DZIECKO Z ZABURZONĄ INTEGRACJĄ SENSORYCZNĄ

Transkrypt

1 DZIECKO Z ZABURZONĄ INTEGRACJĄ SENSORYCZNĄ Marek rozpoczął edukację przedszkolną w wieku 4 lat. Mama dziecka miała poważne wątpliwości, jak chłopiec poradzi sobie w przedszkolu, gdyż jak twierdziła - synek jej wolniej się rozwija, jest niezdarny i lękliwy, ma wadę wymowy. Marek nie lubił się huśtać, jeździć na karuzeli, chodząc, często potykał się o meble, zabawki. Nie znosił mycia twarzy i włosów, obcinania paznokci, z oporami zakładał niektóre koszulki i bluzy, mówiąc że go gryzą i drapią. Chłopiec niechętnie podejmował czynność rysowania, klejenia i wycinania, unikał zabaw ruchowych z piłką, nie radził sobie z jazdą na rowerku. W przedszkolu Marek początkowo nie nawiązywał kontaktów z dziećmi; często siedział na uboczu, a gdy dzieci hałasowały zasłaniał oczy i zatykał uszy. Źle reagował na dotyk; nie chciał podawać ręki dziecku stojącemu obok ( w zabawie kołowej i w parze ), natychmiast odsuwał się. Często nie potrafił wykonać prostych poleceń nauczyciela stał i patrzył bezradnie jakby ich nie rozumiał. Marek odmawiał spożywania większości posiłków, jadał wybrane pokarmy. Unikał zabaw ruchowych w sali oraz w ogrodzie przedszkolnym, poruszał się niezgrabnie, sztywno. Na kierowane do niego pytania odpowiadał cicho, niewyraźnie, rzadko wypowiadał się spontanicznie. Sprawiał wrażenie dziecka zagubionego i nie radzącego sobie tak dobrze jak jego rówieśnicy. Dłuższa obserwacja chłopca i rozmowa psychologa z mamą pokazały, że trudności Marka nie należy bagatelizować i czekać aż z nich wyrośnie tylko należy je dokładnie przeanalizować. A głównymi problemami Marka wpływającymi na jego funkcjonowanie zarówno w przedszkolu jak i w życiu codziennym były: *podwyższony poziom leku, stały niepokój, nerwowość w każdej nowej sytuacji ( nowe osoby, nowe miejsca, nowe dźwięki ). Marek był napięty, nadmiernie kontrolujący się, nastawiony na unikanie wszystkiego co jest dla niego nieprzyjemne, dlatego np. nie zauważał pozytywnych aspektów pobytu w przedszkolu (zabawy z rówieśnikami, uczenie się czegoś nowego, pozwalanie sobie na spontaniczną radość ) *trudności z planowaniem motorycznym ( dyspraksja ); niezgrabne poruszanie się, kłopoty przy czynnościach samoobsługowych, zaburzone postrzeganie schematu ciała, trudności manualne i grafomotoryczne, trudności z rozumieniem poleceń słownych ( brak umiejętności przekładania słów na działania ), zaburzenia rozwoju mowy * awersja do ruchu uniemożliwiająca (ograniczająca) uczestniczenie w ćwiczeniach gimnastycznych i zabawach z rówieśnikami związanych ze zdobywaniem sprawności i odpowiedniej kondycji fizycznej *unikanie czynności związanych z dotykaniem (tzw. obronność dotykowa ) * deficyty w zakresie koordynacji ruchowej, równowagi oraz percepcji wzrokowej i słuchowej

