Redakcja Milan Popović Michał Błaszczyk INNOWACYJNE ROZWIĄZANIA BIZNESOWE

Transkrypt

1 Redakcja Milan Popović Michał Błaszczyk INNOWACYJNE ROZWIĄZANIA BIZNESOWE VI Łódź 2013

2 Recenzent: dr Jarosław Zając Redakcja: mgr Milan Popović, mgr Michał Błaszczyk Publikacja dofinansowana przez Dziekana Wydziału Ekonomiczno-Socjologicznego Uniwersytetu Łódzkiego Autorzy referatów: Bania Sylwia Bartoli Sylwia Cupriak Anna Gamrot Michał Godzisz Angelika Gosławski Łukasz Graczyk Mateusz Karpik Bartosz Krawiec Marzena Łata Krystian Maik Artur Rysińska Martyna Sadowski Sylwiusz Siedlecka Dominika Sobczak Joanna Stąpor Izabela Strojek Milena Ścibisz Aleksandra Ścibisz Joanna Więcław Mariusz Wojtalczyk Sebastian Zagaj Dominik Zelga Agata ISBN: Wszelkie prawa zastrzeżone Wydawca: Studenckie Koło Naukowe Technologii Internetowych i Multimedialnych IM-Tech ul. POW 3/5, Łódź sknimtech@gmail.com Przygotowanie do druku: Agata Zelga, Mateusz Kordowiak Projekt okładki: Agata Partyczyńska Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego ul. Lindleya 8, Łódź tel. (42) wdwul@uni.lodz.pl

3 SPIS TREŚCI Wprowadzenie... 5 CZĘŚĆ I: ROZWIĄZANIA FINANSOWE Michał GAMROT: Alternatywne systemy pieniądza bazowego w świetle teorii równowagi monetarnej Mateusz GRACZYK: Analiza techniczna w kontekście ludzkich zachowań Joanna SOBCZAK: Źródła finansowania działalności MSP Agata ZELGA: Social lending jako innowacyjny sposób inwestycji oraz pozyskania kapitału CZĘŚĆ II: INNOWACYJNE TECHNOLOGIE Sylwia BARTOLI: Przyszłość kart płatniczych. Innowacyjne rozwiązania i możliwości. Zagrożenia ze strony płatności mobilnych Łukasz GOSŁAWSKI: Tworzenie trójwymiarowych modeli obiektów z wykorzystaniem aplikacji skanujących Bartosz KARPIK: Systemy informatyczne klasy ERP jako innowacyjny instrument w zarządzaniu przedsiębiorstwem Marzena KRAWIEC, Mateusz WIĘCŁAW: Finger Vein w usługach bankowych CZĘŚĆ III: ZARZĄDZANIE PRZEDSIĘBIORSTWEM Artur MAIK, Angelika GODZISZ: Trendy w zarządzaniu projektami Sylwiusz SADOWSKI: Determinanty dyfucji innowacji w gospodarce opartej na wiedzy Dominika SIEDLECKA: Six Sigma jako metoda wspomagania procesów biznesowych Izabela STĄPOR: Japoński model keiretsu na przykładzie konglomeratów mitsubishi, sumitomo i sanwa Dominik ZAGAJ: Innowacyjność i konkurencyjność w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw

4 CZĘŚĆ IV: KSZTAŁTOWANIE WIZERUNKU FIRMY I PRACOWNIKA Sylwia BANIA, Milena STROJEK: Strategie marketingowe stosowane wobec kobiet Anna CUPRIAK: Nowoczesne narzędzie budowania wizerunku pracodawcy Krystian ŁATA, Martyna RYSIŃSKA: Społeczna odpowiedzialność biznesu. Dobre praktyki z przykładami Joanna ŚCIBISZ, Aleksandra ŚCIBISZ: Pracownik w centrum systemu doradztwa zawodowego z punktu widzenia pracodawcy Sebastian WOJTALCZYK: Multi Level Marketing jako innowacyjna forma przedsiębiorczości O wydawcy

5 Wprowadzenie Mamy zaszczyt przedstawić Państwu kolejną, szóstą monografię z serii Innowacyjne rozwiązania biznesowe. Monografia składa się z osiemnastu opracowań, napisanych przez dwudziestu dwóch autorów, będących studentami zrzeszonymi w kołach naukowych. Opracowania zostały podzielone na cztery działy tematyczne: rozwiązania finansowe, innowacyjne technologie, zarządzanie przedsiębiorstwem oraz kształtowanie wizerunku firmy i pracownika. Dział pierwszy, dotyczący rozwiązań finansowych, rozpoczyna opracowanie dotyczące alternatywnych systemów pieniądza bazowego w świetle teorii równowagi monetarnej. Globalny kryzys finansowy i następujące po nim spowolnienie gospodarcze zachwiały wiarą w obecny system monetarny. Odpowiedź banków centralnych zwiększających w szybkim tempie wielkość bazy monetarnej, choć zgodna z zaleceniami większości teorii ekonomicznych, dodatkowo zmniejszyła zaufanie do pieniądza papierowego. Celem tegoż artykułu jest analiza stabilności tych systemów i ocena ich przydatności w kontekście zapewnienia stabilności makroekonomicznej. W następnym referacie przedstawiono analizę techniczną z perspektywy ludzkich zachowań. Referat podzielono na trzy części. Na początku wyjaśniono czym jest analiza techniczna, przedstawiono i podjęto próbę interpretacji trzech jej aksjomatów. W kolejnej części przedstawiono wybraną technikę analityczną świece japońskie. Opisano historię ich powstania, ich budowę i funkcje. W ostatniej części przedstawiono analizę techniczną w kontekście austriackiej szkoły ekonomii. Zauważono pewne zbieżności w obu teoriach. Celem referatu jest wykazanie, że analizowanie wykresów za pomocą formacji oraz pozostałych narzędzi analizy technicznej ma swoje racjonalne podstawy, ponieważ zachowania ludzkie, psychika, reakcja na informację oraz emocję nie zmieniają się od lat i towarzyszą ludziom od wieków. Źródła finansowania działalności małych i średnich przedsiębiorstw są tematem kolejnego artykułu. Jego celem jest przybliżenie czytelnikowi form finansowania działalności MŚP, jak również przedstawienie struktury źródeł finansowania, z jakich korzystają podmioty z sektora MSP. Ostatnia praca w pierwszej części opisuje istotę istniejącego od kilku lat trendu wzajemnych pożyczek społęcznościowych, udzielanych za pośrednictwem odpowiednio przystosowanych do tego celu serwisów internetowych. Szybko rozwijająca się społeczność internetowa doprowadziła do implikacji innowacyjnego rozwiązania, które pozwala zarówno inwestować, jak i pozyskiwać kapitał w prosty i szybki sposób. Celem pracy jest przybliżenie czytelnikowi mechanizmu działania social lending, jego wy- 5

6 korzystania na arenie światowej oraz w Polsce, uwarunkowań prawnych, a także korzyści i zagrożeń wypływających z tego rodzaju rozwiązania. Drugą część, dotyczącą innowacyjnych rozwiązań technologicznych, rozpoczyna opracowanie opisujące przyszłość kart płatniczych. Wraz z rozwojem technologii, rynek kart płatniczych jest coraz bardziej zagrożony ze strony płatności mobilnych i elektronicznych, a banki opracowują innowacyjne rozwiązania i udogodnienia dla użytkowników kart. Artykuł ma na celu przybliżenie historii tego instrumentu płatniczego, innowacyjnych technologii będących na etapie opracowywania i wdrażania w sektorze bankowym oraz odpowiedzieć na pytanie czy istnieje zagrożenie dla istnienia kart płatniczych w niedalekiej przyszłości. Następny artykuł opisuje możliwości trójwymiarowej grafiki komputerowej i innowacyjne rozwiązania w niej stosowane, a zwłaszcza rozwój aplikacji skanujących rzeczywiste obiekty i przedstawiające je w wirtualnej, trójwymiarowej przestrzeni. W pracy opisane zostały dwa programu tego typu, które cechuje pionierskie podejście do tworzenia modeli owych obiektów. Dla każdego z nich został zaprezentowany sposób pozyskiwania danych i wizualizacji danego obiektu. Zastosowania informatycznych systemów klasy ERP przedstawiają innowacyjny instrument w podnoszeniu efektywności zarządzania przedsiębiorstwem. W opracowaniu poruszona zostanie problematyka wdrożenia systemów wraz z kluczowymi korzyściami i newralgicznymi obszarami ryzyka. Dodatkowo podkreślona została przewaga widoczna we wskaźnikach efektywności wyników strategicznych i operacyjnych w różnych filarach przedsiębiorstwa zarządzanego za pomocą owych zintegrowanych systemów. Geneza, charakterystyka oraz poszczególne przykłady zawarte zostały, by umożliwić czytelnikowi wszechstronne zrozumienie tematu. Finger Vein to innowacyjna technologia uwierzytelniania znajdującą zastosowanie w wielu dziedzinach gospodarki. Ta nowa propozycja dla usług bankowych cieszy się ogromnym uznaniem w Japonii, a od niedawna metoda Finger Vein rozpowszechnia się w Europie, głównie za sprawą polskich banków. Biometria stała się uniwersalnym i wygodnym rozwiązaniem w dziedzinie bezpieczeństwa środków pieniężnych. Niniejsza praca ma na celu prezentacje jednej z najnowszych technologii, którą banki mogą zastosować w swojej ofercie, a także wynikające z tego korzyści. Część trzecia zawiera opracowania dotyczące ogólnie pojęte zarządzanie przedsiębiorstwem. Zarządzanie projektami jest najczęściej stosowaną metodą zarządzania we współczesnych przedsiębiorstwach. Nowoczesne organizacje poprzez zarządzanie projektami realizuje większość swoich działań. Praca ma na celu ukazanie w jaki sposób wykorzystanie najnowszych trendów w zarządzaniu projektami prowadzi do sukcesu na globalnym rynku. W pierwszym rozdziale zaprezentowano ewolucję proce- 6

7 su zarządzania projektami, następnie omówiono koncepcję zarządzania przez projekty, a w końcowych rozważaniach zaprezentowano wpływ zarządzania projektami na portfel i strategię przedsiębiorstwa Bud-Dew. W dobie gospodarki rynkowej, innowacyjność ma zasadnicze znaczenie dla konkurencyjności. Rządy krajów będących jeszcze w epoce postindustrialnej, wzorują się na liderach wzrostu gospodarczego w których zasadnicza rola innowacji jest faktem. Mimo to inwestycje w tym obszarze często pozostają na podobnym poziomie lub stają się mniejsze. Rozwiązania proinnowacyjne wymagają dużego nakładu kapitału i czasu, a w momencie spowolnienia gospodarczego lub recesji nie każdy kraj jest w stanie przedsięwziąć odpowiednie działania. Dzięki obecnym mechanizmom na rynku, wiedza nie pozostaje tylko w obszarze kraju lub firmy z którego się wywodzi. Opracowanie ma za zadanie przedstawić czym są i jakie role obecnie pełnią innowacje, jakie czynniki sprzyjają wzrostowi i rozprzestrzenianiu się wiedzy z krajów wysoko rozwiniętych, oraz jakie ma to znaczenie dla krajów gospodarczo rozwiniętych oraz beneficjentów dyfuzji. Kolejny artykuł został poświęcony koncepcji zarządzania jakością zwanej Six Sigma. Opracowanie zawiera charakterystykę powstania i rozwoju metody, która znalazła uznanie wśród menedżerów organizacji i jest wprowadzana z nadzieją na większe zyski. Metoda ta pozwala na obniżenie kosztów i zwiększenia jakości produktów. W ujęciu statystycznym została przedstawiona ogólna filozofia Six Sigmy. Punktem wyjścia do zastosowania Six Sigmy jest metodologia DMAIC opisująca fazy prowadzące do optymalizacji procesu zarządzania jakością. Japońska kultura biznesu kaizen zakłada m.in. lojalność wobec pracodawcy, dążenie do konsensusu, szacunek dla władzy oraz przedkładanie dobra wspólnego nad samorealizację jednostki. Trudno byłoby uzyskać korzystniejsze warunki środowiskowe dla współczesnego systemu korporacyjnego Japonii, którego kluczowe ogniwo stanowią grupy kapitałowo przemysłowe keiretsu. Ich prototypem są XIX wieczne monopolistyczne konglomeraty zaibatsu, kontrolowane przez najpotężniejsze japońskie rody. Na strukturę wertykalnych i horyzontalnych keiretsu składają się instytucje finansowe, wielkie przedsiębiorstwa usługowe oraz produkcyjne, a także podporządkowane im podmioty sektora MSP. Spajająca je sieć współzależności bazuje głównie na strukturze własności, związkach personalnych, kredytowych oraz ścisłej współpracy z bankami. Światowe przeobrażenia gospodarcze sprawiły, że keiretsu nie są już tak efektywne jak w latach 50. i 60. ubiegłego wieku. Determinuje to proces intensywnego wdrażania innowacji, zwłaszcza na poziomie nadzoru korporacyjnego. Celem publikacji jest wieloaspektowa analiza keiretsu, a także próba nakreślenia kierunku zmian zachodzących w ich funkcjonowaniu w warunkach globalnej konku- 7

8 rencji. Wnioski zostały opracowane na bazie literatury przedmiotu oraz dostępnych danych statystycznych. Artykuł kończący trzecią część przedstawia różne poglądy i definicje dotyczące innowacyjności. Celem pracy jest prezentacja wybranych zagadnień związanych z procesami innowacyjnymi firm działających w Polsce w sektorze MSP. Ponadto scharakteryzowano dużą rolę innowacyjności, jako czynnika mającego wpływ na wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw. Na końcu zaprezentowano dane statystyczne pochodzące z opracowań Głównego Urzędu Statystycznego. Część czwarta, ostatnia, zawiera opracowania opisujące kształtowanie wizerunku z punktu widzenia firmy oraz pracownika, jak również i nowoczesne strategie marketingowe. Przez kilkadziesiąt lat marketing był kierowany głównie do mężczyzn, ponieważ byli oni uważani za głowę rodziny, która zarabiała i decydowała o wydatkach domowych. Trendy w tzw. marketingu płci obecnie są wyznaczane przez dynamicznie zmieniające się role mężczyzn i kobiet w społeczeństwie. Można odnieść wrażenie, że obecnie gender marketing traktuje o tym, jak współpracować z kobietami i pomija w rozważaniach płeć męską. Celem tejże pracy jest wskazanie na potrzebę kierowania strategii marketingowych skierowanych właśnie do kobiet, które stanowią obecnie największą siłę nabywczą. W pracy przedstawiono wyniki pierwszego w Polsce badania dotyczącego marketingu ukierunkowanego na płeć znajdujące się w raporcie Płeć Konsumenta w Marketingu oraz zaprezentowano główne postulaty z raportu Woman Want More -Boston Consulting Group. Employer branding, czyli budowanie wizerunku pracodawcy z wyboru, to nowy trend w obszarze Human Resources, który w ostatnich latach zyskuje coraz większą popularność. Działania te mogą przyjmować różne formy od rzetelnej prezentacji firmy na stronie internetowej, poprzez tworzenie pozytywnego wizerunku w mediach społecznościowych, aż do nietypowych form rekrutacji. Celem referatu jest odpowiedź na pytanie: Czy w czasach kryzysu, gdy podaż pracy znacznie przewyższa popyt na nią, zasadne jest prowadzenie działań, mających na celu poprawę wizerunku pracodawcy z oczach absolwentów? Praca ma charakter analizy źródeł zastanych i zawiera analizę konkretnych przypadków, przeprowadzoną na podstawie informacji dostępnych na stronach internetowych, raportów branżowych i danych statystycznych. Koncepcja społecznej odpowiedzialności biznesu wykształciła się pod wpływem przemian gospodarczych, politycznych, zmian zachodzących w środowisku naturalnym, zmian w sposobach myślenia społeczeństw, szybko zdobywając sobie zwolenników. Od współczesnego przedsiębiorstwa wymaga oprócz dostarczania dóbr i usług, ponoszenia odpowiedzialności ekologicznej, społecznej oraz wykazywanie zainteresowania w roz- 8

9 wiązywaniu problemów interesariuszy. Celem niniejszej pracy jest ukazanie dobrych praktyk realizowanych w przedsiębiorstwach i przybliżenie tematu społecznej odpowiedzialności biznesu. Temat ten jest niezwykle istotny i budzi zainteresowanie wśród coraz większej ilości przedsiębiorstw. Badania pokazują jednak, że tylko 3 procent ankietowanych rozumie sam termin CSR, a większość nie ma żadnych skojarzeń związanych z tym zagadnieniem. Niezwykle pomocnym w opisie dobrych praktyk okazał się Raport Społecznej Odpowiedzialności Biznesu 2012, wydany przez największą organizację w Polsce propagującą dobre praktyki w CSR- Forum Odpowiedzialnego Biznesu. Problematyka wykonywania oraz wyboru pracy, kształcenia zawodowego, a więc i poradnictwa zawodowego, zajmują miejsce na przecięciu procesów i zjawisk życia społecznego i ekonomicznego, kultury, edukacji i polityki. Toczone w wymienionych obszarach dyskursy podnoszą i dookreślają istotne z punktu widzenia poradnictwa zawodowego kwestie jak np.: praca i jej rola w życiu społeczeństwa; praca w życiu pojedynczego człowieka; hierarchia zawodów i ról społecznych reprezentantów poszczególnych profesji; drogi pozyskiwania zawodów i osiągania społecznych pozycji itp. Przebieg i charakter tych dyskursów, ich intensywności jednak ulegają jednak ciągłym zmianom. Stają się szczególnie widoczne zwłaszcza w dobie gwałtownych przeobrażeń oraz wstrząsów ekonomicznych, politycznych i społecznych. Zmiany zachodzące w gospodarce prowadzą do powstawania nowych form przedsiębiorczości. Obok dobrze znanych rodzajów działalności gospodarczej pojawiają się nowe typy przedsiębiorstw takie jak przedsiębiorstwa marketingu wielopoziomowego. Celem pracy jest zdefiniowanie i przybliżenie pojęcia istoty systemu marketingu wielopoziomowego. Artykuł zamykający niniejszą publikację przedstawia zalety rozwiązań Multi Level Marketing, a także porównuje go z piramidą finansową. Ukazano również rozwój rynku MLM w gospodarce polskiej. Pokładamy nadzieję, iż niniejsza publikacja pozwoli pogłębić czytelnikom wiedzę z zakresu szeroko pojętej innowacyjności w biznesie oraz będzie stanowiła źródło inspiracji do dalszych prac i badań w tym zakresie. Składam podziękowania za recenzowanie niniejszej publikacji Panu doktorowi Jarosławowi Zającowi z Katedry Informatyki Ekonomicznej Uniwersytetu Łódzkiego. W imieniu redakcji, mgr Milan Popović Katedra Informatyki Ekonomicznej UŁ 9

10

11 CZĘŚĆ I: ROZWIĄZANIA FINANSOWE

12

13 Polityka monetarna, systemy monetarne, standard złota, bitcoin, teoria równowagi monetarnej Michał GAMROT * ALTERNATYWNE SYSTEMY PIENIĄDZA BAZOWEGO W ŚWIETLE TEORII RÓWNOWAGI MONETARNEJ Globalny kryzys finansowy i następujące po nim spowolnienie gospodarcze zachwiały wiarą w obecny system monetarny. Odpowiedź banków centralnych zwiększających w szybkim tempie wielkość bazy monetarnej, choć zgodna z zaleceniami większości teorii ekonomicznych, dodatkowo zmniejszyła zaufanie do pieniądza papierowego. Coraz większą popularność zaczęły zdobywać alternatywne rozwiązania standard złota i BitCoin. Celem niniejszego artykułu jest analiza stabilności tych systemów i ocena ich przydatności w kontekście zapewnienia stabilności makroekonomicznej. 1. WSTĘP Wraz ze wzrastającą podażą pieniądza bazowego, coraz większą popularnością zaczęły zdobywać alternatywne systemy monetarne 1, jeden tradycyjny a drugi nowoczesny złoto i BitCoin. Obydwa standardy mają swoich zagorzałych zwolenników, wskazujących na różnice pomiędzy zarządzanymi przez (państwowe) banki centralne pieniędzmi papierowymi a ich zdecentralizowanymi konkurentami. Najczęściej porównania takie ograniczają się do kwestii mikroekonomicznych (bezpieczeństwa transakcji, anonimowości uczestników wymiany, szybkości dokonywania transakcji) i instytucjonalnych (uniezależnienia emisji pieniądza od decyzji politycznych). O wiele rzadziej analiza dotyczy kwestii makroekonomicznych, w szczególności w przypadku BitCoin. Jaka jest więc optymalna waluta bazowa według makroekonomistów? Wszystko zależy od przyjętej teorii. Analiza przedstawiona w poniższym opracowaniu opiera się o teorię równowagi monetarnej (ang. monetary equilibrium theory) podejście do analizy zjawisk makroekonomicz- * Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Katedra Makroekonomii, doktorant UŁ. 1 W poniższym opracowaniu, ze względu na niską płynność i ograniczony zasięg geograficzny, pominięto analizę walut lokalnych oraz systemów handlu czasem. 13

14 nych popularne wśród monetarystów 2 i zwolenników teorii wolnej bankowości TEORIA RÓWNOWAGI MONETARNEJ Teoria równowagi monetarnej, podobnie jak większość konkurencyjnych teorii makroekonomicznych, nie jest nową koncepcją. Jej początków można doszukiwać się w pracach Wicksella 4 i Misesa 5. Bardziej nowoczesne oblicze teorii zostało zaproponowane przez Yeagera 6. W najprostszej postaci teoria równowagi monetarnej zakłada, że źródłem fluktuacji gospodarczych jest nierównowaga monetarna, tj. sytuacja, w której podaż pieniądza jest nierówna popytowi na pieniądz. O ile pojęcie podaży pieniądza jest relatywnie zrozumiałe, o tyle popyt na pieniądz jest już trudniejszy w konceptualizacji. Popyt na pieniądz to wielkość zasobu pieniądza, którą ludzie chcą nabyć przy danym poziomie cen (ceteris paribus). Im większy popyt na pieniądz, tym więcej pieniądza ludzie chcą nabywać, tj. tym więcej realnych dóbr chcą wymieniać na pieniądze. Im mniejszy popyt na pieniądz, tym mniej pieniądza ludzie chcą utrzymywać w swoich zasobach, a co za tym idzie decydują się na zwiększenie popytu na realne dobra. Gra popytu na pieniądz i podaży pieniądza wyznacza cenę pieniądza - siłę nabywczą jednostki pieniężnej 7. Koncepcja ceny pieniądza jest podobnie trudna konceptualnie co pojęcie popytu na pieniądz. Jak zauważył von Mises "wyjątkowy charakter tej ceny polega na tym, że nie da się jej wyrazić w pieniądzu" 8. O ile cena dóbr konsumpcyjnych może być wyrażona w jednostkach pieniężnych (np. cena 2 L. CHRISTENSEN, Market Monetarism The Second Monetarist Counter-Revolution, Niepublikowany szkic, G. SELGIN, The Theory of the Free Banking Money Supply under Competitive Note Issue, Rowman & Littlefield, K. WICKSELL, Interest and Prices, Macmillan, L. von MISES, The Theory of Money and Credit, Liberty Fund, Indianapolis, L.B. YEAGER, A Cash-Balance Interpretation of Depression, Southern Economic Journal nr 22, 1956, s Błędem jest uznawanie jako ceny pieniądza stopy procentowej. W rzeczywistości stopa procentowa jest ceną kredytu. Przyjęcie stopy procentowej jako ceny jednostki pieniężnej wynika z teorii keynesowskiej, w której jedynym kosztem alternatywnym trzymania pieniądza jest kupno obligacji. Trzymanie pieniądza wiąże się więc z wyrzeczeniem się stopy procentowej, którą można by zarobić decydując się zamiast pieniądza trzymać obciążone zerową stopą ryzyka obligacje. Teoria równowagi rynkowej nie ogranicza swojej analizy jedynie do kosztu alternatywnego nabycia obligacji, wskazując że trzymanie pieniądza może wiązać się również z rezygnacją z zakupu innych niż obligacje dóbr zob. S. HORWITZ, Microfoundations and Macroeconomics: An Austrian Perspective, Routledge, Londyn, 2000, s L. von MISES, Ludzkie działanie: traktat o ekonomii, Instytut Ludwiga von Misesa, Warszawa, 2007, s

15 ipada to 499 USD), siła nabywcza nie może być jednoznacznie zmierzona w analogicznych jednostkach dóbr (cena 499 USD to m. in. ipad). Powodem tego jest uniwersalność pieniądza jako środka wymiany w gospodarce rynkowej. O ile więc ludzie zazwyczaj sprzedają dobra jedynie za pieniądze, to sprzedaż pieniądza (spadek popytu na pieniądz) może wiązać się z zakupem wielu, często diametralnie różnych dóbr. Obserwacja ta jest podstawą twierdzenia, że zmiany w popycie i/lub podaży pieniądza, zmieniając cenę pieniądza wpływają na wszystkie ceny w gospodarce rynkowej. Spadająca siła nabywcza jednostki pieniężnej wiąże się ze wzrostem cen dóbr i usług (inflacją cenową). Analogicznie wzrost siły nabywczej wiąże się ze spadkiem cen pieniężnych realnych dóbr (deflacją cenową). Nierównowaga monetarna występuje w sytuacji, w której podaż pieniądza nie równa się popytowi na pieniądz. Powrót do równowagi wiąże się z koniecznością dostosowań ceny pieniądza do poziomu zrównującego ponownie podaż z popytem. Brak dostosowania cenowego wiąże się z koniecznością dostosowania realnych zmiennych. I tak, w sytuacji w której rośnie (spada) podaż pieniądza przy niezmienionym popycie na pieniądz, aby zachowana została równowaga monetarna wzrosnąć (spaść) musi albo poziom cen, albo popyt na dobra i usługi. Analogicznie, spadek (wzrost) popytu na pieniądz spowoduje wzrost (spadek) cen lub popytu na dobra i usługi. Aby uniknąć nierównowagi monetarnej system monetarny musi charakteryzować się (1) stabilnością popytu na pieniądz, lub (2) możliwością zwiększenia (zmniejszenia) podaży pieniądza w skutek wzrostu (spadku) popytu na pieniądz, przy czym pierwszy warunek musi być spełniony dla pieniądza o nieelastycznej podaży. 3. ANALIZA ALTERNATYWNYCH SYSTEMÓW MONETARNYCH 9 Analizę zacznijmy od obowiązującego we wszystkich krajach systemu pieniądza papierowego. Ze względu na ograniczenia poniższej analizy, skupimy się wyłącznie na sytuacji w USA. Wykres 1 przedstawia wielkość bazy monetarnej wraz z oszacowaniem szybkości obiegu pieniądza bazowego. 9 W poniższej analizie nie uwzględniono wpływu sektora bankowego na możliwość kreacji depozytów, skupiając się wyłącznie na roli pieniądza bazowego. 15

16 Wykres 1. Podaż bazy monetarnej (lewa oś, mld USD) i szybkość obiegu pieniądza (prawa oś) w USA w latach Podaż pieniądza bazowego Szybkość obiegu pieniądza Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Federal Reserve Bank of St. Louis. O ile podaż pieniądza bazowego rosła w całym badanym okresie, to szybkość obiegu pieniądza gwałtownie spadła w trakcie kryzysu finansowego. Efekt prowadzonej przez System Rezerwy Federalnej polityki monetarnej dla poziomu nominalnego PKB przedstawia Wykres 2. Wykres 2. Nominalny PKB na tle 5% trendu r/r w USA w latach (mld USD) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Federal Reserve Bank of St. Louis. Nominalny PKB utrzymywało się znacząco poniżej trendu 10 co wskazuje na pojawienie się nierównowagi monetarnej. Konieczność dosto- 10 Analiza trendu nominalnego poziomu PKB wiąże się z oczekiwaniami podmiotów gospodarczych co do przyszłej ścieżki dochodu narodowego. 16

17 sowania cenowego pokazuje poziom deflatora PKB 11 na tle trendu (Wykres 3). Wykres 3. Deflator PKB (2005=100) na tle trendu 2,5% r/r w USA w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Federal Reserve Bank of St. Louis. Jak można wywnioskować z powyższego wykreu, polityka monetarna prowadzona przez Fed była niewystarczająco ekspansywna aby zapobiec pojawieniu się niższej od przewidywanej inflacji (mierzonej deflatorem PKB). Zupełnie inaczej przedstawia się sytuacja na rynku złota. W przeciwieństwie do pieniądza papierowego podaż złota jest ograniczona wielkością zasobów naturalnych. Ze względu na fakt, że coroczne wydobycie wynosi mniej niż 2% istniejącego już zasobu złota 12, można twierdzić, że cena złota determinowana jest głównie przez czynniki popytowe. Cenę złota w badanym okresie przedstawia Wykres Posługując się deflatorem (zamiast wskaźnikiem CPI) upewniamy się, że analizowane przez nas zmiany cen są w mniejszym stopniu zdeterminowane zmianami w podaży dóbr

18 Wykres 4. Cena złota wyrażona w mld USD w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie danych The World Gold Council. Duża aprecjacja złota względem USD może sugerować, że przy stabilnej podaży pieniądza, popyt na pieniądz wzrósł prawie trzykrotnie. Gdyby złoto było walutą bazową, wzrost wartości złota oznaczałby spadek nominalnego PKB. Zakładając wzrost ceny złota z lat , nominalny dochód w USA musiałby spaść o ponad 55% (Wykres 5), co doprowadziłoby do konieczności znacznych dostosowań realnych (spadku realnego PKB). Wykres 5. Nominalny PKB USA w mld uncji złota w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie danych The World Gold Council. 13 Założenie taki jest dużym uproszczeniem, gdyż część popytu na złoto spowodowana jest obecną polityką amerykańskiego banku centralnego. 18

19 Podaż BitCoin, internetowej waluty kryptograficznej, jest zdeterminowana przez algorytm komputerowy 14. Podobnie jak w przypadku złota cena BitCoin jest więc determinowana głównie przez zmieniający się popyt. Wartość BitCoin wyrażoną w USD przedstawia Wykres 6. Wykres 6. Kurs BTC/USD w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Mt. Gox. Wycena BitCoin podlega jeszcze większym wahaniom niż cena złota. Gdyby w tej fazie rozwoju BitCoin stał się bazą monetarną systemu monetarnego 15, doprowadziłoby to do gwałtownego umocnienia jego siły nabywczej i konieczności dostosowania realnego przy sztywnych cenach. 4. WNIOSKI W świetle przedstawionych danych spośród trzech konkurencyjnych systemów monetarnych, najbliżej utrzymania równowagi monetarnej jest system pieniądza papierowego. Aktywnie działający bank centralny jest w stanie kontrolować podaż pieniądza w celu neutralizacji zmian w popycie na pieniądz. Ze względu na swoją zdecentralizowaną strukturę i ograniczenia technologiczne, ani BitCoin ani złoto, nie są w stanie zapewnić równowagi monetarnej przy gwałtownie zmieniającym się popycie na pieniądz. Zastosowanie takich systemów monetarnych musiałoby wiązać się z relatywnie stabilnym popytem na składniki bazy monetarnej. Analiza przed- 14 M. Gamrot, Bitcoin jako alternatywa dla obecnych systemów monetarnych [w:] Trendy ekonomiczne rynku światowego, red. Milan Popović, Michał Błaszczyk, Łódź, Podobnie jak w przypadku złota, założenie, że cena BitCoin kształtowałaby się na takim poziomie jest uproszczeniem. W rzeczywistości część zwiększonego popytu na BTC wynika właśnie z prowadzonej przez banki centralne polityki monetarnej i spekulacyjnego charakteru wzrostu ceny BTC. 19

20 stawiona w niniejszym artykule sugeruje, że na chwilę obecną popyt na obydwie waluty jest na tyle niestabilny, że wyklucza zastosowanie ich jako pieniądza bazowego. BIBLIOGRAFIA CHRISTENSEN L., Market Monetarism The Second Monetarist Counter-Revolution, Niepublikowany szkic, GAMROT M., Bitcoin jako alternatywa dla obecnych systemów monetarnych? [w:] Trendy ekonomiczne rynku światowego, red. Milan Popović, Michał Błaszczyk, Łódź. HORWITZ S., Microfoundations and Macroeconomics: An Austrian Perspective, Routledge, Londyn, MISES L. von, Ludzkie działanie: traktat o ekonomii, Instytut Ludwiga von Misesa, Warszawa, MISES L. von, The Theory of Money and Credit, Liberty Fund, Indianapolis, SELGIN G., The Theory of the Free Banking Money Supply under Competitive Note Issue, Rowman & Littlefield, WICKSELL K., Interest and Prices, Macmillan, YEAGER L.B., A Cash-Balance Interpretation of Depression, Southern Economic Journal nr 22, 1956, s ALTERNATIVE BASE MONIES IN LIGHT OF MONETARY EQUILIBRIUM THEORY The global financial crisis and the economic stagnation that came afterwards shook faith in the current monetary system. Response of most central banks (printing money) further weakened trust to paper currencies. As a result, an increased interest in alternative monetary system as observed. The goal of this article is to analyze and asses alternative base monies in context of macroeconomic stability. 20

21 Psychologia, szkoła austriacka, analiza techniczna, akcja, emocje Mateusz GRACZYK * ANALIZA TECHNICZNA W KONTEKŚCIE LUDZKICH ZACHOWAŃ W referacie przedstawiono analizę techniczną z perspektywy ludzkich zachowań. Referat podzielono na trzy części. Na początku wyjaśniono czym jest analiza techniczna, przedstawiono i podjęto próbę interpretacji trzech jej aksjomatów. W kolejnej części przedstawiono wybraną technikę analityczną świece japońskie. Opisano historię ich powstania, ich budowę i funkcje. W ostatniej części przedstawiono analizę techniczną w kontekście austriackiej szkoły ekonomii. Zauważono pewne zbieżności w obu teoriach. Celem referatu jest wykazanie, że analizowanie wykresów za pomocą formacji oraz pozostałych narzędzi analizy technicznej ma swoje racjonalne podstawy, ponieważ zachowania ludzkie, psychika, reakcja na informację oraz emocję nie zmieniają się od lat i towarzyszą ludziom od wieków. 1. SPECYFIKA ANALIZY TECHNICZNEJ Uczestnicy rynku kapitałowego przed podjęciem decyzji o inwestycji w wybrany walor stosują wiele metod i analiz, dzięki którym możliwa jest do uzyskania ponadprzeciętna stopa zwrotu 1 z zainwestowanych środków. Jedną z takich metod jest analiza techniczna. Jest to analiza cen przedstawiona w postaci wykresów. Wykresy te mogą układać się w rozpoznawalne formacje typowe dla danych zachowań inwestorów. W następstwie tego jest to analiza będąca badaniem ludzkiej psychiki i reakcji inwestorów giełdowych na zachodzące na rynku zdarzenia 2. Analiza techniczna pozwala rozpoznać trend we wczesnej fazie, ponieważ często źródłem wahań cen na giełdzie są towarzyszące aktorom rynkowym emocje. Zaliczamy do nich przede wszystkim żądzę osiągnięcia zysku oraz obawę przed stratą. Determinanty ceny to również zachowania zbiorowe. Często inwestorzy dokonują wyboru podążając za tłumem, kupując akcje spółek, które nie posiadają rewelacyjnych wyników finansowych lecz robią to, ponieważ idą w ślad * Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe Progress, opiekun naukowy referatu: dr Rafał Wolski. 1 Ponadprzeciętna stopa zwrotu wyższa od średniej rynkowej stopy zwrotu

22 za dużymi graczami. Analityk techniczny nie opiera się więc na danych fundamentalnych lecz zakłada, że rynkowa cena walorów odzwierciedla zarówno opinie analityków jak i przede wszystkim nieracjonalne nastroje inwestorów. 2. FILOZOFIA ANALIZY TECHNICZNEJ Analiza techniczna opiera się na trzech aksjomatach 3 : 1. Rynek dyskontuje wszystko. 2. Ceny podlegają trendom. 3. Historia się powtarza. Pierwsza zasada mówi o tym, że każde zdarzenie i każda informacja mająca wpływ na cenę jest w niej zawarta. W związku z tym cena rynkowa 4 analizowanego waloru ma odzwierciedlenie w zmianach stosunku popytu i podaży 5. Inwestor stosujący analizę techniczną nie musi badać przyczyn dla których cena kształtuje się w dany sposób ale powinien wiedzieć, że determinuję ją wszystko i poza czynnikami ekonomicznymi i finansowymi są to również czynniki polityczne i psychologiczne. Dzięki temu inwestor zrozumie, że badanie owej ceny jest podejściem samowystarczalnym. Kolejny aksjomat sprowadza się do zasady cyt.: istniejący trend będzie kontynuował swój bieg dopóki nie nastąpi jego odwrócenie 6. Wyróżniamy trzy rodzaje trendów: wzrostowy (kolejne szczyty i dołki kształtują się na coraz wyższych poziomach), spadkowy oraz trend horyzontalny (boczny). Trend charakteryzuje się większą skłonnością do kontynuacji niż do zmiany swojego kierunku. Inwestor chcący osiągnąć zysk będzie zachowywał się zatem zgodnie z aktualnym trendem, podążając za nim. Ostatni postulat jest bezpośrednio związany z zachowaniem uczestników rynku, bowiem wiąże się z badaniem ludzkiej psychiki. Analiza techniczna jest praktykowana wśród inwestorów, gdyż psychika ludzka nie zmienia się od lat, a ludzkie postępowanie jest powtarzalne. Formacje cenowe takie jak: głowy i ramion, trójkąt, czy flaga są odzwierciedleniem kształtów znanych przez ponad 150 lat. Inne narzędzia również mają oparcie w tej zasadzie. Np. poziom wsparcia, od którego wykres odbił się w historii kilkakrotnie stanowi dla inwestora istotną informację. Jeżeli w przyszłości cena będzie kształtowała się w okolicach tej samej linii wsparcia najprawdopodobniej odbije się od niej i podąży ku górze. Jeżeli 3 Ibidem. 4 Cena rynkowa określana przez wtórny rynek papierów wartościowych. 5 Jeżeli popyt przewyższa podaż ceny rosną, jeżeli sytuacja kształtuje się odwrotnie to ceny spadają. 6 J.J. Murphy, Analiza techniczna rynków finansowych, Wydawnictwo Finansowe WIG- PRESS, Warszawa 1999, s

