nauki 19 Podstawy Cz~sc 1 Modele przetwarzania informacji Spoleczna psychologia poznawcza Streszczenie 52

Transkrypt

1 Cz~sc 1 Podstawy nauki 19 Modele przetwarzania informacji Spoleczna psychologia poznawcza Streszczenie Rozdzial 1 WPROWADZENIE I OGOLNA PERSPEKTYWA Psychologia rozwojowa 22 Dlaczego badania dzieci? 23 Streszczenie 24 Historyczne pogl<tdy na dziecinstwo 24 Starozytna Grecja i Rzym 25 Sredniowiecze 25 Renesans 26 Reformacja 27 Dualistyczny model Kartezjusza 27 Streszczenie 28 Pierwsi teoretycy 28 John Locke ( ) 28 Jan Jakub Rousseau ( ) 29 Karol Darwin ( ) 30 Streszczenie 31 Pionierzy psychologii dziecka 31 G. Stanley Hall ( ) 31 John B. Watson ( ) 33 Zygmunt Freud ( ) 35 Arnold Gesell ( ) 37 Jean Piaget ( ) 38 Streszczenie 40 Gtowne problemy w psychologii rozwojowej Natura czy wychowanie 40 Ciqglosc czy brak ciqglosci 41 Rozw6j normatywny czy idiograficzny 42 Streszczenie 42 Podsumowanie 43 Rozdzial 2 TEORIE ROZWOJU DZIECKA 45 Modele poznawczo-rozwojowe 46 Teoria Piageta Teorie uczenia si~ 53 Definicja uczenia si~ 53 B. F. Skinner i analiza zachowania 54 Typy uczenia si~ 55 Wstawka 2-1: Badania klasyczne Maty Albert i maty Piotrus: warunkowanie i przeciwwarunkowanie reakcji strachu 56 Teoria uczenia si~ spolecznego 59 Wstawka 2-2: Zastosowania Efekty i skutki uboczne karania przez rodzicow lub nauczycieli 60 Streszczenie 64 Etologia 65 Zachowanie i ewolucja 65 Klasyczna etologia 66 Zastosowanie etologii w badaniach nad rozwojem czlowieka 69 Streszczenie 71 Podejscie ekologiczne 72 Podsumowanie 75 Rozdzial 3 METODY BADAN 77 Badania naukowe 78 Rola teorii 78 Obiektywizm 79 Streszczenie 80 Typy badan 80 Badania opisowe 80 Badania korelacyjne 80 Badania eksperymentalne 83 Streszczenie 85 8

2 Spis tresci 9 Badanie rozwoju 86 Badania podluzne 86 Badanie biegu zycia 87 Badania poprzeczne 88 Kombinacja badan podluznych i poprzecznych Streszczenie 89 lnne strategie badawcze Badania mi(idzykulturowe Badania por6wnawcze 90 Streszczenie 91 Problemy etyczne 91 Potencjalne ryzyko 91 Srodki zapobiegawcze 91 Streszczenie 94 Podsumowanie Streszczenie 130 Podsumowanie 131 Rozdzial 5 ROZWOJ PRENATALNY 133 Stadia rozwoju prenatalnego 135 Zaplodnienie 135 Wstawka 5-1: Rozszerzenie Mozliwosci leczenia bezplodnosci Okres zygoty (od zaplodnienia do 2 tygodni) Okres embrionalny (od 3. do 8. tygodnia) Srodowisko prenatalne Okres p/odowy (od 9. do 38. tygodnia) Streszczenie Cz~sc 11 Rozw6j biologiczny i fizyczny 97 Rozdzial 4 GENETYKA: BIOLOGICZNE WARUNKI ROZWOJU Mechanizmy dziedziczenia 100 Podzia/ kom6rki 100 Wewnqlrz chromosomu 103 Wstawka 4-1: Rozszerzenie Kwas rybonukleinowy - Eksperymenty Mend Ia 108 Streszczenie 112 Zaburzenia genetyczne 113 Zaburzenia dziedziczne 113 Wstawka 4-2: Rozszerzenie postaniec gen6w Projekt badawczy Genom Cztowieka Strukturalne defekty chromosom6w Streszczenie 118 Geny a zachowanie 118 Melody badan 119 Wplyw gen6w na cechy psychiczne Streszczenie 125 Czas dziatania gen6w i interakcje geny - srodowisko Zmiany w dzialaniu gen6w a tempo rozwoju Geny a srodowisko: modele interakcji 128 Rozwoj a srodowisko Wyb6r niszy: przebieg interakcji dziedzicznosc - srodowisko Teratologia: historia, zasady i znaczenie czynnik6w naturalnych 144 Koncepcje historyczne 144 Zasady og61ne 146 Naturalne wyzwania 147 Streszczenie 154 Teratologia: wplyw lek6w i wyst~puj~:tcych w srodowisku substancji chemicznych 154 Leki 155 Wstawka 5-2: Zastosowania Zacz~:tc zycie z dwoma uderzeniami: uzaleznione dzieci 156 Srodowiskowe substancje chemiczne Rozwoj a srodowisko Psychoteratologia 161 Streszczenie Zapobieganie, wykrywanie leczenie wad wrodzonych 162 Zapobieganie 162 Wstawka 5-3: Zastosowania Populacyjne podejscie do wykrywania wad genetycznych 163 Wykrywanie anomalii 164 Leczenie 166 Problemy etyczne 168 Streszczenie 169 Podsumowanie 169 Rozdzial 6 NARODZINY, ROZWOJ FIZYCZNY I ROZWOJ SPRAW- NOSCI 170

3 1 0 Spis tresci Narodziny i okres okotoporodowy Porod 172 Wstawka 6-1: Rozszerzenie Postawy kulturowe wobec porodu PojE;cie ryzyka Niemowlttta z grupy ryzyka: klucz znajduje sitt w srodowisku 181 Streszczenie 182 Zorganizowany noworodek 183 Stany pobudzenia 183 Rytmy 187 Organizacja zachowania noworodka 188 Streszczenie 194 Rozwoj motoryczny 195 Rozw6j motoryczny w okresie niemowie;ctwa 195 Wstawka 6-2: Badania klasyczne Czy rozwoj moloryczny zalezy od cwiczenia, czy od dojrzewania? 200 Rozw6j motoryczny w okresie poniemowie;cym 201 Streszczenie 202 Mozg cztowieka 203 Stru ktu ra m6zg u 203 Rozw6j m6zgu 205 Specjalizacja p61kul 206 Streszczenie 207 Rozwoj lizyczny cztowieka 207 RosniE;cie 207 Zmiany w proporcjach i budowie ciala 210 Zr6znicowanie plci i dojrzewanie 211 Czynniki wplywajqce na rozw6j fizyczny i dojrzewanie 213 Streszczenie 217 Podsumowanie 218 Cz~sc 111 Rozw6j poznawczy 219 Dotyk i b WE;ch i smak 227 Zmysl r6wnowagi 228 Streszczenie 228 Sluch 229 Sluch w wieku plodowym 229 Wstawka 7-1: Rozszerzenie Czy plod stucha matki? 230 Wrazliwosc sluchowa 230 UmiejE;tnosc r6znicowania sluchowego 231 Muzyka dla naszych uszu: czy doswiadczenie zmienia meloditt? 232 Lokalizacja dzwie;k6w 233 Streszczenie 233 Wzrok 233 Zdolnosci sensoryczne 234 Wstawka 7-2 : Badania klasyczne Co widzij niemowlttta? Prace Roberta Fantza 235 Wzorzec wzrokowy i kontrast 237 Widzenie relacji 238 Percepcja twarzy 241 Obiekty i ich wlasciwosci 243 Co sie; dzieje z przedmiotami 247 Uklad przestrzenny 249 Streszczenie 252 Percepcja intermodalna 253 Eksploracyjne powiqzania intermodalne 254 Reprezentacja intermodalna 255 Streszczenie 256 Rozwoj uwagi 257 Uwaga w niemowie;ctwie 257 Uwaga selektywna u starszych dzieci 258 Streszczenie 259 Percepcja i dziatanie 259 Systemy dzialania w niemowie;ctwie 259 Systemy dzialania u starszych dzieci 261 Streszczenie 264 Podsumowanie 264 Rozdzial 7 ROZWOJ SENSORYCZNV I PERCEPCYJNY 221 Teorie rozwoju sensorycznego i percepcyjnego 222 Teoria uczenia sie; 223 Teoria etologiczna 223 Teoria poznawcza 224 Streszczenie 225 Zmysty o mniejszym znaczeniu 226 Rozdzial 8 ROZWOJ POZNAWCZY: PODEJSCIE PIAGETOWSKIE 267 Teoria Piageta 268 Streszczenie 270 Poznanie we wczesnym dziecinstwie: Okres sensoryczno-motoryczny 270 Badanie inteligencji niemowlqt 271 Szesc stadi6w 271

