Borelioza choroba z Lyme
|
|
- Rafał Jastrzębski
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Czas. Stomatol., 2006, LIX, 9, Polish Dental Association Borelioza choroba z Lyme Borreliosis Lyme disease Hubert Wanyura 1, Teresa Wagner 2, Katarzyna Kowalska 1 Z Kliniki Chirurgii Czaszkowo-Szczękowo-Twarzowej AM w Warszawie 1 Kierownik: prof. zw. dr hab. med. H. Wanyura Z Zakładu Anatomii Patologicznej Instytutu Reumatologii w Warszawie 2 Kierownik: prof. dr hab. med. T. Wagner Streszczenie Wprowadzenie: borelioza jest chorobą infekcyjną przenoszoną przez kleszcze, o przewlekłym przebiegu i zróżnicowanych objawach utrudniających rozpoznanie. Cel pracy: zwrócenie uwagi lekarzy różnych specjalności na wieloukładową chorobę zakaźną przenoszoną przez kleszcze, którą należy uwzględnić w rozważaniach diagnostycznych. Etiopatogeneza: choroba przebiega wielofazowo z zajęciem wielu tkanek i narządów wewnętrznych, w tym także układu ruchu. Czynnikiem etiologicznym choroby z Lyme jest krętek Borrelia burgdorferi. Boreliozę mogą wywołać trzy genoszczepy: Borrelia burgdorferi sensu stricto, Borrelia afzeli i Borrelia garini. Rozpoznanie opiera się głównie na obrazie klinicznym i testach serologicznych. W Polsce borelioza występuje zwłaszcza na terenach dużych skupisk leśnych, a szczyt zachorowań przypada na okres wiosennoletni. Leczenie polega głównie na stosowaniu antybiotyków. Podsumowanie: odpowiednio wczesne rozpoznanie boreliozy ma istotne znaczenie, gdyż nierozpoznana i nieleczona w odpowiednim czasie prowadzi do nieodwracalnych zmian narządowych oraz trwałego kalectwa. Summary Introduction: Borreliosis is an infectious disease carried by ticks, with long-lasting course and differentiated symptoms which make diagnosis difficult. Aim of the study: To draw the attention of doctors of different specialities to borreliosis a multisystemic disease transmitted by ticks which has to be taken into consideration in diagnostics. Etiopathogenesis: It is a multiphase disease affecting many tissues and internal organs, including locomotion system. Etiological factor in Lyme disease is spirochaete Borrelia burgdorferi. Borreliosis may be caused by three different genospecies, namely Borrelia burgdorferi sensu stricto, Borrelia afzelii and Borrelia garinii. Diagnosis is usually based on the clinical picture and serology. Borreliosis in Poland occurs mainly in large forested areas and the peak of its incidence occurs in spring and summer. The treatment is mainly based on antibiotic therapy. Conclusion: Early detection of borreliosis is significant because if undiagnosed and untreated in appropriate time this disease leads to organic changes and permanent disability. HASŁA INDEKSOWE: borelioza, Borrelia burgdorferi, erythema migrans, kleszcz KEYWORDS: borreliosis, Borrelia burgdorferi, erythema migrans, tick 640
2 2006, LIX, 9 Borelioza Wstęp W ostatnich latach wzrasta zainteresowanie chorobami przenoszonymi przez kleszcze, a zwłaszcza krętkowicą kleszczową wywołaną krętakami o nazwie Borrelia burgdorferi. Nazwa choroby Lyme Disease pochodzi od miejscowości Lyme w stanie Connecticut w USA, gdzie w 1972 roku wybuch epidemii umożliwił opisanie jej jako osobnej jednostki klinicznej. Dopiero 10 lat później nadano jej nazwę choroba z Lyme, wykrywając czynnik etiologiczny krętki z rodziny Spirochetaceae rodzaju Borrelia i nazwano ją na cześć badacza dr W.Burgdorfera Borrelia burgdorferi. Nie przewidywano, że choroba ta stanie się dominującą chorobą przenoszoną przez kleszcze w Polsce i w wielu innych krajach. Różnice w budowie molekularnej Borrelia są odpowiedzialne za różnice w częstości pojawiania się pewnych objawów chorobowych w Europie i Stanach Zjednoczonych (2, 6, 9, 10, 11, 12, 13, 15, 25). Choroba z Lyme jest wielopostaciową i układową chorobą, zaś objawy kliniczne zależą od uwarunkowań genetycznych oraz układu immunologicznego pacjenta (6, 12). Cel pracy Celem pracy jest zwrócenie uwagi lekarzy różnych specjalności na wieloukładową chorobę zakaźną przenoszoną przez kleszcze, jednak zbyt rzadko dotąd rozpoznawaną, która powinna być zawsze brana pod uwagę w rozważaniach diagnostycznych. szerokości od 0,25 do 0,30 µm, nie produkujące toksyn (6,15). Borelioza u człowieka może być wywołana przez trzy różniące się genetycznie szczepy. Zewnętrzna błona komórkowa krętków zawiera dwa białka antygenowe oznaczone jako Osp A i Osp B (outer surface proteins A i B). Wydzielono trzy geno-gatunki: Borrelia burgdorferi sensu stricto oraz Borrelia garini i Borrelia afzeli. Gatunki te są łącznie określane jako Borrelia burgdorferi sensu lato (6, 9, 12, 15). Borrelia burgdorferi sensu stricto występuje głównie w Stanach Zjednoczonych, zaś Borrelia afzeli i Borrelia garini są rozpowszechnione przede wszystkim w Europie (6, 15). Rezerwuarem dla Borrelia burgdorferii sensu lato są ptaki i ssaki. Wśród gryzoni najczęściej stwierdzanym gatunkiem jest Borrelia afzeli, a u ptaków Borrelia garini (9). Borelioza jest to przewlekła infekcja bakteryjna, podczas której dochodzi do zajęcia przez proces chorobowy skóry i/lub wielu układów oraz narządów. Do infekcji dochodzi w wyniku ukąszenia przez kleszcze z rodzaju Ixodes, które są zakażone patogennymi krętkami (6, 9, 10). Kleszcze najczęściej można spotkać na granicy między lasami mieszanymi i łąkami, na obszarach porośniętych paprocią i leszczyną, w okolicy jezior i rzek jak również w mieście na trawnikach (ryc. 1). W Polsce kleszcze bytują do wysokości 1000 m.n.p.m. (9). Etiologia Czynnikiem etiologicznym jest krętek Borrelia burgdorferi, należący do rzędu Spirochaetales. Są to Gram-ujemne, spiralne bakterie beztlenowe, o długości µm i Ryc. 1. Kleszcz Ixodes ricinus. 641
3 H. Wanyura i in. Czas. Stomatol., Epidemiologia Borelioza występuje we wszystkich rejonach półkuli północnej. Opisywano również przypadki tej choroby w Australii. W Polsce szczyt zachorowań przypada na okres od maja do listopada. Największą aktywność kleszcze wykazują sezonowo: wczesną wiosną (kwiecień, maj) i nieco tylko mniejszą jesienią (wrzesień, październik). Najczęściej narażeni są grzybiarze, pracownicy leśni i osoby zbierające runo leśne. Choroba ta może dotknąć osobę w każdym wieku, ale zaobserwowano dwa szczyty zachorowań: pierwszy w wieku szkolnym zaś drugi pomiędzy rokiem życia (2, 6, 9, 12). Rezerwuarem krętków B. burgdorferi są gryzonie polne i zwierzyna łowna (sarny), jak i zwierzęta domowe, np. psy i krowy. Przenoszą je kleszcze w Europie Ixodes ricinus. Stanowią one równocześnie rezerwuar bakterii, ponieważ raz zakażone przekazują to zakażenie transowarialnie następnym pokoleniom (2, 6, 12, 15). Stwierdzono, że każda z rozwojowych form kleszcza: larwa, nimfa i postać dorosła może przenosić zakażenie na człowieka. Następuje to w czasie ukąszenia, ponieważ krętki znajdują się w ślinie lub wymiocinach kleszcza (2, 13, 18). Istotne znaczenie w epidemiologii zakażeń ma odsetek zakażonych kleszczy, który w Polsce wg różnych badań wynosi od 4% do 58, 3%. W chwili obecnej brak jest dokładnych doniesień, co do liczby i regionów występowania zachorowań u ludzi. Większy odsetek zachorowań na boreliozę może być związany z częściej zlecanymi badaniami w kierunku boreliozy na danym terytorium