23 jednak ją przebije wygeneruje tym samym sygnał sprzedaży i wyznaczy kontynuację trendu spadkowego. Tym samym badając przeszłość można przewidzieć przyszłość, gdyż ze względu na swoją psychikę ludzie posiadają pewne utarte wzorce i metody postępowania. 3. ŚMIECH I PŁACZ Analiza techniczna pozwala przede wszystkim wybrać moment zawarcia transakcji. Na rynku akcji celem inwestora jest złożenie zlecenia, które pozwoli mu osiągnąć większy zysk, czyli wejść w rynek we wczesnej fazie trendu. W inwestowaniu na rynku instrumentów finansowych, zwłaszcza na rynku akcji, pomocna może być również obserwacja zachowań innych inwestorów. Analityk techniczny nie bada spółki pod względem osiągniętych przez nią wyników finansowych, więc powinien dostrzegać emocje panujące na rynku oraz radzić sobie z nimi. Poznanie psychologicznych i socjologicznych aspektów działania rynku dla analityka technicznego jest istotne, gdyż często determinantem ceny akcji 7 są decyzje zbiorowe zachowania stadne. Przejawiają się one w dwóch okresach: 1. euforii na rynku kapitałowym, gdy obserwuje się masowe kupowanie akcji; 2. paniki na rynku kapitałowym, gdy obserwuje się masowe sprzedawanie akcji 8. Każda informacja, która stanowi zagrożenie dla portfela, standardu życia, pozycji finansowej jest źródłem strachu 9. Im więcej ludzi uwierzy w negatywną wiadomość tym większe są skutki jej publikacji. Uczucie strachu jest zaraźliwie i im więcej osób zacznie sprzedawać akcję to tym bardziej informacja taka staję się wiarygodną. W rezultacie następuje wyprzedaż akcji, co doprowadza do gwałtownych i nieuzasadnionych spadków cen danej spółki. Przykładem opisanej wyżej sytuacji jest giełdowy boom dot comów spółek branży internetowej w latach w Ameryce. Spółka Yahoo! Zatrudniająca w 1998 roku 673 osoby przy relatywnie niskim dochodzie wynoszącym 16,7 mln dolarów amerykańskich, została wyceniona na 33,9 mld dolarów. Z kolei spółka America On- Line zatrudniająca 10 tys. z zyskiem 68mln. dolarów w tym samym roku została wyceniona na 66,4 mln. dolarów 10. Wyceny wydają się przewartościowane jeżeli porównany je do Beoinga zatrudniającego 230 tys. pracow- 7 Analiza techniczna wymaga dostępu jedynie do kursów akcji i związanych z nimi informacji dotyczących obrotów i składanych zleceń. 8 K. Jajuga, Ogólne zalety inwestowania, Fundacja Edukacji Rynku Kapitałowego, Warszawa M. Pring, Psychologia inwestowania, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 1999, s

24 ników, którego zysk w 1998 roku wyniósł 347 mln. dol. Nasuwa się pytanie: skąd więc tak wysokie ceny akcji? Odpowiedź znajdziemy na rys. 1. Rysunek 1. Wykres spółki Yahoo! Źródło: Do bardzo szybkich wzrostów przed 2000 rokiem oraz równie szybkich spadków tuż po roku 2000 przyczynił się efekt tłumu nieracjonalne zachowanie zbiorowości. Liczne artykuły, felietony, komentarze i analizy ekonomistów są źródłem decyzji inwestorów. To one przyczyniły się do pierwszych wzrostów akcji Yahoo!. Kolejne wzrosty zwiastowały optymizm na rynku (1). Część inwestorów zaczynała dostrzegać, że inwestycja w spółkę staję się być opłacalna i to w stosunkowo dość krótkim okresie więc również zakupiła akcje. Ceny znów urosły i doprowadziły do uczucia radości (2). Analizując otoczenie i zachowania innych ludzi inwestorzy następnie przyjęli, że to, co jest powszechnie akceptowalne, jest dobre i nie stwarza zagrożenia. Spowodowało to dalszy zakup, a spółką zaczynało interesować się szersze grono ludzi, często niewykształconych i niezwiązanych przedtem z rynkiem kapitałowym. Wiara w ciągły wzrost gospodarczy związany ze wszystkim co ma związek z Internetem wynikała m.in. z fascynacji nowymi technologiami. W związku z tym ocena sytuacji stawała się coraz mniej racjonalna Obroty się zmniejszały się a mimo to akcje spółek nadal szybowały w górę (3). Na rynku zaczynało odczuwać się euforię. Doświadczeni inwestorzy powoli zaczynali dostrzegać pękającą bańkę spekulacyjną, lecz inni, mniej doświadczeni kupowali akcję nawet 24

25 na samym szczycie (4). W kolejnych miesiącach zaczynały pojawiać się pierwsze poważne spadki. Uczucie strachu jest i było zaraźliwe. Kolejno zaczynały pojawiać się pierwsze negatywne opinie. W rezultacie w dalszych okresach nastąpiła fala wyprzedaży co doprowadziło do równie nieuzasadnionych co wzrosty spadków cen. Efekt: firma Yahoo! w ciągu roku spadła o 95% z pułapu 220 dolarów za akcję do ceny 11 dolarów 11. Człowiek znajdujący się w tłumie myśli irracjonalnie, ulega sugestią, polega na innych, przestaje myśleć jako ja. Indywidualność i własna strategia przestają się liczyć. Analityk techniczny, posługujący się wykresami powinien znać przyczyny i skutki powstawania baniek spekulacyjnych i unikać zachowań stadnych. 4. TECHNIKA JAPOŃSKA Z wykresów świecowych pierwszy raz w historii korzystali Japończycy na jednym z pierwszych na świecie rynków terminowych, na którym handlowano ryżem. Początki tego rynku sięgają XVII wieku, kiedy to Japończycy bytowali w warunkach systemu feudalnego, gdzie chłopi musieli płacić podatki w postaci ryżu panom feudalnym 12. Handel forwardami na ryż z czasem doprowadził do spekulacji na rynku, która to z kolei przyczyniła się do narodzin japońskiej analizy technicznej. Japończycy szybko odkryli, że pomimo stosunku popytu i podaży wpływ na cenę mają również emocje uczestników rynku. Przeżycia wewnętrzne Japończyków z czasem prowadziły do tego, że rynek oceniał stan zbiorów niezgodnie z faktami. W końcu Japończycy uświadomili sobie, że badanie emocji graczy może być pomocne w prognozowaniu cen. Dostrzegli, że istnieje różnica między wartością a ceną ryżu. Podobną różnicę możemy dostrzec w dzisiejszych czasach. Dotyczy ona akcji, obligacji, walut, towarów w taki sam sposób jak i wieki temu dotyczyła ryżu. Bernard Brauch, milioner, spekulant giełdowy i prezydencki doradca powiedział: na rynku nie ważne są same wydarzenia, ale sposób, w jaki ludzie na nie reagują 13. Wydaję się więc, że najwcześniejsze formy analizy technicznej w Japonii więcej miały wspólnego z psychologią rynku niż z wykresami. W świecie świec japońskich wielką rolę odgrywa obraz, intuicja, kontekst i psychologia. Analiza świecowa jest popularna wśród inwestorów ze względu na szczegółowość i ilość informacji niesionych przez świece. Steve Ninson w swojej książce o świecach stawia tezę, że mapa rynku, pdf? , S. Nison, Świece i inne japońskie techniki analizowania wykresów, WIG-PRESS, Warszawa 1996, s Ibidem. 25

26 którą pokazuje wykres świecowy jest bardziej szczegółowa i wierna niż mapa ukazywana przez wykresy słupkowe 14. Budowę świecy przedstawia rysunek 2. Rysunek 2. Budowa świecy japońskiej Zródło: Opracowanie własne - S. Nison, Świece i inne japońskie techniki analizowania wykresów, WIG-PRESS, Warszawa 1996, s 18. Ważną role odgrywa kolor świecy. Biała (pusta) powstaje w momencie, gdy cena zamknięcia jest powyżej ceny otwarcia (wzrosty). Gdy korpus świecy jest czarny (świeca pełna) oznacza to, że cena zamknięcia uplasowała się poniżej ceny otwarcia (spadki). Inwestorom, kolor świecy daje graficzną informację na temat sytuacji w stosunku popytu i podaży na akcje oraz mówi kto ostatecznie zwyciężył w starciu byków z niedźwiedziami 15. W skutek tego, na podstawie nawet tylko jednej świecy inwestor może stwierdzić jakie emocje panują rynku: chciwość czy strach. 14 Ibidem, s Byki optymiści, wierzą we wzrosty i grają na długo, obrazują popyt. Niedźwiedzie zaś to pesymiści, grają na krótko (spadki) i symbolizują podaż. 26

27 4. ANALIZA TECHNICZNA A TEORIA EKONOMII Krytycy analizy technicznej uważają, że bazuje ona na zjawisku samospełniającej się przepowiedni. Twierdzą, że jej skuteczność jest nieudokumentowana, a trafność prognoz zbudowana na jej podstawie spowodowana jest wiarą graczy giełdowych w jej efektywność. To oznacza, że zdaniem krytyków wybicia z formacji, psychologiczne poziomy wsparcia i opory czy wybicia z formacji świecowych są przez rynek realizowane/respektowane, ponieważ większość inwestorów jest przekonana, że takie ruchy cen będą miały miejsce oraz dawne linie zachowają swój poziom. Kolejny argument przeciwko analizie technicznej dotyczy braku jej opracowania w liczbach. Jeden z takich argumentów przeciw został zacytowany przez Murphego w jego książce o analizie technicznej cyt. Formacje widoczne na wykresach są tworem niemal całkowicie subiektywnym. Nikomu nie udało się jeszcze poddać ich matematycznej kwantyfikacji. Tak naprawdę istnieją one wyłącznie w umyśle tego, kto je widzi Jednakże nie każda teoria w ekonomii argumentuje swoje postulaty empirycznymi wyliczeniami. Przedstawiciele szkoły austriackiej 17 uważają cyt: nie ma możliwości zbudowania matematycznego modelu gospodarki, ponieważ niemożliwa jest konwersja rzeczywistych działań aktorów rynkowych do postaci abstrakcyjnych wzorów i statystyk, eliminujących element ludzkiego działania 18. Szkoła austriacka nie odrzuca psychologicznych i socjologicznych aspektów gospodarczych, nie tworzy modeli ekonometrycznych ani nie stosuje klauzuli ceteris paribus, ponieważ uważa, podobnie jak pierwszy aksjomat analizy technicznej, że wszystkie czynniki mogą mieć wpływ na cenę, przedsiębiorstwo czy koniunkturę, a czynnik losowy może pełnić istotną rolę. Świat akademicki respektuje psychologiczne i socjologiczne aspekty ekonomicznych narzędzi. Na czołowych uniwersytetach amerykańskich i polskich rozpoczęto badania nad behawioralną teorią finansów, w której przyjmuje się wzajemną zależność psychologii i struktury cen. Właśnie to stanowi podstawowe założenie analizy technicznej. 16 J. J. Murphy, Analiza techniczna rynków finansowych, op. cit., s Jedna ze szkół ekonomii zwaną też szkołą psychologiczną prezentuje podejście subiektywne, liberalizm gospodarczy, rezygnację z matematycznego modelowania zjawisk gospodarczych. 18 Ł, M. Machaj, Murray N. Rothbard, [w:] M. Rothbard, Złoto, banki, ludzie krótka historia pieniądza, Jan M. Fijor, Warszawa 2009, s

28 5. WNIOSKI Analiza techniczna odsłania psychologiczne aspekty inwestycji kapitałowych. Już same aksjomaty analizy wywodzą się z charakterystyki ludzkich działań, które nie zmieniają się od lat. Wpływ na społeczeństwo ma panujący trend i moda, a stan umysłowy inwestorów, często jest determinantem ceny danego waloru. Nieracjonalne zachowania zbiorowości i grupowe myślenie prowadzą do boomów i krachów na rynku akcji czego przykładem było ukształtowanie się bańki spekulacyjnej na spółkach internetowych w Ameryce w 2000 roku. Podstawowe narzędzie analizy technicznej świeca japońska pokazuje psychologiczną walkę byków z niedźwiedziami i dzięki temu stanowi istotną informację dla inwestora, ponieważ informuje jaki nastrój panuje aktualnie na rynku. Krytycy analizy technicznej uważają, że działa ona na zasadzie samospełniającej się przepowiedni lecz potwierdzenia jej teoretycznych założeń można upatrywać wśród austriackiej szkoły, która tłumaczy, że w gospodarce dla oszacowania przyszłych wyników nie najważniejszy jest model ekonometryczny, gdyż punkt równowagi rynkowej (optimum ekonomiczne) zmienia się bezustannie, a wpływ na to mają ludzkie działania. To niekończąca się gra aktorów rynkowych, sił popytu i podaży na scenie, którą jest rynek kapitałowy w olbrzymim teatrze gospodarce. BIBLIOGRAFIA BANASIAK K., Zachowania inwestorów w warunkach globalnego kryzysu finansowego, [w:] Acta Scientiarum Polonorum Oeconomia, tom 9 (2), Warszawa GÓRSKA A., Zastosowanie narzędzi analizy technicznej w bezpośrednim i pośrednim inwestowaniu w towary, [w:] Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Problemy Rolnictwa Światowego T. 11 (26), z.4, Warszawa MURPHY J. J., Analiza techniczna rynków finansowych, Wydawnictwo Finansowe WIG- PRESS, Warszawa TERLAK J., Psychologia stresu, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz TECHNICAL ANALYSIS IN CONCEPTS OF HUMAN BEHAVIOUR The elaboration presents technical analysis from the perspective of human behavior. After explaining what technical analysis is, the composition shows its three axioms. Then it introduces the story of Japanese candles, their construction and functions. The last chapter is about the convergence of the postulates of technical analysis with one of economic theory. 28

29 Finansowanie MSP, źródła wewnętrzne, źródła zewnętrzne Joanna SOBCZAK * ŹRÓDŁA FINANSOWANIA DZIAŁALNOŚCI MSP Celem niniejszego artykułu jest przybliżenie czytelnikowi form finansowania działalności małych i średnich przedsiębiorstw, zaprezentowanie klasyfikacji różnorodnych źródeł finansowania działalności gospodarczej. Ponadto w opracowaniu przedstawiona zostanie struktura źródeł kapitału, z jakich korzystają małe i średnie przedsiębiorstwa. 1. WPROWADZENIE Kluczową rolę w zarządzaniu małym i średnim przedsiębiorstwem odgrywają decyzje związane z pozyskaniem kapitału na finansowanie działalności bieżącej oraz inwestycyjnej. Obecnie podmioty gospodarcze nie dokonują już tylko i wyłącznie wyboru pomiędzy finansowaniem swojej działalności za pomocą kapitałów własnych czy kredytu. Z roku na rok wachlarz zewnętrznych źródeł staje się coraz bogatszy, a korzyści płynące z poszczególnych form pozyskania kapitału obcego pozwalają przedsiębiorcom na dobranie takiej struktury źródeł finansowania, jaka będzie najoptymalniejsza dla działalności, jaką prowadzą. 2. KLASYFIKACJA ŹRÓDEŁ FINANSOWANIA Prowadzenie działalności gospodarczej związane jest jak wiadomo z koniecznością pozyskania kapitału na ten cel. Przedsiębiorstwa stają przed wyborem pomiędzy wewnętrznymi a zewnętrznymi źródłami finansowania, tym samym z występowaniem kapitału własnego bądź też obcego. Warto pamiętać, że kapitał własny może mieć również pochodzenie wewnętrzne i zewnętrzne. Kapitał własny pochodzenia zewnętrznego, wprowadzanych jest do przedsiębiorstwa za pomocą emisji nowych akcji, natomiast kapitał własny z zasobów wewnętrznych pochodzi z zatrzymania w przedsiębiorstwie części wypracowanego zysku. * Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Instytut Finansów, Zakład finansów korporacji, doktorantka UŁ. 29

30 2.1. ŹRÓDŁA ZEWNĘTRZNE Kredyt bankowy jest najbardziej znaną formą finansowania inwestycji z pośród wszystkich zewnętrznych źródeł finansowania. W świetle prawa bankowego kredyt jest umową zgodnie, z którą bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy, na czas oznaczony w umowie, środki pieniężne z przeznaczeniem na określony cel. Natomiast kredytobiorca zobowiązuje się do zwrotu wykorzystanego kredytu wraz odsetkami w określonym terminie oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu 1. Pożyczka jest umową, na mocy której udzielający pożyczki (osoba fizyczna, bądź instytucja) zobowiązuje się przenieść określoną ilość pieniędzy albo rzecz oznaczoną, co do gatunku na własność biorącego, biorący natomiast zobowiązuje się zwrócić pożyczoną sumę pieniędzy lub rzecz 2. W związku z powyższym pożyczka może być świadczeniem pieniężnym bądź niepieniężnym. Ponadto istotną kwestią jest fakt, iż w przypadku pożyczki, może być ona udzielana za wynagrodzenie, lub też bez wynagrodzenia. Leasing stanowi umowę, w myśl, której jedna ze stron przekazuje drugiej prawo do użytkowania określonego środka trwałego, którego jest właścicielem, w zamian za wcześniej określone wynagrodzenie. Co w praktyce oznacza, że leasing jest forma finansowania inwestycji polegającą na uzyskaniu środków inwestycyjnych w zamian za czynsz, bez konieczności ich bezpośredniego zakupu 3. Faktoring jest jedną z form finansowania działalności przedsiębiorstwa, polegającą na wykupie przez wyspecjalizowany podmiot (zwany faktorem) od przedsiębiorstwa (faktoranta) krótkoterminowych wierzytelności handlowych przed upływem terminu ich płatności z potrąceniem opłaty na rzecz faktora 4. Franchising stanowi umowę pomiędzy franczyzerem a franczyzantem, na mocy której franczyzer upoważnia franczyzanta do prowadzenia działalności handlowej pod znakiem, towarem lub nazwą firmowa franczyzera 5. Fundusze Unijne środki finansowe Unii Europejskiej gromadzone są przez państwa członkowskie i przekazywane do unijnego budżetu. Środki te rozdysponowywane są pomiędzy państwa członkowskie. Beneficjan- 1 Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe, art Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, art E. Duda-Pechaczek, Analiza i planowanie finansowe, One Press, Gliwice, 2007, s J. Brodowska-Szewczuk, Źródła finansowania rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, [w:] Zeszyty Naukowe Akademii Podlaskiej w Siedlcach, Seria: Administracja i Zarządzanie, nr 83, Siedlce, 2009, s A. Tokaj-Krzewska, Franchising: strategia rozwoju małych firm w Polsce, Difin, Warszawa, 1999, s

31 tami środków unijnych mogą być również przedsiębiorstwa, co stwarza podmiotom z sektora MSP duże możliwości. Warunkiem otrzymania środków finansowych jest wzięcie udziału w konkursie i pozytywne rozpatrzenie wniosku przez komisję DOSTĘPNOŚĆ ŹRÓDEŁ FINASNOWANIA MSP W tabeli nr 1 zaprezentowano zestawienie źródeł finansowania z określeniem ich dostępności dla małych i średnich przedsiębiorstwa w porównaniu do form finansowania dostępnych dla dużych podmiotów gospodarczych. Tabela 1. Dostępność źródeł finansowania dla małych i średnich przedsiębiorstw ŹRÓDŁA FINANSOWANIA Dostępne przede wszystkim dla MŚP Bardziej dostępne dla MŚP niż dużych przedsiębiorstw Jednakowo dostępne dla wszystkich przedsiębiorstw Bardziej dostępne dla dużych przedsiębiorstw niż MŚP Dostępne przede wszystkim dla dużych przedsiębiorstw poręczenia kredytowe środki unijne pożyczki od funduszy pożyczkowych dotacje budżetowe pożyczki od rodziny i znajomych środki własne kredyty bankowe krótkoterminowe leasing kredyty od dostawców franchising kredyty bankowe długoterminowe kredyty kupiecki fundusze venture capital factoring emisje na rynku pozagiełdowym emisje obligacji emisje na rynku giełdowym Źródło: R. Wolański, Nowe źródła finansowania rozwoju przedsiębiorstw, [w:] Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach (red) A. Żołnierski, PARP, s. 81. Zaprezentowany powyżej podział pokazuje, że przedsiębiorstwa ze sektora MSP mają gorszy dostęp do źródeł finansowania w porównaniu z dużymi firmami. Jednocześnie pokazuje możliwość zmniejszenia tego dystansu poprzez wykorzystanie źródeł przeznaczonych głównie dla małych i średnich przedsiębiorstw. 31

32 3. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA MSP W POLSCE Podmioty gospodarcze dokonują obecnie wyboru pomiędzy finansowaniem swojej działalności wyłącznie za pomocą wewnętrznych źródeł finansowania, wyłącznie przy użyciu środków pochodzenia zewnętrznego, bądź też decydują się na zastosowanie optymalną kombinacją zasobów wewnętrznych oraz zewnętrznych. Z badań, jakie zostały przeprowadzone na zlecenie Agencji Rozwoju Innowacji, wynika, że przeszło 40% małych i średnich przedsiębiorstw w roku 2012 korzystało wyłącznie z wewnętrznych źródeł finansowania (głownie z kapitału własnego), w porównaniu do 2011 roku, kiedy to zaledwie 30% podmiotów z sektora MSP finansowało swoją działalność z własnych zasobów finansowych. Ponadto należy zwrócić również uwagę na wzrost udziału w finansowaniu wyłącznie zewnętrznych źródeł. Wykres 1. Źródła finansowania MŚP w Źródło: opracowanie własne na podstawie Raportu - Finansowanie MŚP w Polsce w 2012 roku, Agencja Rozwoju Innowacji, s. 3. W 2011 roku z tej formy korzystało 10% podmiotów natomiast w roku 2012 już ponad 20% małych i średnich przedsiębiorstw. Jak został zaprezentowane za wykresie 1, natomiast nastąpił spadek udziału finansowania opartego na łączeniu ze sobą zarówno wewnętrznych oraz zewnętrznym zasobów. W roku % przedsiębiorstw korzystało ten typ finansowania, 2012 nastąpił spadek. Tylko 40% z podmiotów biorących udział w badaniach korzystało jednocześnie z wewnętrznych i zewnętrznych źródeł finansowania. Na wykresie 2 zaprezentowano źródła finansowania wykorzystywane przez małe i średnie przedsiębiorstwa w 2010 roku. Niespełna 70% podmiotów biorących udział w badaniu przeprowadzonym na zlecenie Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości finansowało przynajmniej w części swoją działalność za pomocą własnych środków. Blisko 32

33 57% przedsiębiorstw zaciągało kredyty w bankach. Z leasingu skorzystała 1/3 podmiotów. Nieco ponad 30% MSP sfinansowało swoje działania za pomocą pożyczek pozabankowych. Środki unijne ze względu na ograniczoną ich dostępność, stały się źródłem środków finansowych dla 14% przedsiębiorstw. Wykres 2. Źródła finansowania MŚP w 2010 Źródło: opracowanie własne na podstawie Raportu MŚP pod lupą ( s. 19. Warto nadmienić, że w roku 2012 ze środków unijnych korzystało już 25% firm z sektora małych i średnich przedsiębiorstw, co spowodowane było większą świadomością przedsiębiorców o możliwościach, jakie stwarzają im programy unijne. Tabela 2. Źródła finansowania MŚP w wybranych województwach w roku 2011 Województwo własne bankowy Unijne ring ki Środki Kredyt Fundusze Facto- Pożycz- Leasing dolnośląskie 89% 45% 19% 15% 8% 11% kujawskopomorskie 96% 50% 32% 7% 7% 0% lubuskie 100% 25% 38% 0% 6% 6% łódzkie 91% 37% 37% 11% 0% 3% małopolskie 94% 57% 35% 14% 4% 2% mazowieckie 93% 41% 35% 4% 3% 3% opolskie 88% 56% 31% 6% 13% 19% podkarpackie 91% 65% 22% 17% 4% 0% pomorskie 90% 38% 45% 10% 5% 8% wielkopolskie 95% 44% 32% 7% 3% 5% Źródło: opracowanie własne na podstawie Raportu MŚP pod lupą ( s

34 W tabeli 2 zaprezentowano powszechność poszczególnych źródeł finansowania działalności w wybranych województwach. Jak wynika z przedstawionych danych głównym źródłem finansowania dużej liczby małych i średnich firm jest kapitał własny, z którego najchętniej korzystają przedsiębiorstwa. Z badań przeprowadzonych przez Agencję praktycy.com na zlecenie Agencji Rozwoju Innowacji, z pośród firm, jakie zostały poddane badaniu, 100% firm z województwa lubuskiego finansuje swoją działalność za pomocą środków własnych w odróżnieniu do na przykład województwa opolskiego, w którym to 88% korzysta z tej formy finansowania. Z pośród zewnętrznych źródeł finansowania największą popularności cieszy się kredyt bankowy, z którego korzysta, co najmniej 25% podmiotów z sektora MSP. Najchętniej po kredyt bankowy sięgały w 2011 roku przedsiębiorstwa w województwie podkarpackim. Drugą z najbardziej popularnych form finansowania zewnętrznego był leasing, przez 19% firm z województwa dolnośląskiego. W województwie pomorskiego leasing jest nawet częściej wybierany niż kredyt bankowy, bowiem z leasingu korzysta około 45% a z kredytu tylko 38%. 4. PODSUMOWANIE Prowadzenie działalności gospodarczej wymaga od przedsiębiorców podejmowania kluczowych decyzji w sferze finansowania działalności. Jak wynika z niniejszego artykułu coraz więcej podmiotów korzysta z zewnętrznych źródeł finansowania, takich jak kredyty, pożyczki, leasing, środki unijne. Należy również zwrócić uwagę, że decyzje związane z wyborem źródeł finansowania podyktowane są wieloma czynnikami, między innymi dostępnością poszczególnych źródeł, jak również specyfiką danego podmiotu. Z zaprezentowanych danych statystycznych wynika, że nadal duża część podmiotów z sektora małych i średnich przedsiębiorstw finansuje swoją działalność za pomocą własnych środków. Jednakże warto zwrócić uwagę na fakt iż coraz chętniej korzystają one z leasingu, stanowiącego atrakcyjną formę finansowania aktywów. Leasing jest trzecim co do popularności źródłem finansowania, po który sięgają przedsiębiorcy, tuż po środkach własnych oraz kredycie Bankowym. 34

35 BIBLIOGRAFIA BRODOWSKA-SZEWCZUK J., Źródła finansowania rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, [w:] Zeszyty Naukowe Akademii Podlaskiej w Siedlcach, Seria: Administracja i Zarządzanie, nr 83, Siedlce, 2009 DUDA-PECHACZEK E., Analiza i planowanie finansowe, One Press, Gliwice, 2007 Finansowanie MŚP w Polsce w 2012 roku raport, Agencja Rozwoju Innowacji ( PIETRAS P, GŁODEK P., Finansowanie przedsięwzięć innowacyjnych w MSP, PARP (parp.gov.pl), Raport MŚP pod lupą opracowany przez Europejski Fundusz Leasingowy, EPMPF, ( TOKAJ-KRZEWSKA A., Franchising: strategia rozwoju małych firm w Polsce, Difin, Warszawa, 1999 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks Cywilny Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r.- Prawo Bankowe WOLAŃSKI R., Nowe źródła finansowania rozwoju przedsiębiorstw, [w:] Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach (red) A. Żołnierski, PARP (parp.gov.pl), SOURCES OF FINANCING SMALL AND MEDIUM-SIZED COMPANIES The purpose of this paper is to familiarize the reader with the forms of financing activity of small and medium-sized enterprises. What is more author presented the classification of the various sources of financing. Furthermore, there was also presented the structure of sources of capital used by small and medium-sized enterprises. 35

36

37 Social lending, P2P, pożyczki społecznościowe, Internet Agata ZELGA * SOCIAL LENDING JAKO INNOWACYJNY SPOSÓB INWESTYCJI ORAZ POZYSKANIA KAPITAŁU Niniejsza praca opisuje istotę istniejącego od kilku lat trendu wzajemnych pożyczek społęcznościowych, udzielanych za pośrednictwem odpowiednio przystosowanych do tego celu serwisów internetowych. Szybko rozwijająca się społeczność internetowa doprowadziła do implikacji innowacyjnego rozwiązania, które pozwala zarówno inwestować, jak i pozyskiwać kapitał w prosty i szybki sposób. Celem pracy jest przybliżenie czytelnikowi mechanizmu działania social lending, jego wykorzystania na arenie światowej oraz w Polsce, uwarunkowań prawnych, a także korzyści i zagrożeń wypływających z tego rodzaju rozwiązania. 1. WPROWADZENIE Obserwowany w ostatnich latach szybki rozwój społeczności internetowej powoduje zmiany w wielu dziedzinach życia, oferując użytkownikom nowe rozwiązania, będące alternatywą dla tradycyjnych, powszechnie stosowanych mechanizmów. Trudności w otrzymaniu kredytu bankowego związane z posiadaniem odpowiedniego zabezpieczenia, czy też objęte wysokim oprocentowaniem pożyczki ekspresowe przyczyniły się do powstania nowego ciekawego trendu na rynku finansowym, jakim są pożyczki społecznościowe, czyli tzw. social lending, bądź pożyczki person to person (P2P). Od kilku lat użytkownicy Internetu mogą korzystać z alternatywnego sposobu pozyskania kapitału, opierającego się na specjalnych serwisach internetowych, za pośrednictwem których mają możliwość zaciągnięcia pożyczki od innych użytkowników. Udzielający swojego kapitału inwestorzy otrzymują z tego tytułu odsetki, dzięki czemu obie strony osiągają korzyści z zawartej transakcji. Idea social lending funkcjonuje na świecie od niemal dziesięciu lat, obecnie gości również w Polsce i zainteresowanie nią systematycznie wzrasta, o czym świadczy zwiększająca się ilość portali oferujących wzajemne usługi pożyczkowe społeczeństwa 1. * Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe Technologii Internetowych i Multimedialnych IM-Tech, opiekun referatu: dr Iwa Kuchciak

38 2. IDEA SOCIAL LENDING Pożyczki społecznościowe to model biznesowy, który pozwala na wprowadzenie technologii umożliwiającej otrzymanie pożyczki na dowolny cel, bądź też pożyczenie swoich pieniędzy innym 2. Rozwiązanie to pozwala zawrzeć transakcję bez znaczącego udziału instytucji finansowych, takich jak banki czy inne placówki kredytowe. Pożyczkodawcami, jak i pożyczkobiorcami mogą być zwykli internauci, którzy dysponują określoną kwotą gotówki lub potrzebują finansowania obcego. Na portalach oferujących pożyczki społecznościowe, użytkownicy sami decydują o warunkach, na jakich są gotowi przystąpić do transakcji 3. Z założenia, wzajemne pożyczanie pieniędzy ma być opłacalne dla obu stron transakcji: pożyczkobiorcy otrzymują kapitał w stosunkowo szybki sposób, obarczony akceptowanym przez nich oprocentowaniem, a pożyczkodawcy mają możliwość zarobku na odsetkach. Zyskują także platformy internetowe, które pobierają prowizję za każdą zawartą transakcję 4. Rysunek 1. Schemat konstruowania pożyczki w systemie social lending Źródło: M. Popović, D. Morawiec, Portale społecznościowe jako alternatywa dla kredytów i pożyczek bankowych, [w:] Finanse, informatyka i nowoczesne strategie we współczesnym zarządzaniu, red. A. Bogus, T. Uryszek, Łódź 2008, s Serwisy pożyczkowe działają na zasadzie aukcji internetowej, czyli zainteresowani pożyczką umieszczają swoje ogłoszenie w serwisie określając akceptowane przez nich warunki pożyczki (kwota, liczba rat, oprocentowanie). W celu zmniejszenia ryzyka braku spłaty stosuje się zasadę, że html,

39 na jedną udzieloną pożyczkę składa się kilku inwestorów 5, co przedstawiono na rysunku 1. Potencjalni inwestorzy wchodzą na aukcje i poprzez analizę profilów pożyczkobiorców decydują komu i na jaką kwotę udzielą pożyczki 6. Obecnie, na wszystkich polskich serwisach oferujących pożyczki społecznościowe, istnieje możliwość zadawania pytań zainteresowanym stronom oraz negocjacji warunków transakcji, dzięki czemu zwiększa się bezpieczeństwo całego procesu. Inwestorzy mogą także otrzymać informację, czy użytkownik znajduje się na liście dłużników Biura Informacji Kredytowej oraz czy podane przez niego dane nie są fikcyjne 7. Proces inwestowania w systemie social lending przedstawiony został na rysunku 2. Rysunek 2. Proces inwestowania (udzielania pożyczek) w systemie social lending Źródło: M. Popović, D. Morawiec, Portale społecznościowe jako alternatywa dla kredytów i pożyczek bankowych, [w:] Finanse, informatyka i nowoczesne strategie we współczesnym zarządzaniu, red. A. Bogus, T. Uryszek, Łódź 2008, s W celu ułatwienia korzystania z portali, na stronach startowych umieszczone są kalkulatory, za pomocą których użytkownik szybko dowiaduje się, jaka będzie całkowita kwota spłaty oraz wysokość poszczególnych rat 8. Serwisy poprzez swoje usługi oferują z jednej strony wygodną metodę inwestowania przez Internet, a z drugiej pomoc osobom potrzebującym gotówki

40 3. SOCIAL LENDING NA ŚWIECIE Pierwszym serwisem pożyczek społęcznościowych na świecie była założona w 2005 roku brytyjska Zopa.com 9. Portal spotkał się z bardzo pozytywnym odbiorem internautów i już przez pierwsze dwa lata działalności zyskał ponad 170 tysięcy użytkowników, zaś na koniec 2012 roku ich liczba wynosiła już niemal 800 tysięcy. W lutym 2012 roku użytkownicy portalu udzielili sobie pożyczek na rekordową kwotę 8,2 miliona funtów 10. Z podobnym sukcesem ukazał się na rynku amerykańskim Prosper.com w 2006 roku, który obecnie ma ponad 1,6 miliona użytkowników, a wzajemnie udzielone pożyczki to kwota niemal pół miliarda dolarów 11. Idea pożyczek społęcznościowych szybko się rozprzestrzeniła na inne kraje, takie jak Dania (Fairrates.dk), czy Niemcy (smava.de), zyskując coraz większe grono zwolenników tego typu usług. Popularność platform bardzo szybko wzrosła w latach , ponieważ w związku z wystąpieniem globalnego kryzysu finansowego banki zaostrzyły kryteria przyznawania kredytów, przez co społeczeństwo zaczęło szukać alternatywnych źródeł finansowania. Obecnie na świecie działa juz ponad 100 serwisów typu social lending 13. Gartner Reaserch przewiduje, że światowy rynek social lending w 2013 roku osiągnie wartość 5 mld dolarów SOCIAL LENDING W POLSCE Pożyczki społecznościowe pojawiły się w Polsce w 2008 roku 15 i z roku na rok cieszą się coraz większym zainteresowaniem internautów. Analiza wyników finansowych najstarszych portali pożyczek społecznościowych pozwala dojść do wniosku, że skutecznie wypełniają niszę na polskim rynku finansowym. Właściciele platform liczą, że social lending zyska jeszcze więcej zwolenników wygodnych narzędzi do pożyczania i inwestowania w sieci. W Polsce do tej pory powstało kilka serwisów społecznościowych, jednak nie wszystkie odniosły sukces. Obecnie działa sześć portali: Kokos.pl Finanosowo.pl, Zakra.pl, Sekrata.pl, Ducatto.pl i Pozycz.pl. Najprężniej rozwija się Kokos.pl, założony w 2008 roku. Dziś ma już ponad

41 200 tysięcy użytkowników, a suma pożyczek udzielonych za jego pośrednictwem sięga już niemal 85 mln zł (w aukcjach) 16. Bardzo popularnym wśród Internautów portalem jest także Finansowo.pl, który pośredniczył w udzielaniu pożyczek na łączą sumę niemal 57 mln zł 17. Nie udziela on jednak informacji na temat liczby zarejestrowanych użytkowników, jak również przeprowadzonych aukcji. Dobrze zapowiadający się niegdyś serwis Monetto.pl poniósł porażkę po niespełna dwóch latach swojej działalności, co spowodowane było głównie zbyt dużą konkurencją na stosunkowo małym, dopiero rozwijającym się rynku UWARUNKOWANIA PRAWNE Wyrok Naczelnego Sadu Administracyjnego z dn. 16 lutego 2012 roku potwierdził wcześniejszą interpretację Ministra Finansów uznając, że działalność osoby fizycznej polegająca na udzielaniu pożyczek przez Internet, gdzie zarobek uznaje się za podstawowy cel podejmowania tego typu działań, można traktować jako działalność gospodarczą 19. Oznacza to, że osoba fizyczna udzielająca pożyczek w sposób ciągły w systemie social lending, powinna się zarejestrować jako przedsiębiorca. Poprzez "ciągłość" ustawodawca rozumie udzielenie co najmniej jednej pożyczki w miesiącu 20. Osoba zarejestrowana jako prowadząca działalność gospodarczą jest zobowiązana płacić podatek dochodowy w wysokości 19%. Sprawdzenie, czy dana osoba powinna się rozliczać jako przedsiębiorca należy do kompetencji Urzędów Skarbowych i w przypadku wystąpienia niezgodności ostateczną decyzję podejmuje sąd. Zgodnie z artykułem 30a Ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, odsetki od pożyczek nie mogą być uznane jako oddzielne źródło dochodu, dlatego pożyczkodawca musi je zsumować z innymi dochodami; opodatkowaniu podlegają jedynie odsetki rzeczywiście otrzymane 21. Pożyczkodawca nie ma prawa odliczać od zysków strat wynikłych z ewentualnych niespłaconych pożyczek, opóźnień w spłatach, czy kosztów windykacyjnych 22. W przypadku, gdy łączna suma pożyczek otrzymanych w przeciągu 3 lat od jednej osoby przekracza kwotę lub od różnych Doradztwa-Podatkowego-nr marca-2012-r/Strona-22.html, Ibidem. 41

