Spis treści 1. Streszczenie raportu Metodologia badania Analiza i ocena logiki, efektywności i spójności strategii...

Transkrypt

1 Raport z badania ewaluacyjnego ex-post obszaru objętego Lokalną Strategią Rozwoju Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania Podgrodzie Toruńskie wraz badaniem potencjału turystycznego Ewaluacja zewnętrzna Wykonawca: Dorfin Grant Thornton Frąckowiak Sp. z o.o. ul. Głowackiego Toruń T F Toruń, kwiecień - czerwiec 2015

2 Spis treści 1. Streszczenie raportu Metodologia badania Analiza i ocena logiki, efektywności i spójności strategii Obszar oddziaływania i cele Lokalnej Strategii Rozwoju Ocena systemu zarządzania i wdrażania LSR Ocena funkcjonowania stowarzyszenia Ocena kryteriów oceny operacji Wykonanie budżetu strategii Stopień realizacji celów strategii Opis wyników badania ewaluacyjnego Charakterystyka respondentów badania ankietowego Wyniki badania ilościowego mieszkańców obszaru LGD Wyniki badania jakościowego członków LGD i beneficjentów LSR Realizacja Lokalnej Strategii Rozwoju Funkcjonowanie LGD Analiza dobrych praktyk z wdrażania LSR Podsumowanie ewaluacji Ocena stopnia osiągnięcia rezultatów strategii Wnioski i rekomendacje...60 Załączniki Załącznik 1 Kwestionariusz wywiadu ankietowego z mieszkańcami obszaru realizacji LSR...64 Załącznik 2 Scenariusz wywiadu pogłębionego z kadrą wdrażającą LSR...68 Załącznik 3 Scenariusz wywiadu pogłębionego z wnioskodawcami...69 Załącznik 4 Lista osób, z którymi przeprowadzono wywiady:

3 1. Streszczenie raportu Raport został przygotowany na bazie wielowymiarowych i wielonarzędziowych badań socjologicznych na obszarze działania LGD Podgrodzie Toruńskie (dalej LGD) w okresie od kwietnia do czerwca 2015 roku. W trakcie badań wykonano wywiady pogłębione, badania ankietowe oraz analizę zebranego materiału źródłowego w postaci dokumentów wytworzonych przez organy LGD. Celem badania ewaluacyjnego była ocena funkcjonowania LGD z perspektywy realizacji przyjętej przez nią Lokalnej Strategii Rozwoju (dalej LSR). Ocena została dokonana pod kątem: efektywności wdrażania LSR w stosunku do założonych celów, adekwatności podejmowanych działań i występowania synergii, efektywności pracy Rady LGD oraz Biura LGD, stopnia zaangażowania społecznego w realizację LSR, oceny wykonania wskaźników określonych w LSR. W celu realizacji przyjętych założeń zastosowano następujące badania: 1. Analizę danych zastanych (desk research), w tym: a) analizę realizowanych projektów - dobre praktyki, n=3; b) analizę dokumentów powiązanych ze strategią, w tym dokumenty wewnętrzne LGD; 2. Badania o charakterze ilościowym, na które składają się, kwestionariuszowe wywiady ilościowe z mieszkańcami obszaru objętego LGD (zrealizowano n=209). Badanie przeprowadzono metodą CATI w formie kwestionariusza elektronicznego zamieszczonego na stronie internetowej, który został upowszechniony na stronie internetowej LGD i profilu LGD na portalu społecznościowym oraz w formie tradycyjnej (papierowe kwestionariusze ankiety). 3. Badanie o charakterze jakościowym na które składają się pogłębione wywiady indywidualne (zrealizowano n=11), w tym IDI z kadrą wdrażającą strategię i IDI z beneficjentami. Na podstawie przeprowadzonych badań i analiz można wyciągnąć w większości pozytywne wnioski związane zarówno z samym procesem wdrażania Lokalnej Strategii Rozwoju, jak również z funkcjonowaniem Lokalnej Grupy Działania Podgrodzie Toruńskie. Na bazie zebranego materiału badawczego stwierdzono, co następuje: W zakresie oceny funkcjonowania LGD W środowisku swojego działania dotychczasowa działalność organizacji i ich organów została oceniona na poziomie bardzo dobrym. Funkcjonowanie Biur jest wzorowe - są one zoptymalizowane pod kątem organizacji pracy, funkcjonalności, zarządzania i liczebności. Pracownicy Biur oceniane są jako osoby o wysokich kwalifikacjach i udzielające rzetelnych informacji. Podstawowymi problemami w codziennym funkcjonowaniu stowarzyszenia są: nadmierna, zewnętrzna biurokratyzacja pracy (Instytucje Pośredniczące) oraz skomplikowane procedury ubiegania się o dofinansowanie projektów i ich rozliczenia, które zniechęcają potencjalnych 3

4 beneficjentów do działania na rzecz rozwoju obszaru i realizacji działań ukierunkowanych na osiąganie celów strategii. W zakresie wdrażania LSR adekwatności i efektywności działań w kontekście przyjętych celów Dotychczasowe działania LGD przyczyniające się do realizacji LSR ocenia się pozytywnie. Do działań jakie podejmuje LGD, a które mają zagwarantować jakość i efektywność wdrażania LSR zaliczyć można: szkolenia, doradztwo, wyjazdy studyjne, imprezy środowiskowe oraz przedsięwzięcia promujące powyższe działania, jak i samą organizację. W wyniku wdrażania LSR osiągnięto zaplanowane wartości wskaźników produktu, rezultatu i oddziaływania. W wyniku realizacji strategii osiągnięto następujące wskaźniki oddziaływania: wzrost liczby mieszkańców deklarujących poprawę zadowolenia z jakości życia wzrost poczucia integracji społecznej oraz poczucia dostępności usług wzrost zainteresowania mieszkańców lokalnym dziedzictwem kulturowym wzrost dostrzegalności obiektów zabytkowych i turystycznych. Umożliwiło to osiągnięcie zakładanych celów, tj. poprawę jakości życia poprzez budowanie kapitału społecznego w oparciu o aktywnych mieszkańców i zrównoważony charakter gospodarki wiejskiej oraz polepszenie zarządzania lokalnymi zasobami przyrodniczo kulturowymi oraz ich waloryzacja. W wyniku przeprowadzonych badań ustalono, że mieszkańcy obszaru oddziaływania LGD są obecnie bardziej zadowoleni z faktu zamieszkania w danej gminie niż w 2011 r. Mieszkańcy zwiększyli swoją aktywność podczas festynów organizowanych na terenie gminy. W przeciągu ostatnich kilku lat zwiększyła się świadomość mieszkańców w zakresie lokalnych zasobów przyrodniczo-kulturowych. Zdecydowanie większy odsetek mieszkańców chciałby, aby obszar LGD rozwijał się pod kątem turystyki niż to wskazano w 2011 r. Mieszkańcy oraz beneficjenci LSR doceniają możliwość ubiegania się o dofinansowanie ze środków unijnych. Zdecydowana większość z nich uważa, iż przyczyniają się one do rozwoju obszaru. Przy opracowywaniu kolejnej strategii rekomenduje się wprowadzenie naborów tematycznych w ramach konkursów oraz modyfikację punktowanych lokalnych kryteriów wyboru operacji, co zapewni czytelność osiąganych celów i umożliwi wykonanie wskaźników LSR. Wskazano na przywiązywanie większej uwagi na określenie wskaźników osiągnięcia celów strategii oraz ustalenie ich poziomów bazowych. Zarekomendowano w kolejnym okresie podjęcie systematycznej i pogłębionej pracy nad sektorem gospodarczym (w wymiarze informacyjnym i szkoleniowym) zwłaszcza w kontekście PROW ukierunkowanego na wsparcie w ramach strategii rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność przedsięwzięć dotyczących tworzenia lub utrzymania miejsc pracy. 4

5 Większą uwagę należy zwrócić na projekty niosące efekty synergiczne, sieciujące partnerów i różnych aktorów na obszarze oraz na konieczność zintegrowania w sensie społecznym społeczności. W zakresie promocji działalności i zaangażowania społecznego Pomimo pozytywnej oceny funkcjonowania LGD i wdrażania LSR poprawy wymaga poziom aktywności członków wyrażający się między innymi w zaangażowaniu w działalność stowarzyszenia, uczestniczeniu w Walnych Zebraniach Członków, aktywności społecznej, animacji lokalnej oraz wychodzeniu z propozycjami realizacji działań. Beneficjenci ocenili działania promujące LGD jako mało skuteczne. Aktywność LGD nie jest zbytnio zauważalna wśród beneficjentów i lokalnej społeczności. Wskazano na potrzebę aktywizacji dotychczas biernych potencjalnych beneficjentów - należy poszukiwać nowych sposobów aktywizowania grup zmarginalizowanych pod względem kulturowym oraz ukrytych liderów lokalnych. Kluczowe znaczenie ma docieranie do nieaktywnych aktorów gospodarczych i społecznych w celu ich aktywizacji. Rekomenduje się rozszerzenie pracy Biur o aktywność promocyjną w trakcie ważnych wydarzeń wiejskich: zebrań sołeckich, posiedzeń rad gmin, czy też zebrań ważnych organizacji społecznych z perspektywy wdrażania LSR. Niezbędne jest przeprowadzenie akcji promocyjnej skierowanej do przedsiębiorców nieposiadających wiedzy o działaniach LGD. Rekomendujemy bezpośrednie formy kontaktu opierające się na dobrych praktykach wspierania małego i średniego biznesu w regionie. Znaczna aktywność oraz liczne podejmowane przez LGD działania informacyjno-promocyjne miały przełożenie na świadomość mieszkańców obszaru, którzy w większości mieli pojęcie o istnieniu organizacji. W celu utrzymania i zwiększenia rozpoznawalności LGD dotychczasowe działania informacyjne i aktywizujące można rozszerzyć o kampanie internetowe i radiowe, rozpowszechniające informacje o naborach i dostępnych środkach, a tym samym zachęcające lokalnych słuchaczy do składania wniosków na realizację operacji oraz artykuły w prasie lokalnej, informujące o możliwości pozyskania środków. Zaleca się kontynuowanie oraz poszerzenie zakresu promocji na stronie internetowej LGD, portalach społecznościowych oraz za pośrednictwem drogi elektronicznej (informacje wysyłane em, newsletter) i traktowanie tych form jako głównych źródeł informacji. 5