kraju. Badania europejskie wykazały od 1 d 15% zakażonych nimf, od 3 do 6% zakażonych larw oraz od 11 do 90% zakażonych dorosłych postaci kleszczy (13). W USA notuje się dziesiątki tysięcy zachorowań na boreliozą rocznie i jest to najczęstsza choroba rozwijająca się po ukąszeniu przez owady (6, 11, 13). Nie każde ukąszenie powoduje zakażenie. Jeżeli kleszcz jest zakażony to, aby doszło do zakażenia, czas penetracji kleszcza w skórze musi wynosić co najmniej 24 godziny. Często ukąszenia bywają niebolesne i niezauważalne, gdyż kleszcz wydziela substancje znieczulające (9, 12). Także kontakt człowieka z patogenem przeniesionym przez kleszcze nie zawsze wywołuje chorobę. Niekiedy może jedynie wzbudzić odpowiedź immunologiczną, pozostawiając ślad w postaci swoistych przeciwciał (11, 15, 18). Obraz kliniczny choroby Do zakażenia krętkiem dochodzi na skutek wkłucia się owada. Czas wylęgania wynosi od 3 do 32 dni. Choroba ma wieloletni przebieg. Wyróżnia się trzy okresy lub stadia chorobowe w przebiegu boreliozy. Dwa pierwsze są nazwane jako wczesna faza choroby i rozwijają się w ciągu kilku dni do kilku miesięcy po zakażeniu. Okres trzeci określany jest późną fazą choroby (3, 6, 9, 12, 13, 15). Pierwszy okres choroby objawia się zmianami na skórze. W drugim okresie dochodzi do rozsiewu krętka drogą naczyń krwionośnych i limfatycznych. Natomiast objawy trzeciego okresu pojawiają się po upływie kilku miesięcy a nawet lat od zakażenia (6, 9, 12, 13, 15, 18). I stadium choroby Charakterystycznym objawem dla pierwszego okresu jest zmiana skórna o charakterze erythema migrans zwana też rumieniem pełzającym Lipschütza (6, 9, 12, 15). Po upływie kilku dni lub tygodni od ukąszenia przez zakażonego kleszcza pojawia się najpierw plam- 642
4 2006, LIX, 9 Borelioza ka lub grudka, która stopniowo rozszerza się obwodowo w postaci pierścienia o nieregularnym kształcie z nacieczeniem skóry obejmującej zmianę. Czasami odczyn zapalny bardziej jest nasilony na obwodzie a ustępuje w centrum zmiany. Rumień ma kolor czerwony lub niebieskoczerwony, jest ocieplony i niebolesny (ryc. 2). Ryc. 2. Rumień wędrujący (erythema migrans) widoczny na kończynie górnej pacjenta w I stadium choroby z Lyme. Erythema migrans u chorych nie leczonych zanika zazwyczaj w ciągu 3-4 tygodni. U leczonych w ciągu kilku dni, pozostawiając jednak niekiedy przebarwienie lub odbarwienie skóry (9, 11, 12, 13, 25). Zmianom skórnym mogą towarzyszyć zmiany rzekomogrypowe jak gorączka lub stany podgorączkowe, bóle głowy, mięśni i stawów, powiększone węzły chłonne, czasami sztywność karku. U 70-80% chorych zakażonych borelią występują objawy skórne, które zanikają w ciągu 4 tygodni (9, 13, 15, 16). U około 60% nieleczonych osób choroba przechodzi w okres drugi (9, 12). II stadium choroby W drugim okresie choroby objawy pojawiają się po kilku tygodniach, najczęściej przed upływem 3 miesięcy. Zmiany dotyczą skóry, ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego oraz układu krążenia. Obserwuje się zapalenie stawów, zmiany w układzie wzrokowym, takie jak: zapalenie nerwu wzrokowego, rogówki, tęczówki i naczyniówki, zmiany w narządzie słuchu, przewodu pokarmowego i układu chłonnego (6, 9, 13, 18, 25). W drugim stadium choroby charakterystyczną zmianą na skórze jest wtórny mnogi rumień wędrujący, który występuje niezależnie od miejsca ukłucia przez kleszcza. Obserwuje się również zmianę pod postacią ziarniniaka chłonnego, zwanego też chłoniakiem rzekomym skóry (Lymphadenosis cutis benigna LABC). Może wystąpić on na płatku ucha, małżowinie usznej, brodawce sutkowej i mosznie, częściej u dzieci. Jest to niebolesny, niebieskoczerwony guzek lub blaszka. Może także jednocześnie występować z erythema migrans. Rzekomemu chłoniakowi skóry często towarzyszy złe samopoczucie, stany podgorączkowe, bóle kostno-stawowe oraz objawy neurologiczne, tj. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Nieleczony rzekomy chłoniak ustępuje samoistnie po kilku miesiącach. Zastosowana antybiotykoterapia likwiduje zmianę nie pozostawiając śladu (6, 9). Innym objawem skórnym w drugim okresie choroby jest zanikowe zapalenie skóry kończyn (acrodermatitis chronica athrophicans), występujące tylko u osób dorosłych. Ma wygląd czerwonych lub niebieskoczerwonych zmian na zewnętrznych powierzchniach kończyn. W tym okresie zmianom może towarzyszyć ciastowaty obrzęk, z następowym zanikiem skóry. Niekiedy dochodzi do stwardnienia skóry nad dużymi stawami. Dość często postać ta jest powiązana z mononeuropatią (6, 9, 15). U 15-20% chorych stwierdza się dolegliwości ze strony układu nerwowego. Objawy 643
5 H. Wanyura i in. Czas. Stomatol., neuroboreliozy to bóle korzeniowe i porażenie nerwów obwodowych. Częstym objawem jest jedno lub obustronne porażenie nerwu twarzowego. Częściej u dzieci występuje aseptyczne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Ponadto obserwuje się zaburzenia koncentracji, nadmierną pobudliwość, zaburzenia snu i zespoły depresyjne (1, 6, 9, 10, 15, 18, 19, 24, 25). Inne zaburzenia obserwowane ze strony ośrodkowego układu nerwowego to porażenia połowicze, pseudoguzy OUN, porażenia nerwów okoruchowych, ból, parestezje, drętwienie twarzy, uszkodzenie słuchu, zawroty głowy, uszkodzenie języka, ogniskowe encephalitis, ostra ataksja, poprzeczne zapalenie rdzenia kręgowego. Częściej u dzieci obserwuje się zapalenia naczyń ośrodkowego układu nerwowego (1, 3, 6, 9, 18, 24, 25). Zapalenie stawów występujące w drugim okresie boreliozy ma często charakter zapalenia wielostawowego, które trwa od kilku dni do kilku tygodni. Najczęściej obserwowano zajęcie stawu kolanowego, rzadziej innych dużych stawów, wyjątkowo drobnych stawów rąk i stóp (ryc. 3-5). Mogą pojawić się również zapalenia mięśni i tkanki podskórnej (9, 12, 15, 19, 25). U 8-10% chorych występują objawy ze strony serca, takie jak: bloki przedsionkowo-komorowe, zaburzenia rytmu, zapalenie wsierdzia, zapalenie mięśnia sercowego (ryc. 6). U niektórych pacjentów rozwija się zapalenie osierdzia, czasami z niewydolnością lewokomorową. Objawy ze strony serca zwykle utrzymują się krótko, od trzech do sześciu tygodni. Ryc. 4. Bardzo liczne krętki w tkankach usuniętych z kanału nadgarstka. Barwienie wg Warthin-Starry. Pow.400x (ze zbiorów Zakładu Anatomii Patologicznej Instytutu Reumatologii w Warszawie). Ryc. 3. Pojedyncze krętki w błonie maziowej stawu kolanowego. Barwienie wg Warthin-Starry. Pow. 400x (preparaty i zdjęcia ze zbiorów Zakładu Anatomii Patologicznej Instytutu Reumatologii w Warszawie). Ryc. 5. Pojedyncze krętki na granicy wycinka z mięśnia szkieletowego. Barwienie wg Warthin-Starry. Pow.400x (własność Zakładu Anatomii Patologicznej Instytutu Reumatologii w Warszawie). 644