42 osób przewyższa zł, pożyczkobiorca jest zobowiązany do zapłacenia podatku od czynności cywilno-prawnych w wysokości 2% wartości pożyczki OCENA SYSTEMU POŻYCZEK SPOŁECZNOŚCIOWYCH 6.1. ZALETY SOCIAL LENDING Systemy internetowych pożyczek wzajemnych zyskują coraz większą popularność ze względu na korzystne warunki transakcji. Inwestor sam wybiera najciekawsze oferty dostępne na aukcjach oraz decyduje, komu i na jakich warunkach pożyczy określoną sumę pieniędzy. Pożyczkodawca może zweryfikować profil osoby, której chce udzielić pożyczki, ocenić jej wypłacalność, przeczytać opinie innych użytkowników na jej temat oraz negocjować warunki transakcji 24. Oprocentowanie pożyczek mieści się w przedziale 1-20% w skali roku 25, dzięki czemu inwestor może uzyskać zysk większy niż na lokacie bankowej. Portale dają także możliwość windykacji długów w przypadku, gdy kolejne raty nie są spłacane. Z punktu widzenia pożyczkobiorcy, największą zaletą jest możliwość pożyczenia pieniędzy na dowolny cel szybciej i zazwyczaj na bardziej atrakcyjnych warunkach niż te oferowane przez banki. Dodatkowo, w porównaniu do kredytu bankowego, o pożyczkę za pomocą systemu social lending może ubiegać się znacznie większe grono osób, ponieważ nie wymaga to wysokich zabezpieczeń majątkowych, czy też spełnienia szeregu innych warunków. Dane wprowadzone przez użytkowników do systemu są weryfikowane przez portal, a opinie wystawione przez inne osoby ogólnodostępne, dzięki czemu zwiększa się wiarygodność osób korzystających z tego typu usług. Kolejnym plusem jest duża skala rozpiętości oferowanych pożyczek - można ubiegać się zarówno o kwotę rzędu 100 zł, jak i kilkudziesięciu tysięcy 26. Dodatkowo, większość serwisów oferuje pożyczkobiorcom możliwość ubezpieczenia na wypadek utraty życia, zdrowia oraz ryzyka straty pracy

43 6.2. WADY I ZAGROŻENIA WYNIKAJĄCE Z SYSTEMU SOCIAL LENDING Głównym niebezpieczeństwem dla inwestora jest ryzyko niespłacania zaciągniętych długów oraz opóźnień w spłatach, co może być dla pożyczkodawcy dużą niedogodnością. Nawet jeżeli pożyczka objęta została ubezpieczeniem, inwestor nie otrzyma zwrotu swoich pieniędzy w przypadku, gdy pożyczkobiorca przestanie spłacać swoje zadłużenie z przyczyn nieobjętych ubezpieczeniem 27. Wiążą się z tym dodatkowe koszty związane z windykacją należności, która często bywa żmudna i czasochłonna. Problemem staje się także fakt, że inwestorzy chętniej pożyczają małe sumy pieniędzy. Jest to zrozumiałe ze względu na teorię dywersyfikacji portfela w celu redukcji ryzyka, jednak stwarza problem osobom chcącym pożyczyć większe kwoty, które często nie mogą zgromadzić wystarczającej sumy od potencjalnych inwestorów. 7. PODSUMOWANIE System pożyczek społecznościowych, który w ostatnich latach bardzo prężnie się rozwija zarówno na świecie, jak i w Polsce, wydaje się być doskonałym rozwiązaniem dla osób szybko potrzebujących gotówki na dowolny cel. Stwarza także możliwości dla tej grupy internautów, którzy chcą zarabiać użyczając swoje wolne środki na warunkach korzystniejszych, niż te oferowane na rynku lokat czy innych depozytów. Portale internetowe dokładają wszelkich starań, aby transakcje pożyczek wzajemnych były jak najlepiej zabezpieczone, a użytkownicy wiarygodni. Nie należy jednak zapominać o tym, że jak każda operacja związana z udzielaniem pożyczki, social lending niesie za sobą ryzyko, które każdy użytkownik akceptuje przystępując do systemu. Inwestorzy udzielają kapitału zwykłym ludziom i w przeciwieństwie do lokaty bankowej, nie mają gwarancji, że otrzymają swoje środki z powrotem wraz z odsetkami. Niewątpliwym jest natomiast, iż system social lending stwarza konkurencję tradycyjnemu systemowi bankowemu w zakresie pożyczania kapitału. W chwili obecnej banki nie traktują go jako poważnego zagrożenia dla swojej działalności, ponieważ kwoty jakie przeważają na aukcjach w serwisach pożyczek społecznościowych są stosunkowo niskie i oscylują w okolicach od kilku do kilkunastu tysięcy złotych. Jednak obserwując ten szybko rozwijający sie rynek trudno przewidzieć, jak kształtowała się będzie sytuacja za kilka lat i czy banki nadal będą mogły czuć się bezpiecznie, nie zważając na potencjał serwisów social lending

44 BIBLIOGRAFIA POPOVIĆ M., MORAWIEC D., Portale społecznościowe jako alternatywa dla kredytów i pożyczek bankowych, [w:] Finanse, informatyka i nowoczesne strategie we współczesnym zarządzaniu, red. A. Bogus, T. Uryszek, Łódź html Doradztwa-Podatkowego-nr marca-2012-r/Strona-22.html SOCIAL LENDING AS AN INNOVATIVE WAY OF INVESTING AND GETTING CAPITAL This article describes the idea of social lending - the system of loans extended by person to person, using appropriate virtual lending platforms. Virtual community grows very fast last years and eventuated in implication innovative solutions associated with investing and getting capital. The purpose of this paper is to present the mechanism and the use of social lending, its strengths, threats and legal conditions. 44

45 CZĘŚĆ II: INNOWACYJNE TECHNOLOGIE

46

47 Karty płatnicze, płatności mobilne, karta z wyświetlaczem, zabezpieczenia kart, historia rynku kart płatniczych, wady płatności mobilnych Sylwia BARTOLI * PRZYSZŁOŚĆ KART PŁATNICZYCH. INNOWACYJNE ROZWIĄZANIA I MOŻLIWOŚCI. ZAGROŻENIA ZE STRONY PŁATNOŚCI MOBILNYCH Wraz z rozwojem technologii, rynek kart płatniczych jest coraz bardziej zagrożony ze strony płatności mobilnych i elektronicznych, a banki opracowują innowacyjne rozwiązania i udogodnienia dla użytkowników kart. Celem niniejszego artykułu jest przybliżenie historii tego instrumentu płatniczego, innowacyjnych technologii będących na etapie opracowywania i wdrażania w sektorze bankowym oraz odpowiedzieć na pytanie czy istnieje zagrożenie dla istnienia kart płatniczych w niedalekiej przyszłości. 1. ROZWÓJ KART PŁATNICZYCH 1.1. HISTORIA 1 W Polsce pierwsze karty płatnicze pojawiły się pod koniec lat 60 XX wieku. Nie były to jednak karty skierowane bezpośrednio do użytku przez Polaków, lecz wydane z myślą o zagranicznych turystach. Niestety w Polsce było niewiele miejsc, w których można było płacić tym instrumentem. Przeważnie były to ekskluzywne hotele i restauracje oraz miejsca powiązane z biurem podróży Orbis. Dopiero w latach 90 XX wieku zaczął rozwijać się krajowy rynek kart płatniczych. Było to częściowo wynikiem przeprowadzanych po 1989 roku reform, które znacząco wpłynęły na kształtowanie się sektora bankowego, a w szczególności na bankowość detaliczną. Banki wprowadzały do swoich ofert nowe produkty i usługi, w tym również karty. Na początku zainteresowanie nowym instrumentem płatniczym było znikome. * Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe Progress, opiekun referatu: mgr Krzysztof Świeszczak. 1 Rynek kart płatniczych w Polsce DRUKARNIA NBP, Warszawa 2003, s. 6-7,

48 W 1991 roku Bank Polska Kasa Opieki SA wydał kartę dla klientów indywidualnych. Oferta ta obejmowała korzystanie z karty bankomatowej, która była ściśle powiązana z rachunkiem oszczędnościowym klienta. W 1995 roku pojawiła się pierwsza karta kredytowa, również wydana przez Bank Polska Kasa Opieki SA. W ciągu następnych kilku lat, śladem nowych instrumentów podążyły również inne banki. Na koniec 1995 r. liczba wydanych kart wzrosła w porównaniu z rokiem 1994 o ponad 266%, a liczba zrealizowanych nimi transakcji zwiększyła się o ponad 108%. Pod koniec 2002 r. na rynku było już ponad 16,9 mln kart, którymi klienci zrealizowali ponad 465,9 mln transakcji. Szybki rozwój tego instrumentu płatniczego ilustruje rysunek 1. Kolejne lata rozwoju będą uwzględnione w dalszej części artykułu. Rysunek 1. Liczba wydanych przez banki kart oraz liczba zrealizowanych nimi transakcji w latach Źródło: Materiały Narodowego Banku Polskiego: Rynek kart płatniczych w Polsce DRUKARNIA NBP, Warszawa 2003, s NOWE TECHNOLOGIE 2.1. PODSTAWOWE METODY ZAPISU Wraz z upływem kolejnych lat, rynek instrumentów płatniczych rozszerzał się o coraz to nowsze i bardziej zaawansowane technologie. Zaczęły pojawiać się karty z mikroprocesorem, paskiem magnetycznym, mikroprocesorem i paskiem magnetycznym, karty zbliżeniowe i wirtualne. 48

49 Karty z paskiem magnetycznym ich nośnikiem informacji jest pasek magnetyczny, na którym zapisane są na 2 ścieżkach informacje pozwalające na dokonanie transakcji, m.in. numer karty, data ważności. Nie zapisuje się na tej karcie numeru PIN, służącego do uwierzytelnienia transakcji 2. Innym typem są już wcześniej wspomniane karty z mikroprocesorem. Są one dużo bezpieczniejsze od kart z paskiem magnetycznym. Jest to spowodowane faktem, że pozwalają one na pobranie tylko takiej sumy pieniędzy, jaka została na nich zapisana. Dzięki upowszechnieniu mikroprocesorów, na rynek wprowadzono tzw. elektroniczną portmonetkę kartę, na którą wprowadza się zapis pozwalający na pobranie tylko niewielkiej sumy pieniędzy 3. Karty zbliżeniowe (bezstykowe) posiadają układ elektroniczny, ale dodatkowo mają wbudowaną antenę pozwalającą na bezkontaktowe przeprowadzanie transakcji. Celem powstania tego rodzaju kart jest doprowadzenie do tego, by niewielkie płatności były regulowane bezgotówkowo i szybciej niż zazwyczaj 4. Karty wirtualne są jedynie zarejestrowanymi w systemie rozliczeniowym numerami 5. Nie są wydawane w fizycznej postaci (z paskiem magnetycznym czy też chipem). Nie jest zatem możliwe dokonywanie nimi żadnych transakcji w POSach 6 i bankomatach można jedynie realizować transakcje typu card not present ZMIANY NA RYNKU KART W POLSCE Karty wyposażone w pasek magnetyczny z czasem zostały wyparte przez te lepiej zabezpieczone karty z paskiem magnetycznym i mikroprocesorem. Na wykresie 1. można zaobserwować jak zmieniał się rynek kart płatniczych w Polsce. Warto również zwrócić uwagę jak szybko się on rozwinął na przestrzeni kilku lat i ile zostało wyemitowanych kart do tej pory. Oprócz dwóch przodujących rodzajach kart, warto zwrócić uwagę na zbliżeniowe i wirtualne, które mimo tego, że na rynku pojawiły się niedawno, stają się coraz bardziej popularne. 2 M. Polasik, K. Maciejewski, Innowacyjne usługi płatnicze w Polsce i na świecie, Materiały i Studia, Zeszyt nr 241, DRUKARNIA NBP, Warszawa 2009, s Z. Dobosiewicz, Bankowość, PWE, Warszawa, 2005, s M. polasik, K. Maciejewski, Innowacyjne usługi płatnicze w Polsce i na świecie, Materiały i Studia, Zeszyt nr 241, DRUKARNIA NBP, Warszawa 2009, s POS - terminal instalowany w punktach handlowo usługowych. 7 card not present metoda płatności kartą, polegająca na tym, że akceptant transakcji nie wymaga fizycznej obecności karty przy zawieraniu transakcji. Najczęściej są to transakcje dokonywane za pośrednictwem Internetu lub telefonu. 49

50 Wykres 1. Liczba wyemitowanych kart płatniczych w latach , , , ,0 karty wyposażone w pasek magnetyczny karty wyposażone w pasek magnetyczny i mikroprocesor Ilość w tys. sztuk , , , , , , , ,0 0, Lata Źródło: opracowanie własne na podstawie danych udostępnionych przez Narodowy Bank Polski, PLANOWANE INNOWACJE Może wydawać się, że rynek kart płatniczych jest już nasycony technologią i możliwość wdrażania innowacji w tym sektorze jest ograniczona. Jednak w opinii wielu przedstawicieli sektora bankowego tak nie jest 8. Być może nie zmieni się radykalnie postać czy sposób użytkowania kart, aczkolwiek pewne aspekty tego instrumentu płatniczego mogą zostać ulepszone. Pierwszym przykładem jest zwiększenie bezpieczeństwa użytkowania kart, a konkretniej lepsze zabezpieczenie ich przed kradzieżą. Jest to szczególnie ważne dla właścicieli kart zbliżeniowych, którzy są wyjątkowo narażeni na to niebezpieczeństwo. Dlatego też trwają prace nad doskonaleniem systemu zabezpieczającego, którego czytnik zamontowany np. w bankomatach polegałby na odczytywaniu nie linii papilarnych palców, lecz na skanowaniu żył. Hitachi i Fujitsu już w 2012 roku testowo wdrożyły html,

51 czytniki sieci naczyń krwionośnych w dłoniach jako zabezpieczenie w bankomatów w Japonii. Ma to pomóc w walce z oszustwami i kradzieżą danych z kart płatniczych oraz uczynić transakcje prostszymi i szybszymi. Skaner żył działa wykrywając unikalne wzory naczyń krwionośnych w dłoni człowieka - ta technologia biometryczna jest w użyciu już od ponad dekady, lecz nie jest ona spopularyzowana w bankowości 9. W celu wypłacenia gotówki z bankomatu, czy też autoryzowania transakcji w sklepie używa się kodu PIN. Bywa to kłopotliwe dla użytkowników wielu kart, gdyż zapamiętanie kilku lub też kilkunastu unikalnych ciągów cyfr jest uporczywe. W niedalekiej przyszłości kody PIN mogą przestać być używane na rzecz odcisków palców czy też wzoru żył człowieka. Interesującym kierunkiem rozwoju kart płatniczych jest odejście od tradycyjnej budowy karty. Już dzisiaj na rynku dostępne są karty zbliżeniowe w postaci zegarków, naklejek, minikart, czy breloczków do kluczy. Nietypowa forma karty powoduje, że nie może ona jednocześnie wykorzystywać tradycyjnego paska magnetycznego ani stykowego mikroprocesora EMV. Jak na ten moment jest to jeszcze niezbyt popularna forma instrumentu płatniczego, ale w przeciągu następnych kilku lat może się ona rozpowszechnić, szczególnie wśród ludzi młodych. Innowacyjne rozwiązania są również planowane dla tradycyjnych kart płatniczych. Getin Bank wprowadził do swojej oferty możliwość użytkowania karty MasterCard z wyświetlaczem i klawiaturą (Rysunek 2.) 10. Karta z wyglądu nie różni się od innych, dostępnych na ynku, można również nią płacić zbliżeniowo. Jest ona ważna 3 lata, zasilana małą baterią litową. W prawym górnym rogu znajduje się wyświetlacz. Ciekawostką jest fakt, że do tego typu karty przypisane są dwa kody PIN: standardowy do płatności w terminalach i drugi do obsługi wyświetlacza. Ponieważ jest to novum, funkcjonalność wyświetlacza sprowadza się do: pokazywania salda rachunku, wyświetlania komunikatów z banku, generowania kodów do zatwierdzania operacji bankowości internetowej. W przypadku, gdy karty te zostaną zaakceptowane przez użytkowników na pewno funkcje wyświetlacza i sam wyświetlacz zostaną ulepszone. W erze tabletów i smartfonów z dotykowymi ekranami naukowcy mają nieograniczone możliwości rozwoju. Być może za kilka lat karta płatnicza będzie w całości wyświetlaczem z dotykowym ekranem. A zamiast zasilania tradycyjną baterią litową, w kartę mogą zostać wbudowane małe panele słoneczne, lub mechanizmy używane w zegarkach, które generują moc przy pomocy sprężyny napędowej. Przydatną funkcją jest generowanie kodów ,

52 do płatności przez Internet. Dotychczasowo banki wysyłały swoim klientom kody drogą pocztową, które w razie częstego podróżowania trzeba zabierać ze sobą. W przypadku kodów generowanych przez karty nie ma już możliwości zgubienia czy też zapomnienia zabrania kodów z domu, co znacząco wpływa na komfort użytkowania. Rysunek 2. Przykład karty z wyświetlaczem i klawiaturą Źródło: ZAGROŻENIE ZE STRONY PŁATNOŚCI MOBILNYCH Poprzez rozwój technologiczny telefonów komórkowych, komputerów i tabletów, płatności mobilne są coraz bardziej popularne wśród użytkowników, szczególnie wśród młodych ludzi. Banki chętnie wprowadzają do swojej oferty możliwość płatności przez telefon, tworzą nawet w tym celu specjalne aplikacje na smartfony. Getin Bank równocześnie z wprowadzeniem karty z wyświetlaczem, udoskonalił interfejs płatności mobilnych. Jest on graficznie oparty na kafelkach, które można swobodnie konfigurować i przesuwać, co pozwala użytkownikom na dostosowanie interfejsu do swoich wymagań. Logowanie się przez interfejs nie musi wymagać podawania kodu PIN, istnieje możliwość ustalenia zabezpieczenia polegającego na przesuwaniu palcem po znakach na wyświetlaczu. W przyszłości karty płatnicze mogą zostać wyparte przez płatności elektroniczne i mobilne. W szczególności, że już teraz karty są wydawane w mniej tradycyjnych formach, tak jak już wcześniej wspomniano, np. w postaci breloków, naklejek, czy też zegarków. Jednakże płatności wykonywane przez telefony komórkowe niosą ze sobą również ograniczenia i niebezpieczeństwa. Głównym problemem jest wytrzymałość baterii w smartfonach, a postęp w technologii wcale nie wskazuje na to, że będą one ulepszane. Idąc do sklepu klient chciałby mieć pewność, że będzie mógł zapłacić 52

53 za produkty. Wystarczy, że zapomni naładować telefonu, a taka pozorna czynność może okazać się już niemożliwa. Innym problemem przeważającym na korzyść kart płatniczych jest brak powszechnego bezprzewodowego dostępu do Internetu w smartfonach. Jest on niezbędny do płynnego i prawidłowego funkcjonowania interfejsu. Również zabezpieczenia sieciowe powinny zostać ulepszone w przyszłości, tak aby użytkownicy nie obawiali się ataku ze strony hakerów, a w efekcie utraty części lub całości aktywów. W momencie, kiedy dwa główne problemy zostaną rozwiązane, płatności mobilne mogą w dużym stopniu zagrozić tym tradycyjnym. Aktualnie banki testują możliwości nowych technologii, a wprowadzając je do swoich ofert sprawdzają jak zostaną przyjęte przez użytkowników. Być może za piętnaście, czy dwadzieścia lat karty płatnicze zostaną całkowicie wyparte z rynku, jednakże w najbliższej przyszłości najprawdopodobniej to nie nastąpi. 3. PODSUMOWANIE Karty płatnicze na polskim rynku istnieją od ponad dwudziestu lat 11. Zanim zostały one rozpowszechnione minęło kilka lat, klienci musieli się przekonać do ich użytkowania, przekonać się do bezpieczeństwa zawieranych w ten sposób transakcji. Postęp technologiczny wpływa na ich rozwój pozytywnie, ulepsza się system zabezpieczeń, sposoby zapisu, wprowadza się udogodnienia dla użytkowników. Nowe możliwości stanowią zagrożenie dla istnienia kart, aczkolwiek potrzeba kilku, kilkunastu lat, aby przekonać użytkowników, że proponowany, innowacyjny produkt jest lepszy od poprzedniego, któremu już zaufano. Oprócz zdobycia zaufania, istotne jest też rozpowszechnianie wiedzy na temat innowacyjnych produktów i ich użytkowania. BIBLIOGRAFIA BURY A., Karty płatnicze w Polsce, CeDeWu, Warszawa, 2002 DOBOSIEWICZ Z., Bankowość, PWE, Warszawa, 2005 KASZUBSKI R., Gospodarka elektroniczna w bankach, Związek Banków Polskich, Warszawa, 2004 POLASIK M., MACIEJEWSKI K., Innowacyjne usługi płatnicze w Polsce i na świecie, Materiały i Studia, Zeszyt nr 241, DRUKARNIA NBP, Warszawa

54 THE FUTURE OF PAYMENT CARDS. INNOVATIVE SOLUTIONS AND OPPORTUNITIES. THE THREAT OF MOBILE PAYMENTS. With the development of technology, the payment card s market is becoming more and more threatened by the mobile and electronic payments. Because of that, the banks are developing innovative solutions and facilities for card users. The main goals of the article is to present a short history of the payment instrument, to indicate what innovative technologies are being developed and implemented at the market, and to answer the question whether there is a threat to the existence of credit cards in the near future.

55 Grafika trójwymiarowa, Vi3Dim, ProFORMA, innowacyjne metody, modele trójwymiarowe Łukasz GOSŁAWSKI * TWORZENIE TRÓJWYMIAROWYCH MODELI OBIEKTÓW Z WYKORZYSTANIEM APLIKACJI SKANUJĄCYCH Artykuł opisuje możliwości trójwymiarowej grafiki komputerowej i innowacyjne rozwiązania w niej stosowane, a zwłaszcza rozwój aplikacji skanujących rzeczywiste obiekty i przedstawiające je w wirtualnej, trójwymiarowej przestrzeni. W pracy opisane zostały dwa programu tego typu, które cechuje pionierskie podejście do tworzenia modeli owych obiektów. Dla każdego z nich został zaprezentowany sposób pozyskiwania danych i wizualizacji danego obiektu. 1. GRAFIKA KOMPUTEROWA 1.1. WPROWADZENIE Grafika komputerowa towarzyszy dziś ludziom w niemal wszystkich dziedzinach życia. Od lat 50. XX wieku do dnia dzisiejszego, technologia ta przeszła długą drogę i obecnie stała się kluczowym nośnikiem pomysłów, trendów i danych w nauce, inżynierii, biznesie oraz edukacji. Dzięki niej możemy w łatwy sposób tworzyć wirtualne środowiska graficzne, które mogą służyć wizualizacji efektów lub przeprowadzaniu doświadczeń. Niebagatelne znaczenie w jej rozwoju miało pojawianie się ogólnodostępnych mikroprocesorów, które dzięki swej mocy obliczeniowej, umożliwiły wyświetlanie, edytowanie oraz tworzenie obrazów, także tych trójwymiarowych. Grafikę możemy podzielić ze względu na dwa kryteria technikę tworzenia obrazów oraz charakter przedstawianych danych. Pierwsze z nich jako pierwszą wyróżnia grafikę wektorową, czyli taką, gdzie obraz jest przedstawiany za pomocą odcinków i krzywych, które opisywane są wzorami matematycznymi. Każda linia zawiera informacje o swoim położeniu, kolorze czy grubości. Wszystkie te informacje zawarte są w pliku graficznym, a obraz generowany jest przy każdym jego wyświetleniu. * Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe Technologii Internetowych i Multimedialnych IM-Tech, opiekun naukowy referatu: dr Łukasz Murowaniecki. 55

56 Wielkość obrazu, stworzonego za pomocą grafiki wektorowej, może być skalowana bez utraty jakości. Z kolei plik utworzony za pomocą grafiki rastrowej składa się ze skończonej ilości pikseli kwadratów lub prostokątów ułożonych obok siebie. Każdy z nich ma swój własny kolor opisany w pliku i razem tworzą cały obraz. Taki sposób przedstawienia obrazu uniemożliwia jednak efektywne skalowanie. Istnieją sposoby konwertowania z jednego rodzaju grafiki na drugi i w zależności, w którą stronę konwersja jest przeprowadzana, są to rasteryzacja lub trasowanie GRAFIKA 2D A GRAFIKA 3D Kolejnym klasyfikatorem podziału jest ilość wymiarów w ilu da się przedstawić utworzony obiekt 1. Ze względu na charakter przedstawianych danych możemy wymienić grafikę dwuwymiarową i trójwymiarową. Pierwsza z nich przedstawia obiekty na płaszczyźnie. Każdy obraz utworzony za pomocą grafiki rastrowej należy do tej kategorii, jednak są sposoby na ich wizualizację na obiektach trójwymiarowych. Te, jak sama nazwa wskazuje, przedstawione są w bliskiej nam przestrzeni wymiaru długości, szerokości i głębokości. Obiekty należące do tej grupy, składają się z wielu punktów, a każdy z nich ma określone położenie w przestrzeni, wyznaczone za pomocą trzech parametrów. Są one łączone za pomocą linii tak, by utworzona została siatka obiektu. Następnie siatka ta pokryta jest teksturą, a więc elementem grafiki dwuwymiarowej. Należy tutaj zaznaczyć, że grafikę trójwymiarową określa znacznie więcej parametrów. Oprócz wcześniej wspomnianego modelu siatki i tekstury, a czasem tekstur, którymi jest pokryta, wyróżnić można położenie kamery, czy źródło i rodzaj światła. Najnowsze programy do grafiki trójwymiarowej oferują mnóstwo opcji tworzenia i modyfikacji obiektu, począwszy od określenia parametrów odbicia i załamania światła od tekstury, aż po wprowadzenie go w ruch i oddziaływanie z innymi obiektami. Wśród obecnie dostępnych aplikacji dominują te komercyjne, jednak i darmowych nie brakuje. Najbardziej popularnymi z nich są Blender, Autodesk, 3D Studio Max oraz Cinema 4D 2. 1 James D. Foley, Andries van Dam, Steven K. Feiner, John F. Hughes, Richard L. Philips, Wprowadzenie do Grafiki komputerowej, Wydawnictwo Naukowo Techniczne, Warszawa 1995, s M. Jankowski, Elementy grafiki komputerowej, Wydanie drugie, Wydawnictwo Naukowo - Techniczne, Warszawa 2006, s

57 1.3. INNOWACYJNE ROZWIĄZANIA W GRAFICE TRÓJWYMIAROWEJ Rozwój grafiki trójwymiarowej pociąga za sobą powstawanie coraz to nowych metod tworzenia wizualizacji 3D. Większość obecnych aplikacji, oferuje użytkownikom zestaw narzędzi, dzięki którym mogą tworzyć obiekty w przestrzeni. Wszelkie powstałe prace, są jedynie pewnym odzwierciedleniem zamysłów autora, na który wpływ mają czysto ludzkie czynniki, takie jak popełnianie błędów, sposób postrzegania świata czy odczucia. Wszystko to powoduje, że wizualizacja komputerowa może znacznie odbiegać od rzeczywistego odpowiednika. Sposobem na bardziej wierne odwzorowanie jest całkowite zeskanowanie przez maszynę obiektu i odtworzenie go w wirtualnej przestrzeni za pomocą odpowiednich algorytmów. Jeszcze do niedawna takie działania były możliwe tylko za pomocą specjalistycznych urządzeń i dużego nakładu pracy człowieka. Zapotrzebowanie na wierne oddanie cech i parametrów skanowanego obiektu jest ogromne. Wystarczy sobie wyobrazić w jak wielu dziedzinach taka funkcja byłaby użyteczna. Począwszy od medycyny i wizualizacji ludzkich narządów, przez kinematografię i wierniejsze połączenie animacji komputerowej z grą aktorską, aż po przemysł gier komputerowych i możliwość poprowadzenia postaci wyglądającej jak sam gracz. Stąd też wielu programistów rozpoczęło pracę nad aplikacjami, które umożliwiłyby całkowite zeskanowanie obiektu przy pomocy ogólnodostępnych urządzeń i małym nakładzie pracy. Efektem ich działań jest powstawanie takich programów jak Vi3Dim Reconstruction czy ProFORMA. 2. WYBRANE APLIKACJE SKANUJĄCE 2.1. VI3DIM RECONSTRUCTION Pierwszy z nich, autorstwa izraelskiej firmy Vi3Dim Technologies, oferuje, jak zapewniają twórcy, możliwość pełnej rekonstrukcji obiektu 3D wraz z teksturami za pomocą komputera wyposażonego w jakąkolwiek kamerę. Aby każdy osobiście mógł się o tym przekonać producenci udostępniają wersję demonstracyjną, dzięki której można zeskanować przedmiot, na podstawie nagranego wcześniej filmu oraz oglądać go w wirtualnej przestrzeni. Pozostałe funkcje, takie jak zapis, eksport czy inne dostępne są w pełnej wersji aplikacji, która kosztuje 395$ 3. Obecna, niefinalna jeszcze, wersja tej aplikacji oznaczona jest numerem

58 Przedstawione przez producentów wymogi są tylko częściowo adekwatne do rzeczywistości. O ile średniej jakości komputer bez problemu poradzi sobie z obsługą i wydajnym działaniem aplikacji, o tyle nie każda kamera pozwoli na osiągnięcie zadowalających efektów. Również przed użytkownikiem stawiany jest szereg wymogów, takich jak konieczność odpowiedniego doświetlenia obiektu, rezygnacja z takich materiałów jak szkło i lustra, równomierny ruch kamery wokół osi przedmiotu, nagranie filmu w rozdzielczości HD oraz użycie statycznego, najlepiej jednolitego tła. Dodatkowo producenci zalecają użycia kartki papieru wypełnionej czarno-białą kratą jako powierzchni, na której będzie się znajdował przedmiot. Wszystkie te wymogi wpływają jednak jedynie na jakość tworzonego modelu, a nie na możliwość jego wykonania. Vi3Dim Reconstruction analizuje obiekt, zbiera informacje na podstawie jego kształtu i koloru oraz bazując na nich, tworzy trójwymiarowy model pokryty teksturą, który może zostać wykorzystany przez inne aplikacje. Demonstracyjna wersja programu bazuje na wcześniej nagranym filmie i nie pobiera informacji o skanowanym obiekcie bezpośrednio ze źródła. Na podstawie owego filmu tworzy serię obrazów klatek, które następnie porównuje. Wszystko to widoczne jest w trakcie skanowania, a duże różnice w kolorach, czyli potencjalne zagięcia obiektu, reprezentowane są przez jasne punkty. Rysunek 1 Zrzut ekranu z aplikacji Vi3dim podczas skanowania Źródło: Opracowanie własne na podstawie aplikacji Vi3dim. 58

59 Oczywiście wszystkie potencjalne punkty siatki przyszłego modelu są analizowane i mogą zostać usunięte lub dodane w trakcie procesowania danych. Na ich podstawie powstaje model pokryty teksturą, pobraną z dostarczonego wcześniej pliku multimedialnego. Wszystkie te działania uwidaczniają, jak ważne jest dostarczenie aplikacji jak najlepszej jakości filmu PROFORMA Kolejną aplikacją godną uwagi jest ProFORMA. Jej nazwa została utworzona z angielskich słów Probabilistic Feature-based On-line Rapid Model Acquisition i można ją przetłumaczyć jako szybkie pozyskiwanie modelu w czasie rzeczywistym bazujące na jego cechach. Projekt ten został zapoczątkowany w 2009 na Uniwersytecie Cambridge przez studenta o nazwisku Qi Pan oraz jego kolegów. Do dziś wspomniany program nie został wydany, dostępnych jest jednak wiele informacji na jego temat 4. Działanie aplikacji, choć zbliżone do wcześniej wspomnianego Vi3dim Reconstruction, charakteryzuje się zasadniczymi różnicami. Przede wszystkim dane są bezpośrednio pobierane ze źródła, a model 3D tworzony jest w czasie rzeczywistym, a nie rekonstruowany na podstawie sekwencji obrazów. Przewagą takiego systemu jest przede wszystkim bardziej dokładne oddanie cech obiektu, ponieważ dostarczona sekwencja może być niewystarczająca dla poprawnego sprocesowania modelu, a skanowanie online pobiera dane, aż do osiągnięcia zadowalających efektów. Dodatkowo, nie ma konieczności budowania odpowiednich statywów obracających przedmiot czy stosowania przygotowanego tła. Budowanie siatki modelu wygląda podobnie, aplikacja korzysta z algorytmu triangulacji Delaunaya. Rysunek 2 Skanowanie za pomocą aplikacji ProFORMA Źródło: Opracowanie własne na podstawie

60 Użytkownik ma do dyspozycji dwa widoki, jeden prezentujący obraz przesyłany ze źródła, z odpowiednim filtrem, który pokrywa siatką skanowany obiekt oraz drugi, na którym zaprezentowany jest obecny wygląd tworzonego modelu. Widok po prawej stronie powstaje w wyniku pracy programu. Dzięki takiemu układowi możemy na bieżąco monitorować efekty i dokonywać ewentualnych poprawek. Po zakończeniu pobierania danych ściany obiektu są wygładzane, a on sam pokryty pobraną wcześniej teksturą. Końcowym efektem pracy jest uzyskanie modelu 3D zaprezentowanego w wirtualnej przestrzeni, który posiada cechy niemalże identyczne, co skanowany obiekt PODSUMOWANIE Grafika trójwymiarowa, mimo że jest dość młodą gałęzią grafiki, to zaznacza się coraz wyraźniej w wielu aspektach życia. Jej wszechobecność widoczna jest przede wszystkim w medycynie, biznesie, architekturze, filmie czy przemyśle gier komputerowych. Już w tym momencie stanowi ona o sile wielu z nich, a to co sobą prezentuje jest tylko małą częścią jej drzemiących możliwości. Wystarczy wyobrazić sobie ile pozytywnych aspektów pociągnęłoby za sobą zastosowanie takich technologii na przykład przy badaniach USG 3D. Niemalże każda współczesna gra komputerowa nie powstałaby, gdyby nie rozwój grafiki trójwymiarowej. Powstał również dodatkowy dział kinematografii bazujący tylko i wyłącznie na niej. Dzięki jej rozwojowi, można również w bardziej przestrzenny sposób prezentować dane. Istotne jest to w takich dziedzinach jak architektura czy zastosowania biznesowe. Pojawianie się algorytmów, które optymalizują działanie skanerów 3D oraz umożliwiają korzystanie z nich każdemu z nas, jest niewątpliwie sygnałem mówiącym o tym, że zainteresowanie tą dziedziną grafiki jest duże i naukowcy widzą w niej potencjał. Kolejne lata przyniosą z pewnością coraz to więcej rozwiązań tego typu, a aplikacje będą coraz wierniej odwzorowywać skanowane obiekty, stawiając coraz to mniejsze wymagania. 5 A. Tiszbierek, Innowacyjne metody tworzenia grafiki komputerowej na przykładzie programu ProFORMA,

61 BIBLIOGRAFIA FOLEY J., VAN DAM A., FEINER S. K., HUGHES J. F., PHILIPS R. L., Wprowadzenie do Grafiki komputerowej, Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa 1995 JANKOWSKI M., Elementy grafiki komputerowej, Wydanie drugie, Warszawa 2006 TISZBIEREK A., Innowacyjne metody tworzenia grafiki komputerowej na przykładzie programu ProFORMA, pdf_2012/p078.pdf USING SCANNING APPLICATIONS TO CREATE THREE-DIMENSIONAL MODELS Three-dimensional graphic is one of the most improving part of graphic. The reason is this, that it can be used in many different branches, like medicine, by using it in 3D USG test, PC games, by creating their owns three-dimensional environment, movies and others. Scanning applications can also help improve it, especially if there are so many scientists which are involved and they are still working on new ways to reproduce them in virtual space. Two programs, which are described, are characterized by easy way to create 3D model, which is based on scanned object. In both cases it can be done by using any camera and standard computer.