6 2. Metodologia badania Badanie ewaluacyjne ex-post wraz z badaniem potencjału turystycznego obszaru Podgrodzia toruńskiego zostało przeprowadzone przez firmę Dorfin Grant Thornton z Torunia na zlecenie Stowarzyszenia LGD Pogrodzie toruńskiego (dalej LGD) z siedzibą w Złejwsi Wielkiej. Badanie zostało przygotowane zgodnie z warunkami określonymi w zapytaniu ofertowym na bazie wielowymiarowych i wielonarzędziowych rozwiązań socjologicznych. Badanie zostało zrealizowane na obszarze działania LGD w okresie od kwietnia do czerwca 2015 roku. W trakcie badań wykonano wywiady pogłębione, badania ankietowe oraz analizę zebranego materiału źródłowego w postaci dokumentów wytworzonych przez organy LGD. Celem badania ewaluacyjnego była ocena funkcjonowania LGD z perspektywy realizacji przyjętej przez nią Lokalnej Strategii Rozwoju (dalej LSR). Ocena została dokonana pod kątem: efektywności wdrażania LSR w stosunku do założonych celów, adekwatności podejmowanych działań i występowania synergii, efektywności pracy Rady LGD oraz Biura LGD, stopnia zaangażowania społecznego w realizację LSR, oceny wykonania wskaźników określonych w LSR. Badanie miało na celu w szczególności dostarczenie rzetelnych i dobrze udokumentowanych danych: będących narzędziem określenia stopnia zgodności realizacji przedsięwzięć z przyjętymi założeniami w kontekście skuteczności osiągania celów strategii, w tym wskaźników, pozwalających ocenić warunki ogólne towarzyszące tworzeniu oraz wdrażaniu LSR oraz mających usprawnić jej realizację. Podstawowe pytania ewaluacyjne zastosowane w niniejszym opracowaniu zostały uporządkowane w następujący zestaw: jaka jest skuteczność realizacji LSR rozumiana jako stopień realizacji przyjętych wskaźników? jaka jest skuteczność realizacji LSR pod kątem zgodności realizowanych projektów z przyjętymi celami? jakie są słabe i mocne strony LSR z perspektywy jej wdrażania? jaka jest efektywność funkcjonowania LGD w kontekście działań animacyjnych i aktywizacyjnych Biura w terenie? jak wygląda wewnętrzna organizacja Biura LGD; jak kształtują się wzajemne relacje z Radą Stowarzyszenia i jaki wpływ ma jakość tych relacji na procesy wdrażania LSR? jakie są napotkane problemy w procesie wdrażania LSR i czy można znaleźć rekomendowane sposoby ich rozwiązywania? 6

7 W celu realizacji przyjętych założeń zastosowano następujące badania: 1. Analizę danych zastanych (desk research), w tym: a) analizę realizowanych projektów - dobre praktyki, n=3; b) analizę dokumentów powiązanych ze strategią, w tym dokumenty wewnętrzne LGD; Podczas badania wykorzystano następujące dokumenty: Lokalna Strategia Rozwoju Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania Podgrodzie Toruńskie, Sprawozdania z realizacji LSR za lata Statut Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania Podgrodzie Toruńskie Regulamin organizacyjny Rady stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania Podgrodzie Toruńskie 2. Badania o charakterze ilościowym, na które składają się, kwestionariuszowe wywiady ilościowe z mieszkańcami obszaru objętego LGD (zakładano n=200, zrealizowano n=209). Badanie przeprowadzono metodą CATI w formie kwestionariusza elektronicznego zamieszczonego na stronie internetowej, który został upowszechniony na stronie internetowej LGD i profilu LGD na portalu społecznościowym oraz w formie tradycyjnej (papierowe kwestionariusze ankiety rozdysponowywane za pośrednictwem inicjatorów lokalnych). Zebrano łącznie 209 ankiet metodą CATI i metodą tradycyjną (papierową) na losowo dobranej próbie mieszkańców - 67 mieszkańców z terenu Gminy Lubicz, 71 z Gminy Zławieś Wielka, 71 z Gminy Wielka Nieszawka. Badanie wykonano na bazie kwestionariusza ankiety, który stanowi załącznik nr 1 do niniejszego raportu. Kwestionariusz zawiera 19 pytań zamkniętych i otwartych oraz metryczkę. Pytania w kwestionariuszu ułożono w taki sposób, aby odzwierciedlały one strukturę celów LSR oraz umożliwiły uzyskanie odpowiedzi na pytania badawcze. Ich zasadniczym celem bowiem było rozpoznanie postrzegania stanu poszczególnych elementów społeczeństwa, gospodarki, kultury i środowiska naturalnego w odniesieniu do założonych celów LSR. 3. Badanie o charakterze jakościowym, na które składają się pogłębione wywiady indywidualne w ilości n=11 (zakładano n=10), w tym IDI z kadrą wdrażającą strategię w ilości n=6 (dwóch pracowników Biur, LGD, jeden członek LGD, dwóch członków Zarządu i jeden przedstawiciel Rady LGD); IDI z beneficjentami (trzech przedsiębiorców i dwie organizację pozarządowe wnioskujące o dofinansowanie) w ilości n=5. Wywiad odbywał się na bazie scenariusza jego przebiegu, stanowiącego załącznik nr 2 i 3 do raportu. Lista uczestników wywiadu stanowi załącznik nr 4 do niniejszego raportu. Celem wywiadu była identyfikacja zagrożeń wewnętrznych (organizacyjnych, budżetowych, odnośnie modyfikacji celów strategii) i zewnętrznych (zmiany prawne, relacje z podmiotami zewnętrznymi, relacje z otoczeniem społecznym). 7

8 3. Analiza i ocena logiki, efektywności i spójności strategii 3.1. Obszar oddziaływania i cele Lokalnej Strategii Rozwoju Lokalna Grupa Działania Podgrodzie Toruńskie jest stowarzyszeniem, które zostało utworzone w 2006 roku. Powstało ono z inicjatywy władz samorządowych, organizacji pozarządowych oraz osób fizycznych z trzech gmin: Zławieś Wielka, Wielka Nieszawka i Lubicz. Członkami stowarzyszenia jest łącznie 59 osób, w tym członkowie założyciele 21 osób oraz członkowie zwyczajni 38 osób. Zasady i sposób rozszerzania składu LGD wyznacza Statut stowarzyszenia, według którego członkiem zwyczajnym Stowarzyszenia może być osoba pełnoletnia, korzystająca z pełni praw publicznych, która złoży deklarację członkowską wraz z pisemną rekomendacją pochodzącą od co najmniej piętnastu członków założycieli Stowarzyszenia. Podmiotem odpowiedzialnym za wdrażanie Lokalnej Strategii Rozwoju Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania Podgrodzie Toruńskie jest LGD Podgrodzie Toruńskie. Pod względem zasięgu działania LGD obejmuje obszar trzech gmin wiejskich: Zławieś Wielka Wielka Nieszawka Lubicz. Rysunek 1. Obszar działania LGD Źródło: Lokalna Strategia Rozwoju LGD Podgrodzie Toruńskie. 8

9 Misja w ujęciu strategicznym powinna wyrażać ideę i ogólny kierunek rozwoju obszaru oraz określać główne pole działalności. Zgodnie ze strategią misją LGD jest: stworzenie na Podgrodziu Toruńskim miejsca o wysokiej jakości życia, budowanej na bazie atrakcyjnego spędzania czasu wolnego, integracji społecznej i silnej tożsamości lokalnej opartej o wykorzystany potencjał przyrodniczo-kulturowy oraz stworzenie tu atrakcyjnego miejsca wypoczynku i rekreacji. Zgodnie ze statutem stowarzyszenia jego celem jest: podejmowanie wszechstronnych działań zmierzających do wspierania integracji społeczności lokalnych z Unią Europejską, przyśpieszenia przemian w środowisku wiejskim i małych miast, zwłaszcza działań w zakresie oświaty obywatelskiej poprzez: doradztwo, działalność naukową, naukowo-techniczną, wydawniczą, szkoleniową, działań na rzecz rozwoju produkcji rolniczej i rynku rolnego, ochrony środowiska naturalnego oraz wspieranie organizacyjne i rzeczowe osób fizycznych i jednostek organizacyjnych, które podejmują takie działania, wspieranie idei samorządu lokalnego oraz wspieranie działań na rzecz zrównoważonego rozwoju ekonomicznego i społecznego gmin. Jednocześnie w strategii przyjęto, że podstawowym celem organizacji jest poprawa jakości życia mieszkańców obszaru LGD poprzez zapewnienie jak najlepszych warunków do pielęgnowania różnorodności kulturowej, tradycji i różnych form życia zbiorowego. W strategii określono dwa cele ogólne oraz przypisane im sześć celów szczegółowych (schemat 1). Cele LSR są bezpośrednio związane ze specyfiką obszaru LGD oraz wykorzystują atuty obszaru w porównaniu z innymi częściami regionu kujawsko-pomorskiego. Uwzględniają one korzystne położenie obszaru wokół Torunia, jego walory krajobrazowo-przyrodnicze oraz różnorodność kulturową, tradycje i różne formy życia zbiorowego. Wnioski: Cele ogólne i szczegółowe LSR zostały określone: adekwatnie do analizy SWOT i specyfiki obszaru wynikały z procesu konsultacji społecznych, mierzalnie każdy cel ogólny i przypisane do niego cele szczegółowe mają wyznaczone wskaźniki osiągnięcia celu i określone ich konkretne wartości docelowe, konkretnie każdy cel jest krótki, jasno sformułowany, jego zrozumienie nie stanowi kłopotu, cele są jednoznaczne i nie pozostawiające miejsca na luźną interpretację, z podaniem terminu osiągnięcia wskaźniki dla wszystkich celów mają określony wspólny horyzont czasowy; w sposób możliwy do realizacji w okresie wdrażania LSR cele są realistyczne, członkowie LGD posiadają motywację do ich osiągnięcia, istnieją podmioty zainteresowane realizacją przedsięwzięć, które składają się na wykonanie założonych wskaźników; wraz z przyporządkowaniem określonych przedsięwzięć, stanowiących miernik ich osiągnięcia wskaźniki produktu, rezultatu i oddziaływania. 9

10 Rysunek 2. Cele Lokalnej Strategii Rozwoju LGD Podgrodzie Toruńskie i przykłady ich realizacji Cele ogólne 1. Poprawa jakości życia poprzez budowanie kapitału społecznego w oparciu o aktywnych mieszkańców i zrównoważony charakter gospodarki wiejskiej Cele szczegółowe 1.1. Zwiększenie dostępności i podniesienie jakości miejsc rekreacji i wypoczynku oraz infrastruktury sprzyjającej integracji społecznej 2. Polepszenie zarządzania lokalnymi zasobami przyrodniczo kulturowymi oraz ich waloryzacja Cele szczegółowe 2.1. Ochrona i wykorzystanie tradycji kulturowej Podgrodzia Toruńskiego Przedsięwzięcia: - Budowa miejsc rekreacji, wypoczynku oraz infrastruktury sprzyjającej integracji społecznej 1.2. Wsparcie procesów integracji społecznej m.in. poprzez organizację imprez masowych, imprez tematycznych oraz promocję aktywności społecznej Przedsięwzięcia: - Cykl festynów integracyjnych - Aktywizacja klubów seniora 1.3. Zwiększenie dostępności usług dla ludności Przedsięwzięcia: - Wsparcie inicjatyw społecznych na rzecz promocji tradycji kulturowych - Wsparcie muzeów wiejskich - Rewitalizacja i renowacja tradycyjnych elementów krajobrazu wiejskiego 2.2. Rozwój usług turystycznych i okołoturystycznych Przedsięwzięcia: - Wzbogacenie oferty turystycznej oraz promocja walorów turystycznych Podgrodzia Toruńskiego - Studia wykonalności dla kluczowych inwestycji turystycznych - Oznakowanie obiektów turystycznych Przedsięwzięcia: - Program Wsparcie operacji przedsiębiorstw i organizacji społecznych skierowanych na tworzenie usług dla ludności 1.4. Promocja technologii przyjaznych środowisku w celu podnoszenia jakości życia Przedsięwzięcia: - Wsparcie operacji przedsiębiorców na rzecz produkcji, dystrybucji oraz serwisu urządzeń przyjaznych środowisku - Organizacja spotkań promujących zielone technologie Źródło: LSR LGD Podgrodzie toruńskie. 10