6 2006, LIX, 9 Borelioza Późna faza choroby, czyli okres trzeci pojawia się po upływie kilku do kilkunastu miesięcy, a nawet kilku lat od zakażenia. Najczęściej obserwowane są zmiany ze strony skóry, stawów oraz układu nerwowego. Zmiany na skórze mają charakter przewlekłego, zanikowego zapalenia skóry, które umiejscawia się najczęściej w okolicy kolan, łokci, grzbietowych powierzchniach dłoni i stóp (9, 12, 15, 18, 25). Zmiany w stawach objawiają się pod postacią nadżerek chrząstek i kości co prowadzi do podwichnięć stawów. Obserwuje się zapalenia okostnej i przyczepów ścięgnistych (9, 17, 18, 25). W trzecim okresie choroby zaburzenia ze strony układu nerwowego mają różnorodny obraz kliniczny. Występują zaburzenia czucia, porażenia spastyczne, niedowłady, porażenia nerwów czaszkowych. Najczęściej dochodzi do uszkodzenie nerwu twarzowego i wzrokowego. W tej fazie choroby mogą wystąpić ogniska niedokrwienne lub krwotoczne, prowadzące do padaczki, udaru, zmian otępieniowych (1, 6, 9, 10, 13, 21, 24). Rozpoznanie Ryc. 6. Liczne krętki z wycinka mięśnia sercowego. Barwienie wg Warthin-Starry. Pow.400x (zdjęcie ze zbiorów Zakładu Anatomii Patologicznej Instytutu Reumatologii w Warszawie). Rokowanie jest dość dobre, choć u około 5% chorych zmiany w sercu są nieodwracalne (9, 12, 13, 18, 19, 25). III stadium choroby Rozpoznanie boreliozy opiera się na dokładnym zebraniu wywiadu, który odgrywa kluczową rolę, objawach klinicznych oraz badaniach laboratoryjnych. Metody bezpośredniego wykrywania bakterii lub ich składników metodą hodowli lub PCR ogrywają istotną rolę we wczesnym okresie choroby, kiedy odczyny immunologiczne wypadają ujemnie (mimo istnienia zakażenia). Jako materiał kliniczny stosuje się krew, bioptat skóry, bioptat lub płyn stawowy. W rutynowej diagnostyce nie prowadzi się hodowli Borrelia burgdorferi. Bakterie rosną na bardzo złożonym podłożu dając nieswoisty wzrost. Badania bezpośrednie są pewniejsze, lecz trwają dłużej i są bardzo kosztowne (4, 6, 8, 9, 12, 18). W praktyce częściej stosuje się metody pośrednie, wykonywane za pomocą technik polegających na pomiarze swoistej odpowiedzi immunologicznej na krętki. Podstawą rozpoznania są badania serologiczne mające na celu wykrycie w surowicy krwi przeciwciał dla swoistych antygenów bakterii. Należy jednak podkreślić, że badania serologiczne bez obecności objawów klinicznych nie mogą bezwzględnie potwierdzić boreliozy, gdyż test serologiczny może być dodatni u osób z terenów endemicznych w wyniku bezobjawowych lub wygasłych zakażeń krętkami. Testy serologiczne potwierdzają lub uzupełniają rozpoznanie jednostki chorobowej. W takich przypadkach ważne jest śledzenie dynamiki zmian przeciwciał w klasie IgM i IgG dla oceny wyników leczenia i dalszego postępowania (4, 8, 9, 12, 15, 16, 18, 25). 645
7 H. Wanyura i in. Czas. Stomatol., Powszechnie wykorzystywane są testy immunofluorescencji i ELISA. Mogą one jednak dawać nieswoiste dodatnie wyniki w innych krętkowicach, w niektórych kolagenozach i w mononukleozie zakaźnej. Testem wysoko swoistym, potwierdzającym wątpliwe wyniki uzyskane w metodzie ELISA jest technika Western-blot, wykrywająca białka swoiste dla krętka. Materiałem badanym przeważnie jest krew pacjenta, ale również może być to płyn mózgowo-rdzeniowy bądź płyn wysiękowy z zapalnie zmienionego stawu (8, 9, 12, 15, 16, 18, 25). Podejrzewając boreliozę wykonuje się badanie ELISA, które należy powtórzyć po 3-4 tygodniach (8, 12). Przeciwciała rzadko udaje się wykryć przed upływem 6 tygodni od zakażenia (8, 9, 12, 13, 15, 25). Należy podkreślić, że ujemne testy serologiczne na boreliozę mogą być spowodowane także niedostateczną antybiotykoterapią, sekwestracją przeciwciał w kompleksach immunologicznych i stanem immunologicznym pacjenta. Leczenie Leczenie boreliozy z Lyme jest skuteczne, jeśli chorobę wcześnie rozpoznano i zastosowano leczenie antybiotykiem dobranym stosownie do czasu trwania zakażenia (4,5,6,7,11,22). Podstawowe znaczenie ma tutaj antybiotykoterapia. Głównie stosuje się penicyliny i cefalosporyny. We wczesnej, skórnej postaci także doksycyklinę i erytromycynę (22). W przypadkach rumienia pełzającego czas podawania antybiotyku wynosi 21 dni. Zmiany skórne mogą ustąpić już po kilku dniach. W Lymphadenosis cutis benigna, leczenie kontynuuje się około czterech tygodni, zaś w przypadku zanikowego zapalenia skóry kończyn od sześciu do ośmiu tygodni czasami nawet dłużej (6, 8, 9, 11, 16, 18, 22). W neuroboreliozie antybiotykiem z wyboru są cefalosporyny III generacji w dawkach zależnych od ciężkości obrazu klinicznego, stosowane przez dni (3, 6, 8, 10, 18, 22). Szczególne trudności w leczeniu boreliozy stanowią jej postacie stawowe, zwykle zbyt późno rozpoznane, dopiero w zaawansowanym okresie choroby. Leczenie w tym przypadku trwa przez dni. W późnych postaciach Lyme arthritis skuteczność leczenia ocenia się poniżej 50%, zaś terapia sprowadza się do leczenia objawowego (6, 8, 17). Również w leczenie Lyme carditis stosuje się cefalosporyny III generacji oraz leki nasercowe uwarunkowane wskazaniami, wg ogólnie przyjętych zasad (6, 8, 22). Zapobieganie Profilaktyka polega głównie na unikaniu pokąsań przez kleszcze poprzez: odpowiedni ubiór (koszula z długimi rękawami, długie spodnie i zakryte buty), unikanie wyprawy w rejony, w których jest dużo kleszczy, stosowanie środków odstraszających kleszcze (zgodnie z instrukcją), oraz sprawdzanie ciała po pobycie w lesie, zwłaszcza w zgięciach stawowych podczas wieczornej toalety (6, 8, 15, 18, 20, 23). Istotne znaczenie ma usuwanie przyczepionych kleszczy. Kleszcze pospolite, najczęściej atakujące ludzi w Polsce mają długie, silnie rozwinięte narządy gębowe, stwarzające duży opór podczas mechanicznego ich usuwania. Nie należy usuwać kleszcza gołymi rękami, najlepiej posłużyć się pęsetą. Trzeba schwycić go tuż przy skórze i pociągnąć w górę, zaś miejsce po ukąszeniu i ręce dokładnie przemyć spirytusem. Nie wolno kleszcza kręcić, wyciskać go, smarować benzyną lub tłuszczem, 646
8 2006, LIX, 9 Borelioza gdyż w czasie tych zabiegów można rozsiać bakterie (8, 11, 20). Do usuwania kleszczy służą różnorodne zestawy. W Polsce na rynku dostępny jest sprzęt pod nazwą ASPIVENIN (ryc. 7). Jest to zestaw ssawek połączonych z mechanizmem wytwarzającym podciśnienie o wartości 75kPa, którego używa się po kontakcie z kleszczami, wężami, skorpionami, osami i szerszeniami. Skutecznie usuwa on żądła, jady i toksyny (11). Wyniki wskazujące na zakażenie boreliozą stanowią podstawę do wprowadzenia natychmiastowej antybiotykoterapii. Odpowiednio wcześnie wdrożone leczenie zapobiega najczęściej takim powikłaniom jak: przewlekłe zapalenie stawów, powikłaniom ze strony układu nerwowego oraz zapaleniu mięśnia sercowego. Trzeba zawsze mieć na uwadze, że pełne rozpoznanie opiera się na dokładnym zebraniu wywiadu, objawach kliniczny i diagnostyce laboratoryjnej. Należy stwierdzić, że badania nad boreliozą z Lyme prowadzone są w licznych ośrodkach zarówno w Polsce jak i za granicą. Ma to praktyczne znaczenie zarówno dla lekarzy jak i pacjentów, gdyż nierozpoznana i nieleczona w odpowiednim czasie prowadzi do nieodwracalnych zmian narządowych i trwałego kalectwa a nawet zgonu. Piśmiennictwo Ryc. 7. Zestaw do usuwania kleszcza ze skóry Aspivenin. W Stanach Zjednoczonych w 1998 roku wyprodukowano szczepionkę przeciwko Borrelii burgdorferi, której skuteczność wynosiła 75% (6, 13, 15). Szczepionka ta została wycofana z rynku w 2002 roku (14). W Polsce od 1996 roku istnieje obowiązek zgłaszania zachorowania na boreliozę (9). Podsumowanie Z uwagi na fakt, że zakażenie B.burgorferi może mieć różny przebieg i obraz kliniczny związany z występowaniem różnych postaci choroby, należy bezwzględnie wykonać diagnostykę serologiczną. Dzięki takim badaniom można potwierdzić bądź wykluczyć etiologię krętkową. 1. Bertrand E., Szpak M., Piłkowska E., Habib N., Lipczyńska-Łojkowska W., Rudnicka A., Tylewska-Wierzbanowska S., Kulczycki J.: Central nervous system infection caused by Borrelia burgdorferi. Clinico-pathological correlation of three post-mortem cases. Folia Neuropathol., 1999, 37, Bielec D., Patorska-Mach E., Fijałkowska-Rymar M., Łyczak A., Chabeta. A. A. K.: Częstość występowania przeciwciał przeciwko Borrelia burgdorferii w surowicy krwi pracowników Roztoczańskiego Parku Narodowego. Med. ogól., 1997, 3, XXXII, Czyrny M., Jura E., Seniów J., Barańska M., Wilske B., Członkowska A.: Ciężkie zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu w przebiegu zakażenia Borrelia burgdorferi. Neur.Neurochir. Pol., 1998, 32, 2, Diepietropaolo D. L. Powers J. H., Gill J.: Diagnosis of Lyme Disease. Am. Fam. Physician., 2005, 2, Dinser R., Jendro M. C., Schnerr S., Zeidler H.: Antibiotic treatment of Lyme borreliosis: what is the evidence? Ann. Rheum. Dis., 2005,4,