4 Poj~cie stalosci przedmiotu 276 Nowsze prace nad stalosciq przedmiotu 279 Wstawka 8-1: Rozszerzenie Czy noworodki S<! zdolne do nasladowania? Streszczenie 283 Myslenie w wieku przedszkolnym: Okres przedoperacyjny 283 Wi~cej o reprezentacji 284 Silne strony myslenia przedoperacyjnego Ograniczenia myslenia przedoperacyjnego Streszczenie 290 Myslenie w mlodszym wieku szkolnym: Okres operacji konkretnych 290 Wybrane zadania 291 Poj~cie Poj~cie operacji stadium Wi~cej o r6znicy pomi~dzy okresem przedoperacyjnym a okresem operacji konkretnych 295 Badania mi~dzykulturowe i Piaget 299 Streszczenie 300 Adolescencja i doroslosc: Okres operacji formalnych 300 Cechy myslenia opartego na operacjach lormalnych 301 Przyklad badania: rozumowanie na temat wahadel 301 Nowsze badania nad operacjami lormalnymi 302 Wstawka 8-2: Rozszerzenie Operacje formalne a tresc 303 Streszczenie 304 Zmiana poznawcza 304 Teoria Piageta 305 Wstawka 8-3: Zastosowania Piaget i szkola 306 Badania eksperymentalne nad treningiem 308 Streszczenie 309 Podsumowanie 309 Rozdzial 9 ROZWOJ POZNAWCZY: TEORIA PRZETWARZANIA IN- FORMACJI 311 lstota teorii przetwarzania informacji 312 Metalora wielomagazynowa ~ flow chart 313 Metalora komputerowa 314 Por6wnania z Piagetem 315 Streszczenie 316 Uczenie si~ i pami~c matych dzieci 316 Warunkowanie klasyczne i instrumentalne 317 Bardziej zlozone rodzaje uczenia si~ 319 Pami~c u malego dziecka 321 Streszczenie 324 Pami~c u starszych dzieci 324 Rola strategii 324 Wstawka 9-1: Zastosowania Uczenie si~ uczenia si~ 326 Rola metapami~ci 327 Nie zapomnij wyj<!c ciastek z piekarnika: pami~c w domu i w laboratorium 329 Rola pami~ci konstruktywnej 331 Wstawka 9-2: Zastosowania Dzieci jako naoczni swiadkowie Streszczenie Rozumowanie i rozwi<!zywanie problem6w 336 Poznawanie otoczenia przestrzennego 336 Rozw6j schemat6w 339 Rozw6j regul 342 Wstawka 9-3: Zastosowania Reguty i arytmetyka: pozbywanie si~,pluskiew" 344 Rola pami~ci w rozwiqzywaniu problem6w 346 Streszczenie 349 Zmiana poznawcza 349 Og61ne zasady zmiany poznawczej 350 Wyjasnianie rozwoju: mechanizmy zmiany 351 Wy)asnianie rozwoju: zr6dla doswiadczenia 352 Streszczenie 353 Podsumowanie 353 Rozdzial 10 ROZWOJ POZNAWCZY: PODEJSCIE PSYCHOMETRY- CZNE 355 lstota testow inteligencji 357 Podejscie Bineta do pomiaru inteligencji lnne testy do badania inteligencji dzieci Ocena test6w 360 Streszczenie 361 Problematyka badan nad inteligencj<! Struktura inteligencji 362 Stalosc ilorazu inteligencji Zr6dla r6znic indywidualnych Streszczenie 371 Doswiadczenie i inteligencja Naturalna deprywacja 372 Znaczenie rodziny

5 12 Spis tresci Rodzina a osiilgni~cia: wyniki por6wnawczych badan mi~dzykulturowych 378 Znaczenie szkoly 379 Wstawka 10-1: Badania klasyczne Pigmalion w szkole 382 Oddzialywania eksperymentalne 384 Wstawka 10-2: Rozszerzenie Podniesc iloraz inteligencji swojego dziecka? 