Żyć z chorobą psychiczną i przetrwać

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Żyć z chorobą psychiczną i przetrwać"

Transkrypt

1 ISSN NR 6 (10) WRZESIEŃ 2013 PISMO BEZPŁATNE NAKŁAD: 1500 EGZ. Żyć z chorobą psychiczną i przetrwać Zmiany cywilizacyjne i szybkie tempo życia nasilają ryzyko zaburzeń psychicznych. W ostatnich latach odnotowuje się wzrost występowania zaburzeń psychicznych oraz wzrost liczby osób z zaburzeniami nastroju. W e współczesnych społeczeństwach zaburzenia psychiczne stanowią poważny problem zdrowotny i społeczny i stają się coraz poważniejszym źródłem obniżenia jakości życia i niepełnosprawności wielu ludzi. Grupą szczególnie wymagającą pomocy jest młodzież, ze względu na jej pogarszające się samopoczucie psychospołeczne wynikające ze stresu, narastającej przemocy, dostępności środków odurzających. Od kilku lat wpieraniem osób borykających się z poważnymi problemami natury psychicznej zajmuje się Środowiskowy Dom Samopomocy Soteria, który działa w Wyszkowie. Od 1997 r. w Wyszkowie funkcjonowały specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi realizowane przez Ośrodek Pomocy Społecznej. W ramach prowadzonych usług działały dwa kluby, aby chorych bardziej uaktywnić. Spotkania odbywały się w świetlicy socjoterapeutycznej, były to dwie grupy, jedna dla osób z niepełnosprawnością intelektualną, druga dla zaburzonych psychicznie. Mieszkańcy decydują o budżecie By żyło się lepiej Wyszków tonie Artur Laskowski Piotr Płochocki Baza NGO Gdzie można szukać funduszy na realizację projektów Karol Kretkowski 2 Konkursy dotacyjne Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Wykaz organizacji pozarządowych powiatu wyszkowskiego 15

2 2 BUDOWANIE SPOŁECZEŃSTWA OBYWATELSKIEGO wrzesień 2013 Zarządzanie budżetem gminnym przez mieszkańców Łódź, Wrocław, Sopot, a teraz Warszawa kolejne miasta wprowadzają do swojej polityki elementy pozwalające mieszkańcom i mieszkankom w większym stopniu uczestniczyć w planowaniu budżetu ich miejscowości. Po raz pierwszy budżet partycypacyjny ruszył w Sopocie w 2011 r. Na świecie pierwsze było brazylijskie Porto Alegre, potem hiszpańska Kordoba. Mieszkańcy coraz częściej wspólnie z radnymi zaczynają decydować na co i jak wydawać wspólne pieniądze. W najbliższej z tych miast Warszawie pierwsze elementy partycypacji wprowadzono w planowaniu wydatków Śródmiejskiego Domu Kultury. Informowaliśmy o tym na stronie internetowej Się Dzieje, zachęcając wyszkowian oraz samorząd do czerpania wzorów ze stolicy i wprowadzenia podobnych rozwiązań także w naszym mieście. Od tego czasu Warszawa dokonała nie tyle kolejnego kroku, co rozpoczęła prawdziwy marsz. Prace ruszyły pełną parą w połowie sierpnia tego roku, zakończą się w grudniu 2014, kiedy Rada Warszawy przyjmie budżet na następny rok. Będzie on wypracowywany już z pełnym udziałem mieszkańców. Założeniem jest decydowanie przez obywateli o 1 proc. budżetu miasta. W przyszłości procent ten może być większy. Przywołanie 1 proc. stanowi wyraźne odwołanie do znanego w Polsce mechanizmu, pozwalającego przekazywać 1 proc. podatku organizacjom pozarządowym. PR- -owa magia 1 proc. z jednej strony ułatwia przedstawianie budżetu partycypacyjnego z drugiej wywołuje pytania o wysokość kwot pozostawionych do dyspozycji mieszkańców. Czy 1 proc. to dużo czy mało? W Warszawie 1 proc. to dla najbogatszego śródmieścia ponad 5 mln złotych dla najuboższej Wesołej niecały milion. Dla naszego miasta podobnie, 1 proc. wydatków wyniósłby właśnie ok. 1 mln złotych. Jest to kwota, o której przeznaczeniu moglibyśmy (fot. Fundacja Pole Dialogu) (fot. Fundacja Pole Dialogu) decydować sami. Droga do tego nie jest jednak prosta i w większej mierze niż od radnych czy burmistrzów, zależy od nas, wyszkowian. Uczestniczenie w polityce finansowej miasta jest trudne wymaga wiedzy i rozwagi. To właśnie dlatego w Warszawie proces prowadzący do budżetu uchwalonego z udziałem obywateli trwać będzie ponad rok. Przede wszystkim konieczne jest przeprowadzenie szerokiej akcji informacyjnej i edukacyjnej adresowanej do mieszkańców. Kolejnym krokiem, długim i trudnym, są konsultacje społeczne. Będą dotyczyć tego, w jaki sposób warszawiacy chcieliby wydawać środki swojej wspólnoty. Im więcej dyskusji i spotkań, im więcej sporów i kłótni tym lepszy będzie ostateczny efekt. Im więcej mieszkańców zaangażuje się w przygotowywanie budżetu tym będzie on lepszy i tym większą odpowiedzialność sami warszawiacy wezmą za swoje decyzje. Prowadzenie budżetu partycypacyjnego jest ważne także dlatego, że uczy mieszkańców tego, jak działa miasto. W pracach nad nim uczestniczyć będą przecież także specjaliści odpowiedzialni za konkretne obszary polityki miejskiej: planowanie przestrzenne, ochronę środowiska, edukację. W trakcie prac okazuje się, że nie wszystkie postulaty mieszkańców są możliwe do spełnienia. Stając się współdecydującymi, wchodzimy w rolę urzędników będziemy musieli decydować o tym, jak dzielić tort, który zawsze jest zbyt mały. Tak to wygląda z perspektywy mieszkańców. Z drugiej strony samorządowcy zyskują w wyniku tych prac twardego partnera w rozmowach. Osobę, która chce coraz lepiej poznawać swoją miejscowość, w tym jej finanse. Zna swoje prawa i obowiązki władz coraz trudniej jest ją zbyć głupstwem, jako natrętnego petenta. Skraca się dystans między władzą a obywatelem. Dialog między tymi stronami jest bardziej rzeczowy i odpowiedzialny. Czy Wyszków powinien dążyć do budżetu partycypacyjnego? Bez wątpienia. Na bieżąco będziemy mogli śledzić sukcesy i potknięcia warszawiaków, by potem samemu ich unikać. Będziemy znać sposoby postępowania, bo szlaki przeciera za nas ktoś inny. W Wyszkowie powinien powstać zespół ds. Budżetu partycypacyjnego, w skład którego wejdą przedstawiciele burmistrza, rady miejskiej, przedstawiciele NGO, ale przede wszystkim my wyszkowianie. Zespół, wzorem stolicy, wypracowywałby sposób podziału terytorialnego miasta dla poszczególnych wydatków, zasady zgłaszania propozycji, wzory dokumentów. Do zadań zespołu (fot. Fundacja Pole Dialogu) należałoby wskazanie kluczowych obszarów: inwestycje, kultura, pomoc społeczna, sport? We współpracy z samorządem powstałaby kampania edukacyjna oraz sposoby wymiany informacji. Cykl powstawania budżetu powinien zawierać się w czterech blokach: 1) spotkania lokalne oraz diagnozowanie potrzeb wspólnot, 2) wybór kluczowych obszarów dla inwestycji oraz wskazanie ważności poszczególnych zadań, które wybierzemy, 3) przygotowanie jednolitej propozycji oraz przedstawienie jej radzie miasta, 4) prace nad elementami budżetu partycypacyjnego w ramach budżetu ogólnego Wyszkowa. Tylko od mieszkańców Wyszkowa zależy, czy do końca 2014 r. dogonimy Warszawę. Karol Kretkowski Zdjęcia ilustrujące tekst zostały wykonane podczas prac nad budżetem Śródmiejskiego Domu Kultury

3 INKLUZJA SPOŁECZNA OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ 3 Oczekiwania po debacie na temat Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami Wkrótce minie już pięć miesięcy, odkąd w Wyszkowie zorganizowana została konferencja na temat przyjętej przez Polskę Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami. Wszystkim, którym droga jest poprawa warunków życia w powiecie wyszkowskim osób z niepełnosprawnościami, zależy na tym, by w tej sprawie nie skończyło się na obietnicach, deklaracjach. Dlatego podejmujemy ten temat na łamach Się Dzieje. Na początek prezentujemy wypowiedzi przedstawicieli organizacji pozarządowych i reprezentantów środowiska osób z niepełnosprawnościami Anny Gałązki i Adriana Pieczywka. Na początek kilka najważniejszych informacji o Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami. Konwencja to pierwszy międzynarodowy akt prawny, który w kompleksowy sposób reguluje kwestię praw i wolności osób z niepełnosprawnościami. Określa, co należy robić, aby osoby z niepełnosprawnościami mogły rzeczywiście korzystać z wszystkich praw i podstawowych wolności człowieka, które są przecież przywilejem każdego. Konwencja została zatwierdzona przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych w dniu 13 grudnia 2006 r., a weszła w życie dwa lata później 3 maja 2008 r. Unia Europejska przystąpiła do Konwencji 23 grudnia 2013 r. Dotychczas Konwencję ratyfikowało 119 państw, a jej sygnatariuszami czyli tymi, które wyraziły wolę jej podpisania są 153 państwa. Polska ratyfikowała konwencję 6 września 2012 r. Celem Konwencji jest popieranie, ochrona i zapewnienie pełnego i równego korzystania ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności przez wszystkie osoby niepełnosprawne oraz popieranie poszanowania ich przyrodzonej godności. W Konwencji rewolucyjne jest już samo zdefiniowanie osób z niepełnosprawnościami. Określa się tak te osoby, które mają długotrwałe fizyczne, umysłowe, intelektualne lub dotyczące zmysłów uszkodzenia mogące w oddziaływaniu z różnymi barierami utrudniać im pełne i skuteczne uczestnictwo w społeczeństwie, na zasadach równości z innymi osobami. Nadto, na podkreślenie zasługuje rewolucja w nazewnictwie. Otóż odtąd nie powinniśmy już mówić czy pisać osoby niepełnosprawne, a jedynie osoby z niepełnosprawnościami. Bo problem niepełnosprawności nie tkwi w osobie, która nie dysponuje pełną sprawnością wszystkich zmysłów, ale w otoczeniu, które stwarza bariery lub nie usuwa barier, które ograniczają W debacie o Konwencji wzięli udział przedstawiciele NGO i osoby z niepełnosprawnością dostęp, a często wręcz blokują dostęp do usług, możliwości skorzystania z praw przysługujących wszystkim, w tym osobom z niepełnosprawnością. Zgodnie z zapisami Konwencji: Prawa człowieka są powszechne, niepodzielne, współzależne i powiązane ze sobą. To znaczy, że nie wystarczy realizować tylko wybranych, tylko częściowo i tylko w stosunku do niektórych ludzi. Osoby z niepełnosprawnościami muszą otrzymać gwarancje pełnego korzystania z praw człowieka, bez jakiejkolwiek dyskryminacji. Dotyczy to każdej osoby, bez względu na rodzaj i stopień uszkodzenia jej organizmu, wiek, płeć, religię, pochodzenie społeczne, sytuację materialną i inne cechy. Szczególna uwaga należy się dzieciom oraz kobietom i dziewczętom często są narażone na większe ryzyko przemocy. (fot. Archiwum PSOUU) Wsparcia i ochrony praw człowieka potrzebują zwłaszcza te osoby z niepełnosprawnościami, które w życiu społecznym napotykają na szczególnie wiele barier. Dyskryminacja jakiejkolwiek osoby ze względu na jej niepełnosprawność jest naruszeniem przyrodzonej godności i wartości człowieka. Szczególne znaczenie ma zapewnienie indywidualnej samodzielności i niezależności osób z niepełnosprawnościami, czyli także wolności dokonywania przez nie wyborów oraz możliwości podejmowania skutecznych decyzji dotyczących polityki oraz udziału w różnorakich programach do nich adresowanych. Konwencja zwraca uwagę na fakt, że część osób z niepełnosprawnościami żyje w niedostatku. Ten stan wymaga szybkiego podjęcia zdecydowanych działań osobom z niepełnosprawnościami można bowiem skutecznie pomóc w powrocie do aktywności i pracy. Za najważniejsze czynniki negatywnie wpływające na sytuację osób niepełnosprawnych Konwencja uznaje: postawy społeczne; bariery architektoniczne i komunikacyjne; bariery prawne (nie dostosowane lub przestarzałe przepisy); ograniczony dostęp do edukacji, opieki zdrowotnej, dóbr kultury. Często utrudniają one osobom niepełnosprawnym pełny i efektywny udział w życiu społecznym na zasadach równości z innymi. Polska ratyfikując Konwencję zobowiązała się do respektowania wszystkich zawartych w niej idei i zasad. W ten sposób Konwencja stała się częścią naszego prawa, a władze wszystkich szczebli i społeczeństwo zostały zobowiązane do stosowania jej postanowień w codziennym życiu. W maju 2013 r. Koło w Wyszkowie Polskiego Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym (PSOUU) przy wsparciu Starostwa Powiatowego w Wyszkowie zorganizowało konferencję na temat omawianej Konwencji. Sprowadzono ekspertów, którzy przybliżyli zebranym założenia Konwencji, skomentowali przygotowania poczynione przez państwo polskie do jej ratyfikacji, a także omówili warunki i możliwości stopniowego wdrażania w Polsce poszczególnych zapisów Konwencji. Zorganizowanie konferencji było bardzo potrzebne i ważne. Jednak osoby z niepełnosprawnością oczekują od lokalnej społeczności czegoś więcej by słowa, które padły podczas debaty, stawały się czynem. Temu służy niniejszy artykuł, zadane w nim pytania i odpowiedzi, których udzielali przedstawiciele organizacji pozarządowych działających na rzecz osób z niepełnosprawnościami zamieszkującymi powiat wyszkowski: Urszula Mikołajczyk (UM), przewodnicząca Zarządu Koła PSOUU w Wyszkowie, Marek Rosłoniec (MR), kierownik i psycholog w Warsztatach Terapii Zajęciowej PSOUU w Wyszkowie, i Jan Woźniak (JW), prezes Stowarzyszenia Ważna Róża. Zaangażowaliście się Państwo w organizację w Wyszkowie konferencji nt. Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych. Jakie cele zakładaliście sobie Państwo organizując tę konferencję i czy zostały one osiągnięte? UM: Zorganizowaliśmy debatę, która zapoczątkowała działania koła w zakresie podnoszenia świadomości wyszkowskiej społeczności nt. praw i potrzeb 4

4 4 INKLUZJA SPOŁECZNA OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ wrzesień osób z niepełnosprawnościami. Kontynuacją tych działań jest realizacja (od jesieni br.) zadania współfinansowanego ze środków powiatu z zakresu promocji i ochrony zdrowia pn. Bliżej siebie szkolenia informacyjno- -edukacyjne, przeznaczonego dla pracowników gminnych i powiatowych jednostek organizacyjnych oraz rodziców i opiekunów. Upowszechnienie znajomości Konwencji na poziomie lokalnym jest zagadnieniem pierwszorzędnej wagi, bowiem sposób i jakość funkcjonowania najniższych szczebli administracji publicznej ma zasadniczy wpływ na warunki i jakość życia wszystkich obywateli, również tych z niepełnosprawnościami. Społeczeństwo wyszkowskie i władza musi jak najszybciej dokonać zmiany perspektywy patrzenia na niepełnosprawność. Mam nadzieję, że głównie za sprawą Konwencji zakończy się era myślenia i mówienia o niepełnosprawności w kontekście wyłącznie barier architektonicznych, czy świadczeń finansowych. JW: Celem podstawowym debaty na temat Konwencji było zainicjowanie głębszej współpracy z samorządami, których nie chcemy wyręczać, ale uzupełniać i racjonalizować ich poczynania ukierunkowane na osoby z niepełnosprawnościami na przykład poprzez przejmowanie części zadań zleconych w trybie konkursów dla organizacji pozarządowych. Mamy wspólny cel: zbudowanie profesjonalnej, systemowej, szeroko rozumianej pomocy osobom z niepełnosprawnościami. Aż się prosi, żeby połączyć siły, ponieważ organizacje pozarządowe wniosą do tej współpracy fachowe kadry, kontakty środowiskowe. Jesteśmy bliżej osób z niepełnosprawnościami są członkami naszych wspólnot, częściej się z nimi kontaktujemy, lepiej znamy ich, ich problemy i potrzeby, a władze samorządowe i inni sponsorzy dzięki nam zrealizują swoje zadania efektywniej i szybciej. Przed nami czas wspólnego budowania, współpracy, którą wręcz narzucają nowe rozwiązania prawne (w tym omawiana Konwencja). Wszyscy, którym bliskie są sprawy osób z niepełnosprawnościami, są niejako skazani na współpracę. Ponieważ dzieło jest wielkie, a kumulowanie sił i środków konieczne, aby ten otaczający nas świat jak najszybciej zmieniać na lepszy, bardziej przyjazny osobom z niepełnosprawnościami. Wszyscy powinniśmy być tym zainteresowani jeśli nie z empatii, to z obowiązku i wyrachowania, gdyż nie mamy innej alternatywy. Przecież każdy z nas wcześniej czy później będzie kiedyś osobą z niepełnosprawnością. To tylko kwestia czasu. Starość, choroby i niesprawności są oczywistym elementem naszego życia. Czy się nam uda? Trudno odpowiedzieć. Nie wiadomo, czy samorządy gminne i powiatowy będą delegować do organizacji pozarządowych więcej zadań, kompetencji i środków niż dotychczas. My zgłaszamy gotowość do współpracy i mam nadzieję, że zostanie to zauważone i docenione nie tylko werbalnie, jak to miało miejsce podczas konferencji, ale przede wszystkim w czynach w sferze decyzji politycznych i administracyjnych. Co konferencja wniosła do rzeczywistości osób z niepełnosprawnościami? MR: Sama Konwencja nie zawiera nowych praw osób z niepełnosprawnością i nie jest niczym odkrywczym. Każdy człowiek ma prawo do wolności, autonomii, pełnego prawa do tworzenia dóbr i korzystania z nich, prawo do samostanowienia. Ale Konwencja podkreśla, że osoba z niepełnosprawnością nie jest kimś gorszym. Konwencja pozwala oczekiwać zmian i wymaga dokonywania zmian, które przyczynią się do podmiotowego traktowania osób z niepełnosprawnościami. Konwencja jest dokumentem, i to wyjątkowym aktem prawa międzynarodowego ważniejszym od ustawy przyjętej przez sejm, na który można się powoływać w dążeniu do wyrównywania szans Anna Machalica ze Stowarzyszenia Otwarte Drzwi przemawia podczas wyszkowskiej debaty nt. Konwencji (fot. Archiwum PSOUU) Podopieczni Ośrodka Rehabilitacyjno-Edukacyjno-Wychowawczego w Wyszkowie podczas pleneru fotograficznego (fot. Archiwum PSOUU) osób z niepełnosprawnościami, podnoszenia jakości ich życia. UM: Konwencja ustanawia szerokie spektrum dziedzin, w których państwo i lokalne samorządy muszą podjąć aktywne działania, aby stworzyć godne warunki życia wszystkich obywateli, wyrównać ich szanse rozwoju. Wprowadza w pewnym stopniu zbiorową odpowiedzialność za stwarzanie warunków do tego, by osoby z niepełnosprawnościami mogły w pełni uczestniczyć we wszystkich dziedzinach życia społecznego. Podkreśla znaczenie, jakie dla godnego i aktywnego życia osób z niepełnosprawnościami ma ich samodzielność i niezależność, dostępność opieki zdrowotnej czy edukacji. Zawarta w Konwencji definicja niepełnosprawności bezspornie zdjęła z osoby z niepełnosprawnością i jej najbliższych ciężar odpowiedzialności za ich sytuację. Niepełnosprawność jest tu postrzegana poprzez pryzmat warunków, środowiska, postaw i możliwości zrozumienia, wspólnego działania i decydowania, a nie deficytów, braków i różnic, które ograniczają uczestnictwo osób z niepełnosprawnościami w życiu społecznym na równi z innymi obywatelami. JW: Konwencja przenosi odpowiedzialność za los osób z niepełnosprawnościami na instytucje państwowe, samorządy. Bo to one są odpowiedzialne za istnienie barier w dostępie do szeroko pojętego otoczenia, środowiska, i zobowiązane do ich likwidacji. Mówiąc wprost, to nie ludzie dotknięci niepełnosprawnością mają problem, ale państwo, samorządy i również my zdrowi obywatele, jeśli z powodu naszego zaniechania i naszych zaniedbań w naszym środowisku są osoby, które nie mogą w pełni się realizować, uczestniczyć w życiu wspólnoty. To, czy uda nam się poprawić los osób z niepełnosprawnościami, zależy tylko od woli nas wszystkich Najważniejsze jest to, aby osoba z niepełnosprawnościami nie była pozostawiona sama sobie na tym świecie, w czterech kątach swojego domu, bo po prostu ginie... To właśnie urzędnicy (na przykład wójt) powinni zachowywać się aktywnie w stosunku do nas, to znaczy powinni pomagać w załatwianiu spraw urzędowych i interesować się na bieżąco naszymi problemami. Bo chyba im łatwiej dotrzeć do nas, niż odwrotnie. A poza tym, to oni dostają za to pieniądze. Z Urzędu Gminy w Zabrodziu nikt do mnie nie zajrzał przez całe lata. To samo dotyczy księży, którzy powinni być na co dzień z nami organizować spotkania, wyjazdy, a nawet dowozy na rekolekcje, a przede wszystkim poszukiwać wolontariuszy wśród młodzieży parafialnej i być w stałym kontakcie z nami. Bo inaczej według słów papieża Franciszka jeśli ksiądz tego nie robi, to jego serce twardnieje, a wiara staje się martwa, kościoły zaś będą świecić pustkami. Dobrze, że przynajmniej Stowarzyszenie Ważna Róża to robi. Zabiera mnie na wyjazdy, spotkania, członkowie stowarzyszenia odwiedzają mnie w domu. Stowarzyszenie na przykład (wspólnie z Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie w Wyszkowie) zrealizowało szereg inwestycji w moim domu windę, podnośnik, dostosowanie łazienki do moich potrzeb dzięki którym łatwiej mi się żyje, mogę wychodzić z domu. Nie zapomnę również przeprowadzonych kilka lat temu warsztatów pod kierunkiem pana Marka Rosłońca, które wiele mi dały. Wszystko to pozwalało mi uwierzyć w siebie samego, dawało poczucie, że jestem komuś potrzebny. Zdrowi ludzie nie powinni być wpatrzeni w samych siebie, ale powinni zrobić coś na rzecz tych, którym tego brak. Bo człowiek jest wart tyle, ile zostawi po sobie dobrego i jak potrafi pomagać innym. poczynając od decydentów i takiego gospodarowania przez nich publicznymi budżetami, by nie zabrakło na to środków, a na ludziach dobrej woli kończąc. I od naszej determinacji, oczywiście. Jakie macie Państwo oczekiwania odnośnie wdrożenia konwencji w powiecie wyszkowskim co sami zamierzacie zrobić, jakie macie oczekiwania względem innych organizacji działających na rzecz niepełnosprawnych, samorządu powiatowego i gminnych? MR: Rolą organizacji pozarządowych jest dążenie do zmian społecznych. Wywieranie wpływu na Adrian Pieczywek decydentów, podnoszenie świadomości społeczeństwa. Życzyłbym sobie, abyśmy zbudowali w Wyszkowie wspólną przestrzeń rozumianą nie tylko jako miejsce spotkań, ale jako wielostronny dialog z udziałem decydentów, organizacji pozarządowych, osób z niepełnosprawnościami i ich najbliższych. Niestety, obecnie brakuje współpracy, mimo że, paradoksalnie, mamy ten sam cel poprawę sytuacji osób z niepełnosprawnościami. Osobiście oczekiwałbym, aby każdy spróbował poczuć i zobaczyć świat oczami osoby z niepełnosprawnością. Na chwilę