9 H. Wanyura i in. Czas. Stomatol., Hermanowska-Szpakowska T.: Borelioza z Lome choroba wieloukładowa. Postep. Psych., 1999, 8, Klempner M. S., Hu L. T., Evans J.: Two controlled trials of antibiotic treatment in patients with persistent symptoms and a history of Lyme disease. N. Eng. J. Med., 2001, 345, Lach J., Kosek A.: Wybrane zagadnienia krętkowicy kleszczowej-boreliozy z Lyme. Lek.Wojsk., 1997, VI, Mazur- Zielińska H.: Etiologia, objawy i postacie kliniczne oraz leczenie boreliozy. Lekarz, 2004, 7, Popławska R., Konarzewska B., Gudel- Trochimowicz I., Szulc A.: Zaburzenia psychiczne w ostrej i przebytej neuroboreliozie. Pol. Merk. Lek., 2001, X, 55, Prokopowicz D., Pogorzelska J.: Aktualne poglądy na choroby przenoszone przez kleszcze. Zakażenia, 2005, 2, Rewicka M., Malska-Woźniak A., Żuber Z.: Borelioza z Lyme wybrane zagadnienia. Zakażenia, 2003, 3, Sikorski R., Stroczyńska-Sikorska M.: Listerioza i borelioza w medycynie perinatalnej. Gin. Pol., 1998, 69, 12, Stanisławska-Biernat E.: Współczesne podejście do diagnostyki i leczenia boreliozy. Terapia, 2006, 2, Steere A., Coburn J., Glickstein L.: The emergence of Lyme Diseases. J. Clin. Invest., 2004, 8, Steere A., Dhar A.,Herndandez J., Fischer P., Sikand V., Schoen R., Nowakowski J., McHugh G., Persing D.: Systemic Symptoms without Erythema Migrans as the Presenting Picture of Early Lyme Disease. Am. J. Med., 2003, 114, Steere A., Levin R. E., Molloy P. J.: Treatment of Lyme arthritis.arthritis. Rhem., 1994, 37, Steere A.: Lyme Disease. N. Engl. J. Med., 2001, 2, Steere A. C.: Lyme disease. N. Eng. J. Med., 2001, 345, Szenborn L.: Borelioza, choroba z Lyme. Standardy medyczne, 2001, 9, Weinstein A., Britchkow M. L.: Lyme arthritis and post-lyme disease syndrome. Curr. Opin. Rheum., 2002, 14, Wormser G. P., Nadelman R. B., Dattwyler R. J.: Practice Guidelines for the Treatment of Lyme Disease. Clin. Infect. Dis., 2000, 31, Wormser G. P.: Prevention of Lyme borreliosis. Wien. Klin. Wochenschr., 2005, 117, 11-12, Zajkowska J., Snarska-Furła I., Rogowski M.: Trwałe uszkodzenie słuchu w przebiegu neuroboreliozy. Pol. Merk. Lek., 1998, 20, Ząbek J.: Diagnostyka boreliozy wytyczne dla ośrodków reumatologicznych. Reumatologia, 1999, XXXVII,1, Otrzymano: dnia 7.III.2006 r. Adres autorów: Warszawa, ul. Nowogrodzka 59, kcst@kcs.amwaw.edu.pl 648
Borrelial lymphocytoma (BL)
BORELIOZA z Lyme ROZPOZNANIE Podstawą rozpoznania jest stwierdzenie przynajmniej jednego z następujących objawów: Rumień wędrujący (rumień pełzający, erythema migrans EM) Rozpoznanie opiera się na obrazie
Bardziej szczegółowoKrętki: Borrelia spp
Krętki: Borrelia spp Borrelia burgdorferi Borrelia burgdorferi - mikroaerofilne bakterie Gram-ujemne o średnicy 0,3-0,5 µm i długości 20-30 µm powodująca najczęściej spośród krętków Borrelia chorobę zakaźną
Bardziej szczegółowoW Polsce najczęściej spotykane są kleszcze pospolite (Ixodes ricinus). Występują na terenie całego kraju, szczególnie w środowiskach wilgotnych.
W ostatnich latach w Polsce problemem stały się choroby przenoszone przez kleszcze, m.in.: borelioza oraz kleszczowe zapalenie mózgu. Choroby te mogą być przyczyną niebezpiecznych dla zdrowia i życia powikłań,
Bardziej szczegółowoDiagnostyka i leczenie Boreliozy z Lyme zalecenia Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych
Diagnostyka i leczenie Boreliozy z Lyme zalecenia Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych opracowali: Robert Flisiak 1, Sławomir Pancewicz 2 istotne uwagi wnieśli: S. Grygorczuk
Bardziej szczegółowoSpis treści. Wstęp faktów o boreliozie, które powinieneś znać Najbardziej charakterystyczne objawów boreliozy... 8
Spis treści 01 Wstęp........................................................ 3 02 10 faktów o boreliozie, które powinieneś znać.................. 5 03 Najbardziej charakterystyczne objawów boreliozy.............
Bardziej szczegółowoInne choroby zakaźne w środowisku
Inne choroby zakaźne w środowisku dzieci i młodzieży - zapobieganie Dr n. med. Ewa Duszczyk 05.12.2017 r. O czym będziemy mówić o Wirusowym zapaleniu wątroby typu A Płonicy Chorobie bostońskiej Kleszczowym
Bardziej szczegółowoBorelioza z Lyme. Określenie. Czynnik etiologiczny. Choroba zakaźna, odzwierzęca - przenoszona przez kleszcze, wieloukładowa, przewlekła.
Borelioza z Lyme Określenie Choroba zakaźna, odzwierzęca - przenoszona przez kleszcze, wieloukładowa, przewlekła. Czynnik etiologiczny Bakterie w kształcie krętków o nazwie Borrelia burgdorferi. Drogi
Bardziej szczegółowoEwa Duszczyk, Barbara Kowalik-Mikołajewska
PRZEGL EPIDEMIOL 2001;55:511-5 Ewa Duszczyk, Barbara Kowalik-Mikołajewska ZAKAŻENIA BORRELIA BURGDORFERI U DZIECI - DOŚWIADCZENIA WŁASNE Klinika Chorób Zakaźnych Wieku Dziecięcego Instytutu Chorób Zakaźnych
Bardziej szczegółowowww.pediatric-rheumathology.printo.it CHOROBA Z LYME
www.pediatric-rheumathology.printo.it CHOROBA Z LYME Co to jest? Choroba z Lyme jest jedną z chorób wywołanych przez bakterię Borrelia burgdorferi (Borelioza). Bakteria przekazywana jest poprzez ukąszenie
Bardziej szczegółowoPROFILAKTYKA ZAGROŻEŃ ODKLESZCZOWYCH
PROFILAKTYKA ZAGROŻEŃ ODKLESZCZOWYCH Występowanie Występują na terenie całego kraju. Żyją w miejscach lekko wilgotnych i obfitujących w roślinność, można je spotkać: w lasach i na ich obrzeżach (w zagajnikach,
Bardziej szczegółowoinformuje CHOROBY WEKTOROWE
Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Kamieniu Pomorskim informuje Światowy Dzień Zdrowia obchodzony jest każdego roku 7 kwietnia, aby uczcić rocznicę powstania Światowej Organizacji Zdrowia w 1948
Bardziej szczegółowoBorrelial lymphocytoma (BL)
BORELIOZA z Lyme ROZPOZNANIE Podstawą rozpoznania jest stwierdzenie przynajmniej jednego z następujących objawów: Rumień wędrujący (rumień pełzający, erythema migrans EM) Rozpoznanie opiera się na obrazie
Bardziej szczegółowoSytuacja epidemiologiczna boreliozy w województwie śląskim
Sytuacja epidemiologiczna boreliozy w województwie śląskim Renata Cieślik Tarkota; Oddział Epidemiologii WSSE w Katowicach. Przebywanie na terenach zielonych, podczas pracy lub rekreacji może być związane
Bardziej szczegółowoKleszcze. Borelioza z Lyme.