11 Określone w LSR przedsięwzięcia: przyczyniają się do osiągnięcia celów LSR, nawiązują do specyfiki obszaru objętego LSR, opierają się na waloryzacji i wykorzystaniu zasobów przyrodniczych, kulturowych i historycznych obszaru LSR. Ujęcie zagadnień strategicznych dla realizacji i właściwego wdrożenia LSR powinno być rozpatrywane w szerszym ujęciu horyzontalnym. Oznacza to, że realizowane działania w ramach strategii powinny być spójne z działaniami strategicznymi realizowanymi na poziomie województwa kujawskopomorskiego. Określone dokumenty strategiczne na poziomie poszczególnych gmin, powiatu i województwa powiązane z obszarem działania LSR zostały wskazane w pkt. 14 strategii. Przyjęte do realizacji cele ogólne i cele szczegółowe LSR są spójne z celami zawartymi w dokumentach programowych wyższego rzędu (strategie na poziomie krajowym i powiatowym) oraz w lokalnych dokumentach planistycznych (plany i strategie gminne). Na podstawie dokonanej analizy można stwierdzić, że strategia jest spójna z kierunkami rozwoju określonymi na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym. Ponadto LSR jest spójna z Osią 4 LEADER Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Cele ogólne LSR związane z poprawą jakości życia mieszkańców LGD wpisują się w cele podejścia Leader opartego na budowaniu kapitału społecznego poprzez aktywizację mieszkańców oraz przyczynianie się do powstawania nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich, a także polepszenie zarządzania lokalnymi zasobami i ich waloryzacji. Cele i przedsięwzięcia określone w dokumencie wpisują się bezpośrednio w działanie 413. Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju, dzięki czemu możliwa była realizacja projektów w ramach tej strategii. W okresie programowania przewidziano realizację zintegrowanych strategii lokalnych zgodnie z zasadą wielofunduszowości. Zgodnie z przedstawionymi przez Komisję Europejską propozycjami legislacyjnymi kluczowy dla tego okresu programowania jest instrument Rozwój lokalny kierowany przez społeczność (RLKS), uwzględniony zarówno w Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata , jak i w Regionalnym Programie Operacyjnym Województwa Kujawsko- Pomorskiego na lata Podejście to służyć ma zintegrowaniu interwencji funduszy polityki spójności kierowanych na obszary wiejskie. Zakłada ono prowadzenie rozwoju lokalnego poprzez zaangażowanie i aktywizację lokalnych społeczności, które tworzą trójsektorowe partnerstwa (przedstawiciele lokalnych partnerów społecznych i gospodarczych, mieszkańców oraz władz publicznych). Działać one będą w oparciu o opracowaną i realizowaną przez LGD zintegrowaną oraz wielosektorową strategię rozwoju swojego obszaru. Uwzględnienie w działaniach LGD tego podejścia oznacza m.in.: rozwój lokalnych społeczności poprzez działania o charakterze środowiskowym a także poprzez organizowanie społeczności lokalnej i animację społeczną, 11

12 poprawę spójności społecznej poprzez zwiększenie aktywności społeczno-zawodowej osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym; służyć temu będą przedsięwzięcia ukierunkowane m.in. na animację, tworzenie, rozwój i współpracę w ramach lokalnych partnerstw na rzecz rozwoju przedsiębiorczości społecznej; zachęcanie społeczności lokalnych do rozwijania zintegrowanych, oddolnych rozwiązań, w sytuacji zaistnienia potrzeby reagowania na terytorialne i lokalne wyzwania do zmian strukturalnych, budowanie potencjału społeczności i stymulowanie innowacji, rozwój przedsiębiorczości, promowanie zaangażowania społeczności w organizacjach lokalnych poprzez budowanie poczucia zaangażowania i odpowiedzialności za rozwój lokalny, pomoc w wielopoziomowym zarządzaniu poprzez zapewnienie ścieżki dla lokalnych społeczności, aby mogły aktywnie uczestniczyć w kształtowaniu realizacji celów rozwoju danego terytorium Ocena systemu zarządzania i wdrażania LSR Ocena funkcjonowania stowarzyszenia Członkami Stowarzyszenia jest 59 osób, do których należą przedstawiciele sektora: społecznego - 47 osób, gospodarczego - 9 osób, publicznego - 3 osoby. Aktem prawnym regulującym zadania, strukturę organizacyjną i sposób działania LGD jest Statut Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania Podgrodzie Toruńskie uchwalony przez Walne Zebranie Członków w dniu 11 grudnia 2008 roku, stanowiący Załącznik nr 1 do Uchwały nr 7/V/2008 Walnego Zebrania Członków LGD. Zgodnie ze Statutem organami LGD są: Walne Zebranie Członków, Zarząd, Rada, Komisja Rewizyjna i Sąd Koleżeński. Całokształtem działalności stowarzyszenia kieruje dziewięcioosobowy Zarząd. Do Zarządu należy przede wszystkim realizacja celów LGD, kierowanie bieżącą pracą, ustalanie budżetu oraz sprawowanie zarządu nad majątkiem LGD. Szczegółowy zakres funkcjonowania Zarządu określa 17 Statutu. Z kolei organem, do którego wyłącznych właściwości należy wybór operacji do dofinansowania w ramach wdrażania LSR jest dziewięcioosobowa Rada. Zasady pracy i funkcjonowania Rady określa Regulamin organizacyjny Rady Stowarzyszenia LGD Podgrodzie toruńskie stanowiący Załącznik nr 1 do Uchwały nr 4/2004 zarządu Stowarzyszenia LGD Podgrodzie toruńskie z dnia 21 marca 2014 roku. 12

13 Przyjęty i określony w Statucie zakres odpowiedzialności wskazuje na autonomiczność organów LGD Zarządu i Rady. Zarząd pomimo tego, iż w jego gestii leży zarządzanie majątkiem stowarzyszenia, nie ma głosu decyzyjnego w kwestii wyboru operacji do dofinansowania. Natomiast zgodnie z Regulaminem organizacyjnym Rady w posiedzeniu Rady uczestniczy Prezes Zarządu lub wskazany przez niego członek Zarządu oraz przedstawiciel Biura LGD, którym przysługuje głos doradczy. Zgodnie z zasadą trójsektorowości w składzie grupy oraz na poziomie organu decyzyjnego - Rady, zapewniony jest udział przedstawicieli sektora publicznego, społecznego i gospodarczego. Dodatkowe wymogi odnośnie minimalnego składu Rady określone zostały w art. 6 ust. 1 lit. b i c rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 września 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich zgodnie z którym w co najmniej 50% składa się z partnerów gospodarczych i społecznych oraz innych odpowiednich podmiotów reprezentujących społeczeństwo obywatelskie, organizacje pozarządowe, w tym organizacje zajmujące się zagadnieniami z zakresu środowiska naturalnego, oraz podmiotami odpowiedzialnymi za promowanie równości mężczyzn i kobiet. W Regulaminie określono, że Rada przyjmuje decyzje zwykłą większością głosów, przy czym dla spełnienia quorum wymagana jest obecność 50% składu Rady. Głosowanie w sprawie wyboru operacji odbywa się wyłącznie przez wypełnienie kart do oceny operacji stanowiących załączniki do regulaminu i obejmuje trzy głosowania: w sprawie zgodności operacji z zakresem tematycznym naboru, w sprawie zgodności operacji z LSR, w sprawie oceny operacji według kryteriów lokalnych przyjętych przez LGD. Dodatkowo, na obszarze działania LGD funkcjonują trzy biura: jedno na terenie gminy Zławieś Wielka oraz dwie filie biura, prowadzone na terenie gminy Lubicz oraz gminy Wielka Nieszawka. Strukturę Biura tworzą pracownicy powoływani w konkursach, nad których pracą nadzór sprawuje nad Prezes LGD. Wśród pracowników Biura można wyróżnić: kierownika, będącego jednocześnie koordynatorem prac LGD w gminie Zławieś Wielka, koordynatora dla gminy Lubicz, koordynatora dla gminy Wielka Nieszawka, specjalistę ds. promocji i informacji, oraz księgowego LGD Ocena kryteriów oceny operacji Celem działania 413. Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju PROW jest umożliwienie mieszkańcom obszaru objętego LSR realizacji projektów w ramach tej strategii. Realizacja strategii powinna przyczynić się do poprawy jakości życia na obszarach wiejskich m.in. poprzez wzrost aktywności lokalnych społeczności oraz stymulowanie powstawania nowych miejsc pracy. W ramach realizacji LSR, zatwierdzonych przez samorząd województwa, LGD wybiera projekty do realizacji w ramach środków przyznanych na realizację strategii. Projekty mogą dotyczyć tylko 13

14 działań kwalifikujących się do udzielenia pomocy w ramach działań osi 3 Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej: Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej, Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw, Odnowa i rozwój wsi, oraz innych zwanych małymi projektami, które nie kwalifikują się do wsparcia w ramach działań osi 3, ale przyczyniają się do osiągnięcia celów tej osi, tj. poprawy jakości życia lub większego zróżnicowania działalności gospodarczej na obszarze działania LGD. Rysunek 3. Działania wdrażane przez LGD w ramach PROW Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju w ramach PROW Nazwa działania Cel działania Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej Różnicowanie działalności rolniczej w kierunku podejmowania lub rozwijania przez rolników, domowników i małżonków rolników, działalności nierolniczej lub związanej z rolnictwem, co wpłynie na tworzenie pozarolniczych źródeł dochodów, promocję zatrudnienia poza rolnictwem na obszarach wiejskich Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw Wzrost konkurencyjności gospodarczej obszarów wiejskich, rozwój przedsiębiorczości i rynku pracy, a w konsekwencji - wzrost zatrudnienia na obszarach wiejskich Odnowa i rozwój wsi Działanie będzie wpływać na poprawę jakości życia na obszarach wiejskich przez zaspokojenie potrzeb społecznych i kulturalnych mieszkańców wsi oraz promowanie obszarów wiejskich Małe projekty Przyczyniają się do osiągnięcia celów osi 3 PROW, tj. poprawy jakości życia lub większego zróżnicowania działalności gospodarczej na obszarze działania LGD Źródło: opracowanie własne na podstawie PROW Strategia określa procedury oceny zgodności operacji z LSR, procedury wyboru operacji przez LGD, procedury odwołania od rozstrzygnięć organu decyzyjnego w sprawie wyboru operacji w ramach działania, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 21 ustawy z dnia 7 marca 2007 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów 14

