki uspokajające, a kobietami nie stosującymi tego rodzaju terapii, przy prowadzeniu analizy w odniesieniu do całej grupy. Jednakże rozpatrując wpływ stosowania leków uspokajających na ocenę zdrowia w sferze psychicznej i fizycznej w poszczególnych grupach wiekowych (ryc. 1 i 2) stwierdzono, że zróżnicowanie to wynikało z różnic osiągniętych w grupie kobiet najstarszych, jak również najmłodszych. Kobiety w wieku lat zarówno stosujące jak i nie stosujące leków i preparatów uspokajających otrzymywały nie istotne statystycznie wartości punktowe w poszczególnych skalach pomiarowych zdrowia fizycznego i psychicznego. Najsilniejsze zróżnicowanie wystąpiło dla kobiet w wieku lat, dla sfery życia psychicznego. Kobiety z tej grupy wiekowej osiągały bardzo niskie punktacje w sferze życia fizycznego i psychicznego i były one istotne statystycznie w analizowanych grupach p<0,03. Wnioski 1. Kobiety z wykształceniem podstawowym i zawodowym osiągały podobne wartości oceny punktowej (zarówno sfery życia fizycznego jak i psychicznego) jak kobiety z wykształceniem wyższym, a te wartości były wyższe niż osiągane przez kobiety z wykształceniem średnim, jednocześnie różnica ta szczególnie zaznaczyła się dla skali 3 i była istotna statystycznie(p<0,05) 2. Praca zawodowa połączona z opieką nad innymi osobami wiąże się z obniżeniem wskaźników zdrowia fizycznego i psychicznego, co może znaczyć, że opieka w tym przypadku jest poważnym obciążeniem dla zdrowia kobiet pracujących 3. W sumarycznej ocenie zdrowia psychicznego kobiety nie przyjmujące hormonalnej terapii zastępczej prezentowały się istotnie statystycznie korzystniej, co wynikało z większej przewagi punktacji A i B nad aspektami C i D w obrębie oceny życia psychicznego.. 4. Otrzymane wyniki badań wskazywały na istnienie różnic istotnych statystycznie zarówno w ocenie zdrowia fizycznego jak i psychicznego miedzy kobietami przyjmującymi leki uspokajające, a kobietami nie stosującymi tego rodzaju terapii w grupie kobiet najmłodszych (45-50 lat) i najstarszych (55-60 lat).

7 Kłosiewicz-Latoszek L i wsp. Ogólnopolskie badania jakości życia związanej ze zdrowiem fizycznym i psychicznym... cz Piśmiennictwo / References 1. Babbie E. Podstawy badań społecznych. PWN, Warszawa Jaeschke R, Guatt G i wsp. Określenie i mierzenie jakości życia związane ze zdrowiem. Med Prakt 1999, 4: Janicka K. Wpływ terapii hormonalnej na styl poznawczy i depresję kobiet w okresie menopauzy. Prz Menopauz 2008, 2: Kolman R. Zespoły badawcze jakości życia. Probl Jakości 2000, Skrzypulec V, Naworska B, Drosdzol A. Analiza wpływu objawów klimakterycznych I jakość życia kobiet w okresie okołomenopauzalnym. Prz Menopauzalny 2007, 2: Szacka B. Wprowadzenie do socjologii. Oficyna Naukowa, Warszawa Tobiasz-Adamczyk B, Bajka J, Brzyski P. Społeczne uwarunkowania jakości życia kobiet u progu wieku starszego. UJ, Kraków Żołnierczyk-Kieliszek B, Kulik T, Pacian A, Stefanowicz A. Społeczno-zdrowotne uwarunkowania decyzji kobiet o stosowaniu hormonalnej terapii zastępczej. Wiad Lek 2006, 59(9-10):