Kleszcze. Kleszcze żyją powszechnie na terenie całego kraju w miejscach wilgotnych i obfitujących w roślinność. Można spotkać je w lasach (zwłaszcza liściastych i mieszanych), na podmokłych terenach porośniętych
Bardziej szczegółowoSTĘŻENIE CHEMOKINY CXCL13 W PŁYNIE MÓZGOWO-RDZENIOWYM CHORYCH Z NEUROBORELIOZĄ OBSERWACJE WŁASNE
PRZEGL EPIDEMIOL 2015; 69: 851-855 Problemy zakażeń Lucjan Kępa, Barbara Oczko-Grzesik, Barbara Sobala-Szczygieł, Anna Boroń- Kaczmarska STĘŻENIE CHEMOKINY CXCL13 W PŁYNIE MÓZGOWO-RDZENIOWYM CHORYCH Z
Bardziej szczegółowoLATO POD ZNAKIEM.KLESZCZY
LATO POD ZNAKIEM.KLESZCZY Występują najczęściej na łonie natury, można je spotkać w lesie, na łące, w okolicach jezior czy w parkach miejskich. Żyją w strefie przygruntowej, w miejscach lekko wilgotnych
Bardziej szczegółowoSEZON NA KLESZCZA. ü W OKRESIE OD MAJA DO PIERWSZYCH PRZYMROZKÓW ü W LESIE, NA ŁĄCE, ALE TAKŻE W PARKACH I PRZYDOMOWYCH OGRÓDKACH USUŃ KLESZCZA
SEZON NA KLESZCZA GDZIE? KIEDY? JAK SIĘ CHRONIĆ?! PAMIĘTAJ O ODPOWIEDNIM UBRANIU I NAKRYCIU GŁOWY ZAŁÓŻ KURTKĘ LUB KOSZULĘ Z DŁUGIM RĘKAWEM, DŁUGIE SPODNIE, WYSOKIE BUTY WYBIERZ JASNE UBRANIA ŁATWIEJ ZAUWAŻYSZ
Bardziej szczegółowoPOLIOMYELITIS. (choroba Heinego Medina, nagminne porażenie dziecięce, porażenie rogów przednich rdzenia, polio)
W latach 50. na chorobę Heinego-Medina chorowało w Europie i USA jedno na 5000 dzieci. Po wdrożeniu w Polsce masowych szczepień przeciw poliomyelitis, już w 1960 roku zarejestrowano mniej zachorowań. W
Bardziej szczegółowoBoreliozowe Zapalenie Stawów
www.printo.it/pediatric-rheumatology/pl/intro Boreliozowe Zapalenie Stawów Wersja 2016 1. CO TO JEST BORELIOZOWE ZAPALENIE STAWÓW 1.1 Co to jest? Boreliozowe zapalenie stawów jest jedną z chorób wywoływanych
Bardziej szczegółowoSytuacja epidemiologiczna boreliozy oraz kleszczowego zapalenia mózgu w województwie śląskim w latach 2005-2016* Renata Cieślik Tarkota 1, 2
Sytuacja epidemiologiczna boreliozy oraz kleszczowego zapalenia mózgu w województwie śląskim w latach 2005-2016* Renata Cieślik Tarkota 1, 2 1 Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Katowicach
Bardziej szczegółowoWirus zapalenia wątroby typu B
Wirus zapalenia wątroby typu B Kliniczne następstwa zakażenia odsetek procentowy wyzdrowienie przewlekłe zakażenie Noworodki: 10% 90% Dzieci 1 5 lat: 70% 30% Dzieci starsze oraz 90% 5% - 10% Dorośli Choroby
Bardziej szczegółowoSZKARLATYNA PŁONICA NADAL GROŹNY PRZECIWNIK
SZKARLATYNA PŁONICA NADAL GROŹNY PRZECIWNIK OBJAWY Pierwsze objawy szkarlatyny są bardzo gwałtowne. Pojawia się silny ból gardła, kaszel i wymioty. Towarzyszą jej wysoka gorączka, bóle głowy i znaczne
Bardziej szczegółowoInspekcja sanitarna nie prowadzi badań kleszczy w kierunku obecności chorobotwórczych patogenów
Uwaga kleszcze! 21.04.2016 Inspekcja sanitarna nie prowadzi badań kleszczy w kierunku obecności chorobotwórczych patogenów Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Żyrardowie w ślad za Państwowym Wojewódzkim
Bardziej szczegółowoWCZESNE OBJAWY CHOROBY NOWOTWOROWEJ U DZIECI
WCZESNE OBJAWY CHOROBY NOWOTWOROWEJ U DZIECI Elżbieta Adamkiewicz-Drożyńska Katedra i Klinika Pediatrii, Hematologii i Onkologii Początki choroby nowotworowej u dzieci Kumulacja wielu zmian genetycznych
Bardziej szczegółowoUwaga KLESZCZE!!!!! Występuje na różnych wysokościach nad ziemią:
Uwaga KLESZCZE!!!!! Kleszcze żyją zazwyczaj w środowisku lekko wilgotnym, obfitym w roślinność: w lasach i na ich skraju, w zagajnikach, zaroślach, na łąkach, pastwiskach i leśnych polanach, na obszarach
Bardziej szczegółowoBorelioza- zagrożeniem dla pracowników leśnych Przygotowała: dr n. med. Edyta Gałęziowska
Borelioza- zagrożeniem dla pracowników leśnych Przygotowała: dr n. med. Edyta Gałęziowska 1975r. - pierwszy raz opisano chorobę 1981r.- Willy Burgdorfer zidentyfikował bakterię SYTUACJA EPIDEMIOLOGICZNA
Bardziej szczegółowoSytuacja epidemiologiczna boreliozy oraz kleszczowego zapalenia mózgu w województwie śląskim i w Polsce w latach *
Sytuacja epidemiologiczna boreliozy oraz kleszczowego zapalenia mózgu w województwie śląskim i w Polsce w latach 2007-2017* Renata Cieślik Tarkota 1, 2 1 Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w
Bardziej szczegółowoPROFILAKTYKA PRZECIW GRYPIE
PROFILAKTYKA PRZECIW GRYPIE Koordynator profilaktyki : mgr piel. Anna Karczewska CELE: zwiększanie świadomości pacjenta na temat szczepionek przeciwko grypie zapobieganie zachorowań na grypę zapobieganie
Bardziej szczegółowoCHOROBY PRZENOSZONE PRZEZ WEKTORY
CHOROBY PRZENOSZONE PRZEZ WEKTORY Na świecie, przykładem chorób przenoszonych przez wektory są: - kleszczowe zapalenie mózgu - borelioza - anaplazmoza granulocytarna - babeszjoza (piroplazmoza) - bartoneloza
Bardziej szczegółowoWysypka i objawy wielonarządowe
Wysypka i objawy wielonarządowe Sytuacja kliniczna 2 Jak oceniasz postępowanie lekarza? A) Bez badań dodatkowych nie zdecydowałbym się na leczenie B) Badanie algorytmem Centora uzasadniało takie postępowanie
Bardziej szczegółowoPROFILAKTYKA ZAGROŻEŃ MENINGOKOKOWYCH. 07.06.2010r
PROFILAKTYKA ZAGROŻEŃ MENINGOKOKOWYCH 07.06.2010r MENINGOKOKI INFORMACJE OGÓLNE Meningokoki to bakterie z gatunku Neisseria meningitidis zwane również dwoinkami zapalenia opon mózgowych. Wyodrębniono kilka
Bardziej szczegółowoROZPOWSZECHNIENIE BORELIOZY WŚRÓD PRACOWNIKÓW LASÓW WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO- POMORSKIEGO
PRZEGL EPIDEMIOL 2007; 61: 67-71 Dorota Dybowska, Dorota Kozielewicz, Abdulhakeem Abdulgater ROZPOWSZECHNIENIE BORELIOZY WŚRÓD PRACOWNIKÓW LASÓW WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO- POMORSKIEGO Katedra i Klinika Chorób
Bardziej szczegółowoBabeszjoza. Anna Kloc
Babeszjoza Anna Kloc Babeszjoza Babeszjoza jest to choroba wywoływana przez pierwotniaki należące do Babesia spp. Patogeny te są bezwzględnie przenoszone przez kleszcze z gatunku: Ixodes ricinus - najważniejszy
Bardziej szczegółowoDOSTĘPNOŚĆ DIAGNOSTYKI I LECZENIA W OPINIACH CHORYCH NA BORELIOZĘ - DONIESIENIE Z BADAŃ WSTĘPNYCH
DOSTĘPNOŚĆ DIAGNOSTYKI I LECZENIA W OPINIACH CHORYCH NA BORELIOZĘ dr n. med. Edyta Gałęziowska - DONIESIENIE Z BADAŃ WSTĘPNYCH Opracowano na zlecenie Stowarzyszenia Chorych na Boreliozę www.borelioza.org
Bardziej szczegółowoSytuacja epidemiologiczna boreliozy w województwie śląskim