15 Wiejskich, kryteriów, na podstawie których jest oceniana zgodność operacji z LSR, oraz kryteriów wyboru operacji, a także procedury zmiany tych kryteriów. Stowarzyszenie opracowało również wzory dokumentów stosowanych podczas procedury oceny i wyboru operacji do dofinansowania w ramach LSR, które zostały zawarte w załącznikach do Regulaminu Organizacyjnego Rady: karta oceny zgodności operacji z LSR (załącznik nr 1), karty oceny zgodności z kryteriami wyboru operacji dla poszczególnych działań (załącznik nr 2-5). Organem decyzyjnym dokonującym oceny operacji pod kątem jej zgodności z LSR oraz jej zgodności z kryteriami oceny jest Rada LGD, do której wyłącznej kompetencji należy wybór operacji, które mają być realizowane w ramach lokalnej strategii rozwoju i sfinansowane ze środków pozostających w dyspozycji LGD w ramach osi 4 Leader PROW. W strategii założono również możliwość prowadzenia naboru wniosków ze wskazaniem zakresu tematycznego operacji. Decyzję co do zakresu tematycznego operacji w danym naborze wniosków o przyznanie pomocy podejmuje Zarząd LGD w formie uchwały. W przypadku projektów kwalifikujących się do udzielenia pomocy w ramach działań osi 3 oraz małych projektów Rada LGD bierze pod uwagę zgodność projektu z LSR oraz określonymi w niej lokalnymi kryteriami wyboru. Karta oceny zgodności operacji z LSR obejmuje odpowiedź na poniższe pytania poprzez zaznaczenie właściwiej odpowiedzi: tak lub nie : Czy realizacja operacji przyczyni się do osiągnięcia celów ogólnych LSR? Czy realizacja operacji przyczyni się do osiągnięcia celów szczegółowych LSR? Czy operacja jest zgodna z priorytetami wsparcia planowanymi w ramach LSR w ramach działania, którego dotyczy tj.:: Odnowa i rozwój wsi, Małe projekty, Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw, Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej? Ponadto na karcie znajdują się dodatkowe informacje, podlegające ocenie zero-jedynkowej przez Radę: Czy dana operacja jest zgodna z zakresem tematycznym naboru (dotyczy naborów tematycznych)? Czy dana operacja jest innowacyjna? Czy realizacja operacji zapewnia zintegrowanie zasobów, podmiotów i celów? Operację można uznać za zgodną z LSR, gdy jej realizacja przyczynia się do osiągnięcia co najmniej jednego celu ogólnego LSR, co najmniej jednego celu szczegółowego LSR oraz, gdy jest ona zgodna z co najmniej jednym priorytetem wsparcia planowanym w ramach LSR. Operacja podlega również ocenie według lokalnych kryteriów LGD poprzez wypełnienie tabeli zawartej na Karcie oceny operacji według lokalnych kryteriów LGD, która jest odpowiednia do typu ocenianej operacji i działania PROW. Wynik głosowania w sprawie oceny operacji według lokalnych kryteriów LGD uzyskuje się sumując oceny punktowe wyrażone na kartach i dzieli przez liczbę ważnie 15

16 oddanych głosów. Na podstawie wyników głosowania w sprawie oceny operacji według lokalnych kryteriów LGD sporządza się listę rankingową operacji. W ramach lokalnych kryteriów wyboru operacji w poszczególnych działaniach wzięto pod uwagę trzy z wymienionych niżej zagadnień: Zgodność realizacji operacji z priorytetami LSR Całkowita wartość operacji Deklarowana wysokość wkładu własnego operacji Potencjalna grupa osób, która skorzysta z efektów operacji Liczba nowych miejsc pracy utworzonych w wyniku realizacji operacji Rola operacji w promocji LGD. Poniżej zamieszczono zestawienie kryteriów wyboru operacji w ramach poszczególnych działań. Tabela 1. Kryteria wyboru operacji w ramach poszczególnych działań Działanie Kryteria Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej Tworzenie i rozwój mikro przedsiębiorstw Odnowa i rozwój wsi Wnioskowany poziom wsparcia operacji (% kosztów kwalifikowalnych) 0-5 pkt. 0 pkt. 50% 1 pkt % 2 pkt % 3-pkt % 4 pkt 30-34% 5 pkt poniżej 30% Wnioskowany poziom wsparcia operacji (% kosztów kwalifikowalnych) 0-5 pkt. 0 pkt. 50% 1 pkt % 2 pkt % 3-pkt % 4 pkt 30-34% 5 pkt poniżej 30% Całkowita wartość operacji Rola operacji w promocji LGD 0 lub2 pkt. 2 pkt w trakcie realizacji operacji przewidziano aktywną promocje LGD w postaci wykorzystania logo LGD i informacji o LGD lub o pośrednictwie LGD w przyznaniu dotacji, umieszczenia tych informacji i logo w materiałach promocyjnych, na zakupionym sprzęcie. Liczba nowych miejsc pracy (pełnych etatów średniorocznych) utworzonych w wyniku realizacji operacji 1-5 pkt. 1 pkt 1-1,99 etatu średniorocznego 2 pkt 2,00-2,99 etatu średniorocznego 3 pkt 3,00-3,99 etatu średniorocznego 4 pkt. 4,00-4,99 etatu średniorocznego 5 pkt. ponad 5,00 etatu średniorocznego Potencjalna grupa osób, która skorzysta z efektów operacji Kryterium uzasadniające realizację operacji w ramach LSR 0 pkt., 3pkt. lub 6 pkt. Brak zgodności z celami LSR 0 pkt. Zgodność z jednym z wybranych priorytetów LSR 3 pkt. Zgodność z więcej, niż jednym priorytetów LSR - 6 pkt. Małe projekty Powyżej zł- 3 pkt. Od zł do zł- 2 pkt Poniżej zł - 1 pkt. Deklarowana wysokość wkładu własnego operacji Cała społeczność 3 pkt. Wybrane grupy wiekowe lub konkretne grupy mieszkańców 2 pkt.(np. seniorzy, młodzież szkolna) Wybrane instytucje 1 pkt. Rola operacji w promocji LGD 0 lub2 pkt. 2 pkt w trakcie realizacji operacji 16

17 0-6 pkt. przewidziano aktywną promocje LGD 0 pkt. do 30 % w postaci wykorzystania logo LGD i włącznie informacji o LGD lub o pośrednictwie 3 pkt 31-39% LGD w przyznaniu dotacji, 6 pkt ponad 40 % umieszczenia tych informacji i logo w materiałach promocyjnych, na zakupionym sprzęcie. Źródło: opracowanie własne na podstawie Regulaminu Organizacyjnego Stowarzyszenia LGD Podgrodzie toruńskie. Definiując kryteria wyboru operacji przyjęto następujące założenia: Kryteria wynikają z wyników analizy SWOT. Kryteria lokalne wyboru operacji opracowano bezpośrednio w odniesieniu do matrycy logicznej zaprezentowanej w LSR dotyczącej celów i priorytetów strategii. Kryteria mają charakter mierzalny. Wnioski składane na konkursy w ramach poszczególnych działań oceniane są według punktowych kryteriów wyboru operacji. Kryteria preferują operacje o większym zasięgu oddziaływania (np. ludność odnosząca korzyści ze zrealizowanych projektów, tworzenie nowych miejsc pracy, wartość operacji). Pozytywnie należy ocenić przyjęcie ww. założeń do kryteriów wyboru operacji. Przyjęty system kryteriów oceny operacji został powiązany z wnioskami wynikającymi z przeprowadzonej analizy SWOT dla obszaru objętego LSR oraz przyjętymi celami strategii. Stosowanie przyjętych kryteriów wyboru operacji wydaje się być szczególnie istotne zważywszy na realizację podstawowych założeń Osi priorytetowej 3 i 4. Dzięki właściwie określonym kryteriom oceny można promować te operacje, które wpłyną na efektywność realizacji LSR i podniosą wskaźnik osiągnięcia poszczególnych celów. Dokonując oceny przyjętych kryteriów oceny operacji, zarówno pod kątem ich zgodności ze strategią, jak również na poziomie poszczególnych działań, należy wskazać co następuje: W Karcie oceny zgodności operacji z LSR zawarto kryteria dotyczące innowacyjności operacji oraz zapewnienia integracji zasobów, podmiotów i celów, których ocena polega na ocenie tak, - nie. Kryteria te nie posiadają żadnej wagi punktowej, przez co ich spełnienie nie ma bezpośredniego przełożenia na rekomendowanie określonej operacji do dofinansowania. Rekomenduje się stosowanie tego typu kryteriów w zestawie punktowanych kryteriów wyboru operacji, co umożliwi wsparcie w szczególności projektów innowacyjnych i zintegrowanych. Rekomenduje się do stosowania przez LGD w ramach procedury oceny wniosków o dofinansowanie kryterium punktowego zapewniającego pozytywny wpływ realizowanych operacji na ochronę środowiska. W Karcie oceny zgodności z kryteriami wyboru operacji takie kryterium nie znajduje się. Preferowanie projektów przyjaznych środowisku poprzez przyznanie im pierwszeństwa w dostępie do dofinansowania w określonych typach działań, pozwoliłoby na zwiększenie poziomu osiągniętych rezultatów w tym zakresie. W przypadku działań typu Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej związanych z udzieleniem pomocy z tytułu podjęcia lub rozwoju działalności gospodarczej wartym rozważenia jest kryterium liczby utworzonych nowych miejsc pracy w wyniku realizacji operacji. Uwzględnienie tego kryterium w Karcie oceny zgodności z kryteriami wyboru operacji dla tego 17

18 działania umożliwiłoby na wsparcie w szczególności projektów wzmacniających osiągnięcie tego wskaźnika oraz zwiększenie poziomu wykonania rezultatów w tym zakresie. Do ustalania punktacji kryteriów w Karcie oceny zgodności z kryteriami wyboru operacji powinny być stosowane przedziały rozłączne, uzupełniające się. Pozwoli to na uniknięcie trudności z przyznaniem przez oceniających ocen w ramach kryterium, np. dla działania Małe projekty w kryterium Deklarowana wysokość wkładu własnego operacji przyjęto kryteria z pominięciem odpowiedzi 40% oraz liczb niecałkowitych. Ponadto rekomenduje się do stosowania przez LGD w ramach procedury oceny wniosków o dofinansowanie kryterium zachowania zasady równości szans. Będzie to miało korzystny wpływ na realizację celów PROW. Przez równość szans należy rozumieć posiadanie takich samych warunków i możliwości realizacji aspiracji i wykorzystania potencjału. W takim znaczeniu równość szans (rozumiana szerzej niż tylko równość płci) odnosi się do równego dostępu do pożądanych dóbr, równego stopnia ich osiągania oraz równego startu w ubieganiu się o te dobra. Dla przykładu - kryterium płci promujące operacje zwiększające rolę kobiet w rozwoju lokalnym realizować będzie zasadę równości mężczyzn i kobiet wskazaną w art. 11 Rozporządzenia Rady (WE) 1198/2006. Warto też podkreślić, iż charakter wsparcia w ramach omawianych działań sprzyja promowaniu kobiet, gdyż np. zakłada rozwój inicjatyw i przedsiębiorczości wśród społeczności lokalnych, co często jest domeną kobiet. W lokalnych społecznościach może istnieć niewykorzystany potencjał kobiet jako przedsiębiorców, które mogą wspierać i rozwijać firmy rodzinne Wykonanie budżetu strategii LGD dokonując konstrukcji budżetu LSR kierowało się ogólnymi wytycznymi zaprezentowanymi w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania Wdrażanie Lokalnych Strategii Rozwoju PROW oraz w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania Funkcjonowanie Lokalnej Grupy Działania PROW. W celu dokonania podziału wydatków na poszczególne działania wypracowano trzy modele podziału, które oddano dyskusji podczas warsztatów społecznych. W ostatecznym wariancie, który jest efektem dyskusji i ustaleń w ramach warsztatów oraz w ramach spotkań członków stowarzyszenia ustalono parytety między działaniami wraz ze szczegółowym rozpisaniem środków. 18