2 - 2 Konsultacja psychologiczna wykazała u chłopca normę intelektualną, w kolejnym etapie zalecono diagnozę pod kątem zaburzeń integracji sensorycznej, gdyż właśnie nieprawidłowa integracja sensoryczna mogła być przyczyną jego trudności. Czym jest integracja sensoryczna? Twórczynią pojęcia integracja sensoryczna jest amerykańska psycholog i terapeutka A. Jean Ayres ( ). W jej rozumieniu, integracja sensoryczna ( w skrócie SI ) jest procesem, w którym mózg przyjmując informacje ze zmysłów, rozpoznaje je, segreguje, interpretuje oraz integruje z już posiadanymi po to, aby odpowiedzieć właściwą reakcją. Nasz mózg nieustannie odbiera z otoczenia bodźce zmysłowe dotykowe, słuchowe, wzrokowe, węchowe, smakowe. Oprócz tego, rejestruje informacje płynące z wnętrza ciała ; ze zmysłu równowagi oraz tzw. czucia głębokiego, czyli informacje płynące z mięśni i ścięgien. Mózg odpowiednio organizuje przepływ tychże informacji zmysłowych, aby ułatwić poruszanie się w przestrzeni, umożliwić wykonanie reakcji adekwatnych do bodźca, pozwolić na uzyskanie optymalnej gotowości do uczenia się. Wrażenia zmysłowe odpowiednio odbierane i przetwarzane przez układ nerwowy, dostarczają informacji o stanie fizycznym naszego ciała oraz otaczającego nas środowiska co daje wiedzę niezbędną do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Wyobraźmy sobie niemowlę sięgające po grzechotkę; zanim dziecko wykona te czynność wyciągnie rękę po grzechotkę, do jego mózgu muszą dotrzeć informacje ze zmysłów : wzroku ( kolor i kształt grzechotki ), słuchu ( dźwięk wydawany przez grzechotkę ),wzroku i układu przedsionkowego ( ruch grzechotki ). Po odebraniu informacji ze zmysłów, mózg przetwarza je, tzn. rozpoznaje, segreguje, interpretuje, integruje ze sobą oraz wcześniejszymi doświadczeniami i następuje reakcja, tu wyciagnięcie ręki i chwycenie zabawki przez dziecko. W miarę rozwoju i dojrzewania ośrodkowego układu nerwowego,dziecko powinno posiadać zdolność do błyskawicznego łączenia ( integrowania ) wielu bodźców zmysłowych jednocześnie i precyzyjnego odpowiadania odpowiednią reakcją. Prawidłowo zachodzące procesy integracji sensorycznej są gwarancją prawidłowego rozwoju dziecka oraz jego możliwości uczenia się. Integracja sensoryczna kształtuje się najszybciej do 7 roku życia. Większość procesów SI przebiega poza świadomością dziecka, rozwijając się w sposób naturalny poprzez codzienne różne formy aktywności ; zabawę, ruch, spostrzeganie, słuchanie, manipulowanie. Zdarza się jednak, że mózg niektórych dzieci nie potrafi prawidłowo przetworzyć i zinterpretować docierających do niego wrażeń z poszczególnych zmysłów. Takich dzieci jest sporo, badania wskazują że od 20 do 45 % dzieci może mieć głębsze dysfunkcje w zakresie prawidłowego przetwarzania bodźców zmysłowych.