5 FELIETON 5 Dowody w sprawie nadzwyczajnej Niedawno dostałam w prezencie od kolegi aktora książkę, do której zakupu przymierzałam się od pewnego czasu. Słyszałam o niej i bardzo chciałam ją przeczytać. Ale ciągle do księgarni, nawet internetowej, było mi nie po drodze w natłoku wrześniowych zajęć. Mój drogi przyjaciel był szybszy od mojej wyprawy do księgarni. Pewnego dnia po prostu przyszedł do mnie pocztą Dowód. To tytuł książki Ebena Alexandra, neurochirurga, szanowanego wykładowcy Harvardu, który na skutek zatrucia mózgu jakąś groźną bakterią, otarł się o śmierć i przebywał w śpiączce przez siedem dni. Po czym cudownie wyzdrowiał, jeśli można użyć takiego określenia. Zanim to nastąpiło świat medycyny postawił na nim kropkę, gdyż z medycznego punktu widzenia jego stan był beznadziejny. W opowieści doktora Ebena nie chodzi jednak o medycynę i cud, ale o niezwykłą podróż, którą odbył autor. Sceptyczny naukowiec i specjalista, niewierzący za bardzo w istnienie tzw. życia po śmierci, znalazł się po drugiej stronie życia, a raczej w świecie wyższym. Tam poznał wiedzę, z którą powrócił niżej, czyli na ziemię do swojego ciała i postanowił się nią podzielić za pomocą tej publikacji. Podczas lektury autor ciągle podkreśla, jak ustosunkowywał się do życia po śmierci przed śpiączką i jak po niej. Był jak najbardziej sceptyczny i jak określa o umieraniu i tamtym świecie myślał jak typowy lekarz. Wszystko to halucynacje mózgu. A że jest jednym z najznakomitszych specjalistów od mózgu na świecie, miał prawo sądzić, że o stanach ludzkiego mózgu wie prawie wszystko. Prawie wszystko, bo nikt wszystkiego nie wie, tym bardziej w tak tajemniczej materii, jaką jest mózg człowieka. Z podróży w inne wymiary przyniósł wiedzę: człowiek jest bezpieczny, bo otoczony miłością i zrozumieniem Stwórcy. I jego zadaniem na ziemi, która nie jest oazą spokoju, jest dążenie do odczuwania tej miłości i wyrażania jej w swoim postępowaniu. Nie chodzi tu oczywiście o udawanie, tzw. świętoszkowatą obłudę w zachowaniu. Wcale nie chodzi tu o zewnętrzne formy zachowania, zwane pozami. One nie mają znaczenia. Liczy się to, co człowiek odczuwa. A my zdaniem autora powinniśmy zmierzać ku spokojnemu i dobremu odczuwaniu siebie i innych. Nie ważne, co dzieje się dokoła. Bo jak twierdzi autor na ziemi nie dzieje się dobrze z różnych względów i jest ona polem doświadczania swojego człowieczeństwa, pomimo trudnych okoliczności. Taki właśnie egzystencjalny wymiar ma ziemia we wszechświecie. Lecz okazuje się, że nie to jest ważne, jak ciężkie może być życie. Ważne są relacje między ludźmi, odczuwanie miłości i jedności z drugim człowiekiem i przyrodą. To wszystko wyraża miłość do Boga mówi znany neurochirurg, który przez całą lekturę podkreśla, że przed śpiączką był sceptyczny i uprzejmie pobłażliwy na opowieści z tamtego wymiaru, o których mówili mu pacjenci. Podejrzliwie podchodził również do wszelkich książek typu życie po życiu, których jak podkreśla z przyczyn swojego zawodu i swojego stosunku do tych spraw nie czytał. Okazuje się jednak, że nasze ziemskie życie jest drogą, którą powinno się przechodzić jak najbardziej świadomie. Wszystko inne jest ułudą, oprócz uczucia miłości. Materialne aspekty życia, kariery, wszelakie tzw. problemy doczesne to w sumie nieistotne elementy, którym współczesny człowiek poświęca zbyt wiele czasu i swojego życia, czyniąc je tym samym najważniejszymi. Tymczasem prawdziwym znaczeniem w życiu człowieka są emocje. I to te pozytywne. One bowiem pozwalają dotknąć nieba tu na ziemi i przejść tę ważną przemianę: od materializmu po dobrze pojętą duchowość. Duchowość, której nie powinno się mylić z nawiedzeniem i sztuczną lub szaloną egzaltacją. Należy pamiętać, że prawdziwe uczucia są łatwe, bo nic nie udają. DARIA GALANT I nie trzeba ich kreować. Po prostu należy je odczuwać. Nie mieć złych intencji, jako napędowej siły życia. Kreowanie tak modne i popularne ostatnimi czasy to wytwarzanie sztucznych światów ułudy i iluzji. Ile trzeba się namęczyć, by tę iluzję utrzymać w mocy wie ten, kto większość życia stara się być kimś, kim tak naprawdę nie jest. Spowił nas szalony pęd pieniądza, któremu większość się poddaje, bo takie przez ostatnie lata wytworzyły się wzorce. Pośpiech, wzajemny brak zrozumienia, niechęć, ocena przez pryzmat pozycji i pieniądza. Ale to wszystko jak pisze Eben Alexander nie jest ważne. Nie jest nawet warte uwagi. Po prostu trzeba żyć zgodnie z tym, co nam bliskie: z drugim człowiekiem. Daria Galant Adrian Pieczywek (fot. Archiwum PSOUU) spróbował współbrzmieć emocjonalnie. Spojrzeć przez pryzmat jej oczekiwań, potrzeb, których od lat nie udaje się spełnić, co uniemożliwia odkrywanie i rozwijanie tego, co w niej piękne, wartościowe, niepowtarzalne. UM: Sądzę, że z racji podziału zadań i kompetencji poszczególnych szczebli administracji publicznej, misji i celów organizacji samopomocowych, oprócz prawa tworzonego przez państwo, jedynie partnerskie współdziałanie wszystkich podmiotów tworzących przestrzeń publiczną daje osobom z niepełnosprawnościami szansę na godne i aktywne życie w środowisku. Bezspornie koordynującą rolę powinna odgrywać administracja samorządowa. Istniejący na dzień dzisiejszy na poziomie naszego miasta i gmin oraz powiatu system wsparcia nie jest kompletny ani spójny. Nie obejmuje np. systemowego i uzupełniającego wsparcia od urodzenia do dorosłego wieku osoby z niepełnosprawnością intelektualną, nie uwzględnia również zróżnicowanych potrzeb osób z różnymi niepełnosprawnościami. Właśnie teraz musimy zdać sobie sprawę, że osoby z niepełnosprawnościami nie stanowią jednolitej kategorii. Każda dysfunkcja może wymagać osobnego podejścia, poszukiwania rozwiązań usuwających bariery w funkcjonowaniu. Szczególną wagę powinniśmy położyć na działania wspierające aktywność osoby z niepełnosprawnością, przejścia od opieki do wsparcia. Istotne działania musimy podjąć w zakresie zmian postaw społecznych wobec niepełnosprawności, poprzez szeroko zakrojoną i systematyczną edukację. Powinniśmy położyć też nacisk na zagadnienia związane z przebudową i zmianą świadomości osób z niepełnosprawnościami i ich opiekunów. Ich wiedza zarówno w zakresie praw, obowiązków i możliwości daje szansę na zwiększenie aktywności i samodzielności tego środowiska. Ponieważ Konwencja obejmuje prawa i działania w wielu dziedzinach, polityka samorządów musi opierać się na rzetelnych danych, określeniu potrzeb i priorytetów, planowaniu i wdrażaniu usług i działań dotyczących życia osób z niepełnosprawnościami. Trudno leczyć i wspierać bez określenia stanu wyjściowego, potrzeb i możliwości. Założenia te, szczególnie przy ograniczonych środkach finansowych można jedynie zrealizować poprzez współpracę wszystkich podmiotów działających na poziomie lokalnych, np. poprzez powołanie i pracę zespołów problemowych i zadaniowych. JW: Podczas debaty o Konwencji zgłosiliśmy panu staroście kilka wniosków na najbliższy rok: 1. Powołanie (wyznaczenie) w strukturach samorządowych osoby lub jednostki, której zadaniem byłaby koordynacja wszystkich działań podejmowanych przez poszczególne samorządy powiatu wyszkowskiego, organizacje pozarządowe i inne podmioty na rzecz osób z niepełnosprawnościami, a także zbieranie i systematyzowanie wiedzy na temat tych osób. 2. Wypracowanie wniosków średnio- i długoterminowych wynikających z informacji i działań podejmowanych na rzecz osób z niepełnosprawnościami, umieszczenie ich w strategiach rozwoju gmin i powiatu, a następnie zabezpieczenie środków w budżetach samorządów gminnych i powiatowym na realizację zadań służących poprawie sytuacji osób z niepełnosprawnościami. 3. Zlecanie przez jednostki samorządowe gminne i powiatowe zadań (różnych) z zakresu polityki społecznej do realizacji organizacjom społecznym w formie konkursów jak udowodniono jest to zdecydowanie tańsza metoda niż realizacja przez jednostki Anna Gałązka samorządowe tych samych zadań. 4. Rozliczanie się z realizacji zadań na rzecz osób z niepełnosprawnościami zapisanych obecnie w strategiach rozwoju gmin i powiatu, a także 6 (fot. Archiwum PSOUU)

6 6 OCHRONA LOKALNEGO DZIEDZICTWA wrzesień 2013 Zauważyć ślad z przeszłości Czubajowizna jest niewielką miejscowością w gminie Poświętne. Panuje tu niezwykła atmosfera. W jednym miejscu spotkają się różni ludzie, różne pokolenia. W tradycyjnej scenerii wiejskiej chaty, starych zabytków i przyrody wyjątkowo upływa czas tym, którzy uczestniczą w działania stowarzyszenia Wiatraki Kultury. O tym, jak nie pozwolić się porwać pędowi życia i umieć się zatrzymać opowiada Leon Palesa inicjator i prezes stowarzyszenia. Stowarzyszenie już wkrótce będzie obchodziło dziesięciolecie istnienia, ale pierwsze działania rozpoczęły się dużo wcześniej. Jakie były początki istnienia organizacji? Początki naszej działalności sięgają 1986 r., kiedy jako grupa zaangażowanych osób stworzyliśmy plenery malarskie w Czubajowiźnie. Moim zamysłem było zebranie kilku osób, które byłyby inicjatorami różnych działań społecznych. Nie planowałem zakładać stowarzyszenia, nie mam natury Wyjątkowe połączenie sztuki teatralnej i wernisażu malarskiego (fot. Katarzyna Humińska) biurokratycznej, jednak wymagania administracyjne doprowadziły do tego, że powołaliśmy organizację. Obecnie, przy niezliczonych wymaganiach administracyjno- -biurowych zaczyna być odwrotnie większość naszych wysiłków skupia się właśnie na wypełnianiu zaleceń, przestrzeganiu procedur. Działania organizacji pozarządowych oparte są dzisiaj przede wszystkim na biurokracji. Nas to w pewien sposób przydusza i odciąga od celów merytorycznych. Jaki jest główny cel działania stowarzyszenia? Najważniejszym celem istnienia stowarzyszenia jest ochrona dziedzictwa lokalnego. Plenery artystyczne są naszą formą wizytową, bo najdłużej trwają. Mnie zawsze ciągnęło do starych rzeczy, do historii, która zbyt szybko ucieka. Miałem zwyczaj zbierania różnych, ciekawych rzeczy. Po zachęcie wielu ludzi uznałem, że warto to zachowywać, ale świadomie, w pewnej formule, przyjmując określoną metodykę. Chciałem zatrzymać to, co nas otacza, a co tak szybko znika. Istotą rzeczy i sensem dla mnie, co również bezpośrednio przekłada się na organizację są zbiory, ich zabezpieczenie i prezentacja. Mamy kilka tysięcy istotnych pozycji, kilkanaście z nich jest wpisanych do rejestru Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Kilkaset pozycji przekazałem do Ośrodka Dokumentacji Etnograficznej, który powstał z naszej inicjatywy w Wołominie przy Starostwie Powiatowym. W jaki sposób pozyskuje pan eksponaty? Kolekcjonowanie zaczęło się od własnego domu, jak się człowiek dobrze rozejrzy, to znajdzie coś ciekawego u siebie, później u sąsiadów, a z czasem ludzie nawet dalej mieszkający zaczęli sami przynosić. Mieliśmy na początku naszej działalności Galerię Korozja i Kolor przy Starostwie Powiatowym w Wołominie. Później to się zmieniło, zostaliśmy przeniesieni do tzw. Fabryczki, gdzie obecnie mieści się wspomniany już Ośrodek Dokumentacji Etnograficznej. Stowarzyszenie jest naszą wizytówką, zorganizowaliśmy kilka projektów na szczeblu gminy, powiatu i Mazowsza. Realizowaliśmy także projekty z Lokalnej Grupy Działania Równina Wołomińska. Jeden z projektów dotyczył postaci Prota Lelewela, brata bardziej znanego Joachima Lelewela. Prot Lelewel działał na naszym terenie, miał majątek w Woli Cugowskiej. Zorganizowaliśmy sesję popularno-naukową w Liceum im. Nałkowskiego w Wołominie. Spotkała się ona z dużym 5 strategiach rozwiązywania problemów społecznych. 5. Wprowadzenie, jako stałej formy współpracy, regularnych spotkań przedstawicieli samorządów gminnych i powiatowego oraz organizacji pozarządowych (przynajmniej raz w roku) w celu omówienia, rozliczenia i zaplanowania działań służących środowisku osób z niepełnosprawnościami. Czy i w jaki sposób zamierzacie Państwo monitorować wdrażanie Konwencji, wywiązywanie się z zobowiązań względem osób Moim marzeniem jest znalezienie pracy. Praca pozwoliłaby mi się usamodzielnić i być niezależną. Praca spełniłaby moje marzenia o podróżowaniu. Zarabiając własne pieniądze, mogłabym odkładać na wycieczkę. Chciałabym pojechać do Jerozolimy. Gdy odbywałam praktyki zawodowe, bardzo podobała mi się praca w bibliotece i sklepie odzieżowym. W pracy bardzo się starałam. Jednak osobie z niepełnosprawnością intelektualną ciężko jest znaleźć pracę. Ciężko ją utrzymać. Brakuje nam możliwości uzyskania wsparcia na stanowisku pracy, pomocy na przykład trenera pracy. Niestety, w wielu sprawach dnia codziennego potrzebujemy również mniejszego bądź większego wsparcia, ale nie wyręczania! Jestem self-adwokatem. Self-adwokatura to bezpośrednie występowanie przez osoby z niepełnosprawnością w ich własnych sprawach. Doszliśmy z koleżankami i kolegami self- adwokatami do wniosku, że musimy przeciwdziałać stereotypom w postrzeganiu osób z niepełnosprawnością intelektualną. Na przykład dość powszechnemu przeświadczeniu, że osoby z niepełnosprawnością intelektualną są złymi pracownikami. Ja jestem punktualna, staranna, dokładna. A takich pracowników szukają przecież pracodawcy Anna Gałązka niepełnosprawnych przez organizacje pozarządowe, samorządy? JW: Oczywiście, ten proces wymaga ciągłego monitorowania. Bez tego nie ma mobilizacji do podejmowania działań, nawet tej wewnętrznej. A metodyczne działania wymagają ciągłego sprawdzania, w którym miejscu jesteśmy, jeśli chodzi o wywiązanie się z obowiązków zapisanych w Konwencji wobec osób z niepełnosprawnościami. Na początek niezbędne jest zgromadzenie danych o sytuacji osób z niepełnosprawnościami, ich przetwarzanie (pod kątem planowania działań) i ich upublicznianie. Abyśmy nie działali po omacku i nie powielali swoich działań. Wielką rolę w sprawie monitorowania całego procesu przypisuję prasie lokalnej i regionalnej. Powinna ona włączyć się bardziej niż dotychczas w śledzenie i cenzorowanie wszelkich działań skierowanych na rzecz osób z niepełnosprawnościami, a przede wszystkim wszelkich zaniedbań, bierności i obojętności. UM: W roku 2014 w powiecie wyszkowskim powinny być podjęte działania nad opracowaniem ważnych dokumentów strategicznych Programu działań na rzecz osób niepełnosprawnych i Powiatowej strategii rozwiązywania Adrian Pieczywek problemów społecznych. Sądzę, że muszą one być poprzedzone przygotowaniem dobrej diagnozy, powołaniem zespołów roboczych, np. do poszczególnych rodzajów niepełnosprawności. W samorządach obowiązuje procedura przy uchwalaniu aktów prawnych. W związku z tym na każdym etapie prac nad wymienionymi dokumentami organizacje pozarządowe i wszyscy zainteresowani powinni się włączać w proces legislacyjny przygotować się i współpracować ze sobą. Oprac. Artur Laskowski Anna Gałązka (fot. Jan Woźniak) (fot. Archiwum PSOUU)