19 Wykres 1. Parytety podziału środków w Działaniu Wdrażanie LSR 15% 10% Różnicowanie w kierunku działalności 25% nierolniczej Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw 50% Odnowa i rozwój wsi Małe projekty Źródło: opracowanie własne na podstawie LSR. Łączny budżet na realizację omawianej strategii, którym dysponuje LGD wynosi zł, z czego około 85% zostało przeznaczonych na realizację celów ogólnych, a pozostała część na bieżące funkcjonowanie stowarzyszenia. Limity środków na poszczególne działania związane z wdrażaniem LGD przedstawiono na poniższym wykresie. Na działanie 413 Wdrażanie LSR związane z realizacją projektów wyodrębnionych w ramach konkursów, przewidziano blisko 3,8 mln zł. W praktyce prawie połowa środków (45%) została przeznaczona na projekty z zakresu Odnowy i rozwoju wsi, jedna trzecia (34%) na Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw, 19% na Małe projekty, a pozostała część niecałe 2% na Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej. Wykres 2. Szczegółowy budżet LSR (w zł) Działanie 413 Wdrażanie LSR Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw Odnowa i rozwój wsi Małe projekty Działani 421 Wdrażanie projektów współpracy Działanie 431 Funkcjonowanie LGD, nabywanie umiejętności i aktywizacja Źródło: opracowanie własne na podstawie LSR. 19

20 Zarząd Województwa Kujawsko-Pomorskiego za pośrednictwem Lokalnej Grupy Działania ogłosił 11 naborów wniosków o przyznanie pomocy w okresie wdrażania Lokalnej Strategii Rozwoju. Zestawienie wszystkich naborów wraz z informacją na temat liczby złożonych wniosków, liczby wniosków wybranych przez LGD i liczby wniosków, którym Instytucja Pośrednicząca przyznała dofinansowanie prezentuje poniższa tabela. Tabela 2. Zestawienie naborów wniosków o przyznanie pomocy ogłoszonych za pośrednictwem LGD Data naboru Działanie Liczba złożonych wniosków Liczba wybranych operacji przez LGD Liczba wniosków którym IP przyznała dofinansowanie Odnowa i rozwój wsi Małe Projekty Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw czerwca 2012 Małe Projekty grudnia 2012 Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej kwietnia 2013 Małe Projekty lipca 2013 Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw Odnowa i rozwój wsi Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw Małe Projekty Razem Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań z realizacji LSR za lata oraz raportów z systemu OFSA-PROW-DD na dzień r. Pierwsze nabory wniosków na realizację LSR w zakresie Działania 413 ogłoszono w I połowie 2010 roku a ostatnie w I połowie 2014 roku. W ramach działania Odnowa i rozwój wsi przeprowadzono dwa nabory, w których złożono w sumie 6 wniosków o dofinansowanie. Dofinansowanie przyznano 4 operacjom. W czterech naborach z działania Małe projekty złożono łącznie 54 wnioski, z których 38 mieszczących się w limicie środków zostało wskazanych do dofinansowania. W ramach działania Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej w dwóch naborach wpłynęło 7 wniosków, z czego tylko jeden uzyskał dofinansowanie. Z kolei na realizację operacji z działania Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw ogłoszono trzy nabory wniosków, w których wybrano do dofinansowania 10 wniosków spośród 14 złożonych. 20

21 Tabela 3. Podsumowanie informacji o dokonanych naborach wniosków Działanie Łączna Łączna Łączna liczba Łączna kwota Kwota liczba naborów liczba złożonych wybranych operacji do przydzielonej pomocy dotychczas wypłaconych wniosków dofinansowania (w zł) środków (w zł) Odnowa i rozwój wsi , ,00 Małe Projekty , ,03 Różnicowanie w , ,00 kierunku działalności nierolniczej Tworzenie i rozwój , ,30 mikroprzedsiębiorstw Razem , ,33 Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań z realizacji LSR za lata oraz raportów z systemu OFSA-PROW-DD na dzień r. Podsumowując łącznie we wszystkich naborach wpłynęło 81 wniosków od beneficjentów, z których 53 (65,4%) zostały wybrane do dofinansowania. W okresie wdrażania Lokalnej Strategii Rozwoju wartość przyznanego dofinansowania stanowiła ok. 67% łącznej kwoty, o którą ubiegali się beneficjenci ww. projektów. Całkowita kwota udzielonej pomocy na operacje wskazane do dofinansowania wyniosła ,35 zł. Zdecydowanie największym powodzeniem cieszyły się nabory w ramach działania Małe projekty, na które wpłynęło około 67% wszystkich wniosków złożonych przez beneficjentów (wykres 3). Natomiast najmniejsze było zainteresowanie działaniem Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej (jedynie 7,4% złożonych wniosków) i Odnowa i rozwój wsi (8,6%). Wykres 3. Udział wniosków, które uzyskały dofinansowanie w poszczególnych działaniach 1,89 18,87 7,55 Odnowa i rozwój wsi Małe Projekty 71,70 Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw Źródło: opracowanie własne na podstawie raportów z systemu OFSA-PROW-DD na dzień r. 21

22 Ponadto w ramach działania 412 Wdrażane projektów współpracy LGD zrealizowała cztery operacje wpisujące się w zakres następujących przedsięwzięć: Festyn integracyjny 1 szt., Aktywizacja klubów seniora 1 szt., Wsparcie inicjatyw mających na celu wydawanie publikacji dotyczących dziedzictwa historycznego podgrodzia 2 szt. Zestawienie zrealizowanych projektów przedstawiono w poniższej tabeli. Na realizację ww. projektów LGD wypłacono środki w wysokości ,98 zł, tj. na poziomie około 99% środków przewidzianych w budżecie LSR na ten cel. Tabela 4. Zrealizowane operacje w ramach działania 412 Wdrażane projektów współpracy Nazwa projektu Termin Koszt Podmioty współpracy realizacji wypłaconych środków na projekt (w zł) Publikacja "Kujawsko- I poł ,90 18 LGD z obszaru woj. Pomorskim Szlakiem Lokalnych kujawsko-pomorskiego Grup Działania Wydanie publikacji Legendy I poł ,05 5 LGD z obszaru woj. Kujawskie" oraz jej promocja kujawsko-pomorskiego Nordic Walking - ścieżka po zdrowie I poł ,40 LGD Gmin Dobrzyńskich Region Południe Organizacja i przeprowadzenie Przeglądu Chórów Seniora z II poł ,63 LGD Gmin Dobrzyńskich Region Południe terenu historycznych ziem: kujawskiej, chełmińskiej i dobrzyńskiej Źródło: opracowanie własne na podstawie Podsumowując, w badanym okresie realizacja strategii przebiegała zgodnie z przyjętymi założeniami. Postępy we wdrażaniu strategii zostały ocenione na poziomie zadowalającym, gdyż proces kontraktacji przebiegał zgodnie z planem, w sposób prawidłowy i terminowy Stopień realizacji celów strategii Poniżej przeprowadzono analizę wpływu projektów, które otrzymały dofinansowanie w ramach konkursów dotyczących działania 413 na realizację celów ogólnych i szczegółowych LSR. Do realizacji celu ogólnego pierwszego przyczyniają się projekty realizowane w ramach działania Odnowa i rozwój wsi, Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw oraz Małe projekty. Z kolei osiągnięciu celu ogólnego drugiego sprzyjają projekty dofinansowane w ramach działania Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw, Małe projekty oraz Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej. Powiązanie celów z określonymi typami działań przedstawiono w poniższej tabeli. 22

23 Tabela 5. Powiązanie celów strategii z określonymi typami działań PROW Cel ogólny Cele szczegółowe Odnowa i rozwój wsi 1. Poprawa jakości życia poprzez budowanie kapitału społecznego w oparciu o aktywnych mieszkańców i zrównoważony charakter gospodarki wiejskiej 2. Polepszenie zarządzania lokalnymi zasobami przyrodniczo kulturowymi oraz ich waloryzacja 1.1. Zwiększenie dostępności i podniesienie jakości miejsc rekreacji i wypoczynku oraz infrastruktury sprzyjającej integracji społecznej 1.2. Wsparcie procesów integracji społecznej m.in. poprzez organizację imprez masowych, imprez tematycznych oraz promocję aktywności społecznej 1.3. Zwiększenie dostępności usług dla ludności 1.4. Promocja technologii przyjaznych środowisku w celu podnoszenia jakości życia 2.1. Ochrona i wykorzystanie tradycji kulturowej 2.2. Rozwój usług turystycznych i okołoturystycznych Źródło: opracowanie własne na podstawie LSR. Małe projekty Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej Tworzenie i rozwój mikroprzedsi ębiorstw Limit środków dla LGD na lata na realizację celów ogólnych strategii wynosił zł, w tym w ramach działania Wdrażanie LGD zł. Spośród wszystkich środków przewidzianych na realizację strategii około 77% została przewidziana na realizację celu ogólnego 1 ( zł), a pozostała część zł -na realizację celu ogólnego 2. Budżet przeznaczony na realizację celów ogólnych i szczegółowych oraz przedsięwzięć LSR przedstawiono w tabeli 6. 23

24 Tabela 6. Budżet realizacji celów ogólnych, celów szczegółowych i przedsięwzięć LSR (w zł) Cel ogólny Cel ogólny 1 Poprawa jakości życia poprzez budowanie kapitału społecznego w oparciu o aktywnych mieszkańców i zrównoważony charakter gospodarki wiejskiej Cel ogólny 2 Polepszenie zarządzania lokalnymi zasobami przyrodniczo kulturowymi oraz ich waloryzacja Źródło: opracowanie własne na podstawie LSR. Budżet celu Cele szczegółowe Budżet celu Przedsięwzięcie Budżet ogólnego szczegółowego przedsięwzięcia Zwiększenie dostępności i Budowa miejsc rekreacji, wypoczynku oraz podniesienie jakości miejsc infrastruktury sprzyjającej integracji społecznej rekreacji i wypoczynku oraz infrastruktury sprzyjającej integracji społecznej 1.2. Wsparcie procesów integracji Cykl festynów integracyjnych społecznej m.in. poprzez organizację imprez masowych, tematycznych oraz promocję Aktywizacja klubów seniora aktywności społecznej 1.3. Zwiększenie dostępności usług Program Wsparcie operacji przedsiębiorstw i dla ludności organizacji społecznych skierowanych na 1.4. Promocja technologii przyjaznych środowisku w celu podnoszenia jakości życia Ochrona i wykorzystanie tradycji kulturowej 2.2. Rozwój usług turystycznych i okołoturystycznych tworzenie usług dla ludności Wsparcie operacji przedsiębiorców na rzecz produkcji, dystrybucji oraz serwisu urządzeń przyjaznych środowisku Organizacja spotkań promujących zielone technologie Wsparcie inicjatyw społecznych na rzecz promocji tradycji kulturowych Wsparcie inicjatyw mających na celu wydawanie publikacji dotyczących dziedzictwa historycznego Podgrodzia Wsparcie muzeów wiejskich Rewitalizacja i renowacja tradycyjnych elementów krajobrazu wiejskiego Wzbogacenie oferty turystycznej oraz promocja walorów turystycznych Podgrodzia Toruńskiego Studia wykonalności dla kluczowych inwestycji turystycznych Oznakowanie obiektów turystycznych