3 -3- Z drugiej strony wiadomo, że nie ma ludzi o perfekcyjnej integracji sensorycznej. W toku rozwoju zbliżamy się do ideału, jednakże jego osiągnięcie nie jest warunkiem koniecznym prawidłowego funkcjonowania. Każdy człowiek ma swój własny model przetwarzania sensorycznego, co czyni go jednostką niepowtarzalną. Wszyscy funkcjonujemy w szeroko pojętym zakresie zdolności do integracji sensorycznej. Niekiedy balansujemy na granicy tego zakresu, przejawiając dyskretne dysfunkcje. Na przykład gdy ktoś ma lęk wysokości, to po prostu unika sytuacji mogących go wywołać, osoba o przeciwnych preferencjach zrobi wszystko by uprawiać ekstremalne wspinaczki skałkowe czy wykonywać sportowe skoki z ogromnych wysokości. Każde z tych zachowań może świadczyć o problemach w przetwarzaniu sensorycznym, ale mieści się w granicach szeroko pojętej normy i stanowi składową cechę osobowości człowieka oraz wpływa na jego styl życia. Sytuacja przedstawia się inaczej, gdy eskalacja problemów związanych z przetwarzaniem sensorycznym znacznie utrudnia codzienne funkcjonowanie. W przypadku dzieci, dysfunkcje sensoryczne nie tylko wpływają na opóźnienia rozwojowe (w tym zaburzenia rozwoju mowy ) ale powodują również trudności w nauce, trudności w nawiązywaniu kontaktów społecznych, zaburzenia zachowania oraz brak akceptacji samego siebie ( niskie poczucie własnej wartości ). Podstawowymi systemami sensorycznymi w naszym organizmie są: *układ dotykowy ( czucie ) rozwija się najwcześniej i stanowi bazę dla rozwoju innych układów zmysłowych. Dotyk ma bardzo ważny udział w odbieraniu innych wrażeń zmysłowych *układ przedsionkowy posiadający receptory w uchu wewnętrznym ( tam odbierane są informacje o ruchach głowy, oczu i grawitacji ). Odgrywa istotną rolę w utrzymywaniu równowagi, prawidłowej pracy mięśni oczu, percepcji wzrokowej i słuchowej *propriocepcja receptory tego układu znajdują się w mięśniach, stawach, ścięgnach. wysyłają do mózgu informacje o tym, jaką zajmujemy pozycję ciała, czy się poruszamy, oraz w jakim miejscu w przestrzeni się znajdujemy. Informacje te niezbędne SA do wykonywania prostych i skomplikowanych czynności bez udziału wzroku, np. wyjmowania chusteczki z kieszeni. *słuch *wzrok Kluczową rolę w przetwarzaniu wrażeń sensorycznych odgrywa układ ( twór ) siatkowaty stanowiący element pnia mózgu. Układ siatkowaty odbiera informacje z różnego rodzaju receptorów poszczególnych zmysłów i oddziałuje zarówno na rdzeń kręgowy jak i na korę mózgową, umożliwiając pełną integrację zmysłową na coraz wyższych poziomach układu nerwowego.

4 - 4 - Twór siatkowaty utrzymuje mózg w stanie czuwania, co jest nieodzownym czynnikiem stanu świadomości, a tylko dzięki świadomości otrzymujemy zintegrowany obraz świata zewnętrznego, własnego ciała i procesów myślowych. Układ siatkowaty odgrywa ogromną rolę w utrzymywaniu odpowiedniego poziomu uwagi oraz selekcji bodźców zmysłowych, także bodźców słuchowych, niezbędnych w procesie słuchowego odbierania mowy ( percepcja jest ukierunkowana na odbiór tylko określonego rodzaju informacji, zbędne, dodatkowe bodźce są wówczas ignorowane ). Każde dziecko z zaburzeniami SI może reagować na dopływające do niego bodźce nadmierną wrażliwością ( mówimy wtedy że jest nadwrażliwe ) lub zbyt małą wrażliwością ( mówimy wtedy że prezentuje podwrażliwość). Przy nadwrażliwości sensorycznej, dziecko odczuwa docierające do niego bodźce o wiele bardziej niż inni. co wyraża się stanem nadmiernej reaktywności organizmu, na przykład przy nadwrażliwości dotykowej (określanej również mianem obronności dotykowej, chłodna pościel, krótki rękaw, metka, podawanie ręki, przytulanie, mycie i obcinanie włosów, pokarm o określonym smaku i konsystencji, chodzenie boso po piasku a nawet po dywanie stają się dla dziecka bardzo nieprzyjemne, trudne do zniesienia. Układ nerwowy dziecka z obronnością dotykową nie ma wystarczającej umiejętności hamowania napływu wrażeń z receptorów skóry, co powoduje ich natłok, a w konsekwencji uczucie dyskomfortu powodującego lęk, wycofywanie się, bądź ruchowe pobudzenie złość, ucieczkę. Przy nadwrażliwości przedsionkowej mózg otrzymuje zbyt wiele impulsów z układu przedsionkowego. Wyróżniamy dwa rodzaje nadwrażliwości przedsionkowej niepewność grawitacyjną i nietolerancję ruchu. Dziecko z niepewnością grawitacyjną zazwyczaj nie ma problemów z koordynacja ruchową i równowagą, natomiast odczuwa duży dyskomfort w sytuacjach gdy nie panuje nad pozycją własnego ciała. Boi się gdy ktoś inny próbuje poruszać nim, zmienić ułożenie jego ciała np. trzymając je głową w dół, porusza się tak, by się nie przewrócić. Unika wspinania się nawet na małe wysokości, unika aktywności na placach zabaw, nie lubi wind, ruchomych schodów, szybkiej jazdy samochodem, czuje się niepewnie na rozległej, otwartej przestrzeni; najbezpieczniej czuje się wtedy gdy jego obydwie nogi stoją mocno na ziemi. Zdarza się że, że dzieci te wyrastają na osoby neurotyczne, z problemami natury psychicznej. Dziecko z nietolerancją ruchu unikać będzie huśtawek, karuzeli, może mieć chorobę lokomocyjną, może dostawać mdłości podczas samego patrzenia na kręcący się przedmiot. Nadwrażliwość słuchowa to nadmierne reagowanie organizmu na bodźce akustyczne. Dziecko nadwrażliwe słuchowo reaguje lękiem i zatykaniem uszu na donośne dźwięki i głosy ludzi, dźwięki nagłe, takie jak grzmot, alarm syreny, pęknięcie balonu,