Sytuacja epidemiologiczna boreliozy w województwie śląskim Renata Cieślik Tarkota; Oddział Epidemiologii WSSE w Katowicach. Przebywanie na terenach zielonych, podczas pracy lub rekreacji może być związane
Bardziej szczegółowoŚwiatowy Dzień Zdrowia 7 Kwiecień Choroby Wektorowe
Światowy Dzień Zdrowia 7 Kwiecień 2014 Choroby Wektorowe Światowy Dzień Zdrowia odbędzie się 7 kwietnia 2014. Tematem przewodnim będą choroby przenoszone przez wektory. Światowy Dzień Zdrowia obchodzony
Bardziej szczegółowoListerioza. Teresa Kłapeć
Listerioza Teresa Kłapeć Listerioza Jest to choroba zakaźna ludzi i zwierząt (zoonoza), wielopostaciowa, wykryta po raz pierwszy u człowieka w 1939 roku w Danii. Czynnikiem etiologicznym objawów chorobowych
Bardziej szczegółowoGRYPA. Jak zapobiec zakażeniom grypy? m. st. Warszawie. Oddział Promocji Zdrowia, ul. Cyrulików 35; Powiatowa Stacja Sanitarno Epidemiologiczna w
Powiatowa Stacja Sanitarno Epidemiologiczna w m. st. Warszawie ul. Kochanowskiego 21, Oddział Promocji Zdrowia, ul. Cyrulików 35; tel. 22/311-80-07 08; e-mail: oswiatazdrowotna@pssewawa.pl GRYPA Jak zapobiec
Bardziej szczegółowoPROGRAM ZDROWOTNY. Badania profilaktyczne dla mieszkańców Gminy Miasta Jaworzna w kierunku rozpoznania boreliozy. Załącznik nr 4
Załącznik nr 4 PROGRAM ZDROWOTNY Badania profilaktyczne dla mieszkańców Gminy Miasta Jaworzna w kierunku rozpoznania boreliozy PROGRAM OPRACOWAŁ WYDZIAŁ ZDROWIA I SPRAW SPOŁECZNYCH URZĘDU MIEJSKIEGO W
Bardziej szczegółowomarketinginformacja Diagnostyka weterynaryjna Szybkie testy dla rolnictwa +++ dostępne w SalesPlusie +++
marketinginformacja Data 24.10.2014 Numer Autor MI_FS_13_2014_Testy weterynaryjne Philipp Peters Diagnostyka weterynaryjna Szybkie testy dla rolnictwa +++ dostępne w SalesPlusie +++ Dzięki szybkim testom
Bardziej szczegółowoPracownicy zakładów pracy województwa pomorskiego. Szanowni Państwo,
Pracownicy zakładów pracy województwa pomorskiego Szanowni Państwo, Mimo ciągłego postępu medycyny w walce z chorobami zakaźnymi, przenoszonymi przez kleszcze, nadal budzą one ogromny lęk zarówno wśród
Bardziej szczegółowoKleszcze atakują z trawy. Jak się przed nimi bronić?
Kleszcze atakują z trawy. Jak się przed nimi bronić? Niegdyś o nich nie słyszeliśmy, a dzisiaj alarmujące informacje sprawiają, że coraz mniej ludzi chodzi do lasu czy na łąkę. Mowa o kleszczach, które
Bardziej szczegółowoSzanowna Pani Marszałek! W odpowiedzi na pismo z dnia 25 czerwca br., znak: SPS /14, przy którym przekazano interpelację poseł Beaty
Szanowna Pani Marszałek! W odpowiedzi na pismo z dnia 25 czerwca br., znak: SPS-023-26988/14, przy którym przekazano interpelację poseł Beaty Małeckiej-Libery w sprawie boreliozy i chorób odkleszczowych,
Bardziej szczegółowoNA ZAKAŻENIE HBV i HCV
NA ZAKAŻENIE HBV i HCV Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Gdańsku 18.04.2016r. Aneta Bardoń-Błaszkowska HBV - Hepatitis B Virus Simplified diagram of the structure of hepatitis B virus, Autor
Bardziej szczegółowoWZW TYPU B CO POWINIENEŚ WIEDZIEĆ? CZY WYKORZYSTAŁEŚ WSYSTKIE DOSTĘPNE ŚRODKI ABY USTRZEC SIĘ PRZED WIRUSOWYM ZAPALENIEM WĄTROBY TYPU B?
WZW TYPU B CO POWINIENEŚ WIEDZIEĆ? CZY WYKORZYSTAŁEŚ WSYSTKIE DOSTĘPNE ŚRODKI ABY USTRZEC SIĘ PRZED WIRUSOWYM ZAPALENIEM WĄTROBY TYPU B? ZDOBĄDŹ INFORMACJE! ZASZCZEP SIĘ! ZDOBĄDŹ OCHRONĘ! szczepionka przeciw
Bardziej szczegółowoInwazyjna Choroba Meningokokowa
Powiatowa Stacja Sanitarno Epidemiologiczna w m. st. Warszawie ul. Kochanowskiego 21,, ul. Cyrulików 35; tel. 22/311-80-07 08; e-mail: oswiatazdrowotna@pssewawa.pl Inwazyjna Choroba Meningokokowa Profilaktyka
Bardziej szczegółowoWIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU C PROGRAM PROFILAKTYKI ZAKAŻEŃ HCV
WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU C PROGRAM PROFILAKTYKI ZAKAŻEŃ HCV Wątroba to największy i bardzo ważny narząd! Produkuje najważniejsze białka Produkuje żółć - bardzo istotny czynnik w procesie trawienia
Bardziej szczegółowoPROGRAM POLITYKI ZDROWOTNEJ
PROGRAM POLITYKI ZDROWOTNEJ Badania profilaktyczne dla mieszkańców Gminy Miasta Jaworzna w kierunku rozpoznania boreliozy PROGRAM OPRACOWANY PRZEZ WYDZIAŁ ZDROWIA I SPRAW SPOŁECZNYCH URZĘDU MIEJSKIEGO
Bardziej szczegółowoINFORMACJA DLA OSÓB POWRACAJĄCYCH Z REGIONU AFRYKI ZACHODNIEJ. Gwinea, Liberia, Sierra Leone, Nigeria
INFORMACJA DLA OSÓB POWRACAJĄCYCH Z REGIONU AFRYKI ZACHODNIEJ Gwinea, Liberia, Sierra Leone, Nigeria Od lutego 1014r. wystepują zachorowania na gorączkę krwotoczną Ebola w państawach Afryki Zachodniej.
Bardziej szczegółowoZakaźne choroby zawodowe rolników i związane z nimi świadczenia wypłacane przez ZUS
Zakaźne choroby zawodowe rolników i związane z nimi świadczenia wypłacane przez ZUS Choroba zawodowa rolników, to choroba która powstała w związku z pracą w gospodarstwie rolnym, jeżeli objęta jest wykazem
Bardziej szczegółowoChoroby wektorowe. Barbara Stawiarz PSSE Brzesko
Choroby wektorowe Barbara Stawiarz PSSE Brzesko Prezentacja opracowana dla potrzeb Światowego Dnia Zdrowia 2014r. Wektor organizm przenoszący pasożyta lub drobnoustrój zakaźny Bez względu na drogę transmisji,
Bardziej szczegółowoMłodzieńcze Idiopatyczne Zapalenie Stawów
www.printo.it/pediatric-rheumatology/pl/intro Młodzieńcze Idiopatyczne Zapalenie Stawów Wersja 2016 2. RÓŻNE POSTACI MIZS 2.1 Czy istnieją różne postaci tej choroby? Istnieje kilka postaci MIZS. Różnią
Bardziej szczegółowoBADANIE PŁYNU MÓZGOWO-RDZENIOWEGO
BADANIE PŁYNU MÓZGOWO-RDZENIOWEGO 1. Pobranie płynu mózgowo-rdzeniowego (PMR) Podstawowym sposobem uzyskania próbki do badania płynu mózgowo rdzeniowego jest punkcja lędźwiowa. Nakłucie lędźwiowe przeprowadza
Bardziej szczegółowoDane z Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych prowadzonego w Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi:
Dane zastane: Dane z Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych prowadzonego w Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi: Metody i techniki badawcze Badania zakażenia kleszczy B. burgdorferi zbadanych metodą PCR w
Bardziej szczegółowoGRYPA JAK ZAPOBIEC ZAKAŻENIOM GRYPY?
Powiatowa Stacja Sanitarno Epidemiologiczna w m. st. Warszawie ul. Kochanowskiego 21,, ul. Cyrulików 35; tel. 22/311-80-07 08; e-mail: oswiatazdrowotna@pssewawa.pl GRYPA JAK ZAPOBIEC ZAKAŻENIOM GRYPY?