62

63 Zarządzanie przedsiębiorstwem, systemy klasy ERP Bartosz KARPIK * SYSTEMY INFORMATYCZNE KLASY ERP JAKO INNOWACYJNY INSTRUMENT W ZARZĄDZANIU PRZEDSIĘBIORSTWEM Głównym celem niniejszego opracowania jest zaprezentowanie zastosowania informatycznych systemów klasy ERP w podnoszeniu efektywności zarządzania przedsiębiorstwem. Poruszona zostanie problematyka wdrożenia systemów wraz z kluczowymi korzyściami i newralgicznymi obszarami ryzyka. Dodatkowo podkreślona będzie przewaga widoczna we wskaźnikach efektywności wyników strategicznych i operacyjnych w różnych filarach przedsiębiorstwa zarządzanego za pomocą owych zintegrowanych systemów. Geneza, charakterystyka oraz poszczególne przykłady zawarte zostały, by umożliwić czytelnikowi wszechstronne zrozumienie tematu. 1. SYSTEMY KLASY ERP 1.1. CHARAKTERYSTYKA Modułowe systemy informatyczne klasy ERP (ang. enterprise resource planning) to nic innego jak zintegrowane zarządzanie zasobami przedsiębiorstwa. Przez wielu producentów i klientów nazywane zintegrowanym zarządzaniem zasobami, zaawansowanym planowaniem zasobów lub systemami zintegrowanej produkcji z resztą przedsiębiorstwa. Ich przeznaczeniem jest wspomaganie procesów zarządzania przedsiębiorstwem, podnoszenie efektywności wykorzystania zasobów, racjonalizacja wydatków, dywersyfikacja kosztów oraz ryzyka, jak również wydajniejsze zarządzanie jednostkami struktury organizacyjnej różnych szczebli. 1 Mogą być stosowane zarówno w przedsiębiorstwach nieprodukcyjnych (usługowych, dystrybucyjnych), jak i produkcyjnych o różnych typach produkcji 2. * Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Katedra Finansów, Studenckie Koło Naukowe STRATOS przy katedrze Analizy Strategii Przedsiębiorstwa, opiekun referatu: dr Tomasz Sosnowski. 1 P. Lech, Zintegrowane systemy zarządzania ERP/ ERP II, Wykorzystanie w biznesie, wdrażanie, [w:] Difin, Warszawa, 2003, s

64 Taki opis umożliwia podzielenie działalności gospodarczej na 5 głównych obszarów funkcjonalnych, za które odpowiedzialne są kolejne moduły (podsystemy) systemu głównego. Mamy więc obszary 3 : finansowy i księgowy, produkcji i jakości, kadrowo-płacowy, logistyczny i zaopatrzenia, gospodarka magazynowa, stanowiące siatkę połączeń tworzących jedną spójną całość (zob. rys. 1). Rysunek 1. Mechanizm funkcjonowania systemu ERP Źródło: Opracowanie własne na podstawie J. DŁUGOSZ., Nowoczesne technologie w logistyce, [w:] Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, 2009, str. 63. Co więcej, zintegrowany system daje możliwość gromadzenia danych ze wszystkich sfer przedsiębiorstwa i wykorzystywanie ich kompleksowo do podejmowania poszczególnych decyzji zarządczych. To oznacza, że nie możemy podjąć decyzji dotyczącej pionu finansowego, wywołując niekorzystne zmiany na produkcji. Nie da się zaprzeczyć, że w obecnych realiach rynkowych przy tak dużej konkurencyjności, zarówno ze strony mikro-rynków, jak i większości gospodarek narodowych, podejmowanie trafnych decyzji ekonomiczno-finansowych może przyczynić się do zwiększonej opłacalności przedsięwzięć gospodarczych oraz do zdobycia przewagi konkurencyjnej w turbulentnym otoczeniu. 3 P. Lech, Zintegrowane systemy zarządzania ERP/ ERP II, Wykorzystanie w biznesie, wdrażanie, [w:] Difin, Warszawa, 2003, s

65 1.2. KORZYŚCI Z WDROŻENIA POSZCZEGÓLNYCH MODUŁÓW Nadrzędną zaletą wynikającą z wprowadzenia w przedsiębiorstwie modułu dla finansów w systemach ERP jest zwiększona przejrzystość przepływów pieniężnych oraz łatwość w ewidencjonowaniu wszelkich przychodów i kosztów związanych z przeprowadzanymi transakcjami. System nadzoruje prace księgowych oraz czuwa nad poprawnością sporządzanych raportów finansowych, bada dokładność zapisów w księdze głównej, a także w rachunku zysków i strat w układzie porównawczym i kalkulacyjnym, bilansie, czy zestawienia obrotów i sald 4. Natomiast moduł produkcji i jakości zapewnia lepsze wykorzystanie mocy produkcyjnych oraz lepszą organizację pracy. Realizuje to poprzez całkowite odwzorowanie w systemie prowadzonych procesów technologicznych, wraz z niezbędnymi czasami potrzebnymi na przezbrajaniem maszyn pomiędzy poszczególnymi produktami. Sprawne funkcjonowanie tego modułu pozwala na stały dopływ informacji o wielkościach zapasów, przygotowaniu technicznym i możliwościach produkcyjnych przedsiębiorstwa, niwelując ewentualne straty czasowe. Moduł produkcji i jakości znacznie ułatwia określenie przyszłego terminu wykonania produktu, wykorzystując zwiększoną wydajność produkcji już na początkowych etapach wytwarzania. Nie można także zapomnieć, że korzyści płynące z tego modułu to również kontrola jakości wytworzonych produktów bądź usług, przeprowadzana w celu maksymalizacji satysfakcji klienta przy zakupie danego dobra. Moduł kadrowo-płacowy umożliwia kontrolę poziomu wypłacanych wynagrodzeń w zestawieniu z wielkością zysków oraz pomiarem czasu pracy pracowników i ilością wypracowanej przez nich wartości dodanej. Z wyprzedzeniem, w oparciu o prognozy sprzedażowe i złożone zamówienia, możliwe jest określenie przyszłego zapotrzebowania na zasoby ludzkie niezbędne do wykonania przyszłych zleceń. Możliwości tego modułu są jednak bardzo duże i można je rozszerzać o ocenę kompetencji, a nawet planowanie ścieżek kariery pracowników. Wykorzystanie tych możliwości systemu pozwala na stabilny rozwój przedsiębiorstwa, poprzez chociażby zabezpieczenie drogi sukcesji w przypadku odejść osób zajmujących kluczowe stanowiska. Bardzo ważnym modułem w odniesieniu do zaspokajania potrzeb i wywiązywania się z umów z kontrahentami jest logistyka i zaopatrzenie. Zawiera on odpowiednio dobrane składniki systemowe zapewniające optymalizację tras transportu, wykorzystując dostępne i najbardziej efektywne składniki taboru transportowego. Moduł zaopatrzenia daje możliwość ści- 4 S. Owsiak, Podstawy nauczania finansów, [w:] PWE, Warszawa, 2002, s

66 słego określenia parametrów optymalnego, pod względem kosztowym, dostawcy, a tym samym generowanych przez system podpowiedzi, u kogo dane zamówienie powinno być złożone. Moduł zintegrowanego systemu ERP odpowiedzialny za gospodarkę magazynową pomaga dokładnie ewidencjonować zużycie surowców, półproduktów oraz posiadanych zasobów magazynowych. Możliwe jest wprowadzenie specjalnych systemów monitoringu ponoszonych kosztów oraz strat spowodowanych kradzieżami nieuczciwych pracowników. Dodatkowym plusem jest zarządzanie przestrzenią magazynową w taki sposób, aby umożliwić właścicielowi w każdej chwili określenie dokładnego stopnia zapełnienia magazynu. Jest to szczególnie ważne w firmach dynamicznie rozwijających się, w których rośnie zapotrzebowanie na wolną przestrzeń magazynową. Błędem byłoby jednak niezauważenie faktu, iż niektóre moduły łączą specyficzne związki o bardzo silnych zależnościach, działające niczym naczynia połączone. Dobrym przykładem będzie dział finansowo-księgowy i dział produkcji. W zgodzie z najnowszymi trendami rachunkowości, w celu obniżenia kosztów, zarówno stałych, jak i zmiennych wykorzystuje się produkcję zwaną just in time (na czas) przy zachowaniu zasad theory of constrains (teorii ograniczeń). Wcześniej wymienione zasady znajdują odzwierciedlenie w sposobie postępowania systemów informatycznych klasy ERP. Zmniejszając wielkość poziomu zapasów, większy nacisk kładziemy na informacje dostarczane od działu sprzedaży odnośnie przyszłego popytu oraz działu finansowego, w związku z możliwościami finansowania przedsięwzięć. W praktyce dane posunięcie oznacza ewolucję metody produkcji z typowej - zorientowanej na wytwarzanie dobra na magazyn, na produkcję na zamówienie. Wynikiem tego jest znaczne obniżenie kosztów oraz polepszenie wskaźników wykorzystywanych w ocenie kondycji finansowo-ekonomicznej przedsiębiorstwa 5 : wskaźnik zyskowności netto (ROS) odzwierciedlające wielkość zysku z 1 zł przychodu, wskaźnik udziału kosztów w przychodach, wskaźnik rotacji aktywów (WRA) dający odpowiedź czy posiadane aktywa odpowiadają wielkości ich sprzedaży, wskaźnik rotacji zapasów (WRZ) mówiące jak dobrze w czasie przedsiębiorstwo jest zdolne obracać własnymi zapasami, wskaźnik rotacji należności w dniach (WRNdn) określający ilość dopływów gotówki płynących od kontrahentów w trakcie badanego okresu. 5 W. Bień, Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, [w:] Difin, Warszawa, 1997, s

67 Działanie w zgodzie z wyżej wymienionymi teoriami stanowi część wysoko cenionej w świecie biznesu metody zarządzania przedsiębiorstwem o nazwie Total Quality Management. Głównymi zaletami opisanych powyżej modułów w zarządzaniu przedsiębiorstwem są 6 : przejrzysta księgowość i wielowymiarowa analiza danych, zwiększenie płynności finansowej, możliwość przypisania bezpośrednich kosztów do pojedynczego wytworzonego produktu, łatwiejsza reakcja na popyt rynkowy, produkcja na czas i zwiększona jakość produktu, dokładniejsze terminy dostaw oraz wykonania, obniżenie zamrożonego w zapasach kapitału obrotowego, spójne zarządzanie stanowiskami wytwórczymi i polityką zatrudnienia oraz efektywne wykorzystanie pracowników, szybka wymiana danych między działami przedsiębiorstwa. 2. WDROŻENIE ORAZ OBSZARY RYZYKA 2.1. WDROŻENIE SYSTEMU Wdrożenie każdego systemu wiąże się z wieloma wyzwaniami, problemami oraz uwydatnia mnogość nowych obszarów ryzyka, które mogą przybierać wieloraką postać. Główne zagrożenia to między innymi ryzyko wypłacalności, zwrotu z inwestycji, płynności, czy ryzyko niespójności systemu z przedsiębiorstwem. Nawiązując do samej problematyki implementacji systemu ERP, krytycznym dla sukcesu wdrożenia jest stworzenie przez przedsiębiorstwo wymagań użytkownika, w których przedstawia się procesy biznesowe niezbędne do przyszłego odzwierciedlenia w systemie. To oznacza, że bez określenia przyszłych potrzeb systemowych oraz ścieżki zmian, do których dążenie stanie się priorytetem, osiągnięcie zamierzonych rezultatów będzie niemożliwe. Tutaj ważną rolę odgrywa rodzaj branży przedsiębiorstwa, gdyż różne sektory implikują rozbieżne wymagania i potrzeby. Przemysł wytwórczy opierając się głównie na dużych nakładach kapitałowych oraz ciągłej produkcji, będzie kładł głównie nacisk na te dwa punkty, podczas gdy przedsiębiorstwa usługowe intensywnie będą wykorzystywały możliwości obszaru kadrowego, obsługi klienta i jakości

68 Następnie bardzo ważne jest zatwierdzanie dokumentów funkcjonalnych systemu przez finalnego użytkownika. Każdy moduł i każdy proces w nim zachodzący opisany jest poszczególnymi krokami do pokonania w systemie. Zatwierdzenie tego dokumentu oznacza, ze przedsiębiorstwo, które zdecydowało się na wdrożenie, akceptuje taki ich przebieg. Kolejnym krokiem są testy przeprowadzane przez użytkownika. Testy w początkowej fazie oparte są na wersji wyjściowej systemu, gdzie użytkownik ma możliwość zapoznania się i oswojenia z nieznaną platformą zarządzania. W następnej kolejności, przy zwiększonej wiedzy użytkownika przeprowadzane są pomiary dopasowania systemu do potrzeb i sprawdziany niekolizyjności współpracujących ze sobą podsystemów. Testy akceptacyjne to już końcowa faza przedsięwzięcia, przeprowadzana na faktycznych próbkach pochodzących z baz danych przedsiębiorstwa, kończąca fazę implementacji. Decydując się na wdrożenie oraz uruchomienie ERP, trzeba zadbać o następujące aspekty: dostarczane dane potrzebne do uruchomienia systemu nie mogą posiadać błędów oraz muszą mieć swoje odzwierciedlenie w rzeczywistości gospodarczej. Cały proces importowania danych do systemu to tzw. konwersja danych. Ważną rolę podczas konwersji odgrywa grono specjalistów, pracowników oraz środowisko biznesowe, będące jednocześnie najlepszą komisją badającą poprawność wprowadzanych danych empirycznych, pracownicy muszą być gruntownie przeszkoleni. Niezwykle pomocne mogą okazać się tzw. manuale, algorytmy i sposoby postępowania przy realizacji większości operacji, należy wyodrębnić osobę będącą administratorem całego systemu, osobę, która zna go od podszewki i jest w tanie zadbać o każdy szczegół podczas wdrażania, jak i poprawność działania podczas użytkowania systemu. określenia daty końcowej dla wszystkich pojedynczych operacji w ramach poszczególnych uruchamianych modułów w podsystemach dotychczasowych, która pozwoli na bezpieczne przejście danych do zintegrowanego systemu głównego PODSTAWOWE OBSZARY RYZYKA Każda inicjatywa związana z wprowadzeniem nowego produktu na rynek, bądź implementacją szeregu zmian systemowych prowadzących do 68

69 udoskonalenia przedsiębiorstwa, związana jest z ponoszeniem dużych kosztów inwestycyjnych. W opisywanym procesie można wyliczyć również bezlik obszarów niebezpieczeństwa związanych z możliwością osiągnięcia niepowodzenia procesu, zwanych obszarami ryzyka. Głównymi obszarami ryzyka w momencie wprowadzenia tytułowego systemu ERP są 7 : ryzyko finansowe związane jest z niedoszacowaniem kosztów wprowadzania systemu w obieg, a co za tym idzie możliwością niedokończenia wdrożenia. Jest ono ściśle powiązane z ryzykiem zmiany wartości pieniądza w czasie, bądź nieodpowiednim przeliczeniem dyskonta, będącego podstawą do kalkulacji aktualnej wartości netto nadwyżki finansowej, jaką zamierzamy pozyskać z przedsięwzięcia, ryzyko słabej efektywności inwestycji kiedy wskaźniki ROI podważają strategię implementacji, uwydatniając inną datę zwrotu zainwestowanych funduszy w inwestycji, ryzyko kadrowe występujące, kiedy kadra nie jest wystarczająco przeszkolona, jak korzystać z wdrażanego systemu, techniczne ryzyko księgowe pojawiające się wtedy, kiedy jest możliwa sytuacja niepoprawnego zaksięgowania zdarzeń gospodarczych przez system na niewłaściwych kontach. Postrzeganie nakładów ponoszonych w celu powiększenia zasobów wytwórczych lub rozbudowania obecnych aktywów, oczami bieżących wydatków jest karygodnym błędem. Preliminowanie inwestycji wymaga sformułowania długofalowych celów, dokładnego określenia kosztów, kalkulacji nakładów oraz ustalenia wariantów możliwych posunięć w przypadku odchyleń od agendy 8. Niezbędna może okazać się w tym miejscu wiedza z zakresu znajomości analizy wskaźnikowej przedsiębiorstw przy wyliczaniu takich wielkości, jak okres zwrotu nakładów inwestycyjnych, aktualna wartość nadwyżki finansowej netto, stopa zyskowności finansowej, ROI, a także koszt kapitału angażowanego w inwestycje PODSUMOWANIE Złożoność zintegrowanych systemów klasy ERP może stanowić nie lada problem dla wielu przedsiębiorstw stojących na skraju podjęcia decyzji dotyczącej implementacji systemu. Niemniej jednak uważne podejmo W. BIEŃ, Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, [w:] Difin, Warszawa, 1997, s Ibidem, s

70 wanie decyzji i świadome biznesowe postanowienia powinny stać się motorem osiągnięcia przyszłego sukcesu i znacznego podwyższenia efektywności zarządzania przedsiębiorstwem. Dzisiejszy rynek nie toleruje już starszych technologii i chaotycznego zarządzania. Rynkowy sukces przedsiębiorstwa zorientowanego na budowanie wartości warunkowany jest ciągłym procesem kreowania przewag konkurencyjnych. Warto jest więc zastanowić się nad wdrożeniem systemu ERP do własnej działalności. BIBLIOGRAFIA BIEŃ W., Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, [w:] Difin, Warszawa, 1997 DŁUGOSZ J., Nowoczesne technologie w logistyce, [w:] Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, 2009 LECH P., Zintegrowane systemy zarządzania ERP/ ERP II, Wykorzystanie w biznesie, wdrażanie, [w:] Difin, Warszawa, 2003 OWSIAK S., Podstawy nauczania finansów, [w:] PWE, Warszawa, INTEGRATED COMPUTER SYSTEMS OF ERP CATEGORY- AS AN INNOVATIVE WAY OF ENETRPISE MANAGEMENT The aim of the paper is to indicate the new, modern way of running the company and becoming the leader of nowadays' market. With the handful with costs of investment in one hand and handful with optimal managerial decisions in the other one, I wanted to create the neutral ground for future, prospective investors. Everything was written with a view to help them make the most appropriate decisions available, to boost and maximize their profits in the same time. Not only do the material contain specific knowledge how to implement integrated systems but it also has abundance of general information relevant to the gist. 70

71 Finger Vein, bankowość, biometria Marzena KRAWIEC *, Mariusz WIĘCŁAW * FINGER VEIN W USŁUGACH BANKOWYCH Finger Vein to innowacyjna technologia uwierzytelniania znajdującą zastosowanie w wielu dziedzinach gospodarki. Ta nowa propozycja dla usług bankowych cieszy się ogromnym uznaniem w Japonii, a od niedawna metoda FV rozpowszechnia się w Europie, głównie za sprawą polskich banków. Biometria stała się uniwersalnym i wygodnym rozwiązaniem w dziedzinie bezpieczeństwa środków pieniężnych. Niniejsza praca ma na celu prezentacje jednej z najnowszych technologii, którą banki mogą zastosować w swojej ofercie, a także wynikające z tego korzyści. 1. WPROWADZENIE Finger Vein to obecnie jedna z najnowocześniejszych technologii biometrycznych wykorzystywana w sektorze usług bankowych. Warto zastanowić się w tym miejscu, czym jest sama biometria. Termin ten pochodzi od greckich słów bios - życie i metron badać. Jest to nauka badającą zmienności w populacji organizmów, a także technika dokonywania ich pomiarów. Zastosowanie technologii biometrycznych opiera się na fakcie mówiącym, że każda istota żywa jest wyjątkowa, przez co posiada odmienne cechy, właściwości i uwarunkowania 1. Przykłady stosowania biometrii w życiu codziennym możemy odnaleźć, nawet w dalekiej przeszłości. Co ciekawe dotyczą one podobnych sfer życia, jak te, w których stosuje się technologię Finger Vein. W starożytnej Babilonii uwierzytelnieniem zawarcia transakcji był odcisk palca na glinianej tabliczce, natomiast w XIV-wiecznej Persji oficjalne dokumenty były potwierdzane przez urzędnika odbiciem kciuka zamoczonego w farbie 2. Nowoczesne systemy biometryczne są jednak stosunkowo nowym narzędziem badań i liczą jedynie kilkadziesiąt ostatnich lat. * Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Studenckie Koło Naukowe KONCEPT, dr J. Rogalska 1 R. Tadeusiewicz, A. Izworski, J. Majewski, Biometria, Wydawnictwo AGH, Kraków, 1993, s K. Krassowski, I. Sołtyszewski, Biometria- zarys problematyki, Problemy Kryminalistyki, 2006, 254, s

72 2. TECHNOLOGIA FINGER VEIN Technologie biometryczne możemy podzielić na dwie kategorie: biometrie behawioralne i biometrie fizyczne (anatomiczne). Pierwsze z nich opierają się na cechach związanych z ludzkim zachowaniem takich jak sposób poruszania się, charakter pisma itp. Biometrie fizyczne natomiast badają unikatowe cechy fizyczne wyróżniające człowieka od ogółu. Są to m.in. linie papilarne, tęczówka, siatkówka, ale również wiele innych 3. Finger Vein opiera się na wzorze naczyń krwionośnych wewnątrz ludzkiego palca, który należy do unikatowych cech fizycznych każdego człowieka. W 2007 opublikowano wyniki prac badawczych związane z Finger Vein. Zostały one przeprowadzone przez japońskich ekspertów z dziedzin takich jak m.in. kardiologia, dermatologia, choroby wewnętrzne. Doszli oni do następujących wniosków 4 : jest to technologia uniwersalna i można ją stosować do ogółu ludności na całym świece, nie zauważa się różnic rasowych związanych z wzorem naczyń krwionośnych u ludzi, wzór ten jest unikalny i różni się nawet u bliźniąt jednojajowych. Zatem wzór naczyń krwionośnych wewnątrz palca jest cechą anatomiczną, która świetnie pasuje do wykorzystania przez technologie biometryczne. Dodatkowo, w roku 2007 na Uniwersytecie w Fukuoka zostały przeprowadzone szczegółowe badania matematyczne/statystyczne dotyczące technologii Finger Vein. Skorzystano tu ze specjalnego modelu matematycznego z wykorzystaniem współczynników FAR (współczynnik błędnej akceptacji) oraz FRR (współczynnik błędnego odrzucenia). Wzorce z palców w różnych konfiguracjach poddano analizie, która stwierdziła, że są one całkowicie unikalne i mogą być wykorzystane w procesie uwierzytelniania. Niepodważalną zaletą tej technologii jest to, że wzorzec naczyń krwionośnych, który znajduje się wewnątrz ludzkiego ciała jest bardzo trudny do pobrania bądź podrobienia. Poza tym nie da się go odczytać u osoby zmarłej, dlatego nie istnieje również ryzyko odcinania palców i wykorzystywania ich w celu pobrania pieniędzy 5. Proces pobierania wzorca jest bardzo krótki, trwa jedynie 20 sekund. W tym czasie palec poddawany jest prześwietleniu światłem bliskiej podczerwieni. Kamera z czytnika biometrycznego uzyskuje wtedy wyraźny 3 Ibidem, s Ibidem. 72

73 obraz naczyń krwionośnych, następnie zostaje przetworzony we wzór naczyń krwionośnych 6. Przechowywanie oraz porównywanie wzorców biometrycznych, jest kluczowym elementem bezpieczeństwa. W praktyce stosuje się w większości przypadków jeden z dwóch sposobów: przechowywanie i porównywanie wzorców klientów na kartach inteligentnych, przechowywanie danych na centralnej bazie danych i porównywanie w bezpiecznym czytniku. Finger Vein to technologia uniwersalna, dzięki czemu to bank wybiera sposób przechowywania i porównywania danych. W Polsce banki spółdzielcze, które jako jedyne posiadają bankomaty obsługujące technologię Finger Vein uznały drugi sposób za lepszy i dane przechowują w centralnej bazie. Po utworzeniu wzorca biometrycznego możemy korzystać z urządzeń Finger Vein. Weryfikacja trwa niecałe pół sekundy, następnie porównuje się ją z daną referencyjną (wzorcem) i jeśli oba wzorce się zgadzają weryfikacja dobiega końca 7 3. MOŻLIWOŚĆ IMPLEMENTACJI TECHNOLOGII FINGER VEIN W SEKTORZE BANKOWYM Finger Vein daje wiele możliwości uwierzytelniania transakcji bankowych. Jest to innowacyjne podejście, które nabiera prawa bytu w europejskich bankach, w tym głównie w Polsce. Uniwersalność tej metody daje możliwość zastosowania jej w szerokiej gamie usług, jakie obecnie oferują banki. Biometria Finger Vein jest narzędziem zwiększającym wydajność obsługi klienta w oddziałach bankowych. Stanowi ona odpowiedz na szereg nieudanych metod uwierzytelniania klientów w oddziałach bankowych, jak np.: dowód + podpis, czy karta + pin. Metoda ta rozwiązuje problem uwierzytelniania klienta i daje możliwość stworzenia innowacyjnego banku 8. Biometria Finger Vein może w zupełności zastąpić kod PIN. Wśród głównych zastosowań tej metody znajdują się: 6 Ibidem. 7 Ibidem. 8 T. Woszczyński, Biometria naczyń krwionośnych palca Finger Vein w kontekście zastosowań bankowych, Forum Technologii Bankowych, s

74 uwierzytelnianie wypłat lokalnych dla klientów banku, uwierzytelnianie wypłat zasiłków społecznych; uwierzytelnianie transakcji kartowych. Biometria w bankomatach może być stosowana w dwóch modelach: kartowym, w którym wzorce biometryczne przechowywanie są na karcie płatniczej/kredytowej klienta, serwerowym, gdzie wzorce biometryczne przechowywane są na serwerze centralnym banku 9. Finger Vein w bankomatach to bardzo wygodne rozwiązanie dla osób, które mają kłopoty z zapamiętywaniem haseł cyfrowych, tj. PIN. Dodatkowo, jest bezpiecznym rozwiązaniem dla osób starszych, które często zapisują swój kod na karcie, która może stać się łupem dla złodzieja. Uwierzytelnianie transakcji bankowych za pośrednictwem palca to idealne rozwiązanie dla takich osób. Czytniki biometryczne mogą także stać się odpowiedzią na zwiększenie bezpieczeństwa transakcji bankowych za pośrednictwem Internetu. Za pomocą podręcznego, komputerowego czytnika biometrycznego Finger Vein klient banku może w prosty sposób: zalogować się do swojego konta internetowego, zatwierdzać przelewy lub inne operacje na koncie. Do przeprowadzenia całej operacji klient potrzebuje jedynie czytnika i loginu do strony internetowej 10. Jest to bardzo wygodne rozwiązanie, które gwarantuje szybki dostęp do konta internetowego i gwarantuje, że żadna niepowołana osoba nie zaloguje się w nim bez specjalnego czytnika. Trafne jest także zastosowanie czytnika Finger Vein w kioskach informacyjnych gwarantują bezpieczeństwo transakcji w nich dokonywanych, takich, jak np.: sprawdzenie salda, zlecenie i autoryzacja przelewów bankowych. Klienci mogą bezpiecznie sprawdzić informację o swoim koncie bez konieczności rozmowy z konsultantem w oddziale bankowym 11. Figer Vein jest również dobrym podejściem do problemu podpisu elektronicznego. Umożliwia stworzenie w pełni elektronicznego systemu obiegu i podpisywania dokumentów. Klient może podpisać umowę bankową czy zrobić przelew przy pomocy palca. Korzyści płynące z biometrycznego podpisu leżą zarówno po stronie klienta jak i banku. Skraca to czas realizacji związanych z biurokracją. 9 T. Woszczyński, Biometria naczyń krwionośnych palca Finger Vein w kontekście zastosowań bankowych, Forum Technologii Bankowych, s Ibidem, s Ibidem, s

75 Rozwiązanie Finger Vein przeznaczone do bankomatów i oddziałów bankowych uzyskało oficjalną opinię o innowacyjności wydaną przez Instytut Maszyn Matematycznych 12. Świadczy, to o tym, że jest to metoda nowoczesna i skuteczna, która cieszy się coraz większym uznaniem w sektorze bankowym. 4. DANE DOTYCZĄCE WYKORZYSTANIA TECHNOLOGII FINGER VEIN W USŁUGACH BANKOWYCH W POLSCE I NA ŚWIECIE Technologia Finger Vein, choć jest stosunkowo nowa i na szeroką skale zaczęła się rozprzestrzeniać dopiero w 2005 rok, staje się, już popularna w niektórych częściach świata. Największym rozgłosem cieszy się w Japonii, gdzie została wynaleziona. Tam korzysta z niej ponad 200 banków m.in. Resona Bank, MIZUHO Bank, Sumitomo Mitsui Banking Corporation, Japan Post Bank, Bank of Kyoto, Citybank, HSBC Japan. Wdrożono tam ponad bankomatów z uwierzytelnianiem biometrycznym Finger Vein, co stanowi ponad połowę wszystkich bankomatów 13. W Polsce system bankomatów jest dopiero wdrażany i stanowi jedynie odsetek. Aktualnie mamy 250 takich maszyn (dane na koniec roku 2012) i należą one do banków spółdzielczych takich jak Bank BPS, Podkarpacki Bank Spółdzielczy, Powiślański Bank Spółdzielczy, BS Kielce, MBS i inne 14. Bankomaty posiadające możliwość zatwierdzania transakcji palcem znajdziemy również w Turcji. IS Bankasi oferuje swoim klientom możliwość korzystania z ponad 3000 bankomatów na terenie kraju 15. Różnice między poszczególnymi państwami pod względem liczby bankomatów Finger Vein są ogromne, jednak należy zauważyć również, że w Polsce i Turcji zostały one wdrożone dużo później bo kolejno w latach 2010 i 2011 i na rynku europejskim jest to poważna innowacja. Technologia Finger Vein nie jest w sektorze bankowym wykorzystywana jedynie poprzez bankomaty. Jest ona niezwykle istotna w działaniu placówek bankowych, gdzie stanowi najbardziej wiarygodnie potwierdzenie tożsamości klienta. Obecnie ta metoda jest wykorzystywana w blisko oddziałów na Świecie, choć znów znajdują się one w ogromnej większości w Japonii. Około 1000 z nich znaleźć można w Turcji, a w Polsce 287, które należą one do banku BPH Ibidem. 15 Ibidem. 75

76 5. MOŻLIWOŚCI WYNIKAJĄCE ZE STOSOWANIA TECHNOLOGII FINGER VEIN PRZEZ BANKI W POLSCE Obecne w Japonii metoda Finger Vein wykorzystywana jest na dużą skalę. W Europie wykorzystanie tej metody do identyfikacji klientów w oddziałach banku to nowość. Uważa się, że biometria to nie tylko rozwiązanie marketingowe, to także duże oszczędności. Krzysztof Nowaczewski zwrócił uwagę na papier, który zużywają banki, na stosy dokumentów, które trzeba segregować i przechowywać, a co za tym idzie koszty, które generują. Finger Vein jest szansą na pewne oszczędności i czasu i pieniędzy 16. Podstawowe korzyści dla banków i klientów ze stosowania technologii Finger Vein to m.in.: obecnie jest to metoda uwierzytelniania dla banków, łączy w sobie szybkość, bezpieczeństwo, praktyczność, bezpieczne uwierzytelnianie zarówno przy centralnym przechowywaniu wzorców lub przechowywaniu na karcie chipowej, jest technologią uniwersalną, zarówno po stronie banku jak i klienta. Hitachi współpracuje lokalnie ze wszystkimi największymi producentami bankomatów, klient bankowy ma wybór PODSUMOWANIE Podsumowując, Finger Vein jest jedyną technologią biometryczną posiadającą masowe wdrożenia po stronie klienta banków na świecie, które odniosły sukces. Jest także pierwszą biometryczną metodą wdrożoną do uwierzytelniania klientów bankowych w Europie. Jest to nowość na polskim rynku. Jednakże, jak wynika z deklaracji choćby Banku BPH z biegiem czasu innowacyjne rozwiązanie Finger Vein będzie dostępne dla coraz większej liczby odbiorców usług bankowych. Liczne certyfikaty i nagrody dla banków wspierających innowacyjność może też świadczyć o jakości oferowanych przez nie usług T. Woszczyński, Biometria naczyń krwionośnych palca Finger Vein w kontekście zastosowań bankowych, Forum Technologii Bankowych. 76

77 BIBLIOGRAFIA TADEUSIEWICZ R., IZWORSKI A., MAJEWSKI J., Biometria,, Wydawnictwo AGH, Kraków, 1993 KRASSOWSKI K., SOŁTYSZEWSKI I, Biometria- zarys problematyki, [w:] Problemy Kryminalistyki, nr 254, 2006, Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Policji, Warszawa WOSZCZYŃSKI T., Biometria naczyń krwionośnych palca Finger Vein w kontekście zastosowań bankowych, Forum Technologii Bankowych FINGER VEIN IN BANKING SERVICE Finger Vein is an innovative technology connected with confirmation of identity. It can be used in many sectors of the economy. This new solution for banking services is currently highly appreciated in Japan and recently has been gaining widespread recognition in Europe, mostly via Polish banks. Biometrics has become a convenient and universal solution in cash safety. The aim of this paper is to present one of the latest technologies to be offered by banks and the benefits resulting from its application.

78

79 CZĘŚĆ III: ZARZĄDZANIE PRZEDSIĘBIORSTWEM

80

81 Projekty, zarządzanie, przedsiębiorstwo Artur MAIK *, Angelika GODZISZ * TRENDY W ZARZĄDZANIU PROJEKTAMI Zarządzanie projektami jest najczęściej stosowaną metodą zarządzania we współczesnych przedsiębiorstwach. Projekt jest to suma działań podejmowanych w celu wykreowania nowej usługi lub produktu. Nowoczesne organizacje poprzez zarządzaniu projektami realizuje większość swoich działań. Niniejsza praca ma na celu ukazanie w jaki sposób wykorzystanie najnowszych trendów w zarządzaniu projektami prowadzi do sukcesu na globalnym rynku. W pierwszym rozdziale zaprezentowano ewolucję procesu zarządzania projektami, następnie omówiono koncepcję zarządzania przez projekty, a w końcowych rozważaniach zaprezentowano wpływ zarządzania projektami na portfel i strategię przedsiębiorstwa Bud-Dew. 1. UWARUNKOWANIA ROZWOJU ZARZĄDZANIA PROJEKTAMI We współczesnych organizacjach gospodarczych i nienastawionych na zysk rola projektów jest powszechnie akceptowana, zaś konsekwencją zainteresowania zarządzaniem projektami jest upowszechnienie istniejącej wiedzy z określonego zakresu, jak i tworzenie nowych koncepcji, narzędzi oraz modeli i standardów. Celem tego podrozdziału będzie przede wszystkim ukazanie uwarunkowań rozwoju zarządzania projektami. Jak podkreśla coraz więcej autorów historia realizacji projektów liczy tyle lat, ile ludzka cywilizacja. Rozpoczęła się ona kilka tysięcy lat temu, wraz z pierwszym polowaniem na mamuty, a następnie rozwijała się przykładowo poprzez budowę piramid, linii kolejowych, a także ogromnych drapaczy chmur. Na chwilę obecną dziennie realizowanych jest kilka tysięcy projektów, zarówno w dziedzinie informatyki, badań, restrukturyzacji organizacji oraz innych. W czasach dzisiejszych projektem nazywane jest unikalne przedsięwzięcie, które realizowane jest przez określoną jednostkę i które rozwiązuje skonkretyzowany wcześniej problem. Projekty dotyczą coraz częściej bardziej innowacyjnych dziedzin oraz dostępnych dla wszystkich sfer życia ludzkości 1. * Studenckie Koło Naukowe Koncept, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, opiekun referatu: dr Joanna Rogalska. 1 M. Trocki, Nowoczesne zarządzanie projektami, PWE Warszawa 2012, s

82 O określonej roli projektów decydują przede wszystkim skomplikowane warunki, w których funkcjonują współczesne przedsiębiorstwa. Przede wszystkim czynnikami, które wpływają na rolę oraz samoistny rozwój dziedziny zarządzania projektami wśród organizacji pozostaje: dynamika otoczenia, coraz bardziej nasilająca się konkurencja, rosnące wymagania klientów oraz co bardzo istotne coraz szybszy postęp techniczny, co wiąże się z określonymi wymaganiami w stosunku do nowej dziedziny nauki. Reakcja na występujące zmiany w otoczeniu, dotrzymanie kroku konkurentom oraz sprostanie wymaganiom postawionym przez klientów, wymagają zmian oraz coraz to bardziej innowacyjnych pomysłów, a te z kolei realizuje się poprzez projekty. W niektórych sektorach można spotkać się z pojęciem, że funkcjonują one będąc zorientowane na projekty. Ich podstawowa działalność jest realizowana poprzez wdrażanie oraz realizację projektów, które pozwalają obsługiwać nałożony na dane jednostki zakres obowiązków. Coraz częściej zwraca się także uwagę na tworzenie oraz wprowadzanie w życie jednostek organizacji tymczasowych w formie projektów dla specyficznych potrzeb oraz na określony czas, który wynika z realizacji założonych i szczegółowo określonych celów 2. Bez wątpienia można podjąć się stwierdzenia, że do rozpowszechnienia tej nauki w Polsce przyczyniła się akcesja Polski do Unii Europejskiej oraz możliwość pozyskiwania dotacji UE na realizację konkretnych przedsięwzięć, tj. projektów. Projektami z funduszy Unii Europejskiej, czyli w pewnym sensie społecznymi, zainteresowało się wiele gmin, przedsiębiorstw, organizacji pozarządowych. Kwestie związane z tego typu projektami spotkały się przede wszystkim z kadrą zarządzającą daną jednostką, ale także każdą inną osobą, która widziała możliwość pozyskania określonych środków finansowych. Wielkość inwestycji, zaawansowanie w poszczególne elementy programów UE oraz ich różnorodność, wielość beneficjentów wymagają uświadamiania sobie roli skutecznego oraz efektywnego zarządzania projektami, a także wymagają podejścia bazującego na nowoczesnych i bardzo sprecyzowanych metodykach. Za publikacje o przełomowym oraz jakże istotnym znaczeniu dla tej nowoczesnej dziedziny nauki przyjmuje się artykuł The Project Manager, który został opublikowany przez Gaddisa w 1959 r. na łamach Harvar Business Review. 3 W latach 70 określona oraz zdefiniowana problematyka zarządzani projektami została wzbogacona o dane zagadnienia związane z funkcjonowaniem zespołów oraz struktur projektowych. Stało się to podstawą do dalszego rozwoju tej dziedziny, żeby w kolejnych dekadach, rozwinąć daną wiedzę o zagadnienia dotyczące jakości, wiedzy, uczenia się, 2 W. Gasparski, Projektoznawstwo, Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa 1998, s M. Trocki, op. cit., s