7 OCHRONA LOKALNEGO DZIEDZICTWA 7 zainteresowaniem. Na to wydarzenie przyjechali kuzyni Lelewela spod Krakowa. Jako stowarzyszenie planujemy też wydanie okolicznościowego folderu na temat Prota Lelewela i jego działalności pozostającej w cieniu dokonań brata. Dążymy też do postawienia pomnika, który przypominałby o tej ważnej dla naszego regionu postaci. Skąd czerpie pan inspiracje do działań? Całą działalność stowarzyszenia prowadzę w duchu pozytywizmu. Dlatego też chciałbym prezentować Prota Lelewela jako pozytywistę. Naszą dewizą działania jest odkrywanie ludzi, twórców lokalnych, którzy coś ważnego i ciekawego wnieśli dla kultury lokalnej lub nawet narodowej, jak Lelewel. Jako stowarzyszenie zorganizowaliśmy 30 wystaw, wiele z nich cieszyło się ogromnym zainteresowaniem, jak np. Bartnictwo i pszczelarstwo. Przez ponad dziesięć lat odbywały się poplenerowe wystawy malarskie. Również miłośnicy muzyki mieli okazje wysłuchać wielu wyjątkowych koncertów. Każdy może znaleźć tu coś dla siebie i chociaż na chwilę zatrzymać się i doznać twórczych przeżyć stanowiących podstawową wartość estetyczną. Stowarzyszenie stara się o wynajęcie szkoły w Czubajowiźnie, która przestała funkcjonować w wyniku niżu demograficznego. Tam byłoby odpowiednie miejsce do prowadzonych przez nas działań, ale niestety na razie nie udało się nam pozyskać tego obiektu od gminy. Obecnie większość naszych działań odbywa się na terenie gospodarstwa, którego jestem właścicielem. Jak odbierane są państwa inicjatywy przez lokalne społeczeństwo? Wielokrotnie byłem pozytywnie zaskoczony indywidualnymi reakcjami wieku mieszkańców. Jest to miłe, gdy na wystawy przychodzi np. dziadek z wnuczkiem. Budzą się wówczas wspomnienia, sentyment, jest radość, że ktoś zauważył ślad z ich przeszłości. Zwykle przygotowujemy wystawę z myślą o osobach zainteresowanych, które zrozumieją temat. Stowarzyszenie to miejsce spotkania wielu wyjątkowych osób, o nietypowych zainteresowaniach, zawodach, umiejętnościach. Większość pomysłów wychodzi ode mnie, ale są również w stowarzyszeniu osoby o indywidualnej osobowości, które również wychodzą z inicjatywą, proponując np. własne wystawy malarskie. Czubajowizna to miejsce, do którego zjeżdżają artyści. Tu tworzą wśród przyrody i zabytków. Czubajowizna to również miejsce krzyżujących się i kształtujących poglądów i postaw społecznych. Ale przede wszystkim środowisko, gdzie powstają oryginalne dzieła sztuki inspirowane etnografią i krajobrazem kulturowym. To, co pan proponuje, wszelkie działania stowarzyszenia mogłyby uzupełniać wiedzę, jaką uczniowie pozyskują w szkole. Czy udało się panu wypracować pewien model współpracy z pobliskimi szkołami? Moim zamysłem była współpraca ze szkołami, nauczycielami, którzy mogliby przychodzić z grupami na proponowane przez nas zajęcia. Jest to jednak trudne. Utrzymuję stały kontakt z kilkorgiem nauczycieli, którzy od lat przyprowadzają swoje klasy. Na cykl spotkań z młodzieżą zaprosiłem malarza, który był uczniem prof. Maciąga. Te lekcje dawały wszystkim bardzo dużo. Były okazją do zrozumienia i poznania czegoś nowego, ale też odpoczynku. Szkoda jednak, że nie udało się stworzyć stałego programu współpracy. Stowarzyszenie samo nie jest w stanie podołać organizacyjnie i finansowo takiemu zadaniu, Prezentacja jednorożca podczas akcji ekumenicznej na Rynku Nowego Miasta w Warszawie ponieważ nie jest organizacją dochodową. Zależy mi na współpracy z młodzieżą, dołączyła do nas grupa podczas pierwszych warsztatów ciesielskich, później przy projekcie pn. Brogi i stogi jako ginący krajobraz. Widzę, że angażują się w nasze projekty, uczą się, poznają metodykę pracy, która ma charakter etnograficzny. Co według pana było największym osiągnięciem na przestrzeni wielu lat działania stowarzyszenia? Niewątpliwie zgromadzenie zbiorów, możemy się poszczycić tak ważnymi eksponatami, jak lokomobila, seria motorów. Obecnie wykonuję remont motoru Perkun, których w Polsce jest zaledwie kilka. Oprócz zgromadzonych zbiorów, dużym sukcesem było odkrycie postaci Prota Lelewela. Ocalenie od zapomnienia postaci Lelewela, XIX-wiecznej postaci, jest przeciwwagą dla nowoczesności, amerykańskiego stylu, który wypełnia obecną rzeczywistość. Tą postacią buduję pewną opozycję, przywołuję pamięć XIX w. Chciałbym, aby było się do czego odwołać w budowaniu równowagi. Dzisiaj pędzi się ku nowoczesności, a ja chcę zostać z tyłu, aby się wyodrębnić. Wtedy mam czas na to, aby zobaczyć, jaka jest moja tożsamość, osobowość, aby się sobie samemu przyjrzeć. Nie chcę uczestniczyć w wyścigu szczurów. Bardziej wolę czerpać z dziedzictwa, zastanawiać się, że to, co dzisiaj mamy od czegoś wcześniej wzięło swój początek. Takie podejście do życia nie jest dzisiaj powszechne. Skąd w panu taka tęsknota za przemijającymi wartościami, do zatrzymania się i nie uleganiu pędowi życia? Dokładnie nie wiem z czego, mój ojciec nie był kolekcjonerem. Miał naturę artysty, być może po tej linii poszły moje zainteresowania. Ojciec miał smykałkę do mechaniki i to na pewno po nim przejąłem, lubiłem wszystko badać, rozkładać (fot. Katarzyna Humińska) na części. Moja pasja oparta jest na umiejętnościach, sam jestem z wykształcenia mechanikiem. Nie wystarczy mieć koncepcję, trzeba jeszcze umieć wykonać dobre dzieło. Skutkiem ubocznym mojego hobby jest filozofia. Gdy coś wykonywałem, jedni mówili, że należy zrobić to w określony sposób, ja natomiast zawsze widziałem, że jest jeszcze inna metoda. Wtedy zwykle dyskutowaliśmy, dlaczego warto zrobić inaczej czy będzie to szybsza droga do celu, czy lepsza trwałość. Takie rozważania doprowadziły mnie do sięgnięcia po dzieła wielkich myślicieli począwszy od starożytności. To służyło zastanowieniu się nad życiem, refleksji dlaczego i po co tak pędzimy. A konsekwencją tych rozważań jest fakt, że ja postanowiłem się zatrzymać. Danuta Laskowska Spotkanie rodziny Lelewelów na Mazowszu (fot. Katarzyna Humińska)

8 8 ANIMACJA SPOŁECZNA wrzesień 2013 Aby nam się milej żyło Wieś podzielona jest drogą nie tylko w sensie geograficznym. Grądy Szlacheckie w gminie Długosiodło są dość specyficzną wioską rozdzieloną na kilka części, przez co mieszkańcy nie czuli wspólnej więzi, nie byli ze sobą zżyci, nie podejmowali wspólnie decyzji. Do czasu... Kiedy w Grądach Szlacheckich zamieszkała Grażyna Popowicz, zachęciła innych do założenia stowarzyszenia. Blisko rok temu, z jej przemyśleń i inicjatywy zrodziła się idea zrobienia czegoś dla wszystkich i wspólnie. To był czas, kiedy zaczęłam dostrzegać, że Grądy Szlacheckie, jeśli nie zaczną działać, mogą stracić swoją szansę na rozwój. Wokół, w różnych miejscowościach zaczynało się coś dziać, a u nas wiało nudą i szarzyzną dnia codziennego. Receptą było powołanie stowarzyszenia wśród mieszkańców, którzy chcieli coś zrobić i nie godzili się z marginalizowaniem miejscowości. Stowarzyszenie było też szansą naprawienia stosunków międzyludzkich wyjaśnia przyczyny powstania stowarzyszenia Grażyna Popowicz, prezes zarządu. Warto tu chwilę poświęcić na refleksję, co skłoniło Grażynę Popowicz do tak intensywnej pracy na rzecz innych. Nie mogłam patrzeć na te konflikty i spory międzysąsiedzkie. Pomimo olbrzymich trudności postanowiłam zainteresować najpierw choćby Aby nam się milej żyło wspólne sprzątanie lasu Członkinie stowarzyszenia w korowodzie dożynkowym kilka osób pomysłem utworzenia stowarzyszenia. Jestem człowiekiem dość upartym i wspólnie z żoną miejscowego sołtysa chodziłyśmy od domu do domu, aby mówić o tym, co chcemy zrobić wyznaje. Początek działalności to był falstart, trzeba było wykonać mnóstwo formalnych kroków, żeby stowarzyszenie w ogóle zarejestrować. Dopiero kiedy pojawił się wpis w Krajowym Rejestrze Sądowym o rejestracji Stowarzyszenia Grądy Szlacheckie Moja Wieś i udało się pozyskać pierwsze pieniądze członkowie i mieszkańcy uwierzyli, że ktoś na nas stawia i widzi, że to, co założyliśmy sobie na początku jest krokiem w dobrą stronę dodaje. Okazało się, że w głowach członków stowarzyszenia jest mnóstwo pomysłów, jak ulepszyć swoje otoczenie. Zresztą, nie było trudno wymyślać projekty, bo wieś od lat była zaniedbana i każdy projekt był jakby odpowiedzią na problem albo na konkretne braki zarówno w infrastrukturze materialnej, jak i w infrastrukturze społecznej. Pierwszym (fot. Arch. Stowarzyszenia) (fot. Arch. Stowarzyszenia) Dzień Dziecka artystycznie i najważniejszym działaniem miało być przejęcie niszczejącego od wielu lat budynku świetlicy, aby coś mogło się dziać w tej wsi. Jest tu około 140 mieszkańców, więc tak naprawdę jest dla kogo pracować. Trzeba było zadbać o świetlicę, wysprzątać na początek, z czasem wyremontować. Oczywiście zewsząd słychać było, że to się nie da. Ja jednak uważam, że wszystko da się zrobić, tylko trzeba chcieć i trzeba poświęcić temu trochę swojego czasu i pracy z determinacją w głosie mówi prezes. Dzisiaj, na podstawie umowy z Gminą Długosiodło, stowarzyszenie dzierżawi budynek, którego gruntowny remont powinien się już niedługo rozpocząć. Kolejne wydarzenia miały miejsce wkrótce po rejestracji stowarzyszenia. Na początku maja, na pierwszym spotkaniu członkowie ustalili, że najbliższym działaniem będzie przygotowanie Dnia Dziecka. Olbrzymim mankamentem tej wsi, jest fakt, że dzieci praktycznie cały swój wolny czas spędzają w domu. Ich życie wypełnia jedynie szkoła i dom, nie ma miejsca, gdzie mogą wyjść, spotkać się z innymi. Na zorganizowane przez stowarzyszenie obchody Dnia Dziecka przyszło 50 dzieci, co było dla wszystkich miłym zaskoczeniem. Całą uroczystość prowadzili członkowie stowarzyszenia, były konkursy, zabawa, zajęcia artystyczne, poczęstunek. Udało się przełamać istniejące pomiędzy mieszkańcami bariery, powoli widać zmiany. Coraz więcej osób włącza się w realizację pomysłów organizacji. Z projektu na projekt w życie wsi angażuje się coraz więcej mieszkańców. To takie małe kroczki. W stowarzyszeniu mamy 25 członków, ale gdy tylko coś organizujemy możemy liczyć na pomoc i zaangażowanie większej grupy sympatyków opowiada Grażyna Popowicz. W lipcu wspólnie z sołtysem wsi duża grupa dzieci przeprowadziła akcję sprzątania lasu w okolicy. W czasie wakacji w porozumieniu ze Stowarzyszeniem Tradycyjnie Nowoczesnych dla Wsi z Długosiodła odbyły się zajęcia dla dzieci: warsztaty gry na bębnach afrykańskich, zumba fitness, zajęcia sportowe. Cieszyły się one wielkim powodzeniem. Okazją do wykazania swoich zdolności artystycznych i kulinarnych było przygotowanie wieńca i stoiska na gminne dożynki w Długosiodle. Tu również zaangażowało się sporo mieszkańców Grądów. Widać, że ludzie chcą coś robić, tylko potrzebują tej pierwszej osoby, która coś zacznie. Członkowie stowarzyszenia zmieniają rzeczywistość, a chyba trochę też mentalność mieszkańców. Największym wyzwaniem, które stoi przed nami, jest próba przekonania mieszkańców do dbania o wspólne dobro. Teraz przyszedł czas na zajęcia dla nieco starszych mieszkańców. To jest duży obszar działań, szczególnie myślę tu o kobietach, dla których aktywność w większości związana jest jedynie z domem i gospodarstwem przyznaje Grażyna (fot. Arch. Stowarzyszenia) Popowicz. Korzystając z programu Działaj Lokalnie, stowarzyszenie przygotowało projekt pn. Uczymy się piec ciasta i chleby to nasze wypieki, który realizowany jest od września do listopada. Służy on integracji mieszkańców przy pieczeniu chleba i ciasta tradycyjnymi metodami. Wydarzeniem kończącym tę inicjatywę będzie wspólny wieczór andrzejkowy w świetlicy dla wszystkich mieszkańców Grądów, degustacja wypieków i konkurs na najlepszy tradycyjny wypiek. Chcemy pokazać, że życie tu wcale nie musi być nudne, a ludzie mają wiele chęci do pomocy, porady innym oraz współpracy z innymi mieszkańcami w celu tworzenia miejscowej wspólnoty rozwijającej różne zainteresowania. Społeczność ta potrzebuje wskazania możliwości jakie niesie życie na wsi, przypomnienia zapomnianych tradycji i zwyczajów opowiada o projekcie prezes. Widząc zaangażowanie, pomysłowość i nieustępliwość w działaniu, nie dziwi fakt, że tak młode stowarzyszenie ma już plany na kolejne projekty. Do wojewody mazowieckiego złożony został wniosek na doposażenie świetlicy. Udało się również ułożyć program wydarzeń niemal na cały rok. Dużym wsparciem dla organizacji jest Gmina Długosiodło, z którą ściśle współpracuje oraz Stowarzyszenie Tradycyjnie Nowoczesnych dla Wsi. Danuta Laskowska

9 PRZYWRACANIE GODNOŚCI 9 1 Z naszych obserwacji oraz potrzeb tychże osób zrodziła się potrzeba stworzenia czegoś nowego. Wówczas przygotowaliśmy projekt skierowany do wojewody, który został pozytywnie przyjęty i dzięki temu od 2007 r. w Wyszkowie działa Środowiskowy Dom Samopomocy Soteria wyjaśnia kierownik Hanna Wargocka. Większość uczestników przeszła do nowego ośrodka. Usługi opiekuńcze nadal są realizowane, ale w ramach ośrodka pomocy społecznej. Praca z chorymi w grupie jest większym wsparciem dla samych pracowników, łatwiej się pracuje, jest większe poczucie bezpieczeństwa dla samego pacjenta i dla terapeuty. SOTERIA, CZYLI WYZWOLENIE, ZBAWIENIE Misją naszego domu jest poprawa jakości życia uczestników, prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie, powstrzymania wykluczenia społecznego oraz marginalizacji mówi Hanna Wargocka. Z założenia środowiskowe domy samopomocy mają stanowić bazę dla osób, które mają problem ze zdrowiem psychicznym. To miejsce ma być dla nich poniekąd drugim domem. Zdarza się, że lecznictwo typowo szpitalne (w dużych placówkach) źle wpływa na pacjentów, natomiast terapia środowiskowa zdecydowanie lepiej oddziałuje na funkcjonowanie społeczne osób zaburzonych psychicznie. Zaobserwowano, że uczestnictwo w środowiskowych domach samopomocy wpływa na zmniejszenie liczby hospitalizacji. Soteria jest miejscem azylu, gdzie istnieje możliwość spotkania się z innymi chorymi, oswojenia się z chorobą, aby ją z czasem zaakceptować. Nabór do Soterii jest prowadzony systematycznie przez ośrodki pomocy społecznej i pracowników socjalnych, poradnie, szpitale. Ponieważ placówka cieszy się dużym zainteresowaniem, na możliwość przyjęcia trzeba poczekać. Wprowadziliśmy taką zasadę, że zanim pacjent zostanie skierowany do ośrodka, to przychodzi przez dwa tygodnie, aby się zapoznać z miejscem, osobami, klimatem wyjaśnia Hanna Wargocka. Jest to czas, aby chory mógł sprawdzić, przekonać się, że to miejsce mu odpowiada. Jeśli już ktoś tu przyjdzie, to zwykle zostaje na długo, czasem na kilka lat. Ale oczywiście nie ma przymusu, jeśli ktoś chce zrezygnować, zawsze istnieje taka możliwość. 90 procent uczestników zajęć to osoby, które korzystają z innych świadczeń pomocy społecznej, bardzo często są to osoby niezamożne. Placówka jest otwarta dla chorych od godziny 8.00 do w każdy dzień roboczy. Dom działa jako jednostka samorządu gminy Wyszków, jako zadanie zlecone przez wojewodę. W ośrodku przebywa średnio ok. 40 osób, zdecydowana większość w wieku od 20 do 40 lat. Są to mieszkańcy miasta i gminy Wyszków oraz trzy osoby z gmin Somianka i Zabrodzie. Część z nich jest dowożona busem, jest też grupa, która samodzielnie przychodzi. Płatność za pobyt w ośrodku jest uzależniona od dochodu chorego, większość osób korzysta z usług domu oraz z posiłku, który mogą otrzymać w trakcie pobytu nieodpłatnie. Dom dysponuje 11 pomieszczeniami, jest tu m.in. gabinet terapii indywidualnej, pokój dziennego pobytu, kuchnia, pracownia plastyczna, sala rehabilitacyjna. Jednostka pracuje według ustalonego regulaminu oraz harmonogramu dnia. Nadrzędnym celem istnienia placówki tego typu jest stworzenie przestrzeni wzajemnego zaufania, żeby chorzy mogli się otworzyć, poczuć, że są tu bezpieczni i w relacjach Wizyta Studyjna kadry zarządzającej ŚDS z Województwa Mazowieckiego z terapeutami, i z współmieszkańcami wyjaśnia psycholog Marcin Sękowski. Uczestnicy, gdy nie są w stanie zaostrzenia choroby, to najzwyklejsi ludzie, którzy mają swoje potrzeby, poczucie godności, wiedzą, czego chcą. Soteria żyje swoim życiem, a terapeuci są tu po to, by dbać, aby było bezpiecznie. Jest ważne, aby to mieszkańcy potrafili się zorganizować, zadbać o siebie. W trakcie pobytu uczestnicy w ciągu dnia mogą wypisać się na określony czas z ośrodka, pójść na miasto do urzędu, do lekarza, na pocztę, pozałatwiać sprawy. Jest to element terapii, chodzi o to, aby uczestnicy byli na tyle samodzielni, że będą mogli funkcjonować w społeczeństwie. Celem prowadzonego treningu umiejętności społecznych jest nie tylko to, aby pacjenci zaufali nam, ale też to, abyśmy z czasem my mogli zaufać im, polegać na nich uzupełnia Wspólne spotkanie i zabawa na świeżym powietrzu z dziećmi ze Świetlicy Socjoterapeutycznej Słoneczna (fot. Archiwum ŚDS Soteria ) Marcin Sękowski. W ośrodku jest tylko jedna osoba ubezwłasnowolniona, wszyscy pozostali mają pełną zdolność do czynności prawnych, mogą zatem podejmować samodzielne decyzje. Soteria jest dobrym przykładem, jak ewaluował system opieki nad chorymi psychicznie w Polsce. Począwszy od opieki szpitalnej, poprzez usługi specjalistyczne w domu pacjenta, stworzenie klubów, aż do utworzenia środowiskowego domu samopomocy. Choć to jeszcze nie jest szczyt możliwości, ponieważ wielu pacjentom można byłoby zaproponować zakłady pracy chronionej, zakłady aktywizacji zawodowej czy hostel. Gdyby osoba chora miała możliwość pójścia chociażby na pół roku do pracy, jego szansa rozwoju znacznie by się poprawiła. Ale niestety dzieje się tak, że chory zatrzymuje się na pewnym etapie. A wynika to z tego, że system pomocy nie jest drożny. Są w naszym domu osoby, które mogłyby wejść na rynek pracy, ale niestety nikt ich nie chce, dlatego tworzą się kolejki, aby dostać się do Soterii tłumaczy Hanna Wargocka. Na terenie gminy Wyszków jest bardzo duża grupa osób, która jest niezdiagnozowana, są chore, lecz nie leczą się. Chorzy przebywają w swoich domach, niestety na naszym terenie jest bardzo ograniczony dostęp do lekarza psychiatry. Pozostaje też grupa osób, która nie chce się leczyć, ponieważ nie chcą, aby elementem ich tożsamości stała się choroba psychiczna uzupełnia psycholog. Jest to dla wielu osób choroba wstydliwa, dotyka tak naprawdę całą rodzinę, dlatego wiele osób ukrywa ją jak najdłużej się da. O POTRZEBACH CHORYCH Jedni pacjenci przychodzą do placówki z własnej woli, inni z woli pracownika socjalnego, (fot. Archiwum ŚDS Soteria ) który zasugerował pobyt, jeszcze inni za namową rodziny. Bardzo często pierwszy kontakt zaczyna się od rodziny, która sygnalizuje, że ma chorą osobę i może byłoby dobrze, aby skorzystała z pomocy ŚDS. Zdarzają się również sytuacje, że chorzy przychodzą w stanie zaostrzenia choroby, bo kazał im ktoś z rodziny. Są też inne okoliczności, np. kończy się okres decyzji o przyznaniu stopnia niepełnosprawności, trzeba wówczas załatwić sprawy formalne. W takich momentach chorzy czują się zagubieni, bezradni i przychodzą do nas zauważa Hanna Wargocka. W tej pracy potrzebna jest duża elastyczność, są uczestnicy którzy korzystają ze stałej, zaplanowanej pomocy terapeuty, ale są również chorzy, którzy na co dzień radzą sobie bardzo dobrze, a pomocy potrzebują w okresach zaostrzenia objawów psychozy dodaje psycholog. W przypadku chorób psychicznych, pierwsze zachorowanie jest bardzo gwałtowne, chory wchodzi w psychozę. Nikt, ani sama osoba, ani jej rodzina, nie jest na to przygotowany. Pozornie zdrowy człowiek nagle zaczyna zachowywać się zupełnie inaczej, niż wszyscy tego oczekują. To dopiero jest moment, kiedy szuka się pomocy instytucjonalnej na zewnątrz. Chorzy, a często jeszcze bardziej ich rodziny, czują się zupełnie bezradni, nie radzą sobie z nową sytuacją, nie wiedzą, co robić, wtedy dopiero szukają pomocy. W zdecydowanej większości sytuacji, to rodzina zgłasza problem, sam pacjent najczęściej nie zauważa, że zaczyna zachowywać się inaczej, brak mu krytycyzmu, co do swoich objawów. Nawet już podczas terapii, kiedy przyjmują leki, wypierają chorobę mówi kierownik placówki. Wątpliwość, czy ja jestem zdrowy psychicznie czy chory psychicznie pozostaje, a wręcz 10