Bardziej szczegółowoWZW TYPU B CO POWINIENEŚ WIEDZIEĆ? CZY WYKORZYSTAŁEŚ WSZYSTKIE DOSTĘPNE ŚRODKI ABY USTRZEC SIĘ PRZED WIRUSOWYM ZAPALENIEM WĄTROBY TYPU B?
SZCZEPIONKA WZW TYPU B CO POWINIENEŚ WIEDZIEĆ? CZY WYKORZYSTAŁEŚ WSZYSTKIE DOSTĘPNE ŚRODKI ABY USTRZEC SIĘ PRZED WIRUSOWYM ZAPALENIEM WĄTROBY TYPU B? ZDOBĄDŹ INFORMACJE! ZASZCZEP SIĘ! ZDOBĄDŹ OCHRONĘ!
Bardziej szczegółowoBorelioza objawy i leczenie, choroba z Lyme, choroba wywołane przez kleszcze.
Artykuł pobrano ze strony eioba.pl Borelioza objawy i leczenie, choroba z Lyme, choroba wywołane przez kleszcze. Borelioza jest chorobą niebezpieczną i zdradliwą. I całkiem nową. Z historią odkrycia boreliozy
Bardziej szczegółowoGRYPA CO POWINIENEŚ WIEDZIEĆ NA TEN TEMAT? CZY WYKORZYSTAŁŚ WSZYSTKIE DOSTĘPNE ŚRODKI BY USTRZEC SIĘ PRZED GRYPĄ?
GRYPA CO POWINIENEŚ WIEDZIEĆ NA TEN TEMAT? CZY WYKORZYSTAŁŚ WSZYSTKIE DOSTĘPNE ŚRODKI BY USTRZEC SIĘ PRZED GRYPĄ? ZDOBĄDŹ INFORMACJE! ZASZCZEP SIĘ! ZDOBĄDŹ OCHRONĘ! SZCZEPIONKA PRZECIW GRYPIE CZYM JEST
Bardziej szczegółowoUSG Power Doppler jest użytecznym narzędziem pozwalającym na uwidocznienie wzmożonego przepływu naczyniowego w synovium będącego skutkiem zapalenia.
STRESZCZENIE Serologiczne markery angiogenezy u dzieci chorych na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów - korelacja z obrazem klinicznym i ultrasonograficznym MIZS to najczęstsza przewlekła artropatia
Bardziej szczegółowoBorelioza choroba nie tylko obszarów endemicznych opis przypadku Lyme borreliosis not only endemic area disease case report
Bolesław Kalicki, Joanna Milart, Małgorzata Placzyńska, Agnieszka Rustecka, Anna Jung Pediatr Med Rodz 2011, 7 (4), p. 409-414 Received: 09.11.2011 Accepted: 15.11.2011 Published: 30.12.2011 Borelioza
Bardziej szczegółowoNie daj się grypie! Grypa przenosi się z osoby na osobę drogą kropelkową podczas
Nie daj się grypie! Jesień i zima to okres wzmożonych zachorowań na choroby górnych dróg oddechowych. Zachorowania mogą być wywoływane przez ponad 200 różnych gatunków wirusów. Najczęstszą przyczyną zachorowań
Bardziej szczegółowoDiagnostyka zakażeń EBV
Diagnostyka zakażeń EBV Jakie wyróżniamy główne konsekwencje kliniczne zakażenia EBV: 1) Mononukleoza zakaźna 2) Chłoniak Burkitta 3) Potransplantacyjny zespół limfoproliferacyjny Jakie są charakterystyczne
Bardziej szczegółowoBorelioza wciąż trudne wyzwanie
Marta Legatowicz-Koprowska, Zakład Anatomii Patologicznej Instytutu Reumatologii im. prof. dr hab. med. Eleonory Reicher w Warszawie Borelioza wciąż trudne wyzwanie Borreliosis still a difficult challenge
Bardziej szczegółowoKleszcz mały czy duży
Kleszcz mały czy duży Nic dobrego nie wróży! Martyna Kos Czym są kleszcze? Kleszcz - pajęczak zaliczany do rzędu roztoczy bywa częstym towarzyszem miłośników przyrody i lasów. Kleszcze są pasożytami zewnętrznymi
Bardziej szczegółowoPilotażowy Program Profilaktyki Zakażeń HCV
Pilotażowy Program Profilaktyki Zakażeń HCV HCV zidentyfikowany w 1989 roku należy do rodziny Flaviviridae zawiera jednoniciowy RNA koduje białka strukturalne i niestrukturalne (co najmniej 10) ma 6 podstawowych
Bardziej szczegółowoKleszcze mają dwa szczyty aktywności dobowej? poranny od ok. 8? 9 do 11? 12 oraz popołudniowy od godziny do zmroku.
W ostatnich latach na terenie całego kraju coraz bardziej wzrasta zagrożenie kleszczami. Są już nie tylko w lasach i na łąkach, ale również tam, gdzie dotychczas nie występowały. Można spotkać je w parkach
Bardziej szczegółowoPoradnia Immunologiczna
Poradnia Immunologiczna Centrum Onkologii Ziemi Lubelskiej im. św. Jana z Dukli Lublin, 2011 Szanowni Państwo, Uprzejmie informujemy, że w Centrum Onkologii Ziemi Lubelskiej im. św. Jana z Dukli funkcjonuje
Bardziej szczegółowoNeuroborelioza. Neuroborreliosis. Wstęp. Artykuł przeglądowy/review paper
Artykuł przeglądowy/review paper Reu ma to lo gia 2013; 51, 1: 63-67 DOI: 10.5114/reum.2013.33397 Neuroborelioza Neuroborreliosis Ewa Dworzańska, Halina Bartosik-Psujek Katedra i Klinika Neurologii Uniwersytetu
Bardziej szczegółowoANEKS III UZUPEŁNIENIA DO CHARAKTERYSTYKI PRODUKTU LECZNICZEGO ORAZ ULOTKI PLA PACJENTA
ANEKS III UZUPEŁNIENIA DO CHARAKTERYSTYKI PRODUKTU LECZNICZEGO ORAZ ULOTKI PLA PACJENTA 25 UZUPEŁNIENIA ZAWARTE W ODPOWIEDNICH PUNKTACH CHARAKTERYSTYKI PRODUKTU LECZNICZEGO DLA PRODUKTÓW ZAWIERAJĄCYCH
Bardziej szczegółowoCewkowo-śródmiąższowe zapalenie nerek
Cewkowo-śródmiąższowe zapalenie nerek Krzysztof Letachowicz Katedra i Klinika Nefrologii i Medycyny Transplantacyjnej, Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Kierownik: Prof. dr hab. Marian Klinger Cewkowo-śródmiąższowe
Bardziej szczegółowoAgencja Oceny Technologii Medycznych
Agencja Oceny Technologii Medycznych Opinia Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych nr 202/2014 z dnia 25 sierpnia 2014 r. o projekcie programu Badania profilaktyczne dla mieszkańców Gminy Miasta
Bardziej szczegółowoEKSPOZYCJA NA UKŁUCIA PRZEZ KLESZCZE A WYSTĘPOWANIE RUMIENIA WĘDRUJĄCEGO U PACJENTÓW Z BORELIOZĄ Z LYME NA TERENIE DOLNEGO ŚLĄSKA
PRZEGL EPIDEMIOL 2004;58:281 8 Dorota Kiewra 1, Witold Dobracki 2, Elżbieta Lonc 1, Beata Dobracka 3 EKSPOZYCJA NA UKŁUCIA PRZEZ KLESZCZE A WYSTĘPOWANIE RUMIENIA WĘDRUJĄCEGO U PACJENTÓW Z BORELIOZĄ Z LYME
Bardziej szczegółowoODRA, ŚWINKA, RÓŻYCZKA (MMR)
ODRA, ŚWINKA, RÓŻYCZKA (MMR) CO POWINIENEŚ WIEDZIEĆ NA TEN TEMAT? CZY JESTEŚ PEWIEN, ŻE JESTEŚ CHRONIONY PRZED MMR? ZDOBĄDŹ INFORMACJE! ZASZCZEP SIĘ! ZDOBĄDŹ OCHRONĘ! szczepionka przeciw MMR CZY WIESZ,
Bardziej szczegółowoAneks III. Zmiany w odpowiednich punktach charakterystyki produktu leczniczego i ulotkach dla pacjenta
Aneks III Zmiany w odpowiednich punktach charakterystyki produktu leczniczego i ulotkach dla pacjenta Uwaga: Konieczna może być późniejsza aktualizacja zmian w charakterystyce produktu leczniczego i ulotce
Bardziej szczegółowoUNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA.
UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA Małgorzata Biskup Czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego u chorych na reumatoidalne zapalenie
Bardziej szczegółowoZARAżAM LUDZI KLESZCZOWYM ZAPALENIEM MÓZGU
Leczenie i profilaktyka Szczepionka przeciw KZM Najskuteczniejszą prewencją KZM jest szczepienie! Efektywność szczepionki przeciwko KZM jest jedną z najlepszych osiąganych przeciwko zakażeniu wirusowemu.