25 Projekty wdrażane w ramach działania Odnowa i rozwoju wsi służyły tylko realizacji celu ogólnego nr 1 Poprawa jakości życia poprzez budowanie kapitału społecznego w oparciu o aktywnych mieszkańców i zrównoważony charakter gospodarki wiejskiej. Na realizację celu szczegółowego 1.1. Zwiększenie dostępności i podniesienie jakości miejsc rekreacji i wypoczynku oraz infrastruktury sprzyjającej integracji społecznej zakontraktowano łącznie zł. Środki te przeznaczono na realizację 4 projektów gminnych. Tabela 7. Zestawienie umów zawartych w ramach Działania Odnowa i rozwoju wsi Kod działania Nazwa beneficjenta Gmina Lubicz Gmina Lubicz Gmina Wielka Nieszawka Gmina Zławieś Wielka Tytuł operacji Data zawarcia umowy Kwota środków zablokowanych Budowa miejsc rekreacji i wypoczynku w miejscowościach Brzezinko, Kopanino, Młyniec Drugi i Rogowo oraz zespołu boisk w miejscowości Złotoria 2010/07/ ,00 Budowa świetlicy wiejskiej w miejscowości Krobia 2014/02/ ,00 Budowa miejsca rekreacji i wypoczynku w miejscowości Mała Nieszawka 2014/02/ ,00 Budowa Wiejskiej Świetlicy Integracyjnej w miejscowości Zławieś Wielka. 2010/07/ ,00 Suma ,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań z realizacji LSR za lata oraz raportów z systemu OFSA-PROW-DD na dzień r. Osiągnięciu celu ogólnego nr 2 Polepszenie zarządzania lokalnymi zasobami przyrodniczo kulturowymi oraz ich waloryzacja sprzyjała realizacja jednego projektu w ramach działania Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej (kod działania ). Dofinansowanie w wysokości zł otrzymał Wojciech Sulecki na mocy umowy zawartej w dniu r. Realizacja przedsięwzięcia służyła osiągnięciu celu szczegółowego 2.2. Rozwój usług turystycznych i okołoturystycznych. Z kolei cele szczegółowe nr 1.3. Zwiększenie dostępności usług dla ludności i 1.4. Promocja technologii przyjaznych środowisku w celu podnoszenia jakości życia w ramach celu ogólnego 1 oraz cel szczegółowy 2.2. Rozwój usług turystycznych i okołoturystycznych w ramach celu ogólnego nr 2 możliwe były jest do osiągnięcia poprzez realizację projektów w ramach działania Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw (kod działania ). Łącznie na realizację ww. celów przyznano dofinansowanie w wysokości ,30 zł na realizację 10 projektów.

26 Tabela 8. Zestawienie umów zawartych w ramach Działania Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw Kod działania Nazwa beneficjenta Data zawarcia umowy Kwota środków zablokowanych Virtus Sun spółka z ograniczoną odpowiedzialnością 2012/06/ , Paweł Żendarski 2012/09/ , Edward Zientarski 2012/09/ , Marek Górski 2012/06/ , Iwona Reyman 2012/11/ , Krzysztof Janowski 2012/07/ , Sławomira Płatun-Strzelecka 2014/12/ , OBEMI INTERNATIONAL sp. z o.o. 2014/12/ , Damian Tarczykowski 2014/11/ , Sylwia Czerwińska 2014/03/ ,80 Suma ,30 Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań z realizacji LSR za lata oraz raportów z systemu OFSA-PROW-DD na dzień r. Ponadto warto podkreślić, że tzw. małe projekty sprzyjają osiągnięciu celów szczegółowych celu ogólnego 1 i 2 (za wyjątkiem celu szczegółowego 1.3 i 1.4). Dofinansowano 38 projektów, w tym 23 projekty gminne, 10 projektów organizacji lokalnych (stowarzyszenia, parafie, OSP), 5 projektów przedsiębiorców. Łącznie na realizację ww. celów szczegółowych przyznano środki finansowe w wysokości ,05 zł. Osiągnięciu ww. celów strategii służyły projekty wskazane w poniższej tabeli. Tabela 9. Zestawienie umów zawartych w ramach Działania Odnowa i rozwoju wsi Kod działania Nazwa beneficjenta Gmina Zławieś Wielka Gmina Zławieś Wielka Gmina Zławieś Wielka Tytuł operacji 26 Data zawarcia umowy Kwota środków zablokowanych Budowa obiektu rekreacyjnego - placu zabaw w miejscowości Zarośle Cienkie 2012/12/ ,37 Zakup tablic informacyjnoturystycznych wraz z wydaniem mapy turystycznej Gminy Zławieś Wielka. 2012/12/ ,36 Budowa obiektów rekreacyjnych - toru do jazdy na rolkach i placu zabaw w miejscowości Zławieś Wielka 2012/12/ ,00 Budowa miejsca rekreacji i wypoczynku w Lubiczu Dolnym 2012/11/ ,00 Gmina Lubicz Gmina Lubicz Budowa placu zabaw w Nowej Wsi 2012/10/ ,00 Przeprowadzenie i organizacja Gminnego Święta plonów w Gmina Lubicz Lubiczu Górnym 2012/12/ ,00

27 Organizacja i przeprowadzenie festynu integracyjnego promującego lokalną twórczość, kulturę i tradycję w Gminie Wielka Nieszawka. 2012/12/ ,00 Gmina Wielka Nieszawka Ochotnicza Straż Remont połączony z modernizacją Pożarna w oraz wyposażenie świetlicy wiejskiej Brzezinku w Brzezinku 2012/11/ ,05 Ochotnicza Straż Remont połączony z modernizacją Pożarna w świetlicy w OSP pełniącej funkcję Gronowie świetlicy wiejskiej w Gronowie 2012/11/ ,84 Parafia p.w. Św. Wojciecha Renowacja zabytkowej kapliczki na Biskupa i cmentarzu kościelnym w Złotorii Męczennika w wraz z ustawieniem tablicy Złotorii informacyjnej 2012/11/ ,72 Parafia Rzymskokatolicka Matki Boskiej Częstochowskiej i św. Wacława w Renowacja figury św. Jana Lubiczu Górnym Nepomucena w Lubiczu Górnym 2012/12/ ,00 Opracowanie pieśni ludowych na Orkiestrę Dętą Gminy Zławieś Kędzierski Wielka działającą przy zespole szkół Krzysztof - w Rzęczkowie wraz z zakupem Usługi Muzyczne potrzebnych instrumentów. 2013/01/ ,80 Gmina Wielka Nieszawka Gmina Wielka Nieszawka Gmina Wielka Nieszawka Wydanie publikacji p.n. "Gmina Wielka Nieszawka. Szkice z dziejów". 2011/02/ ,00 Organizacja imprezy kulturalnej "20 lat w lubickiej wspólnocie samorządowej" w Lubiczu Górnym. 2010/11/ ,00 Gmina Lubicz Dariusz Muzeum Piśmiennictwa i Drukarstwa w Wyposażenie Muzeum poprzez Grębocinie, Ars zakup prasy drukarskiej typu Veta, Dariusz Albion-Columbian-Imperial - Subocz wzbogacenie ekspozycji muzealnej. 2011/03/ ,00 O.S.P. Ochotnicza Straż Pożarna Remont instalacji CI w świetlicy Brzezinko wiejskiej w Brzezinku. 2011/02/ ,00 Gmina Wielka Budowa placu rekreacji ruchowej w Nieszawka miejscowści Mała Nieszawka 2014/10/ ,00 Wydanie publikacji i portalu internetowego pn. "Gmina Wielka Nieszawka Dziedzictwo Natury" 2014/10/ ,00 Gmina Wielka Nieszawka Gmina Zławieś Wielka Budowa placu rekreacji ruchowej w miejscowości Cierpice 2014/10/ ,00 Zakup zestawu nagłośnieniowego dla zespołu ludowego seniorów w miejscowości Mała Nieszawka 2014/10/ ,33 Organizacja warsztatów edukacyjnych oraz sportowych dla 2014/10/ ,55 27

28 Gmina Zławieś Wielka Gmina Lubicz Gmina Lubicz Fundacja Świątynia Sztuki Parafia pw. Św. Wojciecha Biskupa i Męczennika w Złotorii F.H.U. Przy Złotej Wyspie Ewelina Fiedorowicz Parafia Rzymsko- Katolicka Matki Boskiej Częstochowskiej i Św. Wacława w Lubiczu Górnym Gmina Zławieś Wielka Gmina Zławieś Wielka osób 50+ na terenie Gminy Zławieś Wielka Organizacja rajdu i festynu rowerowego w Złejwsi Małej wraz z wydaniem folderów ze szlakami rowerowymi 2014/10/ ,39 Budowa miejsca rekreacji nad jeziorem w Józefowie 2014/10/ ,00 Przeprowadzenie i organizacja imprezy pn "Lubickie lato" w Lubiczu Górnym 2014/10/ ,00 Wymiana drzwi w zabytkowym budynku kościoła - siedzibie Muzeum Piśmiennictwa i Drukarstwa w Grębocinie 2014/10/ ,00 Renowacja frontu zabytkowego muru okalającego teren kościoła pw. św. Wojciecha w Złotorii 2014/09/ ,88 Budowa ogólnodostępnego placu zabaw na terenie wsi Złotoria 2014/09/ ,00 Renowacja barokowej komody z kościoła filialnego p. w. św. Ignacego Loyoli w Młyńcu Drugim 28 brak danych 0,00 Budowa obiektu rekreacyjnego - placu zabaw wraz z boiskiem do piłki siatkowej w miejscowości Stary Toruń. 2014/01/ ,08 Zakup wyposażenia do pomieszczenia pełniącego funkcje świetlicy wiejskiej mieszczącego się w Domu Kultury w miejscowości Górsk. 2014/01/ ,58 Renowacja "Krzyża upamiętniającego miejsce uprowadzenia ks. Jerzego Gmina Zławieś Wielka Popiełuszki" w miejscowości Górsk. 2014/02/ ,04 Gmina Lubicz Budowa placu zabaw w Grębocinie 2014/01/ ,80 Gmina Lubicz Gmina Wielka Nieszawka Stowarzyszenie Rozwoju Gminy Przeprowadzenie i organizacja Gminnego Festynu Integracyjnego w Lubiczu Górnym 2014/01/ ,20 Budowa oznakowania infrastruktury turystycznej- 3 tablic informacji turystycznej na terenie gminy Wielka Nieszawka 2014/02/ ,00 Zorganizowanie Olimpiady sportowo - edukacyjnej "Z Krobi 2014/03/ ,94