83 a także co bardzo istotne w dzisiejszych czasach współpracy międzyorganizacyjnej. Pod koniec ostatniego wieku duży wpływ na rozwój tej dziedziny miał także określony oraz bardzo widoczny rozwój informatyki, a także opracowanie oraz spopularyzowanie specjalistycznego oprogramowania, które w znaczący sposób ułatwia pracę w dziedzinie zarządzania projektami. Problematyka zarządzania projektami w ostatnim czasie zostaje uzupełniona przez coraz to więcej dziedzin, które do pewnego czasu były odrębne, są to np. finanse przedsiębiorstw, ekonomika, rachunkowość zarządcza, zarządzanie strategiczne, czy też marketing 4. Podsumowując rozwój dziedziny zarządzania projektami jest jak najbardziej aktywny wśród wszelkiego rodzaju przedsiębiorstw, dostrzegają one coraz to nowsze i bardziej innowacyjne rozwiązania, co jest powiązane z własną działalnością podstawową, która nabiera wymiaru projektowego. Zdobyte doświadczenia w zarządzaniu projektami dla klientów zewnętrznych adaptowane są do przedsięwzięć, które natomiast realizowane są dla własnych potrzeb, stąd też także następuje dostosowanie procedur projektowych do działań związanych z restrukturyzacją, wprowadzeniem zmian w systemach ocen okresowych pracowników itp. Innowacyjność tej dziedziny oraz pozytywny wpływ na podstawową funkcjonalność organizacji dzięki zarządzaniu projektami zostanie przedstawiona w kolejnych rozdziałach niniejszego artykułu. 2. ZARZĄDZANIE PRZEZ PROJEKTY Z coraz to bardziej rozwijającą się koncepcją organizacji zorientowanej projektowo wiąże się pojęcie zarządzania przez projekty. Pojęcie to zaistniało w literaturze przedmiotu w latach 80., a spotkało się z popularnością na początku lat 90. XX w. przede wszystkim z racji odbycia się kongresu IPMA, który odbył się w 1990 roku w Wiedniu pod takim właśnie hasłem. Dyskusje dotyczące tematyki zarządzania projektami, a także poruszane tam tematy i przedstawione referaty stały się wówczas źródłem inspiracji dla wielu badaczy 5. Ponad połowa badaczy tej dziedziny postrzega zarządzanie bazujące na projektach jako specyficzną orientację w zarządzaniu skoncentrowaną na klientach, a także niepowtarzalnych produktach. W rozumieniu przykładowo Turner a, czy też Keegan A zarządzanie, które bazuje na projektach stanowi kolejną a zarazem najnowszą orientację w zarządzaniu, po tradycyjnej orientacji na hierarchie, pojedyncze projekty oraz procesy 6. 4 Ibidem. 5 A. Kozarkiewicz, Zarządzanie portfelami projektów, WP PWN, Warszawa 2012, s Ibidem, s

84 Tabela 1. Zarządzanie oparte na projektach, a inne orientacje zarządzania Zarządzanie procesami Zarządzanie bazujące na projektach Zarządzanie hierarchiczne lub funkcjonalne Zarządzanie projektami Źródło: opracowanie własne na podstawie Turner Keegan, ( ). Według Gardinera zarządzanie przez projekty można zdefiniować jako takie podejście do zarządzania operacjami, które traktuje liczne oraz określone aspekty działań organizacji jako projekty i do zarządzania nimi wykorzystuje narzędzia oraz specyfikacje właściwe dla zarządzania projektami. Kolejną definicją jest ta, która została zaproponowana przez Gareis a, według której zarządzanie przez projekty oznacza, że: organizacja pozostaje zdecentralizowana, odpowiedzialność menedżerów jest przypisywana do poszczególnych projektów, cele wiążą się z dekompozycją, podobnie jak kontrola, czy też monitorowanie celów. Gareis mówił także, że zarządzanie przez projekty wiąże się też z organizacją uczenia się, która odbywa się przez projekty, czy też zarządzaniem jakością projektów 7. Zarządzanie przez projekty jest wymagającym podejściem do zarządzania przedsiębiorstwem, które wymaga specyficznej struktury organizacyjnej. Przykładowo w miejsce tradycyjnych pionów oraz działów należy wprowadzić zespoły projektowe. Kierownik projektu jest umiejscowiony w strukturze organizacyjnej przedsiębiorstwa dosyć wysoko oraz działa jako samodzielny przedsiębiorca jest on jednostką która reprezentuje przedsiębiorstwo w relacjach z klientem. Natomiast w relacjach z członkami podległego zespołu staje się przedsiębiorcą-pracodawcą. Kierownik projektu jako osoba odpowiedzialna za dane przedsięwzięcie powinna skupiać swoją uwagę zarówno na określonych celach projektowych, jak i ogólnych celach strategicznych przedsiębiorstwa w którym pracuje. Kierownik projektu to także jedna z niewielu jednostek przedsiębiorstwa, która może liczyć na wsparcie finansowe, marketingowe, szkoleniowe oraz inne od swojej organizacji 8. Zespoły projektowe odgrywają jedną z podstawowych ról tego typu przedsiębiorstwa, są one jednostkami, które cechują się bezpośredniością w dostępie do realizacji celów danej organizacji. Wszyscy pracownicy zespołów, posiadają różne kwalifikacje oraz umiejętności, muszą zatem zaakceptować pracę zespołową, rozumieć wszystkie kolektywne cele dane- 7 Ibidem, s A. Kozarkiewicz, op. cit., s

85 go projektu, a także powinni w dużej mierze być samodzielni oraz przedsiębiorczy w działaniu, realizując przypisany im zakres obowiązków. Warto także nadmienić, iż w tego typu przedsiębiorstwach, tzn. zarządzanych przez projekty projekt staje się coraz częściej podstawowym obiektem rachunku kosztów, jak i efektów. Organizacje wykorzystują m.in. specjalne metody operacyjnej oraz strategicznej rachunkowości zorientowanej przede wszystkim projektowo WPŁYW WYBRANYCH PROJEKTÓW NA PORTFEL ORAZ STRATEGIĘ PRZEDSIĘBIORSTWA BUD-DEW Spółka Bud-Dew realizuje na rynku skandynawskim głównie projekty z zakresu budownictwa mieszkaniowego, buduje osiedla, a także domy wielorodzinne na własnej bazie własnej, technologii budowlanej oraz produkowanych w fabryce domów modułach, bazujących na określonych tzn. lekkiej konstrukcji. Budynki te powstają w danym systemie, określanym niekiedy pod klucz, co oznacza, że po realizacji oddawane są do sprzedaży. Pierwszy kontrakt na budowę domu typu modułowego Bud- Dew pozyskał w 2009 r. Ten pierwszy kontrakt dotyczył niewielkiej inwestycji w północnej części Norwegii. Kolejne kontrakty, czy też umowy obejmowały realizację osiedli domów wielorodzinnych, czy też pojedynczych domów oraz akademików. Kontrakty dotyczyły coraz to bardziej skomplikowanych przedsięwzięć, o coraz większej skali, przykładowo wielkość niektórych z nich obejmowała budynki o powierzchni, która przekraczała 50 mieszkań. Oczywiście wiązało się to ze wzrostem przychodów danego przedsiębiorstwa, ale także ze skomplikowanym podejściem do danych przedsięwzięć 10. Rozwój działalności na rynku skandynawskim tej prywatnej polskiej spółki był wspierany przez wiele działań o charakterze marketingowym, a przede wszystkim przez aktywny udział na targach budowlanych na terenie Skandynawii. Inwestor oraz potencjalni klienci byli zapraszani do Polski, do fabryki Bud-Dew, przez co mogli dowiedzieć się w jaki sposób od samego zalążka funkcjonuje to przedsiębiorstwo oraz jaką jakością się charakteryzuje. Co bardzo istotne, niektórzy z inwestorów skandynawskich realizowali we współpracy z Bud-Dew kilka kolejnych inwestycji. Stanowiło to potwierdzenie jakości danego produktu, których charakteryzuje się określone przedsiębiorstwo. Kolejne budowy są także źródłem rekomendacji oraz elementem kreowania pozytywnego wizerunku na analizowanym rynku. Kolejnym bardzo ważnym elementem, który wymagał od zarządza- 9 Ibidem, s Ibidem, s

86 jących poznania oraz akceptacji, jest skandynawska kultura, środowisko przyrodnicze, w tym głównie trudny klimat. Spółka Bud-Dew miała wprawdzie doświadczenia w realizacji kontraktów zagranicznych, ale obejmowały one głównie rynek wschodni-rosyjski, który w dużej mierze odbiega od tego, z którym mamy do czynienia w Skandynawii. Problemem dodatkowym pozostaje komunikacja. Rozwiązanie tego typu problemu powiązane jest z rozwojem, czy też pozyskaniem nowych kadr i rozwoju umiejętności w zakresie języków obcych 11. Zaprezentowany przykład projektów, które są realizowane na rynku skandynawskim pokazuje całość relacji pomiędzy kolejnymi projektamikontraktami, które zaistniały w portfelu projektów firmy Bud-Dew dzięki nabywanym umiejętnościom technologicznym, marketingowym, czy też po prostu nabywaniu nowych umiejętności oraz elastycznemu poruszaniu się po rynku i w relacjach biznesowych. Należy także podkreślić, że dzięki zaistnieniu projektów danego przedsiębiorstwa na rynku skandynawskim, można zauważyć wzrost realizacji projektów w Polsce. Co więcej, w portfelu projektu Bud-Dew pojawiają się kolejne projekty na tle badawczym oraz rozwojowym, które związane są z doskonaleniem stosowanych technologii modułowych oraz rozszerzeniem linii produktów oraz ich wariantów. W kształtowaniu portfela projektów danej spółki Bud-Dew przykład zastosowania projektów we własnej działalności podstawowej, tj. realizowaniu określonych przedsięwzięć, ilustruje znaczenie perspektywy przeszłości, nabywanych doświadczeń, pozyskiwanej wiedzy, tzn. o rynku, interesariuszach, oraz o otoczeniu biznesowym. W perspektywie teraźniejszości powiązanie projektów badawczych i rozwojowych oraz podpisanego kontraktu z inwestorem norweskim ilustruje znaczenie ko-kreowania wartości przez projekty. Przykład projektu realizowanego na rynku zagranicznym, tj. w tym przypadku skandynawskim pokazuje także znaczenie pozyskiwania wiedzy oraz kształtowania umiejętności: pozyskanie oraz realizacja kontraktu na określonym rynku, tj. skandynawskim wymagały nie tylko wiedzy technicznej, logistycznej, prawnej, marketingowej, ale też wiedzy o danej kulturze biznesowej i kształtowaniu relacji biznesowych, rozwijania i nabywania umiejętności w zakresie komunikacji i funkcjonowania w trudnym i wymagającym środowisku naturalnym A. Kozarkiewicz, op. cit, s Ibidem, s

87 4. PODSUMOWANIE Zastosowanie najnowszych technik zarządzania projektami stanowi klucz do sukcesu na globalnym rynku. Zaprezentowany rozwój polskiej firmy Bud-Dew potwierdza, iż efektywne zarządzanie projektami prowadzi do zrównoważonego rozwoju. Zarządzanie przez projekty stanowi obecnie najnowszą koncepcją zarządzania. Podział zadań na projekty umożliwia skupienie się na priorytetach w danym sektorze działalności, co pozwala na ich skuteczne wdrażanie. Realizacja jasno określonego, odrębnego celu ale jednocześnie współgrającego z ogólną misją działalności firmy jest podstawą efektywnego funkcjonowanie współczesnego przedsiębiorstwa. Kadra zarządzająca dzięki zarządzaniu poprzez projekty ma większa kontrole nad realizowanymi zadaniami oraz skuteczniej zarządza ludźmi, osiągając cele w wyznaczonym terminie i w ramach posiadanych środków finansowych. Świadomość korzyści płynących z zarządzania projektami stanowi o utrzymaniu konkurencyjnej pozycji na współczesnym rynku. BIBLIOGRAFIA GASPARSKI W., Projektoznawstwo, Wydawnictwo Naukowo Techniczne, Warszawa 1998 KOZARKIEWICZ A., Zarządzanie portfelami projektów, Wydawnictwa Profesjonalne PWN, Warszawa 2012 TROCKI M., Nowoczesne zarządzanie projektami, PWE, Warszawa 2012 TRENDS IN PROJECT MANAGMENT Project management is the most common method of management in modern business. The project is the sum of the measures taken in order to create a new service or product. Modern organizations through project management realizes most of its activities. This artcle aims to show how the use of the latest trends in project management leads to success in the global market. The first chapter presents the evolution of the project management process, then explains the concept of management by the projects through, and in the final deliberations presents the impact on the portfolio of project management and business strategy Bud- Dew. 87

88

89 Dyfuzja, innowacja, Gospodarka Oparta na Wiedzy, GOW, Bezpośrednie Inwestycje Zagraniczne, BIZ, Prawo Własności Intelektualnej Sylwiusz SADOWSKI * DETERMINANTY DYFUCJI INNOWACJI W GOSPODARCE OPARTEJ NA WIEDZY W dobie gospodarki rynkowej, innowacyjność ma zasadnicze znaczenie dla konkurencyjności. Rządy krajów będących jeszcze w epoce postindustrialnej, wzorują się na liderach wzrostu gospodarczego w których zasadnicza rola innowacji jest faktem. Mimo to inwestycje w tym obszarze często pozostają na podobnym poziomie lub stają się mniejsze. Rozwiązania proinnowacyjne wymagają dużego nakładu kapitału i czasu, a w momencie spowolnienia gospodarczego lub recesji nie każdy kraj jest w stanie przedsięwziąć odpowiednie działania. Dzięki obecnym mechanizmom na rynku, wiedza nie pozostaje tylko w obszarze kraju lub firmy z którego się wywodzi. Niniejsza praca ma za zadanie przedstawić czym są i jakie role obecnie pełnią innowacje, jakie czynniki sprzyjają wzrostowi i rozprzestrzenianiu się wiedzy z krajów wysoko rozwiniętych, oraz jakie ma to znaczenie dla krajów gospodarczo rozwiniętych oraz beneficjentów dyfuzji. 1. GOSPODARKA OPARTA NA WIEDZY A INNOWACJA Gospodarka Oparta na Wiedzy jest gospodarką w której wiedza pełni zasadniczą rolę w osiąganiu konkurencyjności. Budowanie jej odbywa się dzięki tworzeniu warunków sprzyjających powstaniu i sukcesowi przedsiębiorstw opierających przewagę konkurencyjną na wiedzy 1.Warto zwrócić uwagę że pojęcie Gospodarki Opartej na Wiedzy zazębia się z pojęciem Gospodarki Sieciowej, nawet jest używane zmiennie. Przy powyższych założeniach pojęcie innowacyjności nasuwa się instynktownie. Jednak na różnych płaszczyznach polityka, sektor małych i średnich przedsiębiorstw, korporacje transnarodowe, aula akademicka innowacyjność może zostać oceniona nieco inaczej. W celu uniknięcia nieporozumień w niniejszym opracowaniu, innowacyjność jest rozumiana jako zdolność do podnoszenia poziomu technicznego i organizacyjnego gospodarki poprzez zastosowanie innowacyjnych rozwiązań technicznych i ekonomicznoorganizacyjnych, a w efekcie wzrost łącznej produktywności czynników * Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe Progress, dr Alberciak

90 wytwórczych lub produktywności poszczególnych czynników (pracy i kapitału) 2. Dodatkowo opiera się na założeniu że podstawą procesu dyfuzji jest rozpowszechnianie się informacji. 3 Opisane dalej determinanty mają wskazać kierunek ich działania, czy sprzyjają dyfuzji czy koncentracji innowacji. 2. DETERMINANTY 2.1. INFRASTRUKTURA TELEINFORMATYCZNA Infrastruktura teleinformatyczna obejmuje technologie ICT i informatyczne. Obecnie podstawowym narzędziem w tej dziedzinie jest Internet który umożliwia nieograniczoną wymianę informacji. Wszechobecność Internetu usprawnia łączność między firmami transnarodowymi, instytucjami naukowymi i badawczymi, upowszechnia wiedzę w coraz bardziej ukierunkowany sposób. Wirtualne encyklopedie są już czymś powszechnym, jednak coraz bardziej obszerna staje się oferta szkoleń e-learningowych. Świetnym przykładem są darmowo udostępniane wykłady między innymi przez Uniwersytet Harvard i Massachusetts Institute of Technology. Pomysł ten był na początku oceniany sceptycznie. Dzięki jego realizacji, najwięcej korzystają z tego mieszkańcy państw, technologicznie będących jeszcze w epoce postindustrialnej, kraje Południowej Ameryki oraz Południowo-Wschodniej Azji. Taki swobodny dostęp do wiedzy nie tylko ją rozpowszechnia, ale także pozwala odkryć talenty, dociera z programami stypendialnymi tam gdzie wcześniej nie istniała taka możliwość 4. Kraje z klubu konwergencji bez wątpienia czerpią z tego wiele korzyści, warto zwrócić jednak uwagę że przy powyższym przykładzie, zwiększony obszar działania pozwala uczelniom, dotrzeć i przyciągnąć ponadprzeciętne jednostki z jeszcze odleglejszych miejsc niż dotychczas, utrzymując dzięki temu tytuł renomowanej uczelni. 2 B. Fiedor, Polski wzrost gospodarczy w kontekście współczesnych kontrowersji wokół teorii i polityki wzrostu, [w:] Klamut M, Polityka ekonomiczna współczesne wyzwania, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa J. Wiśniewska., Teoretyczne aspekty rozprzestrzeniania się innowacji [w:] Janasz W. (red. naukowa), Innowacje w działalności przedsiębiorstw w integracji z Unią Europejską, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2005, s

91 2.2. REGULACJE PRAWNE I PRZEPISY Kolejną kwestią coraz bardziej istotną w procesie dyfuzji innowacji są regulacje prawne, które opierają się na przepisach prawa patentowego. Dobrze skonstruowane normy i uregulowania mogą być wyraźnym sygnałem wspierającym i kierunkującym działalność innowacyjną. Mają istotny wpływ na dostępność do informacji, obciążenia z tytułu podatków i administracyjne również normy dotyczące ochrony. 5 Potrzeby mogą różnić się w zależności od sektora. Przykładem, który obecnie wzbudza wiele kontrowersji, są procesy toczone przez Myriad Genetics. Firma ta wyizolowała gen mający związek ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia raka piersi i jajnika wykrywające ten gen testy mogą pomóc w określeniu ryzyka zachorowania. Przedsiębiorstwo Myriad Genetics zastrzegło sobie prawa do wykonywania badań na tym genie decyzją federalnego sądu w Australii, który orzekł że samo wyizolowanie występującego naturalnie w ludzkim organizmie genu jest wystarczające do uzyskania patentu 6. Jest to kwestia budząca spory na płaszczyźnie wynalazków biotechnologicznych. Dla samych Australijskich genetyków przyznanie patentu nie musi być poważnym utrudnieniem dzięki wprowadzonym w 2012 roku przez parlament prawie o ochronie wykorzystania eksperymentalnego, dzięki któremu naukowcy badający opatentowane obiekty oraz zagadnienia które mają z nimi związek, nie naruszają patentu 7. Jest to przykład istotnej roli państw w procesie rozprzestrzeniania się wiedzy ich decyzje określają czy nowe rozwiązania mogą być wykorzystywane przez innych użytkowników oraz na jakich warunkach, jednocześnie gwarantując ochronę patentową, co daje poczucie bezpieczeństwa przedsiębiorstwom inwestujących w badania i rozwój GLOBALIZACJA I PRZEDSIĘBIORSTWA TRANSNARODOWE Narodowe systemy innowacji opierają się na przekonaniu że czynniki wywierające wpływ na działalność innowacyjną mają charakter narodowy. Przykładem tego może być kultura, wyznanie wartości, czynniki instytucjonalne. Jednak w Gospodarce Opartej na Wiedzy procesy mają charakter międzynarodowy pod wieloma względami, gdzie wiedza i technologia są transferowane poza granice krajów, gdyż firmy nawiązują współpracę z przedsiębiorstwami i uczelniami innych krajów. Możliwości poszerzania obszarów współpracy i zawierania transakcji dodatkowo przyczynił się w 5 OECD, Podręcznik Oslo zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczących innowacji, wydanie 3, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Warszawa, Ibidem. 91

92 znacznym stopniu Internet. Sprzyja to procesowi globalizacji, umiędzynarodowieniem przepływu kapitału, wiedzy oraz technologii. Proces globalizacji jest dodatkowo silnym motorem innowacji międzynarodowa konkurencja staje się bodźcem dla firm do opracowywania nowych technologii, zwiększania wydajności oraz tworzenia nowych produktów. Niejednokrotnie takie przedsiębiorstwa potrafią być stymulatorem do zmiany sektorowej gospodarek, zmuszając je do rozwijania nowych sektorów i zmiany systemów instytucjonalnych BEZPOŚREDNIE INWESATYCJE ZAGRANICZNE Dyfuzja wiedzy może dokonywać się z pomocą Bezpośrednich Inwestycji Zagranicznych napływających z wyżej rozwiniętych krajów do rozwijających się. Proces ten polega głownie na przekazywaniu wiedzy w obrębie filii lub sieci oddziałów. Uruchamia to proces dyfuzji wiedzy i innowacji mający charakter pośredniego oddziaływania zagranicznych filii na podmioty krajowe 9. Początkowo dyfuzja dotyczy kooperantów przedsiębiorstwa wchodzących z nim w różne powiązania. Następnie, rozszerza się na kolejne podmioty dzięki efektom przenikania i naśladownictwa 10, stanowiących swoiste efekty zewnętrzne inwestycji zagranicznych 11. Proces może realizować się poprzez współpracę, uczenie oraz naśladownictwo. Siła tego zjawiska zależy m. in. od możliwości absorpcyjnych tychże podmiotów, umiejętności pozyskiwania, przetwarzania i wykorzystywania informacji, proinnowacyjnego nastawienia kadry zarządczej razem z pracownikami przedsiębiorstw. Pozytywne aspekty Bezpośrednich Inwestycji Zagranicznych mogą stymulować rozwój sfery naukowo-badawczej, transfer myśli naukowo technicznej, nowoczesnej technologii, podnoszenie kwalifikacji kadr krajowych, wdrażanie efektywnych wzorców w zakresie przedsiębiorczości i zarządzania lub ograniczyć rolę monopoli krajowych i ich negatywnych skutków funkcjonowania i wiele innych pozytywnych zjawisk. Należy jednak być świadomym istniejących zagrożeń zagraniczne inwestycje mogą wykorzystywać jedynie pracowników fizycznych, sprowadzać zagranicznych specjalistów, transferować specjalistów do zagranicznych central firm lub sprowadzać już przestarzałe technologie OECD, Podręcznik Oslo zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczących innowacji, wydanie 3, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Warszawa, ang. spillover op. cit. 12 Ibidiem. 92

93 2.5. MOBILNOŚĆ KAPITAŁU LUDZKIEGO Kapitał ludzki jest pojęciem wielowymiarowym i nie powinien być postrzegany jedynie przez pryzmat ilościowy. Definiując kapitał ludzki wskazuje się doświadczenie, wiedzę, kwalifikacje, umiejętności i kompetencje siły roboczej danej jednostki 13. Właściwe wykorzystanie potencjału kapitału ludzkiego może być istotnym czynnikiem determinującym konkurencyjność przedsiębiorstw a tym samym wpływać na innowacyjność gospodarki 14. Przy takich założeniach kapitał ludzki może być porównany do dobra luksusowego, gdyż swoboda przepływu osób Unii Europejskiej jest ukierunkowana bardziej na koncentrację kapitału aniżeli jego dyfuzji, ponieważ poza pracownikami fizycznymi także wykwalifikowana kadra pracownicza z krajów słabiej rozwiniętych wyjeżdża za granicę w poszukiwaniu lepszej pracy i warunków życia. Mobilność kapitału ludzkiego jest niezbędna aby zaistniała praktyczna i efektywna możliwość wykorzystania wiedzy, ponieważ pierwotne środowisko nie zawsze jest w stanie zapewnić odpowiednie warunki do rozwoju ze względu na niezbędne wysokie nakłady finansowe lub organizacyjne, mając przy tym nie rzadko do czynienia z nepotyzmem lub kumoterstwem. 3. PODSUMOWANIE Opisane czynniki dyfuzji innowacji w pewnych momentach się zazębiają, i można je sprowadzić przede wszystkim do deregulacji i liberalizacji wybranych obszarów rynku. Jednak brak kontroli przez odpowiednie organy może prowadzić do wypaczeń i potęgowania się negatywnych skutków jakich jak m.in. monopol na dane rozwiązanie. Pierwsze wrażenie sprawia, iż głównymi beneficjentami są kraje w których wskaźnik innowacji jest relatywnie niski. Kraje konwergencji za pomocą stosunkowo niskiego nakładu kapitału i czasu mają dostęp do wiedzy i technologii wcześniej nieosiągalnej. Coraz wyższy i bardziej wyrównany poziom technologiczny zmusza rozwinięte kraje i przedsiębiorstwa do ciągłej rywalizacji, będący impulsem do tworzenia i wdrażania nowych rozwiązań. Podsumowując, można stwierdzić że, paradoksalnie, niezbędnym elementem determinującym dyfuzje innowacji są czynniki sprzyjające jej ciągłej koncentracji z innych źródeł. Dlatego współpraca między gospodarkami lub przedsiębiorstwami znajdujących się na innych etapach rozwoju okazuje się być korzystna dla każdej ze stron Ibidem. 93

94 BIBLIOGRAFIA KLAMUT M., Polityka Ekonomiczna współczesne wyzwania, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2007 OECD, Podręcznik Oslo zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczących innowacji, wydanie 3, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Warszawa, DIFFUSION OF INNOVATIONS IN KNOWLAGE BASED ECONOMY In an era of market economy, innovation is indispensable in order to remain competitive. Developing countries emulate the leaders of economic growth, where the essential role of innovation is realized. Pro-innovation solutions require large expenditures of both capital ant time, and in the moment of slow growth or recession, not every country is capable of undertaking appropriate actions. Thanks to current market mechanisms, this knowledge remains confined only to the company or the country it originates from. This elaboration will attempt to showcase the essence and current role of innovation, what factors foster growth and spread of knowledge from highly developed countries and what significance this holds for economically developed countries, as well as beneficiaries of diffused funds.

95 Six Sigma, DMAIC, poprawa jakości, obniżanie kosztów Dominika SIEDLECKA * SIX SIGMA JAKO METODA WSPOMAGANIA PROCESÓW BIZNESOWYCH Tekst artykułu został poświęcony koncepcji zarządzania jakością zwanej Six Sigma. Opracowanie zawiera charakterystykę powstania i rozwoju metody, która znalazła uznanie wśród menedżerów organizacji i jest wprowadzana z nadzieją na większe zyski. Metoda ta pozwala na obniżenie kosztów i zwiększenia jakości produktów. W ujęciu statystycznym została przedstawiona ogólna filozofia Six Sigmy. Punktem wyjścia do zastosowania Six Sigmy jest metodologia DMAIC opisująca fazy prowadzące do optymalizacji procesu zarządzania jakością. 1. WSTĘP 1.1. POJĘCIE SIX SIGMA Six Sigma to jedna z najnowszych koncepcji zarządzania jakością. To filozofia biznesu opierająca działania na wyraźnym określeniu wartości organizacji w ramach jej systemu kompensacji, strategii biznesu nastawionej na obniżanie kosztów i podnoszenie satysfakcji klientów. Jest to kompleksowy i elastyczny system osiągania, utrzymywania i maksymalizowania sukcesu. Poprzez zrozumienie potrzeb oraz zdyscyplinowane wykorzystywanie faktów, danych i wyników analizy statystycznej daje możliwość ciągłego usprawniania i tworzenia nowych doskonalszych rozwiązań w odniesieniu do wszelkich procesów zachodzących w organizacjach HISTORIA POWSTANIA Wzrastająca konkurencyjność wyrobów japońskich pod koniec lat siedemdziesiątych spowodowała, że firmy amerykańskie musiały znaleźć * Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe Progress, opiekun referatu: dr Daniel Stos. 1 R. Karaszewski, Systemy zarządzania jakością największych korporacji świata, ich dyfuzja, zjawisko, rozwój, znaczenie, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa, Toruń 2003, str

96 rozwiązanie, które przyniesie im poprawę jakości produktów przy jednoczesnym obniżeniu kosztów. W związku z tym Motorola skupiła w ośrodkach badawczych naukowców, którzy opracowali Six Sigmę metodę, dającą możliwość zmniejszania kosztów własnych, poprzez redukcję złej jakości. Zakwestionowane zostało przekonanie, że wyższa jakość więcej kosztuje. Teoria zakładała, że zapewnienie klientom wyższej jakości wymaga większej ilości prób, analiz i kontroli 2. Rysunek 1. Tradycyjne pojmowanie jakości. Rysunek 2. Współczesne pojmowanie jakości usterki /koszty koszty usterki /koszty usterki koszty usterki czas Źródło: Opracowanie własne na podstawie: A. Koszlajda, Filozofia Six Sigma jako sposób na poprawę efektywności przedsiębiorstwa, Polish Six Sigma Academy. Obalone zostało również przekonanie, które pokazuje, że inwestowanie w poprawę jakości jest wynagradzane przez zmniejszenie wewnętrznych i zewnętrznych kosztów usterek, aż do pewnego punktu. Optymalny koszt jakości jest punktem, w którym koszty działań zapobiegawczych i oceny równoważą się z całkowitym kosztem usterek. Im mniej wad, tym mniejsze koszty prewencyjne i oceny, jak i koszty uszkodzeń, co znaczy, że najlepszy producent staje się równocześnie najtańszym. Six Sigma wprowadzona przez Boba Galvina 3 i Billa Smitha w Motoroli w połowie lat osiemdziesiątych została wyróżniona Amerykańską Nagrodą Jakości M. Baldridge a 4. Następnie zapoczątkowana przez Motorolę metoda znalazła zastosowanie w wielu branżach takich jak przemysł: samochodowy, elektryczny, farmaceutyczny, dochodząc aż do procesów finansowych. Obecnie metodologia ta używana jest w koncernach takich jak: General Elecrtic 5, 3M, KPMG, American Express, Toshiba, ABB, Bank Zachodni WBK czy Microsoft. Jack Welch 6 komentując miliardowe oszczędności powiedział, że: Six Sigma to najważniejsza z kiedykolwiek podjętych przez GE inicjatyw, jest ona już częścią kodu genetycznego naszej przyszłości. W 2000 czas 2 W. Popławski, Filozofia Six Sigma jako sposób na poprawę efektywności przedsiębiorstwa, Polish Six Sigma Academy. 96

97 roku Fort Wayne w stanie Indiana został pierwszym miastem stosującym Six Sigmę w zarządzaniu miastem CELE Six Sigma stawia sobie za cel eliminowanie zmienności procesu, gdyż jest ona traktowana jako przyczyna powstawania problemów jakościowych, niskiej wydajności i wysokich kosztów. Należy doprowadzić do standaryzacji każdego procesu zachodzącego w organizacji. W zamiarze ma ona dążenie do skrócenia czasu cyklu produkcyjnego oraz redukcji kosztów związanych z poprawą błędów, naprawami czy złomowaniem, co prowadzi do zwiększenia satysfakcji klientów i poprawy rynkowej pozycji organizacji. Osiąganie tych celów realizuje się zgodnie z genezą Kaizen. Zakłada ona wdrażanie małych kroków, które doprowadzają do ciągłego doskonalenia STATYSTYCZNE UWARUNKOWANIA SIX SIGMY Termin sigma jest używany do określenia rozkładu lub wahania wokół średniej wartości jakiegokolwiek procesu lub procedury. W procesach biznesowych lub produkcyjnych zdolność sigmy jest metryką pozwalającą określić jak sprawnie przebiega dany proces. Im wyższa zdolność sigmy, tym lepiej, gdyż większa jest zdolność procesu do wykonywania zadania bez wad, czyli powodów niezadowolenia klienta SZEŚĆ ODCHYLEŃ OD ŚREDNIEJ Six Sigma zgodnie z symetrycznym wykresem rozkładu normalnego (krzywa Gaussa) pokazuje, że tylko dwie miliardowe wykresu wychodzą poza zakres (średnia -3 sigma, średnia +3 sigma) czyli, że na miliard przypadków dwa są poza nim. Oznacza to w praktyce dwa błędy na miliard przypadków, które podawane są za pomocą DPMO (ang. Defects per milion oppurtinies). Pojęcie Six Sigma wynika z tego, że jeśli wytworzone sztuki będziemy mierzyć regula.rnie, uzyskamy dużą ilość wyników i obli- 3 Syn założyciela Motoroli Prezes General Electric w latach P. Pande, R Neuman, R.Cavangh, Six Sigma. Sposób poprawy wyników nie tylko dla firm takich jak GE czy Motorola, K.E.Liber, Warszawa 2003, str

98 czymy sigmę dla tych rezultatów, to w sześciu sigmach zmierzonych na starcie zmieści się sigma biorąca pod uwagę czynnik czasu i wyliczenia dla większej liczby produktów. Rysunek 3. Krzywa Gaussa, ilość standardowych odchyleń od średniej -3Sigmy Śr. +3Sigmy Źródło: Opracowanie własne. Zważając na wykres rozkładu normalnego tylko 3,4 milionowe wykresu wychodzą poza zakres co mówi, że na milion przypadków trzy są poza zakresem. Tabela 1. DPMO i % braków dla danego poziomu sigmy Poziom Sigmy DPMO % braków 1 691,463 69% % 3 66,807 6,7% 4 6,21 0,62% ,023% 6 3,4 0,00034% Źródło: Opracowanie własne. 3. METODOLOGIA DMAIC Koncepcja DMAIC to metoda optymalizacji procesów, która daje możliwość obiektywnego spojrzenia na problematykę i zrozumienie co powinno się zrobić, aby wprowadzić w życie usprawnienie wadliwego 98

99 procesu. Ta koncepcja to punkt wyjścia dla metody Six Sigma. DMAIC składa się z pięciu faz: Definiowanie (Define), Mierzenie (Measure), Analizowanie (Analyze), Usprawnianie (Improve) i Kontrola (Control) 10. Rysunek 4. Koncepcja zarządzania procesami DMAIC V.Control I.Define IV.Improve II.Measure III.Analyze Źródło: Opracowanie własne na podstawie DEFINIOWANIE Faza Define polega na definiowaniu cechy projektu lub usługi istotnej dla klienta z punktu widzenia jakości. Ważne jest badanie Głosu Klienta, którego wyniki są przekształcane w specyficzne i mierzalne cechy. Należy sprecyzować, uporządkować i sformalizować dane: kto tworzy zespół projektowy, który będzie usprawniany, na czym polega obecny problem, jakie są oczekiwane rezultaty po wcieleniu projektu usprawniającego oraz jaki jest zakres projektu. Wprowadza się w tym celu Kartę Projektu, która dodatkowo pokazuje czemu dany problem jest ważny dla organizacji. Należy również stworzyć mapę procesu tzw. SIPOC, którego nazwa pochodzi od pierwszych liter: Supplier (Dostawca), Input (Wejście), Process (Proces), Output (Wynik), Customer (Klient) 11. Przedstawia ona główne punkty procesu, zawiera dane o klientach i ich oczekiwaniach oraz informacje o dostawach zapewniających informacje lub inne produkty niezbędne do efektywnego trwania procesu. 10 R. Karaszewski, Nowoczesne koncepcje zarządzania jakością, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa, Toruń 2006, str A. Koszlajda, Zarządzanie Projektami IT. Przewodnik po metodykach, Helion, Gliwice 2010, str

100 3.2. MIERZENIE Faza Measure ma na celu zaplanowanie i zebranie danych, które opisują teraźniejsze funkcjonowanie procesu. Plan zbierania danych koncentruje się na Y projektu i na standardach sprawności dla Y, które są pomocne w wybraniu odpowiednich narzędzi pomiarowych. Pomaga zapewnić, że zasoby są wykorzystywane efektywnie i zbierają tylko dane krytyczne dla powodzenia projektu. Wymaga, by zespół projektowy zastanowił się jaki problem ma do rozwiązania i określił jakie dane są w tym celu niezbędne. Następnie należy sformułować strategię zbierania danych, rozpatrującą potencjalne X dla wybranego Y. Zakładając, że Y oznacza cechę mierzalną, która za zadanie ma usprawnienie projektu, a x 1, x 2,, x n są niemierzalnymi zmiennymi wpływającymi na Y, należy odszukać relację Y=f(x 1,x 2,,x n ) ANALIZOWANIE Głównym celem fazy Analyze jest określenie zdolności procesu, zdefiniowanie docelowej sprawności oraz znalezienie źródła zmienności wpływających na zmienną Y. Dzięki wyliczeniu sprawności procesu określa zdolność do spełnienia wymagań klienta. Zdolność procesu wylicza się poprzez metodykę sigmy, im wyższa tym lepiej realizuje się wymagania klientów. Służy on jako punkt odniesienia wobec zaplanowanych usprawnień. Polega na monitorowaniu wybranych parametrów procesu, przede wszystkim ich zmienności. Pomiar parametrów procesu określa, czy wzrost jego zmienności wynika z losowości, czy powstały zdarzenia do tej pory nieujęte. Faza Analyze dzięki zebranym danym w fazie Measure określa możliwe źródła zmienności, ich charakter i rozmiar. Występują trzy rodzaje zmienności procesów 12 : Przyczyny systemowe wynikające z naturalnej zmienności procesu w ukształtowanych warunkach jego działalności, np. sprzęt, system produkcyjny. Rzadkie i nieprzewidywalne przyczyny lokalne, np. awaria sprzętu, niezgodność z oczekiwaniem klienta. Niewłaściwe określenie granic tolerancji w fazie projektowania procesu. 12 P. Grajewski, Organizacja procesowa, PWE, Warszawa 2007, str