10 10 PRZYWRACANIE GODNOŚCI wrzesień chorzy negują chorobę. Sprzymierzeńcem w chorobie psychicznej jest czas, wraz z jego upływem pacjent wie, jest w stanie rozpoznać u siebie objawy choroby. Zwykle jednak ten czas jest dość długi. Trzeba zatem mieć na uwadze, że umiejętność bycia i pracy w takim środowisku nie jest sprawą prostą. Trzeba umieć się wykazać bardzo dużą cierpliwością i rozsądkiem. Pracownicy mają dać pacjentom poczucie bezpieczeństwa i zdobyć ich zaufanie. Choroba psychiczna to nie tylko stan, który dotyczy jednego członka rodziny, który staje się pacjentem. W takiej sytuacji choruje cała rodzina jako system. Nie da się oddzielić pacjenta od reszty członków rodziny. Dla naszych uczestników dodatkową trudnością w życiu jest fakt, że są to osoby samotne. Niewiele osób ma rodzinę, która się nią zajmuje stwierdza terapeutka Halina Mamot. Wiele osób wychodząc z ośrodka, wraca do pustego domu. Komfortowe sytuacje, w których rodziny ściśle współpracują z ŚDS są rzadkie, choć tak naprawdę dopiero taki system pracy, kiedy terapeuta pracuje z chorym, mając jednocześnie kontakt z rodziną, może przynieść pożądane efekty. Dla dużej grupy chorych najgorsze okresy, to weekendy, przerwy świąteczne, bo wówczas zostają sami. Nie raz się zdarzyło, że właśnie w tym czasie pracowaliśmy jako pogotowie, jesteśmy wzywani do domów, bo uczestnicy Soterii nas potrzebują. To nie jest praca, gdzie da się zamknąć drzwi, nie myśleć wyznaje pielęgniarka Grażyna Możdżyńska. Nie można powiedzieć, że uczestnicy czują się szczęśliwi, że muszą przyjść do Soterii, nawet jeśli sam dom im się podoba, to wiem, że woleliby tu nie przychodzić przyznaje Hanna Wargocka. Okres adaptacji w ŚDS jest dość długi, niektórzy uczestnicy potrzebują naprawdę dużo czasu, aby podjąć decyzję, że chcą tu pozostać. Z drugiej jednak strony widzimy sytuacje, że chorzy, gdy już przebywają w ośrodku, są ze sobą bardzo zżyci opowiada Halina Mamot, terapeutka. Chyba tylko u nas zdarzają się takie sytuacje, że kobietę na wózku inwalidzkim prowadzi młody chłopak, który sam porusza się o kulach dopowiada Hanna Wargocka. Widzimy, że chorzy są dla siebie wielkim wsparciem, bardzo dbają o siebie, co sprawia nam olbrzymią przyjemność wyznaje Grażyna Możdżyńska. Czas, który spędzają w domu wypełniony jest radością. Tu świętują swoje urodziny, wspólnie obchodzone są Święta Bożego Narodzenia i Wielkanocne. Pomiędzy mieszkańcami domu tworzą się relacje towarzyskie, a to jest bardzo ważne. Choroba psychiczna bowiem powoduje, że większość pacjentów się izoluje, bo to jest dla nich najprostsze i najbezpieczniejsze. Ta izolacja jest po dwóch stronach chorego i otoczenia. Większość społeczeństwa boi się osób chorych psychicznie, nie rozumie ich. Pacjenci spotykają się z dość powszechną dyskryminacją i odrzuceniem. Choremu w okresach zaostrzenia objawów, kiedy ma nieufność wobec wszystkiego i wszystkich, jest wylękniony, poczucie bezpieczeństwa daje dom, cztery ściany, które zna. Pacjenci, których rodzina potrzebuje wsparcia, pomocy zawsze mogą liczyć na terapeutów ŚDS, którzy gotowi są na spotkanie, rozmowę. Są bliscy, którzy nieraz spędzają z nami cały dzień, Terapia zajęciowa w Soterii, prowadzona w towarzystwie gości z Brańszczyka uczestnicząc w zajęciach mówi Grażyna Możdżyńska. SPOŁECZEŃSTWO WOBEC CHORYCH PSYCHICZNIE Marzy mi się przyzwoita psychiatria środowiskowa, gdzie dostępność do służby zdrowia jest otwarta. To powinno być proste: jestem chory bądź mam chorego w rodzinie idę od razu na wizytę, jestem przyjęty i dostaję konkretną pomoc wyznaje kierownik domu. W tego typu chorobach nie może być tak, że czeka się na wizytę nawet kilka tygodni. Można by ulżyć naprawdę bardzo wielu osobom, gdyby ten system pomocy i wsparcia był właściwy. Owszem, powstał Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego, gdzie mówi się o utworzeniu centrum zdrowia psychicznego przy takim szpitalu, jak nasz, miały również powstać interwencyjne łóżka psychiatryczne dla chorych w psychozie. Ale w takim mieście, jak Wyszków do spełnienia tych standardów jest jeszcze bardzo daleka droga z żalem mówi Hanna Wargocka. Problemem jest zbyt mała liczba specjalistów w tej dziedzinie, jeszcze poważniejsza sytuacja jest w przypadku dzieci, które wymagają specjalistów od psychiatrii dziecięcej. Pracownicy Soterii bardzo często udzielają pomocy, służą informacją wszystkim, którzy się zgłaszają. Opracowano program powiatowy o ochronie zdrowia psychicznego. Wynika z niego niepodważalnie, że w ostatnich latach problem chorób psychicznych znacznie się powiększył informuje Hanna Wargocka. Na Mazowszu ten wskaźnik jest jeszcze większy z racji tempa życia, presji społecznej, oczekiwań. Na terenie powiatu wyszkowskiego jest coraz (fot. Archiwum ŚDS Soteria ) więcej dzieci, które mają problemy psychiczne, jest duża grupa pacjentów z ADHD, zespołem Aspergera, autyzmem. Przychodzi do nas bardzo dużo matek szukających pomocy dla swoich dzieci, a najbliższy psychiatra dziecięcy jest w Ostrowi Mazowieckiej, gdzie na wizytę trzeba czekać kilka miesięcy ze smutkiem mówi Hanna Wargocka. W Wyszkowie rodziny z chorymi psychicznie dziećmi mogą liczyć na specjalistyczne usługi opiekuńcze, które realizuje Ośrodek Pomocy Społecznej. Nie da się ukryć, że choroba psychiczna jest olbrzymim problemem społecznym. Nie dość, że te osoby same się izolują, to dodatkowo inni również ich opuszczają. Możliwości takich osób są trudno dostrzegalne, łatwiej zobaczyć ograniczenia, co sprawia, że ludzie ci pozostają w społecznej izolacji. Etykieta osoby chorej psychicznie sprawia, że ci, którzy ją otrzymują, zostają oskalpowani z własnej godności, a drzwi do życia społecznego zostają przed nimi zamknięte. Postawy i uprzedzenia wobec osób z zaburzeniami lub chorobami psychicznymi są jednym z istotnych, ale zaniedbanych tematów edukacji zdrowotnej. Negatywny wizerunek sprawia, że chory psychicznie cierpi podwójnie z powodu objawów swojej choroby oraz z powodu skutków napiętnowania i wykluczenia społecznego. Utrudnia to proces zdrowienia i powrotu do normalnego życia. Dlatego ważne jest kształtowanie właściwych postaw młodzieży i dorosłych wobec osób chorych psychicznie, przeciwdziałanie ich wykluczeniu oraz udzielanie im wsparcia i pomocy INTEGRACJA ZE SPOŁECZEŃSTWEM Początki nie były łatwe. Pacjenci nie chcieli wychodzić na zewnątrz. Dopiero po pewnym czasie udało nam się wypracować taki model współpracy ze społecznością ŚDS, że są gotowi i otwarci na to, aby pokazać się publicznie opowiada Halina Mamot. Placówka współtworzy Forum Środowiskowych Domów Samopomocy na terenie Mazowsza. Hanna Wargocka jest jednym ze współzałożycieli Forum, które zrzesza grupę osób zajmujących się psychiatrią środowiskową, Soteria należy do tej grupy. W ramach Forum przeprowadziliśmy kilka dużych kampanii społecznych, wydaliśmy folder, w tym roku zorganizowaliśmy wizytę studyjną wymienia kierownik domu. W Soterii organizowane są dni otwarte dla młodzieży, seniorów. Cieszy nas, że możemy współpracować z placówkami dla dzieci i młodzieży. Im wcześniej doświadczą oni, że osoby chorujące psychicznie to są normalni ludzie, z którymi można wspólnie coś zorganizować, tym większe są szanse na to, że nie będą później myśleli schematami, bali się stwierdza Marcin Sękowski. Soteria współpracuje z bardzo wieloma podmiotami: z Ośrodkiem Pomocy Społecznej, Powiatowym Urzędem Pracy, Wyszkowskim Uniwersytetem Trzeciego Wieku, Dziennym Domem Pobytu, Monarem, Zespołem Szkół Specjalnych z Brańszczyka, ze Świetlicą Socjoterapeutyczną, szkołami. Jak zgodnie podkreślają pracownicy wszystkie spotkania, które odbywają się w ŚDS są bardzo udane, uczestnicy pokazują formy terapii, jakie są prowadzone, m.in. prace z terapii zajęciowej, zajęć plastycznych. Dla uczestników zorganizowaliśmy także spływ kajakowy. Choć niektórzy uważali, że to zbyt karkołomne, to wszystkim wątpiącym dedykujemy słowa jednego z uczestników: To był najwspanialszy dzień w moim życiu wspomina Halina Mamot. Później był trzydniowy wyjazd do ośrodka do Popowa oraz pobyt na Mazurach. Społeczność Soteri brała również udział w rajdzie rowerowym, zorganizowanym przez ŚDS w Łubcu, na terenie Puszczy Kampinoskiej. Wszyscy pracownicy, którzy pracują w Soterii naprawdę są tu z powołania, bo gdyby jej nie lubili, już dawno by stąd odeszli mówi Hanna Wargocka. To rzeczywiście nie jest łatwa praca. Pracownicy sami dla siebie stanowią grupę wsparcia, wiedzą nawzajem wszystko o uczestnikach, dużo o nich rozmawiają, wspólnie ustalają plan pracy i pomocy dla danej osoby. Soterię wspierają również wolontariusze, najczęściej są to podopieczni Monaru. Tutaj też teatralna grupa z Monaru ma zwykle prapremierę swoich przedstawień. W tym miejscu zakończę naszą refleksję nad trudem codzienności tych, którzy zmagają się z chorobą psychiczną i spotykając się z innymi ludźmi, od których potrzebują zrozumienia i akceptacji, nierzadko rozbijają się o mur negatywnych stereotypów i uprzedzeń. Oazą na pustyni niezrozumienia jest Soteria, która dla chorych psychicznie jest niczym azyl, miejscem, które nie naraża ich na ciekawskie spojrzenia. Dla społeczności Soterii kontakt z innymi ludźmi o podobnych doświadczeniach ma ogromne znaczenie. Tutaj mogą pozostać sobą, takimi, jakimi są w tej obecnej sytuacji. Tutaj nikt nie próbuje wtłaczać ich w ramy normalności, jak w za ciasne buty. Danuta Laskowska Więcej informacji o placówce można znaleźć na stronie internetowej www. sds.wyszkow.pl.

11 TOŻSAMOŚĆ I PRZESTRZEŃ DO SAMOREALIZACJI 11 Wyszków tonie Z dachu widać więcej, co najlepiej zdaje się wiedzieć podmiot liryczny piosnki Kuby Sienkiewicza przywołanej w tytule mojego felietonu. I o ile sam wniosek raczej nie budzi wątpliwości, o tyle pytanie o symbolikę tajemniczego dachu wydaje się szczególnie intrygujące. Kto siedzi na dachu widzi tych, którzy są na poziomie ziemi, kto siedzi na dachu jest tam, gdzie inni nie mają dostępu, kto siedzi na dachu, jest swój i nieswój zarazem; wszyscy go znają z widzenia, niemal wrósł już w krajobraz miasta, ale mało kto może tę ascetyczną postawę zrozumieć. Nim jednak tajemnicza postać zostanie zakwalifikowana w poczet bohaterów ezoterycznych i niejednoznacznychm, pragnąłbym wyjawić swoją prawdziwą intencję. Oczywiście, nie chodzi o tworzenie nowych archetypów bohaterów literackich, a raczej swego rodzaju metaforę, za pomocą której pragnie się Państwu przedstawić autor tego tekstu. Pytanie leżące u podstaw tej domniemanej wyjątkowości brzmi: czy w Wyszkowie można zostać? Nie ugrzęznąć, ale pomimo wszelkich wątpliwości i przeciwwskazań zostać z nadzieją odniesienia sukcesu zawodowego? Nie bez powodu zadaję to pytanie teraz, w czasach bardziej łaskawych dla prowincjonalnych miasteczek, kiedy ochwacone wielkomiejskim komfortem społeczeństwo coraz życzliwiej spogląda na miejsca ciche i pełne wzajemnej symbiozy. Jeszcze dziesięć lat temu owo pytanie zostałoby przywitane radosnym pukaniem w głowę, którego oczywista ironia mówiłaby wprost Zgłupiałeś? Teraz, kiedy oczywiste stało się bardziej niejednoznaczne, chciałem zadać to pytanie jako człowiek z dachu, jako człowiek, który w Wyszkowie został, podczas kiedy większość jego rówieśników, o ile nie zdecydowali się kontynuować rodzinnych interesów bądź nie zaczepili się w miejscowych sklepach czy zakładach na tzw. przeczekanie, wiedzie sobie wesoły wiecznie studencki żywot w większych miastach. ZOSTAĆ Zostać znaczy odrzucić perspektywę wyjazdu. Zostać znaczy umieć codziennie przeciwstawiać się stwierdzeniu: uciekaj stąd czym prędzej, bo z twoimi możliwościami zmarnujesz się w tej dziurze. Zupełnie tak, jakby marnowanie się w tego samego bądź bardzo zbliżonego rodzaju pracy w większym mieście przydawało człowiekowi wyższego statusu. Zostać to w końcu zrozumieć, że jeśli chce się być prawdziwie wolnym, to praca musi podążać za tobą, a nie odwrotnie. I wcale nie odnosi się to tylko do ludzi wykonujących tzw. wolne zawody, ale do całego pokolenia. KRÓTKA HISTORIA POKOLENIA Y Współczesny młody człowiek jest bowiem przedstawicielem pokolenia (w socjologicznej nomenklaturze nazywanego pokoleniem Y) odreagowującego robotniczy znój pokolenia swoich rodziców (pokolenie X). Oni (X) zostawali tu, bo sukces osobisty wyznaczany był przez finansową samodzielność: własne mieszkanie, samochód, wczasy za granicą. Ów potrzeba wyparła z życiowych priorytetów indywidualną satysfakcję z wykonywanej pracy. Rozliczne zakłady, fabryki, spółdzielnie, a potem prywatne inicjatywy: firmy i różnego rodzaju spółki zapewniły wystarczającą pracowniczą bazę, by ich szerokie kadry niższego i wyższego szczebla mogły czuć się życiowo spełnione. Na piersi pokolenia pracusiów, gloryfikujących pracę jako źródło sukcesu materialnego, wykarmiło się pokolenie, które obserwując codzienny trud swoich rodziców, z każdym dniem nabierało tyleż podziwu co obrzydzenia, dla poddańczej pracy swoich rodzicieli, którzy radości dnia powszedniego utapiali w swoich materialistycznych troskach. Tym samym narodziło się motto-paradoks, które stało się głównym zaczynem ideałów nowego pokolenia: jeśli mam pracować na rzeczy, z których nigdy nie będę miał szansy w pełni skorzystać, bo zbyt bardzo pochłania mnie praca, by je uzyskać, to na co mam pracować, by móc w pełni z tego korzystać? Ów wychowane w dostatku rodziców pokolenie Y szybko znalazło odpowiedź na to fundamentalne pytanie. Celem stała się satysfakcja z wykonywanej pracy, mająca w konsekwencji budować także satysfakcję dnia powszedniego, przeciwstawiona machinie codziennego stresu i niepokoju w pogoni za pieniądzem. Pokolenie X zajęło się mieszkaniami i samochodami, tym samym budując trwały materialny dostatek dla siebie, swoich dzieci, a także najprawdopodobniej dalszych pokoleń. Pokolenie Y W oczekiwaniu na nowe pokolenie... wyjęło z szaf swoich rodziców najbardziej awangardową garderobę, odkurzyło ich stare książki i płyty, zaczęło żyć nieco straconą radością pokolenia pracusiów. Samochody, dobre ubrania czy zagraniczne wczasy straciły status fetyszy sukcesu na rzecz książek, kina, jazdy na rowerze, urozmaiconej kuchni czy ćwiczeń cielesnych. W konsekwencji ludzie oprócz miejsc pracy, szkół i kościołów zaczęli potrzebować także rozbudowanych ścieżek rowerowych, dobrej jakości sal kinowych, restauracji, parków, obiektów sportowych, miejsc, gdzie mogliby się spotykać z przyjaciółmi w formie aktywnej, nie zalewając robaka na własnym kwadracie w poczuciu beznadziejności świata. Tym samym dokonało się naturalne wychylenie wahadła społecznej równowagi w drugą stronę. I ZOSTAĆ Zostać w Wyszkowie dla pokolenia X znaczyło pracować, troszczyć się o szkołę i lekarza dla dzieci, o mechanika dla samochodu. Wolniejszy obieg kultury nie budował tak skutecznie jak dziś wizji dostępnego na wyciągnięcie ręki lepszego świata, co w naturalnym biegu rzeczy czyniło Warszawę miastem odleglejszym niż obecnie. Zostać oznaczało więc zostać na swoim, wśród swoich, w miejscu, gdzie większość potrzebnych rzeczy była pod ręką. Czasy świetności Wyszkowa skończyły się jednak w momencie, kiedy w konsekwencji umasowienia studiów, szerokie rzesze pokolenia Y poszły studiować do większych, dynamicznie rozwijających się miast i po zapoznaniu się z ich ofertą, miały okazję po raz pierwszy wrócić do rodzinnego miasta. Wrócili bowiem do miasta, gdzie czas się zatrzymał, miasta, które biło swoim naturalnym prowincjonalnym rytmem, zupełnie nie zważając na hulaszcze tempo wielkiego świata. W owych czasach miało to nawet swój urok, bo Wyszków z dnia na dzień stał się dla pokolenia Y miastem o charakterze niemal uzdrowiskowym, gdzie przyjeżdżało się wypocząć na łonie natury bądź w domowych pieleszach od zgiełku wielkiego miasta. Od tamtego czasu jednak, przez prawie dziesięć lat, Wyszków (fot. Piotr Płochocki) zmienił się nieznacznie, a w porównaniu do innych miast, nawet mniejszych, jak chociażby Serock, czas się w nim niemal cofnął. Wciąż pozostaje smętną krainą snującą się tajemniczo nad rzeką, która wydaje się tutaj płynąć zupełnie przypadkiem bez jakiejkolwiek symbiozy z miastem, krainą fryzjerów, ciucholandów i sklepów spożywczych. Zostać w Wyszkowie z nadzieją na pełną satysfakcji codzienność to dla pokolenia Y zostać współczesnym Hansem Castorpem, który - wiedziony jakiegoś rodzaju ezoteryczną transcendencją - postanawia pozostać tam, gdzie miał zabawiać tylko krótką chwilę, to zostać ekscentrykiem, ryzykantem, człowiekiem z wyboru w pewien sposób samotnym. WRÓCIĆ Wrócić dla Y-ów to znaczy zmienić perspektywę wielkomiejską, także, a być może przede wszystkim tę kulturalną, na realia prowincjonalne, chcieć zrealizować wszystkie swoje potrzeby na gruncie wyszkowskim. Wrócić to mieć do wyboru dwie ścieżki rowerowe (na ulicach Pułtuskiej 12