386 lnteligencja a rasa 388 Streszczenie 389 Streszczenie 432 Pragmatyka 433 Akty mowy 433 Dyskurs 434 Wstawka 11-3: Rozszerzenie Dwuj~zycznosc: uczenie si~ jednego j~zyka czy dw6ch? 435 Spoleczna komunikacja referencjalna 436 Streszczenie 438 Podsumowanie 438 lnne sposoby ujmowania inteligencji 390 Wygotski i strefa najblizszego rozwoju 390 Triarchiczna teoria inteligencji Sternberga 392 Wielowymiarowa koncepcja Gardnera 393 Etologiczne podejscie do inteligencji 394 Streszczenie 396 Podsumowanie 396 Cz~sc IV Rozw6j spoteczny bowosci 441 rozw6j oso- Rozdzial 11 ROZWOJ JE;ZYKOWY 399 Teorie rozwoju j~zykowego 401 Teoria etologiczna (psycholingwistyka) 401 Poznawczo-rozwojowe modele j(izyka 403 Podejscie srodowiskowe 404 Streszczenie 405 Okres przedslowny 406 Percepcja mowy 406 Preferencje dotyczqce sluchania 409 Pierwsze dzwi(iki 409 Gestykulacja i reakcje niewerbalne 411 Przejscie do slow 412 Streszczenie 413 Semantyka 413 Wczesny rozw6j slownika 414 Wplyw klasy spolecznej, plci i kolejnosci urodzenia na wczesne uczenie si~ slow 414 Mechanizmy rozwoju semantycznego 418 Streszczenie 421 Gramatyka 422 Rozw6j gramatyki 422 Mechanizmy opanowywania gramatyki 424 Wstawka 11-1: Badania klasyczne Dodawanie konc6wek do wug6w i rzeczy 425 Wstawka 11-2: Rozszerzenie Rozmowy blizniilt: wykorzystywanie blizni<tt w badaniach nad j~zykiem 431 Rozdzial 12 ROZWOJ SPOLECZNY I EMOCJONALNY WE WCZES- NYM DZIECINSTWIE 442 Teorie rozwoju spolecznego we wczesnym dziecinstwie 445 Etologia 445 Teorie uczenia si(i 446 Poznawcze modele rozwoju 447 Streszczenie 448 Wzajemna regulacja stosunk6w pomi~dzy malymi dziecmi i opiekunami 448 Placz 449 Emocje i system afektywny 450 lnterakcje twarzq w twarz 452 Streszczenie 454 Temperament 454 Definicje temperamentu 455 Typy temperamentu 457 Temperament i interakcje spoleczne 460 Temperament i problemy w zachowaniu 461 Wstawka 12-1: Rozszerzenie Co to znaczy "trudne"? Temperament i klasa spoleczna 462 Streszczenie 464 Przywi<tzanie 465 Pojawianie si(i przywiqzania 465 Uczucia macierzynskie 466 Pomiar przywiqzania 466 Determinanty przywiqzania 468

6 Wstawka 12-2: Badania klasyczne Mitose macierzynska: Badania Harlowa nad przywi<tzaniem 470 Wplyw przywiqzania na inne zachowania Streszczenie 471 Rodzina 472 Style rodzicielskie 472 Praca zawodowa matek i ztobki 473 Rola ojc6w 474 Rodzice maltretujqcy dzieci 475 Streszczenie 476 Podsumowanie 477 Rozdzial 13 ROZWOJ MORALNY 479 Teorie rozwoju moralnego 481 Modele poznawczo-rozwojowe 481 Teorie uczenia sie; 486 Spojrzenie etologiczne 488 Streszczenie 489 Rozumowanie moraine Ocena modelu Piageta Ocena modelu Kohlberga lnne rodzaje sprawiedliwosci Wplyw oddzialywari spolecznych na rozumowanie moraine 496 Wstawka 13-1: Badania klasyczne Badanie charakteru moralnego: Czy S<t "dzieci dobre" i "dzieci zte"? 498 Rozumowanie moraine i poste;)powanie moraine 498 Streszczenie 499 Zachowania prospoteczne 500 Zachowania prospoleczne we wczesnym dzieciristwie 500 Wiek i plec a zachowania prospo/eczne 501 Poznawcze i emocjonalne determinanty zachowari prospolecznych 502 Spoleczne i rodzinne determinanty zachowari prospolecznych 504 Streszczenie 505 Agresja 505 Definicja agresji 506 Agresja a wiek i plec 506 Biologiczne determinanty agresji 507 Spo/eczne i srodowiskowe determinanty agresji 508 Wplyw proces6w poznawczych na agresje; 510 Czy bye agresywnym znaczy bye odrzuconym? 