101 3.4. USPRAWNIANIE Celem fazy Improve jest monitorowanie potencjalnych przyczyn, odkrywanie relacji między zmiennymi oraz określenie tolerancji operacyjnej. Opisuje stosunek między statystycznie ważnymi zmiennymi x i a zmienną Y, odpowiadając na kwestie, jakie działania należy podjąć, aby Y przyjęła oczekiwany poziom. Stosunek ten przyjmuje postać funkcji transferowej. Znając ją oraz optymalne wartości zmiennych niezależnych, dla poszczególnych zmiennych wyznacza się tolerancje operacyjne, których spełnienie zapewnia przyjmowanie przez zmienną zależną obranych wartości. Zmienność każdego z procesów określana jest przez estymowanie wartości odchylenia standardowego dla wybranej próby losowej. Poziom Six Sigmy w tej fazie określa, że odchylenie standardowe pomiarów znajduje się dwanaście razy w przedziale specyfikacji KONTROLA Ostatnim etapem DMAIC 13 jest faza Control. Ma ona na celu udowodnić czy zmiany zastosowane w fazie Improve są optymalne i zapewnić ich stały charakter. Na początku należy potwierdzić zgodność systemu pomiarowego, w tym wypadku dla zmiennych niezależnych. Po uzupełnieniu zmian procesowych i wprowadzeniu właściwego systemu pomiarowego dla zmiennych zależnych, należy zbadać dostateczność wprowadzonych zmian z biznesowego punktu widzenia, zmienną Y, jakie są ich optymalne wartości oraz w jakich granicach mogą oscylować. Gdy wiadomo, że proces działa w praktyce i jest odpowiedni dla wymagań klienta, należy zapewnić efektywność zmian przyjętych przez organizację. Pomocny przy tym jest plan kontroli, opisujący szczegółowe zasady kontroli sprawowanej nad procesem, jakie dane są mierzalne, jak często, przez kogo, jakim sposobem oraz jakie wartości są dopuszczalne i jakie odpowiadają im reakcje, aby w razie konieczności można było je od razu zastosować. 4. PODSUMOWANIE Six Sigma jest niewątpliwe innowacją, która przy prawidłowym zastosowaniu daje organizacjom możliwość osiągania zysków, dzięki poprawie jakości procesów i obniżaniu kosztów. W związku z poziomem odchylenia standardowego zakłada ciągle doskonalenie przeprowadzanych proce- 13 T. Michalski, Six Sigma DMAIC, 2009, 63,

102 sów, poprzez minimalizowanie zmienności oraz eliminowanie zakłóceń wpływających na odchylenia. Metodologia ta stała się kluczową filozofią w wielu dużych korporacjach. Została ona potraktowana jako nowa kultura zarządzania, która znajduje swoje zastosowanie w kolejnych branżach, co sprawia, że kolejne jednostki sięgają po tę innowacyjną metodę. BIBLIOGRAFIA GRAJEWSKI P., Organizacja procesowa, PWE, Warszawa 2007 KARASZEWSKI R., Nowoczesne koncepcje zarządzania jakością, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa, Toruń KARASZEWSKI R., Systemy zarządzania jakością największych korporacji świata, ich dyfuzja, zjawisko, rozwój, znaczenie, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa, Toruń KOSZLAJDA A., Zarządzanie Projektami IT. Przewodnik po metodykach. Helion, Gliwice MICHALSKI T., Six Sigma DMAIC, 2009, id=63, LATZKO W.J., SAUNDERS D. M., Cztery dni z dr. Demingiem, Nowoczesna teoria zarządzania, WNT Wydawnictwa Naukowo Techniczne, Warszawa 1998 PANDE P., NEUMAN R,CAVANGH R., Six Sigma. Sposób poprawy wyników nie tylko dla firm takich jak GE czy Motorola, K.E. Liber, Warszawa 2003, POPŁAWSKI W, Filozofia Six Sigma jako sposób na poprawę efektywności przedsiębiorstwa, Polish Six Sigma Academy www.statsoft.pl/sixsigma.html SIX SIGMA AS A METHOD OF BUSINESS PROCESS ENHANCEMENT Article describes one of the idea of quality management called Six Sigma. Elaboration contains how the method was born and evolved. Method was recognized by managers in the whole world and it is implemented in order to increase profits. Six Sigma drives cost out, productivity and enhance quality of products. General Six Sigma philosophy was presented in statistical terms. To put in place Six Sigma we need to use DMAIC methodology which describes all phases that lead to optimization of quality management process. 102

103 Japonia, keiretsu, kaizen, zaibatsu, Sanwa, Mitsubishi, Sumitomo Izabela STĄPOR * JAPOŃSKI MODEL KEIRETSU NA PRZYKŁADZIE KONGLOMERATÓW MITSUBISHI, SUMITOMO I SANWA Japońska kultura biznesu kaizen zakłada m.in. lojalność wobec pracodawcy i przedkładanie dobra wspólnego nad samorealizację jednostki. Trudno byłoby uzyskać korzystniejsze warunki środowiskowe dla współczesnego systemu korporacyjnego Japonii, którego kluczowe ogniwo stanowią grupy kapitałowo przemysłowe keiretsu. Ich prototypem są XIX wieczne monopolistyczne konglomeraty zaibatsu, kontrolowane przez najpotężniejsze japońskie rody. Na strukturę wertykalnych i horyzontalnych keiretsu składają się instytucje finansowe, wielkie przedsiębiorstwa usługowe oraz produkcyjne, a także podporządkowane im podmioty sektora MSP. Spajająca je sieć współzależności bazuje głównie na strukturze własności, związkach personalnych, kredytowych oraz ścisłej współpracy z bankami. Światowe przeobrażenia gospodarcze sprawiły, że keiretsu nie są już tak efektywne jak w latach 50. i 60. ubiegłego wieku. Determinuje to proces intensywnego wdrażania innowacji zwłaszcza na poziomie nadzoru korporacyjnego. Celem publikacji jest wieloaspektowa analiza keiretsu (ze szczególnym uwzględnieniem konglomeratów Mitsubishi, Sumitomo i Sanwa), a także próba nakreślenia kierunku zmian zachodzących w ich funkcjonowaniu w warunkach globalnej konkurencji. 1. WSTĘP Wartościami leżącymi u podstaw japońskiej świadomości kaizen jest dążenie do konsensusu, lojalność wobec pracodawcy, szacunek dla władzy, wiara w korzyści płynące z ciężkiej pracy, skromność oraz przedkładanie dobra wspólnego nad samorealizację jednostki 1. Trudno byłoby uzyskać lepsze warunki dla rozwoju systemu korporacyjnego Japonii. Odbiciem kultury Kraju Kwitnącej Wiśni (zorientowanej na ścisłą współpracę w obrębie grupy) są keiretsu specyficzne instytucje, będące tworem japońskiego kapitalizmu. Tak jak cała Japonia, również założenia * Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, SKN Koncept, opiekun naukowy referatu dr Joanna Rogalska. 1 G. Wróbel, Kultura organizacyjna i jej kształtowanie wobec wartości i postaw kaizen, [w:] red. G. Wróbel, KULTURA KAIZEN. Rozważania nad wartościami ciągłego doskonalenia, WSIiZ, Rzeszów 2011, s

104 keiretsu bazują na szeroko pojętej kartelizacji: w sferze produkcji, dystrybucji, polityki, handlu zagranicznego i reklamy 2. Celem publikacji jest wielowymiarowa analiza keiretsu (ze szczególnym uwzględnieniem konglomeratów Sumitomo, Mitsubishi i Sanwa), jak również próba nakreślenia kierunku zmian zachodzących w ich funkcjonowaniu w warunkach globalnej konkurencji. 2. KONGLOMERATY ZAIBATSU JAKO PROTOTYP KEIRETSU Narodziny pierwszych konglomeratów zaibatsu datuje się na okres Tokugawa i wiąże bezpośrednio z uzyskaniem wysokiego statusu ekonomicznego przez wielkie domy kupieckie rodów takich jak Sumitomo, Mitsui, Kinokuniya, Konoike i Yodaya. W okresie Meiji zaibatsu dysponowały poparciem ze strony rządu, który w procesie centralizacji i koncentracji kapitału upatrywał szansy na zwiększenie poziomu konkurencyjności rodzimych przedsiębiorstw 3. Elity polityczne stały się źródłem pozyskiwania wykształconych kadr i kapitału finansowego przez lojalnych samurajów i firmy. Efektem wzajemnego zaufania pomiędzy wspomnianymi podmiotami była przedwojenna struktura gospodarki Kraju Kwitnącej Wiśni, w której prym wiodły właśnie zaibatsu. Nadzorowane przez pojedyncze rody kartele dysponowały znaczną liczbą akcji podporządkowanych przedsiębiorstw, wywierając tym samym intensywny wpływ na podejmowane przez nie decyzje. Struktura organizacyjna miała kształt piramidy, zaś więzi spajające ogniwa odznaczały się hierarchicznością i pionowością 4. Intensywny rozwój konglomeratów miał miejsce w początkowej fazie XX wieku i podczas okresu międzywojennego. Oprócz podmiotów związanych z działalnością wielkich rodów kupieckich, postępowi ulegały także zaibatsu przemysłowe (wąsko wyspecjalizowane grupy, skoncentrowane na przetwórstwie przemysłowym, funkcjonujące bez oparcia w instytucjach finansowych i bankach), tzw. nowe zaibatsu (charakteryzujące się piramidalnymi strukturami, ich działalność skupiała się głównie na przemyśle energetycznym, chemicznym i ciężkim), zaibatsu lokalne (proste 2 Ch. Johnson, Kartele umysłu, [w:] Eurologistics, nr 48, lipiec-sierpień 2008, Eurologistics, Poznań 2008, s J. Grabowiecki, Japońskie grupy kapitałowo-przemysłowe keiretsu w dobie globalizacji, [w:] red. J. Marszałek-Kawa, Państwo i społeczeństwo. Kierunki rozwoju państw Azji Wschodniej i Południowo-Wschodniej, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2010, s

105 strukturalnie i wąsko wyspecjalizowane grupy typowo rodzinne, o ograniczonym terenie działalności) 5. W latach uchwalono trzy ustawy, które zaważyły na losie tego modelu konglomeratu: restrykcyjną ustawę antymonopolową, ustawę o przeciwdziałaniu nadmiernej siły ekonomicznej oraz ustawę o pozbawieniu wielkich klanów rodzinnych kontroli nad zaibatsu ISTOTA I TYPOLOGIA GRUP KEIRETSU Po zmianie polityki w 1948 roku rozwiązano zaibatsu. Ikoną systemową powojennej ery stały się keiretsu grupy spółek powiązane ze sobą zależnościami kapitałowymi i biznesowymi. Niektóre z nich ukształtowały się na zgliszczach przestarzałych zaibatsu, inne stanowią twory zupełnie nowe. Działalność zaktualizowanej wersji konglomeratów skupia się głównie na intensywnym inwestowaniu na giełdzie, działalności bankowej, finansowej i przemysłowej. Specyficzna organizacja grup znajduje oparcie w długoterminowych umowach i zażyłych kontaktach, czego efektem jest wytworzenie się pewnego rodzaju procesu kontroli 7. Istotą keiretsu jest bazowanie na komplementarności, wzajemności i lojalności. Jednostki wchodzące w ich skład ściśle ze sobą współpracują w celu maksymalizowania udziału na rynku 8. W przeciwieństwie np. do amerykańskich spółek często stosujących pragmatyczne, krótkowzroczne i zorientowane jedynie na zysk praktyki keiretsu pełnią rolę efektywnych instrumentów finansowania wysoko rozwiniętych technicznie branż przyszłości 9. W trakcie analizy przykładów należących do konglomeratów firm o odmiennej specyfice (np. przedsiębiorstw logistycznych, przemysłowych i banków) można zauważyć, że mimo dzielących je różnic, ogniwa keiretsu dysponują pewnym stałym zestawem cech. Podobieństwa uwidaczniają się przykładowo w sferze zaciągania pożyczek bankowych, spotkań rady prezesów, rotacji członków zarządu, połączonych projektów, holdingów z wymianą akcji oraz transakcji na rynkach produktów pośrednich J. Grabowiecki, Japońskie grupy kapitałowo-przemysłowe keiretsu w dobie globalizacji, [w:] red. Marszałek-Kawa J., Państwo i społeczeństwo. Kierunki rozwoju państw Azji Wschodniej i Południowo-Wschodniej, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2010, s Ibidem, s P. Walewski, Nadchodzi era keiretsu, [w:] Eurologistics, nr 45, marzec-kwiecień 2008, Eurologistics, Poznań 2008, s Ch. Johnson, Kartele..., op. cit. 10 P. Walewski, Nadchodzi era..., s

106 Istnieje tzw. wielka szóstka keiretsu, która stanowi w przybliżeniu 25% aktywów Japonii. Pierwsze trzy konglomeraty Sumitomo, Mitsui i Mitsubishi powstały na bazie zaibatsu. Działalność kolejnych trzech Fuji, Daiichi Kangyo i Sanwa skupia się wokół największych banków w kraju. Podwaliny każdej z grup tworzy około kluczowych przemysłowych i handlowych firm. Podmioty uzupełniające stanowi nawet do 200 mniej istotnych przedsiębiorstw. Konkurencja między keiretsu jest bardzo silna, ponieważ każda z grup skupia się na uzyskaniu jak największych wpływów na rynku. Warto jednak zaznaczyć, że rywalizacja w obrębie jednego konglomeratu jest zakazana 11. Rysunek 1. Schemat obrazujący funkcjonowanie keiretsu wertykalnego PODDOSTAWCY NALEŻĄCY LUB KONTROLOWANI PRZEZ KEIRETSU PODDOSTAWCY NALEŻĄCY LUB KONTROLOWANI PRZEZ KEIRETSU PODDOSTAWCY NALEŻĄCY LUB KONTROLOWANI PRZEZ KEIRETSU AFILIOWANE KEIRETSU HORYZONTALNE (R&D, HANDEL) KEIRETSU WERTYKALNE AFILIOWANE BANKI (FINANSOWANIE) DYSTRYBUTORZY W UE NALEŻĄCY LUB KONTROLOWANI PRZEZ KEIRETSU DYSTRYBUTORZY W AZJI NALEŻĄCY LUB KONTROLOWANI PRZEZ KEIRETSU DYSTRYBUTORZY W USA NALEŻĄCY LUB KONTROLOWANI PRZEZ KEIRETSU NIEZALEŻNE INSTYTUCJE, USŁUGODAWCY PRZEDSIĘBIORSTWA BĘDĄCE WŁASNOŚCIĄ LUB ZALEŻNE OD KEIRETSU Źródło: J. Grabowiecki, System korporacyjny Japonii w nowych warunkach rozwojowych, [w:] red. G. Wróbel, KULTURA KAIZEN. Rozważania nad wartościami ciągłego doskonalenia, WSIiZ, Rzeszów 2011, s. 42. Z uwagi na złożony mechanizm funkcjonowania oraz rozbudowaną strukturę organizacyjną, grupy poddawane są najczęściej analizie pod kątem funkcjonalnym i własnościowym. W aspekcie funkcjonalnym wyróżniamy keiretsu wertykalne, rozumiane po pierwsze jako rozbudowana sieć poddostawców (funkcjonująca w ramach wielkich korporacji i podporządkowana im kapitałowo), po drugie jako długookresowe relacje o charak- 11 Ibidem. 106

107 terze produkcyjno-dystrybucyjnym. Grupami tego typu są na przykład Toshiba, Hitachi i Toyota (rysunek 1) 12. Rysunek 2. Podstawowe ogniwa struktury keiretsu horyzontalnego KEIRETSU HORYZONTALNE BANKI I INSTYTUCJE FINANSOWE KEIRETSU RADA DYREKTORÓW GRUPA PREZYDENTÓW USŁUGI PRAWNE USŁUGI FINANSOWE BADANIA RYNKU BADANIA I ROZWÓJ PRODUKTÓW SPONSOROWANE PRZEZ KEIRETSU INSTYTUCJE WSPÓŁPRACY Z RZĄDEM I ZESPOŁY PRAWNIKÓW CENTRALE ZWIĄZKOWE I STOWARZYSZENIA ZAWODOWE RADA PREZYDENTÓW (KINYO-KAI) WSPARCIE DLA/OD SISTER KAISHA PODDOSTAWCY NALEŻĄCY LUB KONTROLOWANI PRZEZ KEIRETSU KAISHA KAISHA PRESIDENT ZARZĄDZANIE GŁÓWNI DORADCY PRACOWNICY ZWIĄZKI ZAWODOWE DYSTRYBUTORZY NALEŻĄCY LUB KONTROLOWANI PRZEZ KEIRETSU (SOGO SHOSHA) CONTINGENT WORKERS NIEZALEŻNE INSTYTUCJE, USŁUGODAWCY PRZEDSIĘBIORSTWA BĘDĄCE WŁASNOŚCIĄ LUB ZALEŻNE OD KEIRETSU Źródło: J. Grabowiecki, System korporacyjny Japonii w nowych warunkach rozwojowych, [w:] red. G. Wróbel, KULTURA KAIZEN. Rozważania nad wartościami ciągłego doskonalenia, WSIiZ, Rzeszów 2011, s. 41. Z kolei biorąc pod uwagę kryterium własnościowe, wyróżniamy tzw. keiretsu horyzontalne. Są to grupy o charakterze niehierarchicznym, skupiające przedsiębiorstwa powstałe z zaibatsu, takie jak Yasuda, Mitsui, Sumitomo i Mitsubishi. Ich istotą jest udzielanie preferencji innym członkom konglomeratu (o statusie partnera handlowego bądź joint-ventures) oraz podtrzymywanie ścisłej relacji kredytowej ze wspólnym bankiem wiodącym (rysunek 2) J. Grabowiecki, System korporacyjny Japonii w nowych warunkach rozwojowych, [w:] red. G. Wróbel, KULTURA KAIZEN. Rozważania nad wartościami ciągłego doskonalenia, WSIiZ, Rzeszów 2011, s Ibidem. 107

108 4. MITSUBISHI, SUMITOMO I SANWA JAKO PRZYKŁADY GRUP KEIRETSU Historia konglomeratu Mitsubishi sięga roku 1870, kiedy to Yataro Iwasaki zdecydował się założyć swoją firmę żeglugową, dysponując na starcie trzema parowcami. Pierwotnie firma funkcjonowała pod szyldem Tsukumo, lecz powiewające na flagach statków trzy diamenty stały się po pewnym czasie na tyle rozpoznawalne, by w 1874 roku opłacalna była zmiana nazwy przedsiębiorstwa na Mitsubishi (tłum. z języka japońskiego: trzy diamenty) 14. Początkowo podmiot funkcjonował jako firma shippingowa dysponująca poparciem ze strony rządu, wspomagana poprzez pożyczki i subsydia. Dywersyfikacja i wzrost były osiągane za pomocą wkraczania w nowe obszary działalności oraz przejęć funkcjonujących już przedsiębiorstw 15. Mitsubishi zaliczane jest do grona największych konglomeratów zaibatsu razem z Sumitomo i dwiema innymi grupami tworzy tzw. wielką czwórkę. W roku 1937 liczba przedsiębiorstw w tym konglomeracie wynosiła 73, zaś w roku Wielkość kapitału jako procent łącznego kapitału gospodarki japońskiej w roku 1946 wynosiła 8,3% 16. Współcześnie Mitsubishi wciąż kieruje się tradycyjnymi wartościami. Konglomerat funkcjonuje w oparciu o trzy fundamentalne zasady, sformułowane przez czwartego prezesa, pana Koyatę Iwasaki. Są to: shoji komei (rzetelność i sprawiedliwość), shoki hoko (odpowiedzialność korporacyjna za społeczeństwo) oraz ritsugyo boeki (globalne postrzeganie świata poprzez biznesową działalność) 17. Z powodu powszechnych przemian w sferze gospodarczej nie sposób efektywnie funkcjonować jedynie w oparciu o tradycję. Przykładem dopasowania się do potrzeb rynkowych poprzez odstąpienie od zasad jest sytuacja z 2001 roku, kiedy to Mitsubishi i Nissan porozumiały się w kwestii wspólnej produkcji części do pojazdów samochodowych. W ten sposób zerwano z bezwzględnym przestrzeganiem zasady o zakazie wymiany informacji pomiędzy konkurującymi ze sobą japońskimi keiretsu 18. Sumitomo jest grupą powstałą w XVI wieku, początkowo ściśle współpracującą z szogunem Tokugawa. W czasie rozwoju jako zaibatsu posiadała silnie zdywersyfikowany obszar działalności, w tym górnictwo, finanse, przemysł i handel 19. W przypadku Sumitomo liczba firm w grupie J. Grabowiecki, Japońskie grupy..., s Ibidem, s J. Grabowiecki, Japońskie grupy..., s

109 w roku 1937 wynosiła 34, w roku , zaś wielkość kapitału jako procent kapitału w gospodarce Japonii w 1946 roku szacowana była na 5,2%. Mitsubishi, tak jak i Sumitomo, zostały szczególnie dotknięte zmianą polityki w latach Powołana przez rząd japoński Komisja do Spraw Likwidacji Spółek Holdingowych wytypowała oba konglomeraty (razem z ośmioma innymi) do rozwiązania 20. Zarówno Sumitomo jak i Mitsubishi są przedstawicielami keiretsu horyzontalnych. Grupa Sanwa widnieje w czołówce banków inwestycyjnych na świecie. Tak jak Sumitomo i Mitshubishi jest gigantycznym pod względem obrotów rocznych konglomeratem handlowo-finansowym. Wszystkimi trzema keiretsu zarządzają wysoko wykwalifikowani i wyselekcjonowani menadżerowie Sougou shousha. Po kilkuletnim poziomym transferze w obrębie departamentów ścieżka ich karier ulega zaprogramowaniu, czego efektem jest wejście w posiadanie jednej spośród pięciu rang PODSUMOWANIE Globalne przemiany gospodarcze determinują proces ewolucji keiretsu. Konglomeraty starają się funkcjonować na zasadzie harmonii między kultywowaniem tradycji a wdrażaniem niezbędnych zmian technologicznych, ekonomicznych i z zakresu nadzoru korporacyjnego. Głównymi kierunkami zmian jest kreowanie holdingów finansowych, doskonalenie działalności operacyjnej na podstawie sprawdzonych rozwiązań japońskich (tj. kaizen), koncentracja między- i wewnątrzgrupowa, sprzedaż produktów i usług inwestorom kluczowym. W środowisku globalnej konkurencji niezwykle istotne wydaje się podniesienie poziomu innowacyjności konglomeratów, ich efektywności (rozumianej jako wypadkowa presji cenowej oraz rosnących kosztów rozwoju technologicznego), a także elastyczności determinowanej zmianami podaży i popytu na światowym rynku 22. Kwestią zasadniczą jest pytanie, czy wdrażane innowacje nie stanowią zagrożenia dla istoty keiretsu, jej wyjątkowości i funkcjonowania w zgodzie z japońską tradycją. BIBLIOGRAFIA GRABOWIECKi J., Japońskie grupy kapitałowo-przemysłowe keiretsu w dobie globalizacji, [w:] red. Marszałek-Kawa J., Państwo i społeczeństwo. Kierunki rozwoju państw Azji Wschodniej i Południowo-Wschodniej, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń Ibidem, s A. Saykiewicz, Dobór, kwalifikacje i praca japońskich menadżerów, [w:] Zarządzanie Zasobami Ludzkimi, nr 2, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa 2007, s J. Grabowiecki, Japońskie grupy..., s

110 GRABOWIECKI J., System korporacyjny Japonii w nowych warunkach rozwojowych, [w:] red. Wróbel G., KULTURA KAIZEN. Rozważania nad wartościami ciągłego doskonalenia, WSIiZ, Rzeszów 2011 JOHNSON CH., Kartele umysłu, [w:] Eurologistics, nr 48, lipiec-sierpień 2008, Eurologistics, Poznań 2008 SAYKIEWICZ A., Dobór, kwalifikacje i praca japońskich menadżerów, [w:] Zarządzanie Zasobami Ludzkimi, nr 2, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa 2007 WALEWSKI P., Nadchodzi era keiretsu, [w:] Eurologistics, nr 45, marzec-kwiecień 2008, Eurologistics, Poznań 2008 WRÓBEL G., Kultura organizacyjna i jej kształtowanie wobec wartości i postaw kaizen, [w:] red. Wróbel G., KULTURA KAIZEN. Rozważania nad wartościami ciągłego doskonalenia, WSIiZ, Rzeszów r=34 JAPANESE MODEL KEIRETSU, USING THE EXAMPLE OF MITSUBISHI, SUMITOMO AND SANWA CONGLOMERATES Kaizen Japanese business culture assumes e.g. loyalty to an employee and being focused on common good rather than self-realization. It would be difficult to achieve better environmental conditions for modern Japan s corporate system, of which key link is created by keiretsu capital-industrial groups. Their prototype were XIX-century monopolistic conglomerates zaibatsu, which were controlled by the most powerful Japanese families. Vertical and horizontal structures of keiretsu comprise of financial institutions, service and production companies and also subordinate entities of MSP sector. All of the correlations are mainly based on ownership structure, personal and credit relations and close cooperation with banks. Global economic changes caused that keiretsu are no longer as effective as they used to be in 50-ies and 60-ies of the last century. It is determined by the intense process of introducing innovations especially in corporate supervision. The purpose of this publication is multidimensional analysis of keiretsu (taking into consideration Mitsubishi, Sumitomo and Sanwa conglomerates) and also the try to give the direction of changes occurring in their functioning in the conditions of global competition. 110

111 Innowacyjność, sektor MSP konkurencyjność, Dominik ZAGAJ * INNOWACYJNOŚĆ I KONKURENCYJNOŚĆ W SEKTORZE MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW W artykule przedstawiono różne poglądy i definicje dotyczące innowacyjności. Celem pracy jest prezentacja wybranych zagadnień związanych z procesami innowacyjnymi firm działających w Polsce w sektorze MSP. Ponadto scharakteryzowano dużą rolę innowacyjności, jako czynnika mającego wpływ na wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw. Na końcu zaprezentowano dane statystyczne pochodzące z opracowań Głównego Urzędu Statystycznego. 1. WSTĘP Postęp technologiczny jest kluczowym zagadnieniem, które wpływa na wzmocnienie, intensyfikację produkcji oraz unowocześnianie produktów i usług. Są to istotne zmienne mające duże znaczenie w konkurencyjności przedsiębiorstw. Proces innowacyjny zachodzi, gdy następuje swego rodzaju połączenia obszarów działalności badawczej, organizacyjnej oraz finansowej. Jest to zagadnienie bardzo złożone, gdyż innowacyjność nie kończy się z chwilą opracowania naukowego i zaprojektowania danego produktu, ale przede wszystkim muszą zostać podjęte działania, aby daną techniczną nowość można było wdrożyć do produkcji. W Polsce z roku na rok wzrasta liczba firm, które w swojej działalności poświęcają uwagę na wprowadzanie nowych rozwiązań, aby zwiększyć swoją pozycję na rynku. Prowadząc w przemyślany sposób politykę innowacyjną, przedsiębiorstwa są w stanie odnieść wiele korzyści, których nie udałoby się osiągnąć, gdyby swoją działalność oparły tylko i wyłącznie na znanych już metodach produkcji. Przyjmuje się, że innowacje produktowe odgrywają najważniejszą rolę, gdyż pomagają przedsiębiorcy pokonać bariery, które stawia przed nimi rynek oraz sprostać konkurencji. * Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe Progress, opiekun naukowy referatu: dr Agnieszka Czajkowska. 111

112 2. ISTOTA INNOWACYJNOŚCI W POLSKIM PRAWODAWSTWIE ORAZ LITERATURZE PRZEDMIOTU Kwestia zagadnienia innowacji, jej prawnego uporządkowania oraz powołania instytucji, która czuwałaby nad przebiegiem procesu wprowadzania na rynek nowych technologii pojawiła się już w 1996 roku. W odpowiedzi na zmieniającą się rzeczywistość, Polski Parlament powołał Agencję Techniki i Technologii. Obecnie istnienie kilkanaście inicjatyw publicznych i prywatnych, które kontrolują z bliska sferę innowacyjności. W uchwale nr 7 Rady Ministrów z dnia 15 stycznia 2013 r. w sprawie Strategii Innowacyjności i Efektywności Gospodarki Dynamiczna Polska 2020 zdefiniowano innowacyjność, jaka obowiązuje w polskim prawodawstwie i jest wykorzystywana przez wszystkie organy państwowe, które zajmują się nowatorskością przedsiębiorstw prowadzących swoją działalność na terenie całego kraju. Przez innowacyjność gospodarki należy rozumieć zdolność oraz motywację podmiotów gospodarczych do ustawicznego poszukiwania i wykorzystywania w praktyce wyników prac badawczych czy rozwojowych, nowych koncepcji, pomysłów, wynalazków. Innowacyjność oznacza również doskonalenie oraz rozwój istniejących technologii produkcyjnych 1. Analizując tę definicję, można przyjąć, że innowacyjność jest pojęciem bardzo szerokim, które odnosi się do gospodarki jako całości i wytycza kierunki działania w różnych dziedzinach życia społecznego. Pojęcie innowacyjności należy rozumieć w różnoraki sposób, ze względu na duży zakres tematyczny tego zagadnienia. Początkowo innowację identyfikowano tylko i wyłącznie ze sferą techniki, dopiero w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku zaczęto stosować szersze ujęcia tego terminu. Innowacyjność rozpatrywano w ujęciu makroekonomicznym, dopiero po pewnym czasie zaczął rodzić się nurt badań nad problematyką nowatorskości w ujęciu mikroekonomicznym. W tym pierwszym przypadku mierzono, jaki wpływ odgrywa postęp techniczny na rozwój gospodarczy całej gospodarki 2. Jedna z popularniejszych definicji innowacji stanowi, iż jest to celowo zaprojektowana przez człowieka zmiana dotycząca produktu (wprowadzenie do produkcji i na rynek wyrobów nowych lub istotnie ulepszonych), metod wytwarzania, organizacji pracy celem osiągnięcia określonych korzyści społeczno gospodarczych, speł- 1 Uchwała nr 7 Rady Ministrów z dnia 15 stycznia 2013 roku w sprawie Strategii Innowacyjności i Efektywności Gospodarki Dynamiczna Polska 2020, Monitor Polski 2013 r., poz. 73, s D. Zuzek, Innowacyjność jako czynnik warunkujący konkurencyjność małych i średnich przedsiębiorstw, [w:] Zeszyty Naukowe Małopolskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Tarnowie, Z. 1, Tarnów, 2008, s

113 niająca określone kryteria techniczne, ekonomiczne i społeczne 3. Są tutaj precyzyjnie określone warunki, jakie należy spełnić, aby określić to mianem innowacyjnego procesu. Musi być to zmiana w danym produkcie, metodzie czy też procesie, będąca swego rodzaju nowością, pomysłem nowatorskim, który nie jest jeszcze wykorzystywany przez żadne przedsiębiorstwo, instytucję czy organizację. Innowacje są również klasyfikowane zgodnie z Podręcznikiem Oslo z 2005 r., opracowanym przez OECD i Eurostat, według którego dzieli się je na innowacje organizacyjne polegające na wprowadzeniu nowej metody, którą wykorzystuje przedsiębiorstwo w swoich działaniach. Istnieją również innowacje marketingowe mające na celu wdrożenie nowej, lepszej strategii marketingowej. Trzecim rodzajem są innowacje procesowe, które polegają na dokonywaniu zmian w początkowym, produkcyjnym procesie każdego produktu. Ostatnim są innowacje produktowe polegające na wprowadzeniu do obrotu usługi bądź produktu, które są nowatorskie 4. Cechą, która łączy wszystkie wymienione wyżej typy innowacji jest wdrożenie ich do systemu gospodarczego, jeżeli chodzi o produkty, towary oferowane przez firmy lub też zastosowanie metod, systemów w działalności przedsiębiorstwa. Zatem zabierając głos w sprawie innowacyjności, postrzega się ją zarówno w kategoriach wprowadza wewnątrz przedsiębiorstwa, jak i obszarze działalności zewnętrznej. Tylko takie połączenie skutkuje rynkowym sukcesem firmy. 3. INNOWACYJNOŚĆ W SEKTORZE MŚP 3.1. PRZEDSIĘBIORSTWA INNOWACYJNE Polskie przedsiębiorstwa, aby odnieść sukces muszą wprowadzać niezbędne zmiany, przystosowując się tym samym do większej konkurencji na rynku. Innowacyjność firm ma kluczowe znaczenie w rozwoju gospodarczym całego kraju. To właśnie innowacyjność wpływa na funkcjonowanie podmiotów. Jest to czynnik determinujący przyszłe istnienie firm na rynku. Przedsiębiorstwo innowacyjne to takie, które w badanym okresie (najczęściej trzyletnim) wprowadziło przynajmniej jedną innowację technologiczną: nowy lub ulepszony produkt bądź proces, będący nowością 3 M. Kurowska, Innowacje w strategii rozwoju MSP, [w:] Instrumenty finansowe a rozwój przedsiębiorczości, Folia Oeconomica 233, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, 2010, s OECD, EUROSTAT: Podręcznik Oslo, Paryż, 2005, wydanie polskie, Warszawa, 2008, s

114 przynajmniej z punktu widzenia tego przedsiębiorstwa 5. Przedsiębiorstwo można nazwać innowacyjnym również w przypadku, gdy wykorzystuje swoje zdolności organizacyjne, ale też nawiązuje i wykorzystuje kontakty zewnętrzne z partnerami biznesowymi i dostawcami. Takie rozumienie innowacyjnej firmy ma zastosowanie głównie w przypadku sektora małych i średnich przedsiębiorstw, ponieważ nie mają one tak dużych środków własnych, zarówno finansowych jak i w obszarze zasobów ludzkich. Te dwa czynniki są niezbędne do zaangażowania się przedsiębiorstwa w działalność innowacyjną. Błędnym jest przekonanie, że tylko duże firmy są predestynowane do działalności innowacyjnej. To właśnie małe i średnie przedsiębiorstwa posiadają cechy, które mogą uchodzić za zalety przy podejmowaniu różnorodnych działań związanych z innowacyjnością, jak np.: większa mobilizacja pracowników do poprawy własnej pracy, mniejsza skłonność do biurokracji, w przeciwieństwie do dużych koncernów czy szybkość w podejmowaniu kluczowych decyzji. Konwencjonalne przekonanie opiera się na fałszywym założeniu, że przedsiębiorczość i innowacyjność to cechy neutralne, wynikające z twórczego działania lub spontaniczne 6. Pogląd ten jest obecnie nieaktualny, ponieważ w podmiocie gospodarczym musi istnieć, choć mała cząstka przedsiębiorczości, ta natomiast ma wpływ na działalność innowacyjną. Wdrażanie nowości wymaga wiele poświęceń, ciężkiej pracy, dlatego właśnie stwierdzenie, że są to elementy spontaniczne i naturalne jest błędne INNOWACYJNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTW A ICH KONKURENCYJNOŚĆ Osoby zarządzające małymi i średnimi przedsiębiorstwami mają zdecydowanie więcej bodźców do wprowadzania innowacyjnych pomysłów niż w przypadku większych firm. Firmy wdrażając nowatorskie przedsięwzięcia poprawiają swoją konkurencyjność, co jest gwarancją ich istnienia. Konkurencyjność produktu czy usługi znacznie się zwiększa, jeżeli firma przeprowadza unowocześnianie produktu oraz wprowadza nowe technologie. Firmy z sektora MSP chcą maksymalnie obniżyć koszty swojej działalności. Jednym ze sposobów, aby to osiągnąć jest właśnie innowacja, gdyż dobrze przemyślana i wprowadzona, może doprowadzić do obniżenia kosztów wytworzenia produktu lub usługi oraz skrócić czas ich opracowania. Wdrażanie zmian przyczynia się do przyspieszenia działalności wytwórczej przedsiębiorstwa, to z kolei jest w niektórych wypad- 5 M. KUROWSKA, Innowacje w strategii rozwoju MSP, op. cit., s A. Knap-Stefaniuk, Innowacje a konkurencyjność przedsiębiorstw, Instytut Zarządzania Zasobami Ludzkimi POU, na dzień:

115 kach słuszne, nawet gdy powoduje wzrost kosztów wytwarzania 7. Głównymi uzasadnieniami wzrostu kosztów produkcji są zaspokajanie istotnych potrzeb poprzez wytwarzanie określonych dóbr, poprawa higieny pracy, warunków i norm bezpieczeństwa miejsca produkcji oraz kwestie związane z ochroną przyrody. Firma, która chce się rozwijać i dobrze prosperować musi ciągle doskonalić wyroby, procesy technologiczne i organizację produkcji, czyli stale poszukiwać innowacyjnych rozwiązań. Brak innowacji staje się najczęściej głównym źródłem zmniejszania się konkurencyjności firmy 8. Innowacyjność jest procesem niezbędnym do tego, aby została zapewniona konkurencyjność gospodarki, a co za tym idzie, poprawa sytuacji ekonomicznej kraju. W obecnych czasach, w dobie zawirowań na rynkach międzynarodowych oraz globalnego kryzysu, właśnie innowacyjności przypisuje się dość dużą rolę dla wyjścia z kryzysu. Według najnowszych danych Głównego Urzędu Statystycznego w Polsce zarejestrowanych jest podmiotów gospodarczych zakwalifikowanych do sektora MSP, dlatego też ważną rolę odgrywa tutaj sektor małych i średnich przedsiębiorstw 9. Precyzyjne określenie wielkości zainwestowanych środków jest możliwe dzięki użyciu odpowiedniego wskaźnika. W tym wypadku są to nakłady na B+R (Badania i Rozwój) 10. Prace badawczo-rozwojowe odgrywają kluczową rolę, ponieważ są one źródłem innowacji. Według badań przeprowadzonych przez Główny Urząd Statystyczny w 2000 roku w Polsce, nakłady na B+R stanowiły zaledwie 12,7% wszystkich nakładów jakie ponosiły przedsiębiorstwa na działalność innowacyjną. W Europie, głównie w krajach Europy Zachodniej, nakłady na tę działalność wynoszą aż 62%. Obecnie liczba jednostek, które prowadzą działalność badawczorozwojową znacznie się zwiększyła. Według danych GUS w 2008 roku, było ich 1157, jednak liczba ta ciągle rośnie Wspomnieć należy również o wskaźniku wydatków publicznych na badania i rozwój jako odsetek PKB - w 2008 roku wynosił 0,57%. Dla porównania w Szwecji jest to aż 3,60% PKB. W strategii Unii Europejskiej badania i rozwój zajmują bardzo ważną pozycję, gdyż podejmuje się działania, aby nakłady na prace badawczorozwojowe dorównały tym, jakie przeznacza się w Japonii czy Stanach Zjednoczonych 11. Niestety, mimo ciągłego wzrostu wskaźnika nakładów na 7 D. Zuzek, Innowacyjność jako czynnik warunkujący konkurencyjność małych i średnich przedsiębiorstw, op. cit., s M. Kurowska, Innowacje w strategii rozwoju MSP, op. cit., s I. Budzyński, Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w rejestrze regon, 2012 r., Informacje i opracowania statystyczne, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 2013, s J. Kozłowski, Statystyka nauki, techniki i innowacji w krajach UE i OECD. Stan i problemy rozwoju, Departament Strategii MNiSW, Warszawa, 2011, s Badania naukowe, Komisja Europejska, 115