12 12 BUDOWANIE SPOŁECZEŃSTWA OBYWATELSKIEGO wrzesień 2013 Historyczne inspiracje obywatelskie Pamięć historyczna staje się coraz bardziej szanowana i powszechniej rozumiana jako dobro, bez którego następuje zagubienie tożsamości. Szczególnie widać to w lokalnych społecznościach. Po dłuższym okresie wybiórczego dbania przez państwo o historię, temat ten jest pomijany głównie ze względu na kwestie budżetowe. Mieszkańcy sami wracają do elementów historii swoich miejsc zamieszkania, wracają pamięcią do lokalnych bohaterów i dobroczyńców, do miejsc i wydarzeń, które miały znaczenie dla poprzednich pokoleń. Niektóre z nich są zachowane jedynie w pamięci ostatnich żyjących świadków lub przekazane ustnie od poprzednich pokoleń. Z potrzeby utrwalenia i ochrony takich ważnych świadectw historii powstało z inicjatywy mieszkańców Iwonicza- -Zdroju oraz Iwonicza stowarzyszenie Ocalić od zapomnienia. Pierwotnym celem była jedynie odnowa i konserwacja zabytkowych grobów (nie tylko tych na cmentarzu, ale i zapomnianych mogił w okolicy), przydrożnych kapliczek oraz propagowanie informacji o historycznych mogiłach i dokonaniach ludzi w nich pochowanych. Na iwonickim cmentarzu znajdują się mogiły osób zasłużonych, patriotów, weteranów walk o niepodległość, artystów, księży, lekarzy, nauczycieli i społeczników podkreśla Marek Bliżycki, wiceprezes stowarzyszenia. Ich groby są często opuszczone, zapomniane, uszkodzone. Kamienne płyty wymagają gruntownej renowacji. Przykładem takich grobów mogą być miejsca spoczynku Franciszka Ksawerego Wąsowicza i Jana Wiśniewskiego, uczestników powstania styczniowego opowiada Bliżycki. Niszczejący nagrobek z piaskowca stoi na miejscu spoczynku ks. Karola Poprawskiego, który był proboszczem Iwonicza Świadkowie przeszłości są obiektem troski i opieki Stowarzyszenia Ocalić od zapomnienia działającego na terenie Iwonicza (fot. iwonicz-zdroj.pl) Pamięć historyczna staje się jedną z podstaw budowania lokalnie społeczeństwa obywatelskiego w Polsce w latach Są mogiły ludzi zasłużonych dla kultury, jest grób Stanisława Dębicza, aktora filmowego i teatralnego, jest też zaniedbany, ziemny grób Stanisława Studenckiego, malarza batalisty, ucznia Kossaka, ułana szwadronu II Brygady Legionów, uczestnika szarży pod Rokitną. Na cmentarzu znajdują się też nagrobki osób mało znanych, ale mające dużą wartość artystyczną. Są to prace rzeźbiarzy: Władysława Kandefera z Iwonicza i Rajchla z Klimkówki. Stowarzyszenie pragnie zwrócić uwagę na miejsca pochówku zasłużonych osób i ocalić je przed zniszczeniem. Prace renowacyjne będą wymagały znacznych nakładów finansowych. Fundusze na wykonanie tych prac są i będą pozyskiwane z datków i darowizn. Kwestowanie daje możliwość bezpośredniego kontaktu z mieszkańcami regionu, zwrócenie ich uwagi na historię okolicy i niesie ze sobą element edukacyjny, który stowarzyszenie stawia sobie jako jeden z celów. Odwołanie się do małej ojczyzny po pierwsze implikuje chęć wsparcia takiej inicjatywy, a po drugie lokalna społeczność dokonuje bardziej precyzyjnego rozliczenia pozyskanych funduszy i zaangażowania niż profesjonalny audyt. Obszary Beskidu Niskiego były miejscem zaciętych walk obydwu wojen światowych. W terenie jest bardzo dużo mogił. Opieka nad jedną z nich, w lesie na Górze Winiarskiej za Iwoniczem była (fot. iwonicz-zdroj.pl) inauguracją działalności stowarzyszenia. Wyczyszczono płytę nagrobną i wycięto krzaki, które ją zasłaniały, wykoszono prowadzącą do niej ścieżkę. Pozwoli to większej ilości turystów na dojście do tego obiektu. Stowarzyszenie zaprasza na spotkania w co drugi tydzień w remizie strażackiej. Szczególnie cieszy coraz większe zaangażowanie młodych ludzi. Warto zwrócić uwagę na takie inicjatywy. Dzięki nim tworzą się struktury demokratyczne państwa. Dagmara Chłopicka 11 i I AWP), pusty ciemny park, rzekę zarośniętą krzakami, kino zaadaptowane z dawnej kawiarenki, wydeptane trawniki i szpetną kostkę brukową. Wrócić to także odciąć się od tych znajomych, którzy zostali w większym mieście, to pewnego rodzaju reputacyjna porażka, jakiej doświadcza młody człowiek po bankructwie materialnym, ideowym, kiedy powraca na bezpieczny rodzinny grunt. Wrócić to w przeważającej mierze znaczy poddać się robotniczemu znojowi pokolenia X, wybrać drogę prostą i pewną, to porzucić młodzieńcze porywy o życiu ciekawym i różnorodnym. Wrócić to wrócić do ich miasta. Tym samym doszedłem do momentu, kiedy metaforyczna woda podnosi się coraz bardziej, a pytanie, na które odpowiedź stanowi dla mnie jedyny ratunek, dla mnie człowieka pokolenia Y, tego który został, brzmi: Dlaczego Wyszków musi być miastem pokolenia X? I dalej. Dlaczego nie chcemy być już pionierami? dlaczego mamy wiecznie przychodzić na gotowe? Dlaczego tak łatwo odpuszczamy nasz kawałek życia, zostawiamy do wewnętrznego użytku rodziców, jak stary samochód, który nie spełnia już naszych oczekiwań? Co się stanie z tym miastem po przeminięciu pokolenia X? Czy da się je schować do szuflady, jak niepotrzebną komórkę z obciachowymi wielkimi klawiszami po śmierci dziadka? Zadaję te pytania teraz, w czasach bardziej łaskawych dla prowincjonalnych miasteczek, kiedy ochwacone wielkomiejskim komfortem społeczeństwo coraz życzliwiej spogląda na miejsca ciche i pełne wzajemnej symbiozy. Zadaję te pytania i nasłuchuję odpowiedzi, choć póki co koryto rzeki nie niesie ku smętnemu miastu żadnego echa responsu. Piotr Płochocki Ku lepszemu światu? (fot. Piotr Płochocki)

13 OCHRONA ZWIERZĄT 13 Gatunki na Ziemi wymierają co 20 minut W tym roku Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) ogłosiła oficjalne wyginięcie pantery mglistej z Tajwanu. Obserwuje się obecnie okres wielkiego wymierania gatunków. Średnio co 20 minut przestaje istnieć na Ziemi kolejny gatunek. Aby uznać zubożenie globalnej bioróżnorodności, istnieje specjalna procedura, która wymaga wieloletniego okresu potwierdzenia braku osobników danego gatunku w ekosystemie planety. Ze swoich siedlisk pantera mglista bezpowrotnie zniknęła ponad 10 lat temu. Jednak skryty tryb życia dawał szanse na zachowanie pojedynczych osobników. Były to nadzieje płonne. Pantera mglista to gatunek najbliżej spokrewniony z wymarłymi smilodonami szablozębnymi kotami wymarłymi pod koniec plejstocenu. Tajwański podgatunek wymarł najprawdopodobniej wskutek największego zagrożenia dla dużych drapieżników radyklanego ograniczenia wielkości ich naturalnych siedlisk. Silna presja człowieka na środowisko pociąga za sobą szereg ofiar. Najbardziej bolesne jest jednak działanie świadome, mające na celu zabicie zwierząt. Mimo silnego sprzeciwu mediów i opinii publicznej dochodzi cały czas do zabijania dużej ilości zwierząt, w krajach, w których kłusownictwo jest szybką metodą wzbogacenia się. Mimo niedoskonałości strukturalnych i organizacyjnych państw, na terenie których dochodzi do kłusownictwa, podlegają one skutecznym naciskom politycznym krajów o rozwiniętej demokracji. Organizacje pozarządowe w USA i w Europie prowadzą konsekwentną politykę informacyjną skierowaną do swoich rządów. Przekłada się ona na międzynarodową politykę i możliwość oficjalnego działania organizacji ekologicznych na terenach krajów takich jak Kongo, Sudan czy Borneo. Silne argumenty ekonomiczne motywują rządy wymienionych krajów do współpracy z europejskimi i amerykańskimi biologami i aktywistami. Przykładem takiego działania jest projekt ochrony kości słoniowej realizowany przez podróżników National Geografic Tripa Jenningsa i Andy ego Masera. Namówili do współpracy dyrektora instytutu ochrony środowiska uniwersytetu waszyngtońskiego Sama Wassera. Dzięki jego wiedzy i narzędziom zespół ma zmapować obszary aktywności kłusowników słoni. To kluczowe zadanie, mające na celu określenie, które populacje słoni stoją w zagrożeniu wytępienia przez regularne wybijanie stad. Projekt obejmuje swoim działaniem słabo zaludnione tereny lasów tropikalnych Konga, gdzie żyją stada słonia leśnego. Do niedawna był on uważany za podgatunek słonia afrykańskiego, ostatnio jednak znalazł miejsce w taksonomii, jako oddzielny gatunek. Mimo że mniejszy od słonia z sawanny, słoń leśny jest trzecim największym ssakiem lądowym. Kongo zajmuje pierwsze, niechlubne miejsce, jeżeli chodzi o przestępczość. Rząd nie kontroluje swojego terytorium i nie umie przeciwdziałać zorganizowanej przestępczości. Duże obszary kraju pokryte lasami tropikalnymi nie są objęte patrolami policji ani wojska. Populacja słoni osiągnęła punkt krytyczny mimo międzynarodowej akcji przeciwdziałania kłusownictwu. Dlatego kwestia mapowania miejsc szczególnie niebezpiecznych dla słoni oraz monitoring poszczególnych stad pozwolą na skuteczną i bezpośrednią ochronę zwierząt przed zabijaniem. W celu określenia miejsc, w którym dochodzi do przestępstw, obszar objęty projektem został podzielony na rewiry ostatnich żyjących pięciu stad słoni leśnych. Z zarekwirowanych kłusownikom zbiorów kości słoniowej profesor Wasser pobiera próbki DNA. Następnie zbierze próbki DNA od poszczególnych grup słoni. Porównując te dane, określi od których grup pochodzą kości zabitych przez kłusowników słoni. Na terenie tych grup będzie prowadzony monitoring mający na celu rozbicie szajek kłusowników. Wasser w swoich badaniach bazuje na analizie DNA i metodach medycyny sądowej, współpracuje ściśle z Interpolem. Pełna determinacji innowacyjna praca pomaga ograniczyć rozwój kłusownictwa w Kongo. Twórcy projektu zdecydowanie stawiają na przekazywanie informacji o stanie zagrożenia słoni leśnych i przekazywaniu tych informacji opinii publicznej w USA. Poprzez działania organizacji pozarządowych prowadzone są dyplomatyczne naciski na rząd w Kongo w celu stworzenia warunków do ograniczenia kłusownictwa. W Kenii tworzony jest system społecznego braku akceptacji dla zabijania słoni. Grupy strażników przyrody są przeszkolone w celu umiejętnej komunikacji z klanami Masajów. Doprowadziło to powstania obywatelskich grup ostrzegania strażników o pojawianiu się kłusowników. Jest to żmudna praca, jednak przynosząca pozytywne rezultaty. Na terenie Sudanu w akcji przeciw kłusownikom i handlarzom kością słoniową wzięło udział ponad tysiąc żołnierzy i przedstawicieli organów ścigania z państw Afryki Środkowej. Działania mają na celu ochronę ostatnich żyjących afrykańskich słoni sawannowych. Decyzja o podjęciu działań przeciwko kłusownikom zapadła pod koniec marca w Kamerunie na konferencji Wspólnoty Gospodarczej Państw Afryki Środkowej (ECCAS). Nadzwyczajne spotkanie zostało zwołane po informacjach ECCAS, które wskazały, że grupa ok. 300 uzbrojonych kłusowników z Sudanu poluje na słonie na sawannach Kamerunu, Czadu i Republiki Środkowoafrykańskiej. SŁONIE GINĄ W NOCY Jak poinformowali ekolodzy na międzynarodowej stronie internetowej, tylko jednej nocy (14 15 marca) w południowym Czadzie kłusownicy zabili przynajmniej 89 słoni. Tej samej grupie przypisuje się także zabicie na początku roku ok. 30 słoni w Republice Środkowoafrykańskiej i ok. 300 w kameruńskim Parku Narodowym Bouba Ndjida w 2012 r. Należy przypomnieć, że kluczowym rokiem dla ratowania słoni był Ustalono wtedy, że przez kłusowników ginie ponad 7 proc. populacji zdolnej do rozrodu. W 1989 r. zdelegalizowano handel kością słoniową. Aktualny wzrost kłusownictwa wymaga zdecydowanych działań, dlatego państwa regionu, czyli Kamerun, Czad i Republika Środkowoafrykańska, dodatkowo mają przeznaczyć ok. 1,8 mln euro na kupno m.in. samochodów terenowych i telefonów satelitarnych, aby usprawnić komunikację i dowodzenie nad operacją. Wysłana zostanie także misja dyplomatyczna ECCAS do Sudanu i Sudanu Południowego, skąd przypuszczalnie pochodzą kłusownicy. Populacja afrykańskich słoni sawannowych w Środkowej Afryce w ciągu 30 lat zmalała według szacunków z 80 tys. do kilkuset sztuk. KŁUSOWNICTWO ROŚNIE W SIŁĘ Komitet Konwencji o Międzynarodowym Handlu Dzikimi Zwierzętami i Roślinami Gatunków Zagrożonych Wyginięciem (CITES) opracował raport, którego autorzy wskazują, że skala nielegalnego handlu kością słoniową, a co za tym idzie kłusownictwa, jest obecnie najwyższa od 20 lat. Według tego Pantera mglista z Tajwanu została oficjalnie uznana za gatunek wymarły w drugim kwartale 2013 r. (fot. WWF) Dla zwalczania kłusownictwa kluczowe będzie zlikwidowanie uwarunkowań ekonomicznych dla jego opłacalności stąd konieczne są naciski na kraje azjatyckie. (fot. elephantivoryproject.org) dokumentu, większość afrykańskiej kości słoniowej z nielegalnych źródeł trafia do państw azjatyckich. Towar szmuglowany jest najczęściej do Malezji i Wietnamu, a później do sklepów w Chinach i Tajlandii. Premier Tajlandii Yingluck Shinawatra w trakcie marcowego szczytu CITES w Bangkoku zadeklarowała zwiększenie kontroli w tym kraju, aby ukrócić sprzedaż nielegalnej kości słoniowej. Ekolodzy wskazują na tajskie prawo, które zezwala na handel kością słoniową pochodzącą od rodzimych gatunków. Grupy przestępcze wykorzystują tę lukę prawną i wprowadzają na rynek kość pochodzącą od afrykańskich słoni. Dopóki nie wprowadzi się mechanizmów likwidujących popyt na kość słoniową na rynkach azjatyckich, dopóty nawet najlepiej zorganizowane akcje przeciwdziałające kłusownictwu będą przynosiły jedynie okresową poprawę sytuacji słoni. Dagmara Chłopicka Kraje afrykańskie pod presją organizacji europejskich i amerykańskich walczą z kłusownikami przy pomocy wojska. (fot. elephantivoryproject.org)

14 14 REKLAMA SPOŁECZNA wrzesień 2013 Przykłady kampanii społecznych Każdy kolejny rok obfituje w kolejne kampanie społeczne. Największą aprobatę zyskują spontaniczne akcje wynikające ze sprzeciwu obywateli wobec istniejących przepisów, pomysłów legislacyjnych czy też przyzwolenia społecznego na niektóre zachowania. Wokół jednostek zgłaszających sprzeciw pojawiają się kolejne osoby o podobnych zapatrywaniach, a nowoczesne systemy komunikacji umożliwiają szybkie osiągnięcie efektu kuli śniegowej. Kampanie zyskują rozgłos dzięki ambasadorom osobom publicznym, które udzielają swego wizerunku dla danej akcji. Niektóre z akcji nie zyskują dużego poparcia, mimo rozbudowanego zaplecza i finansowania, inne mimo braku budżetu błyskawicznie stają się modne. Temat akcji i pomysł na jej przeprowadzenie są kluczowe dla osiągnięcia zamierzonego celu. Błyskawiczny efekt medialny w szybkim czasie osiągnęła kampania Pięściarze bokserom i nie tylko. Kampania ma na celu zwrócenie uwagi na kwestię krzywdy, jakiej doznają psy poprzez złe traktowanie i bezmyślność swoich właścicieli. Dodatkowym efektem ma być zebranie pieniędzy, za które zostanie zakupiona karma dla wybranych schronisk dla zwierząt Towarzystwa Opieki nad Zwierzętami. Wydawałoby się, że to zgrany temat, na który mówi się w mediach bardzo dużo. Czy to przy okazji bezmyślnego rozmnażania psów w pseudohodowlach i sprzedawania ich na bazarach i targowiskach, czy pozostawiania w autach podczas upałów, czy też topienia niechcianych szczeniąt lub trzymania psów przez cały czas na uwięzi. Wszystkie te problemy były podejmowane wielokrotnie, jednak jak uczy doświadczenie, postęp we wrażliwości społecznej nie jest szybki. Krzysztof Wach (waga ciężka) w roli topionego psa (fot. dema.com.pl) Piotr Małek redaguje strony internetowe poświęcone akcji Pieniądze uzyskane z akcji będą przekazane wybranym ośrodkom Towarzystwa Opieki nad Zwierzętami (fot. dema.com.pl) (fot. dema.com.pl) Pomysłodawca akcji, Mirosław Milewski, zarządzający agencją promocyjną DEM a, oprócz pasji do działania społecznego, posiada wiedzę i możliwości, aby taką akację przeprowadzić zgodnie ze wszystkimi kanonami sztuki komunikacji. Akcja opiera się na pomyśle, by polskie gwiazdy ringu bokserskiego przedstawić w roli psów niegodziwie potraktowanych przez człowieka. Do charytatywnego udziału w sesji zdjęciowej, której efektem będzie kalendarz na 2014 rok zaproszeni zostali najwybitniejsi polscy pięściarze: Paweł Głaz Głażewski, Andrzej Gołota, Janusz Gortat, Iwona Guzowska, Krzysztof Kosedowski, Mateusz Master Masternak, Łukasz Angel Maszczyk, Dariusz Tiger Michalczewski, Paweł Skrzecz, Artur Szpila Szpilka, Mariusz Viking Wach, Krzysztof Diablo Włodarczyk Jak przyznaje autor koncepcji, obawiał się, czy sportowcy zgodzą się wcielić w obmyślone role. Wymogiem było założenie specjalnej czapeczki imitującej psa. Potężny Mariusz Wach pozwala się topić w jeziorku w Habdzinie. Rafał Jackiewicz odgrywa przywiązanego do drzewa porzuconego psa. Przemysław Saleta jest wyrzucany z cadillaca. Nasza akcja społeczna ma uświadomić wszystkim zainteresowanym temat sterylizacji (ograniczenia niekontrolowanego rozmnażania się psów, co wpłynie na zmniejszenie liczby bezdomnych zwierząt), bezdomności i znęcania się nad psami nie tylko rasy bokser, ale również nad zwykłymi kundlami podkreśla Mirosław Milewski. Przedstawienie gwiazd sportów walki w sytuacjach, w których często znajdują się psy, uzmysławia nam, że w porównaniu z losem zwierząt, nawet najbardziej krwawy pojedynek w ringu nie zasługuje na miano brutalnego. Aby zmienić podejście ludzi do psów, nacechować je większą empatią, trzeba sięgnąć, po zapadające w świadomość argumenty. Kalendarz, którego każde zdjęcie opowiada mocną historię oraz dodatek w postaci płyty CD z 12 utworami raperów nawiązujących do psiego losu każdego ze zdjęć, stanowi bardzo dobry zestaw do przemyśleń. Akcja nie jest jednorazowa. W przyszłym roku do pomocy w akcji mają zostać zaproszeni aktorzy znani z ról policjantów pod roboczym hasłem My psy musimy się trzymać razem. Akcja ma swój fanpage na facebooku oraz dedykowany blog, prowadzony w imieniu Fiffiego przez Piotra Małka. Piotr to znany sportowiec, mistrz Polski w kolarstwie szosowym na specjalnych rowerach napędzanych siłą rąk. Człowiek o niezłomnym harcie ducha. Fiffi to kundelek ze schroniska, przygarnięty przez Mirosława Milewskiego. Akcja ta jest przykładem, że wspólne dobro i uniwersalne wartości łączą, pozwalają się zjednoczyć wokół idei i uzyskać chęć bezinteresownej współpracy. Jednak w dzisiejszym przepełnionym informacją świecie, żeby się przebić ze swoim przekazem, należy mieć pomysł na podanie i utrwalenie informacji. Nieszablonowe pomysły umiejętnie podane w nowoczesnej formie zwiększają szansę na pożądany efekt. Dagmara Chłopicka