Bardziej szczegółowoLECZENIE BIOLOGICZNE CHORÓB
LECZENIE BIOLOGICZNE CHORÓB REUMATYCZNYCH U PACJENTÓW 65+ Włodzimierz Samborski Katedra Reumatologii i Rehabilitacji Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu LECZENIE BIOLOGICZNE CHORÓB REUMATYCZNYCH
Bardziej szczegółowoLp. Zakres świadczonych usług i procedur Uwagi
Choroby układu nerwowego 1 Zabiegi zwalczające ból i na układzie współczulnym * X 2 Choroby nerwów obwodowych X 3 Choroby mięśni X 4 Zaburzenia równowagi X 5 Guzy mózgu i rdzenia kręgowego < 4 dni X 6
Bardziej szczegółowoErysipelothrix rhusiopathiae. Włoskowiec różycy
Erysipelothrix rhusiopathiae Włoskowiec różycy Erysipelothrix rhusiopathiae Erysipelothrix rhusiopathiae po raz pierwszy wyizolowany przez Kocha w 1876. Do rodzaju Erysipelothrix należy tylko E. rhusiopathiae
Bardziej szczegółowoBól stawów i mięśni w wieku starszym punkt widzenia reumatologa
Ból stawów i mięśni w wieku starszym punkt widzenia reumatologa Mariusz Korkosz Katedra Chorób Wewnętrznych i Gerontologii UJ CM Oddział Reumatologii Kliniki Chorób Wewnętrznych Szpitala Uniwersyteckiego
Bardziej szczegółowoSZCZEPIENIA OCHRONNE U DOROSŁYCH lek. Kamil Chudziński Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii CSK MSW w Warszawie 10.11.2015 Szczepionki Zabite lub żywe, ale odzjadliwione drobnoustroje/toksyny +
Bardziej szczegółowoKrętki: Brachyspira spp
Krętki: Brachyspira spp Taksonomia Krętki (łac. Spirochaetes) długie i cienkie bakterie Gram-ujemne, przypominające korkociągi Poruszają się ruchami rotacyjnymi przy pomocy jedynych w swoim rodzaju wewnętrznych
Bardziej szczegółowoPowiedz rakowi: NIE!!!
Powiedz rakowi: NIE!!! Internetowe wydanie gazetki ekologicznej NR 5- wrzesień 2015 W V numerze naszej gazetki poruszymy: Nawyki żywieniowe dzisiejszych nastolatków, czyli domowe pizzerki Kleszcze, czyli
Bardziej szczegółowoAIDS AIDS jest nabytym zespołem upośledzenia odporności, którego skrót (AIDS) wywodzi się od pierwszych liter nazwy angielskiej: (A)cquired (I)mmune
AIDS AIDS jest nabytym zespołem upośledzenia odporności, którego skrót (AIDS) wywodzi się od pierwszych liter nazwy angielskiej: (A)cquired (I)mmune (D)eficiency (S)yndrome. Przyczyny zakażenia AIDS Czynnikiem
Bardziej szczegółowoDefinicja INFEKCYJNE ZAPALENIE WSIERDZIA
INFEKCYJNE ZAPALENIE WSIERDZIA II KATEDRA KARDIOLOGII CM UMK 2014 Definicja Wewnątrznaczyniowe zakażenie obejmujące struktury serca (np. zastawki, wsierdzie komór i przedsionków), duże naczynia krwionośne
Bardziej szczegółowoNeisseria meningitidis
Neisseria meningitidis Wyłączny rezerwuar: : człowiek Źródło zakażenia: : nosiciel lub chory Kolonizacja: : jama nosowo-gardłowa Przenoszenie: : droga kropelkowa, bezpośredni kontakt Okres wylęgania: :
Bardziej szczegółowoProgram profilaktyki chorób odkleszczowych vademecum wiedzy o kleszczach ROK SZKOLNY 2013/2014
CHROŃ SIĘ PRZED KLESZCZAMI WSZYSTKIMI SPOSOBAMI! Program profilaktyki chorób odkleszczowych vademecum wiedzy o kleszczach ROK SZKOLNY 2013/2014 AGENDA KLESZCZE INFORMACJE OGÓLNE AKTYWNOŚĆ KLESZCZY TYPOWE
Bardziej szczegółowo1 Stwardnienie rozsiane. Zrozumieć chorobę Agnieszka Libront
1 2 Spis treści Rozdział I 7 1. Wstęp...7 2. Definicja jakości życia...8 3. Stwardnienie rozsiane...8 3.1 Definicja stwardnienia rozsianego...8 3.2 Rys historyczny...9 3.3 Epidemiologia... 10 3. 4 Przyczyny
Bardziej szczegółowo// // Zastosowanie pól magnetycznych w medycynie. Wydanie drugie. Autor: Aleksander Sieroń.
// // Zastosowanie pól magnetycznych w medycynie. Wydanie drugie. Autor: Aleksander Sieroń. Prof. Aleksander Sieroń jest specjalistą z zakresu chorób wewnętrznych, kardiologii i medycyny fizykalnej. Kieruje
Bardziej szczegółowoELIMINACJA ODRY/RÓŻYCZKI
PAŃSTWOWY ZAKŁAD HIGIENY INSTYTUT NAUKOWO-BADAWCZY ELIMINACJA ODRY/RÓŻYCZKI PROGRAM WHO REALIZACJA W POLSCE - ZASADY - INSTRUKCJE ZAKŁAD WIRUSOLOGII UL. CHOCIMSKA 24 00-791 WARSZAWA PROGRAM ELIMINACJI
Bardziej szczegółowoZapalenie ucha środkowego
Zapalenie ucha środkowego Poradnik dla pacjenta Dr Maciej Starachowski Ostre zapalenie ucha środkowego. Co to jest? Ostre zapalenie ucha środkowego jest rozpoznawane w przypadku zmian zapalnych w uchu
Bardziej szczegółowoTesty dla kobiet w ciąży. Zakażenie HIV i AIDS u dzieci.
Testy dla kobiet w ciąży. Zakażenie HIV i AIDS u dzieci. dr n. med. Agnieszka Ołdakowska Klinika Chorób Zakaźnych Wieku Dziecięcego Warszawski Uniwersytet Medyczny Wojewódzki Szpital Zakaźny w Warszawie
Bardziej szczegółowoTRUDNOŚCI DIAGNOSTYCZNE W NEUROBORELIOZIE U DZIECI
PRZEGL EPIDEMIOL 2007; 61: 73-78 Ewa Talarek 1,3, Ewa Duszczyk 1,3, Hanna Żarnowska 2,3 TRUDNOŚCI DIAGNOSTYCZNE W NEUROBORELIOZIE U DZIECI 1 Klinika Chorób Zakaźnych Wieku Dziecięcego AM w Warszawie Kierownik
Bardziej szczegółowoWywiad. Badanie lekarskie Doktorze, coś ugryzło mojego 3- letniego synka. Co robić po ukąszeniach przez stawonogi?
Doktorze, coś ugryzło mojego 3- letniego synka. Co robić po ukąszeniach przez stawonogi? Dr hab. Ernest Kuchar Klinika Pediatrii z Oddziałem Obserwacyjnym WUM Warszawa, 8 grudnia 2017 r. Wywiad 3-letni
Bardziej szczegółowoKLESZCZ POSPOLITY! Kleszcze są pasożytami głównie kręgowców. Długość ciała: od jednego do kilku milimetrów (po nassaniu większe)
W Polsce żyje około 20 gatunków kleszczy. Mogą one przenosić wiele rodzajów bakterii i wirusów niebezpiecznych dla człowieka i zwierząt. W tym roku z powodu ciepłej zimy kleszczy jest znacznie więcej i
Bardziej szczegółowoWZW A. wątroby typu A. Zaszczep się przeciwko WZW A
WZW A Wirusowe zapalenie wątroby typu A Zaszczep się przeciwko WZW A 14 dni po zaszczepieniu u ponad 90% osób z prawidłową odpornością stwierdza się ochronne miano przeciwciał PSSE Tomaszów Maz. ul. Majowa
Bardziej szczegółowoDr hab. Joanna Zajkowska Uniwersytet Medyczny w Białymstoku Klinika Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji
Dr hab. Joanna Zajkowska Uniwersytet Medyczny w Białymstoku Klinika Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji Dr hab. n. med. Joanna Zajkowska jest adiunktem w Klinice Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji Uniwersytetu
Bardziej szczegółowoZakażenia wywołane przez paciorkowce z grupy A. Informacje dla pacjentów
Zakażenia wywołane przez paciorkowce z grupy A. Informacje dla pacjentów Health Protection Scotland Co to są zakażenia wywołane przez paciorkowce z grupy A? Paciorkowce z grupy A (ang. Group A Streptococcus,
Bardziej szczegółowo