116 B+R, Polska nie plasuje się na wysokiej pozycji. Z danych Eurostat wynika, że Polska znajduje się na 7 miejscu w Unii Europejskiej pod względem wprowadzania innowacji technologicznych przedsiębiorstw wprowadziło nowe technologie, dotąd nieznane na rynku, przy czym w dwóch najaktywniejszych krajach w tej dziedzinie - we Włoszech oraz Niemczech - odpowiednio i przedsiębiorstw wdrożyło innowacje technologiczne (por. wykres 1.). Liczby te świadczą o niskim stopniu innowacyjności polskich przedsiębiorców, którzy nie zawsze zdają sobie sprawę, że wdrażanie innowacyjnych produktów i usług może prowadzić do wzrostu przewagi konkurencyjnej na rynku. Poziom innowacyjności przedsiębiorstw działających na polskim rynku jest zdecydowanie niższy niż w krajach EU marca 2013 roku, Komisja Europejska przygotowała Europejski Ranking Innowacyjności oraz unijną tablicę wyników innowacyjności, z której wynika, że kryzys finansowy zahamował działalność innowacyjną w niektórych państwach UE. Dane zawarte w tablicy są odzwierciedleniem zmian, jakie nastąpiły w krajach unijnych w latach Wskaźnik innowacyjności Polski wynosi około 0,3, co spowodowało, że zakwalifikowano ją do grupy innowatorzy o skromnych wynikach. Średnią innowacyjność mierzono przy użyciu 23 wskaźników 12. Wykres 1. Liczba przedsiębiorstw z innowacjami technologicznymi na rynku w wybranych krajach Unii Europejskiej w 2008 roku Źródło: Opracowanie własne na podstawie M. Pierut, Innowacyjność przedsiębiorstw w Polsce i w innych krajach europejskich, [w:] Zeszyty Naukowe Małopolskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Tarnowie, Z. 2(19), Tarnów, 2011, s figures/economy/index_pl.htm, Komunikat prasowy Komisji Europejskiej z dnia 26 marca 2013 roku, na dzień

117 Obecnie największe nakłady na działalność innowacyjną obserwuje się w przedsiębiorstwach zatrudniających powyżej 500 osób w przedsiębiorstwach przemysłowych w 2010 roku było to około 15 mln zł, natomiast w sektorze usług 8 mln zł. Jeżeli uwzględniono by rodzaj działalności prowadzonej przez firmy, największe kwoty przekazywane są na innowacje przez przedsiębiorstwa przemysłowe należące do działu Wytwarzanie i przetwarzanie koksu i produktów rafinacji ropy naftowej, zaś w sektorze usług do działu Telekomunikacja 13. Sytuacja, jaką można było zaobserwować w latach 90. ubiegłego wieku znacznie się poprawiła, co pokazują dane GUS. Nakłady na innowacje w przemyśle wzrosły z mln zł w 2001 roku do mln zł w 2008 roku. Natomiast w 2009 roku zaobserwowano niewielki spadek wydatków, jakie poniosły przedsiębiorstwa na działalność innowacyjną o mln zł. Zostało to przedstawione w tabeli 2. Tabela 2. Nakłady na działania innowacyjne w przemyśle w latach Lata Nakłady [mln zł] Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Roczniki Statystyczne przemysłu, GUS, Warszawa, z lat OTOCZENIE I FINANSOWANIE INNOWACYJNYCH PRZEDSIĘBIORSTW Oprócz nakładów, jakie musi ponieść przedsiębiorstwo, aby wprowadzić innowacyjny produkt czy usługę, bardzo ważnym elementem jest otoczenie instytucjonalne oraz polityka państwa. W Polsce z roku na rok, przybywa różnorodnych form wspierania innowacyjności. Jedną z ustaw, która reguluje kwestie związane z instrumentami wzmacniającymi innowacyjność polskiej gospodarki jest Ustawa o niektórych formach wspierania działalności innowacyjnej. W ustawie można przeczytać, że wprowadza się takie formy jak kredyt technologiczny, ulgi w opodatkowaniu, czy status centrum badawczo-rozwojowego. Wszystkie te instrumenty przyczyniać się mają do zwiększenia konkurencyjności i innowacyjności gospodarki. Cel ten może zostać osiągnięty, gdy zwiększy się udział sektora prywatnego, szczególnie w prace badawczo-naukowe, wzrośnie zaangażowanie urzędów państwowych odpowiedzialnych za pomoc przy wdrażaniu innowacyjnych pomysłów przedsiębiorców oraz zwiększy się efektywność wykorzystania publicznych środków, które zostały przeznaczone na działalność innowa- 13 D. Rozkrut (red.), Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach , Informacje i opracowania statystyczne, Urząd Statystyczny w Szczecinie, Warszawa, 2011, s

118 cyjną. Ustawa wspomina również o nowych zadaniach, jakie stawia się przed Polską Agencją Rozwoju Przedsiębiorczości. Głównie agencja ma za zadanie usprawnić politykę innowacyjną państwa oraz zwiększyć zainteresowanie przedsiębiorców 14. Instytucje tworzące otoczenie innowacyjnych przedsiębiorstw to władze samorządowe, uczelnie, jednostki badawczo-rozwojowe, instytucje kredytowe oraz finansowe, specjalistyczne jednostki wspierające innowacyjność, a także sieciowe systemy wsparcia 15. Wszystkie wymienione obszary tworzące otoczenie innowacyjnego biznesu są istotne i nie jest możliwe, aby bez ich udziału stworzyć gospodarkę, w której znaczącą rolę odgrywałyby innowacje. Przedsiębiorstwa mogą korzystać z wielu form finansowania zewnętrznego m.in. kredyty, pożyczki w sektorze pozabankowym, szeroko pojęte fundusze pomocowe, w tym fundusze pochodzące z Unii Europejskiej, programy wspierające krajowe i zagraniczne. Przykładem krajowego programu pomocowego jest Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, który funkcjonuje od 2007 roku. Bardzo ważną instytucją wspierającą innowacyjność są tzw. Aniołowie Biznesu, których zadaniem jest sfinansowanie nowatorskich pomysłów przedsiębiorców. Głównym kryterium pomocy jest wyróżniający się pomysł, który niekoniecznie musi być związany z nowymi technologiami. Przykładem tego typu pomocy jest firma W biegu Cafe, której właściciel otworzył początkowo dwie kawiarnie. Firma rozwinęła się dzięki zainwestowaniu kilku milionom złotych przez Pana Piotra Pośnika Anioła Biznesu. Obecnie firma prowadzi 18 kawiarni zlokalizowanych w największych miastach Polski 16. Ponadto do otoczenia innowacyjnego można zaliczyć specjalistyczne jednostki oferujące pomoc dla przedsiębiorców. W 2009 roku według Raportu o Ośrodkach Innowacji i Przedsiębiorczości zarejestrowanych było 717 ośrodków ZAKOŃCZENIE Wprowadzanie innowacji zarówno w sferze produkcji, jak i w organizacji przedsiębiorstwa powoduje wzrost konkurencyjności i wydajności samej firmy, ale również całej gospodarki kraju, gdyż motywują inne pod- 14 Ustawa z dnia 30 maja 2008 roku o niektórych formach wspierania działalności innowacyjnej, Dz.U. z 2008 r., Nr 116, poz M. Pierut, Innowacyjność przedsiębiorstw w Polsce i w innych krajach europejskich, [w:] Zeszyty Naukowe Małopolskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Tarnowie, Z. 2(19), Tarnów, 2011, s K. OrłowskI, Anioły Biznesu, Portal Innowacji, na dzień: Ibidem. 118

119 mioty do wdrażania innowacji. W Polsce obserwuje się zwiększenie zainteresowania innowacyjnością wśród przedsiębiorców. Spowodowane jest to większą świadomością społeczeństwa, różnorodnymi akcjami promującymi innowacyjne rozwiązania i korzyści płynące z ich zastosowania. Dużą rolę odgrywają fundusze unijne, bez których polska gospodarka nie rozwijałaby się w takim tempie jak obecnie. Należy pamiętać, że brak konkurencyjności firmy ma destrukcyjne skutki, firma przestaje się liczyć na rynku, traci klientów, a bez nich nie może w pełni funkcjonować. Państwo powinno wspierać podmioty gospodarcze tworząc instrumenty, które poprawią konkurencyjność, szczególnie w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw, gdyż są one podstawą funkcjonowania systemu ekonomicznego kraju. BIBLIOGRAFIA BUDZYŃSKI I., Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w rejestrze regon, 2012 r., Informacje i opracowania statystyczne, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 2013 KOZŁOWSKI J., Statystyka nauki, techniki i innowacji w krajach UE i OECD. Stan i problemy rozwoju, Departament Strategii MNiSW, Warszawa, 2011 KUROWSKA M., Innowacje w strategii rozwoju MSP, [w:] Instrumenty finansowe a rozwój przedsiębiorczości, Folia Oeconomica 233, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, 2010 ORŁOWSKI K., Anioły Biznesu, Portal Innowacji, na dzień: PIERUT M., Innowacyjność przedsiębiorstw w Polsce i w innych krajach europejskich, [w:] Zeszyty Naukowe Małopolskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Tarnowie, Z. 2(19),Tarnów 2011 ROZKRUT D., Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach , Informacje i opracowania statystyczne, Urząd Statystyczny w Szczecinie, Warszawa 2011 KNAP-STEFANIUK A., Innowacje a konkurencyjność przedsiębiorstw, Instytut Zarządzania Zasobami Ludzkimi POU, ZUZEK D., Innowacyjność jako czynnik warunkujący konkurencyjność małych i średnich przedsiębiorstw, [w:] Zeszyty Naukowe Małopolskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Tarnowie, Z. 1, Tarnów, 2008 Badania naukowe, Komisja Europejska, na dzień: Komunikat prasowy Komisji Europejskiej z dnia 26 marca 2013 roku, OECD, EUROSTAT: Podręcznik Oslo, Paryż, 2005, wydanie polskie, Warszawa,

120 Roczniki Statystyczne przemysłu, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, z lat Ustawa z dnia 30 maja 2008 roku o niektórych formach wspierania działalności innowacyjnej, Dz.U. z 2008 r., Nr 116, poz. 730 Uchwała nr 7 Rady Ministrów z dnia 15 stycznia 2013 roku w sprawie Strategii Innowacyjności i Efektywności Gospodarki Dynamiczna Polska 2020, Monitor Polski 2013 r., poz. 73 INNOVATIVENESS AND COMPETITIVENESS IN THE SECTOR OF SMALL AND MEDIUM ENTERPRISES The article presents different views on the subject of innovativeness. The aim of this work is to present selected aspects of innovative processes conducted by polish companies working in the small and medium-sized companies sector. Moreover, the important role of innovativeness as a factor influencing the growth of competitiveness is described in this work. Statistic data presented at the end was taken from the case study conducted by Central Statistical Office.

121 CZĘŚĆ IV: KSZTAŁTOWANIE WIZERUNKU FIRMY I PRACOWNIKA

122

123 Strategie marketingowe, Gender Marketing, Koncepcja 4R Sylwia BANIA *, Milena STROJEK * STRATEGIE MARKETINGOWE STOSOWANE WOBEC KOBIET Przez kilkadziesiąt lat marketing był kierowany głównie do mężczyzn, ponieważ byli oni uważani za głowę rodziny, która zarabiała i decydowała o wydatkach domowych. Trendy w gender marketingu (marketingu płci) obecnie są wyznaczane przez dynamicznie zmieniające się role mężczyzn i kobiet w społeczeństwie. Można odnieść wrażenie, że obecnie gender marketing traktuje o tym, jak współpracować z kobietami i pomija w rozważaniach płeć męską. Celem niniejszej pracy jest wskazanie na potrzebę kierowania strategii marketingowych skierowanych właśnie do kobiet, które stanowią obecnie największą siłę nabywczą. W pracy przedstawiono wyniki pierwszego w Polsce badania dotyczącego marketingu ukierunkowanego na płeć znajdujące się w raporcie Płeć Konsumenta w Marketingu oraz zaprezentowano główne postulaty z raportu Woman Want More -Boston Consulting Group. 1. WPROWADZENIE Zmiana statusu społecznego kobiet spowodowała, że ich siła nabywcza wzrosła do tego stopnia, że przestają być ignorowane przez marketingowców i brand managerów. Producenci zaczęli liczyć się z płcią żeńską i jej potrzebami, a co za tym idzie, uczyć się z nimi rozmawiać. Trendy w gender marketingu są wyznaczane przez zmieniające się role mężczyzn i kobiet w społeczeństwie. 2. GENDER MARKETING Angielskie słowo gender odnosi się do tzw. płci kulturowej lub inaczej płci społecznej. Gender marketing to marketing ukierunkowany na płeć odbiorcy. Jest to segmentacja, podział rynku ze względu płeć i w celu stworzenie strategii zgodnej z preferencjami poszczególnych płci. Nie da się ukryć, że zachowania, wymagania i percepcja otoczenia u kobiet i męż- * Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Studenckie Koło Naukowe KONCEPT, praca pod kierunkiem dr Joanny Rogalskiej. 123

124 czyzn są różne. Silnym ogniwem budowania przewagi konkurencyjnej jest uświadomienie sobie tych różnic, a następnie skuteczne wykorzystanie narzędzi komunikacji w językach obu płci GENEZA MARKETINGU PŁCI Geneza marketingu płci jest prozaiczna, ponieważ złożyły się na nią takie czynniki jak: wzrost zamożności żeńskiej części społeczeństwa, wyższa ich pozycja społeczna dzięki lepszemu wykształceniu, wymaganiom i świadomości swych potrzeb. Głębsze spojrzenie na sposób funkcjonowania mózgu w kontekście płci, szczególnie w obszarze podświadomości, kobieta inaczej postrzega role społeczne, jak dane produkty oraz ich komunikacja wpisują się w ich realizację. Można zaobserwować wyraźną zmianę wartości przypisywanych do poszczególnych ról, które realizują. Poza tradycyjną rolą matki i opiekunki ogniska domowego kobieta czuje się pełnowartościowym pracownikiem 2. Dane z raportu Woman Want More Boston Consulting Group (BCG) z potwierdzają, że kobiety mają ogromną siłę nabywczą. Z badania przeprowadzonego na kobiet z 21 krajów świata wynika, że kobiety generują 5 bilionów dolarów przychodów, a szacuje się, ze za 5 lat będzie to już 28 bilionów dolarów. Już teraz podejmują one 80% decyzji zakupowych w tym: 94% wydatków na wyposażenie domu/mieszkania, 92% wydatków na wakacje, 91% wydatków na zakup domu lub mieszkania, 60% wydatków na samochody, 51% wydatków na zakup sprzętu elektronicznego. BCG widzi, że kobiety stanowią nie tylko połowę społeczeństwa ziemi, ale także i to, że ponad miliard kobiet na świecie pracuje zawodowo, a więcej niż połowę studentów stanowią kobiety. W Stanach Zjednoczonych kobiety odpowiadają za 73% wydatków gospodarstw domowych, w Niemczech panie kontrolują aż 93% prac domowych, natomiast Francuzki 67% tegoż budżetu. Potencjał kobiet jest ogromny. Firmy oraz organizacje, które E. Sieńkowska., Zmienne oblicza pań, [w:] Marketing w praktyce, nr 5, maj 2010, Warszawa, s M.J. Silverstein, K. Sayre, Women want more, The Boston Consulting Group, New York 2009, s

125 to zrozumieją już dziś, będą mogły wiele zyskać kierując swoją ofertę do tego gigantycznego rynku GENDER MARKETING W POLSCE Na Zachodzie gender marketing istnieje od połowy lat 90, zaś w Polsce wzrasta jego świadomość i wzrasta też liczba marketerów, którzy nie tylko nie boją się go uprawiać, ale osiągają pierwsze spektakularne sukcesy wynikające z zainicjowanych działań. Początkowo zaczęły się pojawiać produkty skierowane do kobiet, najpierw głównie za sprawą importowanych zza granicy produktów znanych marek. Następnie rynek polski zauważył, że kobiety mogą stanowić ważny segment konsumencki i coraz śmielej kreuje ofertę dla pań. Jednak wiedza o marketingu skierowanym do kobiet pochodzi przede wszystkim z zagranicznych źródeł, a w Polsce nie było dotychczas badań zgłębiających zagadnienia postaw wobec produktów, marek i komunikacji dedykowanych płci konsumenta 5. Przedstawione dane potwierdzają przekonanie, że istotne jest aby firmy kierowały swoje działania marketingowe właśnie do kobiet OBLICZA STRATEGII MARKETINGOWEJ WOBEC KOBIET Istnieje wiele sposobów włączania kwestii kobiet i płci do strategii sprzedaży i strategii marketingowych w korporacjach. Najczęściej działania w tym kierunku zaczynają się od połażenia przez firmy ogromnego nacisku na stosowanie różowych kolorów w kreowaniu produktów bądź nowych usług. Jednak poczynania marketingowe skierowane do kobiet są procesem o wiele bardziej złożonym KONCEPCJA 4R Najlepiej obrazuje to koncepcja 4R opracowana przez specjalistów z Boston Consulting Group. Koncepcja ta składa się z 4 podstawowych elementów: recognise (rozpoznawać), research (badać) respond (odpowiadać), refine (udoskonalać), które wspólnie tworzą jedną całość. 1. Doceniać (recognise), czyli zrozumieć sens oraz wartość stworzenia i zaoferowania konsumentkom produktów i usług w sposób optymal- 4 Ibidem. 5 Raport Płeć Konsumenta w Marketingu, Opracowanie na podstawie badań zrealizowanych przez serwis Warszawa 2010, s

126 ny, udzielając odpowiedzi na pytania: co? jak? i gdzie? Kluczowe w tym wypadku jest stworzenie takiego produktu/usługi, który pozwoli kobiecie zaoszczędzić czas, posiada wysoką jakość, jest zdrowy, daje poczucie komfortu a także przyczynia się do dbania o środowisko i społeczeństwo. Ważna jest znajomość psychiki kobiecej, świadomość co stresuje a co sprawia przyjemność, co sprawia zadowolenia a co rozczarowuje konsumentki. 2. Badać (research) jak produkt funkcjonuje od momentu zakupu do końcowej fazy użytkowania. Badania (m.in. poprzez Internet, telemarketing) pozwalają firmom dowiedzieć się jak oceniany jest dany produkt oraz uzyskać wiedzę o tym jakie są oczekiwania konsumentek odnośnie dalszego jego rozwoju, co daje to szansę na zaspokojenie nowych potrzeb. 3. Odpowiadać (respond), czyli określić mocne i słabe strony produktu aby móc podjąć działania dążące do wyeliminowania wad. Badania prowadzone przez firmy dzięki opinii konsumentek pozwalają przyczynić się do tworzenia produktów pozwalających oszczędzić więcej czasu oraz zapewniają korzyści emocjonalne. Wpływ na decyzję o zakupie może mieć design i estetyka, odpowiedni stosunek ceny do jakości, dopasowanie do potrzeb grupy docelowej. 4. Udoskonalać (refine), czyli pracować nad stałymi więziami z konsumentkami i stale udoskonalać produkt/usługę aby wzmacniać nawiązane relacje. Jednym z głównych kluczy do sukcesu na rynku kobiecym jest nawiązywanie, utrzymywanie i pielęgnowanie więzi z konsumentkami. Produkty tych firm żyją i zmieniają się wraz z konsumentkami, są nieustannie udoskonalane. Proces ten należy rozpatrywać całościowo, a powyższe koncepcje powinny być wprowadzane konsekwentnie na wszystkich etapach pracy nad projektem PRAKTYCZNE ZASTOSOWANIE MARKETINGU Jedną z form kategoryzacji produktów jest nadawanie im płci. Cocacola light i zero to praktycznie ten sam produkt, nastawiony na niskokaloryczność, ale zakomunikowany w kompletnie rożny sposób. Coca-cola zero cechuje się charakterystyczną czarną etykietą butelki i kierowana jest do mężczyzn, co często uwidocznione jest także w reklamach produktu. Jasno widać tutaj, że odwołuje się do odmiennego ze względu na płeć świata wartości, estetyki i wrażliwości. Tego typu pozycjonowanie produktu okazało się skuteczną drogą do umysłu konsumenta. Innym przykładem mogą 7 M.J. Silverstein, K. Sayre, Women Ibidem, s

127 być kobiece notebooki, które przypominają damskie słodkie puderniczki, na przykład Sony Vaio. W odniesieniu do świata finansów nowatorskim i jak się później okazało genialnym produktem jest karta kredytowa American Express, która zupełnie inaczej została zakomunikowana dla kobiet, a inaczej dla mężczyzn. My Life. My card, to tytuł wielkiej i przesyconej emocjami kampanii reklamowej, która uderza w odmienne oczekiwania i potrzeby obydwu płci. Dotyczy funkcjonalności karty i jej roli w życiu codziennym. Trend gender marketingu jest bardzo skutecznie realizowany przez sekto finansowy również w Polsce. Przykładem może być karta Millennium Visa Impresja Banku Millenium, która już swoją kolorystyką stawia na oblicze i wrażliwość kobiety. Zapewnia także 5% zniżki na zakupy u swoich partnerów, którzy reprezentują takie firmy jak między innymi: Zara, Pull&Bear, Bershka, Apart, Sephora, Zara Home. Zaryzykuję stwierdzenie, iż kobiety częściej odwiedzają te sklepy, a z pewnością rabat na ich produkty będzie niebagatelną pokusą właśnie dla pań. Innym przykładem będą karta na obcasach banku BZ WBK i karta Elle Citibanku. Choć na polskim rynku więcej kont należy do mężczyzn, to jednak kobiety wydają więcej pieniędzy. Trudno byłoby zatem zrezygnować z wyodrębniania tak obiecującego segmentu rynku. Pomimo, że mbank jest liderem bankowości internetowej (raport Money.pl), swój produkt zaprezentował w sposób bardzo prosty i zrozumiały nawet dla osób, które z internetem mają niewiele wspólnego. Wartościowe jest to, że marki zauważyły zmieniającą się rolę kobiet i ich ewoluujące potrzeby w wielu kategoriach produktowych i rożnych dziedzinach życia PRZYSZŁOŚĆ MARKETINGU KIEROWANE DO KOBIET W POLSCE Na pytanie: Czy Twoim zdaniem marketing kierowany do kobiet ma w Polsce przyszłość, aż 61,8% respondentów odpowiedziała tak. Zdania tego są w takim samym stopniu zarówno kobiety, jak i mężczyźni. Zaledwie 6,1% badanych uważa, że ta rozwijająca się na świecie dziedzina nie znajdzie dobrego podłoża do rozwoju w Polsce. Zastanawiający jest fakt, że pomimo, iż respondenci uważają, że marketing kierowany do kobiet ma przyszłość w Polsce, to jednocześnie z przeprowadzonego raportu wynika, że odbiorcy rzadko mają świadomość, iż dany produkt został stworzony z myślą o kobietach. Jak wynika również z raportu, chociaż konsumenci deklarują, że nie przywiązują znaczenia do profilowania płciowego w marketingu, to jednak oceniają tego typu działania jako kierunek, który może się w Polsce rozwinąć. Pośrednio świadczy o tym, że mimo wszystko polscy konsumenci odczuwają potrzebę zmiany. Bowiem konsumenci są coraz bardziej wymagający. Na rynku mamy ogromny wybór produktów 127

128 i usług, co musi generować wśród przedsiębiorstw nastawienie na walkę o klienta. Odbiorcy podświadomie rejestrują jakąś lukę, choć nie potrafią jej wyraźnie zdefiniować, ponieważ brakuje im wiedzy jak wygląda profesjonalny gender marketing. To sygnał dla marketerów, że jest miejsce na nowatorskie działania. Wykres 1. Przyszłość marketingu kierowanego do kobiet w Polsce tak trudno powiedzied nie odpowiedzi razem odpowiedzi kobiet odpowiedzi mężczyzn Źródło: opracowanie na podstawie: raportu Płeć Konsumenta w Marketingu, Opracowanie na podstawie badań zrealizowanych przez serwis Warszawa 2010, s. 18. Powyższy wykres przedstawia, że kobiety i mężczyźni mają podobne obawy jak i są negatywnie nastawieni do poglądu, że taka forma marketingu ma przyszłość w Polsce PODSUMOWANIE Przy planowaniu strategii marketingowej należy zróżnicować komunikaty w zależności od kontekstu lub medium. Ale przy wszystkich różnicach związanych z płcią najważniejsze staje się zrozumienie motywacji zakupu danego produktu, celna identyfikacja potencjalnych konsumentów oraz klientów, a wynikiem tej analizy będzie odpowiednia komunikacja. Wśród konsumentów istnieje zauważalny podział w podejmowaniu decyzji o wyborze poszczególnych kategorii produktowych. Mężczyźni wybierają raczej kategorie o wysokim stopniu złożoności technologicznej, to znaczy motoryzacja, RTV/AGD. Kobiety zaś są wciąż uważane jako opiekunki domowego ogniska. Podejmując decyzje o wyborze produktów przede wszystkim spożywczych oraz środków czystości. Zatem kobiety są 8 Raport Płeć Konsumenta w Marketingu, Opracowanie na podstawie badań zrealizowanych przez serwis Warszawa 2010, s

129 przeważnie odpowiedzialne za dokonywanie zakupów w gospodarstwach domowych i nie jest to wynikiem zaskakującym, ponieważ przewaga kobiet w tym obszarze aktywności jest obserwowana wszędzie na świecie. Natomiast zaskakuje fakt, że ten odsetek nie jest porównywalny ani z wynikami światowymi, ani krajowymi. BIBLIOGRAFIA Raport Płeć Konsumenta w Marketingu, Opracowanie na podstawie badań zrealizowanych przez serwis Warszawa 2010 SIEŃKOWSKA E., Zmienne oblicza pań, [w:] Marketing w praktyce, nr 5, maj 2010, Warszawa SILVERSTEIN M. J., SAYRE K., Women want more, The Boston Consulting Group, 2009, New York MARKETING STRATEGIES USED FOR WOMEN For decades, marketing has been directed mainly to men, because they were considered "head of the family," which earned and determined the household expenses. Gender trends in marketing today are determined by dynamically changing roles of men and women in society. One gets the impression that gender marketing today is about how to work with women and ignores the male gender considerations. The aim of this study is to identify the need for management's marketing strategies aimed at women who are now the largest purchasing power. The results of the first Polish study on sex-oriented marketing in the report "Gender Consumer in Marketing, "and presents the main messages of the report" Woman Want More "-Boston Consulting Group. 129

130

131 Employer branding, budowanie wizerunku pracodawcy, kariera, social media, Facebook Anna CUPRIAK * NOWOCZESNE NARZĘDZIE BUDOWANIA WIZERUNKU PRACODAWCY Employer branding, czyli budowanie wizerunku pracodawcy z wyboru, to nowy trend w obszarze Human Resources, który w ostatnich latach zyskuje coraz większą popularność. Działania te mogą przyjmować różne formy od rzetelnej prezentacji firmy na stronie internetowej, poprzez tworzenie pozytywnego wizerunku w mediach społecznościowych, aż do nietypowych form rekrutacji. Celem referatu jest odpowiedź na pytanie czy w czasach kryzysu, gdy podaż pracy znacznie przewyższa popyt na nią, zasadne jest prowadzenie działań, mających na celu poprawę wizerunku pracodawcy z oczach absolwentów. Praca ma charakter analizy źródeł zastanych (tzw. desk research). Zawiera analizę konkretnych przypadków, przeprowadzoną na podstawie informacji dostępnych na stronach internetowych, raportów branżowych i danych statystycznych. 1. ISTOTA I CEL EMPLOYER BRANDINGU Employer Branding (EB), czyli w języku polskim budowanie wizerunku pracodawcy, to wszystkie działania, jakie podejmuje organizacja, skierowane do obecnych oraz potencjalnych pracowników, mające na celu budowanie jej wizerunku jako atrakcyjnego pracodawcy 1. Działania EB są zróżnicowane w zależności od grupy odbiorców, do której są skierowane. Wyróżniamy wewnętrzny EB - skierowany do obecnych pracowników, oraz zewnętrzny EB, podejmowany wobec potencjalnych grup przyszłych pracowników. Wewnętrzny EB skupia się głównie na stworzeniu przyjaznej atmosfery pracy i możliwości rozwoju. Do działań z tego zakresu możemy zaliczyć m.in. wyjazdy integracyjne, pikniki pracownicze oraz inwestycje w kapitał ludzki, np. w postaci szkoleń. Celem zewnętrznego EB jest stworzenie wizerunku, firmy jako atrakcyjnego pracodawcy. Jest to np. uczestnictwo w targach pracy, aktywna promocja firmy na uczelniach wyższych oraz ogłoszenie rekrutacyjne. * Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe Progress, opiekun referatu: prof. dr hab. Eugeniusz Kwiatkowski. 1 M.Kozłowski, Employer branding, budowanie wizerunku pracodawcy krok po kroku, wyd. Oficyna, Warszawa 2012, s

132 W latach liczba absolwentów szkół wyższych w Polsce wzrosła o ponad 90%. W 2011 r. na rynek pracy weszło niemal pół miliona młodych absolwentów 2. Czy wobec danych o stale rosnącej podaży pracy, zasadne jest reklamowanie własnych stanowisk? Szczególnie w okresie kryzysu gospodarczego i sytuacji niedoboru miejsc pracy, a nie pracowników? Ostatnie trendy w praktyce Human Resources pokazują, że tak. Badanie zrealizowane przez firmę Employer Brand International pokazuje, że najważniejszymi korzyściami wynikającymi z wdrożenia strategii budowania wizerunku pracodawcy są: łatwiejsze pozyskiwanie kandydatów do pracy (32% 3 ), zwiększenie zaangażowania pracowników (29%), zmniejszenie kosztów rekrutacji (22%), postrzeganie firmy jako pracodawcy z wyboru (21%), zmniejszenie poziomu fluktuacji kadr (21%) oraz wyższy wskaźnik akceptowania przez kandydatów oferty zatrudnienia (16%) NARZĘDZIA WYKORZYSTYWANE PRZY EMPLOYER BRANDINGU Wyniki badania Top Employer Web Benchmark 2011 pokazują, że ponad 90% studentów i absolwentów wykorzystuje Internet do celów znalezienia pracy 5. Nie dziwi więc, że większość działań, podejmowanych w celu budowania wizerunku pracodawcy, odbywa się za pośrednictwem Internetu. Do głównych narzędzi zaliczyć można strony internetowe firm oraz media społecznościowe ZAKŁADKA KARIERA" NA STRONIE INTERNETOWEJ Zakładka Kariera" ma niebagatelne znaczenie dla wizerunku firmy. Bardzo często to właśnie ona jest pierwszym miejscem, w którym potencjalny kandydat poszukuje bieżących informacji na temat procesów rekrutacyjnych i wolnych wakatów. Aby strona skutecznie spełniała swoje cele, pracodawca powinien zadbać o bieżącą aktualizację ofert pracy oraz infor- 2 Dane GUS ( ) r. 3 W badaniu uczestniczyło 1789 respondentów pochodzących z następujących obszarów: Ameryka Południowa (12), Australia (294), Azja (124), Afryka Południowa (68), Nowa Zelandia (42), Polska (54), Rosja (231), Turcja (114), Ukraina (138), USA i Kanada (152). Wielka Brytania (544), Zjednoczone Emiraty Arabskie (16) r r. 132

133 macje na temat programu rozwoju młodych talentów. Jest to również dobre miejsce na umieszczenie informacji o przeprowadzonych szkoleniach, formach wsparcia pracowników w ramach work-life balance czy też programów dla młodych rodziców PROFIL FIRMY NA FACEBOOKU Prestiżowi pracodawcy decydują się na różne formy działań z zakresu HR na Facebooku z kilku kluczowych powodów 7 : założenie i prowadzenie profilu firmowego nie wymaga żadnych opłat na rzecz Facebooka; z serwisu powszechnie korzystają studenci, absolwenci i duża część specjalistów, wykorzystując go między innymi do docierania do informacji; wbudowane w serwis mechanizmy dzielenia się interesującymi treściami i obserwowania aktywności znajomych stwarzają potencjał szybkiego rozprzestrzeniania się informacji; Facebook daje bardzo duże możliwości mierzenia efektów działań i śledzenia konkurencji. Profilem, który zasługuje na szczególną uwagę, jest Ernst&Young Polska 8. Firma E&Y została bowiem w czerwcu 2012 r. wyróżniona Employer Branding Star za najlepsze wykorzystanie social media 9. Fanpage ma ponad 13 tys. fanów. Można na nim znaleźć szczegółowe informacje o organizowanych konkursach dla studentów i możliwościach kariery, wiele wypowiedzi pracowników na temat specyfiki pracy w firmie, zdjęcia z wydarzeń, w których E&Y brała udział. Ponadto fani angażowani są do aktywności na portalu poprzez udział w drobnych konkursach, ankietach i zabawach, a także dzięki aplikacji PuzzlEY, która zawiera w sobie elementy grywalizacji. Profil prowadzony jest w sposób spójny z hasłem tegorocznej kampanii E&Y: Dzień dobry pełen wyzwań!. Kolejną firmą, umiejętnie wykorzystującą potencjał Facebooka, jest Danone. Firma posiada fanpage Praca@Danone 10, który ma ponad 50 tys. lajków. Adresowany jest do studentów i absolwentów, którzy poszukują przede wszystkim informacji na temat ofert praktyk i staży, szkoleń i warsztatów, porad rekrutacyjnych oraz konkursów. Nieodłącznym ele SmartNet Research&Solutions, Profile HRowe na Facebooku raport, Warszawa 2011 ( r r r r. 133

134 mentem strony jest Mały Głód, który stanowi silny element wizerunku marki. Istotą działań na Facebooku i w innych mediach społecznościowych powinna być interaktywność komunikacji, dialog z użytkownikami oraz wykorzystanie ich siły przekazu i sieci kontaktów we własnych działaniach GRY REKRUTACYJNE Pomysł przyciągnięcia potencjalnych pracowników za pomocą gry internetowej powstał w 2002 r. Posłużyła się nim amerykańska armia tworząc symulację kariery wojskowej żołnierza. America s Army pozwalała przeprowadzić swojego awatara przez ćwiczenia, szkolenia i akcje w terenie, równocześnie podejmując za niego decyzje dotyczące ścieżki kariery 11. Według raportu US Army, gra okazała się być bardziej skuteczna, niż wszystkie inne formy kontaktu z rekrutami: "30% Amerykanów w wieku od 16 do 24 poprawiło swoją opinię na temat US Army ze względu na tę grę, a jej wpływ na rekrutów był większy, niż wszystkich innych form reklamowania Armii łącznie" 12. W procesie rekrutacji grywalizację wykorzystuje obecnie firma Loreal, która w ramach gry Reveal umożliwia wcielenie się w postać pracownika firmy i wprowadzenie na rynek nowego produktu. Uczestnik przechodzi przez różne działy, odpowiadając na pytania z wielu dziedzin. Wynik końcowy określa jego profil zawodowy jako pracownika. Jej celem jest pomoc w odkryciu profilu zawodowego gracza oraz w wyborze właściwej ścieżki kariery 13. Kolejną firmą, która za pomocą gry biznesowej pozyskuje młode talenty jest Hotel Mariott. Gra o nazwie MyMarriottHotel ma na celu zaprezentowanie potencjalnym pracownikom warunki pracy i zadania zawodowe, z jakimi spotkają się w branży hotelarskiej. Gra ma na celu podniesienie świadomości o branży wśród młodego pokolenia na całym świecie (została przetłumaczona na 5 języków), a w ostatnim etapie poprzez przycisk Do It for Real przenosi użytkownika do strony z ofertami pracy w firmie Marriott r r r r. 134

135 2.4. FILMY REKRUTACYJNE Film rekrutacyjny to jeden ze sposobów na oryginalne przedstawienie oferty pracy i wyróżnienie się na tle innych firm. Firmy decydujące się na video-oferty zyskują możliwość, by zaprezentować swoje atuty, ukazać własną kulturę korporacyjną, przedstawić misję, pokazać środowisko pracy i ludzi tworzących je na co dzień. Po raz pierwszy tego typu rekrutację zrealizowały w roku 2005 firmy Monster i GoodMood w Finlandii, które zorganizowały plan targów pracy online, opartych na video 15. W okresie od lutego do marca 2006 r. materiały video 37 firm uczestniczących w projekcie, zostały wyświetlone ponad 34 tys. razy. W 2007 r. do targów przystąpiło jedynie 35 firm, ale oglądalność wzrosła do 221 tys. odsłon (przy 100 tys. odwiedzających). W roku 2008 organizatorzy postawili sobie za cel podwojenie wyników, zarówno oglądalności, jak i zysków. Online Recruitment Fair (targi pracy online) otwarte były 24 godziny, przez 7 dni w tygodniu, przez okres 2 miesięcy. Wstęp był bezpłatny wystarczył komputer z dostępem do Internetu. Liczba odwiedzających wzrosła do 200 tys., czyli o 100% w porównaniu z rokiem poprzednim. Liczba wystawców wzrosła z 35 do 71. Ankieta przeprowadzona przez organizatora wśród wystawców ujawniła, że 98,5% firm znacząco poszerzyło swoją bazę potencjalnych pracowników. Aż cztery na pięć firm przyznało, że były bardzo zadowolone ze sposobu, w jaki dotarły do targetów. Firma Monster prowadziła również obserwację i analizę zachowań odwiedzających: 91% stwierdziło, że wirtualne stoiska zwiększyły ich zainteresowanie pracodawcami a 26% przyznało, że wysłało swoją aplikację po obejrzeniu video. Popularność YouTube a sprawiła, że teraz dla wielu korporacji filmy rekrutacyjne są obowiązkowym elementem budowania wizerunku pracodawcy. Z kanału tego korzystają m.in. Ernst&Young, Deloitte, PwC, Citi Handlowy, Danone, Ikea. Filmy przedstawiają najczęściej wycieczkę po firmie z wypowiedziami pracowników. Równie popularne są filmy reklamujące konkretne stanowisko (np. w ramach programu rozwoju talentów), które zawierają relacje z poprzednich edycji oraz wypowiedzi uczestników. Zdarzają się też filmy, pokazujące jedynie przyjacielską i luźną atmosferę pracy (np. w formie Lipduba pracowników czy praktykantów) r. 135