15 INFORMATOR 15 Dotacje dla organizacji terminarz konkursów RÓWNAĆ SZANSE KWOTA: do 7 tys. zł. TERMIN: do 10 października 2013 OPIS: Polska Fundacja Dzieci i Młodzieży ogłosiła kolejną edycję Regionalnego Konkursu Grantowego w ramach Programu Równać Szanse 2013 Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności. Celem projektów realizowanych w ramach Programu jest wyrównywanie szans na dobry start w dorosłe życie młodzieży w wieku gimnazjalnym i ponadgimnazjalnym (13 19 lat) z małych miejscowości, poprzez podnoszenie ich kompetencji i rozwój umiejętności społecznych. Chcemy, aby młodzież realizująca projekty, poprzez aktywne działania, mogła rozwijać swoje pasje i zainteresowania. O dotacje na projekty minimum 6-miesięczne, rozpoczynające się nie wcześniej niż 1 stycznia 2014 r. i trwające nie dłużej niż do 31 lipca 2014 r. mogą ubiegać się organizacje pozarządowe, gminne domy kultury i gminne biblioteki oraz nieformalne grupy dorosłych, które chcą założyć organizację pozarządową, z terenów wiejskich i miast do mieszkańców. WIECĘJ: OBYWATELE DLA DEMOKARCJI TERMIN: do 15 października 2013 OPIS: Organizacje mogą składać wnioski na projekty tematyczne w programie Obywatele dla Demokracji. Na realizację projektów z zakresu partycypacji publicznej, kontroli obywatelskiej, zwalczania dyskryminacji, przeciwdziałania wykluczeniu oraz tych skierowanych do dzieci i młodzieży przeznaczono w pierwszej edycji konkursu 9,5 mln euro. W programie dużo uwagi zostanie też poświęcone działaniom służącym zwalczaniu mowy nienawiści w internecie. Wysokość dotacji zależy od tego, czy projekt będzie realizowany samodzielnie czy w partnerstwie. W pierwszym przypadku wyniesie ona od 50 tys. do 250 tys. zł. Przy wnioskach o dofinansowanie projektów partnerskich organizacje mogą się starać nawet o 350 tys. zł. Podręcznik, który zawiera wszystkie informacje dotyczące konkursu, wzory formularzy oraz instrukcje ich wypełniania można pobrać ze strony org.pl 1 września ruszył też konkurs na realizację projektów w ramach współpracy dwustronnej. Oznacza to, że organizacje, które zdecydują się realizować działania z partnerami z Norwegii, Lichtensteinu lub Islandii będą mogły otrzymać do 50 tys. zł na przygotowanie wspólnych projektów. Wnioski będzie można składać co miesiąc do 1 września WIĘCEJ: REHABILITACJA ZAWODOWA I SPOŁECZNA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH TERMIN: do 18 października 2013 OPIS: Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych zaprasza organizacje pozarządowe do udziału w trzynastym, otwartym konkursie o zlecenie realizacji zadań z zakresu rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych. W ramach konkursu mogą być zgłaszane projekty dotyczące następujących celów programowych: 1. wejście osób niepełnosprawnych na otwarty rynek pracy, 2. zwiększenie samodzielności osób niepełnosprawnych, 3. wzrost aktywności osób niepełnosprawnych w różnych dziedzinach życia, 4. zapewnienie osobom niepełnosprawnym dostępu do informacji i specjalistycznych usług, 5. poprawa jakości funkcjonowania otoczenia osób niepełnosprawnych, z zastrzeżeniem postanowień ust. 4. Przed przystąpieniem do przygotowania oferty należy się zapoznać z Zasadami wspierania realizacji zadań z zakresu rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych, zlecanych organizacjom pozarządowym przez PFRON dostępnymi na stronie internetowej grantodawcy. WIĘCEJ: pl/komunikaty/ MAŁE GRANTY NA ZADANIA W ZAKRESIE REHABILITACJI ZAWODOWEJ I SPOŁECZNEJ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej zaprasza do składania ofert o wsparcie lub o powierzenie realizacji zadań publicznych określonych w Rocznym programie współpracy Samorządu Województwa Mazowieckiego z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie na 2013 rok. Wnioski będą rozpatrywane do wyczerpania kwoty ,91 zł, w oparciu o przepisy określone w art. 19a ww. ustawy oraz Zasady przyznawania i rozliczania dotacji z budżetu Województwa przyznawanych organizacjom pozarządowym oraz podmiotów, o których mowa w art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z dnia 8 grudnia 2011 r. Rodzaje zadań publicznych określone ww. programie: 1. Organizowanie i prowadzenie szkoleń, kursów, warsztatów, grup środowiskowego wsparcia oraz zespołów aktywności społecznej dla osób niepełnosprawnych aktywizujących zawodowo i społecznie te osoby. 2. Organizowanie i prowadzenie szkoleń, kursów i warsztatów dla członków rodzin osób niepełnosprawnych, opiekunów, kadry i wolontariuszy bezpośrednio zaangażowanych w proces rehabilitacji zawodowej lub społecznej osób niepełnosprawnych, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień dotyczących procesu integracji osób niepełnosprawnych w najbliższym środowisku i społeczności lokalnej, zwiększania ich aktywności życiowej i zaradności osobistej oraz niezależności ekonomicznej, podnoszenia umiejętności pracy z osobami niepełnosprawnymi, w tym sprawowania nad nimi opieki i udzielania pomocy w procesie ich rehabilitacji. 3. Prowadzenie poradnictwa psychologicznego, społeczno-prawnego oraz udzielanie informacji na temat przysługujących uprawnień, dostępnych usług, sprzętu rehabilitacyjnego i pomocy technicznej dla osób niepełnosprawnych. Białebłoto Kobyla Gmina brańszczyk Stowarzyszenie Oczy Szeroko Otwarte Białebłoto Kobyla Długosiodło Brańszczyk Fundacja Nad Bugiem ul. Jana Pawła II 10, Brańszczyk tel , artlasko@gmail.com Stowarzyszenie na Rzecz Osób Niepełnosprawnych i Niezaradnych Życiowo Zawsze Razem ul. Jana Pawa II 65, Brańszczyk tel , zawsze.razem@wp.pl Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Gminy Brańszczyk ODNOWA ul. Jana Pawła II 30/32, Brańszczyk tel jszymanik@o2.pl 4. Prowadzenie grupowych i indywidualnych zajęć, które mają na celu nabywanie, rozwijanie i podtrzymywanie umiejętności niezbędnych do samodzielnego funkcjonowania osób niepełnosprawnych. 5. Organizowanie regionalnych imprez kulturalnych, sportowych, turystycznych i rekreacyjnych dla osób niepełnosprawnych wspierających ich aktywność w tych dziedzinach. 6. Prowadzenie kampanii informacyjnych na rzecz integracji osób niepełnosprawnych i przeciwdziałaniu ich dyskryminacji. 7. Opracowywanie lub wydawanie publikacji, wydawnictw ciągłych oraz wydawnictw zwartych, stanowiących zamkniętą całość, w tym na nośnikach elektromagnetycznych i elektronicznych: dotyczących problematyki związanej z niepełnosprawnością, kierowanych do osób niepełnosprawnych w tym publikowanych drukiem powiększonym, pismem Braille a lub publikowanych w tekście łatwym do czytania. WIĘCEJ: PROGRAMY MINISTRA KULTURY I DZIEDZICTWA NARODOWEGO 2014 TERMIN: do 30 listopada 2013 OPIS: Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego ogłosił programy na rok I nabór do programów odbędzie się do 30 listopada 2013 r. Tylko w BAZA NGO Stowarzyszenie Pomocy Osobom Niepełnosprawnym Dla Jednego Uśmiechu ul. Jana Pawła II 30/5, Brańszczyk tel spon.dju@wp.pl Stowarzyszenie Właścicieli Nieruchomości Nakieł ul. Dębowa 27, Brańszczyk Dalekie Tartak Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Osiedla Dalekie Tartak Sosna Topolowa 17, Brańszczyk tel Nowa Wieś Stowarzyszenie INICJATYWA BIAŁEBŁOTA Nowa Wieś 49A, Długosiodło inicjatywabb@op.pl Stowarzyszenie Wspólne Dobro Nowa Wieś 75, Długosiodło Nowe Budy Społeczne Stowarzyszenie Oświatowe Gniazdo Nowe Budy 32, Brańszczyk przypadku Programu Dziedzictwo kulturowe, priorytet Ochrona zabytków, I nabór wniosków będzie trwał do 31 października 2013 r. Ogłoszono następujące programy na rok 2014: Wydarzenia artystyczne (Muzyka, Teatr i taniec, Sztuki wizualne, Film, Promocja kultury polskiej za granicą) Kolekcje (Narodowe kolekcje sztuki współczesnej, Regionalne kolekcje sztuki współczesnej, Zamówienia kompozytorskie, Kolekcje muzealne) Promocja literatury i czytelnictwa (Literatura, Promocja czytelnictwa, Czasopisma) Edukacja (Edukacja kulturalna, Edukacja artystyczna, Edukacja medialna i informacyjna) Obserwatorium kultury Dziedzictwo kulturowe (Wspieranie działań muzealnych, Kultura ludowa, Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą, Ochrona zabytków archeologicznych, Ochrona i cyfryzacja dziedzictwa kulturowego) Rozwój infrastruktury kultury (Infrastruktura kultury, Infrastruktura szkolnictwa artystycznego, Infrastruktura domów kultury) Możliwość składania wniosków poprzez system EBOI zostanie uruchomiona w pierwszych dniach października 2013 r. WIĘCEJ: tel pspnowebudy@interia.pl Poręba Średnia Związek Kombatantów RP i b. Więźniów Politycznych Koło w Brańszczyku Poręba Średnia, tel Trzcianka Polski Związek Głuchych Koło Terenowe Trzcianka 46, Brańszczyk UDRZYN Towarzystwo Inicjatyw Wiejskich Tuchełka Udrzyn 36, Poręba tiwtuchelka@gmail.com Długosiodło gmina długosiodło Fundacja Kultury Homo Homini Dąbrowszczaków 3, Długosiodło Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju Gminy Długosiodło Mickiewicza 15, Długosiodło tel gciksir@dlugosiodlo.pl 16

16 16 INFORMATOR wrzesień 2013 Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Wsi Teraz My Kalinowo 33, Długosiodło tel , Stowarzyszenie Tradycyjnie Nowoczesnych Dla Wsi Spacerowa 9, Długosiodło tel tradycyjnienowoczesni.pl Związek Kombatantów RP i b. Więźniów Politycznych Koło w Długosiodle Poniatowskiego 36, Długosiodło tel Grądy Szlacheckie Stowarzyszenie Grądy Szlacheckie MOJA WIEŚ Grądy Szlacheckie 30A, Długosiodło tel grapop@poczta.fm Dąbrowa gmina rząśnik Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Wsi Dąbrowa Dąbrowa 40, Rząśnik tel , Rząśnik Stowarzyszenie Klub Srebrnego Wieku ul. Jesionowa 3, Rząśnik tel Barcice gmina somianka Stowarzyszenie Użytkowników Ośrodka POD SOSNAMI Barcice, Somianka tel , Popowo Kościelne Nadbużańskie Towarzystwo Oświatowe Moja Wieś Popowo Kościelne 60, Somianka tel psp.popowo@wp.pl JACKOWO GÓRNE Społeczne Stowarzyszenie Oświatowe Szkoła z Tradycjami Jackowo Górne 12, Somianka JACKOWO dolne Stowarzyszenie Gospodarstw Agro i Ekoturystycznych Mazowieckie Wierzby Jackowo Dolne 11A, Somianka tel b.polak@plenery-gardens.pl KRĘGI Stowarzyszenie Społeczno-Oświatowe Przyjazny Krąg Kręgi 9, Wyszków SOMIANKA Stowarzyszenie na Rzecz Gminy Somianka Soma Somianka 21, Somianka tel goksomianka@go2.pl Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne Nasza Gmina Somianka Somianka 16B, Somianka tel , naszagminasomianka@somianka.pl Deskurów gmina wyszków Stowarzyszenie Prywatnych Właścicieli Nieruchomości Ostoja Deskurów 20, Wyszków Gulczewo Nadbużańskie Stowarzyszenie Przyjaciół Gulczewa ul. Szkolna 16, Gulczewo, Wyszków kontakt@gulczewo.org Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Gminy Wyszków TOR Tradycja-Oświata- Rozwój ul. Szkolna 21, Wyszków Łosinno Stowarzyszenie Sympatyków Wsi Łosinno ŁOSIK ul. Centralna 68, Wyszków tel Tumanek Polskie Stowarzyszenie Filipińskich Sztuk Walki Tumanek 43, Wyszków Wyszków Fundacja Idzik ul. Białostocka 12, Wyszków tel fundacjaidzik@poczta.onet.pl Fundacja Jutrzenka ul. Łączna 43, Wyszków Fundacja ROWER.COM ul. Daszyńskiego 45, Wyszków tel artur@rower.com Fundacja Usłysz Marzenia ul. Lipowa 4, Wyszków tel Fundacja Wyszkowski Teatr Tańca ul. Geodetów 52/14, Wyszków tel wyszkow@teatr-tanca.pl Klub Abstynenta Arka Al. Róż 3, Wyszków tel Klub Amazonek ul. Prosta 7A, Wyszków tel , Klub Ekologiczny ul. 11 Listopada 38/59, Wyszków tel jerzas1@op.pl com.pl Klub Sportowy KS Camper Wyszków ul. Pułtuska 177, Wyszków tel kscamper@kscamper.pl Klub Żeglarski SPINAKER I Armii Wojska Polskiego 68, Wyszków tel klub@kzspinaker.pl Lokalna Grupa Działania Partnerstwo dla Puszczy Białej i Kamienieckiej Al. Róż 2, Wyszków tel Miejski Klub Sportowy BUG WYSZKÓW ul. Kościuszki 54, Wyszków tel bugwyszkow@wp.pl Nadbużańskie Bractwo Ligi Morskiej i Rzecznej ul. Pułaskiego 12, Wyszków tel , blmirwyszkow@wp.pl Nadbużańskie Forum Samorządowe - NFS ul. I AWP 82A, Wyszków Ochotnicza Straż Pożarna ul. Strażacka 5, Wyszków Polski Czerwony Krzyż Zarząd Rejonowy w Wyszkowie ul. 3 Maja 24, Wyszków tel Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów, Koło w Wyszkowie ul. Prosta 7A, Wyszków tel Polski Związek Niewidomych, Zarząd koła Terenowego ul. I AWP 82A, Wyszków tel Polski Związek Wędkarski Okręg Mazowiecki, Koło nr 137 Wyszków- Miasto ul. Pułaskiego 40, Wyszków tel , Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym, Koło w Wyszkowie ul. Geodetów 76, Wyszków tel dca.wyszkow@psouu.org.pl; wtz.wyszkow@psouu.org.pl Stowarzyszenie dla Powiatu Wyszkowskiego ul. 3 Maja 24, Wyszków tel Stowarzyszenie Free Horses Wyszków ul. Meliorantów 10, Wyszków tel , contact@freehorses.pl Stowarzyszenie I Kropka ul. 11 Listopada 42/37, Wyszków stowarzyszenieikropka@gmail.com Stowarzyszenie Inicjatyw Społecznych WIATRAK ul. Kopernika 14, Wyszków tel , andrzejgrajczyk@wp.pl Stowarzyszenie Komitet Ochrony Podatnika ul. Białostocka 9, Wyszków Stowarzyszenie Kulturalno- Alternatywne PEPISKO ul. Nadgórze 39, Wyszków tel Stowarzyszenie na Rzecz Uczniów Niepełnosprawnych w Zespole Szkół Promyk ul. Geodetów 45, Wyszków tel Stowarzyszenie Pomocy Rodzinom ul. Gen. Wł. Sikorskiego 40, Wyszków tel Stowarzyszenie PROMENADA ul. 3 Maja 16, Wyszków tel promenada.stowarzyszenie@wp.pl Stowarzyszenie Przyjaciół Wyszkowa, Puszczy Białej i Kamienieckiej ul. Sowińskiego 80, Wyszków tel ; Stowarzyszenie Przymierze dla Wyszkowa Rozwój Regionalny ul. Wąska 32/2, Wyszków tel Stowarzyszenie Ważna Róża ul. Geodetów 72/17, Wyszków tel st.waznaroza@wp.pl Światowy Związek Żołnierzy AK Obwód Rajski Ptak Koło w Wyszkowie Al. Róż 2, Wyszków Towarzystwo Ekologiczne Natura ul. Bojowników o Wolność i Demokrację 19, Wyszków, Towarzystwo Opieki nad Zwierzętami w Polsce ul. Sowińskiego 33B/36, Wyszków tel Towarzystwo Przyjaciół Dzieci Oddział Powiatowy ul. 1 Maja 7/34, Wyszków tel Towarzystwo Wiedzy Powszechnej Oddział Regionalny w Wyszkowie ul. 3 Maja 12/1A, Wyszków tel wyszkow@twpwyszkow.pl Towarzystwo Ziemi Wyszkowskiej ul. Kościuszki 52, Wyszków Wyszkowskie Stowarzyszenie Kultury Alternatywnej Alternator ul. I AWP 82A, Wyszków Wyszkowski Uniwersytet Trzeciego Wieku ul. Daszyńskiego 45, Wyszków tel biuro@wyszkowski-uniwersytet.pl Związek Harcerstwa Polskiego Komenda Hufca Rój Promienistych im. Tadeusza Zawadzkiego Zośki Al. Róż 2, Wyszków tel wyszkow@mazowiecka.zhp.pl Związek Kombatantów RP i b. Więźniów Politycznych Koło w Wyszkowie ul. Prosta 7A, Wyszków tel Związek Piłsudczyków Rzeczypospolitej Polskiej Towarzystwo Pamięci Józefa Piłsudskiego Okręg Nadbużański w Wyszkowie ul. Gen. J. Sowińskiego 80, Wyszków tel wew. 34 Życzliwi Poszkodowanym Stowarzyszenie Pomocy Poszkodowanym w Wypadkach Drogowych ul. I AWP 89A, Wyszków tel poszkodowanym@wp.pl anastazew gmina zabrodzie Stowarzyszenie Ochrony Przyrody Anastazewa i Okolic Anastazew 1, Zabrodzie tel Dębinki Stowarzyszenie Pomóż Dzieciom ul. Pałacowa 7, Dębinki, Zabrodzie tel , woywal@interia.pl Młynarze Stowarzyszenie Nasze Nadbużańskie Młynarze Młynarze 20A, Zabrodzie mostówka Fundacja AVIANGARDA ul. Zjazdowa 8, Zabrodzie tel fundacja@aviangarda.eko.org.pl Niegów Fundacja Dzieło Samarytańskie ul. Klonowa 1, Zabrodzie tel Zabrodzie Stowarzyszenie na Rzecz Gminy Zabrodzie Bractwo Zabrodzkie ul. Wł. Reymonta 2, Zabrodzie tel zabrat@op.pl W przypadku niezgodności ze stanem aktualnym zainteresowane organizacje prosimy o kontakt, tel Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Wydawca: Fundacja rower.com Redakcja: Artur Laskowski (redaktor naczelny), Karol Kretkowski, Danuta Laskowska, Dagmara Chłopicka, Piotr Płochocki, Jerzy Sitek, Łukasz Karolewski (korekta). Adres redakcji: ul. Daszyńskiego Wyszków, tel redakcja@siedzieje.org.pl Redakcja zastrzega sobie prawo do korekty materiałów nadsyłanych do druku. Druk: Polskapresse Sp. z o. o., ul. Domaniewska Warszawa

AKADEMIA DLA MŁODYCH PRZEWODNIK TRENERA. PRACA ŻYCIE UMIEJĘTNOŚCI

AKADEMIA DLA MŁODYCH PRZEWODNIK TRENERA.  PRACA ŻYCIE UMIEJĘTNOŚCI PRACA ŻYCIE UMIEJĘTNOŚCI www.akademiadlamlodych.pl PODRĘCZNIK WPROWADZENIE Akademia dla Młodych to nowa inicjatywa mająca na celu wspieranie ludzi młodych w rozwijaniu umiejętności niezbędnych w ich miejscu

Bardziej szczegółowo

REZULTAT: MODEL AKTYWIZACJI ZAWODOWEJ OSÓB ZAGROŻONYCH WYKLUCZENIEM SPOŁECZNYM NR LOKALNY A 0518

REZULTAT: MODEL AKTYWIZACJI ZAWODOWEJ OSÓB ZAGROŻONYCH WYKLUCZENIEM SPOŁECZNYM NR LOKALNY A 0518 REZULTAT: MODEL AKTYWIZACJI ZAWODOWEJ OSÓB ZAGROŻONYCH WYKLUCZENIEM SPOŁECZNYM NR LOKALNY A 0518 WYPRACOWANY W RAMACH PROJEKTU: "PODNOSIMY KWALIFIKACJE WSPIERAMY ROZWÓJ! EMPATIA MODEL LOKALNY Nazwa Projektu:

Bardziej szczegółowo

Koncepcja pracy MSPEI

Koncepcja pracy MSPEI Międzynarodowa Szkoła Podstawowa Edukacji Innowacyjnej w Łodzi to Szkoła Kompetencji Kluczowych posiadająca i rozwijająca nowatorskie spojrzenie na kształtowanie postaw i umiejętności zgodnie z Europejskimi

Bardziej szczegółowo

POWIATOWY PROGRAM DZIAŁAŃ NA RZECZ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Z ZAKRESU REHABILITACJI SPOŁECZNEJ, ZAWODOWEJ I ZATRUDNIANIA ORAZ

POWIATOWY PROGRAM DZIAŁAŃ NA RZECZ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Z ZAKRESU REHABILITACJI SPOŁECZNEJ, ZAWODOWEJ I ZATRUDNIANIA ORAZ Załącznik do Uchwały Nr XXV/149/2008 Rady Powiatu Średzkiego z dnia 30 grudnia 2008 roku POWIATOWY PROGRAM DZIAŁAŃ NA RZECZ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Z ZAKRESU REHABILITACJI SPOŁECZNEJ, ZAWODOWEJ I ZATRUDNIANIA

Bardziej szczegółowo

Warszawskie Forum Inicjatyw na rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną. Seminarium - Bezpieczna przyszłość

Warszawskie Forum Inicjatyw na rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną. Seminarium - Bezpieczna przyszłość Warszawskie Forum Inicjatyw na rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną Seminarium - Bezpieczna przyszłość Warszawskie Forum Inicjatyw na rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną (Forum) powstało

Bardziej szczegółowo

MIEJSKI PROGRAM NA RZECZ WSPIERANIA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH

MIEJSKI PROGRAM NA RZECZ WSPIERANIA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Załącznik do Uchwały Nr Rady Miejskiej Leszna z dnia MIEJSKI PROGRAM NA RZECZ WSPIERANIA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH na lata 2014-2016 1 OPIS PROBLEMU Niepełnosprawność, zgodnie z treścią ustawy o rehabilitacji

Bardziej szczegółowo

PROGRAM AKTYWNOŚCI LOKALNEJ DLA GMINY POLICE NA LATA

PROGRAM AKTYWNOŚCI LOKALNEJ DLA GMINY POLICE NA LATA PROGRAM AKTYWNOŚCI LOKALNEJ DLA GMINY POLICE NA LATA 2014 2020 1 Spis treści 1. Wstęp 3 2. Cele Programu Aktywności Lokalnej 5 3. Kierunki działań 6 4. Adresaci Programu 7 5. Metody wykorzystywane do realizacji

Bardziej szczegółowo

PROMYK" w Glinojecku.

PROMYK w Glinojecku. ZARZĄDZENIE NR 2^2011 BURMISTRZA MIASTA I GMINY GLINOJECK z dnia 29.04 2011 roku w sprawie utworzenia PROMYK" w Glinojecku. Środowiskowego Ogniska Wychowawczego Na podstawie l i 2 uchwały nr 111/30/2011

Bardziej szczegółowo

Scenariusz zajęć edukacyjnych dla uczniów szkoły ponadgimnazjalnej Budżet partycypacyjny czego potrzebuje nasza okolica?

Scenariusz zajęć edukacyjnych dla uczniów szkoły ponadgimnazjalnej Budżet partycypacyjny czego potrzebuje nasza okolica? Scenariusz zajęć edukacyjnych dla uczniów szkoły ponadgimnazjalnej Budżet partycypacyjny czego potrzebuje nasza okolica? Autor: Krzysztof Romaniuk 1. Temat: Budżet partycypacyjny czego potrzebuje nasza

Bardziej szczegółowo

Krąg Wsparcia Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną. Projekt dofinansowany ze środków Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

Krąg Wsparcia Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną. Projekt dofinansowany ze środków Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich Krąg Wsparcia Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną Projekt dofinansowany ze środków Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich CELE Celem głównym projektu jest stworzenie indywidualnych, rodzinnych i

Bardziej szczegółowo

GMINNY PROGRAM OCHRONY ZDROWIA PSYCHICZNEGO NA LATA

GMINNY PROGRAM OCHRONY ZDROWIA PSYCHICZNEGO NA LATA Załącznik do Zarządzenia Nr 190 /2016 Wójta Gminy Łęczyca z dnia 05.05.2016 r. PROJEKT GMINNY PROGRAM OCHRONY ZDROWIA PSYCHICZNEGO NA LATA 2016 2020 I. WPROWADZENIE Podstawą prawną do działań związanych

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR 74/XI/2015 RADY GMINY MAŁA WIEŚ. z dnia 29 października 2015 r.