29 Lubicz Stowarzyszenie "PROMYK NADZIEI" Dariusz Subocz Muzeum Piśmiennictwa i Drukarstwa ARS VETA Magdalena Kłosowska Gmina Zławieś Wielka Gmina Zławieś Wielka Gmina Zławieś Wielka do Rio" w miejscowości Krobia Zakup wyposażenia do Świetlicy Wiejskiej w Złejwsi Wielkiej 2014/03/ ,48 Zakup dwóch XIX-wiecznych pras (typograficznej i litograficznej) do kolekcji Muzeum Piśmiennictwa i Drukarstwa w Grębocinie 2014/03/ ,00 Zakup kołowrotka i krosien wraz z akcesoriami do tradycyjnego przerobu wełny owczej. 2014/01/ ,64 Budowa obiektu rekreacyjnego - placu zabaw w miejscowości Zarośle Cienkie 2012/12/ ,37 Zakup tablic informacyjnoturystycznych wraz z wydaniem mapy turystycznej Gminy Zławieś Wielka. 2012/12/ ,36 Budowa obiektów rekreacyjnych - toru do jazdy na rolkach i placu zabaw w miejscowości Zławieś Wielka 2012/12/ ,00 Budowa miejsca rekreacji i Gmina Lubicz wypoczynku w Lubiczu Dolnym 2012/11/ ,00 Gmina Lubicz Budowa placu zabaw w Nowej Wsi 2012/10/ ,00 Gmina Lubicz Przeprowadzenie i organizacja Gminnego Święta plonów w Lubiczu Górnym 2012/12/ ,00 Suma ,05 Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań z realizacji LSR za lata oraz raportów z systemu OFSA-PROW-DD na dzień r. Realizacja celów ogólnych oraz celów szczegółowych jest swego rodzaju informacją o zmierzaniu we właściwym kierunku przy realizacji LSR. Z powyższej analizy wynika, iż występuje wyraźna dominacja celu ogólnego nr 1 w ilości zaangażowanych środków. Dominacja ww. celu ogólnego wynika przede wszystkim z realizacji projektów w ramach działania Odnowa i rozwój wsi - były to projekty o najwyżej wartości i przyznano na nie największą kwotę dofinansowania. Pamiętać jednocześnie należy, że rzeczywista i realna weryfikacja prawidłowej realizacji LSR następuje dopiero na poziomie weryfikacji wskaźników najpierw produktu, a potem rezultatu. Wybór projektów do dofinansowania zgodnie z określonymi typami operacji oraz zakres projektów zdaje się potwierdzać adekwatność podejmowanych działań oraz zgodność ze strategią i tym samym skuteczność osiągania pierwotnie założonych celów LSR. 29

30 4. Opis wyników badania ewaluacyjnego 4.1. Charakterystyka respondentów badania ankietowego W badaniu wzięło udział 209 respondentów zamieszkujących obszar oddziaływania LGD Podgrodzie Toruńskie : na terenie Gminy Lubicz (67 osób), Gminy Zławieś Wielka (71 osób) i Gminy Wielka Nieszawka (71 osób). Wykres 4. Respondenci według miejsca zamieszkania 34,0% 34,0% 32,1% Lubicz Wielka Nieszawka Zławieś Wielka Źródło: opracowanie własne grupy. W badanej grupie była nieznacznie większa liczba kobiet niż mężczyzn, stanowiły one 56,9% całej Największą grupą respondentów są osoby w wieku od 16 do 40 lat (44,5%) oraz osoby w wieku lat (43,1%), natomiast osoby powyżej 60 roku życia stanowią 12,4% badanej grupy (wykres 5). Wykres 5. Respondenci według wieku 12,4% 44,5% 43,1% lat lat powyżej 60 lat Źródło: opracowanie własne 30

31 Wśród badanej grupy największy odsetek stanowiły osoby z wykształceniem średnim 42,1% ogółu i wyższym 38,3%, następnie osoby z wykształceniem zawodowym 17,7%. Najmniej osób było z wykształceniem gimnazjalnym i niższym tylko 1,9% (wykres 6). Wykres 6. Respondenci według wykształcenia 50% 40% 42,1% 38,3% 30% 20% 10% 17,7% 1,9% 0% średnie wyższe zawodowe gimnazjalne i poniżej Źródło: opracowanie własne Według statusu na rynku pracy największa grupę respondentów stanowili pracownicy przedsiębiorstw (25,4%) oraz pracownicy administracji publicznej (23,4%). Stanowili oni łącznie stanowili około połowy grupy badanych osób. W badaniu wzięli również pracownicy organizacji, emeryci i osoby bezrobotne łącznie 36,8% respondentów. Wykres 7. Respondenci według statusu na rynku pracy pracownik przedsiębiorstwa pracownik administracji publicznej 23,4% 25,4% pracownik organizacji 12,9% student 7,2% emeryt bezrobotny 11,5% 12,4% inny 7,2% Źródło: opracowanie własne 31

32 4.2. Wyniki badania ilościowego mieszkańców obszaru LGD Badanie ankietowe zostało przeprowadzone na podstawie formularza ankiety składającej się z 19 pytań, zarówno zamkniętych, jak i otwartych. Poniżej przedstawione zostaną wyniki uzyskane z przeprowadzonych badań. Jakość życia Na rozpoczęcie badania zadano pytanie, jaki jest poziom zadowolenia respondenta z faktu zamieszkania w określonej gminie, obejmującej obszar Podgrodzia Toruńskiego. Zdecydowana większość (86,6%) respondentów przyznała, że jest zadowolona z faktu zamieszkiwania na tym terenie, przy czym 36,8% jest bardzo zadowolona, a 49,8% twierdzi, że mogłoby być lepiej. Z kolei 13,4% respondentów jest niezadowolona z zamieszkiwania w gminie na terenie objętym LGD. Wykres 8. Proszę ogólnie określić swój poziom zadowolenia z faktu zamieszkania w tej gminie 11,5% 1,9% 36,8% bardzo zadowolony/a zadowolony/a, ale mogłoby być lepiej 49,8% raczej niezadowolony/a jest więcej wad, niż zalet zamieszkiwania tu bardzo niezadowolony/a Źródło: opracowanie własne Zdecydowana większość (74,2%) respondentów uważa, że poziom zadowolenia z jakości życia w gminie zwiększył się w stosunku do 2011 roku. Jedynie 22% osób sądzi, że poziom ten jest bez zmian, a zaledwie 3,8% uważa, że się zmniejszył (zob. wykres 9). 32

33 Wykres 9. Jak ocenia Pan/Pani poziom zadowolenia z jakości życia w gminie w stosunku do 2011 roku? 80,0% 74,2% 60,0% 40,0% 22,0% 20,0% 0,0% 3,8% zwiększył się jest bez zmian zmniejszył się Źródło: opracowanie własne Większość respondentów potrafiła wskazać czynniki, które mogłyby wpłynąć na wzrost zadowolenia z jakości życia w gminie. Najczęściej pojawiające się odpowiedzi (kolejność przypadkowa) umieszczone zostały w tabeli 10. Tabela 10. Czynniki, które mogą przyczynić się do wzrostu zadowolenia z jakości życia w gminie Lp. Czynniki 1. Poprawa jakości dróg, chodników, ścieżek rowerowych 2. Poprawa infrastruktury turystycznej 3. Większa dbałość o walory przyrodnicze i kompleksową ochronę środowiska 4. Powstanie oferty rekreacyjnej na terenie gminy Lubicz 5. Basen przy szkole, place zabaw (Górsk), sala gimnastyczna przy szkole podstawowej (Przysiek) 6. Powstawanie nowych ujęć wody 7. Gazyfikacja gminy 8. Oświetlenie na wsi 9. Poprawa komunikacji miejskiej (więcej połączeń z Toruniem, w tym nocnych) 10. Większa możliwość zatrudnienia 11. Zwiększenie ilości usług 12. Mniejsze podatki od gruntu 13. Więcej inicjatyw prospołecznych 14. Zwiększenie bezpieczeństwa mieszkańców więcej patroli policyjnych 15. Lepsza opieka zdrowotna Źródło: opracowanie własne Z przeprowadzonych badań wynika, że 67% mieszkańców poszczególnych wsi z terenu funkcjonowania LGD Podgrodzie Toruńskie dobrze się zna. Połowa osób jest zdania, że ludzie chcą ze sobą współpracować, a 68,4% osób uważa, że generalnie mieszkańcom wsi można ufać. 33

34 Wykres 10. Jak ocenia Pani/Pan poziom integracji mieszkańców miejscowości, w której Pani/Pan mieszka? 67,0% 68,4% 70,0% 60,0% 49,5% 50,5% 50,0% 40,0% 30,0% 33,0% 31,6% Tak Nie 20,0% 10,0% 0,0% W mojej wsi ludzie dobrze się znają W mojej wsi ludzie chcą ze sobą współpracować Ogólnie rzecz biorąc ludziom z mojej wsi można ufać Źródło: opracowanie własne. Z powyższych danych wynika, że na obszarze funkcjonowania LGD poziom integracji społecznej jest na dobrym poziomie. Potwierdza to odpowiedź na kolejne pytanie. Większość ankietowanych (69,4%) uważa, że poziom integracji mieszkańców zwiększył się w stosunku do 2011 roku. Z kolei tylko 5,3% osób badanych twierdzi, że poziom ten zmniejszył się. Wykres 11. Jak ocenia Pani/Pan poziom integracji mieszkańców miejscowości, w której Pani/Pan mieszka w stosunku do 2011 roku? 5,3% 25,4% 69,4% zwiększył się jest bez zmian zmniejszył się Źródło: opracowanie własne. Niewielu ankietowanych potrafiło wskazać czynniki, które mogą przyczynić się do wzrostu integracji społecznej. Najczęściej jednak respondenci wskazywali na potrzebę poszerzenia oferty spędzania wolnego czasu, zarówno poprzez festyny i imprezy kulturalne jak i szkolenia i warsztaty. 34