136 3. SKUTECZNOŚĆ EMPLYER BRANDING Tematykę skuteczności działań EB podjęła Leary-Joyce w książce Budowanie wizerunku pracodawcy z wyboru 16. Autorka przekonuje, że sprawne działania EB przyczyniają się do sprawnej i szybkiej rekrutacji, gwarantującej większą liczbę zgłoszeń aplikacji. Aktywność na rzecz budowania wizerunku pracodawcy z wyboru wpływa również pozytywnie na wskaźniki retencji, przyczynia się do wzrostu poziomu innowacyjności i kreatywności wśród pracowników, co w efekcie wpływa też na relacje pracowników z klientami i wreszcie zyski przedsiębiorstwa. Działania EB są stosunkowo nowym trendem w obszarze HR, ale już teraz można zauważyć szereg pozytywnych wpływów jego wdrażania na stosunek pracowników do firmy, a nawet wskaźniki finansowe. W mojej opinii daje to podstawy do założeń, że w najbliższych latach mimo rosnącej liczby absolwentów szkół wyższych i podaży pracy tematyka ta będzie coraz bardziej badana i rozwijana. 4. PODSUMOWANIE Rynek pracy co roku powiększa pół miliona absolwentów szkół wyższych. Dla pracodawców wcale nie musi to być łatwa sytuacja muszą oni wśród setek tysięcy osób znaleźć tzw. perełki i zachęcić do pracy u siebie. Proces rekrutacyjny wydłuża się, środki na employer branding rosną. Patrząc z perspektywy studenta korporacje dają żakom szereg narzędzi, dzięki którym mogą oni poznać środowisko pracy w danej placówce, nawiązać kontakty z pracownikami, wykazać się i dać się dojrzeć. Zamiast patrzeć z obawą na niepokojące statystyki o bezrobociu wśród młodych ludzi, warto myśleć o swojej karierze już podczas pierwszych lat studiów i korzystać z możliwości rozwoju, które proponują pracodawcy. BIBLIOGRAFIA KOZŁOWSKI M., Employer branding, budowanie wizerunku pracodawcy krok po kroku, wyd. Oficyna, Warszawa 2012 LEARY-JOYCE J., Budowanie wizerunku pracodawcy z wyboru, wyd. Oficyna, Kraków 2007 Główny Urząd Statystyczny ( ) 16 J. Leary-Joyce, Budowanie wizerunku pracodawcy z wyboru, wyd. Oficyna, Kraków 2007, s

137 SmartNet Research&Solutions, Profile HRowe na Facebooku raport, Warszawa 2011 ( r.) MODERN TOOLS IN EMPLOYER BRANDING Employer Branding (EB), which is building the image of the employer of choice, is a new trend in HR, which in recent years is gaining more and more popularity. These actions can take many forms - from the fair presentation of the company's website, by creating a positive image of company in social media, to atypical forms of recruitment. Research shows that effective EB contributes to the efficient and rapid recruitment and also can increase the level of innovation and creativity among employees which is also reflected in the profits of the enterprise. This gives rise to assumptions that in the next few years - despite the growing number of graduates and the labor supply - this theme will increasingly be tested and developed. 137

138

139 Społeczna odpowiedzialność biznesu, CSR, dobre praktyki Krystian ŁATA *, Martyna RYSIŃSKA * SPOŁECZNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ BIZNESU. DOBRE PRAKTYKI Z PRZYKŁADAMI Koncepcja CSR wykształciła się pod wpływem przemian gospodarczych, politycznych, zmian zachodzących w środowisku naturalnym, zmian w sposobach myślenia społeczeństw, szybko zdobywając sobie zwolenników. Od współczesnego przedsiębiorstwa wymaga oprócz dostarczania dóbr i usług, ponoszenia odpowiedzialności ekologicznej, społecznej oraz wykazywanie zainteresowania w rozwiązywaniu problemów interesariuszy. Celem niniejszej pracy jest ukazanie dobrych praktyk realizowanych w przedsiębiorstwach i przybliżenie tematu społecznej odpowiedzialności biznesu. Temat ten jest niezwykle istotny i budzi zainteresowanie wśród coraz większej ilości przedsiębiorstw. Badania pokazują jednak, że tylko 3 procent ankietowanych rozumie sam termin CSR, a większość nie ma żadnych skojarzeń związanych z tym zagadnieniem. Niezwykle pomocnym w opisie dobrych praktyk okazał się Raport Społecznej Odpowiedzialności Biznesu 2012, wydany przez największą organizację w Polsce propagującą dobre praktyki w CSR- Forum Odpowiedzialnego Biznesu. 1. WPROWADZENIE Zjawiskiem, które z pewnością znacząco wpłynęło na rozwój społeczno-gospodarczy, postrzeganie biznesu, jego oddziaływania na otoczenie jest globalizacja. Obok pozytywnych skutków, przyczyniła się ona również do nasilenia się wielu niekorzystnych zjawisk, które obecnie stanowią istotne problemy jak np.: ubóstwo, nierówność, bezrobocie, konsumpcjonizm. Zmniejszająca się rola opiekuńcza państwa przy jednoczesnym wzroście znaczenia korporacji transnarodowych (największe prywatne korporacje międzynarodowe osiągają potencjał ekonomiczny porównywalny ze średniej wielkości państwami, podlegają jednak słabszej kontroli) doprowadziła do wykształcenia się nowej roli biznesu w społeczeństwie. Rozpowszechniło się przekonanie, że przedsiębiorstwa powinny partycypować w niwelowaniu zagrożeń cywilizacyjnych, do których powstania się przy- * Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Studenckie Koło Naukowe Koncept, opiekun referatu: dr Joanna Rogalska. 139

140 czyniają ze względu na: skalę i zasięg oddziaływania;, wpływ jaki wywierają na życie społeczności lokalnych, środowisko;, postęp cywilizacyjny 1. Komisja Europejska zdefiniowała wcześniej społeczną odpowiedzialność przedsiębiorstw (CSR) jako koncepcję, zgodnie z którą przedsiębiorstwa dobrowolnie uwzględniają problematykę społeczną i środowiskową w swojej działalności gospodarczej i stosunkach z zainteresowanymi stronami. Społeczna Odpowiedzialność Biznesu to nic innego jak odpowiedzialność przedsiębiorcy za jego wpływ na środowisko. Bycie społecznie odpowiedzialnym oznacza inwestowanie w zasoby ludzkie, w ochronę środowiska, relacje z otoczeniem firmy i informowanie o tych działaniach, co przyczynia się do wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstwa i kształtowania warunków dla zrównoważonego rozwoju społecznego i ekonomicznego. Nowoczesny i odpowiedzialny biznes poszukuje synergii pomiędzy ekonomicznym, środowiskowym i społecznym aspektem funkcjonowania, budując kompleksową strategię rozwoju firmy w oparciu o założenia CSR. Podejmowanie przez przedsiębiorstwa dobrowolnych zobowiązań co do zasad postępowania w wielu przypadkach może umożliwić rezygnację z regulacji, tym samym prowadząc do redukcji obciążeń administracyjnych dla biznesu. Działania prowadzone na rzecz CSR prowadzą także pośrednio do osiągania szeregu celów politycznych, takich jak: bardziej zintegrowane rynki pracy, zwiększanie spójności społecznej, wzrost innowacyjności, a także zrównoważone wykorzystanie zasobów środowiska. Duże korporacje od lat dążą do tego, aby być postrzegane jako odpowiedzialne, gdyż są wnikliwie obserwowane i oceniane przez organizacje pozarządowe i konsumentów. Jednak Społeczna Odpowiedzialność Biznesu nie dotyczy jedynie największych firm. Coraz częściej dostrzega się, że małe i średnie przedsiębiorstw odgrywają coraz to większą rolę w rozwoju lokalnych społeczności, nie do końca wiedząc, że także dysponują potencjałem CSR 2. 1 E. Mazur- Wierzbicka, CSR w dydaktyce, czyli jak uczyć studentów społecznej odpowiedzialności, Stowarzyszenie Kreatywni dla Szczecina, Szczecin 2012, s Wspieranie społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw, [online] z dn r. 140

141 2. KORZYŚCI Z PROWADZENIA PRZEZ FIRMĘ ODPOWIEDZIALNEGO BIZNESU Korzyści jakie może odnieść przedsiębiorstwo dzięki prowadzeniu odpowiedzialnego biznesu należy rozpatrywać w długofalowej perspektywie 3. Zaliczamy do nich m.in.: Wzrost konkurencyjności - odpowiedzialny biznes może przy nieść firmie przewagę w postaci dodatkowych zadowolonych klientów. Kreowanie pozytywnego wizerunku firmy wśród pracowników społeczna odpowiedzialność firmy jest jednym z elementów poza finansowego motywowania pracowników. Dzięki temu wizerunek firmy ulega poprawie w oczach pracownika. Pozyskanie i utrzymanie najlepszych pracowników dzięki poprawie wizerunku firmy rośnie zaufanie do niej wśród pracowników. Prowadzi to do zwiększenia atrakcyjności firmy na rynku pracy, co pozwala na rekrutować nowych i zatrzymać najlepszych pracowników. Poprawa relacji ze społecznością i władzami lokalnymi społeczna odpowiedzialność sprawia, że firma zakorzenia się społeczności zdobywając przy tym zaufanie mieszkańców i władz samorządowych. Zwiększenie kultury organizacyjnej firmy odpowiedzialna firma podnosi swoje standardy postępowania wobec interesariuszy, przez co unika kosztów złego partnerstwa. Zwiększenie lojalności konsumentów i interesariuszy przestrzeganie zasad społecznej odpowiedzialności sprawia, że konsumenci kierują się lojalnością względem firmy, zaufaniem do niej i jej wizerunku. Mówiąc o korzyściach warto zaznaczyć, że będą one występować jedynie w rzeczywistym CSR. Oznacza to sytuację, w której będą podejmowane dobrowolnie, różne formy inwestowania w środowisko czy społeczność. 3. PRZYKŁADY DOBRYCH PRAKTYK Działania z zakresu społecznej odpowiedzialności biznesu, czy odpowiedzialnego biznesu, mają charakter interdyscyplinarny: istotne są zmienne ekonomiczne, historyczne, kulturowe, zmienne z zakresu zarzą- 3 Korzyści z CSR r. 141

142 dzania, psychologii, filozofii, socjologii organizacji oraz nauk politycznych. Jeśli chcemy lepiej zrozumieć procesy i zjawiska towarzyszące CSR, pomocne jest niewątpliwie analizowanie tych działań w kontekście ujęcia systemowego funkcjonowania przedsiębiorstwa, w którym uwzględnia się sieć współzależności i powiązań organizacji z jej otoczeniem (grupami interesariuszy bliższych i dalszych). W związku z tym, pojawia się potrzeba budowania modeli biznesowych opartych na współpracy międzysektorowej, w których wzajemność i współzależność w sieci powiązań ma fundamentalne znaczenie dla efektywnego zarządzania relacjami organizacji z jej interesariuszami 4. W niniejszej pracy do przedstawienia przykładów dobrych praktyk pomocna okazała się norma ISO 26000, która charakteryzuje 7 głównych obszarów5. W badaniach przeanalizowano 300 opisów firm realizujących dobre praktyki CSR. 1. Ład organizacyjny - PKO Bank Polski jako instytucja zaufania publicznego kieruje się zasadami przejrzystego działania, gdzie etyka i wartości są priorytetem. Aby zagwarantować sprawność funkcjonowania banku, zweryfikowano dotychczas obowiązujące normy, stworzono i przyjęto Kodeks Etyki PKO Banku Polskiego, zaakceptowano Zasady Dobrej Praktyki Bankowej, zdefiniowano wartości banku. Zadaniem nadrzędnym stało się zapoznanie z nimi pracownikow. Zorganizowano więc multimedialne szkolenie e-learningowe Kodeks Etyki, które w pierwszej połowie 2012 roku było udostępnione wszystkim pracownikom na specjalnej platformie. Szkolenie przygotowano w dwoch wersjach: dla pracownikow oraz menedżerow wyższego i średniego szczebla. Każdy pracownik otrzymał szczegołową informację na temat szkolenia na imienną skrzynkę mailową. Składało się ono z pięciu części: misja i wartości; nasi klienci; my, pracownicy banku; otoczenie banku; działalność banku. Element szkolenia stanowił test wiedzy, ktory był szansą na ostateczne rozwianie niejasnych kwestii i rozstrzygnięcie wątpliwości, jakie mogły pojawić się w trakcie szkolenia. 2. Prawa człowieka - Wskaźnik zatrudnienia wśrod osob niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym wynosił 22,3% w 2011 roku. Niepełnosprawni zmagają się nie tylko z ograniczeniami wynikającymi z ich stanu zdrowia, ale rownież ze stereotypami na temat pracownikow niepełnosprawnych funkcjonującymi w świadomości społecznej, a dotyczą- 4 I. Kuraszko, S. Augustyniak, 15 polskich przykładów społecznej odpowiedzialności biznesu,forum Odpowiedzialnego Biznesu, Warszawa 2009, s.9. 5 B. Stadryniak- Saracyn (red.), Raport Odpowiedzialny Biznes w Polsce, Forum Odpowiedzialnego Biznesu, Warszawa

143 cymi kosztow finansowych czy też dostosowania środowiska pracy dla tych osob. W roku 2012, w ramach realizacji polityki rożnorodności, w Carrefour Polska podjęto wspołpracę ze Stowarzyszeniem EKON, które otrzymało od Fundacji Carrefour grant w wysokości 147 tys. euro na realizację projektu szkoleniowego. Celem szkolenia było zachęcenie uczestnikow do podjęcia zatrudnienia w sektorze ochrony środowiska. Przeszkolono 150 osob z grupy chorych psychicznie i upośledzonych umysłowo ze znacznym i umiarkowanym stopniem niepełnosprawności; dzięki szkoleniu 62 osoby znalazły zatrudnienie. Aktywizacja zawodowa niepełnosprawnych to jeden z priorytetow polityki personalnej Grupy Carrefour. W Carrefour zatrudnionych jest 825 osob ze znacznym i umiarkowanym stopniem niepełnosprawności. 3. Praktyki z zakresu pracy - W ramach programow adaptacyjnych PKO Bank Polski organizuje spotkania Dzień dobry w Banku. Każda osoba rozpoczynająca pracę w banku otrzymuje zestaw materiałow informacyjnych, uczestniczy w spotkaniach oraz szkoleniach stacjonarnych i e- learningowych. Bank wspiera także rozwoj pozazawodowy pracownikow. Od lat prowadzi program PKO po godzinach. Celem programu jest sprzyjanie inicjatywom integracyjnym poprzez dofinansowanie rożnego rodzaju imprez sportowych, kulturalnych i rekreacyjnych. Każdy pracownik może zgłaszać swoje pomysły i po zaakceptowaniu wniosku rozwijać wspólnie z innymi pracownikami swoje zainteresowania. 4. Środowisko - Firma Carlsberg Polska, prowadząc zielone biuro, podejmuje następujące działania: segregacja odpadow w podziale na szkło, plastik, papier i odpady organiczne; butelki plastikowe przed wyrzuceniem zgniatane są w zgniatarkach; koperty do korespondencji zewnętrznej wykonane są z ekologicznego papieru; kartki świąteczne wykonane są z bawełny ekologicznej; spotkania i konferencje Zarządu oraz top management organizowane są w sposób ekologiczny; papier używany do wydrukow i kopii pochodzi z recyklingu; minimalizowana jest ilość wydrukow. Dzięki tym działaniom firmie udało się zmniejszyć zakupy papieru o mniej więcej 20%, a w roku 2012 w biurze firmy zużyto o 8% mniej energii niż w roku poprzednim. Cała inicjatywa doceniona została przez Fundację Partnerstwo dla Środowiska, ktora przyznała firmie Carlsberg Polska Certyfikat Zielonego Biura. 5. Uczciwe praktyki operacyjne - Totalizator Sportowy pragnie ograniczać ryzyko niekorzystnego wpływu gier na klientow. Firma minimalizuje je podczas opracowywania samej gry, ustalania jej regulaminu, jak też w czasie sprzedaży. Podejmowane przez firmę działania, by zapewnić bezpieczeństwo swoim graczom, obejmują szkolenie Odpowiedzialny Sprzedawca. Za jego realizację odpowiada korporacyjna Fundacja LOTTO Milion Marzeń. W 2012 roku szkolenie obejmowało cykl

144 spotkań skierowanych do sprzedawcow sieci własnej LOTTO. Projekt ma na celu zwiększenie świadomości i wiedzy sprzedawcow na temat zagrożeń związanych z hazardem oraz odpowiedzialnej sprzedaży. Dzięki warsztatowej formie zajęć uczestnicy mogli rozbudować swoje umiejętności w zakresie komunikacji oraz asertywności, a także radzenia sobie w nietypowych sytuacjach. Sprzedawcy po przejściu szkolenia mogą promować odpowiedzialne i kontrolowane granie. Fundacja wraz ze wspołpracującymi z nią trenerami z Mazowieckiego Towarzystwa Rodzin i Przyjacioł Dzieci Uzależnionych Powrot z U przeszkoliła ok. 200 kolektorow. 6. Zagadnienia konsumencie - Firma Orange Polska w ramach e-zdrowia w Orange, czyli zastosowania nowoczesnych technologii teleinformatycznych w zapobieganiu chorobom, leczeniu oraz promowaniu zdrowego trybu życia, zaprojektowała Aplikację Pierwsza Pomoc. Została ona przygotowana przede wszystkim z myślą o wsparciu świadkow nagłych wypadkow i zdarzeń, w ktorych konieczne jest udzielenie pierwszej pomocy. Dzięki aplikacji można natychmiast dowiedzieć się i zobaczyć na ilustracjach, jak bezpiecznie ułożyć nieprzytomną osobę, podjąć i prowadzić reanimację oraz zatamować krwawienie. Oprocz tego aplikacja zawiera praktyczne porady dotyczące postępowania z poszkodowanymi w rożnego rodzaju zdarzeniach, np. oparzeniach, odmrożeniach, porażeniu prądem czy zatruciach. Aplikacje wystarczy pobrać bezpłatnie w popularnych marketach z aplikacjami, niebawem będzie instalowana w smartfonach, telefonach i tabletach sprzedawanych przez Orange. W ciągu kilku miesięcy od lipca do grudnia 2012 roku została pobrana ponad 60 tys. razy. 7. Zaangażowanie społeczne i rozwój społeczności lokalnej - Jeśli wśrod pracownikow firmy widać wolę i chęć podejmowania działań pomocowych firma włącza się i tworzy pracownikom takie możliwości. Pracownicy Deloitte zainicjowali pomysł zbierania pieniędzy dla potrzebujących dzieci, a firma to wsparła. W ramach działań charytatywnych, ktore mają miejsce od 2008 roku, organizowana jest zbiorka pieniędzy w okresie świątecznym, firma dokłada tyle samo, ile zebrali pracownicy. Pieniądze zasilają corocznie konta Domu Dziecka na warszawskiej Białołęce oraz Fundacji Pomocy Dzieciom w Tenczynku. Co roku pracownicy Deloitte biorą też udział w aukcji charytatywnej, z ktorej dochod jest przeznaczony na rzecz podopiecznych katowickiego Domu Aniołow Strożow. Placowka prowadzi programy na rzecz odrzuconych, zaniedbanych oraz zagrożonych marginalizacją społeczną dzieci i młodzieży. 144

145 4. PODSUMOWANIE Zagadnienie społecznej odpowiedzialności biznesu coraz silniej przykuwa uwagę opinii publicznej. Tradycyjne podejście do biznesu było dyktowane przez cele interesariuszy wewnętrznych i dość jednostronnie ukierunkowane na zysk i sukces ekonomiczny. Jeśli jednak weźmie się pod uwagę fakt, że biznes funkcjonuje w bardzo złożonym systemie gospodarczo-społecznym, który charakteryzuje wielość zależności, niejasności, sprzężeń zwrotnych i interakcji, to szybko okaże się, że orientacja taka nie prowadzi firmy do sukcesu. Potrzebna jest bowiem pewnego rodzaju mądrość radzenia sobie z wielością interesów, umiejętność negocjowania i znajdowania właściwych proporcji. Stąd też trwałość rozwoju, czyli bez narażania przyszłych możliwości przedsiębiorstwo powinno mieć na uwadze całość kontekstu, w którym funkcjonuje, oraz opierać się pokusie wyłącznie krótkookresowych korzyści 6. Zatem wdrażanie dobrych praktyk przez przedsiębiorstwo przynosi efekt w postaci uzyskania i utrzymania przewagi konkurencyjnej. BIBLIOGRAFIA KURASZKO I., AUGUSTYNIAK S., 15 polskich przykładów społecznej odpowiedzialności biznesu, Forum Odpowiedzialnego Biznesu, Warszawa MAZUR- WIERZBICKA E., CSR w dydaktyce, czyli jak uczyć studentów społecznej odpowiedzialności, Stowarzyszenie Kreatywni dla Szczecina, Szczecin RUTKOWSKI K., Najlepsze praktyki w zarządzaniu łańcuchem dostaw, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa SABAT A., Społeczna odpowiedzialność biznesu szansą na zrównoważony rozwój, Region Świętokrzyski NSZZ Solidarność, Kielce STADYRNIAK- SARACYN B. (red.), Raport Odpowiedzialny Biznes w Polsce, Forum Odpowiedzialnego Biznesu, Warszawa WILLIAMS T., Strategiczne zarządzanie zasobami ludzkimi, Oficyna a Wolters Kluwer business, Kraków r. korzysci-z-csr, r.. 6 K. Rutkowski, Najlepsze praktyki w zarządzaniu łańcuchem dostaw, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2008, s

146 CORPORATE SOCIAL RESPONSIBILITY-SELECTION OF GOOD PRACTICE The concept of CSR has developed under the influence of economic changes, political changes in the environment, changes in the way societies think, quickly earning the supporters. From the modern enterprise requires in addition to providing goods and services, environmental responsibility, social, and showing interest in solving the problems of stakeholders. The purpose of this paper is to present good practices in companies and to familiarize the subject of corporate social responsibility. This subject is very important and is of interest among a growing number of companies. However, studies show that only 3% of respondents understood the term CSR, and most do not have any associations related to this issue. Extremely useful in the description of good practices was Corporate Social Responsibility Report 2012, released by the biggest Polish organization that promotes best practice in CSR Responsible Business Forum.

147 Doradztwo zawodowe, pracodawca, kwalifikacje Aleksandra ŚCIBISZ *, Joanna ŚCIBISZ * PRACOWNIK W CENTRUM SYSTEMU DORADZTWA ZAWODOWEGO Z PUNKTU WIDZENIA PRACODAWCY Problematyka wykonywania oraz wyboru pracy, kształcenia zawodowego, a więc i poradnictwa zawodowego, zajmują miejsce na przecięciu procesów i zjawisk życia społecznego i ekonomicznego, kultury, edukacji i polityki. Toczone w wymienionych obszarach dyskursy podnoszą i dookreślają istotne z punktu widzenia poradnictwa zawodowego kwestie jak np.: praca i jej rola w życiu społeczeństwa; praca w życiu pojedynczego człowieka; hierarchia zawodów i ról społecznych reprezentantów poszczególnych profesji; drogi pozyskiwania zawodów i osiągania społecznych pozycji itp. Przebieg i charakter tych dyskursów, ich intensywności ulegają jednak ciągłym zmianom. Stają się szczególnie widoczne zwłaszcza w dobie gwałtownych przeobrażeń oraz wstrząsów ekonomicznych, politycznych i społecznych. 1. CZYM JEST DORADZTWO ZAWODOWE? Doradztwo zawodowe zajmuje się świadczeniem pomocy w dokonywaniu kolejnych decyzji co do wyboru zawodu lub pracy. Odbywa się ono w formie indywidualnej porady zawodowej a także poprzez analizę pola problemowego jednostki oraz udzielenie jej informacji zawodowych, podawanie wskazówek, sugestii i instrukcji. W procesie doradztwa zawodowego jednostka otrzymuje informacje zawodowe, czyli zbiory danych potrzebnych do podejmowania kolejnych decyzji zawodowych związanych z zatrudnieniem. Zakres treści, metod oraz kanały przekazywanych informacji są dostosowane do fazy rozwoju zawodowego jednostki i rodzajów podejmowanych decyzji. Doradztwo zawodowe jest przede wszystkim procesem, w którym doradca zawodowy i klient współpracują nad świadomym i samodzielnym podjęciem przez klienta decyzji dotyczącej wyboru drogi rozwoju zawodowego oraz nad dostosowaniem się do wymogów jakie stawia rynku pracy. * Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Studenckie Koło Naukowe KONCEPT, opiekun naukowy referatu: dr Joanna Rogalska. 147

148 Doradca zawodowy jest więc osobą, udzielającą rad dotyczących wyboru zawodu. Jego praca polega także na pomocy w podejmowaniu decyzji zawodowej, uwzględniającej czynniki pozaindywidualne i indywidualne. Doradcy zawodowi współpracują z instytucjami edukacyjnymi tj: poradniami psychologiczno - pedagogicznymi, szkołami i ośrodkami szkolenia zawodowego dorosłych, a także z pracodawcami, akademickimi biurami karier oraz prowadzą negocjacje z instytucjami na rzecz klienta oraz w jego imieniu SYSTEM ORIENTACJI I PORADNICTWA ZAWODOWEGO Prowadzone w różnych ośrodkach badania, które miały na celu rozwiązanie problemu, jakim jest trudność w podejmowaniu świadomie decyzji zawodowych wykazały, że decyzje podejmowane przez uczniów co do wyboru kolejnej szkoły czy kierunku studiów są ukierunkowane poprzez modę, wpływ rówieśników, presję rodziców a nie własne predyspozycje i zainteresowania. Decyzja dotycząca właściwego wyboru szkoły i/bądź zawodu nie może być podejmowana pod wpływem nacisku społeczeństwa lub rodziny. Powinna być ona podjęta w wyniku długotrwałego, systematycznego przygotowania. Na takie przygotowanie składa się proces orientacji w treściach różnych zawodów, uzgadniania osobistych zainteresowań, uzdolnień, warunków psychofizycznych oraz zapotrzebowaniem gospodarki. Według B. Suchodolskiego przygotowanie do zawodu jest rozbudzaniem i pobudzaniem, ale jest również zbieraniem doświadczeń i krystalizowaniem wniosków; jest wielorakością życia, a zarazem jego profilowaniem 8. Takie przygotowanie nie może być akcją jednostronną, zamkniętą w krótkim odcinku czasu; nie jest seansem analiz i porady, prowadzącym do określonych dyrektyw. Jest akcją towarzyszącą rozwojowi człowieka 9. Przygotowanie to musi towarzyszyć poszczególnym fazom biopsychicznego rozwoju i odpowiadać swymi treściami, metodami, formami organizacyjnymi oraz środkami specyfice rozwojowej poszczególnych faz. W procesie przygotowania młodego człowieka do wyboru zawodu musi istnieć ścisły związek między oddziałującymi z zewnątrz osobami, organizacjami i instytucjami a samymi optantami. Wszystkie te działania zewnętrzne muszą odpowiadać procesom zachodzącym w ich świadomości w wyniku własnej aktywności, zmierzającej do rozpoznania własnych uzdolnień, właściwości psychofizycznych, cech osobowościowych, zainteresowań, i w wyniku samodzielnych poszukiwań zawodu najbardziej odpowiadającego tym cechom oraz prowadzących do niego dróg. 7 B. Biegeleisen., Poradnictwo zawodowe a szkoła, Kraków 1928, s B. Suchodolski., Wybór zawodu, Wrocław 1972, s Ibidem, s

149 Wszystkie środki, formy i metody oddziaływania prowadzące do wyboru zawodu powinny zaopatrywać w rzetelne informacje o interesujących zawodach i szkołach oraz uczelniach przygotowujących do nich. Należy również umożliwić jednostkom konfrontacji ich uzdolnień, predyspozycji i zainteresowań z warunkami charakterystycznymi dla kierunków działalności zawodowej, udostępnieniu im wszelkiego rodzaju materiałów informacyjnych, mającego pomóc w samodzielnych poszukiwaniach szkoły i zawodu. Ważne jest, aby osoba była świadoma i potrafiła określić swoją decyzję dotyczącą wyboru zawodu oraz szkoły do niego przygotowującej 10. Idąc dalej tropem powyższych rozważań należy stwierdzić, że doradztwo zawodowe nie zajmuje się narzucaniem podejmowania nauki w danych szkołach bądź pracy w zakładach, które są obecnie popularne, lecz wskazuje, co dla człowieka jest w danej sytuacji najlepsze i towarzyszy mu w drodze do rozwoju swoich zainteresowań. Doradca stawia pytania: co jest dla mnie ważne?, Jakie są moje mocne strony?, Co mnie ogranicza?, Jaka jest moja sytuacja zdrowotna?, Jak wygląda sytuacja ekonomiczna gospodarstwa domowego, którego jestem częścią?, Jakie mam preferencje zawodowe?, Czym się interesuję?. 11 Klient odpowiadając sobie na te pytania samodzielnie dochodzi do pewnych wniosków i decyzji zawodowych. Doradca zawodowy natomiast towarzyszy mu w tej drodze. Doradztwo pomaga poznać człowiekowi samego siebie, świat pracy i uczy podejmować samodzielne, świadome decyzje. Ma też dużą rolę w wykazywaniu zależności pomiędzy wykształceniem a drogą kariery. Wspiera w procesie poznawania siebie, pomaga wyzbyć się stereotypów, starają się rozwijać określone umiejętności, takie jak na przykład asertywność czy radzenie sobie ze stresem ROZWÓJ ZAWODOWY Rozwojem zawodowym nazywamy proces rośnięcia i uczenia się, któremu podporządkowane są wszystkie przypadki zachowania zawodowego, zmiany zdolności jednostki do określonych rodzajów zachowania zawodowego i jego stopniowy wzrost. Może być wspomagany poprzez ułatwienie jednostce rozwijania jej własnych umiejętności, pomóc w budowaniu obrazu samego siebie. D. Super wychodzi z założenia, iż naturalnym dla człowieka jest rozwój rozumiany jako rozwój filozoficzny. Zmiany w rozwoju filozoficznym są wyznaczane przez kontekst fizyczny i psychiczny, a to z kolei de- 10 S. Szajek., Orientacja i poradnictwo zawodowe, wyd. PWN, Warszawa 1979, s T. Charkowska-Smolak., A. Hauziński., M. Łaciak., Drogi kariery, wyd. Scholar, Warszawa 2011, s

150 terminuje każdego do wchodzenia w odpowiednie dla siebie i swojego wieku role społeczne. Oznacza to, że człowiek, który jest osadzony w konkretnych realiach życia wraz z rozwojem na osi czasu, wraz z upływem lat i zdobywaniem doświadczenia, nabiera przekonań dotyczących pracy. To z kolei wpływa na jego postawę i decyzje, jakie podejmuje, co do tego, kim jest lub kim będzie w danym momencie, w kontekście zawodowym. 2. KOMPETENCJE CENIONE PRZEZ PRACODAWCÓW Badanie przeprowadzone wśród firm województwa zachodniopomorskiego wskazuje na cechy najbardziej pożądane wśród pracowników przez pracodawcę. Objętych badaniem zostało 403 pracodawców, zatrudniających powyżej 10 osób. Próba badawcza została dobrana proporcjonalnie do udziału przedsiębiorstw z poszczególnych sektorów PKD. Jednocześnie obejmowała wszystkie powiaty województwa a jej rozkład odzwierciedla ilość podmiotów w poszczególnych powiatach. Badanie zostało zrealizowane w dniach od 3 listopad do 23 listopada 2006 r. w formie wywiadu telefonicznego. Wykres 1. Cechy najbardziej cenione wśród pracowników godzi się na niską płacę inne asertywność skrupulatność wykształcenie komunikatywność zaangażowanie uczciwość lojalność pracowitość Najbardziej pożądane cechy u pracownika 3% 6% 17% 18% 33% 34% 46% 0% 20% 40% 60% 80% Najbardziej pożądane cechy u pracownika 58% 61% 71% Źródło: Raport: Profil pożądanego pracownika badanie pracodawców, Wojewódzki Urząd Pracy w Szczecinie. Zachodniopomorskie obserwatorium rynku pracy. Analizując powyższe dane należy stwierdzić, iż najbardziej pożądaną cechą u pracownika z punktu widzenia badanego pracodawcy jest pracowitość. Aż 71% ankietowanych wskazało tą cechę jako najważniejszą. Na kolejnych miejscach są lojalność (61%), uczciwość (58%), zaangażowanie 150

151 (58%). Najmniej ceniona jest asertywność (17%) oraz zgoda na niską płacę (3%). Na wykształcenie wskazało 33% ankietowanych firm. Z innego badania przeprowadzonego w maju 2012 roku przez Szkołę Główną Handlową w Warszawie, Amerykańską Izbę Handlu w Polsce oraz Ernst & Young obejmującego swoim zakresem 53 badanych firm, prawie co druga była średniej wielkości i zatrudniała od 50 do 249 osób; natomiast co szósta - siódma była bardzo dużą firmą zatrudniającą powyżej pracowników. Firmy tzw. małe zatrudniające do 49 osób stanowiły 21%. Zostaną przedstawione kompetencje najważniejsze dla badanych pracodawców: ważność a ocena posiadania przez absolwentów. Wykres 2. Kompetencje najważniejsze dla badanych pracodawców: ważność a ocena posiadania przez absolwentów Elastyczność i zdalnośc do adaptacji Umiejętność organizacji pracy Odpowiedzialność Etyczne postępowanie Umiejętność określania priorytetów Umiejętności pracy w grupie Zaangażowanie Otwartośc na uczenie się i stały rozwój Znajomość języków obcych Efektywna komunikacja 3,73 3,35 4,42 4,44 3,86 4,46 3,88 4,47 3,35 4,49 3,69 4,5 3,77 4,57 4,134,61 4,64 4,12 3,74 4, Ważność Ocena Źródło: Kompetencje i kwalifikacje poszukiwane przez pracodawców wśród absolwentów szkół wyższych SGH, Amerykańska Izba Handlu w Polsce oraz Ernst & Young, maj Luka między najbardziej oczekiwanymi a posiadanymi kompetencjami jest w większości przypadków bardzo znacząca i niekorzystna dla absolwentów. Największe rozbieżności dotyczą: umiejętności określania i uzasadniania priorytetów (-1,14 pkt), umiejętności organizacji pracy i zarządzania czasem (-1,09 pkt) oraz efektywnej komunikacji (-0,95 pkt). Pod tym względem stosunkowo nieźle przedstawia się kwestia otwartości na uczenie się i stały rozwój. Te same badania ukazują luki w kompetencjach pracowników z punktu widzenia pracodawców wśród absolwentów szkół wyższych. Dane te prezentuje wykres nr

152 Wykres 3.Kompetencje z największą luką kompetencyjną w stosunku do oczekiwań pracodawców Umiejętność zarządzania projektami Zaangażowanie Umiejętność pracy w zespole Umiejętność rozwiazywania problemów efektywna komunikacja poprawna samoocena Umiejetność organizacji czasu pracy i Umiejętnośc określania priorytetów 3,02 3,8 3,8 4,48 3,8 4,5 3,76 4,54 3,87 4,63 3,08 4,2 3,25 4,48 3,25 4,5 Ważność Ocena Źródło: Kompetencje i kwalifikacje poszukiwane przez pracodawców wśród absolwentów szkół wyższych SGH, Amerykańska Izba Handlu w Polsce oraz Ernst & Young, maj 2012 Wyniki badania wskazują na największą lukę kompetencyjną (różnicę między ważnością dla pracodawcy danej kompetencji a oceną poziomu jej posiadania przez absolwentów) w przypadku takich kompetencji, jak: umiejętność określanie i uzasadnianie priorytetów (-1,14 pkt, 25%), umiejętność organizacji pracy (- 1,09 pkt, 25%), poprawna samoocena rozumienie własnych mocnych stron i ograniczeń (- 1,03 pkt, 25%), efektywna komunikacja (- 0,95 pkt, 20%), umiejętności formułowania i rozwiązywania problemów (- 0,84 pkt, 19%), umiejętność pracy w zespole (- 0,81 pkt, 18%), zaangażowanie (- 0,8 pkt, 18%) oraz umiejętność zarządzania projektami (- 0,8 pkt, 21%). Wyniki ankiety pokrywają się z wnioskami z wywiadów, tj. pracodawcy oczekują od uczelni lepszego przygotowania absolwentów do pracy a od absolwentów lepszych postaw zaangażowania. 3. ZAKOŃCZENIE Praca zawodowa może dawać poczucie tożsamości i odpowiedni status, stwarzać możliwości uczenia się nowych umiejętności i radzenia sobie z nowymi wyzwaniami. Praca wreszcie może być źródłem satysfakcji oraz źródłem utrzymania siebie, swojej rodziny w dobrej kondycji. Może przynosić nagrody, dostarczać poczucia bezpieczeństwa płynącego z doświadczenia, akceptacji i szacunku w zespole. Praca może stwarzać możliwości poznawania ludzi o podobnych zainteresowaniach, stanowić czynnik przyspieszający rozwój jednostki, jej wiedzy i osobowości. Każdy pracodawca 152