511 Wstawka 13-2: Zastosowania Trening szkolny "gtosnego myslenia" 512 Kontrolowanie agresji 512 Streszczenie 515 Podsumowanie 515 Rozdzial 14 ROZWOJ POJI;CIA JA 517 Teorie Ja 518 Podejscie poznawczo-rozwojowe 518 Teorie uczenia sie; 521 Teoria etologiczna 522 Streszczenie 522 Samowiedza 523 Odkrycie wlasnego Ja w niemowie;ctwie 523 Zmiany rozwojowe w samoopisach 526 Streszczenie 527 Samoocena 528 Pomiar samoakceptacji 528 Stabilnosc poczucia wlasnej wartosci 529 Wstawka 14-1: Rozszerzenie Profit Autopercepcji Dziecka 530 PojE;cie,Ja w roli ucznia" 532 Czy szkota obniza poczucie kompetencji szkolnych u dorastaj<tcych uczniow? 535 Streszczenie 536 Samoregulacja 537 Ksztaltowanie sie; samokontroli 537 Rola mowy egocentrycznej 538 Wstawka 14-2: Rozszerzenie Czy sposob instruowania dzieci w sytuacjach zadaniowych zalezy od postaw wychowawczych rodzicow? 540 Odpornosc na pokusy Odraczanie gratyfikacji Wstawka 14-3: Zastosowania Trening mowienia do siebie 544 Streszczenie Podsumowanie Rozdzial ROZWOJ ROL PLCIOWYCH I ROZNICE Mlt;DZYPLCIO- WE 549

7 14 Spis tresci Teorie rozwoju r61 ptciowych 550 Wyjasnienia etologiczne i biologiczne 551 Modele poznawczo-rozwojowe 551 Podejscie teorii uczenia sit) 553 Streszczenie 554 Typizacja ptciowa 554 Wczesne r6znice mit)dzyplciowe 554 Odmienne traktowanie dziewczynek i chlopc6w 556 Wstawka 15-1: Rozszerzenie Technika Niemowl~ X 557 Modelowanie: otoczenie jako zr6dlo informacji o rolach plciowych 559 Ojcowie a typizacja plciowa Rozwoj a srodowisko 560 Konsekwencje rozwodu rodzic6w dla rozwoju chtopc6w i dziewcz~t 560 Streszczenie 562 Rozumienie r61 ptciowych i stereotyp6w 563 Swiadomosc r61 plciowych 563 Swiadomosc plci plci 564 a zachowania typowe dla danej Skutki etykietowania wedlug plci 565 Streszczenie 566 Wptyw rodziny na rozw6j r61 ptciowych 567 Status spoleczno-ekonomiczny 567 Niepelna rodzina 567 Praca zawodowa matek 567 Postawy i metody wychowawcze rodzic6w 568 Streszczenie 569 Niekt6re powszechnie wyst~puj~ce r6znice mi~dzyptciowe 569 R6znice poznawcze 570 R6znice spoleczne i osobowosciowe Streszczenie Androgynia 582 Podsumowanie 583 Rozdzial 16 STOSUNKI Z ROWIESNIKAMI 585 Podejscia teoretyczne do zagadnienia stosunk6w mi~dzy r6wiesnikami 586 Poznawcza teoria rozwoju 586 Teoria uczenia sit) 567 Teoria etologiczna 588 Streszczenie 589 Typowe stosunki mi~dzy r6wiesnikami 590 Zmiany rozwojowe 590 Wstawka 16-1: Zastosowania R6wiesnicy jako nauczyciele 598 Czynniki sytuacyjne 600 Wplyw zmiennych poznawczych 602 Wstawka 16-2: Badania klasyczne Stosunki mi~dzy r6wiesnikami u matp 605 Streszczenie 606 Przyja:b\ 607 Rozumienie przyjazni 607 Determinanty przyjazni 609 Zachowanie wobec przyjaci Sieci spoteczne i wsparcie spoteczne dzieci 614 Streszczenie 617 Popularnosc i trudnosci w kontaktach z r6wiesnikami 617 Popularnosc 617 Trudnosci w stosunkach z r6wiesnikami 620 Wstawka 16-2: Zastosowania R6wiesnicy jako terapeuci 622 Wstawka 15-2: Zastosowania Szkoty dla chtopc6w? 574 Wplyw rodziny Streszczenie ptcio- Wptyw czynnik6w biologicznych na rozw6j r61 wych 575 Oddzialywania czynnik6w genetycznych 575 Oddzialywania czynnik6w hormonalnych 578 Streszczenie 581 Podsumowanie BIBLIOGRAFIA SLOWNICZEK INDEKS AUTOROW 697 INDEKS RZECZOWY 714