35 Aktywność społeczna mieszkańców z obszaru LGD jest na dobrym poziomie. Z badań wynika, że 83,2% respondentów aktywnie uczestniczy w festynach gminnych, w tym blisko połowa - wiele razy. Jedynie 16,7% ankietowanych nigdy nie uczestniczyło w festynach gminnych wskazując jako przyczynę brak zainteresowania taką formą aktywności (wykres 12 ). Wykres 12. Czy kiedykolwiek uczestniczył/a Pan/Pani w festynie organizowanym na terenie gminy? tak, wiele razy 44,0% tak, kilka razy 39,2% nie, nie interesuje mnie to 16,7% Źródło: opracowanie własne. Kolejne badane zagadnienie dotyczyło jakości życia we wsi i dostępności do różnorakich usług sprzyjających łatwiejszemu życiu (wykres 13). Większość respondentów twierdzi, że w miejscowości, w której mieszka posiada dostęp do najważniejszych usług sprzyjających łatwiejszemu życiu, w tym 47,4% uważa, że większość, a 27,8%, że praktycznie wszystkie usługi są na miejscu. Ponadto 17,7% osób uważa, że na terenie ich miejscowości jest tylko kilka punktów usługowych, natomiast 7,2% osób sądzi, że wszystkie usługi musi zamawiać poza wsią, w której mieszka. Wykres 13. Czy uważa Pan/Pani, że w swej miejscowości ma Pan/Pani dostęp do najważniejszych usług, sprzyjających łatwiejszemu życiu? tak wszystko jest raczej na miejscu 27,8% tak większość jest na miejscu nie jest tylko kilka punktów usługowych 17,7% 47,4% nie nie ma tu nic, wszystkie usługi trzeba zamawiać poza moja wsią 7,2% Źródło: opracowanie własne. 35

36 Większość (69,9%) mieszkańców uważa, że dostęp do usług dla ludności w stosunku do roku 2011 znacznie się zwiększył. Z kolei 29,2% ankietowanych sądzi, że nie zauważają żadnych zmian w dostępności do usług, a tylko 1% uważa, że dostęp ten się zmniejszył. Wykres 14. Jak ocenia Pan/Pani dostęp mieszkańców do usług dla ludności w stosunku do 2011 roku? 1,0% 29,2% 69,9% zwiększył się jest bez zmian zmniejszył się Źródło: opracowanie własne. Kolejne pytanie (wykres 15) miało określić poziom zainteresowania mieszkańców wykorzystaniem zielonych technologii. Zdecydowana większość badanych (74,6%) uważa, że w stosunku do roku 2011 poziom zainteresowania zielonymi technologiami zwiększył się. Jedynie 23,4% osób sądzi, że poziom ten pozostał bez zmian, a 1,9% uważa, że się zmniejszył. Wykres 15. Jak ocenia Pan/Pani poziom zainteresowania wykorzystaniem zielonych technologii w stosunku do 2011 roku? 74,6% 23,4% 1,9% zwiększył się jest bez zmian zmniejszył się Źródło: opracowanie własne. Następnie sprawdzono, jak mieszkańcy postrzegają odnawialne źródła energii (wykres 16). Spośród wszystkich respondentów 70,4% twierdzi, że jest to przyszłość i trzeba je popierać. Połowa respondentów (46,5%) nie uważa, że odnawialne źródła energii to zarobek dla firm, a niewielki skutek dla 36

37 środowiska. Jednakże aż 26,8% badanych zgadza się ze stwierdzeniem, że odnawialne źródła energii to zarobek dla firm, a niewielki skutek dla środowiska i taka sama liczba osób nie ma zdania na ten temat. Warto również podkreślić, że 37,9% respondentów twierdzi, że odnawialne źródła energii są dla ludzi zamożnych, a ponad połowa (55,1%), że przydałoby się wsparcie finansowe dla osób pragnących skorzystać z odnawialnych źródeł energii. Warto również podkreślić, że 58,1% badanych uznaje się za osobę pro-ekologiczną. Wykres 16. Proszę określić swój stosunek do odnawialnych źródeł energii OZE to przyszłość trzeba to popierać 13,3% 16,3% 70,4% OZE to głównie zarobek dla firm, a niewielki skutek dla środowiska OZE są tylko dla ludzi zamożnych 26,8% 26,8% 25,3% 37,9% 36,9% 46,5% Mogę nazwać siebie osoba pro-ekologiczną 14,4% 27,5% 58,1% Na terenie mojej gminy przydałoby się finansowe wsparcie dla osób chcących montować OZE 13,3% 31,6% 55,1% Zgadzam się Nie zgadzam się Nie wiem Źródło: opracowanie własne. Lokalne zasoby przyrodniczo-kulturowe Dalszą część badania poświęcono ocenie lokalnych zasobów przyrodniczo-kulturowych, w związku z tym zadano pytania dotyczące atrakcyjności turystycznej terenu Podgrodzia Toruńskiego. Większość mieszkańców (61,2%) uważa swoją gminę za atrakcyjną dla turystów. Zdecydowana większość respondentów (73,2%) chciałaby, aby gmina, którą zamieszkuje, rozwijała się pod kątem turystyki. Świadczą o tym wyniki badania w tym zakresie (wykres 17) zgodnie, z którymi 39,2% respondentów raczej chciałoby, a 34,0% respondentów zdecydowanie chciałoby, aby obszar Podgrodzia Toruńskiego rozwijał się turystycznie. 37

38 Wykres 17. Czy chciałaby/chciałby Pan/Pani, aby wasza gmina rozwijała się pod kątem turystyki? zdecydowanie tak 34,0% raczej tak 39,2% raczej nie 23,0% zdecydowanie nie 3,8% Źródło: opracowanie własne. Mieszkańcy, którzy chcą, aby gmina rozwijała się pod kątem turystyki doceniają bogatą i piękną przyrodę, dogodne położenie gmin wraz z obszarami Natura 2000 oraz widzą możliwość rozwoju turystyki weekendowej oraz turystyki aktywnej np. rowerowej. Wskazują, iż rozwój turystyczny gminy mógłby wpłynąć na rozwój przedsiębiorczości na obszarze LGD oraz pozytywnie wpłynąć na finanse gminy. Dodatkowo wskazują, iż większa liczba osób odwiedzających gminę może wpłynąć na większe zainteresowanie zamieszkaniem na tym obszarze. Wśród przeciwników rozwoju turystycznego gminy pojawiły się nieliczne odpowiedzi, że turystyka nie jest odpowiednim kierunkiem rozwoju ze względu na małe zasoby przyrodniczo-krajobrazowe gminy i nieliczne atrakcje oraz, że potrzebny jest rozwój przemysłu. Ponad połowa (54,1%) ankietowanych zadeklarowała, że ich poziom zainteresowania lokalnym dziedzictwem kulturowym w stosunku do 2011 roku zwiększył się. Wykres 18. Jak ocenia Pan/Pani poziom swojego zainteresowania lokalnym dziedzictwem kulturowym w stosunku do 2011 roku? 54,1% 45,0% 1,0% zwiększył się jest bez zmian zmniejszył się Źródło: opracowanie własne. 38

39 Spośród badanych respondentów - 73,7% deklaruje, że zna obiekty zabytkowe i turystyczne z terenu swojej gminy, przy czym ponad połowa z tych osób potrafi wymienić kilka z nich (stanowią oni 42,1% ogółu badanych). Wskazane przez respondentów obiekty turystyczne i zabytkowe przedstawiono w poniższej tabeli (kolejność przypadkowa). Natomiast 9,6% osób nie zna żadnych obiektów zabytkowych i turystycznych zlokalizowanych w gminie, w której zamieszkuje (wykres 19). Wykres 19. Czy zna Pan/Pani jakiekolwiek obiekty zabytkowe i turystyczne z terenu swojej gminy? 16,7% 9,6% 73,7% tak nie wiem, trudno powiedzieć nie Źródło: opracowanie własne. Tabela 11. Obiekty zabytkowe i turystyczne na obszarze LGD Podgrodzie Toruńskie Lp. Zabytki i atrakcje turystyczne jakie znają respondenci: 1. Muzeum Piśmiennictwa i Drukarstwa Grębocin 2. ruiny zamku w Złotorii 3. pałac w Gronowie 4. kościół, cmentarze, miejsca pamięci, miejsca krajobrazowe 5. zabytek w Młyńcu, drewniany kościół w Młyńcu 6. dawny punkt na Drwęcy w Lubiczu, obszar objęty ochroną - dolina Drwęcy, obszary Natura kaplica menonicka Mała Nieszawka, Chata Olenderska 8. zabytkowy pałac w Gronowie 9. kościoły w Złotorii i Młyńcu 10. pałac i park w Skłudzewie 11. krzyż Popiełuszki, tereny nad Wisłą 12. pałac w Przysieku 13. kamień - pierwsza lokalizacja Torunia 14. Muzeum im. ks. Jerzego Popiełuszki 15. Pomnik przyrody dąb im. Kazimierza Wierzyńskiego 16. kościół w Górsku 17. meandry zielonki 18. kościół w Małej Nieszawce, Ruiny zamku, cmentarz jeńców 19. skansen, cmentarz 20. kościół w Cierpicach 21. budynek leśniczówki Dybowo 22. budynek dworca kolejowego Cierpice Źródło: opracowanie własne. 39

40 Większość respondentów nie potrafiła natomiast wskazać czynników i pomysłów, które mogłyby wpłynąć na rozwój turystyczny gminy. Z odpowiedzi w tym zakresie (20%) wynika, że zdaniem mieszkańców poszczególnych gmin na wzrost liczby turystów w gminie może wpłynąć: poprawa walorów przyrodniczych, zagospodarowanie oraz wykorzystanie zasobów leśnych i wodnych i ich promocja (basen kąpielowy, spływy kajakowe Drwęcą oraz zagospodarowanie terenów do biwakowania, zbudowanie plaży i amfiteatru ze sceną na wodzie w Józefowie, port kajakowy na rzece Wiśle i pole namiotowe, punkt informacji turystycznej w urzędzie gminy z ulotkami, promocja tras turystycznych i zabytków) poprawa infrastruktury technicznej (drogi, ścieżki pieszo-rowerowe, punkty widokowe, szlaki turystyczne, atrakcyjne miejsca spędzania czasu wolnego, przystań dla kajaków, gospodarstwa agroturystyczne, powiększenie bazy noclegowej, drobne punkty gastronomiczne, rozwinięcie bazy noclegowej oraz gastronomicznej przystosowanej dla dużych grup) organizacja form aktywnego spędzania czasu (festiwale kulturowe, imprezy promujące obiekty turystyczne w gminie, gry terenowe w oparciu o obiekty atrakcyjne turystycznie, wyjazdy wycieczkowe) wykorzystanie środków unijnych z przeznaczeniem na rozwój turystyki i rekreacji. Prawie 70% ankietowanych uznało, że środki finansowe z Unii Europejskiej przyczyniły się do rozwoju ich gminy (wykres 20). Zaledwie 5,3% osób nie zgadza się z tym stwierdzeniem, a 24,9% nie ma w ogóle zdania na ten temat. Wykres 20. Czy uważa Pan/Pani, że pieniądze z Unii Europejskiej przyczyniły się do rozwoju gminy? 69,9% Źródło: opracowanie własne. 5,3% 24,9% tak nie nie wiem, trudno powiedzieć Znajomość Lokalnej Grupy Działania Ostatnie dwa pytania ankiety dotyczyły znajomości organizacji społecznych. Na pytanie czy zna Pan/Pani stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Podgrodzie Toruńskie 44,5% badanych odpowiedziało twierdząco. Jednocześnie 27,3% kojarzyło nazwę stowarzyszenia, a 28,2% respondentów odpowiedziało, że nie zna tej organizacji (wykres 21). 40