5 -5- dźwięki wysokie jak gwizdki, piski, dźwięki które innym nie sprawiają kłopotu, takie jak odległe dzwony kościelne, muzyka grająca w tle, czy dźwięk spuszczanej w toalecie wody, dźwięk dzwonka, pracującej pralki, odkurzacza. Nadwrażliwość wzrokowa występuje wówczas gdy dziecko nadmiernie reaguje na bodźce wzrokowe; osłania oczy przed światłem, często mruga, unika migoczących, błyszczących świateł, jasno oświetlonych pomieszczeń, unika kontaktu wzrokowego, przejawia niechęć do zakładania jaskrawych kolorowych ubrań,, źle toleruje sytuacje gdy w jego otoczeniu jest dużo ruchu, zamieszania, krzątaniny. Nadwrażliwość zmysłu równowagi powoduje trudności z chodzeniem po schodach, wspinaniem się po drabinkach, jazdą na rowerze. Jeżeli dziecko ma problemy z przetwarzaniem informacji proprioceptywnych może przejawiać tzw. dyspraksje czyli trudności z planowaniem motorycznym. Wyraża sie to w niezgrabnym, powolnym poruszaniu się, trudnościami w zakresie czynności samoobsługowych; zapinaniem guzików, zakładaniem butów na odpowiednia nogę, występuje zaburzone postrzeganie schematu ciała, trudności grafomotoryczne. Dziecko z podwrażliwością sensoryczną potrzebuje z kolei intensywnych wrażeń zmysłowych gdyż jego reakcja na bodziec jest słaba słabsze bodźce mogą do niego nie docierać więc szuka silniejszych. Dzieci te bywają nadmiernie aktywne, nadruchliwe, impulsywne i gwałtowne, mają trudności z koncentracją uwagi, problemy z ze współpracą i współdziałaniem w grupie rówieśniczej, wykazują niską samoocenę. Dzieci podwrażliwe reagują ciągłym pobudzeniem, brakiem zahamowań, tym samym często przejawiają poważne zaburzenia zachowania i narażają się na niebezpieczeństwo. Ulubionymi zabawami tych dzieci jest bieganie, długotrwałe wysokie huśtanie się bądź kręcenie na karuzeli, wspinanie się na drabinki, drzewa, skoki z wysokości. Lubią silny dotyk, którym chętnie obdarzają również inne dzieci popychając je, poklepując, uderzając swoim ciałem, często zderzają się a różnymi przedmiotami, preferują zabawy związane z przewracaniem się i tarzaniem po podłodze. Mają często wysoki próg bólu nie płaczą, gdy się boleśnie uderzą bądź przewrócą. O takich dzieciach mówimy że najpierw coś robią a potem dopiero myślą, otoczenie postrzega je jako dzieci agresywne o nieprzewidywalnych zachowaniach. Jeżeli nadwrażliwość bądź podwrażliwość dotyczy kilku zmysłów, należy poszukać pomocy u terapeuty SI, który zdiagnozuje dziecko i opracuje dla niego indywidualny program ćwiczeń. Terapia powinna być rozpoczęta jak najwcześniej, trwa 2-3 lata. Na podst. D. Jodzis Dysfunkcje integracji sensorycznej, G. Szeplewicz Problemy wychowawcze w przedszkolu opracowała psycholog Danuta Korolow

6