UCHWAŁA NR 74/XI/2015 RADY GMINY MAŁA WIEŚ. z dnia 29 października 2015 r. UCHWAŁA NR 74/XI/2015 RADY GMINY MAŁA WIEŚ z dnia 29 października 2015 r. w sprawie uchwalenia Statutu Środowiskowego Domu Samopomocy w Starych Święcicach. Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 9 lit. h, art.

Bardziej szczegółowo

Dyrektor szkoły, a naciski zewnętrzne

Dyrektor szkoły, a naciski zewnętrzne 2.2.2. Dyrektor szkoły, a naciski zewnętrzne Niezwykle trudno mówić jest o wpływie dyrektora szkoły na funkcjonowanie i rozwój placówki bez zwrócenia uwagi na czynniki zewnętrzne. Uzależnienie od szefa

Bardziej szczegółowo

Razem, Godnie i Szczęśliwie - Małopolskie Dni Osób Niepełnosprawnych Powiat Olkuski Powiat Chrzanowski 2015

Razem, Godnie i Szczęśliwie - Małopolskie Dni Osób Niepełnosprawnych Powiat Olkuski Powiat Chrzanowski 2015 Razem, Godnie i Szczęśliwie - Małopolskie Dni Osób Niepełnosprawnych 2015 Projekt skierowany był do osób niepełnosprawnych i ich rodzin. Składał się z szeregu imprez integracyjnych organizowanych w powiatach

Bardziej szczegółowo

Odpowiedzialna Przedsiębiorczość

Odpowiedzialna Przedsiębiorczość Odpowiedzialna Przedsiębiorczość Czym są warsztaty: Odpowiedzialna Przedsiębiorczość To cykl spotkań, które skupione wokół zagadnień związanych z przedsiębiorstwem, pokazują młodym osobom, w jaki sposób

Bardziej szczegółowo

Koncepcja Artystycznego Niepublicznego Przedszkola z Oddziałem Integracyjnym Tygrysek Plus

Koncepcja Artystycznego Niepublicznego Przedszkola z Oddziałem Integracyjnym Tygrysek Plus Koncepcja Artystycznego Niepublicznego Przedszkola z Oddziałem Integracyjnym Tygrysek Plus MISJA o W przedszkolu każde dziecko czuje się bezpieczne, szczęśliwe, wyjątkowe i akceptowane. o Każde dziecko

Bardziej szczegółowo

Świetlica socjoterapeutycznadobra praktyka w profilaktyce zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży. Ewa Janik

Świetlica socjoterapeutycznadobra praktyka w profilaktyce zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży. Ewa Janik Świetlica socjoterapeutycznadobra praktyka w profilaktyce zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży Ewa Janik ZDROWIE PSYCHICZNE Zdrowie psychiczne jest różnie definiowane przez poszczególne dziedziny nauki:

Bardziej szczegółowo

Załącznik do Uchwały Nr XX/90/08 Rady Powiatu w Wąbrzeźnie z dnia 29 września 2008r. Powiatowy Program Aktywności Lokalnej na lata

Załącznik do Uchwały Nr XX/90/08 Rady Powiatu w Wąbrzeźnie z dnia 29 września 2008r. Powiatowy Program Aktywności Lokalnej na lata Załącznik do Uchwały Nr XX/90/08 Rady Powiatu w Wąbrzeźnie z dnia 29 września 2008r. Powiatowy Program Aktywności Lokalnej na lata 2008-2013 Wąbrzeźno, wrzesień 2008 -2- Spis treści Wstęp Rozdział 1. Nawiązanie

Bardziej szczegółowo

Olsztyn, dnia 27 lutego 2018 r. Poz. 980 UCHWAŁA NR XXXVII/279/2018 RADY GMINY PURDA. z dnia 23 lutego 2018 r.

Olsztyn, dnia 27 lutego 2018 r. Poz. 980 UCHWAŁA NR XXXVII/279/2018 RADY GMINY PURDA. z dnia 23 lutego 2018 r. DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO Olsztyn, dnia 27 lutego 2018 r. Poz. 980 UCHWAŁA NR XXXVII/279/2018 RADY GMINY PURDA z dnia 23 lutego 2018 r. w sprawie uchwalenia Statutu Środowiskowego

Bardziej szczegółowo

Załącznik do uchwały Nr XXXII/483/2009 Rady Miejskiej Środy Wielkopolskiej z dnia 20 sierpnia 2009 roku. Program Aktywności Lokalnej

Załącznik do uchwały Nr XXXII/483/2009 Rady Miejskiej Środy Wielkopolskiej z dnia 20 sierpnia 2009 roku. Program Aktywności Lokalnej Załącznik do uchwały Nr XXXII/483/2009 Rady Miejskiej Środy Wielkopolskiej z dnia 20 sierpnia 2009 roku Program Aktywności Lokalnej dla Miasta i Gminy Środa Wielkopolska na lata 2009 2013 I. Wprowadzenie

Bardziej szczegółowo

Młodzieżowe Rady Sołeckie

Młodzieżowe Rady Sołeckie Młodzieżowe Rady Sołeckie Projekt Nic o nas bez nas, nasz udział w demokracji Stowarzyszenie Inicjatyw Społeczno-Oświatowych w Widomej Projekt realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego

Bardziej szczegółowo

MIEJSKI PROGRAM NA RZECZ WSPIERANIA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH. na lata /PROJEKT/

MIEJSKI PROGRAM NA RZECZ WSPIERANIA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH. na lata /PROJEKT/ Załącznik do Uchwały Nr.. Rady Miejskiej Leszna z dnia.. MIEJSKI PROGRAM NA RZECZ WSPIERANIA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH na lata 2006-2007 /PROJEKT/ OPIS PROBLEMU Niepełnosprawność, zgodnie z treścią ustawy

Bardziej szczegółowo

DZIAŁ IV. CELE STRATEGICZNE I OPERACYJNE

DZIAŁ IV. CELE STRATEGICZNE I OPERACYJNE UCHWAŁA NR./08 RADY GMINY PIĄTNICA z dnia.. zmieniająca uchwałę w sprawie uchwalenia Gminnej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2007-20015 Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt.15 ustawy z

Bardziej szczegółowo

Godność człowieka w hospicjum stacjonarnym

Godność człowieka w hospicjum stacjonarnym Godność człowieka w hospicjum stacjonarnym Prezentacja Stowarzyszenia Hospicjum im. Piotra Króla Stowarzyszenie powstało w czerwcu 2012 roku, kilka miesięcy od dnia pożegnania śp. Piotra Króla, którego

Bardziej szczegółowo

KWESTIONARIUSZ ANKIETY

KWESTIONARIUSZ ANKIETY KWESTIONARIUSZ ANKIETY Płeć: Kobieta Mężczyzna Wiek: 18-25 lat 26-30 lat 31-35 lat 36-40 lat 41-50 lat powyżej 50 lat Okres prowadzenia przedsiębiorstwa: do 1 roku 1-3 lata 3-10 lat 10-20 lat powyżej 20

Bardziej szczegółowo

Aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych ze szczególnymi trudnościami w wejściu i utrzymaniu się w zatrudnieniu.

Aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych ze szczególnymi trudnościami w wejściu i utrzymaniu się w zatrudnieniu. Krystyna Mrugalska Aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych ze szczególnymi trudnościami w wejściu i utrzymaniu się w zatrudnieniu. Przegląd trudności, wynikających z nich potrzeb oraz niezbędnych form

Bardziej szczegółowo

STATUT ŚRODOWISKOWEGO DOMU SAMOPOMOCY W ŁĘCZYCY

STATUT ŚRODOWISKOWEGO DOMU SAMOPOMOCY W ŁĘCZYCY Załącznik do Uchwały Nr XXIII/176/08 Rady Miasta Łęczyca z dnia 28 marca 2008 r. STATUT ŚRODOWISKOWEGO DOMU SAMOPOMOCY W ŁĘCZYCY Rozdział I Postanowienia ogólne 1 1. Środowiskowy Dom Samopomocy (Dom) w

Bardziej szczegółowo

3. Chorzy psychicznie, w rozumieniu ustawy o ochronie zdrowia psychicznego

3. Chorzy psychicznie, w rozumieniu ustawy o ochronie zdrowia psychicznego Działania Klubu Integracji Społecznej od 2010 roku. TUTUŁ PROGRAMU Zwiększenie szans na zatrudnienie i podniesienie kompetencji społecznych poprzez stworzenie kompleksowego systemu wsparcia dla osób zagrożonych

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA Nr XIX/138/2012 RADY POWIATU W OSTRÓDZIE z dnia 18 maja 2012r.

UCHWAŁA Nr XIX/138/2012 RADY POWIATU W OSTRÓDZIE z dnia 18 maja 2012r. UCHWAŁA Nr XIX/138/2012 RADY POWIATU W OSTRÓDZIE z dnia 18 maja 2012r. w sprawie przyjęcia Programu Integracji Społecznej i Zawodowej Osób Niepełnosprawnych w Powiecie Ostródzkim na 2012 rok Na podstawie

Bardziej szczegółowo

PROJEKT GMINY SŁOPNICE

PROJEKT GMINY SŁOPNICE PROJEKT GMINY SŁOPNICE Europa dla Obywateli, Działanie 1 - Aktywni obywatele dla Europy, Działanie 1.1 Spotkanie mieszkańców miast partnerskich, tytuł projektu "Upowszechnianie idei Zjednoczonej Europy"

Bardziej szczegółowo

MIEJSKI PROGRAM NA RZECZ WSPIERANIA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH

MIEJSKI PROGRAM NA RZECZ WSPIERANIA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH MIEJSKI PROGRAM NA RZECZ WSPIERANIA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH W MIEŚCIE LESZNIE OPIS PROBLEMU Niepełnosprawność, zgodnie z treścią ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz o zatrudnianiu osób niepełnosprawnych,

Bardziej szczegółowo

Polacy o samorządzie, władzach lokalnych oraz zaangażowaniu w funkcjonowanie społeczności lokalnej. Prezentacja wyników badań

Polacy o samorządzie, władzach lokalnych oraz zaangażowaniu w funkcjonowanie społeczności lokalnej. Prezentacja wyników badań Polacy o samorządzie, władzach lokalnych oraz zaangażowaniu w funkcjonowanie społeczności lokalnej Prezentacja wyników badań Informacja o wynikach badań Prezentowane wyniki pochodzą z badań ogólnopolskich

Bardziej szczegółowo

Sprawozdanie z realizacji zadań z zakresu wspierania rodziny w Gminie Kozienice w 2014 roku i przedstawienie potrzeb związanych z realizacją zadania.

Sprawozdanie z realizacji zadań z zakresu wspierania rodziny w Gminie Kozienice w 2014 roku i przedstawienie potrzeb związanych z realizacją zadania. Kozienice dnia 23.02.2015 r. MGOPS.411.1.2015 Przewodniczący Rady Miejskiej w K o z i e n i c a c h Sprawozdanie z realizacji zadań z zakresu wspierania rodziny w Gminie Kozienice w 2014 roku i przedstawienie

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR XLV/324/2017 RADY MIEJSKIEJ W ŻAROWIE. z dnia 23 listopada 2017 r.

UCHWAŁA NR XLV/324/2017 RADY MIEJSKIEJ W ŻAROWIE. z dnia 23 listopada 2017 r. UCHWAŁA NR XLV/324/2017 RADY MIEJSKIEJ W ŻAROWIE z dnia 23 listopada 2017 r. w sprawie przyjęcia Gminnego Programu Wspierania Rodziny w Gminie Żarów na lata 2018 2020. Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15

Bardziej szczegółowo

Rola świetlic środowiskowych w pracy asystenta rodziny. Wrocław, 19 listopada 2015 r.

Rola świetlic środowiskowych w pracy asystenta rodziny. Wrocław, 19 listopada 2015 r. Rola świetlic środowiskowych w pracy asystenta rodziny Wrocław, 19 listopada 2015 r. Asystent rodziny Asystentura rodziny polega na towarzyszeniu rodzinie z dziećmi w poszukiwaniu rozwiązań trudnej sytuacji

Bardziej szczegółowo

Edukacja Dialog - Partycypacja

Edukacja Dialog - Partycypacja Mamy zaszczyt zaprosić na konferencję Edukacja Dialog Partycypacja. Wyzwania i szanse Dolnego Śląska w zakresie polityki młodzieżowej i aktywizacji obywatelskiej młodzieży, będącej elementem projektu Gmina

Bardziej szczegółowo

STATUT. Rozdział I Przepisy ogólne

STATUT. Rozdział I Przepisy ogólne STATUT ŚRODOWISKOWEGO DOMU SAMOPOMOCY W LIMANOWEJ Rozdział I Przepisy ogólne 1. Środowiskowy Dom Samopomocy w Limanowej, zwany dalej,,domem, działa na podstawie: 1) Ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o

Bardziej szczegółowo

PROGRAM SZKOLNEGO WOLONTARIATU

PROGRAM SZKOLNEGO WOLONTARIATU PROGRAM SZKOLNEGO WOLONTARIATU Chcemy Pomagać Ważny jest rodzaj pomocy, którą się oferuje, ale jeszcze ważniejsze od tego jest serce, z jakim tej pomocy się udziela Jan Paweł II 1 Okres nauki w szkole

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR XVI/270/15 RADY MIASTA KATOWICE. z dnia 16 września 2015 r.

UCHWAŁA NR XVI/270/15 RADY MIASTA KATOWICE. z dnia 16 września 2015 r. UCHWAŁA NR XVI/270/15 RADY MIASTA KATOWICE z dnia 16 września 2015 r. w sprawie przyjęcia sprawozdania z realizacji w 2015 roku programu Giszowieckie Centrum Aktywności Lokalnej Na podstawie art. 18 ust.

Bardziej szczegółowo

Program Szkolnego Koła Wolontariatu Szkoła Podstawowa nr 3 im. Juliusza Słowackiego w Lublinie

Program Szkolnego Koła Wolontariatu Szkoła Podstawowa nr 3 im. Juliusza Słowackiego w Lublinie Program Szkolnego Koła Wolontariatu Szkoła Podstawowa nr 3 im. Juliusza Słowackiego w Lublinie Podstawa prawna: Ustawa Prawo Oświatowe z dnia 14 grudnia 2016 r. (Dz.U. z 2017 r. poz. 59, 949 i 2203) Ustawa

Bardziej szczegółowo

Na terenie miasta aktywnie działa ok. 150 organizacji pozarządowych z czego 26 ma status organizacji pożytku publicznego 1. 1 Dane z marca 2015 r.

Na terenie miasta aktywnie działa ok. 150 organizacji pozarządowych z czego 26 ma status organizacji pożytku publicznego 1. 1 Dane z marca 2015 r. Sprawozdanie z realizacji przez Gminę Miasto Ostrów Wielkopolski programu współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami, o których mowa w art. 3 ust. 3 Ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności

Bardziej szczegółowo

Program Coachingu dla młodych osób

Program Coachingu dla młodych osób Program Coachingu dla młodych osób "Dziecku nie wlewaj wiedzy, ale zainspiruj je do działania " Przed rozpoczęciem modułu I wysyłamy do uczestników zajęć kwestionariusz 360 Moduł 1: Samoznanie jako część

Bardziej szczegółowo

Dostrzegalne zmiany u pacjenta na tym etapie terapii winny manifestować się tym, że pacjent :

Dostrzegalne zmiany u pacjenta na tym etapie terapii winny manifestować się tym, że pacjent : CARE BROK sp. z o.o Szkoła Specjalistów Psychoterapii Uzależnień i Instruktorów Terapii Uzależnień O7-306 Brok ul. Warszawska 25 tel.: 793 607 437 lub 603 801 442 mail.: care@brok.edu.pl www.brok.edu.pl

Bardziej szczegółowo

DOBRE PRAKTYKI ZWIĄZANE

DOBRE PRAKTYKI ZWIĄZANE Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie Instytucja zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014 2020 Ministerstwo Rolnictwa

Bardziej szczegółowo

Program wizyty studyjnej. Cieszyn, 10 12 września 2012 r.

Program wizyty studyjnej. Cieszyn, 10 12 września 2012 r. Program wizyty studyjnej Ośrodek Pomocy Społecznej jako centrum animacji lokalnej, 10 12 września 2012 r. Dzień I 10 września 2012 Około 06.00 15.00 15.45 15.45 17.15 17.15 17.30 17.30 18.15 18.15 19.00

Bardziej szczegółowo

REGULAMIN KLUBU SENIORA w Gminie GROMNIK. Rozdział I POSTANOWIENIA OGÓLNE

REGULAMIN KLUBU SENIORA w Gminie GROMNIK. Rozdział I POSTANOWIENIA OGÓLNE REGULAMIN KLUBU SENIORA w Gminie GROMNIK Rozdział I POSTANOWIENIA OGÓLNE 1. Klub Seniora został utworzony w celu integracji i aktywizacji społecznej oraz zaspakajania potrzeb kulturalnych środowiska osób

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR... RADY MIASTA KATOWICE. z dnia... r.

UCHWAŁA NR... RADY MIASTA KATOWICE. z dnia... r. Projekt UCHWAŁA NR... RADY MIASTA KATOWICE z dnia...... r. w sprawie przyjęcia sprawozdania z realizacji w 2015 roku programu Giszowieckie Centrum Aktywności Lokalnej Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15

Bardziej szczegółowo

Polskie fundacje korporacyjne - najważniejsze fakty Wyniki badania 2012

Polskie fundacje korporacyjne - najważniejsze fakty Wyniki badania 2012 Polskie fundacje korporacyjne - najważniejsze fakty Wyniki badania 2012 Warszawa, listopad 2012 O badaniu i o prezentacji Najważniejsze informacje zebrane w badaniach: ilościowym i jakościowym (lipiec-wrzesień

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR 20/V/11 RADY MIEJSKIEJ W SZCZUCZYNIE. z dnia 25 stycznia 2011 r.

UCHWAŁA NR 20/V/11 RADY MIEJSKIEJ W SZCZUCZYNIE. z dnia 25 stycznia 2011 r. UCHWAŁA NR 20/V/11 RADY MIEJSKIEJ W SZCZUCZYNIE z dnia 25 stycznia 2011 r. w sprawie uchwalenia na rok 2011 Programu współpracy Gminy Szczuczyn z organizacjami pozarządowymi oraz z podmiotami, o których

Bardziej szczegółowo

30-dniowe #FajneWyzwanie Naucz się prowadzić Dziennik!

30-dniowe #FajneWyzwanie Naucz się prowadzić Dziennik! 30-dniowe #FajneWyzwanie Naucz się prowadzić Dziennik! Witaj w trzydziestodniowym wyzwaniu: Naucz się prowadzić dziennik! Wydrukuj sobie cały arkusz, skrupulatnie każdego dnia uzupełniaj go i wykonuj zadania

Bardziej szczegółowo

O międzyszkolnym projekcie artystycznym współfinansowanym ze środków Ministerstwa Edukacji Narodowej w ramach zadania ŻyjMy z Pasją.

O międzyszkolnym projekcie artystycznym współfinansowanym ze środków Ministerstwa Edukacji Narodowej w ramach zadania ŻyjMy z Pasją. NASZ NOWY PROJEKT O międzyszkolnym projekcie artystycznym współfinansowanym ze środków Ministerstwa Edukacji Narodowej w ramach zadania ŻyjMy z Pasją. Projekt zainicjowany przez Zespół Szkół Społecznych

Bardziej szczegółowo

Proces przygotowania Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Lipno na lata

Proces przygotowania Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Lipno na lata wiedza zmienia przyszłość Proces przygotowania Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Lipno na lata 2016 2021 PODNOSZENIE KWALIFIKACJI KADR POMOCY I INTEGRACJI SPOŁECZNEJ W WIELKOPOLSCE

Bardziej szczegółowo

Program współpracy Powiatu Konińskiego z organizacjami pozarządowymi w roku 2006

Program współpracy Powiatu Konińskiego z organizacjami pozarządowymi w roku 2006 Załącznik do uchwały Nr XXXIII/182/05 Rady Powiatu Konińskiego z dnia 15 listopada 2005 r. w sprawie programu współpracy z organizacjami pozarządowymi Program współpracy Powiatu Konińskiego z organizacjami

Bardziej szczegółowo

Strona 1. SZKOŁA PODSTAWOWA nr 143 im. STEFANA STARZYŃSKIEGO w WARSZAWIE PROGRAM WYCHOWAWCZY. Warszawa 2015/16

Strona 1. SZKOŁA PODSTAWOWA nr 143 im. STEFANA STARZYŃSKIEGO w WARSZAWIE PROGRAM WYCHOWAWCZY. Warszawa 2015/16 Strona 1 SZKOŁA PODSTAWOWA nr 143 im. STEFANA STARZYŃSKIEGO w WARSZAWIE PROGRAM WYCHOWAWCZY Warszawa 2015/16 Strona 2 PODSTAWA PROGRAMU WYCHOWAWCZEGO SZKOŁY Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej. Ustawa

Bardziej szczegółowo

NADZÓR PEDAGOGICZNY A NOWY SYSTEM DOSKONALENIA NAUCZYCIELI

NADZÓR PEDAGOGICZNY A NOWY SYSTEM DOSKONALENIA NAUCZYCIELI NADZÓR PEDAGOGICZNY A NOWY SYSTEM DOSKONALENIA NAUCZYCIELI POTRZEBA I ROZUMIENIE ZMIAN Wyzwania cywilizacyjne, na które musi zareagować szkoła, m.in. rozwój społeczny, kształtowanie postaw, aktywność jednostki,

Bardziej szczegółowo

Raport z badań ankietowych uczestników zajęć w ramach projektu Tydzień próby - mój sposób na rozwój zrównoważony

Raport z badań ankietowych uczestników zajęć w ramach projektu Tydzień próby - mój sposób na rozwój zrównoważony Raport z badań ankietowych uczestników zajęć w ramach projektu Tydzień próby - mój sposób na rozwój zrównoważony Opracowanie: Agata Rudnicka Łódź 2014 1 Badania ankietowe przeprowadzone zostały we wrześniu

Bardziej szczegółowo

Uchwała Nr /2017 Rady Gminy Opatowiec z dnia listopada 2017 roku

Uchwała Nr /2017 Rady Gminy Opatowiec z dnia listopada 2017 roku Uchwała Nr /2017 Rady Gminy Opatowiec z dnia listopada 2017 roku w sprawie uchwalenia rocznego Programu współpracy Gminy Opatowiec z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami wymienionymi w art. 3 ust.

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR XVIII/101/2016 RADY POWIATU SEJNEŃSKIEGO. z dnia 29 kwietnia 2016 r.

UCHWAŁA NR XVIII/101/2016 RADY POWIATU SEJNEŃSKIEGO. z dnia 29 kwietnia 2016 r. UCHWAŁA NR XVIII/101/2016 RADY POWIATU SEJNEŃSKIEGO z dnia 29 kwietnia 2016 r. w sprawie uchwalenia Powiatowego Programu Profilaktycznego w Zakresie Promowania i Wdrażania Prawidłowych Metod Wychowawczych

Bardziej szczegółowo

Jeden procent dla Organizacji Pożytku Publicznego. Badanie TNS Polska. Jeden procent dla OPP

Jeden procent dla Organizacji Pożytku Publicznego. Badanie TNS Polska. Jeden procent dla OPP Jeden procent dla Organizacji Pożytku Publicznego Badanie TNS Polska Jeden procent dla OPP Wprowadzenie Na początku funkcjonowania ustawa o OPP nie ułatwiała podatnikom dokonywania odpisów 1%. Musieli

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 1. Podstawy prawne strategii

Załącznik nr 1. Podstawy prawne strategii Załącznik nr 1 Podstawy prawne strategii Podstawy prawne strategii Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych to dokument szczególny. Jej kształt stanowi odpowiedź na zmiany społeczno-ekonomiczne dokonujące

Bardziej szczegółowo

w sprawie utworzenia Środowiskowego Domu Samopomocy w Nowej Wsi Ełckiej

w sprawie utworzenia Środowiskowego Domu Samopomocy w Nowej Wsi Ełckiej Uchwała Nr Rady Powiatu Ełckiego z dnia Projekt w sprawie utworzenia Środowiskowego Domu Samopomocy w Nowej Wsi Ełckiej Na podstawie art. 12 ust. 8 lit. i) ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie

Bardziej szczegółowo

Uchwała Nr VII / 18 / 04 Rady Dzielnicy Bemowo m. st. Warszawy z dnia 17 czerwca 2004 r.

Uchwała Nr VII / 18 / 04 Rady Dzielnicy Bemowo m. st. Warszawy z dnia 17 czerwca 2004 r. Uchwała Nr VII / 18 / 04 Rady Dzielnicy Bemowo m. st. Warszawy z dnia 17 czerwca 2004 r. w sprawie wyrażenia opinii dotyczącej realizacji w latach 2004 2005 projektów: Bemowski Program Wspierania Przedsiębiorczości

Bardziej szczegółowo

Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie w Kielcach WOLONTARIAT - WŁĄCZ SIĘ!

Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie w Kielcach WOLONTARIAT - WŁĄCZ SIĘ! Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie w Kielcach WOLONTARIAT - WŁĄCZ SIĘ! KIELCE 2013 "Człowiek jest wspaniałą istotą nie z powodu dóbr, które posiada, ale jego czynów. Nie ważne jest to, co się ma, ale czym

Bardziej szczegółowo

mnw.org.pl/orientujsie

mnw.org.pl/orientujsie mnw.org.pl/orientujsie Jesteśmy razem, kochamy się. Oczywiście, że o tym mówimy! Ale nie zawsze jest to łatwe. agata i marianna Określenie bycie w szafie nie brzmi specjalnie groźnie, ale potrafi być naprawdę

Bardziej szczegółowo

PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE ORAZ OCHRONY OFIAR PRZEMOCY W RODZINIE W GMINIE DALESZYCE NA LATA 2014 2017

PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE ORAZ OCHRONY OFIAR PRZEMOCY W RODZINIE W GMINIE DALESZYCE NA LATA 2014 2017 PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE ORAZ OCHRONY OFIAR PRZEMOCY W RODZINIE W GMINIE DALESZYCE NA LATA 2014 2017 I. WSTĘP Rodzina jest najważniejszym środowiskiem w życiu człowieka kształtującym

Bardziej szczegółowo

AKADEMIA PRZYSZŁOŚCI w skrócie!

AKADEMIA PRZYSZŁOŚCI w skrócie! AKADEMIA PRZYSZŁOŚCI w skrócie! Witaj w AKADEMII PRZYSZŁOŚCI Cieszę się, że aplikujesz, by zostać wolontariuszem AKADEMII PRZYSZŁOŚCI. Misją AKADEMII jest inspirowanie do wzrastania, by każdy wygrywał

Bardziej szczegółowo

Reprezentuje interesy, wypowiada się i działa na rzecz i w imieniu osób z upośledzeniem umysłowym, ich rodzin i opiekunów prawnych.

Reprezentuje interesy, wypowiada się i działa na rzecz i w imieniu osób z upośledzeniem umysłowym, ich rodzin i opiekunów prawnych. Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym (PSOUU) jest organizacją pozarządową, niedochodową i samopomocową, dochód w całości przeznaczany jest na działalność statutową, prowadzi nieodpłatną

Bardziej szczegółowo

Monika Zakrzewska Barbara Ewa Abramowska Anna Sokołowska

Monika Zakrzewska Barbara Ewa Abramowska Anna Sokołowska Copyright by PSONI, 2019 ISBN 978 83 65060 44 0 Wydanie drugie, poprawione Polskie Stowarzyszenie na rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną ul. Głogowa 2b, 02 639 Warszawa Tel. 22 848 82 60, 22

Bardziej szczegółowo

Urząd Miejski w Kaliszu

Urząd Miejski w Kaliszu Urząd Miejski w Kaliszu Jak skutecznie korzystać z możliwości współpracy wdrożenie Modelu współpracy administracji publicznej i organizacji pozarządowych w Kaliszu Barbara Bocheńska Biuro Obsługi Inwestora

Bardziej szczegółowo

Koncepcja pracy Poradni Psychologiczno Pedagogicznej w Chełmnie

Koncepcja pracy Poradni Psychologiczno Pedagogicznej w Chełmnie Koncepcja pracy Poradni Psychologiczno Pedagogicznej w Chełmnie Podstawa prawna: 1. Ustawa z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty (tekst jednolity Dz.U. 2004 nr 256 poz. 2572). 2. Rozporządzenie Ministra

Bardziej szczegółowo

2. Wykonanie zarządzenia powierza się Sekretarzowi Miasta. 3. Zarządzenie wchodzi w życie z dniem podpisania. projekt Prezydenta Miasta Krakowa

2. Wykonanie zarządzenia powierza się Sekretarzowi Miasta. 3. Zarządzenie wchodzi w życie z dniem podpisania. projekt Prezydenta Miasta Krakowa ZARZĄDZENIE Nr 3514/2018 PREZYDENTA MIASTA KRAKOWA z dnia 31.12.2018 r. w sprawie przyjęcia i przekazania pod obrady Rady Miasta Krakowa projektu uchwały Rady Miasta Krakowa w sprawie przyjęcia Miejskiego

Bardziej szczegółowo

Projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach programu Erasmus+

Projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach programu Erasmus+ WSPÓLNA SPRAWA WSPÓLNY GŁOS REZULTATY PROJEKTU Celem projektu było wsparcie młodzieży i samorządów we wzajemnych kontaktach i współpracy poprzez promocję i rozwój Rad Młodzieżowych. Pomagaliśmy w tworzeniu

Bardziej szczegółowo

Ośrodek Pomocy Społecznej w Milanówku Rozwój i współpraca!

Ośrodek Pomocy Społecznej w Milanówku Rozwój i współpraca! Ośrodek Pomocy Społecznej w Milanówku Rozwój i współpraca! Komisja Budżetu 24 kwietnia 2018 r. Pomoc społeczna w budżecie Miasta Milanówka w 2017 r. 19% 18 164 270,02 zł Co było w OPS do tej pory? Wypłata

Bardziej szczegółowo

Bóg a prawda... ustanawiana czy odkrywana?

Bóg a prawda... ustanawiana czy odkrywana? Bóg a prawda... ustanawiana czy odkrywana? W skali od 1 do 10 (gdzie 10 jest najwyższą wartością) określ, w jakim stopniu jesteś zaniepokojony faktem, że większość młodzieży należącej do Kościoła hołduje

Bardziej szczegółowo

POWIATOWY PROGRAM DZIAŁAŃ NA RZECZ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH W ZAKRESIE REHABILITACJI SPOŁECZNEJ, ZAWODOWEJ I ZATRUDNIANIA ORAZ

POWIATOWY PROGRAM DZIAŁAŃ NA RZECZ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH W ZAKRESIE REHABILITACJI SPOŁECZNEJ, ZAWODOWEJ I ZATRUDNIANIA ORAZ Załącznik do uchwały Nr XXXII/219/2006 Rady Powiatu Średzkiego z dnia 23 marca 2006 roku POWIATOWY PROGRAM DZIAŁAŃ NA RZECZ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH W ZAKRESIE REHABILITACJI SPOŁECZNEJ, ZAWODOWEJ I ZATRUDNIANIA

Bardziej szczegółowo

STATUT ŚRODOWISKOWEGO DOMU SAMOPOMOCY W JORDANOWIE. prowadzonego przez STOWARZYSZENIE TRZEŹWOŚCI DOM

STATUT ŚRODOWISKOWEGO DOMU SAMOPOMOCY W JORDANOWIE. prowadzonego przez STOWARZYSZENIE TRZEŹWOŚCI DOM STATUT ŚRODOWISKOWEGO DOMU SAMOPOMOCY W JORDANOWIE prowadzonego przez STOWARZYSZENIE TRZEŹWOŚCI DOM Załącznik nr 1 do Uchwały nr 78/6/2011 Zarządu Stowarzyszenia Trzeźwości DOM z dnia 29 grudnia 2011 r.

Bardziej szczegółowo

Razem w działaniu partnerstwo organizacji pozarządowych i samorządu. Lubycza Królewska 19 grudnia 2014 roku.

Razem w działaniu partnerstwo organizacji pozarządowych i samorządu. Lubycza Królewska 19 grudnia 2014 roku. Razem w działaniu partnerstwo organizacji pozarządowych i. Lubycza Królewska 19 grudnia 2014 roku. Definicje: 1. Partnerstwa 2. Pakty 3. Synergia Lokalna Partnerstwa Ośrodka Pomocy Społecznej w realizacji

Bardziej szczegółowo

Zespół ds. aktywizacji społecznej i zawodowej wnioski i postulaty:

Zespół ds. aktywizacji społecznej i zawodowej wnioski i postulaty: Zespół ds. aktywizacji społecznej i zawodowej wnioski i postulaty: Grupa pierwsza postulaty związane z obecnie funkcjonującym systemem, w tym postulaty, których realizacja wymaga korekty systemu konieczna

Bardziej szczegółowo

OPIS DOBREJ PRAKTYKI

OPIS DOBREJ PRAKTYKI OPIS DOBREJ PRAKTYKI 1. Dane dotyczące gminy/powiatu nazwa inicjatywy Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Niepołomice na lata 2012-2020 nazwa gminy/powiatu Urząd Miasta i Gminy Niepołomice dokładny adres

Bardziej szczegółowo

Program współpracy Powiatu Konińskiego z organizacjami pozarządowymi na rok 2008

Program współpracy Powiatu Konińskiego z organizacjami pozarządowymi na rok 2008 Załącznik do uchwały Nr XIII/62/07 Rady Powiatu Konińskiego z dnia 22 listopada 2007 r. Program współpracy Powiatu Konińskiego z organizacjami pozarządowymi na rok 2008 Wstęp Priorytetem Powiatu Konińskiego,

Bardziej szczegółowo

Gospodarstwo opiekuńcze - ostatni dzwonek dla rolnika na podjęcie decyzji

Gospodarstwo opiekuńcze - ostatni dzwonek dla rolnika na podjęcie decyzji https://www. Gospodarstwo opiekuńcze - ostatni dzwonek dla rolnika na podjęcie decyzji Autor: Tadeusz Śmigielski Data: 19 sierpnia 2018 Usługi opiekuńcze, integracyjne czy rehabilitacyjne rolnicy mogą

Bardziej szczegółowo

Dorota Wróblewska Dyrektor Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Toruniu

Dorota Wróblewska Dyrektor Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Toruniu Dorota Wróblewska Dyrektor Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Toruniu Plan działania ania na lata 2007-2008 2008 Program Operacyjny Kapitał Ludzki Numer Priorytetu: VII Nazwa Priorytetu: Promocja

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR./ /14 RADY GMINY SULIKÓW z dnia r. w sprawie programu współpracy Gminy Sulików z organizacjami pozarządowymi na lata

UCHWAŁA NR./ /14 RADY GMINY SULIKÓW z dnia r. w sprawie programu współpracy Gminy Sulików z organizacjami pozarządowymi na lata PROJEKT UCHWAŁA NR./ /14 RADY GMINY SULIKÓW z dnia. 2014 r. w sprawie programu współpracy Gminy Sulików z organizacjami pozarządowymi na lata 2015-2016. Na podstawie art. 7 ust. 1 pkt 19 oraz art. 18 ust.

Bardziej szczegółowo

10 najlepszych zawodów właściciel szkoły tańca

10 najlepszych zawodów właściciel szkoły tańca Kategoria: Edukacja 10 najlepszych zawodów 10 najlepszych zawodów właściciel szkoły tańca 10 najlepszych zawodów właściciel szkoły tańca Dodano: 2011-12-30 17:55:39 Poprawiony: piątek, 30 grudnia 2011

Bardziej szczegółowo

Rozumienie niepełnosprawności jako kwestii praw człowieka

Rozumienie niepełnosprawności jako kwestii praw człowieka Rozumienie niepełnosprawności jako kwestii praw człowieka Maria Król POLSKIE FORUM OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom Niepełnosprawnym Krok za krokiem w Zamościu 1 Konwencja ONZ/Preambuła/

Bardziej szczegółowo

ProNGO standardy III sektora Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

ProNGO standardy III sektora Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Standardy organizatora pieczy zastępczej wypracowane przez przedstawicieli organizacji pozarządowych i jednostek samorządu terytorialnego w województwie opolskim i śląskim przy wsparciu sieci SPLOT. 1

Bardziej szczegółowo

Uchwała Nr 50/VI/2011 Rady Miejskiej w Narolu z dnia 21 marca 2011 r. w sprawie statutu Środowiskowego Domu Samopomocy w Lipsku

Uchwała Nr 50/VI/2011 Rady Miejskiej w Narolu z dnia 21 marca 2011 r. w sprawie statutu Środowiskowego Domu Samopomocy w Lipsku Uchwała Nr 50/VI/2011 Rady Miejskiej w Narolu z dnia 21 marca 2011 r. w sprawie statutu Środowiskowego Domu Samopomocy w Lipsku Na podstawie art. 18 ust. 1 i ust. 2 pkt. 9 z dnia 8 marca 1990r. o samorz

Bardziej szczegółowo

Aktywność zawodowa kobiet w trakcie trwania całego okresu nauki (% wskazań)

Aktywność zawodowa kobiet w trakcie trwania całego okresu nauki (% wskazań) Aktywność zawodowa kobiet, ich doświadczenia menedżerskie oraz opinie o przygotowaniu absolwentów szkół do pełnienia ról menedżerskich lub prowadzenia firmy Elżbieta Ciepucha Plan prezentacji: Aktywność

Bardziej szczegółowo

Narzędzia pracy socjalnej nr 9 Wywiad z rodziną osoby niepełnosprawnej Przeznaczenie narzędzia:

Narzędzia pracy socjalnej nr 9 Wywiad z rodziną osoby niepełnosprawnej Przeznaczenie narzędzia: Narzędzia pracy socjalnej nr 9 Wywiad z rodziną osoby niepełnosprawnej Przeznaczenie narzędzia: Etap I (1b) Ocena / Diagnoza (Pogłębienie wiedzy o sytuacji związanej z problemem osoby/ rodziny) Zastosowanie

Bardziej szczegółowo

Wieś dla Seniorów Seniorzy dla wsi

Wieś dla Seniorów Seniorzy dla wsi Wieś dla Seniorów Seniorzy dla wsi Seniorzy są wśród nas Szybko postępujące zmiany demograficzne ostatnich 20 lat spowodowały rosnący udział osób starszych w Polsce. Zmiany struktury demograficznej związane

Bardziej szczegółowo

Najwspanialszy dzień to ten, w którym się urodziłeś MOJE URODZINY NASZE ŚWIĘTO

Najwspanialszy dzień to ten, w którym się urodziłeś MOJE URODZINY NASZE ŚWIĘTO Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Ustrzykach Dolnych Najwspanialszy dzień to ten, w którym się urodziłeś MOJE URODZINY NASZE ŚWIĘTO program integrujący klasę. Autor programu mgr Ewa Lejowska Ustrzyki

Bardziej szczegółowo

GMINNY PROGRAM WSPIERANIA RODZINY. na terenie miasta Legionowo na lata

GMINNY PROGRAM WSPIERANIA RODZINY. na terenie miasta Legionowo na lata GMINNY PROGRAM WSPIERANIA RODZINY na terenie miasta Legionowo na lata 2014-2016 I. Wstęp Gmina Legionowo od kilku lat realizuje zadania wynikające z działań systemu profilaktyki i opieki nad dzieckiem

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR XXI/144/2012 RADY POWIATU GOLUBSKO-DOBRZYŃSKIEGO. z dnia 24 maja 2012 r.

UCHWAŁA NR XXI/144/2012 RADY POWIATU GOLUBSKO-DOBRZYŃSKIEGO. z dnia 24 maja 2012 r. UCHWAŁA NR XXI/144/2012 RADY POWIATU GOLUBSKO-DOBRZYŃSKIEGO z dnia 24 maja 2012 r. w sprawie przyjęcia Powiatowego Programu Aktywności Lokalnej na lata 2012 2013 Na podstawie art. 12 pkt 11 ustawy z dnia

Bardziej szczegółowo

Fundacja Rozwoju Środowisk Lokalnych PODPORA

Fundacja Rozwoju Środowisk Lokalnych PODPORA FUNDACJA ROZWOJU ŚRODOWISK LOKALNYCH PODPORA WYNIKI BADANIA AKTYWNOŚC SPOŁECZNA SENIOREK W POWIECIE DĄBROWSKIM SMYKÓW 2014 Co sądzić o seniorach, a szczególnie kobietach? Jakie jest ich społeczne zaangażowanie

Bardziej szczegółowo

PROGRAM WYCHOWAWCZY SZKOŁY PODSTAWOWEJ W KOSEWIE

PROGRAM WYCHOWAWCZY SZKOŁY PODSTAWOWEJ W KOSEWIE Załącznik nr 1 do Uchwały Rady Pedagogicznej Nr 6/2013 z dnia 10.09.2013r. PROGRAM WYCHOWAWCZY SZKOŁY PODSTAWOWEJ W KOSEWIE Wrzesień 2013 r. PODSTAWA PRAWNA Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia

Bardziej szczegółowo

Roczne sprawozdanie z realizacji zadań za rok 2015 Powiatowego Programu Przeciwdziałania Przemocy dla Powiatu Wołomińskiego na lata

Roczne sprawozdanie z realizacji zadań za rok 2015 Powiatowego Programu Przeciwdziałania Przemocy dla Powiatu Wołomińskiego na lata Roczne sprawozdanie z realizacji zadań za rok 2015 Powiatowego Programu Przeciwdziałania Przemocy dla Powiatu Wołomińskiego na lata 2014-2017 Zielonka 2016 Powiatowy Program Przeciwdziałania Przemocy Dla

Bardziej szczegółowo

Prezentacja projektu Śląskie bez barier oraz wymogów, jakie wynikają z Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych i powinny zostać wdrożone w

Prezentacja projektu Śląskie bez barier oraz wymogów, jakie wynikają z Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych i powinny zostać wdrożone w Prezentacja projektu Śląskie bez barier oraz wymogów, jakie wynikają z Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych i powinny zostać wdrożone w województwie Śląskie bez barier Okres realizacji: 1.04.2017

Bardziej szczegółowo

Prosimy o przesyłanie zgłoszeń mailem: e-mailem na adres joanna.kucharczyk@pah.org.pl w tytule maila prosimy wpisać AKTYWIŚCI/AKTYWISTKI

Prosimy o przesyłanie zgłoszeń mailem: e-mailem na adres joanna.kucharczyk@pah.org.pl w tytule maila prosimy wpisać AKTYWIŚCI/AKTYWISTKI Polska Akcja Humanitarna Ul. Szpitalna 5/3 00-031 Warszawa 22 828 88 82 joanna.kucharczyk@pah.org.pl Szanowny/Szanowna, Zapraszamy do współpracy z Polską Akcją Humanitarną i udziału w programie Akcja Lokalna

Bardziej szczegółowo

PRAWA DZIECKA. dziecko jako istota ludzka wymaga poszanowania jego tożsamości, godności prywatności;

PRAWA DZIECKA. dziecko jako istota ludzka wymaga poszanowania jego tożsamości, godności prywatności; PRAWA DZIECKA "Nie ma dzieci - są ludzie..." - Janusz Korczak Każdy człowiek ma swoje prawa, normy, które go chronią i pozwalają funkcjonować w społeczeństwie, państwie. Prawa mamy również my - dzieci,

Bardziej szczegółowo

KWESTIONARIUSZ ANKIETY

KWESTIONARIUSZ ANKIETY KWESTIONARIUSZ ANKIETY Płeć: Kobieta Mężczyzna Wiek: 18-25 lat 26-30 lat 31-35 lat 36-40 lat 41-40 lat powyżej 50 lat Wykształcenie: Staż pracy: podstawowe gimnazjalne zawodowe średnie techniczne średnie

Bardziej szczegółowo